2

3

Botues:

Autori

Redaktor gjuhsor:

Hasan Hamzbala

Shtyp:

shtypshkronja

BLEDI - Prizren

Tirazhi:

ekzemplar

4

N VEND T PARATHNIES

Njerzimi dita-dits zhvillohet me hov shum t madh, dhe gjithka sillet rreth

paras, biznesit, politiks dhe dominimit. N njfar mnyre, i tr njerzimi

udhhiqet dhe dirigjohet nga sistemi i globalizmit. Sistemi i till i prgjigjet zhvillimit

t sotm. Kjo sht shtje shoqroro-politike globale, e jo individuale. Gjithka q

nuk i prgjigjet sistemit global, nuk i kushtohet rndsi, prkundrazi shoqria mbetet

indiferente.

do njeri q dshiron t jet i shndosh dhe i vetdijshm pr jetn e vet,

ather le t provoj q t lirohet nga shprehit e dmshme, sidomos nga shprehia e

t ushqyerit me ushqime artificiale dhe helmuese, nga shprehia e t ushqyerit me

ushqim t tepruar dhe t panevojshm.

Industrit e kan pr detyr t prodhojn pr t shitur, biznesment interesohen

q t pasurohen, pra kto jan interesimet e tyre. Por m e rndsishmja sht q

secili nga ne t jemi pr veten t kujdesshm se ka ham e ka pim, a jan

ushqimet, q ham, artificiale apo biologjike.

far m shtyri q ta shkruaj kt libr pr dietn optimale? Gati u bn dy vjet

q rregullisht, do muaj, bj kontroll mjeksor tek mjeku i shtpis pr shndetin tim,

si dhe do muaj jam n konsultim me eksperten e ushqimit dhe t diets moderne.

Analizat mjeksore dhe kshillat e ekspertes ma kan trhequr vrejtjen se gjendja

ime shndetsore ka filluar t keqsohet. Vrejtja kishte t bnte me peshn e teprt,

me diabetin, me yndyrn n gjak, me tensionin, me mushkrit dhe me zemrn.

Paralelisht kshillohesha nga mjeku i shtpis dhe nga kshilltarja pr shtje t

ushqimit, por, pr fat t keq, si shum t tjerve, edhe mua kta mjek nuk m

ndihmonin; m dukej se gjendja ime ve sa shkonte e prkeqsohej. Analiza dhe

kontrolle mjeksore kam pasur shpeshher edhe para shum vitesh, por ishte e kot.

Ka mbi nj vit q i lexoj e i studioj librat e dr. Wolfgang Luz, dr. Jan

Kwasniefski e t disa t tjerve. Kta mjek jan shkenctar t zellshm n kt

fush, kan studiuar e eksperimentuar dhe kan br mijra e mijra analiza shum

t suksesshme pr ushqimin e njerzimit. Kta dy shkenctar q i prmenda

punojn n kt drejtim shkencor qe mbi 50 vjet, dhe s bashku me disa shkenctar

amerikan e anglez, jan t part q i kan br hapat e par n shpjegimin e

ushqimit optimal qe afro 100 vjet.

Konsideroj q ishte fati i mir pr mua q mu dha rasti ti lexoj e ti studioj t

dhnat mbi dietn dhe ushqimin optimal. Sot un e ndjej veten shum mir me

shndet. Ka qe nj vit jam shum m i fuqishm, shum m vital. Edhe pse i kam 50

vjet, m duket vetja se i kam 20: kam shum kondicion, nuk po m bien gripat, fle

shum mir, pesha dita-dits po m normalizohet, dhe po m duket vetja m i qet...

Analizat mjeksore i kam shum t mira. Ushqimit optimal do her e m mir jam

duke iu prshtatur dhe duke e respektuar.

5

Kam nderin dhe knaqsin q prvojn time dhe informacionet q mu dha

rasti ti njoh, tjua bart edhe juve, lexues t nderuar.

Nijazi Basha

6

Ushqimin q ne sot ham sht bukur shum i ndryshm me ushqimin q sht

ngrn para 30 apo para 100 vjetsh. Ushqimi sot sht i paketuar n folit plastike

apo stiropore t ndryshme, sht i ngrir, i sterilizuar, i strpikur me materie kimike

q t qndroj m shum. Ushqimin, t cilin ne e blejm, nuk e blejm nga bujku n

mnyr direkte, por e blejm n shitore t vogla apo supermarkete.

Supermarketet gjrat i blejn nga bujqit e sotshm, t ashtuquajtur modern.

Bujqit modern detyrohen q t prodhojn pem, perime, mish, qumsht, djath etj.,

mundsisht sa m shum dhe sa m lir. N kt rast, bujqit pr ta arritur fitimin e

dshiruar, detyrohen q prodhimet bujqsore ti mbrojn nga smundjet, insektet

dhe parazitt e ndryshme, duke prdorur preparatet kimike: insekticidet, pesticidet,

herbicidet, akaricidet si dhe preparate tjera pr t cilat kurr m par nuk kemi

dgjuar. Kjo vetm e vetm q njerzit t ken mundsi t blejn sa m shum dhe sa

m lir, pra, t han e t ngopen me ushqime t helmuara...! N ann tjetr, m n

fund, fitojn bujqit, tregtart dhe ekonomia e politika e sotme... Por, mos t harrojm,

se humbsit fatal jemi vet ne, njerzit e pavetdijshm!

Dita-dits tokat bujqsore jan duke u helmuar shum e m shum, sepse bujqit

modern sot jan pervers dhe kriminel mu ashtu si tregtart dhe politikant, kurse

faji dhe prgjegjsia na bie vet neve shoqris njerzore sepse vet ne jemi ata q

heshtim dhe konsumojm prodhime t dmshme pr njerzimin. Bujqsia moderne

prodhimet bujqsore detyrohet ti strpik me preparate kimike 2 deri n 7 her n

vit. Paramendoni se far sht duke ndodhur me tokat bujqsore n ditt e sotme,

prandaj mos t flitet pr t ardhmen nse vazhdon ky zhvillim me kt trend edhe

m tej!

Para shum vitesh, nga mungesa e teknologjis, bujqit kan punuar me mjete jo

gjithaq moderne, mirpo fatmirsisht ather nuk ka pasur plehra artificiale, nuk ka

pasur preparate kimike edhe at t shumllojshme. Ky lloj bujqsie na ishte ather

biologjike. Bujqsin biologjike, duam apo nuk duam ne, patjetr duhet ta

riprtrijm n Kosovn ton t shtrenjt, sepse vetm me ushqim biologjik, natyral,

mund ta ruajm shndetin. Me plot prgjegjsi apeloj tu ikim ushqimeve t ngrira n

frigorifert me ngrirje t thell, tu ikim ushqimeve t konservuara, t paketuara...

dhe tu kthehemi prodhimeve biologjike!

Mua m ka interesuar q ta di se ka ham n jetn ton t prditshme ose si

duhet t ham. Nga kureshtja m ka lindur ideja q t shkoj te mjekja familjare dhe

tek kshilltarja pr shtje ushqimore (eksperte pr ushqim), por n t njjtn koh

lexoja edhe studimet e shkenctarve t ushqimit optimal. Mua m kan befasuar

kshillat e mjekes kshilltares pr shtje t ushqimit, kur i kam krahasuar me ato t

shkenctarve t ushqimit optimal dallimi sht si nata me ditn.

Ushqimi optimal ka tradit t vjetr dhe domethnie t natyrshme bazuar n

evolucionin e njeriut. Deri para 5000 vitesh njeriu sht ushqyer kryesisht me ushqim

7

shtazor dhe shum pak me at bimor pem ose perime. Drithrat nuk kan

ekzistuar para 7 ose 9000 vjetve.

Ushqimi dietal sht br aktual n ditt e sotshme.

Sot gjithkujt i pengon mbipesha. Ajo jo vetm q prish bukurin e trupit, por

edhe e dmton shndetin e njeriut: n mnyr sistematike dmton nyjat e gjymtyrve

trupore, zemrn, rregullon tensionin e gjakut, krijon diabetin (sheqerin n gjak) dhe

shkakton shum pasoja tjera. N kontrollet mjeksore un jam kshilluar me mjeken

familjare dhe, n t njjtn koh, jam konsultuar edhe me eksperten e ushqimit.

Mjekja kshillonte dika m thjesht, kurse ekspertja e ushqimit shpjegonte m

gjersisht dhe ishte m rigoroze ndaj kshillave t saj. Mjekja thoshte se puna

kryesore sht q un ta humbja peshn dhe rreziku nga ndonj smundje do t

largohej. Kurse ekspertja e ushqimit thoshte se puna kryesore sht q ushqimi, kur

t hahet, duhet t ndahet n mnyr t barabart brenda 24 orsh: mes mngjesit,

dreks dhe darks krejt kjo me qllim q organizmi t mos ngarkohet shum dhe

q ushqimi i shprndar ne kt mnyr t prpunohet leht dhe n mnyr t

barabart. Nse ushqimi hahet menjher shum organizmi ngarkohet aq

shum saq nuk do t mund ta bj prpunimin si duhet.

Pothuajse gjithkush e di se shkaktari kryesor i mbipeshs tek do njeri sht

mungesa e aktiviteteve fizike, kurse problemi tjetr edhe m i madh sht se

shumkush ushqehet jo vetm pr ta shuar urin, por ushqehet sepse ka oreks t

madh. N munges t lvizjeve fizike duhet me do kusht t ruhemi nga mblsirat

n radh t par, pastaj nga yndyrat dhe karbohidratet e drithrave. Sheqernat e

mblsirave dhe t pemve organizmi e ka m vshtir ti prpunoj, pastaj jan

karbohidratet (sheqernat) e drithrave; kto do t ishin t mjaftueshme pr nevojat e

njeriut.

Karbohidratet sheqernat duhet t shndrrohen n yndyr, kurse yndyrat

shndrrohen n energji.

Proteinat albuminat duhet t shndrrohen n karbohidrate rreth 56% e pastaj

ato shndrrohen n yndyr, kurse yndyrat shndrrohen n energji.

Yndyrat vetvetiu, drejtprsdrejti, shndrrohen n energji.

Prandaj sa her t ushqehemi me gjra t yndyrshme, gjithnj sht yndyra ajo

e para q do t harxhohet si energji, e pastaj vijn n radh pr tu shpenzuar (si

energji) materiet tjera ushqyese, si jan karbohidratet sheqernat si dhe albuminat e

ndryshme.

Karbohidratet ose sheqernat e shumllojshme, si dhe albuminat, gjithnj e kan

rrugn shum t gjat pr tu shndrruar n energji, prandaj mu pr kt arsye

yndyrat treten s pari, e m von u vjen radha t treten edhe karbohidratet

(sheqernat) dhe albuminat. Por, nse organizmi nuk ndjen nevoj shum pr t

8

shpenzuar energji, gjithnj sasia e teprt e materive ushqyese mbetet si rezerv duke

u shndrruar n dhjam.

Kshillat e diets moderne nuk besoj se jan t mjaftueshme.

Si arsye pr t br kt konstatim m shrben fakti se nuk sht shkaku i

mbipeshs yndyra q ham, por ushqimi i tepruar dhe i panevojshm. Njeriu i sotm

nuk ushqehet pr shkak se sht i uritur, por sepse ka orekse t pakontrolluar; han

shum dhe nuk e shpenzon energjin as gjysmn. do dit ushqimi i pashpenzuar

deponohet n organizm qoft si rezerv e energjis, qoft si mbeturin e dmshme e

trupin ton. Ka shum arsye t ndryshme pse njeriu, n njfar mnyre, detyrohet

pr t ngrn: Nj prej tyre sht edhe nervoza, stresi. E prve tjerash, mundsit

pr ushqim jan t teprta ushqimi sht kudo dhe sa t duash. Por arsyeja dhe

shkaktari kryesor i oreksit t pakontrolluar jan karbohidratet e teprta q i japim

organizmit. Pr organizmin ton kjo sht njjt si ta skllavrojm tr sistemin

organik dhe ta dhunojm me nj pun shum t madhe pa asnj fitim e shum dm

katastrofal.

Ushqimi modern ka shum dallim prej ushqimit primitiv. Ushqimi modern

sht i shumllojshm, kurse ushqimi primitiv sht i pakllojshm.

N ushqimin modern bjn pjes llojet e pijeve t panumrta t cilat jan pije

laboratorike-industriale, ku shumica prej tyre prbjn substanca kimike edhe at me

doza bukur t mdha, e kto pije ne i konsumojm do dit e m tepr. Kurse llojet

dhe specialitetet e kuzhinave t sotme jan jo vetm t shumta, por edhe t

panumrta.

N ushqimin primitiv bn pjes vetm nj pije ajo kryesorja dhe m e

rndsishmja: UJI. Uji sht elementi kryesor i jets. Ka qen, sht dhe do t mbetet

prgjithmon. Ushqimi kryesor ka qen veja e shpezs, dhjami dhe mishi i shpezve

dhe shtazve.

Nga hapat e par t zhvillimit t njerzimit sht prdorur qumshti, tlyeni

dhe djathi. Me civilizimin e vonshm jan prdorur si ushqim edhe frutat e pemve,

pak m von jan prdor me nj sasi shum t vogl perimet. Brenda 5 - 7000 vjet

jan zbuluar mbi 90% e drithrave, perimeve dhe pemve t ndryshme. Dhe dita-

dits po zbulohen lloje t panumrta t ushqimit. Ka disa libra q jan npr librarit

e Evrops, t cilt kshillojn t hahen shumica e llojeve t barojave q as lopa nuk

sht n gjendje pr ti ngrn. A thua me t vrtet ne njerzit duhet t msohemi

tr jetn t ham gjithka, madje edhe bar...? E nse fillojm t ham bar, ka do t

han lopt e ather?!

Paramendoni sot, n kt koh, do ushqim gati sht i prodhuar nga bujqit jo-

biologjik; dhe ushqimet e tilla jan shum t varfra me materie t rndsishme

ushqyese. Sipas disa shkenctarve (p.sh. dr. Wolfgang Liz, Jan Kwasniewski etj.)

thuhet se nj prodhim biologjik ka vlera ushqyese 2-3 her m shum se nj prodhim

9

jo-biologjik dhe kan prmbajtje shum m t shndosha, kurse ato jo-biologjike kan

edhe substanca helmuese pr do organizm t njeriut, t shtazve etj.

KU QNDRON DALLIMI MES USHQIMIT MODERN DHE

ATIJ PRIMITIV?

Ushqimi modern tretet ngadal dhe sht ngarkes e trefisht pr organizmin e

njeriut, sht ushqim q krijon gazra dhe mbeturina t dmshme dhe ka energji t

vogl, prandaj dhe nevojat e ushqimit jan shum t mdha, thua se njeriu nuk di t

ngopet s ngrni. Ushqimi modern sht shum i pasur me karbohidrate (sheqerna)

q jan ngarkes pr do organizm.

Ushqimi modern e ka kt renditje:

1) karbohidratet hahen m s shumti

2) albuminat hahen dika m pak

3) yndyrat hahen edhe m pak se albuminat

Ushqimi optimal ka kt renditje:

1) yndyrat hahen m s shumti; yndyrat e shtazve

2) albuminat hahen prgjysm m pak

3) karbohidratet hahen m s paku

do energji q harxhohet n organizmin e njeriut, s pari sht yndyr e pastaj

shndrrohet n energji. Sa m shum q prdoren karbohidratet dhe albuminat, aq

m pak duhet t prdoren yndyrat, sepse karbohidratet dhe albuminat shndrrohen

n yndyr, kshtu q n kt rast gjithnj s pari harxhohet yndyra (energjia e pastr)

dhe pastaj iu vije radha karbohidrateve dhe albuminave. E, nse nuk e lyp nevoja q

karbohidratet dhe albuminat t shndrrohen n energji, ato do t mbesin rezerva t

teprta t yndyrs. Pra, s pari harxhohet yndyra e pastr dhe pastaj vijn n radh

yndyrat e papastra (yndyrat e papastra dhe t rnda jan ato yndyra q formohen

prej karbohidrateve dhe prej albuminave).

Sa m shum q prdoren yndyrat, aq m pak duhet t prdoren karbohidratet

dhe albuminat. N kt rast duhet t cek se vlen i njjti princip i t shpenzuarit t

energjis n organizmin e njeriut.

Yndyrat shtazore jan t pazvendsueshme pr organizmin e njeriut, ato jan

energji e pastr dhe shum leht treten.

10

LLOJET E YNDYRAVE

Yndyra e pastr nuk liron kurrfar materie t dmshme, kurse yndyrat e

papastra t bimve si dhe t karbohidrateve ato gjithnj kur t shndrrohen n

energji, lirojn materie helmuese n organizmin e njeriut. Organizmi detyrohet t

prodhoj substanca mbrojtse kundr ktyre helmeve.

Yndyrat jan dy llojesh:

1. yndyra natyrore dhe

2. yndyra artificiale ose industriale

Yndyrat natyrore gjenden n t kuqt e vezs, n tlyenin e tamblit (qumshtit),

n djath, n gjalp, n majonez, n dhjam dhe n llojet e mishrave t ndryshme.

Kto yndyra jan t pazvendsueshme pr organizmin e njeriut, energji e pastr dhe

fuqi e natyrshme e njeriut.

Yndyrat artificiale ose industriale jan lloje vajrash t prpunuara nga luledielli,

kolza, ulliri, misri, kikirikt etj. Llojet e margarinave jan yndyra q prpunohen

nga dora e makineris s njeriut.

Yndyrat q jan t prodhuara nga shtazt, ato vese jan t prpunuara nj her,

pastaj kur i ham, shum leht treten n energji.

Yndyrat q jan t prodhuara nga bimt, njeriu duhet ti tret drejtprsdrejti;

tretja e yndyrave t bimve sht shum m e vshtir dhe m e komplikuar.

Karbohidratet dhe albuminat jan dy llojesh:

1. T natyrshme: nga prodhimet shtazore

dhe

2. Artificiale: nga prodhimet bimore

Mineralet dhe vitaminat gjenden n prodhimet e shtazve dhe n prodhimet e

bimve.

Mineralet dhe vitaminat nuk i shrbejn njeriut pr t fituar energji, por

rndsia e tyre sht pr ti plotsuar krkesat e nevojave t zhvillimit trupor dhe pr

11

ta ruajtur sistemin e imunitetit t tij. Edhe mineralet dhe vitaminat e teprta mund t

krijojn mundim n organizmin e njeriut.

Ku i gjejm mineralet dhe vitaminat e ndryshme?

Kto i gjejm n prodhimet e shtazve p.sh. n t kuqt e ves, n tlyen t

qumshtit, djath, dhjam, gjalp, n mish etj. Kur kto vitamina dhe minerale merren

si ushqim, jan shum t prshtatshme pr organizmin e njeriut, sepse ato shtaza

vese i ka paraprgatitur pr nevojat e mbijetess s saj dhe n mnyr t

drejtprdrejt njeriut i shrbejn si materie shum t pastra, dhe n njfar mnyre

jan shum t kompletuara dhe t pranueshme pr organizmin ton.

Gjithnj kur njeriu prdor prodhimet shtazore, sht i ngopur drejtprsdrejti

edhe me mineralet dhe vitaminat e domosdoshme q i nevojiten organizmit.

Prodhimet shtazore gjithmon i bartin me vete materiet kryesore q shrbejn

pr ndrtimin trupor dhe pr prodhimin energjetik, materie kto t cilat jan gjithka

q i duhet zhvillimit t do njeriu.

Mineralet dhe vitaminat t cilat gjenden n bimt e ndryshme nuk jan t

koncentruara ashtu si njeriut i prshtaten; gjithmon, sa her q njeriu dshiron t

furnizohet me vitamina dhe minerale, gjithnj n njfar mnyre do ta teproj me

shum materie ushqyese, t padshirueshme, dhe n vend se njeriu t ushqehet si

duhet aq sa duhet, ai do t haj edhe at t padshirueshmen. Npr sallatat e

gjelbra, pemt dhe perimet, gjithmon ka ose celuloz t teprt, ose sheqerna t

teprta, ose minerale t teprta, ose si gjithmon ato mund ta ken edhe vllimin

dhe sasin e teprt, q organizmin gjithsesi do ta mundojn s teprmi dhe kjo

sht krejtsisht e panevojshme. Pr dallim nga njeriu, organizmi i shtazs ka aftsi

q ta bj prpunimin edhe t celulozs.

USHQIMI NATYROR DHE AI MODERN

Ushqimin natyror disa mjek dhe shkenctar e quajn ushqimi optimal.

Kurse ushqimi modern sht ushqim i prditshm q prdoret n ditt e sotme.

Ushqimi natyror optimal ka shum dallim t madh prej atij modern. Ushqimi

optimal prbhet kryesisht prej prodhimeve shtazore m s shumti nga vezt,

tlyeni, gjalpi, djathi, gjiza dhe m pak nga mishi dhe bimt pemt dhe perimet.

Kurse ushqimi modern prbhet kryesisht prej gjithkafes q lviz dhe q nuk lviz,

duke filluar nga shtazt e deri tek bimt e pakufishme. Llojllojshmrit e ushqimeve

jan madje edhe t tepruara.

Njeriu i sotm sht krijes e cila ha gjithka q i vjen prpara, han madje edhe

nuk di t ngopet. Njerzit han jo pse jan t uritur, por sepse oreksin e kan t

pakontrolluar, kurse faji dhe prgjegjsia pr t ushqyerit e tepruar bie edhe mbi

12

ushqimin artificial-jobiologjik, q kryesisht sht i konservuar, ushqime t cilat jan

shum t pasura me sheqerna industriale etj. Ushqimet e tilla jan shkaktare q e

rregullojn urin dhe sistemin nervor; mu pr kt shkak njeriu ushqehet dhe nuk

di t ngopet. T ushqyerit e tepruar krijon smundjet e njpasnjshme.

USHQIMI OPTIMAL

Ky lloj i ushqimit tek ne n Kosov si dhe n viset gjithshqiptare sht tejet i

panjohur dhe i paqart. Edhe un e kam shum t vshtir pr ta praktikuar kt lloj

ushqimi, sepse e tr mnyra e t ushqyerit tek ne sht definitivisht e kundrt me

ushqimin optimal. Nuk ka mundsi q familja t edukohet menjher n mnyrn e

t ushqyerit t till dhe q mnyra e vjetr e t ushqyerit t ndryshoj brenda nj

kohe t shkurtr. Problemi kryesor sht se t tjert nuk mund ti frymzosh e ti

edukosh n mnyrn e dshiruar, prandaj, mu pr kt, gjrat e reja jan vetm

shtje individuale, e jo kolektive.

N familjet shqiptare tradita e t ushqyerit gjithsesi se sht n ndryshim e

sipr. Kuzhina shqiptare sht duke u shndrruar edhe n kuzhin moderne, por

sigurisht se jo edhe n kuzhin t shndosh. N jetn e prditshme ne duhet t

pranojm se po ballafaqohemi me probleme shndetsore dhe me smundje t

njpasnjshme, smundje t cilat mjeksia moderne sot po i quan smundje t

civilizimit.

Krahas mjeksis dhe teknologjis supermoderne, smundjet tek njerzimi nuk

din t ndalen, por vetm sa shkojn e rriten gjithnj e me shum PSE...?

Mjeksia e sotme merret me ndaljen dhe shrimin e smundjes, por jo edhe me

parandalimin e saj. Si duket, me masat preventive nuk di t merret askush as

pacienti as mjeku!

Sot ne ushqehemi sa t duam e si t duam, por rrallkujt i shkon mendja se nse

han m tepr se q duhet, ajo sht nj lloj ngarkese me t ciln organizmi mundohet

pa pasur nevoj. Prse njeriu nuk sht i kujdesshm sa duhet...?!

Vlen t prmend nj argument t mjeshtrve shaolin t kungfus japoneze. Ata

me ushqim jan shum t kujdesshm, sepse ushqimin nuk e prdorin vetm si

ushqim, por e kan edhe nj lloj rituali meditativ. E kan edhe nj veti t shndosh

sa i prket principit t jets: Ata nuk flasin kot, nuk mendojn kot, nuk shikojn kot,

nuk han e pin kot ose tepr, pra shaolint jan shum t disiplinuar sa i prket artit

t jets.

13

Si duket i tr sistemi civilizues, duke filluar nga sistemi i bujqsis moderne, i

mjeksis, e deri tek administrimi politik, sht zhvilluar jo ashtu si i prshtatet

njerzimit dhe sistemit planetar. Sot njerzimi ende nuk e ka zgjidhur problemin e

energjis regjenerative, ende, madje edhe n kt shekull, i tr njerzimi varet nga

energjia atomike, nga ajo e qymyrit si dhe e lnds djegse me origjin fosilesh (nafta,

benzina etj.). do energji q ssht energji regjenenative liron gazra helmuese n

atmosfern e mrekullueshme. Deri kur civilizimi duhet ta prmirsoj kt gabim

shumshekullor? Shpenzimi i energjis s pastr sht problemi m i rndsishm i

tr njerzimit. Nse dim ta zgjedhim kt problem sa sht pa u br von, do t

ruhet i tr sistemi ekologjik n Planet; ky princip sht baz e ciklit natyror.

Edhe njeriu e ka problemin e energjis pr zhvillimin dhe jetn e tij

Mjeksia e sotme thot: Njeriu ushqehet pr ti plotsuar nevojat muskulore dhe

energjetike. Kjo sht shum me rndsi pr tu kuptuar, sepse jan dy forma t t

ushqyerit q i japin kuptim shum t qart rolit t ushqimit. Studimet mbi ushqimin

dallojn materiet e rndsishme q shrbejn pr plotsimin e nevojave muskulore, si

dhe materiet q shrbejn vetm pr energji, dhe kjo tregon se materiet ushqyese

mund t ndahen n dy grupe: Materiet ushqyese pr ndrtimin e muskujve dhe

materiet ushqyese pr djegien e energjis.

Gjithmon sht leht pr tu kuptuar se ka dhe sa duhet t ham. Un mendoj

se kjo sht esenciale pr tu kuptuar. Ndrkaq, njeriu duke vazhduar krkimet,

harron se n kt rast jan vetm dy principe q kan t bjn me ushqimin, e kto

jan:

Principi i ushqimit pr ndrtimin e muskujve

dhe

Principi i ushqimit pr djegien e energjis.

Principi i ushqimit pr ndrtimin e muskujve nnkupton se materiet e

ndryshme jan furnizuese me minerale, vitamina dhe shum elemente tjera kimike e

biologjike (pothuajse t panumrta) q i duhen zhvillimit trupor. Njeriu furnizohet

nga bimt e gjelbra, perimet, pemt, prodhimet shtazore dhe nga pijet e ndryshme.

Ktu e kemi t qart se materiet ushqyese q deponohen npr inde eshtrore dhe

muskulore, ato deponohen pr nj koh bukur t gjat, sepse qelizat trupore jetojn

edhe 6 muaj, kurse qelizat nervore dihet se jan edhe t prjetshme. Qelizat trupore

dita-dits rriten dhe gjenerohen pa u ndalur, e organizmi gjithnj ka nevoj pr

materie ushqyese.

Un e di nga prvoja dhe nga ajo q kam msuar se nuk sht me rndsi q t

ushqehemi shum me vitamina ose minerale t ndryshme; nse teprohen jan edhe

shum t dmshme pr shndetin e njeriut, sepse mineralet dhe vitaminat e teprta

mund t bhen edhe ngarkes e panevojshme n trupin e njeriut. Vetm yndyrat jan

14

materie ushqyese t nevojshme pr ta ruajtur gjendjen e energjis s prditshme;

furnizimi me energji krkohet t jet i pandrprer, sepse ajo i duhet vet organizmit

n trsi dhe vet strukturs trupore.

Energjia harxhohet aty pr aty, plus prej saj organizmi krijon edhe rezerva tjera

t yndyrave pr m von.

Mineralet e ndryshme dhe vitaminat nuk jan si yndyrat q harxhohen shpejt;

ato ruhen dhe shrbejn pr shum dit t tra.

Principi i t ushqyerit pr energji sht i thjesht, gjithka far ham prmban

n vete edhe karbohidrate (sheqerna), proteina, albumina dhe yndyra t freskta.

Le t kuptohet, pra, se mineralet dhe vitaminat e ndryshme deponohen n

pjest trupore pr ndrtimin e trupit, kurse karbohidratet, albuminat dhe yndyrat

deponohen pr nj afat shum t shkurtr ose harxhohen menjher duke u

shndrruar n energji.

Energjia sht pothuajse gjithka, sepse i tr mekanizmi trupor duhet t lviz

e t zhvillohet pa u ndalur, si nj fabrik gjigante. Energjia i jep fuqi lvizse trupit t

njeriut. Ajo sht faktor i rndsishm pr zhvillimin dhe civilizimin njerzor.

Energjia e fut n lvizje tr universin.

Kur bhet fjal pr energjin duhet ti marrim gjrat shum seriozisht. Prandaj

njeriu duhet ti kushtoj shum rndsi energjis s pastr. A thua, a ka energji t

pastr dhe t papastr? Un gjithmon ia kam br vetes kt pyetje. Ne dim se

teknikat motorike e prdorin naftn dhe benzinn pr ti vn n lvizje ato. Nafta

dhe benzina, para shum vitesh, kan qen shum m t papastr se sot, prandaj

kan pasur edhe shum m pak fuqi lvizse se q kan sot. Ndrkaq sot jan shum

m t pastra, prandaj edhe shum m t fuqishme pr ti vn n lvizje mjetet

motorike. Ditve t ardhshme lndt djegse pr fuqi motorike do te bhen edhe m

t pastra dhe do t ken fuqi m t madhe trheqse. E, derisa lndt djegse pr

mjetet motorike po prsosen, pr njerzimin sa shkojn e prkeqsohen ato; kt

fenomen deri m sot askush nuk e ka marr si shtje serioze.

Derisa njeriu vazhdon dhe nuk merr masa pr ta prmirsuar faktorin

energjetik, ai edhe m tutje do t vuaj nga pasojat shndetsore.

Nj nga pasojat e civilizimit modern sht edhe kjo se njerzimi nuk ushqehet

pr ta shuar urin, por ushqehet edhe pr ti plotsuar nevojat e oreksit. Ushqimin

sot njeriu nuk detyrohet ta krkoj n natyr, por ai e gjen t gatshme n shitore ose

n frigorifer. Deri m tani njerzimit nuk i ka interesuar fare se far ushqimi ha,

por a ka mjaft pr t ngrn.

Por mnyra e t ushqyerit sa vjen e ndryshohet n planetin ton. Ndryshon

teknologjia, elektronika, ndryshon industria, ndryshojn pijet, ushqimet e ndryshme

dhe nuk sht pr tu habitur se ndryshon jeta shndetsore e njeriut.

15

Gjithnj dalin n prodhim pije t reja dhe lloje t specialiteteve t panjohura

ushqimore. Njeriu, do apo nuk do, n mnyr t pavetdijshme u nnshtrohet

mundsive t reja. Mu pr kt shkak ai n njfar mnyre bhet konsumues i

ushqimeve dhe i pijeve moderne. Ushqimet dhe pijet jan jo-biologjike, t helmuara

me nj mas t lejuar nga ministria bujqsore, nga ministria e shndetsis dhe nga

administrata m e lart shtetrore. Helmet nga preparatet e ndryshme dozohen deri

n nj mas q njeriu t mos vdes menjher, por ska dert nse smuret dhe pr

kt faji si bie askujt, prve atij q smuret dhe vdes gjat lngimit t gjat.

PRPARSIT E USHQIMIT OPTIMAL

Trupi yn e di vet se far i duhet pr t ngrn, sa dhe kur. Ushqimi optimal

sht shum i natyrshm dhe shum i shndosh.

1. Ky lloj i ushqimit n mnyr gjenerale i prmirson t gjitha llojet e

smundjeve dhe shron shum smundje pa ndihmn e mjeksis moderne.

Ia drgon organizmit vlerat m t larta biologjike dhe stabilizon gjithka q nuk

sht n rregull n trupin e njeriut.

do smundje e njeriut krkon pr shrim specialistt e vet p.sh. smundja e

zemrs, e mushkrive, e tensionit etj. Kurse ushqimi optimal i ndihmon shrimit t t

gjitha llojeve t smundjeve. Ushqimi optimal i jep trupit t njeriut energji t pastr

dhe fuqi, njherazi prmirson gabimet e mparshme, duke i shruar ato me metodat

m t thjeshta q ekzistojn dhe n mnyr biologjike.

2. Me dietn optimale mund ta normalizojm peshn. Nse e mbajm dietn

100% mund ti humbim n jav 1.5 kg ose n muaj rreth 8 kg pesh. Ata q jan t

trash, e normalizojn shum peshn, kurse ata q jan t holl po ashtu e

prmirsojn peshn.

3. Ushqimi optimal prpos se e shron njeriun, i jep energji, fuqi dhe vitalitet.

Truri furnizohet m mir me energji, funksionon m mir dhe m logjikshm.

4. Ushqimi optimal sht m i lir se do ushqim tjetr, sepse krkesat e

ushqimit jan shum m t vogla dhe t mjaftueshme. Dhe, m e rndsishmja sht

se nuk do t smuremi fare, do t mbesim t shndosh dhe do t kursejm para.

5. Ushqimin optimal sht leht pr ta bartur dhe pr ta ngrn, nuk sht

nevoja pr t bler shum pem dhe perime.

Ushqimi optimal bn t ngrihet, t konservohet pr nj koh t gjat dhe bn t

frgohet, sht fjala pr yndyra dhe albumina; koha dhe energjia kursehen shum.

6. Ushqimet artificiale t mblsuara ushqimi optimal nuk i lejon fare, kurse

ushqimet e pasura me karbohidrate i kufizon n minimum. Prodhimet shtazore jan

16

furnizueset m t mira me energji, me vitamina si dhe materie m t domosdoshme

t trupit t njeriut.

FUNKSIONET SOCIALE T DIETS OPTIMALE

Ushqimi optimal n shikim t par duket si i papranueshm. Mendohet se si

do dit t hahen vez, djath, gjalp, kajmak etj. Por pse ather t ham shum pa

nevoj? Ushqimet artificiale na ngopin e na strngopin derisa smuremi rnd! Prse

t strngopemi pa nevoj?! Ka shtaz q tr jetn ushqehet vetm me mish ose

vetm me bar. Pse vetm njeriu e thyen kt parim t t ushqyerit?!

Makinave me fuqi motorike, pr djegien e energjis, iu duhet vetm benzina,

kurse njeriut pr djegien e energjis i duhet vetn yndyra, e jo karbohidratet. N kt

rast njeriu duhet ta ndaj mendjen ose ti prdor yndyrat ose karbohidratet.

Shprehit e sotme t t ushqyerit jan skandaloze. do dit ham e pim vetm

e vetm pr ta shoqruar dik ose pr ti shijuar mblsirat helmuese pr organizmin

ton.

PRDORIMI I DIETS OPTIMALE N JETN E

PRDITSHME

Para se t filloj prdorimi i ushqimit optimal duhet t respektohen dy rregulla.

S pari, duhet menjher t ndrpritet principi i vjetr i t ushqyerit: duhet

menjher t ndrpriten karbohidratet dhe t fillohet me yndyrat shtazore. Pr tiu

prshtatur ushqimit t ri lypset nj koh rreth nj muaj tek t rinjt ose t shndosht,

kurse tek t smurt ose tek pleqt prshtatja zgjat deri n tre muaj.

S dyti nse shkojm n pushim ose n vizit diku, nuk bn ti ndryshojm

rregullat tona sipas t tjerve, por mundsisht duhet ti prmbahemi disiplins son.

KUR DHE SA DUHET T HAM

M s miri sht t mos ham ushqime tjera n mes mngjesit, dreks dhe

darks.

Mngjesi duhet t hahet m s shumti me yndyr, ashtu q t jemi t ngopur

pr tr ditn, si p.sh. me vez t ziera ose t frguara, tlyen lope (gjalp) ose kajmak

35% me yndyr.

17

Mngjesi hahet n orn 8.00. Dreka diku ka ora 16.00, e po qe se jemi pak t

uritur edhe n orn 21 - 22. Kaq von mund t prdorim dika me karbohidrate, por

m mir sht t mos ham fare kaq von.

Nse mngjesi nuk na hahet, bn ta ham vetm drekn n ora 12.00 dhe

darkn diku ka ora 18 - 20.

FAR DUHET T HAM

Duhet t ham kryesisht prodhime shtazore, si dhe ato produkte q kan sasi t

madhe t yndyrs; proporcioni 2.5 me 1 gram albumina.

1. Ushqimi m i rndsishm sht veja e puls, sidomos t kuqt e vezs i cili

sht shum i pasur me materie ushqyese. T kuqt e vezs prmban n vete vlera

biologjike t yndyrs, e prmban edhe aminoacidin cholin i cili sht shum i

rndsishm pr organizmin e njeriut.

2. Grupi i dyt i ushqimit jan prodhimet e qumshtit: kajmaku, yndyra, gjalpi,

gjiza, djathi etj.; mundsisht t jen sa m t pasura me yndyr: prej 30% deri n 80%.

3. N grupin e fundit bjn pjes llojet e mishrave. Organet e brendshme

shtazore jan m t lehta pr tretje dhe shum t pasura me vitamina. Mos t

harrohet se mishi prmban sasi t madhe t albuminave, por nuk sht mir t ham

shum albumina, sepse ato shndrrohen n yndyr, e nuk sht mir ta ngarkojm

organizmin shum me yndyra. Albuminat jan t mjaftueshme prej 50 - 80 gram n

dit; nse kjo sasi teprohet, sht e rrezikshme pr veshkat dhe pr mlin e zez.

far ndodh nse njeriu n organizmin e tij fut shum albumina?

Ata t cilt han 120 - 150 gram albumina n dit, duhet ta ken parasysh se

kjo sht e teprt pr organizmin dhe e rrezikshme, sepse albuminat kan prbrje t

prbashkt me azotin. Albuminat e teprta, s bashku me azotin, trupit ia humbin s

teprmi hidrogjenin, kurse ky element sht lnd djegse e rndsishme. Pr do

nxjerrje t atomit azotik duhet trupi ti shndrroj n amoniak 3 atome hidrogjeni,

kurse 2 atome hidrogjeni nxirren n ure. Urea dhe amoniaku e mundojn veshkn

dhe mlin e zez.

Principi i shndosh sht q organizmit mos ti ojm materie t panevojshme,

sepse po qe se nuk harxhohen duke u shndrruar n energji, ato mbesin n trupin e

njeriut si mbeturina.

Njeriut t shndosh do ti mjaftonin edhe 50 gram albumina, nse jan me

prejardhje shtazore, prandaj nuk sht fare mir t teprohet me albuminat, sikurse as

me karbohidrate.

18

Trupi ka nevoj pr nj sasi t kufizuar karbohidratesh. Nse kto nuk i marrim

me ushqim, ather organizmi do t detyrohet ti prodhoj vet ato prmes

albuminave. Karbohidratet gjenden n patate, buk, oriz, pem etj.

Duhet ta dim se pemt dhe perimet prmbajn dika m pak karbohidrate n

vete sesa drithrat e mblsirat. Pemt dhe perimet n dietn optimale nuk jan aq t

preferuara, sepse vlerat ushqyese i plotson prodhimi i shtazve. Pemt dhe perimet

nse teprohen n t ushqyer, ato e ngarkojn organizmin vetm pr s koti.

Principi i ushqimit optimal sht q sa m shum t kursehet puna e

panevojshme n organizmin ton, prandaj mos t prdorim tepr albumina, e

sidomos karbohidrate.

YNDYRA E SHTAZVE:

PRODHIMI-BAZ I USHQIMIT OPTIMAL

Yndyrat jan burimi i vetm i energjis s njeriut. Por nuk jan t gjitha yndyrat

n mnyr t njjt t shfrytzueshme dhe nuk bjn efekte t njjta. Me rndsi sht

prmbajta e kalorive. Me rndsi sht q gjat t shpenzuarit t tyre, t lirohet sa ma

shum energji e t ket sa ma pak gazra t dmshme. Yndyrat jan hidrokarbure, ku

karboni sht n lidhje me hidrogjenin dhe me nj sasi t oksigjenit.

M s miri sht pr organizmin e njeriut q yndyra t ket sa ma shum atome

t hidrogjenit, dhe mundsisht sa ma pak atome t karbonit. Vetm produktet

biologjike mund ti ken kto vlera.

Dihet dhe sht e njohur se far fuqie liron hidrogjeni (ai fut n lvizje raketn

kozmike me djegien e ujit t pastr). Kurse lokomotivn e trenit e shtyn n lvizje

karboni, ku rezultati i djegies liron helmin e dyoksid karbonit. Djegia e benzins tek

makinat e ndot ambientin jetsor, e tek njeriu prania e karbonit e helmon organizmin.

Energjin q e harxhon trupi i njeriut vjen nga djegia e hidrogjenit. Karboni

sht burim i panevojshm energjetik pr trupin e njeriut.

Nj krahasim: 1 gram hidrogjen digjet me 8 gram oksigjen, liron fuqin 34,3

kilokalori (kcal).

Dhe 1 gram karbon digjet me 2,6 gram oksigjen, liron 7,8 kcal; shih, pra, se

dallim i madh sht ky.

Yndyrat e shtazs konsiderohen si t ngopura me oksigjen. Kur t bhet djegia e

yndyrs n organizm t njeriut lirohet edhe nxehtsi. Kjo energji na shrben si lnd

djegse pr procesin jetsor dhe pr tna vn n lvizje. Nxehtsia ndihmon q t

19

ruhet temperatura konstante dhe normale. Energjia prbhet prej hidrogjenit dhe

nxehtsia prej karbonit.

Gjat ftohjes s trupit, organizmi mund t marr energji nga nxehtsia, por nuk

mund t ndodh e kundrta.

Kur ushqehemi me yndyrat shtazore, me nj prbrje t lart t hidrogjenit,

energjia mund t shndrrohet n nxehtsi; nse ne ham yndyra bimore, organizmi

ka pak mundsi pr t manovruar.

M s miri sht q t ham yndyr e cila na jep m shum energji dhe m pak

mbeturina. Yndyrat shtazore jo vetm se kan shum energji, por kan edhe vler

m t lart biologjike, ku n vete e prmbajn tr kompleksin e enzimave,

vitaminave, mineraleve si dhe shum vlera tjera biologjike pr djegien e energjis

son. Vetm yndyrat shtazore i posedojn t gjitha substancat optimale me nj

marrdhnie optimale. Ky lloj i ushqimit jo vetm se na jep nxehtsi dhe energji, por i

plotson krkesat m t rndsishme t zhvillimit trupor. Nse ham dika t

yndyrshme, p.sh. kajmak, tlyen, vez ose dika shum t yndyrshme, por shtazore,

ather n organizm e kemi lndn djegse edhe stufn n t njjtn koh,

kurse nse ham margarin ose dika tjetr bimore, e shfrytzojm vetm lndn

djegse dhe at shum t dobt. Prandaj djegia e yndyrave shtazore bhet leht dhe

lirohet mjaft energji.

Yndyrat q prdorim sot me ushqimin e zakonshm, e ngritin nivelin e

kolesterins n gjak dhe zvoglojn shfrytzimin e energjis s pastr n organizmin

ton. Trupi e zvoglon djegien e sheqernave dhe e fuqizon shndrrimin e triglicerins

n kolesterin. Nse trupi nuk ka nevoj ta djeg sheqerin, sepse ka burim m t mir

t energjis (yndyrat shtazore), at do ta shndrroj n triglicerin dhe kolesterin.

Nuk sht e sakt ajo q thuhet se njeriu trashet nse han yndyr; yndyrat nuk

rezervohen nse n t njjtn koh nuk ham ushqime t pasura me sheqerna ose

karbohidrate.

Yndyra kurr nuk shndrrohet n yndyr, por albuminat, dhe karbohidratet

shndrrohen gjithmon n yndyr. Sa her t ham ushqim t pasur me

karbohidrate, sht shum m keq sesa t ham yndyra. Albuminat dhe

karbohidratet patjetr duhet t shndrrohen n yndyr, sepse yndyra sht ajo e cila

e bn djegien e energjis pr organizmin ton, vetm energjia sht ajo e cila na mban

n jet t fort dhe aktiv.

Yndyrat deponohen vetm kur prdoren karbohidratet. Gjat t ushqyerit me

sasi t madhe yndyrash, por n principin e diets optimale nuk ndodh rezervimi i

yndyrs, bhet djegia e leht e saj dhe njeriu nuk trashet, sepse yndyrat e rezervuara

shndrrohen n energji. Njeriu han shum yndyra dhe e humb peshn.

Produktet shtazore t cilat prmbajn n vete yndyra t mjaftueshme:

20

Vlern m t madhe ushqyese e ka t kuqt e ves. Vlerat biologjike t vezs

30% kan ndikim n ushqimin e njeriut. Veza e z vendin m t rndsishm n

ushqimin optimal. Shum t mira jan edhe yndyrat e eshtrave. Prodhimet

qumshtore kan vlera t rndsishme sidomos ato q kan sasi t madhe t yndyrs,

si djathi, gjiza, kajmaku, gjalpi dhe tlyeni.

Yndyra t dors s dyt jan yndyrat e bimve; ato n krahasim me yndyrat

shtazore konsiderohen si jo t prshtatshme pr njeriun. Yndyrat e bimve nuk kan

prbrje t hidrogjenit. Sa ma pak hidrogjen q ka yndyra, aq m e keqe sht.

Hidrogjeni sht energji e pastr, e lir e fort.

Margarina (gjalpi bimor) ka tretje t ngadalshme dhe t dobt. Yndyrat e bims

n organizmin e njeriut oksidohen, n lidhjet e dyfishta takohet me oksigjenin. Pasoj

sht lidhja e oksideve, peroksideve, hiperoksideve; domethn: me paraqitjen e

hidrogjenit peroksid n trupin e njeriut, s bashku me oksigjenin, ai mbyt gjithka q

jeton n organizm. N indet t ndryshme bn kalljen, duke i dmtuar ato njrn pas

tjetrs.

Ekziston nj mbrojtje e vitamins A, por pr ta fituar kt vitamin duhet

ngrn n dit: 6 t kuq t ves ose 150 gram gjalp, e kjo sht ngarkes e

panevojshme pr organizmin.

ALBUMINA SHT JET

Edhe albuminat e shtazs dallojn njra prej tjetrs. Ushqimet jo-biologjike kane

vlera energjetike m t dobta. Albumina dhe proteina e vezs biologjike sht

shum e shndosh. Vezn, t njom, nuk sht mir ta pim ose ta ham, shkaku i

baktereve salmanele; nse e lyp nevoja mund ta prdorim t njom n maksimum

nj vez. Vezt si ushqim mund ti ham 3 - 5 n dit. Albuminat gjenden n

prodhimet e mishrave dhe t atyre qumshtore. Nj prej vlerave m ushqyese jan

organet e brendshme t shtazve dhe tlyeni i qumshtit.

Qumshtin nuk bn ta pim shum, sepse prmban sheqerna, laktoz, mund ta

pim nj got n dit. Pr ushqimin optimal m s miri sht ta prdorim qumshtin

q ka sasi t madhe t yndyrs.

Mishi sht nj produkt q nuk bn t teprohet, sepse len pasoja t mdha.

Proteinat dhe albuminat luajn rol t rndsishm n zhvillimin e muskujve, por nuk

do t thot se zhvillimit muskulor i duhet patjetr nj sasi e madhe e albuminave ose

e proteinave. Mishi q nuk sht i pjekur mir, nuk preferohet t hahet, sht i

dmshm pr shndetin. Mishi i puls sht m i dobt se mishi i viit apo i deles.

Mishi i peshkut nuk sht i preferuar pr ushqimin optimal, sepse ky mish prmban

n vete shum uj dhe mbeturina.

21

KARBOHIDRATE PO, POR SA?

Karbohidratet jan lidhje kimike ku nj e treta sht karbon dhe dy t tretat jan

uj. Teknikisht ky lloj djegieje energjetike nuk kishte me qen e mir as pr

lokomotivn. 1 gram hidrogjen, gjat djegies, liron energji 34,3 kcal. 1 gram karbon

liron 7.87 kcal, dhe 1 gram karbohidrat (glukoz) liron 3,73 kcal pra, dukshm dhe

qart, del energjia e ult e karbohidratit.

Nse nuk i japim organizmit karbohidrate, vetvetiu riprodhohen karbohidratet

nga glicerina dhe albuminat. Pr t mos e munduar trupin, sht mir q organizmit

ti japim aq sa i duhen karbohidrate e kjo sasi sht rreth 50 gram. Nse i japim m

tepr se 50 gram, organizmi do t mundohet. Karbohidratet i marrim nga drithrat,

pemt dhe perimet. Pr 1 kg pesh trupore, mjaftojn 0,8 gram karbohidrate. Me

parimin e ushqimit optimal - 100 gram jan shum, kurse 150 gram jan tepr

shum, dhe shum t rrezikshme pr shndetin.

N 100 gram buk ka 53% karbohidrate dhe n 100 gram patate ka 15 gram.

Pr nj person, n dit, mjafton me i ngrn 100 gram buk, ose 300 gram patate; e

n kt mnyr i konsumojm 50 gram karbohidrate n dit. Karbohidratet m t

mira dhe m t lehta jan t drithrave, m t kqijat jan t pemve, t rrepave t

sheqerit si dhe t mblsirave t ndryshme. 1 gram glukoz liron 4,2 kcal; sheqeri i

rreps: 1 gram ka 3,91 kcal; 1 gram fruktoz ka 3,73 kcal.

Kur njeriu prdor shum karbohidrate, trupi detyrohet q 50 - 90 % ti

shndrroj n yndyr. Ky proces krkon shpenzime t larta t albuminave,

vitaminave, mineraleve dhe energjis, si dhe ndrtimin e kompleksit t tr t

enzimave. Nuk sht mir q me kt mnyr t ushqimit ta mundojm organizmin.

M s miri sht t hahen yndyrat e gatshme shtazore. Prej yndyrave nuk ndrtohen

karbohidratet, kurse prej karbohidrateve ndrtohen shpejt yndyrat.

BUKA JON E PRDITSHME

Drithrat jan bim t kohs s zhvillimi t civilizimit njerzor. Drithrat jan

zbuluar gjat disa mija vitesh; nga kto sot tr civilizimi ushqehet n mnyr

masive. Prandaj sht krijuar bindja se buka, orizi dhe patatet jan ushqim i

domosdoshm, gj q nnkupton edhe nj lloj varsie t domosdoshme. Pr

ushqimin optimal buka dhe drithrat jan ushqim i rrezikshm pr shndetin e

njeriut nse hahen mbi 100 apo150 gram n dit. Buka dhe drithrat sht m s

miri t mos prdoren fare, sepse 100 gram buk kan n vete rreth 45% karbohidrate

(KH). Bukn mund ta ham nse dikush do, por assesi nuk bn ta teprojm me sasit

e karbohidrateve, sepse, si kemi theksuar m lart, njeriu nuk sht mir t ha m

22

shum se 50 gram karbohidrate. Bukn dhe brumrat jo vetm se nuk sht mir me

i ngrn, por jetohet shum mir pa buk e pa brumra.

SUPAT N USHQIMIN OPTIMAL

Edhe supat n ushqimin optimal jan t rndsishme, dhe sht me rndsi t

dim se supat po ashtu duhet t prgatiten me yndyra t pastra t shtazve. Thjesht

prgatiten sipas dshirave individuale.

E VRTETA MBI VLERAT USHQYESE T PEMVE DHE

PERIMEVE

Pemt edhe perimet gjithmon dhe gjithkund prmenden se jan shum t

shndosha. I tr njerzimi sht br i varur nga kta fruta. Mos, vall, ndoshta

mund t jet edhe e kundrta!? Pemt dhe perimet m s miri sht q t prdoren

vetm si fruta shrues dhe jo patjetr si fruta pr ushqim. Nuk sht e domosdoshme

q t ngopemi duke ngrn e as ti prdorim pr ti shijuar, sepse sa m shum q i

ham ato, aq m shum do t bhet njeriu i varur dhe shndetit mund ti kanoset

rreziku shum shpejt; gjithka q teprohet sht e dmshme. Pemt, sidomos ato q

jan shum t mbla, jo vetm q jan t shijshme, por edha prmbajn sasi t mdha

t sheqernave (karbohidrateve), mu pr kt pemt mund t jen ngarkes e madhe

pr organizmin e njeriut. N 100 gram moll ka rreth 12 gram sheqerna, n 100

gram banane ka 24 gram sheqerna etj.

Shumica e perimeve prmbajn sasi t madhe t ujit, dhe sasi t mdha t

mineraleve ose vitaminave, q mund t jen si materie ushqyese t teprta pr

njeriun. Nuk sht mir pr organizmin ton q, pa nevoj, ta ngarkojm me materie

ushqyese q jan tepric dhe t mundimshme pr organizmin. Prse ta ngarkojm

organizmin pr s teprmi? Gjithka q sht e teprm, n vend se t na bj mir, do

t na bj dm, madje shum t madh.

M s miri sht q pemt dhe perime ti prdorim me doza t kufizuara, pr

tretjen e ushqimit si dhe pr efekte mjeksore shndetsore.

Pemt dhe perimet prmbajn 75% - 90% uj, karbohidrate dhe materie tjera

ushqyese. Ujin m s miri sht ta pim dhe ta shijojm si uj t freskt, nuk sht

mir organizmin ta ngarkojm pa nevoj me pem e perime. Nuk ka nevoj t ham

m tepr sesa na duhet, sepse e ngarkojm edhe jashtqitjen.

Sheqeri i pemve absorbohet leht dhe shpejt. Fruktoza e pemve, kur e

marrim, shum shpejt bn rritjen e sheqerit n gjak, ku pankreasi nxitet pr t

prodhuar m shum insulin. Nse organizmi nuk mund t prodhoj insulin t

mjaftueshme, fillon t paraqitet diabeti smundja e sheqerit. Askush nuk ndien

23

dhimbje kur sht duke u dmtuar pankreasi. Ata t cilt han shum gjra t mbla,

prmes mblsirave, pemve dhe brumrave, vazhdimisht e dmtojn pankreasin.

Tham ma hert se dobsia e pankreasit sht se ai nuk ndien kurrfar dhimbjeje,

kurse nga t tepruarit me karbohidrate dhe sheqerna t ndryshme, ai ve dmtohet

n njfar mnyre pa u hetuar ky rrezik. Sa m shum q dmtohet pankreasi,

rreziku sht m i madh pr organizmin, sepse pa ndihmn e qelizave B t

pankreasit, organizmi i njeriut nuk ka mundsi ta bj tretjen e sheqernave. Sa m

shum sheqer q mbetet n organizm, pa u tretur, ose pa u prpunuar n yndyr,

organizmi aq m shum ndjen nevoj pr sheqer; disi, n njfar mnyre, organizmi

nuk di t ngopet. Sheqeri i teprt n organizm mbetet n gjak n form t shurupit.

Shurup n gjak do t thot smundje e cila bn dme katastrofale n shndetin e

njeriut. Shurupi i fur qelizat dhe ua pengon mundsin pr tu furnizuar me oksigjen.

Qelizat B vdesin njra pas tjetrs, kurse qelizat B jan organet m t rndsishme q e

prodhojn hormonin e insulins dhe vetm hormonet e insulins e bjn shndrrimin

e sheqerit n energji.

Pemt dhe perimet prmbajn n vete celuloz, e cila sht shum e vshtir

pr tu tretur n organizmin e njeriut; shtazt e kan aftsin pr ta br tretjen e

celulozs. Vlen t prmendet se shumicn e pemve ose perimeve t cilat njeriu i

konsumon, shtazt nuk kan shije pr ti ngrn ato. Njeriu n njfar mnyre sht

strngrns i gjithkahit. Shihni pr shembull se far han kinezt, dhe disa popuj

tjer nuk ka far nuk han! Smundja e strngrnies tek shum njerz sht br si

lloj fobie.

Njerzimi sht msuar pr t ngrn sa ma shum pem dhe perime, kinse na

qenka e shndetshme kjo; kurse, prkundrazi, njerzit jan gjithnj e m t smur.

Me t ushqyerit optimal prdoret gjalpi, tlyeni, djathi, veza etj. Vitaminat q

gjenden n gjalp apo djath jan t tretshme dhe t mjaftueshme. Nj porcion i

vogl, afro 100 gram mli e zez, na furnizon me vitamina t rndsishme pr 10

dit rresht, kurse nj kg pem apo perime nuk mjafton as pr s afrmi.

Pr ushqimin optimal preferohen, n nj far mase, ti prdorim pemt e

yndyrshme: arrat dhe lajthit. Pemt tjera m t preferuara jan: qershizat,

manaferrat, dredhzat n veanti dhe mitrat. Nga perimet preferohen: lakrat,

trangujt, me mas: domatet, specat etj. M s miri sht t bhen turshi, me rast jan

m t lehta pr tretje.

Pemt e ndryshme jan m t lehta pr ti ngrn nse i bjm marmelat,

kuptohet t hahen vetm me mas jo t tepruar. Mos t harrojm se pem biologjike

kan materie ushqyese m shum dhe jan m t shndosha.

T PIRT DHE PIJET

24

Uji i thjesht sht mbreti i t gjitha pijeve q ekzistojn. Ushqimi optimal

prdor pije pa mblsime, dhe kjo nuk sht e kufizuar. aji pihet pa sheqer, kafja

gjithashtu etj. Qumshti ka prbje t sheqernave t laktozs. M s miri sht t

pim n mas jo t tepruar: nj got sht e mjaftueshme. Qumshti me kajmak 35%

sht m i preferuari pr shndet dhe plotson nevojat energjetike e vitaminoze.

Pijet tjera si vera, alkooli apo birra do t ishin t dobishme vetm nse nuk e

teprojm me pirjen e tyre; p.sh. bn t pim 20 gram alkool n dit, nj got ver ose

nj got birr n dit, dhe at gjat ushqimit.

Duhet tjua kujtoj se pijet e sotit, t cilat dita-dits sa shkojn e shtohen, t gjitha

ato kan sasi t tepruar t sheqerit dhe t koncentrateve kimike. Asnj pije industriale

nuk sht e shndosh. T gjitha pijet jan t dmshme. Kt e di gati se dokush, por

ato i prdorin sepse iu jepet mundsia, harrojn se jan duke e rrezikuar shndetin.

Industrit e pijeve kan prfitime shum t mdha, kurse njerzimi pson humbje

katastrofale.

T MBLAT MOS TI MBLSOJM

Pijet aktuale jan shum t mblsuara. T mblsuara edhe me sheqerna t

dmshme, sheqerna t cilat jan t njohura me emrin kimik aspartam. Ky prbhet

prej tri lidhjeve helmuese: Acid aspartik, Methanol dhe Phenylalanin. Personat q

konsumojn pije dhe gjra t ndryshme me kt lloj sheqeri smuren nga shum

smundje t rrezikshme, si p.sh.: tumori n tru, pakinsoni, altsheimeri,

multipleskleroza, epilepsia, diabeti etj.

Aspartami prdoret n sakza, brumra, bonbone, torta, gurabia, kafe, keap,

jogurt, prodhime t qumshtit thuaja n do lloj produkti industrial.

Sakarina prdoret sot gjithkund me arsyen se sht sheqer i leht pr diabetikt.

Ajo kinse sht me zero-kalori, por n t njjtn koh sht shum e dmshme pr

shndetin. Ata q han ushqim optimal nuk kan kurrfar rreziku nga sheqernat

helmuese, sepse ashtu-kshtu nuk prdorin kurrfar lloji t sheqernave.

USHQIMET E PRBASHKTA T DUHURA PR DIETN

OPTIMALE

Ushqimi optimal nuk sht diet, edhe pse po prmendet shpesh n kta

artikuj.

Prodhimet e preferuara:

1) Dhjami i shtazve, gjalpi, yndyra e eshtrave, pershuta, suxhuku etj;

2) Veza e puls;

25

3) T gjitha llojet e gjizs dhe djathrave, sa ma t yndyrshme, aq m mir;

4) Kajmaku-tlyeni, sa m i yndyrshm aq m mir;

5) do lloj i mishit;

6) Organet e brendshme t shtazve;

7) Peshqit me gjalp si dhe peshqit n konserva etj.

Ushqimet tjera q hahen n nj mas m t vogl se kto q u prmendn m

sipr:

1) Margarina, vaji i ullirit dhe vaji i lule diellit;

2) Qumshti i przier me rreth 35% kajmak (sa m shum yndyr aq m mir);

3) Shum lloje perimesh t frguara me gjalp;

4) Pemt e vogla me sa m pak mblsim (manat, mitrat, dredhzat dhe

qershizat); kto bn t pasurohen me kajmak ose shllag t bler;

5) Arrat, lajthit, farrat e kungullit, farrat e lulediellit etj.;

6) Majoneza;

7) Kafeja, aji, supa me erza t ndryshme, por kurrsesi me sheqerna t

ndryshme.

Prodhime t paprshtatshme pr ne:

1) Sheqernat dhe t gjitha llojet e mblsirave ;

2) Mjalti nuk bn t hahet shum, por me mas dhe jo si ushqim, por si materie

shruese;

3) Marmelatat, reelrat, pestili nuk bn t mblsohen me sheqerna;

4) Orizi dhe fasulet;

5) Buka dhe t gjitha llojet tjera t brumrave;

6) Shpagetat dhe makaronat e ndryshme;

7) Pemt dhe perimet sa m t mbla, aq m t kqija jan;

8) Pudingu, gurabit dhe produktet tjera q jan t prziera me miell;

9) T gjitha llojet e pijeve t koncentruara me ngjyra dhe sheqerna t ndryshme;

10) T gjitha llojet e bimve q jan t mbla;

11) Pak kripra, jo t teprohen.

26

T USHQYERIT E GRAVE SHTATZNA DHE

T FMIJS

Gruaja shtatzn nuk sht e thn patjetr q ta ndrroj dietn optimale.

Mund ta rrit sasin e ushqimit, por jo n mas t tepruar. Gruaja shtatzn duhet ta

ruaj gjendjen shndetsore: t dhmbve, t veshkave si dhe peshn e trupit ta

mbaj normale.

3 - 4 jav para lindjes mund ta rris dozn e ushqimit t karbohidrateve prej 100

n 150 gram n dit.

Edhe disa t dhna t rndsishme q duhet ti kemi n mend:

100 gram albumina mund t shndrrohen n 52 gram karbohidrate.

Trupi i njeriut nuk i rezervon albuminat.

Mishi edhe pse zihet nuk i humb aminoacidet.

Acidet e albuminave treten brenda 6 orve.

Krejt organet e brendshme t njeriut prbhen prej albuminave: truri, veshkat,

zemra, mushkrit, flokt, muskujt etj.

Yndyrat e patretshme t bimve lejohen t prdoren vetm 1-2%.

Ushqimi m i shndosh sht ai i cili ka shum kolesterin, kuptohet pra nga

prodhimet biologjike.

ATP - adenozintrefosfati sht burimi i energjis kryesore q e furnizon trurin

e njeriut.

ATP - ja gjat kreativitetit dhe lvizjes fizike aktivizohet dhe riparohet.

T gjitha llojet e karbohidrateve duhet t kufizohen n minimum.

Krejt llojet e karbohidrateve dhe sheqernave t njfishta apo t dyfishta kan

nevoj pr prodhimin e lart t insulins.

Sa ma shum insulin q organizmi detyrohet t prodhoj, aq m shum njeriut

i kanoset rreziku nga smundjet kancerogjene.

Insulina e teprt e rrezikon njeriun nga diabeti, arterioskleroza dhe shum

smundje tjera.

Karbohidratet jan shkaktare shum t rrezikshme t mosdjegies s yndyrave,

sidomos n mbrmje nuk bn t ham karbohidrate.

27

Kur ham ushqim t dobt, si jan karbohidratet, rriten krkesat e nevojave

pr albumina. Nse ham ushqim me energji t pastr, si jan yndyrat e shtazs,

ather organizmi nuk ndjen nevoj pr albumina t teprta.

Njeriut t shendosh i duhen n dit nga 30 - 50 gram albumina edhe at nse

merren prej ushqimit biologjik.

Pr djegien e karbohidrateve trupit i duhen shum vitamina tjera, minerale dhe

enzime, kurse yndyra e shtazs i ka t gjitha me veti; dijeni, pra, sa t dmshme jan

karbohidratet e teprta; mbi 50 gram karbohidrate jan shum t rrezikshme pr

shndetin e njeriut.

Duhet t ham, sepse e ndjejm urin, dhe do t ham derisa t ngopemi;

albuminat na ngopin shpejt, kurse karbohidratet sa m shum q ham aq m shum

na bjn t uritur.

T ushqyerit me enzime i plotson krkesat e prgjithshme t materieve

ushqyese; t ushqyerit me vitamina nuk i plotson as pr s afrmi nevojat e njeriut

n krahasim me enzimat t cilat merren drejtprsdrejti nga yndyrat e shtazve.

M e rndsishme sht t ushqehemi me enzime sesa me vitamina.

Hemoglobina e transporton oksigjenin npr fijet indore-muskulore,

hemoglobina sht m e vlefshme sesa hekuri. Enzimat hemoglobinn e gatshme

mund ta marrin prmes ushqimit shtazor, si p.sh. nga mishi i mlis s zez; prse,

ather, t prpijm kokrra t industris farmaceutike t cilat na i preferojn mjekt!?

Nuk ka nevoj t marrim injeksione nga mjekt pr munges t hekurit, por

mjafton t ham hemoglobinn e gatshme prmes suxhukut prej gjaku. Shum popuj

gjakun e shtazve nuk e hedhin, por e ruajn dhe e bjn suxhuk pr shndet natyror.

Mlia e zez nuk i duron albuminat e tepruara, nuk e do glukozn, nuk do q

treglicoridet ti shndrroj n kolesterin.

Acidet jan 40 her m t mira se glukozat.

Yndyrat e shtazs aspak nuk e mundojn mlin e zez, yndyrat thithen nga

sistemi limfatik, dhe prej aty shprndahen npr qeliza ku brenda 15 - 20 minutash

ato largohen nga gjaku.

N t kuqt e vezs nuk ka mundsi t zhvillohen qelizat e kancerit.

Qelizat e kancerit zhvillohen vetm n karbohidrate.

Perimet lakrore jan t rndsishme pr mbrojtjen e organizmit nga smundjet

kancerogjene.

Ushqimi optimal i prmirson dhe i shron t gjitha smundjet e lehta dhe t

rnda, pos atyre smundjeve q e kan br t veten.

28

Ushqimi i rndomt ose aktual zhvillon rreth 3000 smundje, t cilat kryesisht

jan smundje t civilizimit bashkkohor. Bujqit prodhojn pem dhe perime jo-

biologjike q jan shum m t varfra me materie ushqyese se ato prodhime q

prodhohen nga bujqit biologjik. Shumica e prodhimeve bujqsore q ne i ham, jo

vetm q jan t teprta, por ka prej tyre q nuk jan t domosdoshme pr ti ngrn,

madje jan t shtrenjta dhe me pak vler. Pra, shum nga prodhimet bujqsore nuk

jan cilsore pr ti ngrn, por jan cilsore pr ti par.

EFEKTET ANSORE T MUNDSHME GJAT

USHQIMIN OPTIMAL

Tek ata t cilt dietn optimale e zbatojn 100%, n organizmin e tyre do t

bhet nj ndryshim i madh dhe shum pozitiv; ndryshim i natyrshm. Tek ata q

jan t rinj dhe t shndosh, adaptimi i organizmit t tyre me kt diet do t

ndodh brenda muajit, kurse tek ata q jan t vjetr ose t smur adaptimi me

ushqimin optimal mund t zgjas deri n tre muaj. Duhet theksuar se n kt rast

ndodh nj proces shum normal n organizm, nj ndryshim pozitiv i dobishm, dhe

n kt rast nuk ka arsye q dikush t brengoset lidhur me ndryshimet q pasojn;

do gj ka pr t prfunduar mir. Ndryshimet mund t jen:

Zvoglimi i shijes n ushqim: Nuk bn t brengosemi, sepse organizmi ngopet

nga yndyrat biologjike t shtazve; ato kan energji t pastr dhe t fort, njerzit e

rndomt ushqehen shum me karbohidrate, prandaj ata jan gjithmon m t uritur.

Ngri n kmb: Organizmi sht msuar t marr n vete shum

karbohidrate dhe n fillim paraqiten disa simptoma t ngrit, por ato jan t

kalueshme; pr t mos u brengosur, bn q gjat dreks t ham dika nga

karbohidratet dhe ai fenomen shpejt do t kaloj.

Pengesat n jashtqitje: N fillim, derisa t adaptohet organizmi me ushqimin

optimal, do t paraqiten pengesat n jashtqitje. Ata t cilt han ushqimin e

rndomt jan msuar t han gjithka shum, ta ngarkojn organizmin me

mbeturina, mbeturina t cilat gjithmon njeriun e detyrojn t ket jashtqitje t

shumta. Kurse me fillimin e ushqimit optimal, njeriut nuk i duhen shum pem,

perime, brumra, mblsira dhe shum ushqime t panevojshme. Pr kt arsye nga

ushqimi i rndomt na sht dashur t ham shum dhe t bjm jashtqitje t

shumta, kurse tash hahet shum m pak dhe ka jashtqitje m pak. Tjetra sht se

yndyrat e shtazve nuk prmbajn pothuajse aspak mbeturina, ato kan m shum

energji se sa mbeturina.

Pr ta lehtsuar jashtqitjen bn t ham ndonj kumbull t terur ose m s

miri, gjat ushqimit, n drek ose n mngjes, n fillim mund t ham dika prej

29

pemve ose ndonj nga perimet turshi, si p.sh.: tranguj, lakra ose lakra t ziera. Kto

probleme bhen t tejkalueshme, pasi t msoheni me ushqimin optimal.

Aroma e pakndshme e gojs: Pas fillimit t ushqimit optimal ndodhin disa

procese t domosdoshme ndryshimi n organizm. Nga t ushqyerit e mhershm

fillojn t lirohen disa helme, e pasi t kaloj nj koh disajavshe organizmi z t

pastrohet nga kto helme dhe pastaj m nuk do ti vij era e pakndshme gojs.

Dhimbje e barkut: Nse paraqitet dhimbja, normalisht duhet t kaloj brenda tri

ditsh. Nse nuk kalon brenda tri ditsh, ather duhet krkuar tjetrkund shkakun e

ksaj dhimbjeje.

Dhimbja e mlis s zez: Nse dikush ka rastsisht zall ose, si thuhet, gur n

idhz, ather prmes ushqimit optimal organizmit i rikthehet normaliteti

funksional. Prandaj, n njfar mnyre organizmi tenton t vetpastrohet ose t

rigjenerohet. Nse gurt nuk jan t mdhenj, q n fillim t ushqimit optimal ka

mundsi t largohen nga mlia; e nse gurt jan t mdhenj, ata n kt rast

tentojn t dalin, dhe dhimbja rritet. Pr t mos e duruar dhimbjen, sht mir t

krkohet ndihma e mjekut q t lehtsohen dhimbjet ose ti largojm sa m shpejt

gurt nga mlia.

Ndjeshmrit tjera mund t jen edhe t krips, sepse gjat ushqimit optimal

njeriut i duhet shum m pak krip. Shum lloje t ushqimit q hahen kan krip t

mjaftueshme pr organizmin.

N Kosov gjithkush e di se far kuzhine prdoret. Fasule, patate, oriz, qep,

presh (purri), lakra, mish, vaj, sheqer, pije t llojllojshme me gazra e sheqer, buk dhe

brumra me mas e pa mas, shpageta e makarona, pica e pite etj. Kuzhina e Kosovs

e ka pr tradit ti prdor ushqimet me sasi shum t mdha karbohidratesh (KH),

vajrat e bimve, po ashtu edhe shum sheqer n kafe, aj etj. Ushqimet e tilla jan

br aktuale dhe normale, kurse sipas ushqimit optimal jan tepr t rrezikshme,

shkatrruese dhe vdekjeprurse (duhet t zbuten, mundet vetm: mjaft t

rrezikshme). Mund t supozohet se shumkush tek ne n Kosov mund t mos e

marr seriozisht metodn e ushqimit optimal, por un e them me plot prgjegjsi se

duhet t marrim masa urgjente dhe t ham ushqime biologjike, ti reduktojm

sheqernat e teprta, kriprat, vajin e bimve, pijet me gazra e t mblsuara me

sheqerna kimike etj.

Duam apo sduam ne duhet ti kushtojm rndsi shum t madhe ushqimit

biologjik dhe duhet patjetr t vetdijesohet populli mbi bujqsin biologjike.

Bujqsia biologjike prodhimet e veta i ka biologjike, sepse ajo nuk i strpik pemt dhe

fushat e veta me preparate kimike, por nse sht nevoja vetm me preparate

biologjike. Plehrat artificiale nuk i prdor fare, prdoren vetm plehrat biologjike t

shtalls ose t prodhuara nga mbeturinat e gjelbra dhe kompostet e vetpunuara

(nuk e kuptoj).

30

Ushqime q nuk prmbajn karbohidrate dhe produktet q prej 0 deri 0.5

yndyr pr 1 gram albumina kan (e pakuptueshme, e paqart):

Produkti (100 gr)-----------------------Kcal---albimina---yndyr---albu----------ynd

Gjiz e leht pa yndyr---------------104------21,2---------1,2---------1:----------- 0,1

Mushkri t mshqerrs--------------77-------15,9---------1,5---------1:----------- 0,1

Mish kali n rriska---------------------79-------15,1---------1,8---------1:------------0,1

Mish vii---------------------------------92--------17,2---------2,4---------1:------------0,1

Mli e mshqerrs--------------------128-------19,1--------3,1---------1:------------0,2

Laks i terur------------------------------133-------24,5--------3,9----------1:------------0,2

Peshk forelle----------------------------133-------22.3--------4,5----------1:------------0,2

Mish i bardh pule------------------------77---------12,8---------2,9---------1:-------0,2

Gjuh vii-----------------------------------91---------14,7----------3,6---------1:-------0,2

Pul e przhitur---------------------------210--------32,5----------8,2---------1:-------0,2

Mli vii------------------------------------132--------18,4----------4,8---------1:-------0,3

Laks n konserva--------------------------137--------19,7----------6,0---------1:-------0,3

Mish mshqerre---------------------------123---------17,4-----------5,9--------1:-------0,3

Mish vii-------------------------------------117--------15,2-----------6,2---------1:-------0,4

Mish me eshtra-----------------------------139--------16,8-----------8,0---------1:-------0,5

Past e peshkut-----------------------------192--------22,4----------11,4---------1:-------0,5

Ushqimet q nuk prmbajn KH dhe produktet q prej 0,5 deri 1,5 yndyra n

1 gram albumina:

Produkti (100 gr)--------------------------------kcal----albumi-----yndy----albu----yndy

Gjiz i patundur me yndyr------------------168------17,9----------9,2-------1:------0,5

Mish vii i shpins------------------------------129------14,9----------7,7-------1:------0,5

Vez e puls--------------------------------------140------11,4----------10,2------1:------0,9

Djath deleje--------------------------------------282------21,8----------20,8------1:-----1,0

Djath me yndyr q shkrihet----------------238------18,4----------17,5------1:-----1,0

31

Shot e pjekur------------------------------------313------22,8----------23,6------1:-----1,0

Gjuh mshtjerre--------------------------------176------13,0----------13,8------1:-----1,0

Peshk i konservuar------------------------------237-------14,4----------19,9-----1:-----1,4

Suxhuk i konservuar----------------------------276--------15,9----------23,6-----1:-----1,5

Ushqimet q nuk prmbajn KH dhe produktet q prej 1,5 deri 3 gr yndyra

n 1 gr albumina:

Produkti (100)-----------------------------------kcal----albumi-----yndy----albu----yndy

Suxhuk i ngurt---------------------------------278------15,3---------24,1-------1:-------1,6

Suxhuk me mish--------------------------------307------15,3---------27,3-------1:-------1,8

T kuqt e vezs--------------------------------355------16,3---------31,9-------1:-------2,0

Mish i terur me dhjam------------------------597------24,6---------53,4-------1:-------2,2

Pasteta----------------------------------------------302-------11,6---------28,4-------1:------2,4

Tlyen 9%------------------------------------------113------3,0-----------9,0---------1:-----3,0

Ushqimet q nuk prmbajn karbohidrate dhe produktet mbi 3 gr yndyr pr

1 gr albumina:

produkti (100 gr)-------------------------------kcal----album----yndy----album----yndy

tlyen 12%---------------------------------------140------3,0---------12,0------1:---------4,0

tlyen 30%---------------------------------------290------2,0----------30,0------1:---------15

tlyen 36%---------------------------------------344------2,0----------36,0------1:---------18

majonez-------------------------------------------666------2,1----------71,5------1:---------34

gjalp (buter)-----------------------------------748--------0,6----------82,5----yndyr 100%

vaj ulliri------------------------------------------896------0,0----------99,0-------------------

Produktet e bimve q kan albumina bimsh, karbohidrate dhe pa yndyra:

Produkti (100%)-------------------------------kcal---album---KH-te-----album----KH-te

32

spinaq--------------------------------------------19-------1.9----------2,2---------1:---------1,1

kpurdhat e terura t gurit-----------------342-----29,0--------34,0--------1:---------1,2

kpurdhat shampinjon-----------------------31-------2,6----------3,5--------1;---------1,3

lulelakra-----------------------------------------17------1,3-----------2,7--------1:---------2,1

bizelet e gjelbra--------------------------------44------3,6----------7,5---------1:---------2,5

trangujt turshi----------------------------------12-------0,7----------1,9--------1:---------2,7

lakra turshi--------------------------------------20-------1,1----------3,4--------1:---------3,1

kpurdhat e freskta t njoma--------------23-------1,0----------3,8--------1:---------3,8

tranguj--------------------------------------------11--------0,5----------2,1--------1:--------4,2

hudhra--------------------------------------------123------5,6----------24,8-------1:--------4,4

rrepat e kuq--------------------------------------35-------0,5----------2,3---------1:--------5,1

qepa -----------------------------------------------33-------1,2----------6,1---------1:--------5,1

karota ---------------------------------------------23--------0,7---------5,4---------1:--------5,4

domatja -------------------------------------------27---------0,8---------4,8---------1:-------6,0

patatja----------------------------------------------66---------1,3---------14,9-------1:-------11

Produktet q kan pak albumina, shum karbohidrate dhe nuk kan yndyra:

Produkti (100 gr)----------------------------kcal----album-----KH-te---album----KH

mana ------------------------------------------30--------1,3---------6,4----------1:---------4,9

mitrat-------------------------------------------29-------0,9---------5,6----------1:---------6,2

shalqiri-----------------------------------------23-------0,8---------5,2----------1:---------6,5

kajsia e but e that-------------------------184-----4,8---------43,4---------1:--------9,0

dredhza---------------------------------------26-------0,6--------6,2-----------1:--------10

portokalli---------------------------------------35--------0,8--------8,5-----------1:--------10

kajsi e but-------------------------------------28--------0,6--------6,7-----------1:--------11

kivi-----------------------------------------------48--------1,0--------11,0---------1:--------11

fiku i terur--------------------------------------247------3,6--------52,9---------1:--------15

pjeshka ------------------------------------------37--------0,6--------9,1----------1:--------15

gshtenja----------------------------------------172------2,3--------36,6---------1:-------16

kumbulla ---------------------------------------38--------0,6--------9,6----------1:-------16

33

kumbulla t terura----------------------------161------2,4--------40,3---------1:-------17

banane--------------------------------------------77--------1,1-------19,2---------1:-------17

qershia ------------------------------------------47--------0,6-------11,9---------1:-------20

ananas--------------------------------------------46--------0,5--------11,6--------1:-------23

rrush----------------------------------------------62--------0,6--------15,8--------1:-------26

hurmat-------------------------------------------248------2,0--------63,9---------1:------32

molla ---------------------------------------------46-------0,3---------12,0--------1:------40

dardha -------------------------------------------41-------0,2---------10,6--------1:------53

rrush i terur--------------------------------------247------1,1---------64,4--------1:-----58

marmelat e dredhzave---------------------204------0,6--------64,6--------1:------105

mjalti----------------------------------------------288-------0,4--------76,4--------;

coca-colla-----------------------------------------20--------0,00------5,0----------;

sheqer -----------------------------------------------398-------0,00------100,0-------;

Produktet q kan shum karbohidrate dhe aspak yndyra:

Produkti (100 gr)--------------------------------kcal---album-----KH-te---album-KH

bizelja----------------------------------------------349------23,8--------60,2--------1:2,5

fasulja-----------------------------------------------346------21,4--------61,2--------1:2,9

makarona ------------------------------------------376------14,2--------70,8--------1:5,0

drithra t shtypura------------------------------391------13,0--------67,8--------1:5,2

shpageta---------------------------------------------368------12,1--------74,6--------1:6,2

mielli i grurit---------------------------------------350------9,7---------73,4---------1:7,9

gurabit ---------------------------------------------413------8,6---------73,8---------1:8,6

griz--------------------------------------------------353------8,8---------76,6---------1:8,7

orizi---------------------------------------------------349-----6,7----------78,9---------1:11,8

Produktet t cilat i prmbajn t gjitha materiet ushqyese

produkti(100 gr)--------------kcal-----album------yndy-----KH-te---albu---yndy-KH

soja-------------------------------442------34,9--------18,1-------34,8-------1:------0,5:---- 1,0

34

miell i sojs---------------------449-----39,9---------20,6------29,9-------1:------0,8:-----0,6

kakao----------------------------459-----23,6---------20,2------45,7-------1:-------0,9:----1,9

kikirikat--------------------------432-----19,0---------32,0------9,0---------1:------1,7:----0,9

farrat e lulediellit-------------566-----24,4--------43,8-------18,6-------1:------1,8:----0,8

arrat (thelpinj)-----------------651-----16,0--------60,3--------11,5-------1:------3,8:-----0,7

okolata me lajthi--------------604----11,0---------44,0-------41,0--------1:-----4,0:-----3,7

lajthia (thelb)-------------------646----14,4----------63,0-------6,0---------1:-----4,4:-----0,4

okollat-------------------------559----6,0-----------33,4-------58,7--------1:-----5,6:-----9,8

okolat e hidht--------------624----4,0-----------40,0-------48,0--------1:-----10:-----12

ipsat-----------------------------554----6.0-----------40,0------51,0--------1:------6,7:----8,5

Njoftim: N internet gjenden njohuri edhe m t gjra rreth ushqimit optimal,

por n gjuhen gjermane ose n gjuh tjera. Dy nga autort e njohur jan dr. Wolfgang

Luz dhe Dr. Jan Kwasniewski etj. Mjafton ta krkoni njrin prej ktyre

shkenctarve.

35

(Kjo del n kopertinn mbrapa)

~ Prodhimet biologjike kan vlera ushqyese 2 3 her m shum dhe jan

shum m t shndosha.

~ Ushqimi optimal sht harruar pr shkak t zhvillimit t hovshm industrial.

Ushqimi optimal sht baza kryesore ushqyese e njeriut, dhe e vetmja mundsi pr t

mbetur njeriu i shndosh. Nse interesohemi q t mos vuajm nga smundjet e

ndryshme, ather duhet t ushqehemi me prodhime biologjike dhe optimale.

~ Ushqimi optimal n mnyr gjenerale i prmirson t gjitha llojet e

smundjeve dhe shndetin e ruan shum mir.

~ Me dietn optimale mund ti humbasim rreth 6 kg n muaj; pesha e do njrit

normalizohet dhe shndeti ruhet shum mir.

Kujdes! donjri prej nesh sht i msuar t ushqehet kryesisht me

karbohidrate. Assesi mos t harrojm se n organizmin ton, doher, posa t

kalohen 50 gram karbohidrate, automatikisht shtohet oreksi dhe lajmrohet uria.

Prpos ksaj, duhet t mos lejohet konsumi i pijeve dhe i ushqimeve t mblsuara

gjat diets optimale.

Me respekt i dshiron dokujt fat dhe disiplin me dietn optimale!

Nijazi Basha