Utjecaj klimatskih promjena na biodiverzitet

Utjecaj klimatskih promjena na biodiverzitet2014.

PRIRODNO MATEMATIKI FAKULTETSARAJEVO

Amra Husika

UTJECAJ KLIMATSKIH PROMJENA NA BIODIVERZITET

Globalna ekologija

-Seminarski rad-

Sarajevo, 2014.

SADRAJ

UVOD2Klimatske promjene3Biodiverzitet4UTJECAJ KLIMATSKIH PROMJENA NA BIODIVERZITET5Utjecaj klimatskih promjena na svjetski biodiverzitet5Utjecaj klimatskih promjena na biodiverzitet u BiH8Aktivnosti za smanjenje efekata klimatskih promjena.....................................................................................................13Smanjenje efekata klimatskih promjena u BiH ........................................14ZAKLJUAK ......................................................................................................16LITERATURA .....................................................................................................17

1. UVOD

Klimatske promjene su dugotrajne promjene u statistikoj raspodjeli klimatskih faktora, u vremenskom periodu od desetaka do milion godina. To moe biti promjena u prosjenim klimatskim elementima ili promjena raspodjele klimatskih dogaaja s obzirom na prosjene vrijednosti, ili pojava sve vie krajnjih vremenskih dogaaja. Klimatske promjene se mogu odnositi na odreene posebne regije ili se moe odnositi na cijelu Zemlju. Biodiverzitet je sveobuhvatna raznolikost i razliitost ivih organizama ukljuujui kopnene, morske i druge vodene ekosisteme i ekoloke komplekse. Raznolikost ivog svijeta se posmatra na nivou gena, vrsta i ekosistema. Genetiki diverzitet predstavlja varijacije u genetikom sastavu jedinki unutar ili izmeu vrsta. Diverzitet vrsta je predstavljenj brojem zastupljenih vrsta u nekom regionu. Diverzitet ekosistema predstavlja varijacije u zajednici organizama i fizikom okruenju u kojem ive. Ovaj diverzitet ukljuuje: tipove i konfiguraciju stanita, ekoloke procese (poari, sukcesije, hidrologija) i ekoloke servise (filtracija, kontola erozije, kontrola poplava, hrana, resursi, biogeohemijski ciklusi, fotosinteza i sl.). Zatita diverziteta ekosistema moe pomoi i u zatiti biodiverziteta na nivou gena i ekosistema. Naime, da bi se efikasno zatitila neka vrsta mora se prvo zatiti njeno stanite. Klimatske promjene se prirodna pojava, meutim antropogenim utjecajem su se one ubrzale i uinile ekstremnijim. Najznaajniji razlog ovome je sagorijevanje fosilnih goriva, kojim se poveava koncentracija CO2 u atmosferi i pojaava se efekat staklenika. Sa sigurnou moemo rei da su klimatske promjene samo jedna u nizu antropogenih faktora koji utiu na smanjenje biodiverziteta. MEA je 2005. definisala 5 glavnih uzroka gubitka biodiverziteta, a to su: konverzija stanita, prekomjerna eksploatacija prirodnih resursa, zagaenje zraka, vode i zemljita, klimatske promjene i invazivne vrste. Mi, kao biolozi odmah uoavamo veliku povezanost izmeu ovih uzroka. Tako naprimjer, eksploatacijom prirodnih resursa, u isto vrijeme smanjujemo koliine neobnovljivih ili vrlo sporo obnovljivih resursa, vrimo konverziju stanita, zagaujemo zrak (pr. miniranje na povrinskim kopovima), vodu (primjena raznih hemikalija u vodama), smanjujemo biodiverzitet nekih ekosistema, inimo ih slabijim i manje stabilnim ime otvaramo put invazivnim vrstama, a u isto vrijeme i pojaavamo efekte klimatskih promjena. Posebno ukoliko se radi o eksploataciji uma, koje reguliu mikroklimu podruja i utjeu na koliinu padavina, kao i na zadravanje vode u zemljitu. Zadravanje vode utie na produkciju hrane (poljoprivreda), ali i opstanak vrsta u ekosistemima. Ovo je samo jedan od mnotva primjera povezanosti antropogenih utjecaja na biodiverzitet i kvalitet ivota openito. Sa sigurrnou moemo rei da je svim ovim utjecajima zajedniko to to unitavaju prirodne ekosisteme ili ih slabe, ime naruavaju kvalitet ivota openito. Naprimjer, unitavanjem uma se slabije regulie temperatura podruja i ona se poveava, a to otvara put mnogim prenosnicima bolesti pa su infekcije ee na datom prostoru. U svijetu su danas veliki problem ovakvi nametnici zbog poveanja prosjenih godinjih temperatura. Poveanje temperatura takoer utie na topljenje lednika, i njihovo ulijevanje u svjetske okeane kojima mijenjaju hemijska svojstva. S obzirom na to da su hemijska svojstva jedan od uslova ivota jedinki u nekom podruju, njihovom promjenom dolazi do smanjenja populacije nekih vrsta, ili njihovog potpunog izumiranja. Najvee koliine slatke vode se nalazi upravo u lednicima, tako da e se njena koliina enormno smanjiti topljenjem lednika. U poetku mnogi nisu prihvatali ideju o klimatskim promjenama jer je zaista teko prihvatiti injenicu da je ovjek, svojom sebinoti i nagonom za profitom, uspio naruiti prirodnu ravnoteu ekosistema, koji su savreno graeni i tako i funkcioniu. Danas ve ljudi shvataju vanost klimatskih promjena i njihov utjecaj na ivi svijet pa imamo primjere aktiviranja na njihovom zaustavljanju. Jedna od takvih zamisli je i Kovencija o biolokoj raznolikosti. Takoer, moramo spomenuti aktiviranje mnogih evropskih gradova koji rade na smanjenju efekta globalnog zatopljavanja gradei zelene gradove, uvodei alternativne izvore goriva i sl. U ovom seminarskom radu e biti objanjeni utjecaji klimatskih promjena na nivou gena, vrsta i ekosistema uz adekvatne primjere. Prije svega e biti objanjene klimatske promjene, kao i biodiverzitet. Poseban osvrt e biti na vanosti biodiverziteta, posebno e biti naglasak na ljudskoj potrebi za biodiverzitetom. Takoer e biti objanjene i aktivnosti koje se trenutno provode na smanjenju efekata klimatskih promjena kako u svijetu, tako i u Bosni i Hercegovini. 1.2. Klimatske promjeneU zadnje vrijeme, posebno u vezi sa zatitom prirodnog okolia, klimatske promjene se obino odnose na dananje promjene klime. Posebno se to odnosi na sve vei ljudski utjecaj na klimatske promjene, koji je povezan sa dananjim globalnim zatopljenjem. Faktori koji utjeu na oblikovanje klime se nazivaju prisilna djelovanja. To ukljuuje takve pojave kao promjene u Sunevom toplinskom zraenju, odstupanju od Zemljine planetarne putanje ili orbite, promjenjiva tektonika ploa i pomicanje kontinenata, te promjene u koncentraciji staklenikih plinova. Postoji itav niz povratnih veza klimatskih faktora, koje mogu biti pojaane ili oslabljene. Neki dijelovi klimatskog sistema, kao to su oceani i slojevi leda, odgovaraju slabije na klimatske promjene, zbog svojih ogromnih masa, tako da im treba due vremena na odgovor, ponekad stoljee ili due. Meuvladin panel o klimatskim promjenama, grupa naunika i strunjaka za klimatske promjene tvrdi da: Klima se mijenja i te klimatske promjene su uglavnom nastale zbog ljudskog djelovanja. Zbog toga, sve vie se raspravlja kako smanjiti ljudski utjecaj na klimu i kako se prilagoditi promjenama koje se ve javljaju, te kako moemo predvidjeti budue klimatske promjene.Najvea zabrinutost zbog ljudskog djelovanja na klimu se odnosi na poveanu koncetraciju ugljinog dioksida (CO2) u atmosferi, zbog potronje fosilnih goriva i sve veom koliinom krutih estica u zraku. Osim toga, sve vie smo zabrinuti zbog ozonskih rupa, sve veeg iskrivanja uma i poveanja obradivih povrina, to isto utjee na klimatske faktore.Prijetnja koju klimatske promjene predstavljaju za ljude, ivi svijet i nau ivotnu sredinu sada je prihvaena u irokim razmjerama, kako na naunom nivou tako i meu donosiocima odluka i, sve vie, politiarima i javnou uopte. Niko ne moe da predvidi budunost; meutim, svi aktuelni podaci i informacije, kao i niz sloenih modela, ukazuju da ekosistemi, proizvodi i usluge koje obezbjeuju, kao i biodiverzitet koji je njihov sastavni dio, postaju sve vie degradirani i manje sposobni da funkcioniu.Na osnovu ranijih trendova, aktuelnih mjerenja i modela koji prikazuju budua scenarija, danas je iroko prihvaeno u naunoj zajednici da globalna temperatura raste i da klima Zemlje ima potencijal za brzu promjenu (slika 1). Veliki dio toga je direktna posljedica poveane emisije gasova staklene bate i drugih ljudskih aktivnosti i donosi posebne izazove za drutvo u cjelini. Donosioci odluka i politiari poinju da reaguju na taj izazov i postoji sve vea svijest u javnosti uopte da moe da doe do uticaja koji e se odraziti na njihov ivot i ivotnu sredinu.

Sl. 1: Zapaene promjene kod (a) globalne prosjene temperature povrine; (b) prosjeni globalni nivo mora prema podacima mjernog stuba za plimu (plavo) i satelita (crveno); i (c) Snijeni pokriva na sjevernoj hemisferi za period mart-april. Sve razlike se odnose na odgovarajue prosjeke za period 1961-1990. Kontinualne linije predstavljaju srednje vrijednosti za deceniju, dok take prikazuju godinje vrijednosti. Osjenene povrine su intervali nesigurnosti procjenjeni na osnovu sveobuhvatne analize poznatih nesigurnosti (a i b) i vremenskih redova (c).

1.3. Biodiverzitet Najjednostavnije reeno, biodiverzitet je raznolikost ivog sveta na planeti. Biodiverzitet na Zemlji danas ine milioni razliitih biolokih vrsta, koje su proizvod etri milijarde godina evolucije. Sama re biodiverzitet je relativno nova, ozvaniena je u 1985. godini spajanjem dve rei, bioloki diverzitet. Na simpozijumu 1986. godine, nakon izdavanja knjige BioDiversity (Wilson 1986), iji uredenik je biolog E. O. Wilson, generalno je prihvaeno korienje ove rei i njenog koncepta.Svijet je, u posljednjh nekoliko decenija, poeo da gubi vrste i stanita sa sve rastuom i zabrinjavajuom brzinom. To je jedan od razloga zbog kojih se svijet poeo zanimati za biodiverzitet I njegovo ouvanje. Naunici su bili iznenaeni pronalaskom ogromne koliine raznolikosti insekata u tropskim imama 1980. godine. U jednom istraivanju, na samo 19 stabala u Panami, 80% od 1,200 vrsta tvrdokrilaca koje su pronaene bile su nepoznate nauci... Zaudujue je da naunici imaju vie podataka o broju zvezda u naoj galaksiji, nego o broju vrsta na planeti Zemlji.Ipak postoji veliki broj podataka koji ukazuju da trenutno stanje nije uopte dobro. Da bismo ilustrovali nivo gubitka biodiverziteta sa kojim se suovamo, proi emo kroz kratku naunu analizu. Ubrzan gubitak vrsta koji vidimo danas je od 1000 do 10000 puta vei nego prirodni tok izumiranja vrsta*, upozoravaju strunjaci. Strunjaci procjenjuju da izmeu 0.01 i 0.1% cjelokupnog broja vrsta isezne svake godine. Ako za primjer uzmemo da je nia procjena ukupnog broja vrsta tana - tj. da postoji oko 2 miliona razliitih vrsta na naoj planeti - onda se izmeu 200 i 2,000 sluajeva isezavanja vrsta desi na godinjem nivou. Ali ako je via procjena broja vrsta tana tj. da postoji 100 miliona razliitih vrsta na planeti onda izmeu 10,000 i 100,000 vrsta isezne svake godine. Strunjaci koriste termin background extinction rate, to je u sutini tok izumiranja vrsta koji bi se odvijao kad ljudi ne bi bilo na planeti. Za razliku od masovnih izumiranja koja su bila prouzrokovana zbivanjima iz geoloke historije nae planete, izumiranje o kojem govorimo ovdje, skoro je iskljuivo odgovorna jedna vrsta - naa.Bioloka raznolikost je resurs od kojeg porodice, zajednice, nacije i buduce generacije zavise. To je veza izmeu svih organizama na planeti, spajnje ekosistema u kojem sve vrste imaju svoju ulogu. Drugim rijeima, to je mrea ivota. Prirodne resurse nae planete ine biljke, ivotinje, zemljite, voda, atmosfera, ak i sami ljudi! Svi zajedno inimo dio ekosistema nae planete, to znai da ako postoji kriza biodiverziteta, nae zdravlje i sredstva za ivot e se takoe nai u opasnosti. Koliina i tempo kojim trenutno koristimo prirodne resurse nae planete prevazilazi odrivost sa itavih 25%. Direktan efekat ovakvog odnosa prema prirodnim resursima je jak pritisak i izazivanje opsanosti na vrste, stanita i lokalne zajednice (kao primjer navodimo, gubitak pristupa istoj i pitkoj vodi). Biodiverzitet je temelj zdravlja planete i ima direktan uticaj ivot svih nas. Jednostavno, smanjenje biodiverziteta znai suoavanje miliona ljudi sa buducnou u kojoj su zalihe hrane podlonije bolestima i tetoinama, i gdje ista i pitka voda nee biti esta pojava ili je uopte nee ni biti dovoljno.Termin usluge ekosistema obuhvata veliki broj stvari koje mi dobivamo iz prirode, esto bez razmiljanja o posljedicama naih postupaka. Pod usluge ekosistema moemo navesti vodu, stvaranje i zatita obradive zemlje, apsorpcija i razgraivanje zagaujuih materija, klimatska stabilnost i spreavanje prirodnih nepogoda. Na osnovu izvetaja IUCN-a (Svjetske unije za zatitu prirode), novana vrijednost proizvoda i usluga ekosistema se procjenjuje da dostie 33 triliona amerikih dolara godinje. irom svijeta, mi koristimo oko 60,000 razliitih vrsta biljaka za proizvodnju tradicionalnih i savremenih lijekova. Okot 100 miliona tona morskih i slatkovodnih vrsta se lovi godinje, ukljuujuo ribe, mekuce i rakove. Divlja je vrlo bitan izvora hrane u odreenim dravama, naroito u siromanijim i nestabilnim krajevima planete. WWF je pripremio brojne izvjetaje pod nazivom Argumenti za zatitu. Ovi izvjetaji ukazuju na injenicu da mi ni ne moemo da kupimo ovakve usluge, ali ih nam priroda ipak obezbjeuje gratis. Jedini uslov za besplatno pruanje ovakvih usluga je da se vodi rauna da se ne naruava priroda.

2. UTJECAJ KLIMATSKIH PROMJENA NA BIODIVERZITET2.1. Utjecaj klimatskih promjena na svjetski biodiverzitetPostepeno zagrijavanje atmosfere izaziva brojne i dalekosene posljedice za cjelokupnu ljudsku zajednicu. Ljudska civilizacija je i pored snanog tehnolokog razvoja i dalje sutinski vezana za prirodne sisteme i direktno zavisi od procesa koji se u njima odvijaju. Direktne posljedice klimatskih promjena kao to je porastctemperature, topljenje leda, porast nivoa mora i okeana i izmjena reima padavina mogu prouzrokovati znaajne probleme u funkcionisanju ljudskog drutva. Proizvodnja i dostupnost hrane i vode, zdravlje ljudi, transport, snadbijevanje energijom samo su neki od elemenata na kojima je zasnovano funkcionisanje ljudskih zajednica, a koji su veoma zavisni od klimatskih uslova i koji mogu biti znaajno destabilizovani klimatskim promjenama. Poveanje uestalosti katastrofalnih pojava kao to su poplave, sue, poari takoe se povezuje sa klimatskim promjenama. Moe se rei, uz srednji nivo pouzdanosti, da je uestalost sua i poplava porasla u nekim dijelovima svijeta i da je takav trend povezan sa klimatskim promjenama (IPCC, 2012). Vrlo je vjerovatno da e ovjeanstvo ubudue biti izloeno sve veem riziku od ovakvih pojava. Prema IV izvetaju Meuvladinog panela o klimatskim promjenama (IPCC, 2007) i najoptimistinijem scenariju temperatura e u 21. vijeku porasti za 1.8C (1.1C do 2.9C), a prema najpesimistinijem scenariju za itava 4oC (2.4C do 6.4C). Prema istom scenariju nivo mora e porasti za 18-38 cm, odnosno 26-59 cm.

Kada doe do nestanka nekih vrsta iz ekosistema, slabi ravnotea datog ekosistema i on se otvara za neke druge vrste. Nove vrste su esto invazivne koje doprinose daljem unitavanju ekosistema guei vegetaciju oko sebe. Klimatske promjene su jedan od razloga slabljenja ekosistema i gubitka vrsta, pa doprinose irenju invazivnih vrsta. Invazivne vrste se veoma brzo ire i zauzimaju stanita, a na slici vidimo broj invazivnih vrsta u pojedinim evropskim zemljama.

Sl. Invazivne vrste u pojedinim evropskim zemljama

Uticaj klimatskih promjena na biodiverzitet e takoe imati direktne i indirektne ekonomske posljedice. Smatra se da e klimatske promjene znaajno promijeniti ponudu usluga evropskog ekosistema tokom narednog stolea (slika 3). U prvim godinama perioda 2000 do 2050.godine procjenjuje se da emo svake godine izgubiti usluge ekosistema ija je vrijednost jednaka 50 milijardi evra samo od kopnenih ekosistema, dok e kumulativni gubitci blagostanja biti jednaki do 70% godinje potronje do 2050.godine.

Sl.Ekonomske projekcije, gubitci usluga ekosistema i ekonomske posljediceTopliji svijet e biti karakterisan promjenama vremenskog rasporeda sezonskih dogaaja u prirodi; mnogi habitati e postati manje podesni za ivot, dok e pomjeranje podesnih klimatskih uslova za pojedine vrste dovesti do promjena njihovog broja i oblasti zastupljenosti sa direktnim uticajima ekoloku povezanost.Oigledno da klimatski uslovi imaju znaajan i opsean uticaj na prirodne sisteme. ivi svet se ve milionima godina razvija u promjenljivim klimatskim uslovima i svakako da veina prirodnih sistema ima sposobnost da se prilagodi takvim uslovima. Na kraju, klimatska varijabilnost je jedan od faktora koji je doprinio razvoju bioloke raznovrsnosti kroz evolucionu historiju. Razlog zato savremene klimatske promjene smatramo nepovoljnim po ekosisteme i vrste je to to se one danas odvijaju bre i izraenije nego to se ivi sistemi mogu prilagoditi na njih. U IV izvetaju Meuvladinog panela o klimatskim promjenama (IPCC, 2007) izdvojeno je pet osnovnih pretpostavki o uticaju klimatskih promjena na ekosisteme:1. Ekosistemi mogu tolerisati odreeni nivo klimatskih promjena. Ta elastinost ili prirodna prilagodljivost u sutini predstavlja obim poremeaja koju odreeni ekosistem moe podnijeti pre nego to pree u neko drugo, nestabilno stanje. 2. Ekosistemi su izloeni raznim drugim antropogenim pritiscima, a klimatske promjene mogu pojaati te negativne efekte. U pojedinim regionima se moe oekivati i smanjenje odreenih antropogenih pritisaka usljed klimatskih promjena,3. Ubrzane klimatske promjene i ostali antropogeni pritisci mogu, preko pozitivnih sprega, izazvati nove, nepoznate poremeaje u biosferi.4. Razumijevanje odloene reakcije u ekosistemima je jo nedovoljno. U cilju smanjenja nepouzdanosti i razvoja boljih adaptivnih reakcija neophodno je razvijati naa nauna saznanja o prelaznim stanjima ekosistema i njihovom funkcionisanju u promjenljivim klimatskim uslovima.5. Klimatske promjene mogu izazvati nestanak vrsta koje su kljune za funkcionisanje odreenih ekosistema, to e ujedno i smanjiti adaptivne mogunosti drutva koje zavisi od tih ekosistema. Promjene u prirodnim sistemima koje su nastale kao posljedica klimatskih promjena ve su potvrene brojnim istraivanjima (IPCC, 2007). To ukljuuje longitudinalna pomijeranja areala pojedinih vrsta kao i promjene njihovog visinskog rasprostranjenja, promjene u fenolokim fazama, promjene u migracijama i produenje vegetacionih sezona. Tako, na primjer, najnovija istraivanja uticaja klimatskih promjena na biljke pokazuju da je dolo do znaajnih pomijeranja rasprostranjenosti biljaka na visokoplaninskim vrhovima u Evropi. Na veini kontinentalnih evropskih vrhova dolo je do poveanja broja vrsta biljaka usljed otopljavanja, dok je na mediteranskim vrhovima dolo do smanjenja broja vrsta. umski ekosistemi su pogoeni klimatskim promjenama i oekuju se posljedice kao to su: pomijeranje granica pojedinih tipova uma u odnosu na geografsku irinu i nadmorsku visinu; promjena raspodjele povrina pod razliitim tipovima uma u njihovom meusobnom odnosu; nestajanje i povlaenje odreenih umskih zajednica; promjene u sastavu pojedinih biljnih zajednica; promjene odnosa pojedinih vrsta drvea prema svjetlosti; umske zajednice bie izloenije razliitim negativnim uticajima; svi navedeni efekti imae kumulativno djelovanje, to e se nepovoljno odraziti na ouvanje bioloke raznovrsnosti i mogunost racionalnog upravljanja ovim prirodnim resursom. Pored ovih efekata oekuju se i uestalije pojave pojedinih uzronika bolesti kod drvea i parazitskih vrsta insekata.Takoe, znaajan uticaj na biodiverzitet mogu imati i uestalije katastrofalne pojave kao to su poplave, sue, hladni talasi i naroito poari. Iako su ovakve pojave povezane i sa prirodnim procesima i redovno su se dogaale kroz historiju, u dananjim uslovima one mogu predstavljati ozbiljnu prijetnju za pojedine ekosisteme i vrste. U uslovima velikog antropogenog pritiska, naruenog statusa zatite vrsta i stanita, prirodne katastrofe mogu imati kobne posljedice po pojedine elemente biodiverziteta, naroito one sa uskim rasprostranjenjem i malom brojnou.2.2. Utjecaj klimatskih promjena na biodiverzitet u BiHU projektu koji se bavio uticajem klimatskih promjena na biodiverzitet u jugoistonoj Evropi date su opte procjene moguih posledica. Ovim izvjetajem je obuhvaena i Bosna i Hercegovina. Prema ovom izvetaju jugoistonu Evropu oekuje poveanje nivoa mora, poveanje erozije obala, izmjene stanita i rasprostranjenost vrsta, poveanje problema izazvanih stranim, invazivnim vrstama. Takoe, ocijenjeno je da je ovaj region osjetljiv na klimatske promjene, a to se naroito odnosi na mediteranske delove gde je ve sada izraen nedostatak vode, planinske oblasti, obalne zone koje su ugroene rastom nivoa mora i nizijske oblasti kojima prijete ee poplave. Strategija bioloke raznovrsnosti daje opti pregled moguih uticaja klimatskih promjena na biodiverzitet i najugroenijih ekosistema. Tako se predvia relativno velika osetljivost ekosistema iz razloga to su oni ve u velikoj mjeri narueni, fragmentisani i izloeni antropogenim pritiscima to ih generalno ini jo ranjivijim na klimatske promene. Kao najranjiviji oznaeni su visokoplaninski predijeli, panjaci, ume, rijene obale, vlana i stepska stanita. Strategiji je posebno naglaena osjetljivost vrsta vezanih za visokoplaninska stanita kojima e globalnim otopljavanjem biti znatno smanjena odgovarajui ekoloki prostor. 2009. godine je objavljen Prvi nacionalni izvjetaj Bosne i Hercegovine u skladu sa okvirnom konvencijom Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama. U ovom izvjetaju su nabrojani i uzroci klimatskih promjena, kao i potencijalne mjere ublaavanja klimatskih promjena. Od ljudskih aktivnosti koje doprinose efektu gasova staklene bate, najvaniji su proizvodnja i potronja energije i transport. Pored toga, oni imaju i direktan uticaj na globalnu temperaturnu ravnoteu. Upravo ovo je takoe prikazano u Treem izvjetaju procjene (TAR) iz 2001. godine, koji je izradilo Meuvladino tijelo za klimatske promjene (IPCC). Taj document pokazuje sljedea otkria: Nova sistematska posmatranja u proteklih 50 godina potvruju negativan efekat ljudskih aktivnosti, Tokom 20. vijeka, globalna prosjena temperature na povrini Zemlje se poveala za 0,6 stepeni Celzijusa, U 21. vijeku, ljudski uticaj na promjenu atmosfere e se nastaviti, na osnovu svih IPCC scenarija, poveae se globalna prosjena temperatura i nivoi mora u periodu 1990. do 2100. godine, poveanje globalne prosjene temperature je predvieno da bude izmeu 1,4 i 5,8 stepeni Celzijusa, dok e poveanje nivoa mora biti izmeu 9 i 88 cm.Sve ove projekcije, a posebno one koje su kasnije potvrene postojeim podacima, ukazuju na direktne uticaje klimatskih promjena na ljudsko zdravlje i na ekosisteme, poljoprivredu, vodne resurse i uopteno na privredne i socijalne aspekte ovjeanstva. U skladu sa postojeim rezultatima naunih istraivanja u Jugoistonoj Evropi, negativne posljedice klimatskih promjena se trebaju oekivati zbog daljeg poveanja temperature vazduha, smanjenja padavina u zonama vegetacije i uestalijim vremenskim dogaajima, kao to su sua, grad, poplave, toplotni talasi, snjene oluje i lavine. tetne posljedice klimatskih promjena mogu biti naroito oigledne u proizvodnji hrane, energiji, umarstvu, upravljanju vodama, turizmu i drugim industrijskim granama. Svi ovi faktori, mada u manjoj mjeri, su naveli meunarodnu zajednicu da odlui 1992. godine da osnuje Okvirnu konvenciju Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama (UNFCCC). Konvencija UN-a o klimatskim promjenama (UNFCCC) je stupila na snagu 1994. godine i u skladu sa usvojenim procedurama o radu i djelovanju, dosad je odrano 14 godinjih konferencija (COP). Konvencija je ratifikovana od strane 186 drava i od strane Evropske unije (EU) kao ekonomske zajednice. Osnovni cilj Konvencije jeste da obezbijedi stabilizaciju nivoa gasova staklene bate (CO2, N2O, CH4, HFCs, PFCs, i SF6) u atmosferi na nivou da sprijei opasne antropogenske uticaje na klimatski sistem (koji se sastoji od atmosfere, hidrosfere, zemljita, ledenog pokrivaa, biosfere i interaktivnih odnosa meu ovim podsistemima). Dalje, aktivnosti navedene u Konvenciji su osmiljene sa ciljem smanjenja brzine atmosferskog zagrijavanja, te da time obezbijede uslove za prirodne ekosisteme da se prilagode klimatskim promjenama, da sprijee neeljene vremenske uslove za proizvodnju hrane i snabdijevanje vodom, i da osiguraju budui privredni razvoj. Bosna i Hercegovina je postala lanica Konvencije 6. decembra, 2000. godine. U skladu sa meuentitetskim dogovorom, funkcija Kontakt institucije BiH prema UNFCCC je stavljena na nivo entitetskog Ministarstva za prostorno ureenje, graevinarstvo i ekologiju Republike Srpske (RS). Za uspjeno sprovoenje obaveza Bosne i Hercegovine u skladu sa Konvencijom, osnovan je Odbor za klimatske promjene BiH sa 32 predstavnika. Kao posljedica toga, u skladu sa zakljucima sa 66. sjednice Savjeta ministara BiH (odrane 16. maja, 2002. godine), osnovan je Pododbor za klimatske promjene BiH, koji se sastoji od 10 lanova, i veina lanova Pododbora je takoe imenovana u Odbor za klimatske promjene BiH. Jedna od kljunih aktivnosti Kontakt institucije je bila nadgledanje pripreme Prvog nacionalnog izvjetaja (Initial National Communication INC). Kao drava koja nije lanica Aneksa I, u skladu sa lanom 4 Konvencije, BiH e ispunjavati svoje obaveze do te mjere da primi tehniku i finansijsku pomo. Zbog injenice da BiH nije formalizovala odnose sa Globalnom podrkom za ivotnu sredinu (GEF) do 2004. godine, priprema Prvog nacionalnog izvjetaja je poela nakon toga. GEF nije odobrio sredstva putem UNDP za finansiranje pripreme dokumenta Vlastita procjena za pripremu prijedloga projekta za pripremu Prvog nacionalnog izvjetaja BiH za UNFCCC. Ovaj dokument je uspjeno zavren pomou lokalnih strunjaka, stvarajui na taj nain uslove za GEF da obezbijedi daljnju finansijsku pomo za BiH u pripremi Prvog nacionalnog izvjetaja. Zbog tehnikih pitanja, pokuaji vlasti da obave tender za pripremu Prvog nacionalnog izvjetaja nisu bili uspjeni, tako da je u dogovoru sa relevantnim akterima sa entitetskog i dravnog nivoa Bosne i Hercegovine i UNDP-a u BiH, odlueno da bi optimalno rjeenje bilo da UNDP BiH preduzme administrativnu ulogu u organizovanju pripreme Prvog nacionalnog izvjetaja. Dogovoreno je da bi dokument trebalo pripremiti i predati do kraja 2009. godine. Drave lanice koje ne pripadaju Aneksu I Konvencije, grupa kojoj pripada i Bosna i Hercegovina, nisu u obavezi da smanje svoje emisije gasa staklenika na dravnom nivou. Naime, u skladu sa Konvencijom, Bosna i Hercegovina ima samo opte obaveze koje se odnose na: Izraunavanje godinjih emisija gasova staklene bate koritenjem definisane metodologije i izvjetavanjem Konferencije strana Konvencije; Uvoenje i sprovoenje mjera za prihvatanje posljedica klimatskih promjena putem regulisanja antropogenskih emisija i mjera adaptacije na klimatske promjene; Saraivanje u razvoju i prenosu tehnologija, metoda i procesa koji vode ogranienju, smanjenju i stabilizaciji emisija gasova staklenika; Saraivanje u pripremi zatitnih mjera za oblasti izloene suama i poplavama, kao i zatitnih mjera za vodne resurse; Ukljuivanje procjene uticaja klimatskih promjena u odgovarajue strategije i strategije privrednog razvoja, sa ciljem maksimalnog smanjenja negativnih posljedica klimatskih promjena na privredu, zdravlje stanovnitva i okoli; Sistematsko posmatranje i istraivanje, razmjena podataka i razmjena informacija o klimi i klimatskim promjenama, sa ciljem poboljanja naunih otkria o uzrocima i posljedicama klimatskih promjena. U skladu sa ovom Konvencijom, aktivnosti po pitanjima u vezi sa klimatskim promjenama su odgovornost vlada drava lanica, to znai da se ovo takoe odnosi i na BiH. Drave koje nisu lanice Aneksa I bi trebalo da istrauju uticaj klimatskih promjena na svojoj teritoriji i njihovu ranjivost na klimatske promjene, kao i da identifikuju mjere adaptacije na klimatske promjene i zahtijevaju odgovarajuu pomo od razvijenih drava koritenjem odgovarajuih mehanizama. Ove drave, naravno, moraju biti u mogunosti da uspostave obuhvatan sistem za bavljenje klimatskim promjenama, za koji e, opet, trebati da dobiju podrku od razvijenih drava. Vrste mjera koj su im na raspolaganju su akcije u svim privrednim sektorima pogoenim klimatskom promjenom, i akcije kojima se smanjuju globalne emisije gasa staklenika. Finansiranje je, naravno, potrebno za sprovoenje ove obje vrste mjera. Naime, kapacitet rjeavanja klimatskih promjena mora biti dravni kapacitet sa dovoljno finansiranja za oboje I aktivnosti ublaavanja i prilagoavanja. Sljedei Izvjetaj je pripremljen, krenuvi poetkom 2008. godine u direktnim konsultacijama s UNDP BiH i u skladu sa smjernicama datim u dokumentu Instrukcije za izradu nacionalnih izvjetaja drava lanica koje nisu ukljuene u Aneks I Konvencije (17/CP.8), odgovarajuim Operativnim programom GEF-a i relevantnim dokumentima iz Bosne i Hercegovine. Od 200 kandidata, odabrano je 45 domaih strunjaka iz 14 relevantnih oblasti da rade direktno na pripremi dokumenta. U skladu sa procedurom, Projektni tim je imao potpunu podrku Politike kontakt institucije BiH prema GEF-u i Kontakt institucije BiH prema UNFCCC-u. Takoe, Projektni odbor, koji je uspostavljen odvojeno kako bi nadgledao pripremne aktivnosti u ime BiH, kao korisnika projekta, je, unutar svojih definisanih dunosti, aktivno pratio i podravao pripremni proces Prvog nacionalnog izvjetaja. Zbog poznatih specifinosti i sloenosti strukture Bosne i Hercegovine, profesionalni rad u skladu sa Instrukcijom 17/CP.8 i drugim dokumentima, je naiao na odreene tekoe. Nedostatak potrebnih podataka u cjelini, nepouzdanost tih podataka, nedostatak dovoljne koliine injeninih statistikih podataka, mali broj profesionalnih institucija, nizak nivo javne svijesti o klimatskim promjenama, i nedovoljna informisanost i obuenost NVO-a, kao i sloena administrativna struktura i nedostatak sredstava, su predstavljali odreene prepreke procesu pripreme. Meutim, pored ovih tekoa, pripremljeni izvjetaj je sveobuhvatan i visoko profesionalan dokument.Klima BiH varira od umjerene kontinentalne klime u sjevernom dijelu Panonske nizije du rijeke Save i u zoni podnoja, do alpske klime u planinskim regijama i mediteranske klime u obalnim i nizinskim oblastima regiona Hercegovine na jugu i jugoistoku.Osnovni izvori primarne energije u BiH su ugalj i hidropotencijal, koji daju 62% primarne energije. Energetska efikasnost u BiH je niska u odnosu na drave sa visokim prihodima, kao to je upotreba izvora obnovljive energije, sa izuzetkom hidroelektrana. ume i umsko zemljite zauzimaju povrinu od oko 27.100 km2 ili oko 53 procenta teritorije BiH to je meu najviom pokrivenou umama u Evropi. ume u BiH se uglavnom prirodno obnavljaju i, kao rezultat toga, pokazuju znaajnu bio raznolikost. Zbog aktivnosti kao to su nezakonita sjea ili rudarenje, umski poari, itd. umske oblasti se brzo smanjuju; tavie, znaajan dio umskog pokrivaa je proglaen miniranim (oko 10%). Meutim, tri javna preduzea koja se bave upravljanjem umama imaju certifikat izdat od strane organizacije Savjeta za upravljanje umama (Forest Stewardship Council FSC) i trenutno oko 50% uma kojima upravlja drava u BiH ima FSC certifikat. Metodologija: Godine 1990. popis gasova staklenika u BiH je izvren u skladu sa Smjernicama za izvjetavanje UNFCCC-a. Koritena metodologija je bila metodologija evropskog CORINAIR-a. Specifini faktori emisija za Bosnu i Hercegovinu su izraunati za 12 vrsta uglja koji se koristi u BiH.Najznaajniji izvor emisije CO2 je zasigurno energetski sektor, koji doprinosi sa 70% ukupnih emisija CO2. Izvori ostalih emisija ukljuuju poljoprivredu (12%), industrijske procese (11%) i otpad (3%). U energetskom sektoru, vrsta goriva ugalj ine najveu proporciju (77%), nakon ega slijede tena goriva (17%) i gas (6%). Najvei izvor CO2 u industrijskim procesima su proizvodnja eljeza i elika, sa vie od 67%. Glavni izvori metana su poljoprivreda (uzgoj stoke), nekontrolisane (fugitivne) emisije iz rudnika uglja, i odlaganje otpada. Najvee koliine emisija N2O rezultiraju iz poljoprivrednog tla putem obraivanja tla i uzgoja usjeva. U skladu sa sakupljenim podacima, ume u BiH predstavljaju znaajan ponor CO2: 7.423,53 Gg CO2 za referentnu godinu 1990.U svim ispitanim modelima, prosjena godinja temperatura se poveala, i prosjene neto padavine su se smanjile a budue periode u projekcijama. Koritenjem EH5OM globalnog modela, prognozirano je da e se temperatura u BiH poveati sa 0,7 do 1.6C po 1C globalnog poveanja tokom perioda 2031-2060.3 Jasno je da je prosjeno poveanje temperature (prosjek dnevne srednje temperatura u periodu od 30 godina) je izmeu 1 i 2C du obale, i izmeu 2 i 3C u unutranjosti. Najvia poveanja temperature e se javiti u ljeto i u unutranjim oblastima: Ts rednje po 4C i T maksimum po 5C u prosjeku. Nadalje, Tmaksimum se oekuje da se povea vie od T minimuma. Poveanje u broju ljetnih dana, definisano kao broj dana kada Tmaksimum prevazilazi 25C je od 2 do 6 sedmica, ili oko jednog dodatog mjeseca ljetnih dana u prosjeku. Na kraju, poveanje u broju vruih dana na Balkanu, definisano kao broj dana sa Tmaksimum > 30C, varira od dvije sedmice du obale do 5-6 sedmica u unutranjosti. to se tie koliine padavina, koritenjem EH5OM globalnog simulacionog modela, ljetna klima e biti primjetno suvlja u Junoj Evropi. Ovo je posebno primjetno tokom ljeta (juni avgust), kada se ve male koliine padavina mogu prepoloviti. Na svim dijelovima Mediterana (ukljuujui i Balkan) se oekuje smanjenje koliina padavina u ljetnom periodu i malo poveanje ili bez promjena u ostalim sezonama tokom perioda 2031-2060. U prosjeku, oekuje se da e mediteranski region imati vie suhih dana. Poveanje u suhim danima e vjerovatno biti nie du obale, ali vie u unutranjosti Balkana. Poveanje varijabilnosti vremena je primijeeno u svim sezonama, sa brzim promjenama kratnih perioda (pet do deset dana) izuzetno hladnog ili toplog vremena topli i hladni talasi i periodi sa izuzetno visokim nivoima padavina, kao i sua. Oekuje se da e se trajanje suhih perioda, uestalost poplava od bujica, i intenzitet erozije tla poveati tokom sljedeeg vijeka. Pored toga, oekuje se poveanje i u pojavi grada, oluja, grmljavina, i maksimalne brzine vjetra, to moe predstavljati prijetnju svim oblicima ljudske aktivnosti. BiH nije imala mogunosti da odabere adekvatnu metodu i pristupe socio-ekonomskim scenarijima i scenarijima promjene klime, koji bi odraavali nacionalne okolnosti na snaan nain tokom pripreme Prvog nacionalnog izvjetaja zbog ozbiljnih nedostataka u podacima i projekcijama. Zbog toga su u okviru ovog Izvjetaja dati preliminarni zakljuci na osnovu kombinacije dvije vrste postojeih projekcija: 1) rezultat regionalnog nivoa iz globalnog modela nalazi iz drugih istraivanja. Zadatak proirenja scenarija kako bi se odrazile nacionalne okolnosti u buduim projekcijama je urgentan i to je veliki prioritet za Drugi nacionalni izvjetaj.BiH je veoma ranjiva na klimatske promjene. Bie znaajna izloenost prijetnjama od klimatskih promjena. BiH takoe ima visoku osjetljivost na ove prijetnje zbog toga to je ekonomska uloga sektora osjetljivih na klimu, kao to su poljoprivreda i umarstvo (i uloga hidroelektrana u sektoru energije u manjoj mjeri), sa znaajnim sekundarnim uticajem. Na kraju, BiH ima veoma ograniene sposobnosti adaptacije za rjeavanje klimatskih rizika.2.3. Aktivnosti za smanjenje efekata klimatskih promjenaNauni dokazi i dokazi sa terena ukazuju da e posljedice klimatskih promjena na biodiverzitet i usluge ekosistema biti veoma teke. Meutim, u veini ciljnih zemalja iz ovog Izvjetaja, postoje velike praznine u znanjima. Odgovornost za politike na regionalnom, nacionalnom i podnacionalnom nivou u Jugoistonoj Evropi je jo uvijek u ranoj fazi, mada se politika panja vezana za probleme brzo poveava u veini zemalja. Maksimalni prioritet treba prema tome da bude dat razmjeni iskustava i znanja izmeu zemalja u Jugoistonoj Evropi, poveanoj saradnji izmeu nadlenih ministarstava na nacionalnom nivou, poveanoj sinergiji izmeu programa meunarodnih organizacija i ukljuivanja relevantnih zainteresovanih subjekata, naroito privrednika i zemljoposednika.Preporuuju se sljedee aktivnosti: projekti za podizanje svijesti i informisanje, ukljuujui aktivnosti za upravljanje sukobima i to i na pod-nacionalnom nivou; strategije prilagoavanja uticajima klimatskih promjena na biodiverzitet; komunalni programi koji ukljuuju lokalno stanovnitvo i preduzetnike; specijalno izraeni programi izgradnje kapaciteta, ukljuujui postizanje ciljeva politike biodiverziteta i izradu i realizaciju projekata; integrisanje, na realan i praktian nain, uticaja klimatskih promjena na biodiverzitet u sektorske politike i privredne i finansijske sektore; uspostavljanje lobija i nacionalnih panela za biodiverzitet i klimatske promjene; odrivo upravljanje zatienim oblastima; kontrola urbanizacije i investicione izgradnje u primorskim oblastima; izrada spiskova vrsta i habitata, koji su najosjetljiviji na klimatske promjene i odreivanje lokacija za praenje klimatskih promjena. Ove lokacije treba da obuhvate i morske oblasti.Nacionalne i internacionalne politike su poele da se nose sa uticajima klimatskih promjena na biodiverzitet, ali jo uvijek imaju velike praznine u pogledu konkretnih ciljeva i mjera. Zbog toga se preporuuje sljedee: potrebno je vie strateke i operativne sinergije izmeu nacionalnih i internacionalnih politika iaktivnosti u pogledu klimatskih promjena i biodiverziteta za Jugoistonu Evropu kako bi se adekvatno suzbili uticaji klime na svim geografskim nivoima; postoji snana potreba da se pobolja ciljana implementacija meunarodnih konvencija vezanih za biodiverzitet i klimatske promjene na nacionalnom i pod-nacionalnom nivou.Kao odgovor na sve intenzivnije unitavanje naeg bogatog prirodnog nasljea, Program Ujedinjenih Nacija za Okoli (UNEP) je osnovao Radnu grupu eksperata o biolokoj raznolikosti u novembru 1988. godine kako bi se ispitale potrebe za donoenjem meunarodne konvencije o biolokoj raznolikosti. Predstavlja prvi globalni, sveobuhvatni sporazum koji obuhvata sve aspekte bioloke raznolikosti: genetike resurse, vrste, i ekosisteme. Ona istie - po prvi put - da je konzervacija bioloke raznolikosti "zajednika briga cijelog ovjeanstva" i integralni dio procesa razvoj. Da bi ostvarila svoje ciljeve, Konvencija podstie saradnju meu zemljama. Njene odredbe o naunoj i tehnikoj saradnji, pristupu genetikim resursima, i transferu ekoloki nekodljivih tehnologija ine temelje za ovu saradnju. Vrste u ekosistemu su povezane i zavise jedna od druge npr. ciklus azota, ako nestanu neke od njih moe da se poremeti ciklus kruenja materije.2.3.1. Smanjenje efekata klimatskih promjena u BiH Bosna i Hercegovina je postala lanica Konvencije o biolokoj raznolikosti6. decembra, 2000. godine. U skladu sa meuentitetskim dogovorom, funkcija Kontakt institucije BiH prema UNFCCC je stavljena na nivo entitetskog Ministarstva za prostorno ureenje, graevinarstvo i ekologiju Republike Srpske (RS). Za uspjeno sprovoenje obaveza Bosne I Hercegovine u skladu sa Konvencijom, osnovan je Odbor za klimatske promjene BiH sa 32 predstavnika. Kao posljedica toga, u skladu sa zakljucima sa 66. sjednice Savjeta ministara BiH (odrane 16. maja, 2002. godine), osnovan je Pododbor za klimatske promjene BiH, koji se sastoji od 10 lanova, i veina lanova Pododbora je takoe imenovana u Odbor za klimatske promjene BiH.Neke od potrebnih mjera su: razvoj sistema za praenje utjecaja klimatskim promjena na biodiverzitet, razvoj sistema za vrednovanje biodiverziteta i ekosistemskih usluga, poveanje zatienih povrina, razvoj ekolokih mrea, unapreenje upravljanjem zatienim podrujima, unapreenje i saradnja institucionalnih okvira, zatita i unapreenje umskih ekosistema, monitoring vrsta koje se koriste u komercijalne svrhe i planiranje njihovog odrivog koritenja, razvoj ekoloke svijesti kod graana, praenje invazivnih vrsta i planiranje mjera u suzbijanju njihovog irenja.

Naime, u skladu sa Konvencijom, Bosna i Hercegovina ima samo opte obaveze koje se odnose na: Izraunavanje godinjih emisija gasova staklene bate koritenjem definisane metodologije i izvjetavanjem Konferencije strana Konvencije; Uvoenje i sprovoenje mjera za prihvatanje posljedica klimatskih promjena putem regulisanja antropogenskih emisija i mjera adaptacije na klimatske promjene; Saraivanje u razvoju i prenosu tehnologija, metoda i procesa koji vode ogranienju, smanjenju i stabilizaciji emisija gasova staklenika; Saraivanje u pripremi zatitnih mjera za oblasti izloene suama i poplavama, kao i zatitnih mjera za vodne resurse; Ukljuivanje procjene uticaja klimatskih promjena u odgovarajue strategije i strategije privrednog razvoja, sa ciljem maksimalnog smanjenja negativnih posljedica klimatskih promjena na privredu, zdravlje stanovnitva i okoli; Sistematsko posmatranje i istraivanje, razmjena podataka i razmjena informacija o klimi i klimatskim promjenama, sa ciljem poboljanja naunih otkria o uzrocima i posljedicama klimatskih promjena.U skladu sa ovom Konvencijom, aktivnosti po pitanjima u vezi sa klimatskim promjenama su odgovornost vlada drava lanica, to znai da se ovo takoe odnosi i na BiH. Drave koje nisu lanice Aneksa I bi trebalo da istrauju uticaj klimatskih promjena na svojoj teritoriji i njihovu ranjivost na klimatske promjene, kao i da identifikuju mjere adaptacije na klimatske promjene i zahtijevaju odgovarajuu pomo od razvijenih drava koritenjem odgovarajuih mehanizama. Ove drave, naravno, moraju biti u mogunosti da uspostave obuhvatan sistem za bavljenje klimatskim promjenama, za koji e, opet, trebati da dobiju podrku od razvijenih drava. Vrste mjera koji su im na raspolaganju su akcije u svim privrednim sektorima pogoenim klimatskom promjenom, i akcije kojima se smanjuju globalne emisije gasa staklenika. Finansiranje je, naravno, potrebno za sprovoenje ove obje vrste mjera. Naime, kapacitet rjeavanja klimatskih promjena mora biti dravni kapacitet sa dovoljno finansiranja za oboje i aktivnosti ublaavanja i prilagoavanja.

3. ZAKLJUAKModa su ljudi nekada bili skeptini po pitanju klimatskih promjena, ali danas je prezentirano ve dovoljno nauno prihvatljivih dokaza o njihovom postojanju, a naalost mnogi primjeri su uoljivi i bez naune provjere. Meutim, potrebno je jo uvijek raditi na poveanju svijesti stanovnitva, kao i upoznavanje sa vanou biodiverziteta. Uprkos udarcima kojima nam priroda uzvraa mi i dalje nismo svjesni da ne postoji priroda da bi sluila nama, nego postojimo mi da bismo osigurali njenu raznovrsnost. Evolucija nam je pokazala da je ivot bez ljudske vrste itekako mogu, ali pratei evolutivni razvoj ivog svijeta uviamo da je svijet ipak opstajao bez nas. Naime, ljudska vrsta se pojavila na samome kraju, kada su postojali svi potrebni uslovi za njen opstanak. Ukoliko ne poradimo na ouvanju biodiverziteta i smanjenju efekata klimatskih promjena, ne samo da emo smanjiti kvalitet naeg ivota, nego emo dovesti u pitanje vlastiti opstanak. Ukoliko ponemo djelovati na vrijeme uspjet emo ouvati vrste i ekosisteme prije nego to bude kasno. Zbog toga je potrebno da se aktiviramo im prije i ouvamo nae ekosisteme dok oni jo uvijek imaju sposobnost vlastite regeneracije. Priroda funkcionie savreno, svaka jedinka u ekosistemu ima svoj zadatak i zajednikim radom oni opstaju i ine savreni sklad. Meutim, naa vrsta, uprkos evolutivno najrazvijenijem umu, je zbog svoje sebinosti sposobna i spremna da uniti takvo savrenstvo i narui prirodni sklad ekosistema. Ne trebamo biti pesimistini, samo trebamo traiti prave uzore. Naprimjer, mnogi evropski gradovi poput Hamburga, tokholma i slino rade na metodama smanjenja efekata klimatskih promjena i uspjeni su u tome. Pronali su zamjenu za fosilna goriva i vrlo efikasno svake godine smanjuju emisiju CO2 koju su imali sagorijevanjem fosilnih goriva, unaprijedili su javni gradski prevoz, poveali zelene povrine, uveli hladne krovove i sl. Ovo su samo neki od primjera, a postoje mnoge druge mogunosti. Potrebno je da ljudi ponovo pronau vezu s prirodom, i uskalde nain svog ivota s prirodom, naina za to je mnogo, samo treba biti dovoljno obrazovan i kreativan. Stanovnitvo nae drave ima priliku da uiva u pejzaima visoke vrijednosti sa vrlo visokim stepenom raznolikosti na ovako relativno malom podruju. Ovo je vrlo vana injenica o kojoj se ne govori i naalost, nije dovoljno obraena u naem obrazovnom sistemu, to je potrebno pod hitno izmijeniti. Tek onda kada ljudi budu svjesni vrijednosti prirode koju imamo bie spremni da je cijene i uvaju. To treba takoer da uvrste zakonski okviri, to e se desiti samo uz efikasan isntitucionalni okvir, meukantonalnu, meuentitetsku i meunarodnu saradnju.

4. LITERATURA

Chivian, E., Bernstein, A. 2010. How Our Health Depends On Biodiversity. Center for Health and the Global Environment, Harvard. Lauevi, R. et al. 2008. Climate change and biodiversity in South-East Europe. ECNC-European Centre for Nature Conservation, Tilburg. Sekuli, G. et al. 2012. Procena ranjivosti na klimatske promene u Sribiji. WWF, Centar za unapreenje ivotne sredine, Beograd. Vukomir, G. et al. 2009. Prvi nacionalni izvjetaj Bosne i Hercegovine u skladu sa Okvirnom konvencijom Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama, Banja Luka.http://www.sospecies.org/sos_projects/overview/http://www.iucn.org/knowledge/monitoring_evaluation/tools_and_resources/http://www.iucn.org/what/biodiversity/solutions/http://www.iucn.org/what/biodiversity/about/http://www.globalissues.org/article/172/climate-change-affects-biodiversityhttp://www.bbc.co.uk/news/10113949http://www.telegraph.co.uk/news/1545516/Honey-bees-in-US-facing-extinction.html

5Amra Husika