UVOD

SEMINARSKI RAD BERZE

UVODU ovom radu cemo govoriti o berzama,svjetskim berzama kao i o nekim naim domaim berzama. Berze imaju imaju veoma veliki znaaj. Zbog toga su berze predmet izuavanja na gotovo svim fakultetima i visokim kolama.Berze su veoma znaajan segment finansijskih trita , odnosno trita kapitala.

Kao organizovane finansijske institucije u najrazvijenim zemljama postoje vie od dva vijeka. Potrebno je naglasiti i to da svaka berza predstavlja organizovano finansijsko trite, a da svako organizovano trite nije berza. Berza je pravno lice organizovano kao akcionarsko drutvo koje, u skladu sa ovim zakonom, obavlja djelatnost organizovanja trgovine hartijama od vrijednosti i drugim finansijskim instrumentima na berzanskom tritu, odnosno na berzanskom i

vanberzanskom tritu. Zasigurno jedan od kljunih elemenata u savremenom berzanskom poslovanju jesu berzanske informacije odnosno trine informacije openito. Jedan od znaajnih izvora informacija za uesnike u berzanskim poslovima jesu i berzanski izvjetaji o kretanju vrijednosti berzanskih indeksa dionica, jer berzanski indeksi dionica nastaju kao rezultat ostvarenih berzanskih transakcija i na odreeni nain odraavaju odnose koji vladaju na berziDanas su berze visoko organizovane institucije, sa specifinim oblikom inkorporacije, odnosno one su neprofitne institucije, u vlasnitvu drave, ili uesnika u trgovini. One su ustanove sa javnim ovlaenjima, odnosno mogu donositi obavezujua pravila trgovine za uesnike i vriti kontrolu njihovog ispunjavanja. U tu svrhu, berze donose posebna pravila.

Pojam berzeEtimoloko znaenje rijei berza se danas objanjava na razliite naine. Prema nekim autorima rije berza potie od latinske rijei bursa to znai kesa za novac. Prema drugima, rije berza potie od francuske rijei bourse koja oznaava mjesto gdje su se sastajali trgovci poetkom XVvijeka. Prema treima, rije berza potie od Van der Beurse, to je ime jedne flamanske porodice iz Brugge (Bri - Belgija), koja je posjedovala kuu - gostionu u kojoj su se sastajali trgovci da bi obavljali trgovinu.Kada je, s druge strane, rije o tome gdje je osnovana prva berza, mnogi autori su miljenja da je prva berza osnovana u Antwerpenu jo 1460. god.3 Kasnije su osnovane berze u Lyonu 1546. god., zatim u Toulousu 1549. god., Hamburgu 1558. god., Parizu 1563. god., Londonu 1570. god., Amsterdamu 1602. god. itd. Na ovim prvim berzama se trgovalo raznim vrijednosnim papirima inovcem.

Berza prestavlja institucionalizovano razmjensko mjesto na kojem pojedini lanovi obavljaju robnu razmjenu ili transakcije hartija od vrednosti, a u cilju sticanja dobiti, i mjesto gde se na osnovu njihove ponude i tranje vri vrednovanje hov-a.

Berza ne moe trgovati hartijama od vrijednosti, niti davati savjete koji se odnose na kupovinu i prodaju hartija od vrijednosti i drugih finansijskih instrumenata, kao ni savete o izboru brokerskodilerskog drutva ili ovlaene banke, ne moe obavljati poslove koji su zakonom odreeni kao delatnosti brokerskogdilerskog drutva, niti druge poslove.U istorijskom razvoju berze razlikujemo 3 prioda:

Prvi period pocinje od 12. vijeka to su redovna sastajalista trgovaca i mjenjaca zlatnog i srebrnog novca. Tu su se trgovci obavjestavali o cijenama kolonijalne robe i mogucnostima njene nabavke. Ovakva sastajalista su se odrzavala u Denovi, Veneciji, Firenci, Parizu...

Drugi period pocinje od 17. vijeka to su tzv. berze efekta na kojima se kupuju i prodaju vrijednosni papiri (obligacije, akcije...). U to vrijeme se povecava broj kapitalistickih preduzeca u vidu akcionarskih drustava to je izazvalo orzanizovanje stalnih trzisnih mjesta za trgovinu i ovom vrstom nerealne robe.

Trei period poinje od polovine 19. vijeka - kada je zahvaljujui masovnoj proizvodnji veliki broj sirovina i proizvoda se prodaje bez njihovog pristupa i to samo na osnovu standardne oznake kvaliteta.

Prama predmetu trgovanja na berzama, berze mogu biti:

1. efektne (trziste kapitala)

2. devizne (devizno trziste)

3. novane (novcano trziste)

4. robne

5. usluneEfektne berzePrva efektna berza osnovana je u Amsterdamu 1678. godine. Na efektnim berzama se prodaju i kupuju razne vrste vrijednosnih papira kao to su akcije ackionarskog drutva i dravne obligacije i drugi vrijednosni papiri.

Poslovi koji se zakljuuju na berzi mogu biti:

- promptni

- terminski

Promptni poslovi se zakljucuju sa ciljem da se izvre odmah, a terminski poslovi se zakljuuju sa ciljem da se izvre nakon izvjesnog roka, termina.

Ako se oekuje skok kursa, tada se kupuje akcija na rok, s tim to se do roka moze postupiti obratno, tj. prodaje se akcija i tako se cijeli posao pretvara u naplatu, tj. isplatu kursne razlike.

Najee se terminski poslovi i zavrsavaju isplatom tzv. kursne razlike i zato se ovi poslovi zakljucuju iz spekulativnih razloga. Svako moe da prodaje efekte koje i ne posjeduje, ali da o roku isplati ili naplati kursnu razliku.

Poslovi na efektivnim berzama se zakljuuju preko velikog broja berzanskih posrednika tzv. Brokera. Zainteresovani poslovni ljudi i drutva, za svega nekoliko minuta, mogu da npr. putem telefona kupe ili prodaju vrijednosne papire koji kotiraju na berzama.Na kraju svakog berzanskog sastankase, prema utvrenim pravilima berze, izdaju slubena saopstenja o cijenama koje su rotirane u toku rada berze.

Te cijene, sredene prema posebnom postupku u vidu odredenih pregleda, nazivaju se berzanska kotacija.

Najcesce se izdaju dnevne kotacije a podaci za dnevne kotacije se nalaze u berzanskim dnevnicima u koje su upisani svi poslovi koji su zakljueni na berzama.

U dnevnim kotacijama se ne unose pojedinacne cijene svakog artikla koji je predmet kupoprodaje, ve se upisuje srednja vrijednost ili kursevi utvrdeni prema posebnom postupku.

U izvjestaju se pored tzv. zakljuenih kurseva, tj. kotacija naznauju najvie i najnie cijene koje su notirane u toku sastanka.

Berzanska kotacija, preko berzanskog izvjetaja, omogucava uvid u najirem broju interesanata u kretanju berzanskih cijena artikala koji su predmet trgovanja na berzi.Devizne berzeDevizne berze u pojedinim zemljama je razliito organizovano. Za Francusku, Italiju, Njemaku, Austriju devizno triste je obicno smjeteno u berzi koja se nalazi u zgradi gdje se nalazi berza vrijednosnih papira.

Devizno trite u Velikoj Britaniji, Svajcarskoj, SAD, Kanadi organizovano je kao meubankarsko triste i bez berzanskih posrednika.

Preko ovlatenih banaka obavlja se kupovina i prodaja deviza.

Ovlatene banke na meubankarskom deviznom tritu kontaktiraju putem sredstava za prenos vijesti, telefon, telefax, internet i neprestano su u vezi sa finansijskim centrima u svijetu.

Na meubankarskom deviznom trzistu, usljed djelovanja zakona ponude i potranje, utvruju se kursevi deviza.

Na deviznom tritu uspostavljaju se odosi izmedu:

1. Onih koji kupuju i prodaju devize sa jedne strane i banke sa druge strane

2. Odnosi izmedu ovlatenih banaka koje uestvuju na deviznom tritu

3. Odnosi izmedu ovlastenih banaka i banaka u inostranstvu

Zakljuivanje deviznih poslova na deviznom tritu obavljaju brokeri kao posrednici.Oni ne mogu poslove zakljuivati u svoje ime i za svoj racun.

U ovlastenim banakama, koje ucestvuju na deviznom tritu, kupovinu i prodaju deviza obavljaju posebni trgovci devizama tzv. dileri. Poslovi se zakljuuju kao promptni i kao terminski.

Prompt je kod deviza 2 dana od zakljuenja ugovora a terminskiposlovi su oni koji su duzi od 2 dana i obicno kod njih je rok 1 mjesec, 2, 3 i 6 mjeseci.Robne berzeRobne berze su stalna trita robom prema standardnoj oznaci.Prodaja prema standardnoj oznaci karakteristina je za masovnu i standardizovanu robu (sirovine i polupreraevine).

Ovdje je bitno naglasiti da je kvalitet robe u toj mjeri oderen da za tu prodaju te robe nije bitan preduslov predhodnog podnosenja njenog uzorka.

Roba ovakvih svojstava naziva se berzanskom, jer su njene standardne oznake prihvaene od veeg broja berzi.

Ta roba je npr. egipatski pamuk, kineski aj, brazilska kafa, amerika penica.Novane berzeRazvoj novanog trita usko je povezan sa razvojem proizvodnje i robnog trita.

U pocetku se novano trite javlja u bankama koje raspolau koncentrisanim novanim sredstvima svojih komitenata, jer je osnovni uslov za njihovo postojanje stednja svih onoh privrednih subjekata koji ostvarenu dobit ne troe u cjelosti, vec jedan dio akumuliraju i uvaju kod sebe ili kod banke za buduu potronju i promet. Tako dolazi do grupisanja na one koji posjeduju novana sredstva iznad neophodno potrebnih i onih koji nemaju dovoljno novanih sredstava a potrebna su im za realizovanje procesa proizvodnje ili krajnju potrosnju.

Nastaje prvi oblik novcanog trita koji se ostvaruje kroz kratkorocno kreditiranje.

No daljim razvojem procesa reprodukcije i irim, brojnijim i intezivnijim robno-novanim transakcijama, kreditni odnos postaje nedovoljan za efikasno praenje potreba za novcem u procesu repordukcije.

Na novanom tritu razlikujemo 2 osnovne vrste transakcija:

1. transakcije koje se obavljaju izmedu banaka, to je ustvari zakljuivanje na berzama kratkoronih kreditnih poslova.

Kreditni odnos poprima nove oblika surogata novca vrijednosne papire.

2. trgovinska transakcija vrijedosnim papirama. Vrijednosni papiri se razlikuju i dijele na kratkorone i dugorone vrijednosne papire. Najesci kratkorocni vrijednosni papiri koji se pojavljuju na savremenom novanom trzistu su zapisi, certifikati i trovacki papiri.

Nosioci ponude i potraznje na novanom tritu su poslovne banke, razne inostrane banke, osiguravajuca drutva, vlade pojedinih drava, centralne banke, tedionice.Berze anglo-saksonskog tipaBerza efekata anglo-saksonskog tipa je privatna institucija osnovana kao dioniko drutvo. Berze ovog tipa su veoma konzervativne sa aspekta proirivanja lanstva, berzanske regulative, naina poslovanja, upravljanja i kontrole. lanovi berze su brokerske firme. Uticaj drave i njenih organa je beznaajan na upravljanje berzom i svodi se na kontrolu zakonitosti rada. Banke i drugi finansijski posrednici ne mogu na bilo koji nain biti lanovi ovog tipa berze. Organi upravljanja se imenuju u skladu sa principima dionikog drutva, i sa tim principima je usaglaen i nain rada ovih organa. Tipian primjer berzi ovog tipa su:

1. Londonska berza - LSE sa 1.250 lanova,

2. Njujorka berza NYSE sa 1.375 lanova i

3. Tokijska berza - TSE sa 1.136 lanova.Berze kontinentalnog tipaKontinentalni tip berze efekata ili kako se u praksi esto naziva francuski ili romanski tip berze je javno pravnog karaktera. Berze ovog tipa se karakteriu znatnim ueem drave u upravljanju berzom. lanove berze postavlja i imenuje drava koja utvruje i ukupan broj lanova berze, koji za razliku od berze anglo-saksonskog tipa, nije fiksan. Banke i drugi finansiski posrednici ne mogu biti lanovi berze. Primjer berzi ovog tipa je Parika berza (Bourse de valeurs) kao i sve berze u Belgiji, Italiji, paniji, Portugalu i drugim evropskim zemljama izuzev Njemake, vajcarske i Austrije.

Berze mjeovitog tipaMjeoviti tip berze efekata kao to i sam naziv govori je kombinacija anglo - saksonskog i kontinentalnog tipa berze efekata. Mjeoviti tip berze efekata postoji u Njemakoj, vajcarskoj i Austriji. Berze ovog tipa osniva drava koja organizuje, upravlja i vri kontrolu rada berze, a lanovi berze su samo banke i druge finansijske organizacije. Broj lanova berze nije ogranien.

Tipian primjer berzi ovog tipa su berze u Frankfurtu, Cirihu i Beu.

Najpoznatije svjetske berzeU svijetu danas postoji veliki broj berzi,dakako najpoznatije svjetske berze su:

1. Njujorka berza - New York Stock Exchange (NYSE),2. Tokijska berza - Tokyo Stock Exchange (TSE),3. Londonska berza - London Royal Stock Exchange (LSE),4. Frankfurtska berza - Frankfuter Wertpapierbrse,5. Berza u Hong Kongu - Hong Kong Exchange,Takoe emo spomenuti NASDAQ( globalna trgovaka mrea) i Euronext.

Njujorka berza(NYSE)

Njujorka berza je najvea i najpoznatija berza ove vrste u svijetu. Njujorka berza - NYSE je osnovana 1792. god. Na njoj se trguje dionicama i djelimino

investicionim certifikatima. Kurs vrijednosnih papira odreuje se prema odnosu ponude i tranje i izraava se u amerikim dolarima. Najznaajniji indeksi dionica koji se raunaju na ovoj berzi svakako su:

- The Dow Jones Indexes,

- NYSE Indexes,

- Standard and Poor's 500 (S&P 500),

- Standard and Poor's 100 (S&P 100),

- Value Line Average Composite Index - VLA, i dr. Njujorka berza ,poput ostalih tradicionalnih berzi ,propisuje pravila po kojima se obavlja trgovanje akcijama i obezbjeuje uslove kako bi se trgovanje moglo nesmetano odvijati. Cijena akcija se utvruje u zavisnosti od ponude i potranje u procesu realizacije kupovnih i prodajnih naloga. Na NYSE se trguje metodom aukcije: izmeu kupca koji je podnio najviu kupovnu cijenu i prodavca koji je ponudio najniu prodajnu cijenu.

Trgovanje se otvara u 9,30 asova ujutro po istonom vremenu,a zatvara se popodne u 04,00. berza iznajmljuje boksove brokerskim kuama koje slue kao baze brokerima koji trguju na berzi. Kada primi nalog iz neke od brokerskih kancelarija ili neke filijale ,broker odmah odlazi do pulta specijaliste da bi realizovao primljeni nalog.

Berza iznajmljuje prostor za trgovanje specijalistima koji su brokeri brokerima .

Specijalisti vode knjigu naloga i kako se u skladu sa kretanjem cijena ,smanjuju kupovni i prodaji nalozi tako i specijalista zakljuuje transakcije uparujui kupovne i prodajne naloge .

Specijalisti su duni da prave trite za akcije za koje su ovlateni da trguju.

Zbog toga se oni nazivaju i market-mejkeri. Ako je raspon izmeu najvie cijene koju nudi kupac i najnie cijene koju nudi prodavac veliki specijalisti nastupaju kao dileri,koji za svoj raun kupuju i prodaju akcije. Na taj nain ostvaruje se dvostruka korist-berza ima korist jer se obavlja trgovina,a specijalista zarauje na razlici izmeu kupovne i prodajne cijene.

Broker moe da koristi usluge specijaliste ,ali to nije obavezno ,on moe i samostalno da zakljuuje transakcije.

Na monitorima se prate sve aktivnosti koje se odvijaju u toku jednog trgovakog dana,sa podacima o akcijama sa kojima se trguje cijenama,koje su postignute u trgovakim transakcijama,kao i veliini naloga.

Nakon zakljuenja svake transakcije izvjeta u optiku skener karticu unosi slovni simbol akcije, zakljunu cijenu,i ime brokera koji je inicirao transakciju.

Skener ove podatke u roku nekoliko sekundi prenosi na elektronsku traku berze.

Skener istovremeno zapoinje pretraivanje,odnosno vri reviziju transakcije kako bi se provjerila njena ispravnost.

Lista nekih kompanija ije su dionice listirane na NYSETokijska berza

Tokijska berza najznaajnija i najvea berza u Japanu i itavoj Aziji. Ova berza spada u red starih I tradicionalnih berza. Osnovana je 1878. godine kao neprofitna organizacija. U periodu od 1943 . godine do 1947 . godine Tokijska berza se ujedinila sa drugim japanskim berzama, ali se 1949. godine izdvojila i od tada djeluje samostalno.

Ekspanzija trgovine razliitim hartijama od vrijednosti poinje sredinom dvadesetog vijeka. Tako je:

1951. godine uvedena trgovina na margini

1956 . godine uvedena je trgovina obveznica

1966 . na berzi se listiraju dravne obveznice

1985 . godine poinje trgovina fjuersima

1997 . godine otpoinje trgovina opcijama na akcije

iz navedenog proizilazi da se na Tokijskoj berzi istovremeno trguje akcijama,obveznicama i derivatima. Kao najvea berza u Japanu ,ona apsorbuje oko 85% prometa hartija od vrijednosti. Na njoj se kotira oko 2100 kompanija,od kojih oko 2% otpada na inostrane. Tokijska berza ima oko 120 lanova ,od kojih je 25 stranih.

Na tokijskoj berzi sve hartije od vrijednosti su podijeljene u tri sekcije:

1. prva sekcija se odnosi na akcije najpoznatijih i najkvalitetnijih kompanija oko 1490.

2. druga sekcija se odnosi na akcije sa blagim uslovima listing oko 570.

3. trea sekcija odnosi se na promet inostranih hartija od vrijednosti.

Na berzi postoji i takozvani Mother koji predstavlja akcije sa snanim rastom. Ovaj sector obuhvata oko 35 akcija. Oko 70% akcija prve sekcije kotira se i na drugim berzama,kao to su berza u Nagoji i Osaki.

Trgovanje se obavlja putem kompjuterskog sistema CORES. Ovaj system je uveden 1982. godine i njega koriste hartije od vrijednosti sve tri sekcije.

Glavni berzanski indeks je NIKKEI.

Pored Tokijske berze kao nacionalna berza slovi i berza u Osaki. Postoje i regionalne berze koje realizuju oko 10% od ukupnog prometa . Ove berze se nalaze u Nagoji,Kiotu,Hiroimi,Fukoki,Nigati i Saporu.

Na ovim berzama mogu se kotirati i najznaajnije hartije od vrijednosti koje se kotiraju na nacionalnim berzama.Londonska berza - London Royal Stock Exchange (LSE),

Londonska berza je glavna finansijska berza u Velikoj Britanjiji. Londonska berza ima tradiciju jo iz 17. vijeka kada se trgovalo po kafanama i drugim mjestima ali je zvanino osnovana 1802.godine.

Londonska berza se nalazi u samom centru Londona na adresi:London EC2N1HP,ali se sredinom ove godine planira njeno preseljenje na Paternoster Square -1698.g.- John Casting pocinje u Jonathan-ovoj kafani da istice spisak akcija i pristupacnih cijena zvanih kurs berze

-1773.g.-osnovana brokerska kuca

-1914.g.-dolazi do zatvaranja berze zbog rata

-1939.g.-drugo zatvaranje berze na 6 dana

-1945.g.-trece zatvaranje zbog posledica stete od rakete,ali se trgovina nastavlja u podrumu

-1997.g.-elektronska trgovina

Londonska berza pripada anglosaksonskom tipu. Na Londonskoj berzi se kotiraju neke od najboljih kompanija,kako domacih tako i inostranih:British

Airways,banke,itd.

Najpoznatiji indeksi su:

FTSE Uk serija koja sadrzi FTSE 100;indeks koji najbrze raste je FTSE Global Equity Index koji prati 7000 kompanija iz 48 zemalja.AIM-dio Londonske berze za manje kompanije u razvoju

TechMARK-Londonska medjunarodna berza za kompanije koje se bave pronalazastvom iz oblasti tehnologije.

Frankfurtska berza - Frankfuter WertpapierbrseFrankfurtska berza je najvea i najstarija berza u Njemakoj. Osnovana je 1820.godine. prvi promet obavila je akcijama Austrijske nacionalne banke. Na ovoj berzi se realizuje oko 75% akcija u Njemakoj. Od 1993. godine nalazi se us sustavu grupe Doje Berze,u ijem sustavu se nalazi i biva Doje terminska berza.

Frankfurtska berza je podijeljena na tri trina segmenta:

1. zvanino trite (Amtlicher Markl)

2. regulisano trite (Geregelter Markt)

3. slobodno trite (Freiverkeher)

Neke US kompanije ije su dionice listirane na FrankfurtskojNa zvanonom tritu se trguje sa dravnim obveznicama,obveznicama velikih korporacija i njihovim akcijama.

Na regulisanom tritu se trguje hartijama od vrijednosti manjih kompanija. Na ovom tritu se trguje hartijama od vrijednosti koje ne ispunjavaju uslove listinga.

lanovi Frankfurtske berze su banke,zvanini brokeri i slobodni brokeri. Banke trguju hartijama od vrijednosti za svoj i tii raun, zvanini brokeri igraju ulogu posrednika na zvaninom tritu, a slobodni brokeri igraju ulogu posrednika trgujui svim hartijama na berzi.

Glavni berzanski indeks na Frankfurtskoj berzi je DAX koji je formiran 1988. godine.

Godine 1997. Frankfurtska berza je pustila u rad meunarodni elektronski trgovaki sistem HETRA ,koji povezuje meunarodne uesnike koji trguju sa 20.000 razliitih hartija od vrijednosti iz razliitih dijelova svijeta.

Na berzi se kotira oko 1000 akcija,od ega je jedna etvrtina inostranih.

U Njemakoj postoje i regionalne berze koje se nalaze u Berlinu,Bremenu,Minhenu....Berza u Hong Kongu - Hong Kong ExchangeHonkongka berza predstavlja drugu najznaajniju berzu u Aziji. Honkongka berza je nastala 1947. godine ujedinjavanjem postojeih berzi koje su osnovane 1891. i 1921. godine.

Nakon ujedinjenja i formiranja Honkongka berza je preuzela jo tri berze I to Dalekoistonu berzu, Kam Ngam i Kovlum berzu.

Berzanski indeks ,koji je kreiran 1964. godine nosi naziv Hang Seng Index.

Ovaj index predstavlja ponderisanu vrijednost 33 akcije( broj 33 je izabran jer po kineskom vjerovanju predstavlja srean broj.

NASDAQ( globalna trgovaka mrea)NASDAQ( Nacional association of Securities Dealers Automated) predstavlja globalni trgovaki sistem elektronskih kotacija nacionalnog udruenja dilera hartijama od vrijednosti NASD.

Ovaj sistem je osnovan 1971 godine a nalazi se na Tajms skveru u Njujorku i predstavlja najvei segment vanberzanskog OTC trita u svijetu.

Cilj osnivanja ovog sistema jeste uvid u rad market-mejkera kroz elektronske kotacije hartije od vrijednosti na OTC tritu. Ovaj sistem omoguava da brokeri-dileri trenutno dobijaju informacije o kotacijama market-mejkera.

Na ovaj sistem mogu se prikljuiti brokeri-dileri,market-mejkeri i kontrolori.

NASDAQ sistem omoguuje tri nivoa pristupa:

1. Omoguuje samo samo dobijanje podataka o najvioj ponuenoj cijeni i najnie traenoj cijeni.

2. Omoguuje uvid u trenutne kotacije i o su ko su market-mejkeri svake ponude i omoguuje izvrenje naloga.

3. Omoguuje sve ono to daju prva dva nivoa,kao i korigovanje ili brisanje kotacije kotacija sa kojima market-mejkeri prave trite.

Dionice s kojima se najvie trgovalo na berzi NASDAQNjihove kotacije se mogu vidjeti na svakom terminalu NASDAQ sistema.

NASDAQ sistem u cijelom svijetu ima oko 350.000 terminala od ega je oko 180.000 u SAD,a oko 25.000 u Kanadi,zatim najvei broj terminala se nalazi u Velikoj Britaniji, Njemakoj, vajcarskoji Francuskoj.

Krajem 1988. godine na listingu NASDAQ nalazilo se vie od 500 hartija od vrijednosti,a danas ovo trite predstavlja jedno od najveih trita na svijetu.

U ovaj sistem ukljueno je oko 600 dilera market-mejkera.

Interesantno je da svaka akcija ima najmanje 2, a u prsjeku oko 10 market-mejkera. Neke akcije imaju i do 40 market mejkera.

U okviru NASDAQ sistema postoji kompjutrski podsistem SOES.

Ovaj sistem zaduen je za izvrenje 1000 akcija unutar NASDAQ sistema.

Pored ovog kompjuterskog sistema ,NASDAQ sistem posjeduje i jo jedan kompjuterski podsistem CQS(Consolidated Quotation Servise).

Ovaj podsistemje uveden 1978. godine a pomou njega se mogu dobiti podaci na kotacijama NYSE,AMEX i drugim berzama.

EuronextFrankfurtska berza i euronex su najznaajnije finansijske institucije Evrope. Ovo trite je nastalo udruivanjem Parike,Briselske i Msterdamskeberze,tokom 2000.godine. Osnova ovog trita je pariska berza. Ova berza je od 1991.godine i sistem od est regionalnih berzi u Bordou,Llu,Lionu,Marseju,Nansiju i Nantu. Parika berza je 1988.godine uvela kompjuterski sistem trgovanja CAC ,koji sada koristi 14 drugih berzi u svijetu.

Na listingu Euronexa nalazi se 1500 akcija,od kojih oko 15% otpada na inostrane.libanonska berza je pristupila Euronexu 2001.godine,a 2002.godine Euronex je otkupio Londonski LIFFE,kao najveu berzu berzu derivata u europi.

Pored ovog trita razvijaju se i dva druga segmenta Next Economy i Next Prime. Segment Next Economy e obuhvatiti kompanije koje su aktivne u sektorima informacionih tehnologija i biotehnologije, ijim se akcijama trguje kontinuirano.

Segment Next Prime obuhvatae kompanije koje su aktivne u tradicionalnim privrednim djelatnostima,i ijim se akcijama takoe trguje kontinuirano. Ukljuivanjem kompanija u ove trine segmente bie dobrovoljno pod uslovom da redovno publikuje finansijske izvjetaje koji su sastavljeni po meunarodnim raunovodstvenim standardima.

Beogradska berza

Prve ideje o osnivanju berze u Srbiji javile su se tokom tridesetih godina XIX vijeka. Osnivanje berze u ondanjoj Srbiji imalo je prije svega ekonomski, ali i nacionalni znaaj. To je bilo vrijeme buenja nacionalne svijesti i stvaranja institucija koje su potvrivale dobijeni status potpune samostalnosti i dravnosti Srbije. Realizacija ideje malo je potrajala, pa je Narodna skuptina tek 3. novembra 1886. godine usvojila Zakon o javnim berzama. Tek posle osam godina od usvajanja Zakona, Beogradska berza je poela sa radom. Beogradska berza je pokuala da najprije razvije svoju aktivnost kao produktna berza da bi se cijene poljoprivrednjih proizvoda formirale na domaem tristu. Poto je berzansko trgovanje postajalo sve uspjenije i obimnije, izvreno je razdvajanje poslova: odeljenje za robu je ostalo u kafani Bosna na obali Save, kao Produktna berza, dok je odeljenje za valute i efekte (Valutna berza) prelo u prostorije hotela Srpska Kruna, u Knez Mihailovoj ulici. Tu je Berza radila sve do poetka Prvog svetskog rata, do 1914. godine.

Stvaranjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i pripajanjem teritorija koje su bile u sastavu Austro-Ugarske javile su se potrebe da se obnovi rad Beogradske berze i osnuju i druge berze na teritoriji nove drave. Velike razlike u strukturi privrede i nivou razvijenosti pojedinih dijelova zemlje uslovile su neujednaenost u obavljanju trgovanja pojedinih berzi koje su nastale u ovom razdoblju. Ali je promet na Beogradskoj berzi bio u to vreme vei nego zajedno na svim drugim berzama u tadanjoj dravi. Tadanja Beogradska berza postigla je veliki ugled i svrstrala se meu vodee evropske berze tog doba.Sarajevska berza

Sarajevska berza prezentovala je 28. aprila 2003. godine prvi berzanski indeks u Bosni i Hercegovini pod nazivom Bosnian Investment Funds Index(BIFX). Ukupan promet u toj godini je iznosio 118,5 miliona KM. Trgovalo se sa 25,5 miliona dionica u 37,166 transakcija. Jaunuar 2004 poelo je trgovanje u kotaciji za 11 privatizacijsko investicijskih fondova. Istog mjeseca uveden je MFTS-vrsta kontinuiranog trgovanja. Ukupan promet u 2004 .godini iznosio je 201 milion KM. Trgovalo se ssa preko 38 miliona dionica u 91.799 transakcija.januar 2005.godine poelo je testiranje novog berzanskog indeksa SASX10. U maju iste godine informacije o poslovanju emitenata sa kotacije postale su dostupne na SASE internet portalu. Iste godine emitent iz Brko Distrikta uvten je na slobodno trite.BIFX- je indeks koji prati kretanje kurseva privatizacijskih- investicionih fondova listiranih na Sarajevskoj berzi. Sve donedavno ,sva trgovina na sarajevskoj berzi odvijala se putem periodinih aukcija. Osnovna odlika ove vrste trgovine je da se sve transakcije obavljaju samo u jednom trenutku. Na poetku rada Sarajevske berze ,svi papiri koji su bili uvrteni na slobodno trite odlikovali su se likvidnou. Zbog toga je izabran aukcijski metod trgovanja. Kod aukcijskog naina trgovine, sakupljanjem naloga u elektronsku knjigu naloga vri se koncentracija likvidnostiZAKLJUAKKada se posmatra tehniki aspekt transakcija s dionicama na berzi odnosno kada se posmatra procedura ili postupak realizacije kupovine/prodaje dionica moe se ree da su transakcije s dionicama na berzi prilino jednostavan posao. Naime, svaka berza svojim aktima o oraganizaciji detaljno propisuje postupak realizacije transakcija s dionicama poev od primanja naloga za obavljanje berzanskih transakcija pa do zakljuivanja i izvrenja zakljuenih transakcija. Taj postupak je manje-vie rutinski posao koji obavljaju lanovi berze (brokeri i dileri) koji su se specijalizirali za obavljanje ovih poslova. Meutim, kljuna pitanja kod transakcija s dionicama na berzi su izuzetno sloena. Ta sloenost se prije svega ogleda u nemogunosti stvaranja pouzdne procjene o kljunim elementima berzanskog poslovanja kao to su: ponuda, tranja, cijene dionica i sl. Ovi elementi se suvie brzo mijenjaju i skoro je nemogue utvrditi pouzdane zakonitosti u tim promjenama. Premda su cijene dionica u najveoj mjeri determinisane odnosom ponude i tranje one su istovremeno pod snanim uticajem i drugih faktora, politikih i pekulativnih prije svih. Koja cijena dionica e biti vaea narednog sata, narednog dana, naredne sedmice? Koje dionice kupovati? Koje prodavati? Kada odreene dionice kupiti, a kada prodati? - Ovo su samo neka od pitanja na koja, prije svih, analitiari i ulagai uporno trae odgovor. Naravno, ne postoji neko univerzalno pravilo, model po kojem bi se mogao dati odgovor na ova pitanja. Svaka odluka u transakcijama s dionicama na berzi nosi sa sobom manji ili vei rizik. Postoji mogunost da se kroz diverzifikaciju portfolia dionica umanji rizik, ali se rizik ne moe u potpunosti eliminisati. Jer se formiranjem optimalne strukture portfolia moe reducirati nesistemski rizik ali uvjek ostaje sistemski rizik.LITERATURA1. Dr. Jovan sejmenovi,dr.Milan Besla,mr.Milomir Amovi Berze i berzansko poslovanje,Banja Luka 2009.2. Dr Rajko Radovi, dr Pajo Pani, mr Vitomir Starevi: Berzansko poslovanje,Papirus, Bijeljina, 2000.3. Bernard J. Foley: Trita kapitala , Mate, Zagreb, 1998.

4. Monetarna ekonomija i bankarski menadment, dr arko Risti, dr Slobodan Komazec, dr Kristijan Risti, Beograd 2013.5. Internet. Monetarna ekonomija i bankarski menadment, dr arko Risti, dr Slobodan Komazec, dr Kristijan Risti, Beograd 2013.

Monetarna ekonomija i bankarski menadment, dr arko Risti, dr Slobodan Komazec, dr Kristijan Risti, Beograd 2013

Dr Rajko Radovi, dr Pajo Pani, mr Vitomir Starevi: Berzansko poslovanje,Papirus, Bijeljina, 2000.

Bernard J. Foley: Trita kapitala , Mate, Zagreb, 1998.

PAGE 18