Urbane politike u zemljama u tranziciji - LOKALNI ODR IVI ...lokalniodrzivirazvoj.webs.com/Prezentacije/Treci cas.pdf · probelmima nezaposlenosti, razvoja privrede, stanovanja i

Urbane politike u zemljama u tranziciji

Karakterisike urbanog razvoja u gradovima Istočne Evrope

• Na proces utiču:– ideologija

– okvir koji daje državna politika

– konkretne mere sprovođenja

– prekomunističke urbne strukture

LOKALNI ODRŽIVI RAZVOJ – 2011 ‐© Dr Slobodan Milutinović

Socijalistička ideologija• Gradovi kao katalizatori modernizacije i napretka;• Sistem centralnog planiranja (industrializacija i urbanizacija na

bazi državnog vlasništva sredstava za proizvodnjui centralnom planiranju alokacije resursa);

• Nacionalizacija zemljišta;• Favorizovanje teške industrije; laka industrija, proizvodnja

dobara za široku potrošnju i usluga se nedovoljno ceni;• Državne subvencije ‐> jeftina javna dobra i usluge;• Monopol države na spoljnu trgovinu;• Težnja ka društvu jednakih (jednaki životni uslovi za sve).


Socijalistička ideologija – posledice po urbano planiranje

• Jednopartijski sistem, centralno planiranje u ekonomiji, državno vlasništvo ‐> urbani razvoj pod veoma labavom kontrolom javnosti;

• Urbano planiranje ima visok prioritet, jer se smatra mehanizmom za ostvarivanje političkih ciljeva;

• Jednaki životni uslovi ‐> negiranje bilo kakve individualnosti u karakteru stanovanja;

• Presocijalističke urbane strukture (simbolizuju kapitalističku ideologiju)uništene ili u najboljem slučaju zanemarene;

• Centralna politika socijalnog stanovanja osnov za konstrukciju stambenih i urbanih društvenih prostora;

• Po pravilu subvencionisano stanovanje...• ...ali problem sa neefikasnošću i manjkom stambenog prostora;• U praksi sve ovo je vodilo ka nejednakosti, boljim uslovima za pojedine

društvene grupe, a kasnije i migracijama i segregaciji.


A housing estate in Riga, Lithuania… if you have seen one, you have seen them all …

Historic Prague, Cszech Republic

Širi društveno ekonomski kontekst perioda tranzicije

• Post komunistička transformacija

• Globalizacija i njeni uticaji

• Siromaštvo, nezaposlenost, nejednakost

• Problemi sa infrastrukturom i pružanjem usluga

• Problemi u životnoj sredini

• Promenjena uloga tržišta


Post‐socialist urban

transformationSOCIALIST CITY

Political transformation Economic transformation

End of central planning

Shift to market regulation

Transformation of labour market

Transformation of housing market

New Urban OrderGlobalization

CommertializationPolarization

Segregation, GentrificationSuburbanization, etc

POST-SOCIALIST CITY

•Dissolution of the WarsawPact•Change from one dominating party to a multi‐party system•Realisation of free elections•Return to self‐governance

• Collapse of the Council for Mutual Economic Assistance (COMECON)

• Emergence of free flows of capital

• Reintegration in the world economy

• Enormous privatization wave

“...brza tranzicija će u velikoj meri dovesti do smanjenja blagostanja i situacija će biti u prvo

vreme mnogo gora nego što je bila”Keynes, J. M. (1933) ‘National Self-Sufficiency’,originally published in the 1933 Yale Review


Postkomunističke promene

• Entuzijazam i posvećenost tržišnoj ekonomiji? – Četiri tipične forme:

• Uspostavljanje višepartijske demokratije i sistema tržišne ekonomije (nove članice EU)

• Uvođenje tržišnih principa uz istovremeno održavanje snažnog prisustva centralizovane moći nad ekonomijom i politikom (Rusija, Kazahstan,...)

• Još uvek bez konsenzusa (Ukrajina, Jermenija, Albanija (?))• Posvećenost, ali ograničena etničkim sukobima i ratovima (zemlje Zapadnog Balkana)

• Određivanje najboljeg puta reformi?– Velike razlike!


Postkomunističke promene

• Postkomunističke promene uticale su na živote preko 400 miliona stanovnika u Istočnoj Evropi i bivšem Sovjetskom Savezu, od kojih blizu dve trećine žive u gradovima

• Promenjena uloga gradova:– Od motora ekonomskog rasta tokom komunističkog perioda...

– ... do katalizatora političkih i ekonomskih reformi tokom perioda tranzicije.


Prostorna tranzicija

• Zašto je prostorna tranzicija značajna?– Gradovi su veliko tržište rada i potrošnje

• Veće tržište

• Niži transakcioni troškovi

– Neodgovarajuća prostorna struktura fragmentira tržište rada i potrošnje i povećava transakcione troškove:• Povećavanje efektivne udaljenosti radnih mesta

• Povećavanje dužine infrastrukturnih mreža u gradu

Prosperitivniji i kompetitivniji grad


Prostorna tranzicija• Urbane forme socijalističkog grada:

– Osnovni instrumenti: • Plansko investiranje i regulacija

– Osnovne karakteristike:• Previše gradskog zemljišta zauzimaju fabrike• Stambene zone visoke gustine na periferiji• Dobro locirani gradovi bez adekvatne infrastrukture• Nedovoljno prostora za komercijalne i uslužne aktivnosti• Neadekvatno stanovanje (probelmi sa ponudom i potražnjom pod novim tržišnim uslovima)

• Nedostatak politika urbanog transporta– Osnovno nasleđe:

• Neizbalansirano tržište rada• Pritisci na urbanu životnu sredinu


Distance from City Center (km)

Percen

t of p

opulation

Percen

t of p

opulation


Budapest London


Percen

t of p

opulation

St. Petersburg

Percen

t of p

opulation


Berlin

Uporedni profili gustine stanovništva


Czeck

Repu

blic

Hun

gary

Poland

Slovakia

Sloven

ia

Estonia

Latvia

Lithuania

Cyprus

Malta

Cities in the New EU Countries: Position, Problems, Policies. University of Urecht and KPMG, 2004


Prostorna tranzicija ‐ profili gustine

Socijalistički grad ‐ “kamilja grba”– Vsoke gustine stanovanja u centru (Budimpešta, St. Petersburg, Moskva), onda...– visok nivo urbane rasplinutosti– rezultati:

• visoka cena zemljišta• povećani zahtevi za gradski saobraćaj• povećani zahtevi za održavanje infrastrukturnih mreža

• Gradovi u tradicionalnim tržišnim ekonomijama:– Ujednačeniji gradijent gustine (mada ima i drugačijih primera)

• Gradovi u tranziciji:– Urbane promene

• Stanovi i zemljište blizu centra postaju skuplji• Raste potražnja za zemljištem oko centra• Stanovništvo sa periferije koje to može priuštiti, seli se bliže centru kako bi obezbedilo bolji

kvalitet ili veće stanove– ali...

• ...(još uvek) slabno razvijeno tržište nekretnina• ...(još uvek) finansijska ograničenja koja imaju porodice

– i...• ... Uloga lokalnih vlasti


Prostorna tranzicija Budapest City Development Concept

• Stimulisanje razvoja “zone u tranziciji” (između istorijskog centra koji je veoma gusto naseljen i u kome se očekuje smanjenje broja stanovnika), i predgrađa.

• Strateški pravci razvoja:– Privlačenje investicija i politički okvir koji favorizuje revitalizaciju i ponovni razvoj šireg

centra, kako bi se sprečilo širenje grada.• Ciljevi:

– Očuvanje monocentrične prirode grada sa osama razvoja koje se sreću u centru– Očuvanje jake zavisnosti od javnog saobraćaja– Usporavanje rasta upotrebe privatnih vozila u svakodnevnom životu

• Politike:– Zoniranje, limiti u gustini izgradnje– Konverzija zemljišta i razvoj “braunfilda”– Rezoniranje koje će dozvoliti veće gustine stanovanja i mešovito korišćenje zemljišta– Javne investicije u pilot projekte koji će stimulisati privatne– Bolji saobraćaj, investicije u infrastrukturu


Prostorna tranzicija Strateški plan St Petersburg

• “... Racionalizacija u korišćenju funkconalnih zona (koncentričnih krugova) i smanjenje industrijske zone”

• Osnovna strategija:– Unapređenje urbane životne sredine

• Cilj:– Koncentracija investicija (pre svega u unapređenje infrastrukture) u

“zonama aktivne rekonstrukcije i razvoja”, uključujući istorijski gradski centar

• Politike:– Rezoniranje koje će dozvoliti rezidencijalno i mešovito korišćenje

zemljišta u nekadašnjim industrijskim zonama– Delovi sa potencijalom za komercijalni razvoj na prodaju ili pod zakup

pod tržišnim cenama


Prostorna tranzicija ‐ ograničenja• Zemljišna regulativa

– Teškoće u određivanju granica parcela– Vlasništvo nad zemljištem – zemljišne knjige– Nejasne procedure za prodaju ili iznajmljivanje zemljišta

• Komplikovane i dugotrajne procedure planiranja i izdavanja građevinskih dozvola

• Nerazvijeno tržište zemljišta• Nejasne procedure učešća javnosti• Rizik investiranja• Korupcija


Tranzicija proizvodnje

• Nasleđe socijalizma: favorizovanje velikih preduzeća u odnos na SME i razvoj sluga

• Strategije tranzicije proizvodnje?– Stvaranje atraktivnog okruženja za savremene usluge, uključujući kulturne aktivnosti i turizam

– Jačanje novog sektora malih i srednjih preduzeća– Stvaranje uslova za presljenje fabrika u okruženje


Czeck Re

public

Hun

gary

Poland

Slovakia

Sloven

ia

Estonia

Latvia

Lithuania

Cyprus

Malta

++ Very big problem + Problem, but less important ‐ Not recognised as problem ? Unclear

Economic and related problems in the cities of the new EU countries, as recognized in policy documents



Gross national income in ECE, 2000


Unemployment in ECE countries in 2002


Tranzicija proizvodnjeRazvoj sektora usluga

• Zašto sektor usluga?– Prirodna posledica prelaza iz socijalizma u kapitalizam

• veća potražnja za uslugama• lakši rast privatnog preduzetništva u sektoru usluga nego u proizvodnom sektoru

– Sektor usluga je otporniji na recesione cikluse i makroekonomske krize– Velika raznolikost aktivnosti

• kako finansiranih iz javnog sektora (zdravlje i obrazovanje, lične i komercijalne usluge)

• viši nivo interakcije između onih koji nude usluge i potrošača• Viši zahtevi kvaliteta i nivoa informisanosti

– Zavisnost od dobre infrastrukture i komunikacija


Tranzicija proizvodnjePodrška malim i srednjim preduzećima

• Zašto SME?– uklanjanje ograničenja u vlasništvu i teškoće sa kojima se sreću velika preduzeća

– velike promene u tehnologijama, tržišnim uslovima i potražnji

– novi (zdrav) sektor iznikao iz porodičnih poslova kao visokoproduktivni generator prihoda za lokalnu ekonomiju


Tranzicija proizvodnjeRazvoj “braunfilda”

• Zašto razvoj “braunfilda”?– prostori koji su znatno ontaminirani zagađenjem

– prostori na kojima se nalaze industrijska (ili druga) postrojenja koja više ne rade ili imaju velike teškoće u poslovanju

– Rehabilitacija prostora u gradskom tkivu koja su nedovoljno valuirana

– Veća ekonomska i društvena vitalnost kroz savremeni pristup probelmima nezaposlenosti, razvoja privrede, stanovanja i bezbednosti

– Bolja kontrola urbane rasplinutosti


Tranzicija proizvodnje ‐ ograničenja

• Pristup finansijskim tržištima, zaduženost i pravedno finansiranje

• Teškoće sa obezbeđenjem tehnologija

• Nedovoljni kvalitet upravljanja

• Nizak nivo kvalifikacija, produktivnosti i kvaliteta proizvoda

• Regulatorna ograničenja i pristup međunarodnim tržištima


Društvena tranzicija• Nasleđe socijalizma

– Socijalizam teži da izbegne nejednakosti u primanjima i životnom standardu među stanovništvom:• kroz nefinansijska davanja (na primer socijalno stanovanje)• fizička integracija različite populacije unutar stambenih četvrti

• Problemi tranzicije:– Nezaposlenost– Povećanje siromaštva– Zavisnost od društvenih davanja

• Rezultati:– siromaštvo i nejednakost postaju problem koji vrši pritisak– siromašni ostaju prostorno koncentrisani u delovima grada koji su

ekonomski i stambeno upropašteni– kriminal postaje poseban problem


Czeck Re

public

Hun

gary

Poland

Slovakia

Sloven

ia

Estonia

Latvia

Lithuania

Cyprus

Malta


Social problems in cities of the new EU countries, as recognized in policy

documents


Uticaj tranzicije na usluge u urbanim centrima

• Nasleđe socijalističkog perioda:– Veoma veliki procenat priključka na javne infrastrukturne mreže (električna energija, vodovod,...)

– ...ali uz nizak kvalitet i nizak nivo usluga

• Pad standarda kvaliteta održavanja i prižanja usluga tokom perioda tranzicije:– Povlačenje državnih fondova koji podržavaju funkcije lokalne samouprave

– Nemogućnost stanovništva da servisira svoje obaveze


Uticaj tranzicije na usluge u urbanim centrima

• Unapređenje usluga i reorganizacija njihovog pružanja ka tržišno orijentisanom sistemu i uz samostalno finansiranje od strane javnih preduzećaznatno je podiglo cenu usluga.– Individualne strategije:

• Preseljavanje ugroženih stanovnika iz skupih gradskih zona na periferiju

• Neformalna naselja na periferiji, bez dobre (ili ikakve) infrastrukture

• Dostupnost dobrih zdravstvenih i obrazovnih usluga se takođe bitno smanjuje tokom perioda tranzicije– Vlade teže da prebace teret društvene odgovornosti sa javnog na

privatni sektor


Posledice tranzicije po životnu sredinu

• Nasleđe socijalističkog perioda:– Industrijski razvoj bez vođšenja računa o životnoj srediniindustrial

development with no concessions to the environment– Najveći broj zagađivača izgrađen u samim gradovima ili blizu njih– “Braunfildi”

• Smanjenje industrijske proizvodnje u devedestim dovelo je do znatnog smanjenja zagađenja, ali...

• ... Povećanje korišćenja automobila i saobraćajni haos u gradovima učinilo je nivoe zagađenja još višim.

• Upravljanje otpadom kao najozbiljniji problem!



Uloga nacionalnih urbanih politika• Najveći broj zemalja u tranzižciji njije ni imao urbane politike!

– Češka, Poljska, Mađarska, Slovačka, sve zemlje Zapadnog Balkana ...– Slovenija kao izuzetak:

• Redefinisanje i implementacija policentričnog urbanog sistema• Re‐urbanizacija• Unapređenje saobraćajne infrastrukture• Otklanjanje društvene isključenosti

• Urbane politike su u nadležnosti lokalnih vlasti. Rezultati:– Manjak koordinacije, – Manjak pažnje za urbane probleme, – Manjak novca da se pomogne gradovima.


Uloga nacionalnih urbanih politika

• Nivo decentralizacije različit:– Visok nivo u novim članicama EU

– Umeren nivo u Rusiji i zemljama CIS

– Nizak nivo u Srbiji

• Za sprovođenje lokalnih politika treba obezbediti novac iz sopstvenih prihoda, ali i subvencije sa centralnog ili regionalnog nivoa. Ima samo nekoliko primera samofinansiranja lokalnih vlasti.


Segregacija u postsocijalističkim gradovima – tradicija i novi trendovi

• Tradicionalne društveno – prostorne formacije:– Kvartovi grada koje naseljava društvena elita

– Delovi grada u kojima živi siromašno stanovništvo

– Procenat stanovnika koji živi u ovim delovima je mali u odnosu na ukupan broj stanovnika

• Tokom tranzicije: brzi rast novih društveno –prostornih formacija i povećanje procenta stanovnika koji žive kako u elitnim, tako i u siromašnim delovima


Segregacija u postsocijalističkom gradu –

Zašto se dešava?

• Rast nejednakosti prihoda

• Promene u ponuda stanova

• Liberalni pristup transformaciji stambenog sektora


Segregacija u postsocijalističkom

gradu


Nova mesta segregacijeNove društveno – prostorne forme

• Delovi pogođeni džentrifikacijom

• Novi moderni stambeni kompleksi

• Zatvorene zajednice

• Nova periferna naselja

• Delovi naseljeni siromašnom i vulnerabilnom populacijom

• Etničke enklave i imigrantska naselja


Uslovi i uzroci

• Neoloberalni karakter postsocijalističke transformacije

• Ekonomska globalizacija i društvena polarizacija

• Međunarodne migracije

• Politički prioriteti neintervenisanja i praksa aktivne proizvodnje segregacije

Documents

Urbane politike u zemljama u tranziciji - LOKALNI ODR IVI ...lokalniodrzivirazvoj.webs.com/Prezentacije/Treci cas.pdf · probelmima nezaposlenosti, razvoja privrede, stanovanja i