UVOD berze

SEMINARSKI RAD BERZE

UVOD

U ovom radu cemo govoriti o berzama,svjetskim berzama kao i o nekim našim domaćim berzama. Berze imaju imaju veoma veliki značaj. Zbog toga su berze predmet izučavanja na gotovo svim fakultetima i visokim školama.Berze su veoma značajan segment finansijskih tržišta , odnosno tržišta kapitala.Kao organizovane finansijske institucije u najrazvijenim zemljama postoje više od dva vijeka. Potrebno je naglasiti i to da svaka berza predstavlja organizovano finansijsko tržište, a da svako organizovano tržište nije berza. Berza je pravno lice organizovano kao akcionarsko društvo koje, u skladu sa ovim zakonom, obavlja djelatnost organizovanja trgovine hartijama od vrijednosti i drugim finansijskim instrumentima na berzanskom tržištu, odnosno na berzanskom i vanberzanskom tržištu1. Zasigurno jedan od ključnih elemenata u savremenom berzanskom poslovanju jesu berzanske informacije odnosno tržišne informacije općenito. Jedan od značajnih izvora informacija za učesnike u berzanskim poslovima jesu i berzanski izvještaji o kretanju vrijednosti berzanskih indeksa dionica, jer berzanski indeksi dionica nastaju kao rezultat ostvarenih berzanskih transakcija i na određeni način odražavaju odnose koji vladaju na berzi

Danas su berze visoko organizovane institucije, sa specifičnim oblikom inkorporacije, odnosno one su neprofitne institucije, u vlasništvu države, ili učesnika u trgovini. One su ustanove sa javnim ovlašćenjima, odnosno mogu donositi obavezujuća pravila trgovine za učesnike i vršiti kontrolu njihovog ispunjavanja. U tu svrhu, berze donose posebna pravila.

1 Monetarna ekonomija i bankarski menadžment, dr Žarko Ristić, dr Slobodan Komazec, dr Kristijan Ristić, Beograd 2013.

1


Pojam berze

Etimološko značenje riječi ″berza″ se danas objašnjava na različite načine. Prema nekim autorima riječ ″berza″ potiče od latinske riječi ″bursa″ što znači kesa za novac. Prema drugima, riječ ″berza″ potiče od francuske riječi ″bourse″ koja označava mjesto gdje su se sastajali trgovci početkom XVvijeka. Prema trećima, riječ ″berza″ potiče od ″Van der Beurse″, što je ime jedne flamanske porodice iz Brugge (Briž - Belgija), koja je posjedovala kuću - gostionu u kojoj su se sastajali trgovci da bi obavljali trgovinu.Kada je, s druge strane, riječ o tome gdje je osnovana prva berza, mnogi autori su mišljenja da je prva berza osnovana u Antwerpenu još 1460. god.3 Kasnije su osnovane berze u Lyonu 1546. god., zatim u Toulousu 1549. god., Hamburgu 1558. god., Parizu 1563. god., Londonu 1570. god., Amsterdamu 1602. god. itd. Na ovim prvim berzama se trgovalo raznim vrijednosnim papirima inovcem.

Berza prestavlja institucionalizovano razmjensko mjesto na kojem pojedini članovi obavljaju robnu razmjenu ili transakcije hartija od vrednosti, a u cilju sticanja dobiti, i mjesto gde se na osnovu njihove ponude i tražnje vrši vrednovanje hov-a.Berza ne može trgovati hartijama od vrijednosti, niti davati savjete koji se odnose na kupovinu i prodaju hartija od vrijednosti i drugih finansijskih instrumenata, kao ni savete o izboru brokersko–dilerskog društva ili ovlašæene banke, ne može obavljati poslove koji su zakonom određeni kao delatnosti brokerskog–dilerskog društva, niti druge poslove2.U istorijskom razvoju berze razlikujemo 3 prioda: Prvi period pocinje od 12. vijeka – to su redovna sastajalista trgovaca i mjenjaca zlatnog i srebrnog novca. Tu su se trgovci obavjestavali o cijenama kolonijalne robe i mogucnostima njene nabavke. Ovakva sastajalista su se odrzavala u Denovi, Veneciji, Firenci, Parizu... Drugi period pocinje od 17. vijeka – to su tzv. berze efekta na kojima se kupuju i prodaju vrijednosni papiri (obligacije, akcije...). U to vrijeme se povecava broj kapitalistickih preduzeca u vidu akcionarskih drustava što je izazvalo orzanizovanje stalnih trzisnih mjesta za trgovinu i ovom vrstom nerealne robe. Treći period počinje od polovine 19. vijeka - kada je zahvaljujući masovnoj proizvodnji veliki broj sirovina i proizvoda se prodaje bez njihovog pristupa i to samo na osnovu standardne oznake kvaliteta.

2 Monetarna ekonomija i bankarski menadžment, dr Žarko Ristić, dr Slobodan Komazec, dr Kristijan Ristić, Beograd 2013

2


Prama predmetu trgovanja na berzama, berze mogu biti:1. efektne (trziste kapitala)2. devizne (devizno trziste)3. novčane (novcano trziste)4. robne5. uslužne

Efektne berze

Prva efektna berza osnovana je u Amsterdamu 1678. godine. Na efektnim berzama se prodaju i kupuju razne vrste vrijednosnih papira kao što su akcije ackionarskog društva i državne obligacije i drugi vrijednosni papiri. Poslovi koji se zaključuju na berzi mogu biti: - promptni - terminskiPromptni poslovi se zakljucuju sa ciljem da se izvrše odmah, a terminski poslovi se zaključuju sa ciljem da se izvrše nakon izvjesnog roka, termina.Ako se očekuje skok kursa, tada se kupuje akcija na rok, s tim što se do roka moze postupiti obratno, tj. prodaje se akcija i tako se cijeli posao pretvara u naplatu, tj. isplatu kursne razlike.Najčešće se terminski poslovi i zavrsavaju isplatom tzv. kursne razlike i zato se ovi poslovi zakljucuju iz spekulativnih razloga. Svako može da prodaje efekte koje i ne posjeduje, ali da o roku isplati ili naplati kursnu razliku. Poslovi na efektivnim berzama se zaključuju preko velikog broja berzanskih posrednika tzv. Brokera. Zainteresovani poslovni ljudi i društva, za svega nekoliko minuta, mogu da npr. putem telefona kupe ili prodaju vrijednosne papire koji kotiraju na berzama3.Na kraju svakog berzanskog sastankase, prema utvrđenim pravilima berze, izdaju službena saopstenja o cijenama koje su rotirane u toku rada berze. Te cijene, sredene prema posebnom postupku u vidu odredenih pregleda, nazivaju se berzanska kotacija.Najcesce se izdaju dnevne kotacije a podaci za dnevne kotacije se nalaze u berzanskim dnevnicima u koje su upisani svi poslovi koji su zaključeni na berzama. U dnevnim kotacijama se ne unose pojedinacne cijene svakog artikla koji je predmet kupoprodaje, već se upisuje srednja vrijednost ili kursevi utvrdeni prema posebnom postupku.

3 Dr Rajko Radović, dr Pajo Panić, mr Vitomir Starčević: ″Berzansko poslovanje″,Papirus, Bijeljina, 2000.

3


U izvjestaju se pored tzv. zaključenih kurseva, tj. kotacija naznačuju najviše i najniže cijene koje su notirane u toku sastanka.Berzanska kotacija, preko berzanskog izvještaja, omogucava uvid u najširem broju interesanata u kretanju berzanskih cijena artikala koji su predmet trgovanja na berzi.

Devizne berze

Devizne berze u pojedinim zemljama je različito organizovano. Za Francusku, Italiju, Njemačku, Austriju devizno tržiste je obicno smješteno u berzi koja se nalazi u zgradi gdje se nalazi berza vrijednosnih papira.Devizno tržište u Velikoj Britaniji, Svajcarskoj, SAD, Kanadi organizovano je kao međubankarsko tržiste i bez berzanskih posrednika. Preko ovlaštenih banaka obavlja se kupovina i prodaja deviza. Ovlaštene banke na međubankarskom deviznom tržištu kontaktiraju putem sredstava za prenos vijesti, telefon, telefax, internet i neprestano su u vezi sa finansijskim centrima u svijetu. Na međubankarskom deviznom trzistu, usljed djelovanja zakona ponude i potražnje, utvrđuju se kursevi deviza. Na deviznom tržištu uspostavljaju se odosi izmedu:

1. Onih koji kupuju i prodaju devize sa jedne strane i banke sa druge strane2. Odnosi izmedu ovlaštenih banaka koje učestvuju na deviznom tržištu3. Odnosi izmedu ovlastenih banaka i banaka u inostranstvu

Zaključivanje deviznih poslova na deviznom tržištu obavljaju brokeri kao posrednici.Oni ne mogu poslove zaključivati u svoje ime i za svoj racun.U ovlastenim banakama, koje ucestvuju na deviznom tržištu, kupovinu i prodaju deviza obavljaju posebni trgovci devizama tzv. dileri. Poslovi se zaključuju kao promptni i kao terminski.Prompt je kod deviza 2 dana od zaključenja ugovora a terminskiposlovi su oni koji su duzi od 2 dana i obicno kod njih je rok 1 mjesec, 2, 3 i 6 mjeseci.

Robne berze

Robne berze su stalna tržišta robom prema standardnoj oznaci.Prodaja prema standardnoj oznaci karakteristična je za masovnu i standardizovanu robu (sirovine i poluprerađevine). Ovdje je bitno naglasiti da je kvalitet robe u toj mjeri oderđen da za tu prodaju te robe nije bitan preduslov predhodnog podnosenja njenog uzorka. Roba ovakvih svojstava naziva se berzanskom, jer su njene standardne oznake prihvaćene od većeg broja berzi4.

4 Bernard J. Foley: ″Tržišta kapitala ″, Mate, Zagreb, 1998.

4


Ta roba je npr. egipatski pamuk, kineski čaj, brazilska kafa, američka pšenica.

Novčane berze

Razvoj novčanog tržišta usko je povezan sa razvojem proizvodnje i robnog tržišta.U pocetku se novčano tržište javlja u bankama koje raspolažu koncentrisanim novčanim sredstvima svojih komitenata, jer je osnovni uslov za njihovo postojanje stednja svih onoh privrednih subjekata koji ostvarenu dobit ne troše u cjelosti, vec jedan dio akumuliraju i čuvaju kod sebe ili kod banke za buduću potrošnju i promet. Tako dolazi do grupisanja na one koji posjeduju novčana sredstva iznad neophodno potrebnih i onih koji nemaju dovoljno novčanih sredstava a potrebna su im za realizovanje procesa proizvodnje ili krajnju potrosnju.Nastaje prvi oblik novcanog tržišta koji se ostvaruje kroz kratkorocno kreditiranje.No daljim razvojem procesa reprodukcije i širim, brojnijim i intezivnijim robno-novčanim transakcijama, kreditni odnos postaje nedovoljan za efikasno praćenje potreba za novcem u procesu repordukcije.Na novčanom tržištu razlikujemo 2 osnovne vrste transakcija: 1. transakcije koje se obavljaju izmedu banaka, to je ustvari zaključivanje na berzama kratkoročnih kreditnih poslova.Kreditni odnos poprima nove oblika surogata novca – vrijednosne papire.

2. trgovinska transakcija vrijedosnim papirama. Vrijednosni papiri se razlikuju i dijele na kratkoročne i dugoročne vrijednosne papire. Najčesci kratkorocni vrijednosni papiri koji se pojavljuju na savremenom novčanom trzistu su zapisi, certifikati i trovacki papiri.

Nosioci ponude i potraznje na novčanom tržištu su poslovne banke, razne inostrane banke, osiguravajuca društva, vlade pojedinih država, centralne banke, štedionice.

Berze anglo-saksonskog tipa

Berza efekata anglo-saksonskog tipa je privatna institucija osnovana kao dioničko društvo. Berze ovog tipa su veoma konzervativne sa aspekta proširivanja članstva, berzanske regulative, načina poslovanja, upravljanja i kontrole. Članovi berze su brokerske firme. Uticaj države i njenih organa je beznačajan na upravljanje berzom i svodi se na kontrolu zakonitosti rada. Banke i drugi finansijski posrednici ne mogu na bilo koji način biti članovi ovog tipa berze. Organi upravljanja se imenuju u skladu sa principima dioničkog društva, i sa tim principima je usaglašen i način rada ovih organa. Tipičan primjer berzi ovog tipa su:1. Londonska berza - LSE sa 1.250 članova,2. Njujorška berza – NYSE sa 1.375 članova i

5


3. Tokijska berza - TSE sa 1.136 članova.

Berze kontinentalnog tipa

Kontinentalni tip berze efekata ili kako se u praksi često naziva ″francuski ili romanski tip berze″ je javno pravnog karaktera. Berze ovog tipa se karakterišu znatnim učešćem države u upravljanju berzom. Članove berze postavlja i imenuje država koja utvrđuje i ukupan broj članova berze, koji za razliku od berze anglo-saksonskog tipa, nije fiksan. Banke i drugi finansiski posrednici ne mogu biti članovi berze. Primjer berzi ovog tipa je Pariška berza (Bourse de valeurs) kao i sve berze u Belgiji, Italiji, Španiji, Portugalu i drugim evropskim zemljama izuzev Njemačke, Švajcarske i Austrije.

Berze mješovitog tipa

Mješoviti tip berze efekata kao što i sam naziv govori je kombinacija anglo - saksonskog i kontinentalnog tipa berze efekata. Mješoviti tip berze efekata postoji u Njemačkoj, Švajcarskoj i Austriji. Berze ovog tipa osniva država koja organizuje, upravlja i vrši kontrolu rada berze, a članovi berze su samo banke i druge finansijske organizacije. Broj članova berze nije ograničen.Tipičan primjer berzi ovog tipa su berze u Frankfurtu, Cirihu i Beču.

Najpoznatije svjetske berze

U svijetu danas postoji veliki broj berzi,dakako najpoznatije svjetske berze su:

1. Njujorška berza - New York Stock Exchange (NYSE),2. Tokijska berza - Tokyo Stock Exchange (TSE),3. Londonska berza - London Royal Stock Exchange (LSE),4. Frankfurtska berza - Frankfuter Wertpapierbörse,5. Berza u Hong Kongu - Hong Kong Exchange,

Takođe ćemo spomenuti NASDAQ( globalna trgovačka mreža) i Euronext.

6


Njujorška berza(NYSE)

Njujorška berza je najveća i najpoznatija berza ove vrste u svijetu. Njujorška berza - NYSE je osnovana 1792. god. Na njoj se trguje dionicama i djelimičnoinvesticionim certifikatima. Kurs vrijednosnih papira određuje se prema odnosu ponude i tražnje i izražava se u američkim dolarima. Najznačajniji indeksi dionica koji se računaju na ovoj berzi svakako su: - The Dow Jones Indexes, - NYSE Indexes, - Standard and Poor's 500 (S&P 500), - Standard and Poor's 100 (S&P 100), - Value Line Average Composite Index - VLA, i dr.

7


Njujorška berza ,poput ostalih tradicionalnih berzi ,propisuje pravila po kojima se obavlja trgovanje akcijama i obezbjeđuje uslove kako bi se trgovanje moglo nesmetano odvijati. Cijena akcija se utvrđuje u zavisnosti od ponude i potražnje u procesu realizacije kupovnih i prodajnih naloga. Na NYSE se trguje metodom aukcije: između kupca koji je podnio najvišu kupovnu cijenu i prodavca koji je ponudio najnižu prodajnu cijenu.

Trgovanje se otvara u 9,30 časova ujutro po istočnom vremenu,a zatvara se popodne u 04,00. berza iznajmljuje boksove brokerskim kućama koje služe kao baze brokerima koji trguju na berzi. Kada primi nalog iz neke od brokerskih kancelarija ili neke filijale ,broker odmah odlazi do pulta specijaliste da bi realizovao primljeni nalog.Berza iznajmljuje prostor za trgovanje specijalistima koji su brokeri brokerima .Specijalisti vode knjigu naloga i kako se u skladu sa kretanjem cijena ,smanjuju kupovni i prodaji nalozi tako i specijalista zaključuje transakcije uparujući kupovne i prodajne naloge .

Specijalisti su dužni da prave tržište za akcije za koje su ovlašteni da trguju.Zbog toga se oni nazivaju i market-mejkeri. Ako je raspon između najviše cijene koju nudi kupac i najniže cijene koju nudi prodavac veliki specijalisti nastupaju kao dileri,koji za svoj račun kupuju i prodaju akcije. Na taj način ostvaruje se dvostruka korist-berza ima korist jer se obavlja trgovina,a specijalista zarađuje na razlici između kupovne i prodajne cijene.

Broker može da koristi usluge specijaliste ,ali to nije obavezno ,on može i samostalno da zaključuje transakcije.Na monitorima se prate sve aktivnosti koje se odvijaju u toku jednog trgovačkog dana,sa podacima o akcijama sa kojima se trguje cijenama,koje su postignute u trgovačkim transakcijama,kao i veličini naloga.

Nakon zaključenja svake transakcije izvještač u optičku skener karticu unosi slovni simbol akcije, zaključnu cijenu,i ime brokera koji je inicirao transakciju.Skener ove podatke u roku nekoliko sekundi prenosi na elektronsku traku berze.Skener istovremeno započinje pretraživanje,odnosno vrši reviziju transakcije kako bi se provjerila njena ispravnost.

8


Lista nekih kompanija čije su dionice listirane na NYSE

Tokijska berza

9


Tokijska berza najznačajnija i najveća berza u Japanu i čitavoj Aziji. Ova berza spada u red starih I tradicionalnih berza. Osnovana je 1878. godine kao neprofitna organizacija. U periodu od 1943 . godine do 1947 . godine Tokijska berza se ujedinila sa drugim japanskim berzama, ali se 1949. godine izdvojila i od tada djeluje samostalno.

Ekspanzija trgovine različitim hartijama od vrijednosti počinje sredinom dvadesetog vijeka. Tako je: 1951. godine uvedena trgovina na margini 1956 . godine uvedena je trgovina obveznica 1966 . na berzi se listiraju državne obveznice 1985 . godine počinje trgovina fjučersima 1997 . godine otpočinje trgovina opcijama na akcije…

iz navedenog proizilazi da se na Tokijskoj berzi istovremeno trguje akcijama,obveznicama i derivatima. Kao najveća berza u Japanu ,ona apsorbuje oko 85% prometa hartija od vrijednosti. Na njoj se kotira oko 2100 kompanija,od kojih oko 2% otpada na inostrane. Tokijska berza ima oko 120 članova ,od kojih je 25 stranih.Na tokijskoj berzi sve hartije od vrijednosti su podijeljene u tri sekcije:

1. prva sekcija se odnosi na akcije najpoznatijih i najkvalitetnijih kompanija oko 1490.

2. druga sekcija se odnosi na akcije sa blagim uslovima listing oko 570.3. treća sekcija odnosi se na promet inostranih hartija od vrijednosti.

Na berzi postoji i takozvani Mother koji predstavlja akcije sa snažnim rastom. Ovaj sector obuhvata oko 35 akcija. Oko 70% akcija prve sekcije kotira se i na drugim berzama,kao što su berza u Nagoji i Osaki.Trgovanje se obavlja putem kompjuterskog sistema CORES. Ovaj system je uveden 1982. godine i njega koriste hartije od vrijednosti sve tri sekcije.Glavni berzanski indeks je NIKKEI.

Pored Tokijske berze kao nacionalna berza slovi i berza u Osaki. Postoje i regionalne berze koje realizuju oko 10% od ukupnog prometa . Ove berze se nalaze u Nagoji,Kiotu,Hirošimi,Fukoki,Nigati i Saporu.Na ovim berzama mogu se kotirati i najznačajnije hartije od vrijednosti koje se kotiraju na nacionalnim berzama.

10


Londonska berza - London Royal Stock Exchange (LSE),

Londonska berza je glavna finansijska berza u Velikoj Britanjiji. Londonska berza ima tradiciju još iz 17. vijeka kada se trgovalo po kafanama i drugim mjestima ali je zvanično osnovana 1802.godine.Londonska berza se nalazi u samom centru Londona na adresi:London EC2N1HP,ali se sredinom ove godine planira njeno preseljenje na Paternoster Square -1698.g.- John Casting pocinje u Jonathan-ovoj kafani da istice spisak akcija i pristupacnih cijena zvanih kurs berze -1773.g.-osnovana brokerska kuca -1914.g.-dolazi do zatvaranja berze zbog rata -1939.g.-drugo zatvaranje berze na 6 dana -1945.g.-trece zatvaranje zbog posledica stete od rakete,ali se trgovina nastavlja u podrumu -1997.g.-elektronska trgovina

Londonska berza pripada anglosaksonskom tipu. Na Londonskoj berzi se kotiraju neke od najboljih kompanija,kako domacih tako i inostranih:BritishAirways,banke,itd.

11


Najpoznatiji indeksi su:

FTSE Uk serija koja sadrzi FTSE 100;indeks koji najbrze raste je FTSE Global Equity Index koji prati 7000 kompanija iz 48 zemalja.AIM-dio Londonske berze za manje kompanije u razvojuTechMARK-Londonska medjunarodna berza za kompanije koje se bave pronalazastvom iz oblasti tehnologije.

Frankfurtska berza - Frankfuter Wertpapierbörse

Frankfurtska berza je najveća i najstarija berza u Njemačkoj. Osnovana je 1820.godine. prvi promet obavila je akcijama Austrijske nacionalne banke. Na ovoj berzi se realizuje oko 75% akcija u Njemačkoj. Od 1993. godine nalazi se us sustavu grupe Dojče Berze,u čijem sustavu se nalazi i bivša Dojče terminska berza.Frankfurtska berza je podijeljena na tri tržišna segmenta:

1. zvanično tržište (Amtlicher Markl)2. regulisano tržište (Geregelter Markt)3. slobodno tržište (Freiverkeher)

Neke US kompanije čije su dionice listirane na Frankfurtskoj

Na zvanočnom tržištu se trguje sa državnim obveznicama,obveznicama velikih korporacija i njihovim akcijama.

Na regulisanom tržištu se trguje hartijama od vrijednosti manjih kompanija. Na ovom tržištu se trguje hartijama od vrijednosti koje ne ispunjavaju uslove listinga.

Članovi Frankfurtske berze su banke,zvanični brokeri i slobodni brokeri. Banke trguju hartijama od vrijednosti za svoj i tiđi račun, zvanični brokeri igraju ulogu

12


posrednika na zvaničnom tržištu, a slobodni brokeri igraju ulogu posrednika trgujući svim hartijama na berzi.

Glavni berzanski indeks na Frankfurtskoj berzi je DAX koji je formiran 1988. godine.Godine 1997. Frankfurtska berza je pustila u rad međunarodni elektronski trgovački sistem HETRA ,koji povezuje međunarodne učesnike koji trguju sa 20.000 različitih hartija od vrijednosti iz različitih dijelova svijeta.Na berzi se kotira oko 1000 akcija,od čega je jedna četvrtina inostranih.U Njemačkoj postoje i regionalne berze koje se nalaze u Berlinu,Bremenu,Minhenu....

Berza u Hong Kongu - Hong Kong Exchange

Honkongška berza predstavlja drugu najznačajniju berzu u Aziji. Honkongška berza je nastala 1947. godine ujedinjavanjem postojećih berzi koje su osnovane 1891. i 1921. godine. Nakon ujedinjenja i formiranja Honkongška berza je preuzela još tri berze I to Dalekoistočnu berzu, Kam Ngam i Kovlum berzu.

Berzanski indeks ,koji je kreiran 1964. godine nosi naziv Hang Seng Index.Ovaj index predstavlja ponderisanu vrijednost 33 akcije( broj 33 je izabran jer po kineskom vjerovanju predstavlja srećan broj.

NASDAQ( globalna trgovačka mreža)

NASDAQ( Nacional association of Securities Dealers Automated) predstavlja globalni trgovački sistem elektronskih kotacija nacionalnog udruženja dilera hartijama od vrijednosti NASD.Ovaj sistem je osnovan 1971 godine a nalazi se na Tajms skveru u Njujorku i predstavlja najveći segment vanberzanskog OTC tržišta u svijetu.Cilj osnivanja ovog sistema jeste uvid u rad market-mejkera kroz elektronske kotacije hartije od vrijednosti na OTC tržištu. Ovaj sistem omogućava da brokeri-dileri trenutno dobijaju informacije o kotacijama market-mejkera.Na ovaj sistem mogu se priključiti brokeri-dileri,market-mejkeri i kontrolori.

NASDAQ sistem omogućuje tri nivoa pristupa:1. Omogućuje samo samo dobijanje podataka o najvišoj ponuđenoj cijeni i

najniže traženoj cijeni.2. Omogućuje uvid u trenutne kotacije i o su ko su market-mejkeri svake

ponude i omogućuje izvršenje naloga.

13


3. Omogućuje sve ono što daju prva dva nivoa,kao i korigovanje ili brisanje kotacije kotacija sa kojima market-mejkeri «prave tržište».

Dionice s kojima se najviše trgovalo na berzi NASDAQ

Njihove kotacije se mogu vidjeti na svakom terminalu NASDAQ sistema.NASDAQ sistem u cijelom svijetu ima oko 350.000 terminala od čega je oko 180.000 u SAD,a oko 25.000 u Kanadi,zatim najveći broj terminala se nalazi u Velikoj Britaniji, Njemačkoj, Švajcarskoji Francuskoj.Krajem 1988. godine na listingu NASDAQ nalazilo se više od 500 hartija od vrijednosti,a danas ovo tržište predstavlja jedno od najvećih tržišta na svijetu.U ovaj sistem uključeno je oko 600 dilera market-mejkera.Interesantno je da svaka akcija ima najmanje 2, a u prsjeku oko 10 market-mejkera. Neke akcije imaju i do 40 market mejkera.U okviru NASDAQ sistema postoji kompjutrski podsistem SOES.Ovaj sistem zadužen je za izvršenje 1000 akcija unutar NASDAQ sistema.

Pored ovog kompjuterskog sistema ,NASDAQ sistem posjeduje i još jedan kompjuterski podsistem CQS(Consolidated Quotation Servise).Ovaj podsistemje uveden 1978. godine a pomoću njega se mogu dobiti podaci na kotacijama NYSE,AMEX i drugim berzama.

14


Euronext

Frankfurtska berza i euronex su najznačajnije finansijske institucije Evrope. Ovo tržište je nastalo udruživanjem Pariške,Briselske i Msterdamskeberze,tokom 2000.godine. Osnova ovog tržišta je pariska berza. Ova berza je od 1991.godine i sistem od šest regionalnih berzi u Bordou,Llu,Lionu,Marseju,Nansiju i Nantu. Pariška berza je 1988.godine uvela kompjuterski sistem trgovanja CAC ,koji sada koristi 14 drugih berzi u svijetu.

Na listingu Euronexa nalazi se 1500 akcija,od kojih oko 15% otpada na inostrane.libanonska berza je pristupila Euronexu 2001.godine,a 2002.godine Euronex je otkupio Londonski LIFFE,kao najveću berzu berzu derivata u europi.Pored ovog tržišta razvijaju se i dva druga segmenta Next Economy i Next Prime. Segment Next Economy će obuhvatiti kompanije koje su aktivne u sektorima informacionih tehnologija i biotehnologije, čijim se akcijama trguje kontinuirano.Segment Next Prime obuhvataće kompanije koje su aktivne u tradicionalnim privrednim djelatnostima,i čijim se akcijama takođe trguje kontinuirano. Uključivanjem kompanija u ove tržišne segmente biće dobrovoljno pod uslovom da redovno publikuje finansijske izvještaje koji su sastavljeni po međunarodnim računovodstvenim standardima.

Beogradska berza

Prve ideje o osnivanju berze u Srbiji javile su se tokom tridesetih godina XIX vijeka. Osnivanje berze u ondašnjoj Srbiji imalo je prije svega ekonomski, ali i nacionalni značaj. To je bilo vrijeme buđenja nacionalne svijesti i stvaranja institucija koje su potvrđivale dobijeni status potpune samostalnosti i državnosti Srbije. Realizacija ideje malo je potrajala, pa je Narodna skupština tek 3. novembra 1886. godine usvojila Zakon o javnim berzama. Tek posle osam godina od usvajanja Zakona, Beogradska berza je počela sa radom. Beogradska berza je

15


pokušala da najprije razvije svoju aktivnost kao produktna berza da bi se cijene poljoprivrednjih proizvoda formirale na domaćem tržistu. Pošto je berzansko trgovanje postajalo sve uspješnije i obimnije, izvršeno je razdvajanje poslova: odeljenje za robu je ostalo u kafani «Bosna» na obali Save, kao Produktna berza, dok je odeljenje za valute i efekte (Valutna berza) prešlo u prostorije hotela «Srpska Kruna», u Knez Mihailovoj ulici. Tu je Berza radila sve do početka Prvog svetskog rata, do 1914. godine.Stvaranjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i pripajanjem teritorija koje su bile u sastavu Austro-Ugarske javile su se potrebe da se obnovi rad Beogradske berze i osnuju i druge berze na teritoriji nove države. Velike razlike u strukturi privrede i nivou razvijenosti pojedinih dijelova zemlje uslovile su neujednačenost u obavljanju trgovanja pojedinih berzi koje su nastale u ovom razdoblju. Ali je promet na Beogradskoj berzi bio u to vreme veći nego zajedno na svim drugim berzama u tadašnjoj državi. Tadašnja Beogradska berza postigla je veliki ugled i svrstrala se među vodeće evropske berze tog doba.

Sarajevska berza

Sarajevska berza prezentovala je 28. aprila 2003. godine prvi berzanski indeks u Bosni i Hercegovini pod nazivom «Bosnian Investment Funds Index»(BIFX). Ukupan promet u toj godini je iznosio 118,5 miliona KM. Trgovalo se sa 25,5 miliona dionica u 37,166 transakcija. Jaunuar 2004 počelo je trgovanje u kotaciji za 11 privatizacijsko –investicijskih fondova. Istog mjeseca uveden je MFTS-vrsta kontinuiranog trgovanja. Ukupan promet u 2004 .godini iznosio je 201 milion KM. Trgovalo se ssa preko 38 miliona dionica u 91.799 transakcija.januar 2005.godine počelo je testiranje novog berzanskog indeksa SASX10. U maju iste godine informacije o poslovanju emitenata sa kotacije postale su dostupne na SASE internet portalu. Iste godine emitent iz Brčko Distrikta uvšten je na slobodno tržište.BIFX- je indeks koji prati kretanje kurseva privatizacijskih- investicionih fondova listiranih na Sarajevskoj berzi. Sve donedavno ,sva trgovina na sarajevskoj berzi odvijala se putem periodičnih aukcija. Osnovna odlika ove vrste trgovine je da se sve transakcije obavljaju samo u jednom trenutku. Na početku rada Sarajevske berze ,svi papiri koji su bili uvršteni na slobodno tržište odlikovali su se likvidnošću. Zbog toga je izabran aukcijski metod trgovanja. Kod aukcijskog načina trgovine, sakupljanjem naloga u elektronsku knjigu naloga vrši se koncentracija likvidnosti

16


ZAKLJUČAK

Kada se posmatra tehnički aspekt transakcija s dionicama na berzi odnosno kada se posmatra procedura ili postupak realizacije kupovine/prodaje dionica može se reće da su transakcije s dionicama na berzi prilično jednostavan posao. Naime, svaka berza svojim aktima o oraganizaciji detaljno propisuje postupak realizacije transakcija s dionicama počev od primanja naloga za obavljanje berzanskih transakcija pa do zaključivanja i izvršenja zaključenih transakcija. Taj postupak je manje-više rutinski posao koji obavljaju članovi berze (brokeri i dileri) koji su se specijalizirali za obavljanje ovih poslova. Međutim, ključna pitanja kod transakcija s dionicama na berzi su izuzetno složena. Ta složenost se prije svega ogleda u nemogućnosti stvaranja pouzdne procjene o ključnim elementima berzanskog poslovanja kao što su: ponuda, tražnja, cijene dionica i sl. Ovi elementi se suviše brzo mijenjaju i skoro je nemoguće utvrditi pouzdane zakonitosti u tim promjenama. Premda su cijene dionica u najvećoj mjeri determinisane odnosom ponude i tražnje one su istovremeno pod snažnim uticajem i drugih faktora, političkih i špekulativnih prije svih. Koja cijena dionica će biti važeća narednog sata, narednog dana, naredne sedmice? Koje dionice kupovati? Koje prodavati? Kada određene dionice kupiti, a kada prodati? - Ovo su samo neka od pitanja na koja, prije svih, analitičari i ulagači uporno traže odgovor. Naravno, ne postoji neko univerzalno pravilo, model po kojem bi se mogao dati odgovor na ova pitanja. Svaka odluka u transakcijama s dionicama na berzi nosi sa sobom manji ili veći rizik. Postoji mogućnost da se kroz diverzifikaciju portfolia dionica umanji rizik, ali se rizik ne može u potpunosti eliminisati. Jer se formiranjem optimalne strukture portfolia može reducirati nesistemski rizik ali uvjek ostaje sistemski rizik.

17


LITERATURA

1. Dr. Jovan sejmenović,dr.Milan Beslać,mr.Milomir Amović «Berze i berzansko poslovanje,Banja Luka 2009.

2. Dr Rajko Radović, dr Pajo Panić, mr Vitomir Starčević: ″Berzansko poslovanje″,Papirus, Bijeljina, 2000.

3. Bernard J. Foley: ″Tržišta kapitala ″, Mate, Zagreb, 1998.4. Monetarna ekonomija i bankarski menadžment, dr Žarko Ristić, dr

Slobodan Komazec, dr Kristijan Ristić, Beograd 2013.5. Internet.

18

Documents

UVOD berze