Unit 6 - Pengurusan Bilik Darjah edit 1 PDF-1.pdf

| 82

Pengalaman Berasaskan Sekolah

UNIT 6

PENGURUSAN BILIK DARJAH

HASIL PEMBELAJARAN

PENGENALAN

Bilik darjah atau kelas di sekolah penting sebagai medium bagi menjayakan proses

pengajaran dan pembelajaran. Pengajaran ialah perancangan dan pelaksanaan

aktiviti yang dirangka secara kreatif dan menarik untuk meningkatkan ilmu

pengetahuan, kebolehan dan kesungguhan pelajar dalam proses ilmiah. Guru perlu

menarik perhatian pelajar dengan aktiviti-aktiviti yang menarik dan mempelbagaikan

kaedah pengajaran. Pembelajaran pula ialah aktiviti atau proses di mana pelajar

tersebut memperoleh ilmu pengetahuan dan kemahiran baru serta

mengaplikasikannya. Justeru, menjadikan pelajar lebih yakin untuk membuat

keputusan dan menyelesaikan masalah dengan bijaksana. Di dalam bilik darjah,

selain mengajar, guru juga memainkan peranannya sebagai pengurus. Tugas guru

sebagai pengurus ialah mengurus rutin bilik darjah, mengurus murid-murid supaya

menjalankan tugas mereka mengikut jadual bertugas, mengurus keadaan fizikal bilik

darjah supaya menjadi lebih kondusif.

a. Menyenaraikan jenis dan ciri-ciri bilik darjah

b. Menerangkan konsep pengurusan bilik darjah

c. Membincangkan masalah yang dihadapi oleh guru semasa mengajar

d. Menganalisis pengurusan bilik darjah

e. Membahaskan perkara yang membawa kepada kepentingan pengurusan

bilik darjah

| 83


Kecekapan guru dalam menjalankan tugas sebagai pengurus akan mewujudkan sosioemosi

yang selesa, disiplin kelas yang baik dan keadaan bilik darjah yang kondusif dan sesuai bagi

meningkatkan keberkesanan pengajaran dan pembelajaran. Pelbagai kekangan dan

permasalahan yang akan wujud dalam bilik darjah. Oleh itu, keperluan dan kesedaran

tentang pentingnya pengurusan bilik darjah perlu ada dan ditanam di dalam dada semua

insan yang bergelar pendidik.


Konsep bilik darjah berubah-rubah mengikut perkembangan pendidikan dari semasa ke

semasa. Sebelum kedatangan kerajaan British tiada bilik darjah yang sesuai. Sebatang

pohon besar, sebuah padang, pondok kecil dan kawasan perkarangan rumah dijadikan

sebagai kelas. Kanak-kanak Melayu belajar ayat-ayat Quran daripada seorang iman di

pondok-pondok atau surau. Konsep bilik darjah ditafsirkan mengikut fungsi pendidikan atau

cirri penyusunan fizikalnya. Menurut Guey R. Lefroncis (1999) dalam bukunya 'Psychology

for Teaching', Pengurusan bilik darjah merupakan "...sesuatu konsep yang komprehensif

untuk pelbagaikan aktiviti guru yang dirancang dengan tujuan memudahcarakan pengajaran

& pembelajaran dalam bilik darjah merangkumi tindakan disiplin, rutin harian, penyusunan

tempat duduk dan memperuntukan masa pelajaran". Pengurusan bilik darjah merupakan

sesuatu seni atau amalan mengurus murid, kemudahan fizikal dan aktiviti, demi membentuk

suatu iklim alam belajar yang kondusif untuk aktiviti pengajaran dan pembelajaran dalam

bilik darjah. Pengurusan bilik darjah boleh dihuraikan sebagai proses untuk membentuk dan

mengekalkan sesuatu alam belajar dan iklimnya yang kondusif untuk pengajaran dan

pembelajaran demi mencapai objektif pelajaran yang telah ditetapkan. Konsep pengurusan

bilik darjah boleh dipandang sebagai kerjasama antara guru dan murid untuk mengurus

segala aspek kehidupan dalam bilik darjah, di samping aktiviti dan segala kemudahan yang

terdapat di dalamnya. Bilik darjah merupakan satu organisasi yang sangat mudah yang

terdiri daripada guru dan sekumpulan murid yang mempunyai matlamat dan harapan yang

sama. Bilik darjah yang standard mempunyai kerusi, meja, kemasukan udara yang

mencukupi, alatan mencukupi dan sesuai dan sistem keselematan yang baik.

Persekitaran bilik darjah yang baik memudahkan guru menyampaikan pengajaran

dan pembelajaran kepada pelajar. Penekanan adalah perlu bagi memastikan persekitaran

bilik darjah dalam keadaan yang baik dan menarik dengan melihat kepada cara guru

menyusun, mengorganisasi dan mengolah segala alatan dalam bilik darjah, menyusun

kedudukan pelajar dalam bilik darjah serta penyusunan perabot dan alat bantu mengajar.

Secara keseluruhannya, semua perkara tersebut perlu diatur dengan sempurna untuk

| 84


mewujudkan persekitaran yang sesuai untuk pembelajaran dan pengajaran serta tidak

membosankan pelajar dan guru semasa dalam bilik darjah. Tanggungjawab seorang guru

adalah sangat penting dan mereka seharusnya memiliki gaya kepimpinan, kemahiran

merancang, kecekapan mengurus, kepelbagaian dalam pengajaran dan pembelajaran,

kebijaksanaan interpersonal, kemahiran berkomunikasi, kemahiran kaunseling dan mampu

mengendalikan teknologi maklumat dan komunikasi. Seorang guru perlu tahu dan

mempunyai kemahiran untuk mengurus serta mewujudkan bilik darjah yang sesuai dan

sempurna untuk sesi pengajaran dan pembelajaran. Kemahiran seorang guru ini secara

tidak langsung menyumbang kepada suatu keadaan yang baik kepada pelajar dan sekolah.

Pelajar turut berasa dihargai apabila berada dalam bilik darjah yang mempunyai keadaan

pengajaran dan pembelajaran yang baik.

JENIS DAN CIRI – CIRI UTAMA BILIK DARJAH

Antar bilik darjah yang terdapat di Negara Malaysia ialah bilik darjah tradisi, bilik darjah

terbuka, bilik darjah bercantum, bilik darjah prasekolah, bilik darjah KBSM/KBSR, bilik darjah

multimedia, dan bilik darjah khas mata pelajaran.

Bilik Darjah Tradisi

Bilik darjah di negara kita telah lama digunakan untuk mendidik kanak-kanak di bawah

program kurikulum lama sekolah rendah dan kurikulum lama sekolah menengah

diperkenalkan. Kaedah ini sesuai apabila seorang guru menyampaikan pengajaran dengan

penggunaan kaedah keseluruhan kelas. Murid akan duduk mengikut susunan kerusi dan

meja, baris demi baris ataupun secara berkumpulan. Dalam setiap baris itu, terdapat murid

yang duduk sebelah-menyebelah atau murid akan duduk secara berkumpulan tidak melebihi

enam orang pelajar dalam satu kumpulan. Manakala meja dan kerusi guru serta papan

kapur digantung di dinding berhadapan pelajar dan guru akan menggunakan strategi

mengajar yang tertentu. Antara ciri-ciri bilik darjah tradisi ialah murid-murid yang bertubuh

kecil dan mempunyai masalah dari segi penglihatan atau pendengaran akan di tempatkan di

barisan hadapan, kerusi dan meja disusun mengikut baris demi baris. Kaedah pengajaran

lebih berpusatkan guru serta aktiviti berkumpulan yang melibatkan murid-murid jarang

dipraktikkan menyebabkan sebahagian murid berada dalam keadaan pasif serta menerima

apa sahaja yang disampaikan guru. Kaedah penyusunan kerusi dan meja secara

berkumpulan pula sesuai dalam sesi pengajaran dan pembelajaran secara berkumpulan

dimana semua pelajar dalam setiap kumpulan akan terlibat dalam tugasan kumpulan seperti

permainan dalam kumpulan.

| 85


Contoh bilih darjah tradisi.

Bilik Darjah Terbuka

Menurut R.S. Barth (1976) d a lam buk u be r j udu l Open Education The

American School menghuraikan konsep pendidikan terbuka sebagai suatu

pendekatan yang sedia terbuka kepada bidang kurikulum, pendekatan

pengajaran dan pembelajaran, ruang-ruang pelajaran, bahan-bahan pelajaran,

dan murid-murid akan memilih bahan pelajaran yang hendak mereka belajar.

Murid-murid akan menentukan dan merancang aktivit i pengajaran dan

pembelajaran sendiri. Pengajaran guru dikurangkan pada peringkat yang

minimum. Guru cuma akan menjadi penasihat dengan membimbing dan

melaksanakan aktiviti pembelajaran secara berkumpulan atau secara individu.

Biasanya pendekatan pengajaran berpasukan yang melibatkan beberapa orang

guru terlatih dalam pelbagai bidang pelajaran untuk membimbing murid -murid

dalam bilik darjah terbuka. Situasi pengajaran dan pembelajaran berbentuk tidak

formal. Ruang dan rekabentuk bilik darjah diubahsuai untuk membolehkan

murid-murid bergerak dengan bebas dari satu tempat ke tempat yang lain,

memilih bahan-bahan pelajaran yang diminati serta menjalankan aktiviti

pengajaran dan pembelajaran selepas berbincang dengan guru.

Ciri-ciri bilik darjah terbuka, aktivit i pengajaran dan pembelajaran

dijalankan secara berkumpulan atau individu. Berbagai -bagai aktiviti pengajaran

dan pembelajaran dilakukan dalam bilik darjah secara serentak. Murid-murid

dapat mengikuti berbagai-bagai aktivit i pengajaran dan pembelajaran mengikut

jadual waktu pelajaran sendiri. Persekitaran bilik darjah terbuka dilengkapkan

dengan peralatan dan bahan pelajaran untuk memudahkan murid

menggunakannya. Tiada kurikulum ditetapkan dan kebebasan diberikan kepada

| 86


murid untuk memilih, merancang dan melaksanakan aktiviti pembelajaran yang

diminati. Murid-murid juga bebas memilih kumpulan atau melaksanakan projek

secara individu. Pendekatan pengajaran guru adalah berdasarkan kebolehan,

perbezaan, emosi serta minat murid. Ujian, peperiksaan, pemberian markah

atau gred tidak diutamakan, malah dikurangkan kepada peringkat minimum.

Kaedah penyelesaian masalah dan kaedah inkuiri penemuan diutamakan dalam

aktivit i pembelajaran. Hubungan terbatas antara guru dan murid. Murid -murid

adalah jujur, saling percaya-mempercayai dan hormat-menghormati. Perhubungan

guru dan murid juga bersifat terbuka dan jujur bagi memudahkan guru menjayakan

pembelajaran sepenuhnya disamping dapat memupuk sikap murid yang saling memahami,

bertanggungjawab dan bertolak ansur. Ujian dan peperiksaan atau pemberian gred atau

markah dikurangkan dan murid bebas bergerak dan bekerja bersama-sama.

Contoh bilik darjah terbuka

Bilik Darjah Bercantum

Kelas bercantum merupakan kelas yang mengandungi murid-murid yang terdiri lebih

daripada satu tahun persekolahan. Misalnya, sebuah kelas bercantum mungkin

mengandungi murid-murid daripada dua tahun persekolahan (Tahun 1 dan Tahun 2) atau

tiga tahun persekolahan (Tahun 1, 2 dan 3). Kelas bercantum diwujudkan keranan bilangan

murid dalam satu tahun persekolahan adalah kurang daripada 15 orang. Mengikut

peraturan, bilangan murid seperti ini tidak mencukupi untuk membentuk sebuah kelas biasa.

Dalam Dasar Pendidikan Kerajaan adalah ditentukan bahawa setiap kanak-kanak yang

telah cukup umurnya akan diberi peluang belajar di tempat tinggalnya. Bilik darjah

bercantum biasanya terdapat di kawasan yang terpencil dan kawasan pedalaman yang

mana bilangan penduduknya tidak banyak. Kelas bercantum akan wujud dengan

mencantumkan dua atau tiga kumpulan murid yang terdiri daripada tahun-tahun

persekolahan yang berlainan. Kelas bercantum biasanya tedapat di sekolah-sekolah yang

| 87


mempunyai bilangan murid yang melebihi 145 orang. Bilangan guru termasuk guru besar

pula tidak melebihi 5 orang. Seorang guru akan mengajar lebih daripada satu tahun

persekolahan secara serentak dalam sesebuah kelas bercantum. Kelas bercantum ini

biasanya didapati di sekolah-sekolah yang terletak di kawasan pedalaman.

Ciri-ciri kelas bercantum adalah, murid-murid dalam sesebuah kelas bercantum

adalah berlainan mengikut tahun persekolahan mereka. Kelas bercantum mengandungi

murid-murid Tahun1, 2 dan 3. Lingkungan umur adalah antara 7 hingga 9 tahun. Bilangan

guru dalam sekolah yang mempunyai kelas bercantum biasanya tidak melebihi 5 orang.

Guru terpaksa mengajar murid-murid daripada dua atau tiga kelas serentak. Strategi

pengajaran dan pembelajaran dalam kelas bercantum adalah tersendiri dan berlainan

daripada kelas biasa. Kemudahan bangunan sekolah biasanya kurang lengkap.

Bilik Darjah Prasekolah

Pendidikan prasekolah merupakan asas pendidikan bagi kanak-kanak berumur 4-6

tahun sebelum mereka memulakan persekolahan secara formal di sekolah rendah.

Pendidikan prasekolah penting untuk menyuburkan perkembangan kanak-kanak dari segi

JERIS (Jasmani, Emosi, Rohani, Intelek dan Sosial) melalui aktiviti pembelajaran dan

permainan dengan menggunakan deria penglihatan, pendengaran, rasa, hidu dan sentuh

mereka. Dalam bilik darjah prasekolah, kerusi-meja disusun mengikut bilik darjah KBSR.

Aktiviti berbentuk permainan menjadi pembelajaran utama kanak-kanak prasekolah. Sebuah

bilik darjah prasekolah yang lengkap mempunyai sudut bacaan bahasa, sudut permainan,

sudut matematik, sudut teka-teki, sudut manipulative, sudut sains, sudut muzik dan sudut

lukisan. Pengajaran dan pembelajaran dalam prasekolah lebih kepada untuk menarik minat

kanak-kanak untuk belajar. Bilik darjah prasekolah direka khas bagi memastikan keselesaan

dan menarik minat kanak-kanak. Guru perlulah mewujudkan hubungan mesra antara guru

dengan kanak-kanak kerana guru dan kanak-kanak akan menghabiskan sebahagian besar

waktu pembelajaran di dalam kelas tersebut. Sudut-sudut pembelajaran prasekolah perlulah

menarik dengan dihiasi sudut lukisan, sudut permainan, sudut muzik, rak-rak buku dan

papan kenyataan. Antara perkara penting yang perlu diambil kira oleh guru adalah

memastikan keselamatan kanak-kanak terjamin dan setiap ruang yang disediakan dapat

mendorong pembelajaran kanak-kanak.

Ciri-ciri bilik prasekolah, bilik darjah ini dikhaskan untuk kanak-kanak lingkungan 4-6

tahun. Ia merupakan tempat melatih kanak-kanak secara tidak formal dan melalui aktiviti

permainan. Meja-kerusi disusun mengikut kumpulan seperti bilik darjah KBSR Tahun satu.

Dinding sekeliling bilik darjah prasekolah dihiasi gambar, pelbagai carta dan ada lukisan

yang berwarna-warni. Sesebuah bilik darjah prasekolah moden pula dilengkapi dengan

| 88


ruang membaca, peralatan permainan bercorak pendidikan asas, computer, televisyen, dan

alatan muzik. Pendidikan jasmani melalui permainan di padang permainan kanak-kanak

berdekatan bilik darjah prasekolah adalah diutamakan. Bilangan murid prasekolah biasanya

melebihi 10 orang.

Contoh bilik darjah prasekolah

Bilik Darjah KBSR dan KBSM

Bilik darjah KBSR mula diperkenalkan pada tahun 1982 manakala bilik darjah KBSM

pula mula diperkenalkan pada tahun 1988. Program KBSR menekankan aktiviti

pembelajaran murid secara kumpulan dan interaksi antara guru dengan murid

diperkenalkan. KBSR menggunakan pendekatan pengajaran yang berpusatkan murid iaitu

penyertaan murid amat digalakkan dalam proses pengajaran dan pembelajaran. Bagi bilik

darjah KBSM, susunan meja berbentuk kumpulan menggalakkan murid-murid terlibat secara

aktif serta kerap berinteraksi untuk mewujudkan potensi individu yang menyeluruh dan

bersepadu supaya dapat membentuk insan yang harmoni dan seimbang dari segi intelek,

rohani, emosi dan jasmani.

Ciri-ciri bilik darjah KBSR ialah, kerusi-meja disusun mengikut kumpulan. Murid-

murid dibahagikan kepada beberapa kumpulan mengikut kebolehan masing-masing.

Penglibatan murid-murid dalam aktiviti pengajaran dan pembelajaran digalakkan. Suasana

pembelajaran yang kondusif dapat diperhatikan melalui pameran hasil kerja murid serta alat

bantuan mengajar yang berkaitan. Ruang-ruang pembelajaran disediakan untuk

memudahkan murid-murid menjalankan aktiviti pembelajaran. Aktiviti murid adalah dalam

keadaan yang aktif. Bilik darjah KBSR dan KBSM ialah murid-murid dibahagikan kepada

beberapa kumpulan mengikut kebolehan masing-masing dengan susunan meja dan kerusi

disusun mengikut kumpulan, penglibatan murid secara aktif digalakkan untuk bergerak dan

| 89


berbincang dengan guru atau rakan dengan kaedah pembelajaran lebih berpusatkan murid,

interaksi guru dengan murid dan murid dengan murid menjadi lebih kerap serta suasana

pembelajaran yang lebih kondusif dan ruang pembelajaran yang disediakan memudahkan

murid-murid menjalankan aktiviti pembelajaran.

Contoh bilik darjah KBSR

Bilik Darjah Multimedia

Penggunaan computer dalam pendidikan telah membawa kepada perkembangan

sistem pendidikan yang semakin canggih. Komputer telah membawa reformasi

perkembangan baru dalam pelbagai bidang pendidikan seperti pengurusan sekolah, teori

pendidikan, teknologi pendidikan, teori pengajaran dan pembelajaran, sistem pentadbiran

pendidikan dan kemahiran latihan asas. Bilik darjah multimedia yang menggunakan konsep

ICT, kebanyakannya ia diperkenalkan di sekolah Bestari bagi mendedahkan murid-murid

mengenai teknologi terkini. Bilik darjah multimedia hendaklah cukup besar bagi menampung

peralatan meja, kerusi dan komputer. Setiap murid dibahagikan kepada beberapa kumpulan

untuk berkongsi dari segi penggunaan komputer. Di dalam bilik darjah ini, guru hendaklah

berusaha memastikan bilik darjah multimedia benar-benar berfungsi supaya tidak

menjejaskan pengajaran dari segi kesesuaian tempat duduk, bilangan computer dan segala

keperluan lain yang boleh mengganggu pembelajaran.

| 90


Contoh bilik darjah multimedia

KAEDAH MENINGKATKAN PENGURUSAN BILIK DARJAH

Menurut Robiah Siddin (1993), beliau telah mengemukakan empat perkara utama yang

perlu diberi perhatian dan pertimbangan, hasil daripada tinjauan pengurusan bilik darjah di

beberapa buah sekolah di Muar, Johor. Perkara tersebut ialah :

a. Jumlah pelajar di dalam kelas

Rata-rata kebanyakan sekolah di Malaysia mempunyai jumlah bilangan yang ramai

iaitu antara 40 hingga 50 orang pelajar. Oleh itu, tentulah sukar bagi guru untuk

mengurus kelas yang terlalu ramai pelajar.

b. Komunikasi di bilik darjah

Aktiviti dan interaksi di dalam kelas kebanyakannya didapati amat sedikit. Guru

hanya memberikan kuliah dan pelajar dan pelajar pula cuma bercakap apabila

disoal.

c. Kemudahan asas

Walaupun kemudahan asas seperti meja, kerusi, almari, kipas angin dan lampu

disediakan di bilik darjah, kemudahan asas ini tidak dijaga dengan sempurna.

d. Waktu senggang antara pelajaran

Guru tidak menyediakan waktu senggang atau rehat selama lima minit antara

pelajaran.

Keempat-empat perkara yang diperkata itu, jika diberi perhatian dan tindakan dapat

mempertingkat lagi keberkesanan proses pengajaran dan pembelajaran serta pengurusan

bilik darjah. Guru tidak dapat memberi perhatian yang secukupnya kepada setiap pelajar

| 91


sekiranya jumlah pelajar di dalam sesebuah kelas terlalu ramai. Ramai pengkaji

mengatakan bahawa jumlah ideal bagi sesebuah kelas adalah tidak melebihi 35 orang

pelajar. Agak sukar bagi guru untuk berinteraksi dengan jumlah pelajar yang ramai. Bahkan

guru tidak dapat mengingati nama kebanyakan pelajar di dalam kelasnya. Dari aspek

psikologi pendidikan, mengetahui nama pelajar adalah amat penting bagi guru. Hubungan

pelajar dengan guru akan lebih mesra dan ikhlas sekiranya guru benar-benar mengenali

pelajarnya.

Kemudahan asas bilik darjah perlu dijaga dengan baik. Tugas menjaga kebersihan

bilik darjah perlu dilakukan setiap hari. Sebarang kerosakan kemudahan asas ini perlu

dilaporkan dengan segera agar suasana kelas akan kekal kondusif.

Cadangan untuk menyediakan waktu senggang selama lima minit antara pelajaran

adalah untuk mengelakkan gangguan ketika guru mengajar. Waktu lima minit yang

diperuntukkan itu boleh digunakan oleh pelajar untuk berehat sebentar, atau untuk beralih

kelas, atau untuk ke tandas. Oleh itu, guru dapat memulakan pelajaran dengan mudah,tepat

dan tanpa diganggu oleh pelajar yang ingin keluar kerana sebab-sebab tertentu.

PENGURUSAN FIZIKAL, SUMBER DAN ORGANISASI

Bilik darjah yang mempunyai peralatan asas iaitu papan hitam, papan kenyataaan, dan

ruang yang selesa, meja dan kerusi untuk guru dan murid, almari, yang diahiasi dengan

penyediaan bahan-bahan bacaan, dan bahan bantuan mengajar serta peralatan sokongan

serta dihiasi dengan keceriaan dan kebersihan. Susunan meja dan kerusi dalam bilik darjah

sebaik-baiknya memberi kemudahan kepada murid-murid mengadakan aktiviti pembelajaran

berpusatkan murid dan aktiviti berkumpulan. Murid mudah berinteraksi sesama mereka dan

mudah berinteraksi dengan guru. Bilik darjah yang berukuran 7 meter x 9 meter boleh

memuatkan 40 orang murid. Cahaya yang mencukupi dan pintu dan tingkap yang terbuka

yang membolehkan pengedaran udara yang secukupnya. Papan kenyataan yang dilengkapi

dengan jadual waktu, jadual bertugas, carta organisasi, pelan keselamatan, sudut mata

pelajaran, sudut bacaan atau rujukan, kata-kata motivasi, termasuk kemudahan

penggunaan laman web, komputer dan CD dan LCD sehingga melahirkan pembudayaan

bilik darjah yang kondusif. Hasilnya terjelma suasana yang harmonis, ceria, dan semangat

kepada murid dan guru untuk berada lebih lama kerana terasa seolah-olah berada dalam

sebuah rumah sendiri, wujudnya perasaan saling berkerjasama dan kekitaan dan semangat

berdikari, iaitu bersama berusaha memajukan diri dan kumpulan secara kolektif. Murid

sebagai sumber manusia yang akan dijelmakan menjadi murid yang berpengetahuan dan

berkemahiran dan berketrampilan memerlukan pengurusan dan perancangan strategik yang

berkesan. Guru berperanan sebagai pencetus idea, pembimbing, fasilitator bagi melahirkan

| 92


suasana pembelajaran yang mengcakupi semua bidang kemahiran sebagai sumber kepada

pembinaan modal insan. Suasana pembelajaran yang kondusif, menyeronokkan,

bermotivasi, bermoral, kreatif, menjadikan pengajaran dan pembelajaran lebih

berfokus.Kejayaan guru mengurus fizikal, sumber dan suasana bilik darjah yang kondusif,

bermakna guru telah berjaya membentuk budaya berdisiplin, kerjasama, sayang kepada

keindahan alam sekitar, mematuhi setiap arahan, kehidupan berkualiti, yang melambang

sebahagian daripada keimanan. Persediaan untuk menghasilkan pengajaran dan

pembelajaran yang berkesan merupakan sebahagian daripada pengurusan bilik darjah

dinamik. Persediaan yang merangkumi pelbagai alatan dan bahan untuk kegunaan guru dan

murid. Ada kalanya murid tidak memberikan perhatian atau berkelakuan di luar daripada

nilai-nilai murni yang hendak digarap boleh dilihat berpunca daripada tidak terdapat

kesinambungan dalam pelajaran disebabkan persediaan guru dari aspek bahan, perlatan,

pengetahuan dan kemahiran yang kurang mantap.


Pengurusan bermaksud satu proses mendapatkan penyertaan, kerjasama, dan

campurtangan ahli untuk mencapai objektif-objektif organisasi atau kumpulan, gerakerjanya

termasuk proses merancang, mengelola, memimpin, mengarah dan mengawal. Bilik darjah

sebagai tempat berlakunya proses pengajaran dan pembelajaran, merupakan tempat yang

terpenting di sekolah. Bilik darjah juga merupakan medan perjuangan utama kerjaya

seorang guru. Pengurusan bilik darjah dinamik ke arah pembinaan modal insan yang

menjurus kepada pembinaan jasmani, emosi, rohani dan intelek memerlukan pelbagai

pengetahuan, kemahiran, prosedur, teknik dan strategi. Guru seharusnya memiliki gaya

kepimpinan, kemahiran merancang, kecekapan mengurus, kepelbagaian dalam pengajaran

dan pembelajaran, kebijaksanaan interpersonal, kemahiran berkomunikasi, kemahiran

kaunseling dan mampu mengendalikan teknologi maklumat dan komunikasi (TMK). Pelbagai

kekangan dan permasalahan akan wujud dalam bilik darjah, kebiasaannya guru berhadapan

dengan tiga cabaran yang besar iaitu kerenah murid, memastikan hasil pembelajaran

tercapai dan hambatan masa. Guru yang berwibawa bijak bertindak sebagai penyelesaian

masalah, memperjelaskan objektif-objektif setiap perkara yang melibatkan bilik darjah

termasuk pengajaran dan pembelajaran serta penilaian (pentaksiran), keceriaan, dan

pengurusan murid sebagai pelanggan utama. Pengurus yang berwibawa sentiasa

bersungguh-sungguh menjalankan tugas yang diamanahkan, kreatif dan innovatif, dedikasi,

adil, cekap, mesra,periang, bertimbangrasa, bersikap terbuka, tenang, sabar dan sentiasa

bersedia untuk mendengar rungutan, kritikan dan teguran yang dianggap sebagai cabaran

dalam kerjaya. Pengurusan tanpa cacat (zero defect) yang peka dan sentiasa mencari

| 93


pendekatan baru untuk memperbaiki kelemahan-kelemahan serta kekurangan yang menjadi

punca kepada pembaziran dan kegagalan di samping memiliki gaya pengurusan kualti yang

mencakupi semua aspek bagi meningkatkan produktiviti, keberkesanan program dan

bertindak dengan cekap. Pengurusan bilik darjah yang menyeluruh melibatkan pengurusan

fizikal, peralatan dan sumber, pengurusan murid (pelanggan), pengurusan organisasi,

pengurusan masa dan pengurusan pengajaran dan pembelajaran serta penilaian.

MENENTUKAN SUASANA BILIK DARJAH

a. Iklim Sosial

Dari aspek pengurusan bagi mewujudkan iklim sosial, guru hendaklah merancang

pergerakan pelajar, tingkahlaku pelajar di dalam kelas semasa guru mengajar, mewujudkan

kumpulan perbincangan, bertanyakan soalan, berbudi bahasa, mengadakan prosedur dalam

peminjaman dan pemulangan peralatan pembelajaran.

Suasana sosial yang berlaku di dalam bilik darjah merupakan satu faktor yang

penting dalam memastikan suasana pembelajaran itu berlaku dalam keadaan yang positif.

Terdapat pelbagai kaum dan budaya dalam setiap bilik darjah. Oleh itu, sosialisasi

memainkan peranan penting dalam mengawal suasana di dalam bilik darjah. Suasana sosial

ini dapat dibahagikan kepada tiga kumpulan iaitu guru, murid serta guru dan murid

pendidikan khas.

(i) Guru

Suasana sosial di dalam bilik darjah yang melibatkan guru ialah interaksi

dengan murid-murid, berkomunikasi dengan suara yang jelas, menggunakan ayat

yang mudah difahami, menjadikan murid sebagai rakan dan menunjukkan

keperibadian mulia. Hal ini, dapat mewujudkan interaksi antara guru dan murid

dengan berkesan dan akan mencapai matlamat pengajaran dan pembelajaran.

a. Perlu banyak berinteraksi dengan murid-murid.

Sebagai seorang guru, interaksi dengan murid adalah amat penting dalam

mewujudkan suasana sosial di dalam bilik darjah. Kini, kebanyakan guru hanya

mengajar murid semata-mata dan atlamat mereka adalah hanya untuk menamatkan

silibus pelajaran yang diperolehi. Mereka tidak cuba untuk mengenali murid-murid

yang diajar kerana bagi mereka, hubungan diantara guru dan murid adalah sekadar

guru sebagai pemberi ilmu untuk lulus peperiksaan dan tidak perlu untuk guru

| 94


mengenali murid-murid mereka. Hal ini menyebabkan hubungan murid dengan guru

menjadi rengang dan interaksi kurang berlaku semasa dalam proses pengajaran dan

pembelajaran. Bagi mengatasi perkara ini, guru perlulah mengambil inisiatif untuk

mengenali murid-murid mereka. contohnya, guru boleh cuba mengingat nama-nama

murid yang diajar mereka. Walaupun guru hanya mengingati nama mereka, murid itu

akan merasa diri mereka diambil berat oleh guru tersebut. Selain itu, dalam proses

pengajaran dan pembelajaran, guru perlu banyak mewujudkan interaksi dengan

murid. Gunakan beberapa pendekatan pengajaran yang berbentuk hubungan dua

hala seperti bersoal jawab dan bertanya pendapat. Murid akan lebih berasa terlibat

di dalam sesi pengajaran dan pembelajaran itu. Dengan ini, murid akan berasa

selesa berada di samping guru dan lebih berasa terbuka dalam berinteraksi dengan

guru.

b. Berkomunikasi dengan menggunakan suara yang jelas

Pertuturan merupakan cara komunikasi yang digunakan bagi mewujudkan

hubungan sosial antara seorang dengan seorang yang lain. Nada suara yang

digunakan memainkan peranan dalam perhubungan sosial yang berlaku. Sebagai

seorang guru, nada suara adalah amat penting dalam memastikan apa yang

disampaikan oleh guru tersebut difahami para pelajar. Terdapat guru yang mengajar

dengan menggunakan nada suara yang terlalu perlahan atau lembut ataupun nada

suara yang terlalu kuat atau keras. Ini memberi kesan kepada psikologi para pelajar.

Ramai yang menganggap dengan bercakap kuat, murid-murid akan memberikan

tumpuan kepada guru. Sebenarnya, guru perlulah bercakap dengan menggunakan

nada suara yang sederhana tetapi jelas butir bicaranya. Selain itu, guru juga kurang

menggunakan bahasa badan dalam berkomunikasi. Bahasa badan ini adalah

penting dalam berkomunikasi kerana ia dapat menunjukan seorang guru itu yakin

dan selesa dengan penyampaiannya. Bahasa badan ini termasuklah mimik muka,

gerak laku tubuh serta intonasi suara. Dari bahasa tubuh yang ditunjukkan, murid

dapat mengagak emosi guru tersebut. Dengan komunikasi yang jelas, murid-murid

akan lebih fokus dan dapat memahami isi pengajaran.

c. Menjadikan murid sebagai rakan tetapi masih terdapat batasan-batasan

Hubungan antara guru dan murid adalah sesuatu aspek sosial yang utama di bilik

darjah. Terdapat guru yang sukar untuk didekati oleh pelajar oleh kerana personaliti

| 95


yang ditonjolkan oleh guru tersebut kurang mesra dan guru yang mempunyai

personaliti yang lemah dan tidak menonjol. Ini menyebabkan hubungan guru dan

murid tidak rapat. Bagi mengatasi perkara ini, guru perlu menunjukan personaliti

yang mudah didekati oleh murid. Contohnya, mengunakan faktor kemanusiaan

menggunakan elemen yang melucukan ketika berinteraksi dengan murid. Hal ini

akan menarik perhatian para pelajar dan akan menimbulkan keseronokan kepada

mereka. Seorang guru juga perlu tunjukkan kepada murid bahawa guru merupakan

salah seorang rakan mereka. Tetapi perlu diingatkan bahawa terdapat batasan-

batasan yang perlu dijaga oleh guru, iaitu dari segi bahasa yang digunakan, bahasa

tubuh dan hal-hal peribadi supaya murid tidak akan hilang rasa hormat kepada guru.

Apabila murid berasa guru itu sebagai rakan, mereka akan berasa lebih selera.

d. Guru menunjukan keperibadian yang mulia

Tugas guru bukan sahaja sebagai pengajar ilmu kepada murid-murid tetapi

juga pendidik keperibadian mulia. Guru merupakan salah seorang contoh teladan

yang diikuti oleh murid. Sikap guru yang suka menyindir murid menyebabkan murid

akan berasa tersinggung. Guru perlu mengelakkna daripada menyindir pelajar. Hal

ini kerana, motivasi pelajar akan merudum dan akan menyebabkan gangguan

psikologi pelajar tersebut. Selain itu, guru perlu mengawal perasaan marah mereka

dan tidak terlalu agresif terhadap pelajar. Hal ini sering berlaku pada masa kini dan

sering terpapar dalam dada akhbar tentang berita murid dipukul oleh guru. Guru-

guru seharusnya berfikir dahulu sebelum mengambil tindakan. Guru boleh menyindir

murid bertujuan supaya menyedarkan mereka, tetapi sindiran itu tidak boleh sampai

menjatuhkan air muka murid. Guru perlulah memikirkan implikasi perbuatan mereka

terhadap murid kerana hal ini adalah penting bagi memastikan suasana sosial yang

terhasil adalah baik.

e. Murid

Suasana sosial di dalam bilik darjah yang melibatkan murid terbahagi kepada dua

iaitu hubungan sesama rakan mereka dan hubungan murid dengan guru.

b. Hubungan sesama rakan

Di dalam bilik darjah, interaksi sosial yang paling utama berlaku kepada murid

adalah interaksi mereka sesama rakan sebaya. Oleh kerana setiap murid

mempunyai personaliti yang berlainan, akan wujud pelbagai jenis situasi sosial di

| 96


dalam bilik darjah. Terdapat dua jenis personaliti iaitu Ekstrovert dan Introvert.

Mereka yang bersifat Ekstrovert merupakan mereka yang mahir bersosial dengan

orang lain. Mereka mempunyai lebih banyak kawan. Manakala mereka yang bersifat

Introvert lebih suka bersendiri dan tidak mahir bergaul denga orang lain.

Selain itu, terdapat juga murid yang hanya bergaul dengan ahli kumpulan

mereka sahaja. Pelajar di peringkat remaja selalunya berkumpul di dalam kumpulan

yang berkongsi minat yang sama. Ini menimbulkan masalah di dalam bilik darjah

seperti buli. Perkara ini menyebabkan pelajar yang dibuli ini merasa tertekan berada

di dalam bilik darjah.

Untuk mengatasi masalah ini, guru perlulah memainkan peranan. Kenal pasti

taraf sosial murid-murid mereka dan ambil tahu apa yang berlaku di dalam bilik

darjah. Pastikan setiap murid kenal akan rakan mereka dan fahami personaliti

mereka. Antara strategi yang boleh dilakukan adalah dengan mengadakan aktiviti

berkumpulan. Guru perlulah membahagikan murid-murid dalam kumpulan yang

berbeza. Campurkan murid yang pelbagai di dalam kumpulan itu dan pastikan

mereka berinteraksi antara satu sama lain. Strategi ini akan membantu para pelajar

mengenali personaliti antara satu dengan yang lain dan akan timbul rasa toleransi

serta hormat-menghormati.

c. Hubungan dengan guru

Dalam membincangkan tentang suasana sosial murid di dalam bilik darjah,

kita tidak terlepas dari membincangkan tentang hubungan sosial murid dengan guru.

Hubungan murid dengan guru yang berlaku di dalam bilik darjah menentukan iklim

yang berlaku. Pada masa kini, cabaran seorang guru dalam mendidik murid adalah

semakin mencabar oleh kerana murid pada zaman ini adalah lebih pandai dan

berani. Ini disebabkan faktor kemajuan bidang teknologi informasi serta faktor

keluarga. Terdapat murid yang menyatakan secara berani bahawa mereka tidak

menyukai guru. Mereka menganggap guru itu sebagai seorang individu yang suka

meleter dan memarahi serta hanya mencari kesalahan murid. Bagi mereka, ilmu

akademik yang diajar kepada mereka boleh diperolehi di tempat-tempat lain seperti

pusat tuisyen, internet, perpustakaan ataupun bagi yang mampu, tutor persendirian.

Mereka sebenarnya salah faham tentang kepentingan guru bukan sahaja sebagai

mengajar ilmu akademik sahaja, tetapi sebagai model insan yang boleh dicontohi.

Hal ini akan mewujudkan masalah tingkah laku murid ke atas guru seperti

| 97


mengunakan kata-kata kesat terhadap guru, vandalisme dan yang lebih teruk lagi

memukul guru. Ini menyebabkan hubungan sosial di dalam kelas menjadi buruk.

Bagi mengatasi masalah ini, guru perlulah menggunakan pendekatan-

pendekatan yang sesuai bagi menangani pelajar begini. Antara pendekatan yang

boleh digunakan adalah pendekatan psikologi.

Seterusnya, dalam mewujudkan suasana sosial yang positif dalam bilik

darjah, murid perlu berinteraksi dengan guru dengan beradab dan bersopan. Dalam

sub-tajuk suasana sosial di dalam bilik darjah melibatkan guru, guru perlu

menjadikan murid sebagai rakan, begitu juga sebaliknya. Murid juga perlu

menjadikan guru sebagai rakan, tetapi masih perlu menjaga batasan-batasan.

b. Iklim Emosi

Pengurusan bilik darjah terdiri daripada pengurusan fizikal, pengurusan

pembelajaran dan pengurusan tingkah laku yang melibatkan emosi. Ketiga-tiga

perkara ini perlu diberi perhatian yang sewajarnya supaya organisasi bilik darjah

dapat berfungsi seperti yang sepatutnya. Faktor emosi merujuk kepada perasaan

murid-murid terhadap guru mereka. Suasana emosi ini akan menimbulkan jenis-jenis

tingkah laku murid yang di tentukan oleh sifat guru dan gaya mengajarnya. Mengikut

kajian, suasana emosi bilik darjah yang kondusif biasanya di timbulkan oleh guru

yang mempunyai sifat-sifat seperti penyayang, bertimbang rasa, peramah dan lucu,

serta menjalankan tugas dengan bertanggungjawab dan adil, mengamalkan sikap

demokrasi dan tidak memilih kasih (Mok Soon Sang, 2008). Ganjaran dan pujian

merupakan salah satu cara yang dapat memotivasikan pelajar.

Suasana bilik darjah yang berkesan berlaku apabila terdapatnya iklim sosial

dan juga iklim emosi yang positif. Pengurusan hal ehwal murid dalam bilik darjah

melalui pendekatan sifat penyayang yang digambarkan oleh guru memudahkan

guru agar bercakap dengan bahasa yang lembut dan dan lembut, menegur dan

membaiki kesilapan dengan cara yang berhemah, di samping menggunakan segala

sifat terpuji, akan mempercepat proses kecintaan dan kesetiaan murid terhadap

gurunya, dan memberi kesan kepada pemindahan maklumat daripada guru kepada

muridnya.

Kemahiran yang pelbagai perlu ada dalam diri setiap guru bagi menjamin

pengurusan bilik darjah yang berkesan. Salah satunya adalah kemahiran

| 98


berkomunikasi dan ianya asas yang menjadi akar kepada pembentukan budaya

yang positif dalam bilik darjah. Komunikasi merupakan aspek penting dalam

pengurusan bilik darjah. Ini adalah kerana komunikasi adalah mnyampaikan sesuatu

yang penting atau yang diingini yang melibatkan manusia. Oleh kerana pengurusan

bilik darjah melibatkan manusia iaitu guru dan murid, perhubungan antara mereka

sentiasa wujud dan penting untuk membina proses sosialisasi. Proses sosialisasi di

bilik darjah tidak akan berlaku sekiranya tidak wujud komunikasi.

Komunikasi merupakan proses penyampaian mesej kepada seseorang, sama

ada lisan atau bertulis. Sekiranya mesej yang dihantar oleh penyampai dapat

difahami maksudnya oleh penerima maka komunikasi berkesan telah berlaku.

Komunikasi lisan bukan hanya percakapan sahaja. Ketika guru menulis di papan

hitam untuk kegunaan murid- murid maka komunikasi lisan telah berlaku. Menurut

Feeney (1983) mengatakan bahawa komunikasi merupakan satu proses untuk

menyampaikan maklumat, mesej atau isyarat kepada pihak lain. Proses komunikasi

dibina daripada pengalaman dan persefahaman antara kedua-dua belah pihak.

Tindak balas atau reaksi yang lahir daripada proses komunikasi ini adalah berpunca

daripada pengalaman dan persefahaman yang wujud antara mereka.

Sesetengah murid tidak dapat memahami mesej yang disampaikan oleh guru

mereka disebabkan pelbagai faktor. Bagi memperbaiki masalah tersebut, ciri yang

perlu ada pada seseorang guru untuk memperbaiki kemahiran komunikasi di bilik

darjah ialah:

a. Mengamalkan demokrasi dalam komunikasi.

Mengamalkan prinsip demokrasi di dalam bilik darjah dapat memperbaiki

komunikasi. Murid dan guru bebas menyatakan pendapat dan perkongsian dalam

bilik darjah. Wujudnya amalan demokrasi dalam bilik darjah akan melahirkan

suasana yang kondusif dan harmoni. Murid tidak akan rasa berasa takut atau

tertekan untuk menyuarakan pendapat mereka. Mereka bebas menyuarakan

pandangan walaupun pandangan mereka itu kurang disenangi oleh guru dan rakan

lain.

b. Menghormati perasaan orang lain.

Proses komunikasi juga melibatkan domain efektif, di samping kognitif dan

psikomotor. Sebagai guru, seseorang itu perlu menghormati orang lain, termasuklah

menghormati perasaan atau emosinya. Murid yang tersinggung perasaannya tidak

akan berkomunikasi dengan baik. Atau mungkin ia tidak mahu lagi berkomunikasi

| 99


dengan guru dan seterusnya tidak menyukai guru tersebut. Guru perlu sedar akan

perasaan atau isi hati muridnya agar dapat mewujudkan iklim yang sesuai untuk

berkomunikasi di bilik darjah.

c. Kesediaan untuk mendengar.

Komunikasi bermaksud penyampaian makluamat yang berlaku antara dua pihak,

iaitu pemberi maklumat dan penerima maklumat. Walaupun guru merupakan orang

yang terpenting sebagai pemberi maklumat di bilik darjah, kadang kala guru juga

perlu menjadi penerima maklumat. Kesediaan guru untuk mendengar apa yang

diujar oleh murid dapat mewujudkan suasana yang baik untuk proses

berkomunikasi. Murid akan lebih bersedia untuk memberi pandangan dan

perkongsian ilmu mereka sekiranya mereka mengetahui bahawa guru mereka sedia

untuk mendengar.

d. Menyesuaikan diri dengan situasi.

Guru perlu bijak mengubah peranan mengikut kehendak situasi. Sekiranya

berhadapan dengan situasi yang berbeza, guru perlu menukar cara berinteraksi

yang bersesuaian dengan individu atau kumpulan berkenaan. Contohnya ketika

murid sukar untuk dikawal semasa perbincangan atau semasa bersukan. Guru perlu

bijak menangani murid untuk dapat menyesuaikan diri dengan persekitaran baru. Ini

kerana, murid di dalam sesebuah kelas adalah terdiri daripada individu-individu atau

kelompok-kelompok yang berbeza. Guru yang prihatin dan sensitif dapat

menyesuaikan diri mengikut keadaan dan situasi.

e. Menggunakan bahasa yang berkesan.

Bahasa merupakan media terpenting dalam proses komunikasi di bilik darjah.

Bahasa mampu mengubah seseorang atau sekumpulan manusia seperti murid.

Mesej atau maklumat yang disampaikan oleh guru kepada murid perlu

menggunakan bahasa yang berkesan iaitu tepat, jelas dan ringkas. Penggunaan

bahasa yang panjang dan meleret - leret akan menyukarkan pemahaman dan

mungkin akan berlakunya penyalahan tafsiran. Bagi memudahkan guru untuk

memahamkan sesuatu kepada murid, guru boleh menggunakan bahasa yang tidak

format yang dapat memahamkan mereka.

Seterusnya adalah aspek pengurusan pengajaran dan pembelajaran di dalam

bilik darjah. Pengajaran dan pengurusan adalah penting dan saling berhubungkait.

Ia melibatkan perancangan guru dalam memastikan proses pengajaran dan

pembelajaran yang berlaku dapat mencapai matlamat dan objektif yang ditetapkan.

| 100


Peningkatan profesionalisme guru di dalam bilik darjah dilihat dalam aspek

kebolehan menyusun organisasi pembelajaran, mencorak kualitipembelajaran,

kebolehan mencorak iklim dalam bilik darjah dan perkara yang berkaitan dengannya.

Bagi mencapai tahap kecekapan yang optimum dalam pengurusan pengajaran dan

pembelajaran maka ini memerlukan kebijaksanaan dan penelitian dalam

perancangan, pelaksanaan, penyeliaan, penilaian dan refleksi. Merancang

kurikulum, sukatan pembelajaran, huraian sukatan, bahan rujukan tambahan sama

ada dari buku - buku yang terdapat di kedai-kedai buku atau boleh juga diakses

melalui internet.

Setiap guru mempunyai gaya , teknik serta kebolehan yang berbeza-beza

bergantung kepada personaliti, pengalaman, dan latihan yang diterima (Shaharir,

1984). Faktor emosi juga dapat di lihat melalui kepimpinan guru dalam proses

pengajaran dan pembelajaran. Antara jenis kepimpinan guru ialah; gaya kepimpinan

autokratik iaitu mengawal murid melalui ganjaran dan hukuman sehingga

mengwujudkan suasana yang tertekan dan tidak menarik serta tidak kondusif. Gaya

kepimpinan demokratik iaitu berkongsi tanggungjawab dengan murid dengan

memberikan galakan bukannya dengan desakan bagi menghasilkan aktiviti

pengajaran dan pembelajaran yang lebih menarik dan menyeronokan. Gaya

kepimpinan Laissez-Faire iaitu kebebasan sepenuhnya dalam apa jua aktiviti

pembelajaran sehingga menjadikan bilik darjah tidak terurus, kucar kucir, dan

perhubungan antara guru dan murid menjadi tidak akrab dan mesra. Selain itu, guru

juga perlu peka dengan tugasan yang di berikan kepada murid berorientasikan

kepada peningkatan interaksi dan pertumbuhan kognitif di kalangan murid-murid (Dr

Ragbir Kaur, 2008). Dengan kata lain tugasan yang di berikan kepada murid-murid

dapat mewujudkan iklim yang kondusif serta membantu dalam penyediaan bahan

dan alatan, tugasan-tugasan yang diberikan kepada setiap murid pada awal tahun

lagi dapat membantu mengembangkan budaya bertanggungjawab, berkerjasama

serta hubungan yang baik antara mereka dan juga hubungan antara guru dengan

murid, dan peranan guru sebagai pembantu penyelsaian masalah yang dihadapi

oleh murid-murid (Haji Samsudin bin Md Noor).

| 101


PENGURUSAN FIZIKAL

Faktor fizikal merangkumi segala bentuk kemudahan dan peralatan yang terdapat di

sekolah. Susunan peralatan bilik darjah serta bahan pembelajaran perlulah kreatif,

ceria dan pelbagai agar lebih kondusif. Bilik darjah yang kondusif mestilah

mempunyai peralatan asas iaitu papan hitam, papan kenyataaan, dan ruang yang

selesa, meja dan kerusi untuk guru dan murid, almari, yang di hiasi dengan

penyediaan bahan-bahan bacaan, dan bahan bantuan mengajar serta peralatan

sokongan serta dihiasi dengan keceriaan dan kebersihan. Susunan meja dan kerusi

dalam bilik darjah sebaik-baiknya memberi kemudahan kepada murid-murid

mengadakan aktiviti pembelajaran berpusatkan murid dan aktiviti berkumpulan.

Murid mudah berintraksi sesama mereka dan mudah berintraksi dengan guru. Bilik

darjah yang berukuran standard mampu memuatkan 35 hingga 40 orang murid.

Cahaya bagi menerangkan ruang kelas yang mencukupi dan pintu serta tingkap

yang terbuka luas membolehkan pengedaran udara yang secukupnya. Papan

kenyataan yang dilengkapi dengan jadual waktu, jadual bertugas, carta organisasi,

pelan keselamatan, sudut mata pelajaran, sudut bacaan atau rujukan, kata-kata

motivasi, termasuk kemudahan penggunaan laman web, komputer dan CD dan LCD

sehingga melahirkan pembudayaan bilik darjah yang kondusif. Hasilnya terjelma

suasana yang harmonis, ceria, dan semangat kepada murid dan guru untuk berada

lebih lama kerana terasa seolah-olah berada dalam sebuah rumah sendiri, wujudnya

perasaan saling berkerjasama dan kekitaan dan semangat berdikari, iaitu bersama

berusaha memajukan diri dan kumpulan secara kolektif.(Haji Samsudin bin Md

Noor, http://www.google.com.my). Konsep bilik darjah akan berubah-ubah mengikut

perkembangan pendidikan. Pelajar mudah berinteraksi dengan guru dan rakan-

rakan dengan keadaan bilik darjah yang sesuai dan kondusif. Secara

keseluruhannya, semua perkara di dalam bilik darjah perlu diatur dengan sempurna

untuk mewujudkan persekitaran yang sesuai untuk pembelajaran. Seterusnya bukan

hanya faktor penyusunan alatan yang perlu diambil berat malahan faktor kebersihan

juga. Jika seorang guru terpaksa mengambil masa untuk mengemas kelas setelah

tamat suatu sesi pembelajaran ini bermakna guru itu belum cukup mahir dalam

penugasan kerja. Sewaktu melakukan pengajaran, guru perlu memastikan pelajar

http://www.google.com.my/

| 102


mempunyai cukup masa untuk menyimpan kembali semua bahan ditempatnya agar

kelas bersedia untuk pelajaran akan datang.

PENGURUSAN PENGAJARAN DAN PEMBELAJARAN

Pengurusan pengajaran dan pembelajaran adalah aspek yang terpenting dalam bilik

darjah, merupakan tugas utama yang perlu diberi perhatian yang serius, pembaziran

waktu akan berlaku dalam satu masa pengajaran dan pembelajaran sekiranya

objektif pembelajaran tidak tercapai. Pelan Tindakan Strategik bagi mata pelajaran

yang diajar perlu disediakan oleh guru. Kajian dari aspek kekuatan, kelemahan,

peluang dan halangan yang disertai dengan perancangan untuk lima tahun dan

perancangan untuk tahun semasa selaras dengan perancangan staregik sekolah.

Peningkatan profesionalisma guru dalam bilik darjah dilihat dalam aspek kebolehan

mencorak kualiti pengajaran, kebolehan menyusun organisasi pembelajaran,

kebolehan mencorak iklim dalam bilik darjah, kebolehan mencorak perkembangan

murid termasuk perkembangan akademik, perlakuan, sosial, emosi, rohani, intelek

dan jasmani. Guru yang bercita-cita untuk menjadi pengurus bilik darjah yang

berkesan dapat memahami perasaan dan kehendak hati nurani murid-murid, guru

perlu cekap mencorak iklim yang memberansangkan, kecekapan dan kemahiran

pengajaran, pengurusan masa, produktiviti dan tugas pengajaran dan pembelajaran,

mencorakkan tingkahlaku dan pengawalan disiplin murid. Oleh itu guru berperanan

sebagai pendidik, pemudah cara, pemimpin, pembimbing, penilai, perancang,

perunding dan pendorong ke arah kecemerlangan murid.

Bagi mencapai kecekapan dalam pengurusan pengajaran dan pembelajaran

maka perlukan kebijaksanaan dan penelitian dalam perancangan , pelaksanaan,

penyeliaan, penilaian dan refleksi. Merancang kurikululum, sukatan, huraian

sukatan, buku teks, bahan rujukan tambahan dan maklumat tambahan daripada

pelbagai sumber termasuk laman web. Perkara-perkara yang melibatkan innovasi

dan kreativiti dalam pengajaran dan pembelajaran supaya kelas tidak menjadi beku

dan kaku diikuti dengan perancangan kemajuan pelajar, merangka rancangan kerja

tahunan, termasuk ujian, penilaian dan pentaksiran. Perancangan yang berkualiti

menjamin peningkatan kuantiti dan kualiti dalam proses perkembangan

pembelajaran serta hasilannya. Biasanya tingkahlaku dan minat murid akan berubah

| 103


apabila bertukar guru, ada guru yang digemari murid dan sebalik ada yang tidak

digemari murid. Pembelajaran yang bermakna melibatkan proses memahami,

berfikir, berbincang, membuat pertimbangan, menganalisis, kognitif, bagi

mengembangkan minda murid. Diperluaskan kepada kemahiran komunikasi,

menyesuaikan diri, kemahiran sosial, dan perkembangan tingkahlaku. Prinsip umum

pembelajaran, iaitu meningkatkan dan mengekalkan rasa kejayaan, meluaskan

tahap keintlektualan, kerohanian, kekuatan emosi, dan keteguhan jasmani,

merangsang minat dan menghasilkan keseronokan, memberi ruang dan peluang

untuk mengatasi kelemahan, tidak menakut-nakutkan dan mengungut murid,

sebaliknya memberi peluang kepada mereka memperbaiki kelemahan, tidak

membiarkan kegagalan berterusan, pembelajaran perlu realistik dan boleh

dilakukan, mengambil kira kemampuan murid, pembelajaran perlu dapat

menentukan objektif iaitu apa yang hendak dikuasai oleh murid, dan pembelajaran

juga mampu mencabar kebolehan murid bagi mengembangkan potensi mereka.

Guru perlu memiliki beberapa kemahiran penting, kerana kemahiran

mengajar menjadi instrumen untuk kejayaan dalam mengurus bilik darjah, antara

kemahiran dalam pelbagai kaedah pengajaran dan pembelajaran yang boleh diambil

dari modul, model, kaedah dan teknik yang sedia ada atau menggunakan daya

innovasi dan kreativiti membina model-model tersendiri, kemahiran berkomunikasi,

kemahiran interpersonal, kemahiran dalam bimbingan dan kaunseling, kemahiran

dalam menawan emosi atau kesedaran emosi juga menjadi pemangkin dalam

pengajaran dan pembelajaran.

Komunikasi adalah medan pemindahan pengetahuan, penyampaian

pengajaran, mengembangkan kemahiran berkomunikasi, dan mendapat maklumat.

Mengamalkan komunikasi berkesan, penggunaan bahasa, kesediaan mendengar,

meningkatkan proses intraksi, komunikasi terbuka, kemahiran bertutur dan

mengemukakan pandangan, berhujah dan berdialog. Guru seharusnya mampu

mengembangkan kemahiran komunikasi, lebih kreatif dan hubungan yang lebih

dinamik kesannya, penyelesaian konflik yang berrlaku, memberi ruang untuk murid

melahirkan pandangan, guru mampu melakukan pengaliran maklumat yang lebih

berkesan, serta mendapat maklum balas yang benar. Guru berjaya menghasilkan

kreativiti dalam pengajaran dan pembelajaran, dengan membina pelbagai

kemahiran, yang boleh meningkatkan kecekapan, dan meluaskan skop

pembelajaran, yang bermatlamat bagi meningkatkan pengajaran guru.

| 104


Justeru itu guru seharusnya mengelakkan masalah yang boleh menjejaskan

keberkesanan komunikasi seperti kekeliruan, salah tafsir, bahasa yang kasar, suara

yang tidak jelas, bahasa badan yang tidak sesuai, memberi tekanan emosi murid,

komunikasi tertutup, tidak memberi perhatian dan tumpuan tentang pengajaran dan

pembelajaran. Kehebatan pengajaran guru bergantung kepada kejelasan suara,

gaya pengajaran yang menarik, fleksibiliti iaitu tidak sehingga membosankan,

inovasi, kreatif, pendekatan yang sentiasa digunakan untuk membaiki kelemahan

murid, penglibatan murid dalam aktiviti kelas, dan pengurusan masa yang berkesan.

Meransang minat, memenuhi keperluan diri, sosial, dan psikologi, dorongan dan

sokongan, mengembangkan potensi, kebolehan, minat, bakat dan keyakinan diri

murid. Kepakaran guru diukur dari aspek inisiatif, dedikasi, perancangan, kerjasama,

kepimpinan, kepakaran, integriti yang tekal dalam organisasi yang dapat

mengujudkan keharmonian dan menunjukkan kesetiaan dan sokongan bagi

menjayakan wawasan, keaktifan, dan pengurusan masa. Pembelajaran murid

terhasil melalui proses pendengaran,pemerhatian, peniruan, membuat, ekplorasi

iaitu pembelajaran yang aktif yang merangsangkan minat murid, melalui latihan,

percubaan, penglibatan dalam aktiviti pembelajaran.

Kejayaan seseorang guru sebagai pengurus di bilik darjah tidak semata-mata

dinilai daripada aspek kemahiran dan teknik pengajaran dan pembelajaran semata-

mata, tetapi kualiti peribadi dan sahsiah diri juga menjadi tarikan kepada murid-

murid. Pada amnya guru yang disukai murid antaranya ialah yang sentiasa berwajah

periang, pandai berjenaka, bersangka baik, berperasaan yang matang, jujur dan

ikhlas dalam menjalankan tugas, berfikiran positif, tenang menghadapi sebarang

krisis, pendengar yang aktif, berjaya menyelesaikan konflik, dan tidak mudah

menyalahkan orang lain. Imam al-Ghazali menggariskan ciri-ciri guru yang efektif

iaitu guru yang memiliki rasa simpati kepada setiap murid dan melayani mereka

seperti anak sendiri, meneladan sunnah Rasulullah S.A.W. yang ikhlas dalam

memberi perkhidmatan, tidak membenarkan murid melaksanakan sesuatu tugas

kecuali guru benar-benar mengetahui pengetahuan tersebut, menasihat murid

secara lembut dan berhemah supaya meninggalkan perkara-perkara yang buruk,

tidak sekali-kali merendahkan disiplin ilmu yang lain di hadapan murid, menghadkan

pembelajaran bersesuaian dengan tahap pencapaian dan pemahaman murid dan

tidak memaksa mereka mencapai sesuatu di luar kemampuan serta menyediakan

| 105


bahan pembelajaran yang mudah difahami, jelas dan bersesuaian dengan tahap

perkembangan akal murid.

RUMUSAN

Bilik darjah merupakan sebuah komuniti kecil dan menjadi tempat di mana

seorang guru dan sekumpulan pelajar saling berinteraksi secara nyata. Ianya

boleh dianggap sebagai satu unit sosial dalam sebuah organisasi sekolah dan

telah menjadi semakin kompleks.

Struktur bilik darjah melibatkan satu atau lebih pusat kuasa yang menetapkan

matlamat, memperuntukkan sumber dan mengarahkan kemajuan. Di dalam

bilik darjah pusat kuasa yang mengawalnya melibatkan pengetua, guru, ibu

bapa dan sekolah itu sendiri di mana setiap individu mempunyai peranan

masing-masing untuk setiap bahagian masyarakat dan perubahan setiap

bahagian ini akan mempengaruhi bahagian-bahagian yang lain.

Seterusnya, menjadi tanggungjawab seorang guru yang menguruskan bilik

darjah mengambil berat terhadap aspek-aspek tertentu seperti menyediakan

peraturan dan amalan bilik darjah supaya pelajar lebih berdisiplin dan

suasana harmoni dalam bilik darjah dapat diwujudkan. Selain itu

pembentukan suasana bilik darjah yang ceria dan menyeronokkan akan

menyebabkan secara tidak langsung gejala ponteng sekolah dapat

dikurangkan. Kualiti pengajaran dan penyusunan organisasi pembelajaran

perlu diperkemas agar pelajar lebih bersedia untuk belajar sekaligus

meningkatkan penglibatan pelajar dalam P&P dan prestasi pelajar.

Guru juga berperanan mengaplikasikan motivasi dalam pengurusan bilik

darjah agar berlaku satu perubahan dan perkembangan positif di kalangan

pelajar selain mendidik mereka agar mempunyai keyakinan diri yang unggul

dan rasa hormat menghormati antara satu sama lain. Pengurusan bilik darjah

yang berkesan mampu meningkatkan kualiti pelajar yang akan dilahirkan oleh

institusi pendidikan, sekaligus dapat mengurangkan masalah sosial yang

semakin menjadi-jadi sejak akhir-akhir ini.

| 106


5.0 BIBLIOGRAFI

Abdul Rahim Abdul Rashid & Abdul Aziz Abdul Talib & Abdul Ghafar Md. Din

Mohamad Haron, Panduan Latihan Mengajar, Dewan Bahasa dan

Pustaka, Kuala Lumpur, 1992.

Guey R. Lefroncis, Physiology for Teaching, London, 2003.

R.S.Barth (1976) Open Educational of American School. America : Oxford

published.

Samsudin bin Mohd Noor, Pengurusan Bilik Darjah diperoleh pada 2 Oktober

2011 daripada

http://www.google.com/doc/4870216/PENGURUSAN BILIK-DARJAH

http://www.scribd.com/doc/13961139/Aplikasi-Ilmu Sosiologi-Pendidikan-Dalam

Pengurusan-Bilik-Darjah

Ragbi Kaur, (2008). Pengurusan Bilik Darjah Dalam Konteks Pengajaran dan

Pembelajaran Perakaunan : Pearson Prentice Hall.

Mok Soon Sang (2008). Peranan Kepimpinan Guru Dalam Mempengaruhi Iklim

Bilik Darjah. Diperoleh pada September, 2011 daripada

http://www.scribd.com/doc/27154139/Ulasan Jurnal-Peranan

Kepimpinan-Guru.

Robiah Sidin (1993) Classroom Management. Kuala Lumpur. Penerbit Fajar

Bakti Sdn. Bhd.

http://www.google.com/doc/4870216/PENGURUSAN%09BILIK-DARJAH

http://www.scribd.com/doc/13961139/Aplikasi-Ilmu%09Sosiologi-Pendidikan-Dalam%09Pengurusan-Bilik-Darjah

http://www.scribd.com/doc/13961139/Aplikasi-Ilmu%09Sosiologi-Pendidikan-Dalam%09Pengurusan-Bilik-Darjah

http://www.scribd.com/doc/27154139/Ulasan%09Jurnal-Peranan%09Kepimpinan-Guru

http://www.scribd.com/doc/27154139/Ulasan%09Jurnal-Peranan%09Kepimpinan-Guru

Documents

Unit 6 - Pengurusan Bilik Darjah edit 1 PDF-1.pdf