PRREDAVANJE 1.

Tehnologija je primjena nauke, znanja i vještina u iznalaženju odgovarajućeg načina za proizvodnju materijalnih dobara i transportne usluge koristeći odgovarajuća pomagala.

Tehnološki proces je skup određenog broja međusobno povezanih i uslovljenih operacija.

Tehnički i tehnološki progres je posljedica razvoja tehlogije materijalnih dobara i tehnologije transporta, kao i integracije tehnologije materijalnih dobara i tehnologije transporta.

Osnovne faze u razvoju tehnologije su:

- Manuelizacija- Mehanizacija- Automatizacija- Automatika.

Manuelizacija: čovjek obavlja sve pripremne i završne operacije, proizvodnju i kontrolu

Mehanizacija: čovjek je mašini prepustio samo fazu obrade, proizvodnje, a pripremu i kontrolu je čovjek nastavio sam obavljati.

Automatizacija: čovjek obavlja pripremno završne operacije, strojevi obavljaju obradu i kontrolu.

Automatika: to je najveći stupanj, pripremno završne operacije, proizvodnju i kontrolu sve obavljaju mašine.

Ove faze su imale svoje posljedice: sve manje ljudi zaposleno, sve više proizvedene robe i sve veća potreba za transportom.

Tehničko-tehnološke revolucije u transportu:

- Parna mašina- SUS motor- Multimodalni sistem transporta

Treća faaz je nastupila kada je došlo do integracije i brisanja granica između svih vidova transporta. Prvu ekspanziju je doživio cestovni saobraćaj, jedan od vrlo bitnih inicijatora u trećoj fazi. Razvoj cestovnog saobraćaja pratila je infrastruktura cesta, ceste visokog ranga (autoput, brza cesta), proizvodnja cestovnih vozila. Razvijao se i željeznički transport prelaskom sa uskotračnog na normalni kolosjek (1432 mm) i sl. U vodenom saobraćaju su se gradile luke, lučka postrojenja i pretovarna postrojenja. Došlo je do promjene u gradnji brodova, brodovi imaju veće brzine i veće nosivosti. Današnji brodovi imaju brzinu veću od 25 čvorova. Zračni saobraćaj je posljednij doživio svoju ekspanziju u drugoj polovini 20 st. Grade se kargo terminali da bi se spojio sa ostalim vidovima transporta. Prave se kargo (širokotrupni) avioni koji imaju veću nosivost. Ove grane su se razvijale samostalno i vladala je nelojalna konkurencija između određenih vidova transporta, ta konkurencija je izazivala velike cijene transporta pa dolazi do multimodalnih sistema u transportu.

1

Tehnološki progres je posljedica razvoja:

1. Tehnologije proizvodnih postupaka2. Tehnologije transporta3. Integracije ove dvije tehnologije

Postiže se razvojem integracionih procesa koji brišu granice između grana saobraćaja i traže odgovarajuće organizaciono-tehnološke forme međusobne integracije I kooperacije

Predmet rada:

- TPS proces- Transportni lanac- Transportni proces- Prijevozni proces

TPS je transportno pretovarno skladišni proces! Realizacija ovog procesa se ostvaruje uspostavljanjem transportnog lanca.

Da bi se materijalna dobra premjestila od mjesta njihove proizvodnje do krajnjeg korisnika mora se analizarati i transportni i pretovarni, a i skladišni proces.

Transportni troškovi utiču na povećanje troškovne vrijednosti materijalnih dobara, ali ne povećavaju upotrebnu vrijednost istih.

Transportni lanac podrazumijeva niz uzastopnih tehničko-tehnoloških, organizacionih i drugih međusobno povezanih i sinhronizovanih postupaka i aktivnosti u okviru kojih se vrši premještanje materijalnih dobara od izvora do cilja, primjenom odgovarajućih tovarnih jedinica i transportnih sredstava.

Direktni transport može biti samo cestovni i rijetko željeznički.

2

Transportni proces je složeni tehnološki sistem što znači da je neophodan sistemski pristup analizi tog procesa. Osim prijevoznog procesa, transportni proces se bavi i obsluživanjem i poslovima s tim u vezi (špediterski poslovi, obezbjeđenja, ambalažiranje itd.).

Prijevozni proces predstvalja dio transportnog procesa u kome su pošiljalac i primalac materijalnih dobara isključeni. To su faze u kojima je neophodno prisustvo sredstava spoljnog transporta (postavljanje tr. sredstva za utovar, utovar, prevozni rad, istovar, povratak u bazu)

Transportni i prijevozni proces:

1. OSNOVNE KARAKTERISTIKE TEHNOLOGIJA KLASIČNOG TRANSPORTA

- Kod tehnologije klasičnog transporta sve operacije u transportnom procesu vrše se po pravilu "komad po komad". One nužno zahtjevaju višak utroška vremena, radne snage i materijala, ciji je sintetitčki "proizvod" određena visina troškova.

- Osnovna karakteristika klasičnog transporta jeste nepostojanje jedinstvenog transportnog suda, odnosno standardizovane tovarne jedinice, koja kod integralnih sistema transporta predstavlja osnovni integrum transportnog lanca.

- Klasični sistem transporta naziva se još i "lomljeni" jer se transportni proces obavlja u više faza pri kojima se mjenja transportno-manipulativna jedinica i transportno sredstvo.

- Slično podjeli savremenih tehnologija transporta, i klasične tehnologije se sa obzirom na prostorne i strukturne komponente mogu podjeliti na: tehnologije kopnenog klasičnog transporta, tehnologije kopneno-riječnog klasičnog transporta,

3

tehnologije kopneno-pomorskog klasičnog transporta, tehnologije kopneno-zračnog klasičnog transporta.

1.1. Tehnologije konpenog klasičnog transporta baziraju se na drumskom I željezničkom transportu. Varijanti tehnologija kopnenog klasičnog transporta :

1. Direktan kopneni klasični transport i

2. Kombinovani kopneni klasični transport.

Direktni kopneni klasični transport može biti:

- direkni cestovni (drumski) “od vrata do vrata”- direktni željezniči

Karakteristike direktnog cestovnog su:

- kratka rastojanja prevoza,- prevoz brzo kvarljive i skupocjene robe i na većim rastojanjima,- kada ne postoji alternativni vid prijevoza, a radi se o malim količinama robe, ili se

zahtijeva velika pouzdanost dostave i kvalitet prijevoza.

Drumska vozila pri prevozu od "vrata do vrata" u klasičnoj tehnologiji su naročito pogodna za rastojanja do 100 km i maIu količinu robe za određene relacije prevoza.

Direktan željeznicki transport obavlja se u slučaju postojanja željezničkog industriskog kolosijeka i kod pošiljaoca i kod primaoca.

Kombinovani kopneni klasični transport podrazumijeva angažovanje različitih vidova transporta u toku jednog prijevoznog procesa. Kombinovani klasični transport je transport koji se realizuje uz promjenu transportnog suda, i pri tome se koriste najmanje dva vida transporta. To je tzv „lomljeni transport“.

Kombinovani kopneni klasični transport ima slijedeće varijante:

- cesta-željeznica- cesta-željeznica-cesta

1.2. Tehnologije kopneno-riječnog klasičnog transporta

Najčešća varijanta tehnologije kopneno-riječnog klasičnog transporta je :

-  kopneni transport - riječni transport – kopneni transport 

4

1.3. Tehnologija kopneno-pomorskog klasičnog transporta

Tehnologiju kopneno-pomorskog klasičnog transporta realizuju sredstva cestovnog transporta i željeznice na dijelu transportnog procesa koji se odvija na kopnu, dok se za drugi dio procesa koriste plovna sredstva pomorskog transporta.

Pomorski teretni klasični brodovi dijele se na:

- brodovi za prijevoz čvrstog tereta: brodove za prevoz opšteg (generalnog,denčanog) tereta brodove za prevoz rasutog (rinfuznog) tereta (masovne robe) brodove hladnjače kombinovane brodove

- brodovi za prijevoz tečnog tereta: tankeri ili brodovi cisterne

Tehnologija kopneno-pomorskog klasičnog transporta realizuje se uglavnom u kombinaciji: sredstva kopnenog transporta - sredstva pomorskog transporta – sredstva kopnenog transporta. Pretovar broda: 45% vremena obrta.

1.4. Tehnologija kopneno-zračnog klasičnog transporta

Prednosti i razlozi za korištenje zračnog transporta su prije svega izuzetno velika brzina prevoza, kao i mogućnost obavljanja prevoza u reone i geografske predjele nedostupne drumskom, željezničkom ili vodnom saobraćaju. Za krajeve koji su na pravcima sa malim tokovima robe i putnika, daleko od glavnih kopnenih saobraćajnica, zračni transport je izuzetno pogodan. Kao najveći nedostaci zračnog transporta smatraju se nizak koeficijent iskorišćenja težine (oko 25-30%), veliki gubitak energije i znatno veće učešće potrošnje goriva po jedinici transporta nego kod drugih vidova saobraćaja.

Karakteristike klasičnog transportnog lanca su:

- mala brzina dostave robe- veliki broj manipulacija- visoki troškovi distribucije- nizak stepen standardizacije- dugo zadržavanje na pretovarnim mjestima- mali stepen mehanizacije rada pri manipulaciji robom komad po komad- loša koordinacija I kooperacija između pojedinih vidova transporta

Prijevozni rad u ukupnoj vremenskoj I troškovnoj strukturi transportnog procesa učestvuje sa 30 – 40 % .

Za potrebe savremene privrede I društva transportna usluga mora biti:

- masovna- brza- jeftina- integrisana sa proizvodnim procesima

5

Transportna usluga sa navedenim karakteristikama postiže se racionalizacijom transporta.

Racionalizacija transporta je uvođenje svih tehničko-tehnoloških i organizacionih metoda koje obezbjeđuju minimum gubitka čovjekove i pogonske energije, vremena prostora i materijala.

Ciljevi racionalizacije transporta su:

- Optimizacija transportnih lanaca- Minimizacija ukupnih troškova distribucije- Povećanje brzine distribucije robe,- Povećanje kvaliteta usluge,- Povećanje konkurentnosti robe na tržištu- Humanizacija rada i- Zaštita čovjekove okoline.

(kako vršiti racionalizaciju?) Racionalizacija se vrši tako što se transportni tok podijeliti na komponente, odnosno razčlaniti ga po fazama realizacije (statičke i dinamičke).

(gdje vršiti racionalizaciju?) Za utvrđivanje i analiza strukture troškova za svaku komponentu transportnog toka.

Karakteristike savremenog trasportnog lanca su:

- Povećanje brzine dostave robe- Smanjenje broja manipulacija- Smanjenje troškova distribucije- Standardizacija tovarnih jedinica- Bolje iskorištenje kapaciteta tr.sred.- Uvođenje mehanizacije, automatizacije i EOP- Smanjenje oštećenja, rastura i oštećenja,- Povećanje humanizacije rada i - Zaštita čovjekove okoline.

PREDAVANJE 2.

Transportni lanac je složen tehnološki sistem koji je otvoren, stohastičan I dinamičan.

1. Predmet rada (roba)

2. Sredstva za rad (oprema, trans. sredstva isl.)

3. Elementi sistema (parcijalni TPS procesi)

4. Funkcija sistema (integracija u procesu reprod.)

5. Osnovni cilj (izvršenje transportnih zadataka)

6

Osnovni cilj transportnih lanaca jeste izvršenje određenih transportnih zadataka, koje karakterišu, uglavnom, slijedeća svojstva:

postojanje određene količine robe za transport, pretovar i skladištenje (kvantitativna komponenta);

postojanje određenih vremenskih rokova za pojavu robe ili određene potrebe u robi (vremenska komponenta);

premještanje robe od mjesta pojave robe (izvora) do mjesta njene potrebe, odnosno ponora (promena mjesta robe – prostorna komponenta);

ukupan utrošak vremena i sredstava za realizaciju TPS - procesa mora se minimizirati (kriterijum optimalnosti).

Pod pojmom TRANSPORT (T) podrazumijeva se premještanje materijalnih dobara (robe) u cilju promjene mjesta. Ovo premještanje traži i odgovarajuću promjenu vremena.

Pod pojmom SKLADIŠTENJE (S) se podrazumjeva čuvanje materijalnih dobara u cilju njihove vremenske promjene, odnosno vremensko odlaganje trenutka potrošnje ili druge operacije u okviru transpornog lanca.

Pod pojmom PRETOVAR (P) podrazumjeva se pokretanje materijalnih dobara radi započinjanja ili završavanja procesa transporta ili skladištenja materijalnih dobara. Ovo pokretanje nužno je uslovljeno odgovarajucom promenom vremena.

Postoje slijedeće varijante pretovarnih procesa:

T-P-T = pretovar

T-P-S = istovar I skladištenje

S-P-T = preuzimanje iz skladišta I utovar

S-P-S = preskladištenje

TPS — oprema: Tehnička sredstva (mašine, uređaji, postrojenja, prostorije, saobraćajnice) za realizaciju transportno-pretovarnog odnosno skladišnog procesa.

TPS — proces: Realizacija transportnog lanca ili njegovog dijela, sprovođenjem T, P, odnosno S procesa primjenom radne snage i odgovarajuće opreme, uključujući i izvršenje pomoćnih operacija.

(ST) spoljni transport: transport (ST) u makrotransportnom sistemu nacionalne privrede. Spoljni transport pretežno ostvaruju profesionalna transportna preduzeća. Stoga se ovaj pojam u daljim izlaganjima pridodaje pojmu transportni sistem.

(UT) unutrašnji transport: transport (UT) koji se vrši u čvorovima makrotransportnog sistema (industrijske i trgovinske radne organizacije, pomorske luke i riječna pristaništa, mjesta za pretovar robe).

7

U tehnološkom smislu trans. lanac predstavlja niz međusobno usklađenih TPS operacija. Transportni lanac karakterišu dva glavna obilježja, i to:

– tehničko-tehnološko povezivanje (TMJ) i

– organizaciono povezivanje.

Osnova tehničko-tehnološkog povezivanja transportnog lanca je tovarna jedinica I ona se dijeli na:

- transportno manipulativne jedinice- intermodalne jedinice.

Organizaciono povezivanje transportnog lanca karakteriše:

- koordinirano upravljanje transportnom- koordinirano informisanje u transportu- koordinirano transportno pravo- koordinirane transportne tarife.

Osnovni zadaci standardizacije u transportu:

Standardizacija treba da omogući realizaciju dva osnovna zadatka:

– da obezbjedi kompatibilnost svih bitnih elemenata u sistemu transportnog lanca. Kombatibilnost treba da omogući:

standardizaciju tovarnih jedinica područje transporta I pretovarnih sredstava područje organizacije transporta sa podsistemima upravljanja transportom,

informisanja u transportu, transportnog prava I transportne tarife.

– standardizaciju mogućih riješenja tehnoloških cjelina (npr. standardizacija projektovanja terminala za pretovar tovarnih jedinica).

Sadašnja standardizacija tovarnih jedinica obuhvata slijedeće djelokruge rada:

- dimenzije I težine,- zahtjeve I ispitivanje (opitel),- manipulisanje I obilježavanje.

Suština realizacije transportnih lanaca: (Transportni lanac predstavlja integrisani hronološki red svih pojedinih procesa koji su neophodni pri prevozu materijalnih dobara od proizvođača do potrošača, pri čemu je tehnološka povezanost članova lanca sređena u jedinstven proces promjena u vremenu i prostoru, čime se postižu visoki efekti.) (vremenska sinhronizacija ogleda se u dva faktora: u brzini prijevoza i u pouzdanosti prijevoza)

- problemi realizacije: tačno utvrđivanje i usklađivanje mogućih transportnih kombinacija na osnovu

njihovih kvalitativnih prednosti i poznatog načina vrednovanja;

8

izbor najpogodnije varijante i koordinacija interesa raznih transportnih preduzeća uz maksimalno poštovanje odgovarajućih vremenskih i lokalnih promjena;

usklađivanje funkcija javnog i industrijskog transporta.

- prednosti sistema: racionalizacija transporta, koja se ostvaruje podjelom rada i uprošćavanjem postupaka

i operacija; sniženje troškova pretovara i radne snage i ubrzanje pretovara koje se ostvaruje

sastavljanjem robe u jedinstvene tovarne jedinice; bolje iskorištenje transportnih kapaciteta transportnih sredstava i osoblja zaposlenog u

transportu, što se ostvaruje skraćivanjem vremena mirovanja, koje je posljedica brzog pretovara, kao i mogućim odvajanjem trčećeg stroja (šasije) od nadgradnje (transportnog suda) vozila drumskog i željezničkog saobraćaja;

veliki prostor za donošenje dispozicija privrede (pošiljaoca robe), budući da su mnoge tovarne jedinice u velikoj mjeri nezavisne u odnosu na izbor transportnog sredstva;

prevozom robe u standardizovanim tovarnim jedinicama - realizuju se uštede u troškovima za pakovanje, smanjuju transportna oštećenja, gubitak i krađa robe, i ogranićava klimatski uticaj.

- nedostaci sistema: visoke investicije: za tovarne jedinice, za specijalna transportna i pretovarna sredstva,

za terminale za pretovar tovarnih jedinica i sl.; djelimično odricanje od sopstvene autonomije; otežane dispozicije kod veza redova vožnje.

Metodološki pristup racionalizaciji transportnog lanca ostvaruje se:

- Sistemskim pristupom analizi, optimiranju, i upravljanju transportnim procesima- Tehnološkim projektovanjem i ekonomskim vrednovanjem konkretnih transportnihlanaca

i svih njihovih karika (sistemi savremenog multimodalnog transporta).

Robni tokovi su tokovi određenih vrsta roba (tereta) koje cirkuliraju određenim transportnim pravcima, odnosno transportnim rutama ili koridorima.

Robni tok definira se takođe i kao količina tereta u tonama, m3 ili komadima koja se premješta u određenom vremenskom periodu na datom pravcu ili punktu.

Osnovna obilježja robnih tokova u geo-prometnom smislu su:

- Smjer- Intenzitet- Vrsta robnog toka- (DINAMIKA ROBNOG TOKA)

Smjer robnog toka određen je ishodištem (izvorištem) i odredištem,

Intenzitet robnog toka određen je i može se kvantitativno izraziti količinom prevezene robe u određenoj vremenskoj jedinici (primjerice, godini dana).

9

Vrsta robnog toka razlikuje se obzirom na različite kriterije, od kojih su najznačajniji: teritorijalni djelokrug robnog toka, vrsta prijevoznog sredstva, prijevozne grane, prijevozne tehnologije ili prijevoznog puta i vrsta robe u prijevozu.

Dinamika robnog toka podrazumijeva određeni trend u intenzitetu robnog toka u određenom vremenskom periodu (razdoblju).

Odlučujući faktor za smjer robnog toka je potrošačko područje tj. njegova privlačna snaga u odnosu na izvorište robnog toka.

Najvažniji kriteriji za podjelu robnih tokova su:

1. teritorijalni obuhvat transporta,

2. vrsta prijevoznog sredstva (prijevoznog puta, tehnologije),

3. vrsta roba (tereta),

4. karakter premještanja materijalnih dobara i

5. tehničko-tehnološka, organizaciona povezanost i strategija upravljanja.

Ukoliko se razmatra odvijanje robnih tokova obzirom na teritorijalni obuhvat moguće je razlikovati:

1. lokalne robne tokove,

2. regionalne robne tokove i

3. globalne robne tokove.

Jednako tako, obzirom na spomenuti kriterij teritorijalnog obuhvata,razlikuju se:

1. nacionalni (domaći, unutarnji) robni tokovi i

2. međunarodni robni tokovi.

Sukladno vrsti prometne grane razlikuju se:

• vodni robni tokovi ( pomorski robni tokovi i robni tokovi unutrašnjim plovnim putovima),

• kopneni robni tokovi (cestovni, željeznički i cjevovodni),

• multimodalni robni tokovi (kombinacija više prijevoznih grana),

• poštanski (poštansko-telekomunikacijski) robni tokovi,

• zračni robni tokovi.

Robne tokove moguće je razlikovati obzirom na 3 osnovne vrste tereta, kao:

10

1. tokove generalnog tereta,

2. tokove rasutog tereta,

3. tokove tekućeg tereta.

Prema karakteru premiještanja, robni tokovi se dijele na:

SPOLJNE (javljaju se kao magistralni, javni, spoljni industrijski transport, robni tokovi prijema i robni tokovi otpreme)

UNUTRAŠNJE tokove (ostvaruju se međupogonskim industrijskim transportom)

Prema tehničko-tehnološkoj i organizacionoj povezanosti i prema strategiji upravljanja, svi robni tokovi smještaju se u 4 faze:

FAZA I – tokovi sirovina, energenata, repro materijala isl. Od izvorišta do proizvodnog procesa

FAZA II – tokovi unutar proizvodnog procesa,

FAZA III – tokovi gotovih proizvoda od mjesta proizvodnje do distributivnog ili trgovačkog skladišta i

FAZA IV – tokovi gotovih proizvoda do krajnjeg korisnika.

Industrijski transport (Tehnologija industrijskog transporta realizuje se u neraskidivoj vezi sa tehnologijom i organizacijom proizvodnog procesa sa jedne strane, i javnog transporta sa druge strane) može biti:

- Unutrašnji- Spoljni

Razloga za visoko učešče troškova industrijskog transporta u troškovima proizvodnje ima više a najznačajniji su:

1. Nigdje se posebno ne iskazuju i ne analiziraju transportni troškovi industrijskog transporta, ne prikazuje se njihovo učešče u ukupnim troškovima određenih sirovina i proizvoda odnosno poluproizvoda zbog čega se i ne poklanja nužna pažnja odgovarajućim faktorima pri analizama rezultata pakovanja;

2. Nizak nivo tehnologije industrijskog transporta, ne postoje razrađeni i metodološki definisani tehnološko-organizacioni procesi funkcionisanja industrijskog transporta a nema ni saradnje svih učesnika u transportnom procesu;

3. Zapostavljane uloge i značaja industrijskog transporta posebno u lančanoj proizvodnji gdje se on ne pojavljuje samo kao sredstvo premještanja sirovina poluproizvoda i gotovih proizvoda, več kao značajan faktor organizacije i funkcionisanja proizvodnje koji obezbjeđuju racionalan proizvodni ciklus;

11

4. Nepoštovanje niza tehničko-tehnoloških i ekonomskih zahtjeva u pogledu projektovanja kapaciteta i tehnologije kompleksa industrijskog transporta, paralelni sa proizvodnim procesom.

Struktura industrijskog transporta:

- Saobraćajna infrastruktura,- Pretovarno-transportna mehanizacija- Pretovarno utovarno-istovarna mehanizacija- Transportna sredstva- Skladišni sistemi i- Pomoćni objekti i postrojenja

Osnovni ciljevni razvoja industrijskog transporta su:

1. Ujedinjavanje međupogonskog i procesnog transporta primjenom jedinstvenog tehnološkog procesa (tzv. Prolazni transport)

2. Redukovanje manipulativnih i skladišnih operacija u unutrašnjem industrijskom transportu na najmanji mogući obim. To je moguće postići povezivanjem spoljnjeg industrijskog transporta sa tehnološkim procesom proizvodnje;

3. Povezivanje javnog transporta sa procesom proizvodnje posredstvom spoljnjeg industrijskog transporta. U praksi javni transport najčešće počinje i završava svoj proizvodni proces u sferi prometa.

Najveći stupanj racionalizacije je eliminacija!!!

PREDAVANJE 3.

Osnovne karakteristike tehnoloških sistema su:

1. Stroga hijerarhija: Ekonomski i društveni ciljevi Organizacija i upravljanje Proizvodni proces

2. Definisani element sistema

3. Klasifikacija prema kriterijima: Struktura (složeni i jednostavni sistemi) Upravljanje (statički i dinamički sistemi) Odnos prema okruženju (zatvoreni i otvoreni) Ponašanje (stohastički i deterministički)

Brzina dostave robe kao složena funkcija, pored rastojanja prijevoza, zavisi uglavnom od tri osnovna tehnološka parametra:

12

Proizvodnja i upravljanje

Ulazni parametri

Izlazni parametri

Parametri okruzenja

Tra.sistem;vozni park

nosivost voznog parka

itd....

Kolicina robe za prevoz Q

Rastojanje prevoza L

Uslovi prevoza

Tr rad (tKm)

Rok dostave (dani)

- Od veličine komercijalne brzine (vk izrežena u km/h)- Od veličine zadržavanja robe na robnim operacijama (tut i tist u satima)- Od veličine zadržavanja robe u tehničkim stanicama (tteh u satima)

Tehnoloski sistemi su struktuirani (Sl – opća šema tehnološkog sistema)

Sl. Šematski prikaz osnovnih veza sistema transporta sa okruženjem

Klasifikacija se vrši na bazi svih kriterija.

Transportni proces kao složen tehnološki sistem je: složen, otvoren, dinamičan i stohastičan.

Elementi transportnog procesa

Sl. Standardni elementi tehnološkog sistema

Dvije su osnovne zakonitosti koje su poznate I koje treba uvažavati kako bismo jednostavno izvršili ocjenu kvaliteta:

- Brzina dostave robe po pojedinim odstojanjima prijevoza tj brzina za postojeći nivo tehnologije

-

13

K1 Procenat pr.po zonama udaljenosti

K2 Vremenska struktura procesa

K3 Izracunavanje (utvrdjivanje) brzine dostave robe za postojece nivoe tehnologije

K5 Proracun relevantnih parametara i to za postojeci nivo tehnologije K4 Utvrdjivanje matematicke

zakonitosti ponasanja parametara koji odrazavaju kvalitet funkcionisanja sistemaK6 Ocijena kvaliteta funkcionisanja

sistema

K7 Identifikacija problemskih tacaka

K8 Prijedlog tehnoloskih poboljsanja i provjera efekta koristenjem istog matematickog instrumentarija

P

L1

Q1

L2

Q2

L2

Ln Qn

R1

R2

Rn

Qs

Ls S

Postupak kod analize tran.procesal

K1 – se radi tzv.prostorna i vremenska distribucija robnih tokova (TZV)

14

PREDAVANJE 4.

Multimodalni transport je robni transport koji se realizuje sa dva ili više vida saobraćaja.

Intermodealni transport je transport koji se realizuje učešćem dva ili više vida saobraćaja uz primjenu jedne te iste tovarne jedinice i bez promjene transportnog suda.

Intermodalnost: Ima značenje da se realizuje sa najmanje dva vida saobraćaja koji su integrisani u neprekidni transportni lanac.

Kombinovani transport je: Intermodalni transport kod koga se najveći dio robnih transportnih rastojanja prevozi željeznicom, unutrašnjim plovnim putevima ili pomorski transportom.

Drumsko-željeznički transport (sistem vozilo-vozilo)? Kopneni kombinirani transport, željeznica–drum.

Pokretna auto-strada?Transport kompletnih drumskih transportnih vozila primjenom "roll–on roll–off" tehnike (horizontalni sistem pretovara) u željezničkim kompozicijama sastavljenim isključivo od željezničkih vagona sa spuštenim tovarnim podom.

Kombinirani transport sa pratnjom? Transport kompletnih vozila drumskog transporta zajedno sa voznim osobljem na sredstvima drugog vida transporta (npr. trajekt ili voz).

Kombinirani transport bez pratnje?Transport kompletnih vozila drumskog transporta ili jedinica intermodalnog transporta (JIT), na sredstvima drugog vida transporta (npr. trajekt ili voz), ali bez pratnje voznog osoblja, odnosno vozača kamiona.

Horizontalni sistem pretovara (RO-RO)?Utovar i istovar drumskih vozila, željezničkih vagona ili JIT na brod, odnosno s broda navođenjem na njihovim vlastitim voznim postoljem ili primjenom za tu svrhu, odnosno konstruiranih voznih postolja. U slučaju Pokretne Autostrade, teretna vozila drumskog saobraćaja mogu se utovariti i istovariti sa voza primjenom ovog sistema.

Vertikalni sistem pretovara (LO-LO)?Utovar i istovar jedinica intermodalnog transporta (JIT) upotrebom mehanizacije za vertikalni pretovar.

Fider-sabirno distributivni servis u pomorskom transportu?Kratke linije pomorskog transporta, koje povezuju najmanje dvije luke i imaju zadatak sabiranja ili distribucije robe (uglavnom kontejnera) u području koje gravitira velikoj luci, u kojoj pristaju veliki kontejneri (prekookeanski) brodovi. Ovaj koncept također može biti upotrijebljen za kopneni transport (sabirno – distributivni) servis.

15

Logistika?Organizacija i kontrola robnih tokova u najširem smislu. To znači da mogu biti obuhvaćeni tokovi materijala i sirovina do proizvodnog procesa, tokovi materijala u samim proizvodnim pogonima, zatim oprema gotovih proizvoda u skladište i distributivne centre, sortiranje, prerada, pakovanje i konačna distribucija do mjesta potrošnje.

Troškovi logistike se dijele na:

- Direktne

- Indirektne

Pomorski transport sa kratkim rastojanjem?Premještanje tereta pomorskim putevima između Evropskih luka, zatim između Evropskih luka i luka koje nisu u Evropskim zemljama, ali imaju linije obalne plovidbe povezane sa Evropskom granicom.

Pošiljka?Količina tereta koja je obuhvaćena jednim tovarnim listom. U kombiniranom transportu ovaj termin može biti upotrijebljen u statističke svrhe, za registriranje broja tovarnih jedinica ili drumskih vozila. Grupiranje različitih pošiljki za jedno punjenje (utovar) naziva se "konsolidiranje" ili "sabirne pošiljke".

Pretovar?Premještanje JIT–a sa jednog transportnog sredstva na drugo.

Limit dugovanja (odgovornosti)?Maksimalna suma novca koju prijevoznik mora platiti isporučiocu za bilo kakvu štetu ili gubitak tereta koji je prijevoznik preuzeo po ugovoru o prijevozu. Visina ovoga limita dugovanja odrađuje se ugovorom, ili je zakonom propisana.

Sudionici u realizaciji kombiniranog transporta?Na predstavljenoj shemi transportnog lanca, navedeni su samo termini koji se koriste u intermodalnom ugovoru o transportu. To znači da su eventualni ostali sudionici u transportnom lancu, u ugovoru o prijevozu obuhvaćeni jednim od ovih termina. - Strelice označavaju postojanje ugovora o prijevozu. Napomena: U definicijama koje slijede, "lice" ("Person") oznaĉava fizičko lice, pravno lice ili kompaniju.

Pošiljalac/isporučilac?Lice ili kompanija koja daje (predaje) robu drugome (špediter ili prijevoznik), kako bi se ista isporučila (dostavila) primaocu

Špediter?Lice (kompanija) koje kao posrednik u ugovoru o isporuci organizira transport robe i / ili sudjeluje u obavljanju ostalih aktivnosti vezanih za proces isporuke.

Primalac?

16

Lice, koje je naznačeno za prijem (preuzimanje) dostavljene robe.Nosilac prijevoza (prijevoznik)?Lice, koje je odgovorno za transport pošiljke, bilo da transport realizira vlastitim sredstvima ili angažiranjem treće strane.

Izvršilac prijevoza?Lice, koje od nosioca prijevoza djelimično ili u potpunosti preuzima obavezu prijenosa pošiljke.

Naručilac?Lice, koje prenosi određene ovlasti na treće lice, odnosno agenta.

Operator multimodalnog transporta?Lice, koje zaključuje ugovor za realizaciju multimodalnog transporta i koje preuzima odgovornost za njegovu realizaciju.

Teretno vozilo sa sedlastom prikolicom? Vučno vozilo sa prikačenom sedlastom prikolicom.

Autovoz? Teretno vozilo sa prikolicom.

Prikolica? Transportno sredstvo bez pogona, namijenjeno za prijevoz roba i prilagođeno za kačenje (priključivanje) na teretno motorno vozilo, isključujući polu-prikolice.

Polu-prikolica? Transportno sredstvo bez pogona, namijenjeno za prijevoz robe, spojeno sa vučnim vozilom tako da se veći dio njene vlastite i težine tereta prenosi na vučno teretno vozilo. Polu-prikolice mogu biti prilagođene za upotrebu u kombiniranom transportu.

Vagon sa džepom? Željeznički vagon sa spuštenim dijelom tovarne površine (džepom) u svrhu prihvatanja osovinskog agregata sedlaste prikolice.

Vagon tipa basket? Željeznički vagon sa demontažnom nosećom konstrukcijom, opremljen uređajem za vertikalni pretovar koji omogućava utovar ili istovar sadlastih prikolica ili teretnih vozila.

Vagon sa spuštenim tovarnim podom? Željznički vagon sa upuštenom tovarnom površinom, koji je između ostalog namijenjen za prihvat JIT-a.

Niskopodni vagon? Željeznički vagoni sa niskim tovarnim podom, koji međusobnim spajanjem formiraju pokretnu „Auto-stradu“.

Vagon tipa spain? Željeznički vagon sa centralnim postoljem, koje je dizajnirano za prihvat sedlastih prikolica.

Kontejnerski vagon za utovar u dva nivoa?Željeznički vagon prilagođen za prihvat i transport kontejnera u dva nivoa.

Bimodalna polu-prikolica?Drumska polu–prikolica koja može biti pretvorena u željeznički vagon dodavanjem željezničkog okretnog postolja i sa mogućnošću izmjene osovinskog agregata.

17

Panamax? Brod, čiji parametri omogućavaju prolaz kroz Panamski kanal: maksimalna dužina 295 m, maksimalna širina do vanjskih ivica 32,25 m, maksimalni gaz 13,50 m.

Super panamax?Brod, kod koga je najmanje jedna dimenzija veća od propisanih za PANAMAX.

Tovarna jedinica?Kontejner ili izmjenljivi transportni sud.JIT (jedinica intermodalnog transporta)?Kontejneri, izmjenjivi transportni sudovi ili sedlaste prikolice koje su podobne za primjenu u intermodalnom transportu.

Kontejner?Opći termin za sanduk (posudu), koji se koristi za transport robe, dovoljno je otporan za višestruko korištenje, sa mogućnošću slaganja u visinu i čiji konstrukcijski elementi omogućavaju zahvaćanje, prenošenje i pričvrščivanje na sredstvima različitih vidova transporta.

Kopneni kontejner?Kontejner koji se koristi u kombiniranom kopnenom (drumsko-željezničkom) transportu i odgovara standardima propisanim od Međunarodne Željezničke Unije (UIC).

Pomorski kontejner?Kontejner koji je dovoljno čvrst za vertikalni pretovar i formiranje slogova u kontejnerskim brodovima. Većina pomorskih kontejnera su ISO kontejneri, koji zadovoljavaju sve propisane norme Međunarodne Organizacije za Standardizaciju (ISO).

Zrakoplovni kontejner?Kontejner koji zadovoljava norme zračnog transporta.

Kontejner velike zapremine?Kontejner koji po dužini i širini odgovara ISO standardu, s tim da mu je ukupna visina veća i iznosi 2,9 m ili 9,6 stopa3. Ova visina kontejnera je uključena u prerađeni (revidirani) ISO standard.

18

Slaganje?Odlaganje ili preuzimanje jedinica intermodalnog transporta (JIT) sa sloga. Formiranje i rasformiranje slogova JIT – a.

Kontejner super velike zapremine?Kontejner koji premašuje ISO norme. Dimenzije su različite, a za primjer se može navesti ukupna dužina koja može dostići 45 ft ili 13,72 m; 48 ft ili 14,64 m ili čak 53 ft ili 16,10 m.

Šta je TEU?Standardna jedinica bazirana na 20 – stopnom ISO – kontejneru (6,10 m duţine), koristi se kao statistička pomoćna jedinica u mjerenju veličine transportnih tokova ili kapaciteta. Standardni 40 ft ISO – kontejner Serije I odgovara dvjema TEU jedinicama.

Izmjenjivi transportni sud?Sanduk za transport robe, prilagođen gabaritima drumskog teretnog vozila i opremljen elementima za pretovar sa jednog transportnog sredstva na drugo najčešće u okviru kopnenog kombiniranog transporta. Klasični izmjenjivi transportni sudovi u principu se ne mogu slagati u visinu niti zahvaćati odozgo. Transportni sudovi novije izvedbe se mogu slagati u visine i opremljeni su nauglicama za zahvaćanje odozgo (sprederom). Od kontejnera se razlikuju po tome što su po dimenzijama prilagođeni drumskim teretnim vozilima. U željezničkom transportu mogu biti korišteni samo uz odobrenje UIC – a . Neki izmjenjivi sudovi su također opremljeni sa sklopivim nožicama, na kojima stoje kada su odloženi van transportnog sredstva.

Punjenje/pražnjenje? Utovar ili istovar robe u, odnosno iz JIT – a.

Nauglice? Tacke za fiksiranje, najčešće se nalaze na uglovima gornje ili donje stranice kontejnera (krova i poda) i služe za prihvaćanje rotacionih čepova ili drugih uređaja kako bi se ostvarilo dizanje, slaganje ili pričvrščavanje kontejnera. Ovi konstrukcioni elementi se u novije vrijeme postavljaju i na izmjenjive transportne sudove, s tim što nisu locirani na uglovima stranica, već u tačkama koje odgovaraju gabaritima 20 ili 40 – stopnog kontejnera i u tome slucaju se također mogu nazvati tačkama za fiksiranje.

Rotacioni čep? Standardni mehanizam na pretovarnom uređaju, koji se uvlači (stavlja) u nauglice JIT-a i okretanjem zabravljuje, tako da se ostvaruje čvrsta veza između nauglice na JIT – u i sprederom na pretovarnoj mehanizaciji. To omogućava sigurno zahvaćanje i manipulaciju jedinicama intermodalnog transporta u svim vidovima transporta.

TARA? Težina JIT–a ili težina vozila bez tereta.

Transportno-manipulativna jedinica (TJM)?Palete ili paletizovane ukrupnjene robne jedinice koje odgovaraju dimenzijama standardne palete (modulsko usklađivanje pakovanja sa paletnim sistemom) i koje su prilagođene za utovar u JIT (JIT - jedinica intermodalnog transporta).

Paleta? Pomoćno prijenosno sredstvo (platforma), najčešće našravljeno od drveta, koje omogućava obrazovanje unificiranih tovarnih, transportnih, skladišnih i prodajnih jedinica.

19

Palete imaju standardne dimenzije. U Evropi se uglavnom koriste palete dimenzija 1000 x 1200 (mm) - ISO kao i palete dimenzija 800 x 1200 (mm) - CEN.

Big Bag? Pokretni rezervoar, dovoljno stabilan za vertikalni pretovar i za transport različitih vrsta rasutih tereta.

Terminal? Mjesto koje je opremljeno za pretovar i skladištenje jedinica intermodalnog transporta (JIT).

RTC (robno transportni centar-logistički centar)?Veći broj neovisnoh kompanija (špedicija, transportne organizacije, carina, pošiljaoci i sl.), čija djelatnost je vezana za robni transport i odgovarajuće (pripadajuće) djelatnosti (skladištenje, odrţavanje, opravka i sl.). U RTC-u mora biti lociran najmanje jedan robni terminal. U Engleskoj se često koristi termin "Freight Village", a u Italiji "Interporto".

RDC (robno distributivni centar – „hub“ koncept)? Centralno mjesto (tačka) za sabiranje, sortiranje, pretovar (preradu) i distribuciju robe za određenu regiju (prostorni obuhvat). HUB-koncept potiče od termina koji se koristi u zračnom transportu putnika i robe. Opisuje (odnosi se na) sabiranje i raspodjelu svih tokova u jednoj tački ("Hub and Spoke" koncept).

Slobodna carinska zona? Zona, u okviru koje roba moţe biti proizvedena i/ili uskladištena bez plaćanja carina i taksi (poreza).

Kopnena luka? Kopneni terminal koji je direktno vezan za pomorsku luku.

Željeznički tovarni profil? Granični profil u koji se moraju uklopiti sva šinska vozila i jihov teret (vagon + JIT), a koji se određuje u odnosu na konstruktivne elemente željezničke pruge (npr. tuneli, poluprečnici krivina i sl.).Od strane UIC4-a propisana su četiri osnovna tovarna profila: Internacionalni tovarni profil Tovarni profil oznake A Tovarni profil oznake B Tovarni profil oznake C. Navedeni tovarni profili su utvrđeni za sve željezničke pruge.U principu, minimalni ograničavajući tovarni profil mora vrijediti za čitavu prugu, odnosno transportni put robe. Pri tome se mora uzeti u obzir ograničavanje širine i visine tereta (krajnja osnovna linija tereta) u krivinama (tamo gdje su mali poluprečnici krivina kolosijeka). Pošiljke kombiniranog transporta često premašuju tovarni profil A i B. Od naročitog značaja za kombinirani transport je tovarni profil B+. Postoje također mnoge druge prepoznatljive oznake (kodovi) za tovarne profile (P / C / S / ...).

Širina kolosjeka? Rastojanje izmeĊu unutrašnjih ivica šina ţeljezniĉke pruge. Ovo rastojanje najĉešće iznosi 1,435 (m) - normalni kolosijek.U nekim zemljama Evrope u upotrebi su i druge širine kolosijeka: Na primjer, 1,676 (m) u Španiji i Portugalu, 1,524 (m) u Rusiji itd.

Pretovarni kolosjek? Kolosijek na kome se vrši pretovar jedinica intermodalnog transporta.

20

Priključni (industrijski) kolosjek? Direktna željeznička veza za industrijske pogone.

Dizalice sa strijelom? Konvencionalna dizalica, koja podiže teret uz pomoć sajle ili vitla. Pretovar JIT-a zahtijeva da sajla bude vezana za nauglice.

Portalni kran? Podizni uređaj za vertikalni pretovar, predstavlja jedan "pokretni most" sa ili bez konzola. Kreće se po fiksiranim šinama, čiji raspon, u zavisnosti od veličine pretovarnih postrojenja, obuhvata potrebne drumske saobraćajnice, ţželjezničke kolosijeke ili određeni broj vezova za brodove. Ima tri slobode kretanja tereta, koji u toku pretovara može da se pokreće po visini, uzduž i poprijeko.Ovakvi kranovi se najčešće koriste za pretovar drum-željeznica i/ili brod-obala.

Portalni slagač? Podizni uređaj sa pneumaticima namijenjen za vertikalni pretovar, premještanje i slaganje kontejnera na skladišnom platou.

Pretovarivač? Vozilo sa mobilnim podiznim čeonim uređajem namijenjen za dizanje, premještanje ili slaganje JIT-a.

Viljuškar? Vozilo opremljeno mobilnim čeonim viljuškama, namijenjeno za dizanje, premještanje ili slaganje paleta, kontejnera ili izmjenjivih transportnih sudova. Posljednje dvije jedinice intermodalnog transportna su pri tome obično prazne.Navedene operacije mogu se poduzeti na prednjem dostupnom nizu skladišnog bloka ili na pojedinačno uskladištenim jedinicama IT-a.

RO-RO rampa? Uređaj koji omogućava horizontalni pretovar drumskih vozila. Obično se koristi kao utovar ili istovar vozila sa željezničkih vagona ili brodova.

Spreder? Podesivi uređaj koji se nalazi na pretovarnoj mehanizaciji i sluţi za zahvaćanje JIT-a. Konstruiran je tako da osigurava zahvaćanje JIT-a ostvarivanjem veze sa gornjim nauglicama koje su konstruktivni element jedinica intermodalnog transporta.Mnogi sprederi imaju dodatne hvatače, koji omogućavaju zahvaćanje jedinica intermodalnog transporta sa donje strane.

Vrste spredera:

- Top – sa 4 rotaciona čepa

- Čeoni – sa 2 rotaciona čepa

- Bočni – sa 2 rotaciona čepa

Kooperacija predstavlja oblik zajedničkog rada i saradnje u istim ili povezanim procesima proizvodnje, u ovom slučaju transportnim procesima, odnosno proizvodnju transportne usluge. Može biti prosta i složena. Osnovni cilj kooperacije je što racionalniji proces transporta, u okviru kojeg transportne usluge realizuju najmanje dva učesnika u transportu, odnosno transportnom lancu.

21

Šta znači koordinirati saobraćaj? Usmjeravanje da svaka saobraćajna grana zauzme svoje pravo mjesto u saobraćajnom sistemu.

Tri glavna cilja koordinacije saobraćaja su:

- Obezbjeđenje optimalnog razvoja saobraćajnog sistema- Razgraničenje sfere primjene pojedinih grada saobraćaja i najracionalnija podjela

prijevoza među njima- Obezbjeđenje saradnje svih saobraćajnih grana i organizacija zajedničkih (kombinovanih)

prijevoza.

Podjele vezane za koordinaciju saobraćaja su:

- Plansko-ekonomka- Tehnička- Tehnološka- Organizaciona- Pravna.

PREDAVANJE 5.

Savremeni transportni lanac je: Složeni tehnološki sistem koji obezbjeđuje realizaciju TPS – procesa i kao sistem po definiciji transportnog lanca

Tovarne jedinice manipulativnog transporta;

- Palete- Mali, srednji, veliki kontejneri- Dijelovi vozila cestovnog teretnog saobraćaja(izmjenjivi transportni sudovi, sedaste

prikolice ..)- Kompletna vozila cestovnog transpornog saobraćaja- Željeznčka teretna kola(vagoni)- Barže riječnog saobraćaja

Paleta je: Pomoćno sredstvo koje omogućava obrazovanje unificiranih, tovarnih, transportnih, skladišnih i prodajnih jedinica kao i primjenu visokoproduktivne mehanizacije za njihovo formiranje, rasformiranje i manipuliranje.

Izvedba paleta na osnovu vrste materijala:

- Drvene

- Metalne

- Plastične

- Gumene

- Kombinacija raznih vrsta materijala

22

Podjela paleta prema konstruktivnim karakteristikama:

- Ravne (bez nadogradnje)

- Sandučaste (sa nadogradnjom)

Imamo podijelu paleta prema namjeni:

- univerzalne i- specijalne

Dimenzije paleta:

- 1200x1000 mm postoje 32 varijante

- 1200x800 mm postoje 23 varijante

- (800x100 mm)

Ravne palete mogu biti i specijalne. Kada su one specijalne? Kada ravna paleta ima postolje. To postolje mora biti standardizovane izvedbe zbog mogucnosti njegove manipulacije. Kada paleta ima odredjene montirane elemente (odredjene vrste zakački i sl.)

Palete sa nadogradnjom mogu biti standardnih i nestandardnih dimenzija. Euro box – palete su standardizovane palete sa nadogradnjom. Takodje podlijezu propisima i moraju zadovoljiti tehnicke i konstruktivne karakteristike, u pogledu njihovih dimenzija prije svega

Tehničku bazu paletizacije čine tri osnovna elementa:

- Palete

- Transportno manipulativna mehanizacija

- Specijalni uređaji ( paletizeri, depaletizeri, ...)

Sistem paletizacije: Podrazumjeva skup tehničkih sredstava potrebnih za manipulisanje, skladištenje, prevoz i izlaganje materijalnih dobara, a koja se mogu mogu upotrijebiti u industrijskom i spoljnom transportu.

Tehnologija multimodalnog transporta:

- Paletni sistemi transporta

- Kontejnerski sistemi transporta

- Sistemi hucke – pack

- Sistemi transporta RO – RO saobraćaja

- Sistemi barži riječnog saobraćaja

23

Potreban broj paleta:

BP = Q IK / OP q [kom]

- [Q] Količina robe za godinu dana

- [Op]Prosječan broj obrtaja u toku jedne godine

- [q] Prosječnu količinu što se stavlja na jednu paletu

- [Ik] Koeficijent povečanja inventarskog broja paletao Za drvene 1,1

o Za metalne 1,3

OP = RO / tOP

- [Ro] Broj radnih dana u godini

- [top] Prosječno trajanje jednog obrta

Troškovi nabavke paleta

C = (N tOP /q) CP IK [€, KM]

- [N] Dnevni obim proizvodnje

- [q] Opterečenje jedne palete

- [Cp] Cijena jedne palete

Učešče troškova

CPT = C/N T tP [km/god]

- [tp] Vijek trajanja palete( 7 godina)Prosječna stopa amortizacije iznosi 14,3%

- [T] Broj radnih dana u godini

- [C] Troškovi nabavke palete

Transportno manipulativna mehanizacija je drugi element tehničke baze.Koristi nam da bi transportno – manipulisali paletama;

- Za unutrašnji transport – karetama(elektrokolica sa prikolicom)- Vozila na elektro – pogon na platformama(npr.u metalnoj industriji – induktivno

vođena vozila – FTS)Različitim vrstama kontinuiranog transporta(RB – sistem), uz pomoć visećih transportera, konvejera itd.

24

Viljuškar je: Dominantno sredstvo pretovara i oni se dijele na:

- Ručneo Hidraulički

o Elektro

- Motornio Benzin

o Dizel

o Plin

Potreban broj viljuškara:

BV = M TC / 480 S- [M] Ukupna manipulacija

- [S] Prosječna količina teretajednog ciklusa

Prednost viljuškara

- Radijus

- Uzdužni nagib

- Širina radnog prostora

Viljuškari:

- 1t nosivosti i 4 tocka = 3,5 m sirine radnog prostora

- 3t nosivosti i 4 tocka =3,8 m sirine radnog prostora

Pretovarna rampa – vrata i prolaz

- Širina rampe

- Visina rampe

- Dužina rampe

- Nagib rampe

Pretovarne rampe mogu biti:

- Stabilne i mobilne

- Bočne i čeone

- Različitih dimenzija

Visina rampe:

- Niska – u nivou giša ili cestovne komunikacije

- Srednja – između nivoa giša ili cestovne komunikacije

25

- Visoka – u nivou kamiona ili vagona

PRELAZNICE – služe da se premoste visinske razlike

Paletomat: Služi za formiranje paletne jedinice tj. da se paletna jedinica napuni robom, da se izvagaju i pričvrste.

Depaletomat: Služi da se rasformira paletna jedinica

Paletiza je: Uređaj, kombinacija različitih izvedbi transporta i transportnih jedinica.

Osnovna uloga ambalaže: Čuvanje proizvoda u procesu transporta, skladištenja i manipulacije.

Ambalaža se dijeli na:

- Transportnao Povratna

o Nepovratna(djelimično ulazi u cijenu)

- Komercijalna

Modularno uskladištenje: Se odnosi na pakete. Dakle paketizacija je preduslov.

Paketizacija je: Formiranje većih paketnih jedinica od manjih pojedinačnih jedinica, a te veće paketne jedinice se onda uklapaju u osnovne module tovarnih jedinica.

Osnovni modul usklađivanja: 400x600 mm

Kako nastaje logistički transportni lanac: Kada savremenom transportnom lancu dodamo informaciju i komunikaciju on postaje logistički transportni lanac.

PREDAVANJE 6.

Kontejneri su transportna sredstva (sudovi, nepokretne cisterne ili druga sredstva) koja su:

- Trajnog karaktera zbog čega se mogu ponovo koristiti...

Prema UIC kontejner je TMJ (transportno manipulativna jedinica) i JIT (jedinica intermodalnog transporta) čija zapremina nije manja od 1 m3 a dovoljno je izdržljiva za višestruko korištenje. Pogodna je za punjenje i za pražnjenje robom i ima sposobnost jednostavnog premještanja sa jednog transportnog sredstva na drugo.

Podjela kontejnera prema:

- Namjeni

26

- Vrsti robe koja se prevozi- Nosivosti- Vrsti materijala od kojeg je napravljena- Vrsti konstrukcije- Mjestu korištenja- Načinu prevoza- Vrsti uređaja kojima su opremljeni u cilju obezbjeđenja- Podobnosti i mogućnosti pretovara.

ISO standardizaciji podliježu samo veliki kontejneri. Iammo ISO standarde za proizvodnju, održavanje i eksploataciju kontejnera.

Najvažniji dio kontejnera je ugaonik ili nauglica.

Najvažnija podjela kontejnera je podjela UIC-a prema nosivosti_

- Mali (od 1 do 3 m3)- Srednji (od 3 do 10 m3)- Veliki (preko 10 m3).

Podjela kontejnera prema namjeni je:

- Univerzalni (obuhvataju oko 70 % kontejnerskog parka u svijetu)- Specijalni.

Prema vrsti robe koja se smiješta:

- Kontejneri za prijevoz komandne robe- Kontejneri za prijevoz rasute robe- Kontejneri za prijevoz tečnosti.

Prema vrsti materijala od kojeg su napravljeni:

- Metalni- Drveni- Plastični- Gumeni.

Prema konstrukciji:

- Klasični- Sklapajući- Rasklapajući- Samoistovarajući.

Prema mjestu korištenja:

- Za nacionalni transport- Za međudržavni transport

27

- Za interkontinentalni transport (transkontejneri).

U odnosu na vrstu uređaja kojima se opremljuju:

- Izotermički- Frigo kontejneri.

Prema podobnosti i mogućnosti pretovara:

- Kontejneri koji su snabdjeveni sopstvenim kretnim mehanizmom- Kontejneri sa specijalnim uređajima kojima se manipuliše uz pomoć mehanizacije.

Mali kontejneri (mogu biti otvorenog i zatvorenog tipa, sa i bez točkića, obični i specijalni):

- Kategorija „A“ zapremine od 1,0 do 1,2 m3

- Kategorije „B“ zapremine od 1,2 do 2,0 m3

- Kategorije „C“ zapremine od 2,0 do 3,0 m3.

Srednji kontejneri (dužina im je ispod 6 m):

- „pa“ kontejneri (sa točkićima)- Kontejneri bruto težine od 2,5 do 5,0 tona.

Veliki kontejneri (dužina im je veća od 6 m) često se zovu transkontejneri, a i ISO kontejneri. Mogu biti univerzalni i specijlni. Najveću primijenu su našli u prekomorskom transportu i u kombinovanom drumsko-prekomorskom transportu. Smanjili su vrijeme pretovara brodova. Tri osnovne izvedbe velikih kontejnera su:

- Dvadeset-stopni 20 x 8 x 8 (ft) 6095 x 2438 x 2438 (mm)- Trideset-stopni 30 x 8 x 8 (ft) 9125 x 2438 x 2438 (mm)- Četrdeset-stopni 40 x 8 x 8 (ft) 12192 x 2438 x 2438 (mm).

Osnovne tehnologije transporta kontejnera:

- Tehnologija kopnenog tranpsorta kontejnera

- Tehnologija kopneno-riječnog transporta kontejnera

- Tehnologija kopneno-pomorskog transporta kontejnera

- Tehnologija kopneno-vazdušnog transporta kontejnera

- Tehnologija tranporta kontejnera kopnenim mostovima

Horizontalni pretovar kontejnera u kopnenom transportu je napušten.

Kod vertiklanog pretovara mora postojati mjesto gdje će se smjestiti dizalica, koja je skupa i ima veliki kapacitet.

TEU jedinica - kontejnerska jedinica koja odgovara 20-stopnom velikom kontejneru.

IGLOO-(specijalni)kontejner za avione

28

Najpoznatiji kopneni most je transsibirska željeznica.

Tehnička baza kontejnerskog transporta:

- Kontejner, palete

- Pretovarna, i pretovarno-transportna mehanizacija

- Transportna sredstva

- Uređaji i oprema za formiranje i rasformiranje kontejnera

- Kontejnerski terminali

Da bi došlo do optimalnog rješenja treba da koristimo metodološki pristup koji se sastoji iz četiri koraka:

1. Planiranje obuhvata utvrđivanje osnovne strukture transportnih zahtjeva, odnosno faza realizacije kontejnerskog transportog lanca.

2. Podrazumjeva definisanje ?parcijalnih tehnoloških rješenja faza realizacije kontejnerskog transportnog lanca.

3. Formiranje varijantnih tehnoloških rješenja za realizaciju kontejnerskog transportnog lanca.

4. Vrjednovanje varijantnih tehnoloških rješenja i izbor optimalnog tehnološkog rješenja kontejnerskog transportnog lanca.

Faze koraka 1:

1. faza; pripreme i utovar u kontejnere2. faza; obezbjeđenje robe u kontejnerima3. faza; uskladištenje kontejnera4. faza; utovar kontejnera na transportna sredstva5. faza; pričvršćivanje kontejnera na transportna sredstva6. faza; transport kontejnera7. faza; pretovar kontejnera8. faza; istovar kontejnera sa transportnog sredstva9. faza; odlaganje kontejnera na skladišni plato10. faza; skladištenje kontejnera11. faza; pražnjenje

Tipične tehnologije svrstavamo u šest kategorija i obilježavamo ih sa A, B, C, D, E i F

- Tipična tehnologija A realizuje fazu 1 i 11, tj. tipična tehnologija punjenja i pražnjenja kontejnera

- Tipična tehnologija B realizuje fazu 2, tj. tipična tehnologija obezbjeđenja roba u kontejneru

29

- Tipična tehnologija C realizuje fazu5, tj. tipična tehnologija pričvršćivanja kontejnera na transportna sredstva

- Tipična tehnologija D realizuje fazu 3, 4, 7, 8, 9, tj. tipična tehnologija manipulisanja kontejnerom

- Tipična tehnologija E realizuje fazu 6, tj. tipična tehnologija transporta kontejnera

- Tipična tehnologija F realizuje fazu 10, tj. tipična tehnologija skladištenja kontejnera.

Uređaji za zahvatanje kontejnera:

- Spreder

- Viljuške viljuškara

- Kliješta za stezanje tereta

- Oprema za prijenos užadima

Kontejnerske stanice-tačke gdje se vrši pretovar malih i srednjih kontejnera

Kontejnerski terminali – tačke gdje se vrši pretovar velikih kontejnera

PREDAVANJE 7.

Struktura lučkog kontejnerskog terminala:

1. Saobraćajna infrastruktura2. Otvorene skladišne površine3. Zatvorena skladišta za robu4. Obalska pretovarna mehanizacija ( pretovarni portlani kran)5. Manipulativno-transportna mehanizacija6. Transportna sredstva7. Upravljački i informacioni sistem8. Tehnički dio terminala

Lučki kontejnerski terminali se sastoje od tri zone:

1 zona- pretovarna zona, uz samu obalu od 30 do 50 m, 10 % ukupne površine terminala zauzima

2 zona- skladišna zona, 55% površine terminala zauzima

3 zona- svi ostali sadržaji:

- prijem i otprema vanjskih kontejnera, 20 %

- objekti, 7%

- servisne površine, hoteli, restorani 5%

30

Ukupna veličina jednog lučkog terminala zavisi od broja i veličine brodova koji će se istovremeno pretovarati.

Jedan vez: pristaje samo jedan brod, dužina operativne obale mora odgovarati dužini prosječnog kontejnerskog broda ≈ 230 m, gaz treba biti minimalno 10 m, širina takvog veza između 300 i 400 m.

Minimalna površina 69000 m2≈7 hektara

Tri funkcionalna podsistema:

- transport

- pretovar

- skladištenje

Terminali:

- mali

- srednji

- veliki

Terminali po kategorijama:

1. kategorija - dnevno otprema više od 200 brodova2. kategorija - dnevno otprema od 100 do 200 brodova3. kategorija - dnevno otprema od 50 do 100 brodova4. kategorija - dnevno otprema od 10 do 50 brodova5. kategorija - dnevno otprema manje od 10 brodova

Osnovne funkcije kontejnerskih terminala su da:

- prime

- formiraju

- otpreme

- skladište kontejnere

Da bi funkcionisao lučki terminal u zaleđu moramo imati kopneni terminal koji obezbjeđuje nakupljanje kontejnera. A dok za postojanje kopnenog nije obavezno postojanje lučkog terminala.

Pet infrastrukturnih elemenata kopnenog kontejnerskog terminala:

1. željeznički kolosjeci2. cestovne saobraćajnice3. pretovarna i pretovarno-transportna mehanizacija

31

4. površina za kraće i duže zadržavanje kontejnera5. prateći sadržaji

Površine za kraće i duže zadržavanje kontejnera:

- trake za privremeno odlaganje kontejnera

- platoi za skladištenje kontejnera

Osnovna funkcija traka je da omogući što brži pretovar kontejnera, kako bi se čitav transportni lanac učinio što racionalnijim.

Tehnološki pokazatelji efikasnosti kontejnerskih transportnih lanaca:

1. obrt kontejnera2. proizvodnost kontejnera3. prosječan broj obrta u toku godine4. koeficijent korisnog prevoženja5. obrt kontejnera za cijelu mrežu u toku godine6. potreban broj kontejnera, bilo za planski period ili za određenu količinu robe7. količina robe koju je moguće prevesti sa raspoloživim parkom kontejnera

Obrt- vrjeme koje protekne od početke jednog utovara kontejnera pa do početka drugog.

Niskopodni vagon? Željeznički vagoni sa niskim tovarnim podom, razlika u odnosu na vagon sa spuštenim podom je u tome što ovi vagoni imaju točkove malog prečnika i spuštene odbojnike na potrebnu visinu na međusobno spajanje.

32