Voorwoord Die bundeltjie is ‘n versameling van veral humoristiese verhaaltjies wat veral in die jongste verlede in verskeie publikasies opgeneem is. Daar is egter ook ‘n paar ouer verhaaltjies by. Die gedagte is nie dat die verhaaltjies ‘n geheel moet vorm nie, maar is juis uiteenlopend om afwisseling in die somervakansie te bied. Pumba en die donders Kersfees en Nuwejaar wanneer die meeste mense feesvier, is vir Pumba ‘n nagmerrietyd, want dan word daar klappers geskiet. Sikke bomme. Selfs die kalmeerstroop wat vroulief vir Pumba ingejaag het, het nie gehelp nie. Maar dis nie al wanneer die arme boerboel se senuwees op hol raak nie. Dit was nou al ‘n ruk droog in die Vrystaat, en toe begin dit reën. Baie reën, en na ‘n dag of twee toe is daar uit die groute skielik ‘n harde donderslag. Een, twee...nog voor die uwe en vroulief tot drie kon tel toe blaf Puma benoud in die gang, en ‘n paar oomblikke later kom sy stompstertjie tussen die bene in die kamer ingedraf. Al keer wat sy banger was vir harde slae was die keer toe sy agteroor die sitkamer ingeval het, en dit geblyk het kleinman het sy duikbril en paddavoete aangepas vir die komende seevakansie, en was in die gang op pad om te kom wys. En toe sien Pumba dié spektakel in die gang afkom! Oupa en ouma Meyer het Engelse bure gehad, en die Engelse tante het gereeld gekla oor die ander bure reën kry, maar hulle net die donders. Pumba is bang vir die donders, dis nou maar gewis. Maar Pumba staan in die diereryk nie alleen oor vrees vir die donders nie. Jare gelede het Jors Troelie se pa in Amerika navorsing gedoen. Die gesin is saam, en dit was ‘n heerlike jaar. Niks pak by die skool nie, sneeu in die twee halwe winters en sleery op die gholfbaan agter die huise oorkant die straat, en in die somers veld toe sonder giftige slange. Pa Jan het embriologienavorsing gedoen. In sy klas was ‘n student, ene Goldstein, wat ‘n groot Afro-stylharedos gehad het. Soms het van die hoendereiers waarop geopereer is, muf gekry, en Pa Jan merk by geleentheid hardop op dat dié eiers met die mufkoppe vir hom so baie na Goldstein lyk. Van toe af, hoor hy, die studente praat van eiers wat ge-Goldstein het. Maar soms broei van eiers uit, en dan was daar die fraaiste kuikens. Van die uwe onthou, had die Toeriens altoos troetelkuikens in die huis. En so gebeur dit toe ook dat die Toeriens in Amerika twee identiese troetelkuikens ryker word. Identies, behalwe as die donders kom. As die eerste donderslag sy maak gemaak het, gaan kruip die een kuiken onder ‘n hangkas weg. Sy maat bly kordaat deur die huis loop. Cock of the walk, as’t ware, al was dit nou maar ‘n piepklein cock. Met yslike Pumba wat so deur die bewerasies oorval word as die donders toeslaan, is vroulief se baster skipper, Snoetie, min gespin. Nie eens ‘n ooglid

word geknip nie, en as sy ‘n uiltjie knip, sal ‘n donder haar ook nie sommer opgejaag kry nie. Pa se ma, ouma Toerien, het swaar gebyt aan ons trekkery uit die Boland Vrystaat toe. Alles waarvoor sy ‘n fobie gehad het, was in die Vrystaat, en vrees vir die donders was een. Slaan die donderweer tydens ‘n kuier, storm sy vreesbevange uit die huis uit. Skaars buite, slaan die donder weer, soos gebeur as die huis tussen twee ysterklipkoppies staan, en dan storm sy die huis in. Dis ook sy, wat na ‘n liederlike donderstorm, gesien het die bruin pot bo-op die lang skoorsteen is windskeef geslaan. En sy was in die huis toe daai slag getref het! Ouma Toerien is al lankal saliger, maar nou is Pumba haar vaandeldraer. ‘n Waardige vaandeldraer as dit by vrees vir die donders kom. Renosterstories Neef Ferdie is ‘n wildboer, en renosters is sy ding. Ferdie is nie sy regte naam nie, maar die leser sal teen die einde besef hoekom ‘n nom de arnoster aangewese is. Boonop verkies neef Ferdie swart renosters. Dit het glo niks met kleur te make nie, maar eerder met die humeur. Die swart renoster, so verstaan dié stadsjapie, is effens kleiner as die wit renoster, maar die swart humeur van die swart renoster het ‘n paar opspraakwekkende historiese aantekeninge tot gevolg gehad. Soos die ene wat kort na die Engelse ‘n spoorlyn Kenia se binneland ingebou het, besluit het hy soek net niks sulke raserige indringers nie en die lokomotief bestorm het. Die slag was so hard dat die lokomotief onklaar bly stoom afblaas het, terwyl renoster se kind sy kop ‘n slag of wat geskud,m en weggestrompel het. Neef Ferdie se gunsteling renoster het ook sy naam gekry. Ferdie die renoster was naderhand half mak vir neef Ferdie, maar versigtigheid is nooit oorboord gegooi nie. Soos dié slag wat neef Ferdie skielik gesê het: “Laat waai!” Ons laat waai. Veilig in die trok verduidelik neef Ferdie: “As daai renoster sy ore begin wikkel en sy stert swiep...” Kort hierna is Ferdie saam met ‘n paar ander renosters verkoop. Die laaiery is nie al te maklik nie, veral nie as dit swart renosters is nie. Hulle moet verdoof word en dan is dit ‘n liederlike stuk bedremmelde gewig om te laai. Neef Ferdie kyk die storie so. Ferdie die renoster wei nog heel rustig te midde van die rumoer en neef Ferdie wonder of soveel drama regtig nodig is. Ferdie die renoster was legendaries bekend hoeveel hy van lemoene hou. Meer as een keer het die wildsheining dit ontgeld as ‘n lorrie met ‘n vrag lemoene verbyry mark toe, want Ferdie kan iets vreesliks ruik. Veral lemoene. Neef Ferdie gaan haal ‘n paar lemoene, en a la Hansie en Grietjie word lemoene tot agter in die trok ente uit mekaar gesit. Ferdie vat die buit, en stap al loemsop-spuitend heel rustig tot agter op die bak. Toe word gespring, en die trok toegemaak.

“Toe leer ek hoekom renosters, in elk geval swart renosters, nie so getrok word nie.” Die trok was net toe, toe strip daai swart renoster sy moer iets allerverskrikliks. Sommer gou is dit duidelik as daar iets van die trok moet oorbly, moet Ferdie daar afkom. Die bak word oopgemaak en almal laat spaander, want nie eens ‘n ton lemoene sou nou Ferdie se bui gou laat sak nie. Ou Pula het ‘n mank been, en Ferdie pik op hom. Net, net betyds haal Pula ‘n stewige karee, en soos neef Ferdie sê, met die afkomslag gryp Pula een van die boonste takke vas. Maar Ferdie die renoster se briekse en belyning is nie heeltemal skerp genoeg om betyds op Pula se “disappearing act” te reageer nie, en hy dryf daai lang neushoring tot by die neusgate in die karee in. Neef Ferdie sê almal wil nog verlig raak, want ‘n karee laat so ‘n neushoring soos ‘n bajonet vassuig. Maar watwou, Ferdie die renoster is gans te die hoenders in om hom so te laat vang. Hy begin ruk, met die gevolg daai boom werk soos ‘n kleilat en hy slinger vir Pula in ‘n blinkblaar in. Almal wou nog wonder of Pula dit oorleef het, toe trek hy al vyftig meter verder, met die helfte van sy oorpak wat in die blinkblaar agtergebly het. Nou moet ek darem ter versagting bysê as ek nou dalk half wyd met die waarheid omgaan, neef Ferdie las partykeer dinge by sy stories om dit interessanter te maak – nie lieg nie, maar ‘n stadsjapie kan dalk nie agterkom dis spekskiet nie en dit vir die waarheid opdis. Vertel neef Ferdie, daai karee staan toe op klipperige grond, en met die gespook lig Ferdie die renoster die boom met wortels en tak uit daai losserige bodem. Hy skud sy kop ‘n slag of wat woes, en daar trek die boom. Nou moet ek eers weer ‘n draai gaan maak om die storie te kan vertel soos dit is. Ma het in haar dae voor sy met pa getroud geraak het, vir ‘n Engelse klas Afrikaans gegee. By geleentheid moes die klompie opstel skryf oor ‘n jagervaring. Bygesê, destyds is renosters nog gejag, en nie net gestroop nie. Die een knaap se storie handel oor sy pa wat gaan renosterjag het. Maar toe “wond” hy die renoster. En toe gaan soek daai renoster die man wat hom gewond het. “Die renoster is so kwaad, hy kyk agter hierdie boom, en hy kyk agter daardie boom.” Die probleem is, sê ma, die Engelse kinders raak soms vreeslik deurmekaar met die Afrikaanse “y”, en die “a” wat in Engels mos ook as “y” uitgespreek word. Dit was dus nie soseer ge-“kyk” wat die renoster so agter die bome gedoen het nie. Dié storie het al lankal by neef Ferdie uitgekom, synde hy ook so met renosters deurmekaar is. “Daai Ferdie was so kwaad, hy het nie eens gebodder om agter die bome te gaan kyk nie. Dis net die ene bolle.” Nie lank na Ferdie die renoster se vertrek nie, kry neef Ferdie ‘n beter aanbod en verhuis na ‘n ander provinsie. Ook hier word op die wildsplaas met renosters gespesialiseer.

“Ons koop toe ‘n plaas by om uit te brei, en natuurbewaring kom doen inspeksie. Terwyl hulle die kamp inspekteer wei daar ‘n klompie springbokke in die kamp wat maar daar was toe ons die plaas gekoop het. “Een van die Natuurbewaringsmense bekyk die springbokke skepties, en vra toe vir neef Ferdie: ‘Dink jy daar is genoeg springbokke vir die renosters om te eet?’ “Nou kan ‘n man ook nie eens lag nie, want of hulle nou iets weet of nie, hulle het wye magte en kan ‘n man se aansoek afkeur.” “Ja’” lag ek saam. “Soos almal weet vreet renosters eintlik rooibokke.” “Ja, nie springbokke nie.” Gelukkig nie want daar het juis pas ‘n klompie uitgediende springbokke uit Europa aangekom. Avbobstaaltjies Onder die dinge wat Herrie al om den brode gedoen het was om ‘n leerlingbegrafnisondernemer te wees. En al was Pa Jan ‘n proffie in Anatomie het Herrie maar altoos gehoop sy lewe kon so verloop dat hy nooit ‘n lyk in lewende wywe hoef te sien nie, by wyse van spreke. Maar dit was Herrie nie beskore nie. Boonop was daar ‘n vlaag grusame gebeurtenisse, en die gevolge het oor Herrie se “tafel” beweeg. Maa dis nie waaroor Herrie dit hier het nie. ‘n Ooreenkoms tot geheimhouding verhinder Herrie om met die volle kis vorendag te kom. Maar darem so iets hier en daar. Op ‘n dag is die ontvangs vol jonge dames, die een se rokkie korter as die ander. En almal begaan oor spesifiek een lyk. Herrie gaan kyk hoe die skynbare stoetbul van Bloemfontein lyk. Hy het weens ‘n meswond in die stof gebyt. Maar dis toe die naam wat Herrie amuseer. Ter wille van die nageslag verander Herrie dit bietjie: Jackie Chang Conradie. “Jackie Chang Conradie” se moordsaak is toe kort daarna in die hof, en Herrie kom meer van dié persoon te wete. Sy man, blyk dit, was ‘n bordeeleienaar, en Jackie Chang is hierin opgesluit om hom van die dwelms skoon te probeer maak. En ai, so tussenin doen hy toe slegte geselskap op. Op ‘n dag is die polisie daar, en hulle soek vir Herrie. Herrie pleit bewusteloos, tot hy onthou van die heel eerste lyk wat hy ingesit het – ‘n kontrakbegrafnis van armlastiges, met die naam “Jonas” met filtpen op die kis geskryf. Jonas en ‘n vrag Vigsbabas is so met hul yskoue kissies opmekaar gepak in ongemerkte grafte weggelê. Maar nou het Jonas ‘n naam, en familie en ‘n prokureur en die polisie. En hulle soek Herrie oor daai onwettige begrafnis. Maar Herrie het lank in die staat gewerk en van kortpaaie met korrupsie kon Herrie min geleer word. Trouens, Herrie onthou nog hoe sy hoofdirekteur, in die tenwoordigheid van die regsadviseur, by Herrie gepleit het om so nou en dan sy diskresie te gebruik en anderpad te kyk, Herrie se felheid teen korrupsie skep vir die nuwe regering (met Lektota as premier) probleme. En hy sal dit voor die Here ontken as Herrie dit herhaal.

Dus het Herrie die storie geken nog voor hulle begin het. As iemand in Pelenomi-hospitaal dood gaan, word ‘n telegram na die afsterwe na die familie wat opgegee is gestuur. As daar dan nie binne twee weke reaksie van die familie is nie, word die persoon armlastig begrawe. Wanneer die familie seker is die afgestorwene is reeds so onwaardig begraaf, daag hulle skielik met ‘n prokureur gewapen by die hospitaal en begrafnisondernemer op, en sê hulle het daai telegram nooit gekry nie, en eis en kry ‘n ordentlike begrafnis op staatskoste. Op ‘n dag is daar weer ‘n rumoer in die portaal. Dis ‘n dokter by ‘n privaat hospitaal wat ‘n pasiënt wat in die hospitaal dood is wil laat begraaf, maar die oorledene maak heftig beswaar. Die moeilikheid, blyk dit, is dat die oorledene nie net ‘n ander se naam geleen het vir sy hospitaalverblyf nie, hy het sommer op sy mediese fonds ook vertoef. Alles sou ook mooi uitgewerk het as die pasiënt nie loop lol het om dood te gaan nie. Die dokter raas oor bedrog, en die “oorledene” wil doodseker maak hy word nie weens die “misverstand” ingespit nie. Presies hoe ‘n groot misverstand hy nou gereken het dit kan wees weet nugter, want dit was hy sigselwers wat sy mater kom inboek het (by die hospitaal). Ook ‘n ou laai, verneem Herrie toe. Op ‘n dag wil ‘n antie die begrafnisondernemer en misipaal net hof toe sleep. Sy en ander susters het as draers van iemand by die graf opgetree, maar tussen haar eie gewig en die een in die kis se gewig het die graf-rand ingegee. Sy is toe nog voor die kis die graf in, tussen die aflaat en die kant in, met die gevolg dat sy goed deurgeglip, maar haar rok heel onsedelik bo gebly het. En mens raak nie onsedelik by ‘n graf nie. Die kollega wat die begrafnis behartig het, trek net skouers op en sê hy het hulle gewaarsku om nie so na-aan die rand te kom nie. “Sê jy miskien ek is vet?!” En woerts, weg is hy. Die bestuurder, voorheen konsul genoem, vertel hy het ‘n begrafnis op die Kaapse Vlakte behartig. Die grond is erg sanderig, en die priester hou aan te na aan die kant karring, en dan sien hy hoe begin die bodem wegsak, en druk hy die priester terug na veiliger grond. Maar die priester wil nou voor wees, en daar gaat hy, ook met kis en al die graf in. ‘n Paar jaar later staan kollega Abrie op troue. Abrie het naamlik een van die trou-koôrdineerders aangestel sodat hy nie so baie self hoef voor te berei vir die troue nie en meer kon vry. Die gevolg, hy was tien keer besiger in die aanloop tot sy troue as wat Herrie met syne was. ‘n Mens sien Abrie skaars. Is hy op kantoor, is hy op die telefoon, en voor mens nog more kan sê is hy weer vort om dit waarmee die huwelikskoördineerder hom so mooi help self te gaan doen. So tussenin onthou Herrie van ‘n vroulike kollega van jare toet wat ook so aan die telefoon vasgegroei het toe sy troureëlings getref het. Is sy ‘n rukkie uit, lê daar ‘n vraggie boodskappe van mense wat sy moet bel. So ‘n hopie lê by Abrie se lessenaar. En Herrie sit een tussenin: “Bel asb vir mnr. Luyk in verband met reëlings.”

Abrie kry die boodskap en bel. Dis Herrie se oud-kolega, mev. Steenbok by Avbob, wat antwoord. Sy is in die tradisie van die bestuurder – mens spot nie met die dood nie. “Kan ek asseblief met mnr. Luyk praat?” “Watter een, ons het baie?” vra mev. Steenbok. Baie sterk Herrie is ook ‘n nasaat van die De Neckers, en spoor die vakansie ‘n boekie oor dié familie op. Bietjie van ‘n anti-klimaks, want Herrie se besonderhede is opgeneem, maar nie een van Herrie se name is reg aangeteken nie. Maar dis nie eintlik waaroor Herrie dit hier het nie. Die skrywer, wyle oom Frans de Necker, ‘n jonger broer van wyle ds. Kobus de Necker van Warden, het ‘n spesiale hoofstuk aan sterk De Neckers gewy. Voor die voet gelukkig saggeaard en baie beskeie. Maar sterk was van hulle baie sterk. Maar die bul, die sterkste van almal, was oom Jan de Necker wat buite Herriesmith, ekskuus, Harrismith, geboer het. Oom Frans wy ‘n paragraaf aan dié oom Jan se nommer 14 voete, maar Herrie is hiermee nie alteveel beïndruk nie, want Groot Herrie is hoërskool toe met nommer 13-skoene aan sy voete. Oom Jan het van sy plaas af sommer oor Platberg te perd dorp toe gery. Op ‘n dag ontdek hy die eienaar het draad oor sy kortpad gespan. In die dorp wou die manne weet of hy nie kwaad was nie. “Ag nee wat, ek het sommer die perd oor die draad getel.” En, vertel oom Frans, daai storie van die eenskaarploeg wat so orals uitslaan, is waar. En daar is ‘n dominee as getuie dat dié storie na oom Jan toe teruggevoer kan word. Volgens oorlewering het oom Jan geploeg toe iemand te perd verbykom en vra of hy nie dalk weet waar dié oom Jan woon wat glo so sterk is nie. Oom Jan tel die eenskaarploeg op, en beduie daarmee in die rigting van sy huis: “Ja, daar by daai huis woon hy.” Blik Oor en die silwer randjie “Maar julle verstaan die Indiërkultuur nie lekker nie,” sê oom Brand de Wijn toe ons kla oor Jan Taks wat so ongenadig is. “Hoe nou oom?” “Man, tot ou Bitterbang Bibberbeentjies Malema is suur oor die ekonomie en finansies van die staat uit, soos hy dit noem, die hande van etniese Africans gehou word. Intussen is daar ‘n hele klomp Indiërs wat openlik spog oor die baie Indiërs wat in die hengse groot kabinet is. So baie, ek hoor hulle gaan die kabinet nou na die Kabaal herdoop.” “’n Kabaal kan hulle maak,” brom neef Korrel Kop. “Veral as iemand wil sorg dat Eskom se kerse nie geblus word nie.” “Julle sien,” sê oom Brand, “julle kan nie meer die skuld op Jan Taks pak nie. Hy het met affirmative action lankal die trekpas gekry.” “Nou wat moet ons hulle dan noem?” “Reddy’s Bargain House. Julle moet net ready wees om te bargain.” “Klink vir my steeds dis ‘n geval van hoes en betaal is die wet wat nie faal.”

“Maar mens kan darem bargain oor hoe diep in die *&^ ‘n mens moet wees.” “Vir my,” brom ek, “lyk dit meer of dit net die Ministers van Uitgawes is wat suksesvol gebargain kry. Al blinker karre namate die soustrein se spore vir skroot verkoop word, ‘n paar besoeke aan polisiestasies terwyl ‘n man met sy gevolg oor Kerstyd in ‘n peperduur hotel op die Durbanse strandfront bly, ‘n goue handdruk van R7 miljoen vir die man wat nou weer sy sakke kan volstop in ‘n nuwe deployment – te lekker.” “Julle is al weer vreeslik negatief,” roep mevv Kop en Oor uit die sitkamer. “Probeer liefs oor iets positiefs praat. Ons dink ‘n oomblik hard. Met die Curriebeker op Loftus is die silwer randjie erg deurgeskuur en skif. “Gelukkig hou die ys my drankie lekker koud,” sê oom Brand, te bly hy het iets positiefs gekry om te sê. “Gelukkig is my hoed se rand so wyd dit keer dat die son my gesig brand,” sê Korrel. “Dan is dit seker iets anders wat jou so rooi in die gesig maak!” roep mev. Kop uit die sitkamer. “Ons probeer iets positiefs kry om te sê,” raas Korrel terug. “Gelukkig hou ek van my Boerewors houtskool gebraai,” onthou ek van die worsie op die kole. Heng, dis maklik om aan iets positiefs te dink as mens net probeer. Blik Oor oor die land se probleemoplossings Nou een aand het die Ore ‘n paar familielede oorgenooi vir ‘n vleisie op die kole. Met die vleispryse van vandag en die Groenes wat kla oor die baie metaangas wat veeproduksie afgee, was dit maar klein vliesies. Toe ek dan vir neef Korrel Kop vra hoe hy sy vleis gevind het, toe sê hy hy het net die tjip opgetel toe vind hy dit nét daar. Nietemin, oom Brand de Wijn, die Ore se oom van Nederlandse herkoms, het nie oor die grootte van die vleis gekla nie. Net oor die grootte van die glas. Seg neef Korrel: “Blik, wat dink jy van die politici?” Na ‘n ruk vra hy: “Gaan jy dan niks sê nie?” “O,” seg ek, “ek dog jy vra wat jy van hulle dink.” Oom Brand was teen daardie tijd, ekskuus, tyd al vuurwarm. “Die *&^%$ %^$ *#&$ #&$#!” “Netso, sê Jors Troelie en Korrel gelyk.” “Nou het Zuma waaragtig daai klein Malema as toekomstige leier gaan salf!” Oom Brand is boos: “Pisangrepubliek!” “Dink oom daar gaan nog ‘n piesangboerdery oor wees as Malema eendag prez moet word?” vra Korrel. “Goed-goed, makataanrepubliek,” sê oom Brand. “Of karkoerrepubliek.” “Julle is darem heeltemal te pessimisties,” sê ek. “Volgens die VN se Ontwikkelingsindeks het Suid-Afrika nou eers tot die 129ste laagste plek uit 183 lande gesak. Daar is omtrent nog 50 plekke oor om heel onder te kom.” “Nie sleg vir die land wat ‘n paar dekades gelede die wêreld se eerste suksesvolle hartoorplanting gedoen het nie,” brom oom Brand.

“Nou is daar gevaar dat ons Mediese fakulteit sal moet toemaak as iemand nie begin vinger trek nie.” “Maak nie saak nie, dok Manto het mos klaar die wet so aangepas dat toordokters se pasiënte ook nou van mediese fondse kan eis. Versiendheid aan die dag gelê. Wat sal Suid-Afrika nou so spook om dokters vir Kanada op te lei, as ons heel goed met toordokters oor die weg kan kom?” sê Korrel. “Solank mens net nie donkerskool toe hoef te gaan nie. Daai toordokters se vuil messies glip te gereeld en ‘n man kan doodgaan, of nog erger, skade daar onderlangs kry,” sê oom Brand. Ons klink glasies. Op die karkoerrepubliek en president Malema! “Sies!” sê mevv Oor en Kop gelyk. “Gaan spoel jul mense met iets sterks uit.” “Dankie,” sê ek en Korrel gelyk en gaan maak ons glase weer vol. Dan sê party mense nog ons Afrikaners kan nie saamstaan nie. Wél, saam praat kan ons darem. “Ek bedoel nou eintlik oor die Chuene’s, Komphela’s en so aan,” verduidelik Korrel. “Die politieke kommissarisse.” “Eintlik politieke kom-as-narre,” brom ek. “Die *&^ $%# %$#* sje!” laat hoor oom Brand weer van hom. “Al wat ek weet is as mens ‘n politieke kom-as-nar aan die hoof van ‘n sekere kragvoorsiener sit, gaan die krag gelyk af en die prys op.” “Weet jy hoe sjukkel mensj met eisj, ekskuus, ys, as die krag afgaan?” vra oom Band. Ja, mens kan nogal dink dit gee ‘n krisis in die De Wijn-huishouding af, wat net uit oom Brand bestaan na tannie Rooi Wijn haar goed gevat en met haar rooi haredos die pad gevat het. Baie mense het al in die verlede gemeen as iemand net ‘n bandopnemer in ‘n kroeg aangeskakel hou, en iemand luister die volgende dag daarna, gaan hy met oplossings vir al die land se probleme sit. Ek besluit om die bandopnemer aan te skakel, en sal maar die volgende dag oom Brand se sêgoed doof. Net om te kyk hoeveel water dié teorie hou. “Wat doen ons met die ekonomie?” vra ek na ek die masjien skelmpies aangeskakel het. “’n Mens moet stabiliteit en eenvormigheid in regeringsuitsprake kry sodat beleggers dieselfde...” Dit was nou Korrel. “...dan faaier onsj die hele ^%$#sje lot,” voltooi oom Brand die sin. “En misdaad?” “Die polisie moet beter opgelei en....” “Sjkiet die hele &^%$sje lot...” “Wat van voedselsekuriteit?” “Die regering sal moet besin oor sy grondbeleid...” “Sjit vir hulle almal kleintyd al rekkiesj aan...” Sjo, ekskuus, so gaan dit die hele aand. Die volgende dag luister ek. My Blikore tuit, maar wie die meeste sin gemaak het sjal, ekskuus, sal ek maar verswyg.

Markmoeilikheid Die bestuur Langenhovenpark-boeremark Geagte bestuur By geleentheid het ek tydens ‘n vergadering van stalletjiehouers versoek dat die moontlikheid oorweeg moet word om draad tussen die agterkante van stalletjies te span in ‘n poging om die deurkruipery te probeer voorkom. Ek is destyds “afgeskiet” onder meer omdat een stalletjiehouer kortpad wil neem om te gaan piepie. Die besluit was dat elke stalletjiehouer self moet toesien dat mense nie deurkruip nie. Sedertdien het ons dit probeer doen, maar met baie min sukses. Daar is steeds ‘n deurkruipery, selfs al is alle moontlike deurgange toegepak. Onse mense is so met mekaar ondergrawe gekonfyt, deurkruipery waar iemand die gat toegestop het in kinderspeletjies. Die probleme met die deurkruipery, soos deur verskillende stalletjiehouers ondervind is: - Items, soos geld, word gesteel deur mense wat van agter inkruip terwyl ‘n mens voor besig is om klante te help. Veral groepies kinders span blykbaar saam om die stalletjiehouer voor met ooglopend opgemaakte vrae besig te hou, terwyl maats van agter deurkruip in ‘n poging om te steel. Evolusie het ‘n mens van oë agter die kop gestroop maar mense met lang vingers toegerus.

- Uitstalmateriaal word omgestamp. Hoe nouer die deurkruipgaatjies, hoe dikker is die mense wat kans sien om daardeur te wurm. Ek het al taamlike groot skade gehad met verkoopsvoorraad wat krapmerke van die omval op die gruis opdoen. Uitstallers wat skilderye uitstal het al groot skade opgedoen met skilderye wat gesigkant op die gruis omgestamp is. Het die geagte bestuur al gesien hoe verspot lyk ‘n dik tante wat oor en deur versperrings klim en kruip? Sies!

- Van die deurkruipers loop doodgewoon oor uitstalmateriaal, soos vroue se hekelwerk. Dit reflekteer die swakste moontlike opvoeding van mense. Sommiges het nog ‘n brakkie aan ‘n leiband wat lustig die roete merk vir netnou se terugkruip.

- By meer as een geleentheid is kastrolle met kookolie omgestamp. Dit kan erge beserings tot gevolg hê. Soos u bewus is, het die gesondheidsdepartement nie ‘n lisensie toegestaan om mense te kook nie.

- Ons het by geleentheid veiligheidstoerusting bemark en gedemonstreer, en dan aan die agterkant van die stalletjie ‘n kennisgewing opgesit wat lui dat gevaarlike toerusting gedemonstreer word, en daar dus geen toegang is nie. Op ‘n manier oorkom van die deurkruipers al die hindernisse wat gespan is, en ‘n paar is op ‘n nerf na raakgeslaan deur toerusting wat lag-lag skedelbreuk tot gevolg sou hê. Gelukkig bemark ons ook noodhulptoerusting, maar nie skopgrafies om die harsings mee op te skep en terug in die harspanne in te prop nie.

- Van die deurkruipers sal by ‘n “ingang” inloop, en dan aan die agerkant besef hulle kan nie deurkom nie. Hier sal hulle ‘n hele ent aan die stalletjies se agterkante beweeg tot hulle ‘n deurkruipplek kry, en dan uitbeweeg, en in die proses verskeie items omstamp, of in die uitstallers vasloop. Nig Salie se kruppel swaer weet blykbaar nie daar is ‘n dwarspad nie, hy sal op en af hink tot hy meen hy kry ‘n stegie waardeur hy kan kruip.

Ek meen ook dit neem langer om te gaan piepie deur “kortpad” deur ‘n “hindernisbaan” te neem, as om bloot met die paadjies om te beweeg. Van die deurkruipers is erg ontevrede omdat dit in effek onmoontlik gemaak word om deur te kruip, en wil in woordewisselings betrokke raak. As ‘n mens verduidelik dis omdat mens se geld en voorraad gesteel word, vererg hulle hul kwaai (‘n mens het in die reël nie tyd om die hele problematiek te verduidelik nie). Volgens die riglyne van die boeremark kom dit voor asof die bestuur half teë daarop is dat ‘n mens deurkruipers neek wat iets beskadig, en dan hul nekke daaroor rek. Ek versoek dus dat die bestuur ‘n noodhulpstalletjie inrig waar onder meer stalletjiehouers kalmeermiddels ingejaag kan word, en van waar deurkruipers na Ongevalle afgevoer kan word. Tydens die aandmark klink dit soos doef-doefmusiek soos mense in die donker oor die toue ens val wat gespan word om deurkruipery te keer, of bloot die gazebo’s se spantoue, en van die mense wat geval het is erg ontevrede daaroor. Hulle is skynbaar nie baie erg oor sosaties of pannekoek vol gruis nie. Ek besef, veral nou met die koste van die duiwelsvurk-omheining, is die span van draad tussen die stalletjies se agterkante nie ‘n opsie nie. Ek versoek dus dat die bestuur hul standpunt oor die afranseling van deurkruipers heroorweeg, of stalletjiehouers magtig om tolgeld te vra. Die uwe Herman Toerien Kameeldoringlaan 113 B Kop van Ghanese koning en dadels van kom Min Suid-Afrikaners weet dat die gebied wat vandag as Ghana bekend staan, nie baie lank gelede nie ‘n Nederlandse kolonie was. Pas het ‘n stukkie geskiedenis uit hierdie era sy finale verloop geneem. Die Nederlandse regering het die week die kop van ‘n Ahantsa koning, Badu Bonsu II, wat hulle in 1838 onthoof het, tydens ‘n seremonie Den Haag aan die Ghanese regering en afstammelinge oorhandig. Die Nederlanders het die kop by die Universiteit Leiden in versterkwater gehou, waar dit deur die Ghanese ambassadeur opgespoor is. In die emosies wat erg tydens die seremonie opgewel het, het ‘n afstammeling selfs gedreig dat van die terugneem van die kop na Ghana dadels gaan kom. Hy is later deur ander gerepudieer. Die ironie is dat die Afrikaanse uitdrukking, dadels van kom, moontlik ‘n Ghanese verbintenis het.

In 1818 sterf die destydse Nederlandse goewerneur, Herman Willem Daendels (met wisselvorm Daedels) in die Nederlanders se destydse Ghanese hoofsetel, St. George d'Elmina. Wikepedia beskryf sy sterfte as die onvervulling van sy Ghanese ambisies, wat baie groot planne ingesluit het. Die malaria wat daartoe gelei het dat van sy Ghanese ideale dadels gekom het, was egter nie al geleentheid waar sy drome nie in vervulling gegaan het nie. Ook van sy senior posisie as soldaat aan die kant van Napoleon se Bataafse besettingsmagte het nie veel gekom nie, en sy tydperk hierna as goewerneur-generaal in Batavia het ook min blywende prestasies opgelewer. Dit is juis sy heerskappy in Batavia waar die uitdrukking, dadels van kom, waarskynlik sy ontstaan het en in die Kaap neerslag gevind het. Naas Java was die kleiner eiland, Madura (Madoera), ‘n baie belangrike deel van die Nederlandse Oos-Indiese besitteings. Madura weer, staan ook bekend as die einland van “Komen en Gaan,” wat betreklik onlangs weer lewe ingeblaas is deur die verskyning van ‘n Nederlandse boek met dié naam, en wat oor die eiland handel. Die benaming kom egter uit ‘n veel ouer era, toe talle Indonesiese eilande, waaronder Madura, deel was van die ryk van Koeblai Kahn. Destyds moes senior amptenare wat na die eilandbesittings gestuur word en herroep word, van die beskikbaarheid van gewone handelskepe gebruik maak. So het dit nie net gebeur dat selfs die goewerneurs voortdurend “gekomen en gegaan” het nie, maar dat die kolonies selfs baie agteruitgegaan het in die langdurige afwesigheid van goewerneurs en hul admistrasies. Madoera in die besonder is baie erg geraak deur hierdie “komen en gaan” van goewerneurs. Hoewel min bronne na die uitdrukking van “Daendels van Komen en Gaan” verwys, kom dit tog voor. Koppel hieraan Wikepedia se beskrywing na afloop van die Ghanese hoofstuk: “Eventually none of the plans came to fruition” dan is dit moontlik dat Daendels wel ‘n blywende indruk op Afrikaans gelaat het. In die Kaap het skynbaar juis ‘n persepsie bestaan dat Daendels nie besonder bekwaam was nie. Die laaste Nederlandse goewerneur aan die Kaap, Jan Willem Jansens, het vir Daendels as goewerneur-generaal van Batavia opgevolg, en tussen dié twee was sake nie baie gemoedelik nie. Daendels het probeer wal gooi dat Jansens hom opvolg, maar hiervan het dadels gekom. Toe was Jansens weer erg krities in sy verslae oor sy voorganger – blykbaar onnodig krities. Die degie ‘n Storie het die geneigdheid om in verskeie gedaantes te herverskyn, en elke keer as die waarheid opgedis te word. Herrie het grootgeword met die storie van ou Aggenbach wat langs die see aan die Weskus gaan loop het en die groot ongeluk oorgekom het. Jan Spies het op hierdie weergawe uitgebrei. En toe in ‘n boek oor staaltjies uit die Anglo-Boere-oorlog kry Herrie dieselfde storie, net baie ouer, en in die Vrystaat.

Die Harrismith-kommando het deurgedruk Ladybrand toe om ‘n voorhoede Engelse soldate voor te keer, toe by Fouriesburg by die plaas van die Marais’ aangegaan is. Jong Madeleine was juis besig om rooi hakskene te ontwikkel, en nie onaardig vir die oog nie. En die sestienjarige Danie Cordier het juis beginne hardebaard kry. Toe die kommando ‘n paar uur later op vertrek staan, vra Danie verlof om ‘n rukkie langer te vertoef. Die kommandant, ook eenmaal so jonk, aarsel, en teen sy beterwete gee hy toestemming. Maar as Danie teen die aand nog nie ingehaal het nie, gaan die sambok praat. ‘n Hartseer Danie vertrek toe ook ‘n paar uur later. Op sy rug, langs die Mauser, hang ‘n kannetjie klaargekniegde deeg vir stokbrood. Nie ver nie, toe bak die sakkende sonntjie in Danie se blaaie, en nie lank nie beginne daai deeg te reis. En skiet die deksel van die kan af, kaplaks agter teen die ridder se kop. Danie meen dis die Mauser wat afgegaan het, en slaat neer. Daar, in ‘n donga, lê hy om gehaal te word. Boontoe. Maar na ‘n ruk besef Danie die dood bly uit, en hy begin voel-voel hier agter sy kop, tot hy aan iets klams vat. Hy trek sy besmeerde hand weer in oogsig. Pure harsings! Naderhand besef Danie hy moet plan maak, en ry terug plaas toe. Die tante verpleeg Danie met sorg – draai versigtig skoon gaas om sy kop, want daar kom so maklik kwaad in harsings. Madeleine het gou genoeg gesien dis die deeg wat die moeilikheid maak, maar bly tjoepstil. Dis nie aldag dat ‘n vryersklong in ‘n oorlog soveel grasie gaan kry om in haar sorg te vertoewe nie. Durban, hier kom ons Al ooit gewonder hoekom die Natallers die Transvalers die sopkoppies noem, en nie die Vrystaters nie? Dis nou na aanleiding van die binnelanders wat in Durban met hul kleintjies op die nek geabba loop, en oral vir die kleintjie sê: “Soppie koppie.” Wel miskien het ek die antwoord, maar ek moet nou eers op ‘n heel ander punt begin. Ons bure se huis spook glo, aldus die pa van een van die vorige inwoners. Hieroor kan ek my nie met gesag uitlaat nie, maar behalwe vir die huidige inwoners, het die voriges gou getrek. Goeie bure, maar bure wat ons onderskeidelik by die welsyn, die DBV en die polisie gerapporteer het. Een is vroeg graf toe. Sy lewer het opgepak, en ‘n mens het nie drie raaie nodig oor hoekom dit gebeur het nie. Kassie was nou waragtag sosiaal. Heel die teenoorgestelde van die uwes, wat selfs al had ons die belusting vir soveel gejol, dit gewoon nie kan bekostig nie. Een van Kassie se gereelde sosiale uitstappies was saam met familie en vriende uit die Kalahari na enige rugbywedstryd in Durban waarvoor min of meer ‘n saak uitgemaak kan word. Of dit nou ‘n toets, of ‘n Cheetah-Haai-wedstryd, of ‘n WP-

Haai-wedstryd was, dan is gepak en gery. Kassie het in die WP grootgeword – die dat die WP vir die ryslag gekwalifiseer het. Die ryding was ‘n yslike plaaslorrie. Dié het van Olifantshoek se wêreld van ‘n familielid se plaas gekom, en onderweg Durban toe vir Kassie opgelaai. Vir so ‘n aftog word ‘n braaier en tuinmeubels agterop die lorrie vasgeswys. Vorige ondervindings het bewys dis beter om die goed vas te swys. En so in die ry word gebraai. Reg agter die kap word ‘n klomp dubbelbedmatrasse en ander dik kooigoed gegooi, want om van Olifantsfontein Durban toe te ry, moet ‘n mens deur die Vrystaat ry, en in die rugbyseisoen is dit gewoonlik koud agterop ‘n oop lorrie. Veral soms. Aan die agterkant is ‘n longdrop vasgeswys. Toe kry die uwe onsmaaklikheid by die werk, en is baie moerig en ongelukkig, en Kassie sien dit en nooi my saam, wel wetend dis nie my styl nie. Maar Mevrou hoor die uitnodiging, en sy besluit so ‘n wegbreek saam met die manne sal net die ding wees. So met die opklim, wil ek weet van wat ek vir die kaartjie skuld, en die blyplek. Die “Moenie wharrie” nie, kom ek naderhand agter beteken daar is nog g’n kaartjie gekoop nie, en geen blyplek bespreek nie. Op my vraag hieroor kry ek net weer ‘n “moenie wharrie” nie. By Kassie se huis is die vuur in die braaier solank aangesteek. Ek wonder hieroor, en met goeie rede. Die ander manne wat ry is Wollie, Willie, die stil broers Hennie en Salie, en Bokkie. Marius se vrou het ‘n stokkie voor sy saamkommery gesteek, en Gerrie was nie meer in staat om op die lorrie te klim nie. Skaars op die verbypad, trek die luggie so koud agterop die bak dat almal onder die kooigoed in verdwyn. Omtrent net die neuse en oë steek uit. Die voggies word so onder die komberse gedrink. Die “vuur” in die braaier is die ene vonke. Na ‘n ruk besluit Wollie die kole is reg, en ‘n stuk wors word opgediep. Wollie duik net betyds om nie te verkluim nie onder die komberse in. Net elke af en toe is iemand koes-koes longdrop toe. Ek self het gedink om te knyp tot ek ons iewers stilhou, maar stilhou is min, en ek is naderhand ook londrop toe. In plaas van ‘n half vol emmer wat ek verwag is daar niks van die aard nie, net ‘n gat in die bak wat met ‘n sweisvlam gebrand is. Teen die longdrop se agterste muur is ‘n sitplek, ook met ‘n gat in, opgeslaan. Terug onder die kooigoed, so deur die skrefies lyk dit my daai wors word met ‘n sweisvlam gebraai, so trek die vonke. Dit is toe ook so – toe iemand kans sien om die wors te gaan “haal” kan hy nie die vurk daarin kry nie. Die stuk geofferde wors word sonder seremonie oor die kant, die veld in geslinger. “Moenie wharrie nie,” sê Bokkie. ‘n Klomp slope gesnyde biltong en droëwors word opgediep. Dit gaan lekker. Ek raak naderhand besorg oor Willie, die drywer, en loer agterdeur die kap. Willie is egter heel OK, bierblik in die hand, met ‘n oop sloop biltong en droëwors by hom. Nou ja, Willie is OK, maar ek nie heeltemal nie. “Is Willie veronderstel om so baie bier te drink?” wil ek weet.

“Moenie wharrie nie, Willie kan dit die beste vat. Dis hoekom hy met die afgaanslag die drywer is. Die gesels is naderhand op, maar van insluimer onder die kooigoed is min sprake toe Willie tussen Kestell en Harrismith die eerste keer die gruis langs die pad slaan. Hierna gebeur dit gereeld, en die Van Reenenspas lê nog voor. Gelukkig, so lyk dit, het Willie dit in hom om stadig teen Van Reenen af te ry. Onder, so ‘n entjie weg, is dit warmer en die manne ontdooi uit die komberse uit. ‘n Poging word weer aangewend om die vuur aan die gang te kry. Dis egter moeilik om bo by te kom as mens hande viervoet is. Die hande viervoetery is nou weer weens die kombinasie van die bacchus in die lyf en Willie wat baie sukkel om die lorrie op die pad te hou, want die pad slinger nou al erg. Is Willie nou waragtag ‘n kameel? So wonder ek. Een wat vog kan inhou. Hy hou nooit stil nie, en het ook nie ‘n longdrop nie. Ek besluit ek wil nie weet hoe hy die probleem oorkom nie. By Estcourt word egter by ‘n vulstasie stilgehou. Willie sukkel-sukkel na die geriewe toe, en die manne staan en ontdooi en verdere strategie en bespreek. Uit hierdie gesprek word ek wys dat daar nog nie tevore tydens die trippie daarin geslaag is om Durban te haal nie. Die bywoning van wedstryde bestaan net in die feëverhale wat agterna aan die vroue opgedis word. “Is dit hoekom julle nie kaartjies bespreek het nie?” “Ja, dis geldmors, verduidelik Kassie. “Ons sit dit om in likiede bates,” sê Wollie. “En die verblyf? Waar het julle dit gereël?” Ook dit blyk problematies te wees. En keer het hulle selfs so ver as Pietermaritzburg gevorder, en is toe die geld vir die verblyf in Durban kwyt. Ander ritte het nog vreemder verloop. Om die tolhekke te ontduik, is ‘n slag Oliviershoekpas af, maar op ‘n manier het die rit in Ixopo geëindig. ‘n Ander keer is wel Van Reenens af, maar om die tolhekke te systap, is hulle naby Ladysmith van die hoofpad af, en het op Vryheid beland. Een keer, meen Wollie, was hulle dalk by Underberg, maar die ander is ook nie so seker hiervan nie. Dus is dit heel onlogies om geld op blyplek te mors. “Maar ons het elke keer ‘n moerse tyd,” sê Wollie, en die ander knik entoesiasties kop. Die entoesiasme verdwyn egter dadelik, want dis nogal seer om in hierdie toestand so kop te knik. “Waar slaap ons vanaand?” vra ek, menende in watter dorp. “Agter op die trok,” sê Willie. Ek los maar die pleknaam. “En as dit reën?” “Ons het ‘n moerse lekker seil.” Ek gooi die handdoek in. Met ‘n seil, longdrop, matrasse, komberse, bier en biltong is ‘n man seker ‘n paar dae lank goed geholpe. Dis luuks teen sommige dae op die Grens. Trouens, die biltong uit die Kalahari is heerlik. Die droëwors staan glad nie terug nie.

“Hoe ver gaan ons nog manne?” wil Willie weet. “Ek voel nie juis baie sterk meer nie.” Almal kyk skielik gelyk vir my. “Kan jy lorrie bestuur?” “Ja, ek kan, maar ek mag nie want ek het nie ‘n liksens daarvoor nie.” “Tegniese detail,” meen Willie. “Ek het ook net ‘n trekkerliksens.” “Ek ry net tot ek ‘n goeie uitspanplek kry,” sê ek. Ek mag dalk nie ‘n liksens hê nie, maar ek meen ek is met ligjare die nugterste. Nou weet ek ook hoekom die Vrystaters nie ook Sopkoppies is nie. Hulle haal nie Durban nie. “Vuil plek, in elk geval,” meen Kassie die aand. “Simpel plek,” meen Wollie, “niemand verstaan Afrikaans nie.” Self dink ek aan die slag toe ek betrokke was by die reël van ‘n nasionale kongres in Bloemfontein. Vir elke provinsie se afgevaardigdes is ‘n kaart opgestel en gestuur oor hoe om van die N1 by die kongresplek te kom. Maar die Durbaniete laat weet hulle verstaan nie die kaart nie. Ek bel vererg, en moet nog Engels probeer pleeg. Daar is niks fout met die kaart nie. Hulle weet net nie hoe om van Durban by Bloemfontein te kom nie. Dan liewer ‘n sopkoppie as so ‘n stiksienige Soutie wat nie eens weet hoe om uit Natal uit te ry nie. Hans se tande Met Agri SA en Vrystaat Landbou se eeufeeste vanjaar, laat dit Herrie aan ‘n voorval dink omtrent halfpad na hierdie groot geleenthede toe. Destyds was dit gewoonte dat, sou SALU se jaarkongres die jaar na Durban se kant toe plaasvind, die Botha-broers van Reitz, oom Freek Coetzee van Villiers en oom Jan van Rooyen van Harrismith deel van die VLU-span wees. Maar voor hierdie besondere kongres is oom Jan afgesterf, en word die jong Hans van Reenen verkies om waar te neem. Soos gebruiklik ry oom Freek, en onderweg laai hy die Botha-broers op, en hulle kry koers Harrismith toe, om Hans op te laai voor hulle berg af is Pietermaritzburg toe, waar die kongres dié jaar plaasvind. “Onthou, g’n niks poetse nie,” herinner oom Ben Botha nog voor hulle berg af is. Dié aand deel oom Freek en Hans ‘n kamer in Miessus Gray se losieshuis langs die perderesiesbaan. Die broers deel soos altyd ‘n kamer. Destyds het ‘n man nog net half teenspoed met sy tande gehad, dan het die tandarts plan gemaak, en het maklik met ‘n volledige stel kunsgebit gesit. Die jong Hans ook, danksy ‘n misverstand in ‘n losgemaal en ‘n tandabses of twee. Oom Freek, vanselfsprekend, had ook die glas met die laggende tande in op sy bedkassie. Die nag kan Hans die versoeking nie weerstaan nie, diep oom Freek se tande op uit die glas, en laat sy eie in die water afsak. Oom Freek se tande word in ‘n sakdoek toegedraai en in sy tas versteek. Vroeg die volgende oggend is Hans vroeg uit die vere, en gaan draf met ‘n paar spilternuwe tekkies deur die bo-dorp. Terug in die kamer pak die eerste onrustigheid hom beet. Oom Freek én die tande is skoonveld.

Oom Freek en die ander kry hy in die eetkamer waar hulle lustig ontbyt nuttig, en hoewel oom Freek tandeloos is, pla dit niks. Sy tandvleise is al so taai, hy eet selfs roosterbrood met groot gemak. Hans groet so egter sy hand, en probeer so ongemerk die sagte kossies bestel en eet. “Nou waar’s jou tande, Freek?” “My tande wou vanoggend nie lekker sit nie, en terwyl ek so sukkel om dit te laat pas, breek dit middeldeur. Moes al lankal nuwes kry, toe spoel ek dit maar in die lewwie af.” Freek kan nie meer hou nie, en voor hy uitgevang word gaan haal hy oom Freek se tande uit sy tas. Net voor die manne wegtrek na hulle Hans op sy plaas afgelaai het, steek oom Freek sy hand met ‘n vuil doekie uit. “Hier’s jou tande. Ons het mos gesê geen poetse,” en vort is hulle. Eers vier jaar later, toe die kongres weer Natal se koers toe was, sou Hans hoor hoekom die verbod op poetse geplaas is. Die een poets was meer vindingryk as die ander. Soos toe hulle vir Miesus Gray ‘n nuwe laken moes koop nadat oom Jan die kongresgangers se skoene in die gang waar hulle skoongemaak moes word, omgeruil het. Hy was nog besig toe die skoenpoetser omkom, en hy gaan spring in die bed. Al probleem was dat oom Freek ondertussen sy onderlaken se onderkant saam met die bo-laken by die kopenent omgevou het. Oom Jan se skurwe voete is sonder moeite deur die geskifde laken, maar Miesus Gray wou ‘n nuwe laken hê. Nog oor Pumba se klappervrees Die nuwe jaar is ook nie meer so nuut nie, maar in een opsig bly die Herries goed bewus daarvan dat dit nuwe jaar geword het, en dat daar klappers geskiet is. Pumba. Pumba is nog nie weer dieselfde nie. Vir enigiets wat naastenby soos ‘n klapper klink, blaf sy steeds en draf vervaard deur die huis. Maar met die aanbreek van die nuwe jaar was dit iets ysliks. Eers het sy die Herries net met die rustelose geblaf geïrriteer, maar toe spring sy op Herrie en mev. Herrie se bed. Aanvanklik probeer sy haar so klein as moontlik tussen Herrie en mev. Herrie se koppe op die kussings oprol, wat vir ‘n boerboel nie die maklikste is nie. Maar dan vlieg sy weer op, draf blaf - blaf deur die juis, en bestyg weer die bed. Toe sy nog by die voetenent opspring, is dit een ding, maar toe neem sy uit die gang kortpad – oor Herrie se kop. En elke keer oor die bedkassie – op en af, op en af. Dis toe dat Herrie begin voet neersit, maar maklik gaan dit nie. In die proses om haar van die bedkassie af te stamp, gaan die radio saam. ‘n Dag of wat later ontdek Herrie sy identiteitsboekie is weg. Dié weet Herrie, was saam see toe met vakansie, en saam terug. Maar hierna wou die grysstof nie meer so lekker beelde oproep nie. Pumba se bedkassie-manewales hou egter aan met spook, en toe Herrie oplaas ‘n vierde keer onder die bedkassie en bed inloer, kry Herrie hom. So geval dat Herrie hom die vorige keer elke keer dwarsgedraai, en regop, agter ‘n poot gemis het.

Volgende nuwe jaar kry Pumba kalmeerpille, besluit Mev. Herrie. Ja, Snoetie is al op hartpille, dus kan Pumba seker maar op senuweepille kom ook. Die mense se beste vriend. Gelukkig is dit makliker om vir Pumba en selfs Snoetie pille in te jaag as vir die kat. Dis g’n niks lekker om elke keer wanneer die kat ‘n pil moes kry, so van die ontsmettingsmiddel rooi gesmeer te word nie. Maar terug by die klappers. Dit was Pumba se vierde nuwe jaar, en dus het Herrie die kwaai reaksie nie verwag nie. Die vorige kere was sy baie makker met die knalle. Ouma SC se jarelange vierbenige metgesel, wyle Tekkies, was iets anders. By geleentheid is die Herries met ‘n vuurwerkvertoning by die see. Tekkies het letterlik elke klappende en vlammende ding geskraap. Agter die ding aan, en as dit klap, pylreguit terug na ouma SC toe. Mens het heel tyd hart in die hande gou vir wanneer sy vinnig genoeg sou wees om so ‘n ding gevang te kry voor dit ontplof of vuurstrale uitspoeg of wat dit ook al doen. Herrie meen juis as Tekkies een van daai vuurpyle sou vang voor dit wegtrek, het sy sonder papiere Australië toe geëmigreer. Wanklank by die kanaries So elke wan en dan gebeur dit dat dit nie die dominee is wat tydens ‘n erediens die kollig steel nie. Soos die knapie wat tydens sy suster se jongste aankomeling se doop deur ‘n by bo-op sy poenskop geklits is: “Eina! Hoe byt so ‘n f*&^%n mot my!” Toe die weermag se bekende Kanaries in die Oos-Vrystaat kom besoek aflê, was dit heel te verstane dat hulle met hul optredes in kerke die kollig sou steel. Maar in een dorpie was dit nie die Kanaries wat daardie dag die dominee se donder gesteel het nie. Hierdie Kanaries was ‘n groep singende soldate, nie ‘n nuwe vliegmasjien van die Lugmag nie. Soos gebruiklik was die middelblok van die kerk se voorste paar rye vir die skoolkoshuis gereserveer. Dis nou al die kinders wie se ouers te ver bly om elke naweek huis toe te kan gaan. Heel in die voorste ry sit die Graad een seuntjies, en reg agter hulle die graad een miesiekinders. Die Kanaries het pas hul ding gedoen, en soos dit nou maar in ‘n stigtelike kerk gaan, geen applous gekry nie. Maar daar was wél ‘n knalharde geluid, toe een van die seuntjies heel voor met die wegsterf van die laaste noot ‘n glips kry. Die seuntjie langs hom vlieg verontwaardig op en betig hom kliphard: “Sies man, hoe dúrf jy in die Heer se allerheilgste p(*&?!” Vir ‘n kwartier lank het die dominee, kop tussen die knieë, die lag-rukkings uit homself probeer wurg voor hy die handdoek ingegooi, en die diens maar onserimonieel afgelas is. In die Overberge in... In die Overberge het ‘n familiebynaam so ‘n paar geslagte aangekom, en in die proses het die herkoms ‘n ruk verlore gegaan. Saam met die van het die bynaam “Str&^%temmer” gekom.

‘n Student gaan vors dit toe na en ontdek dat ‘n oor-groot-oupagrootjie in die hoëre dinge belanggestel het, en by geleentheid ‘n teleskoop uit Engeland laat kom het. Van al die sterrekykery het die bure hom toe naderhand Piet Astronomer genoem. Destyds was daar nie baie Engelse in die Overberge in nie, en het die suiwer Engels so bietjie verafrikaans geraak. Herrie, weer, stel meer in die klipgoed belang, en het seker al kort duskant ‘n ton se klipgoeters uit die Oos-Vrystaat by die Nasionale Museum aangedra in die hoop iets is besonders, soos dat Herrie byvoorbeeld ‘n dinosourus sou ontdek het. Hier en daar is daar al by die museum kopgekrap, soos klippe wat nie in die Oos-Vrystaat hoort nie, maar oor die algemeen bly Herrie bekaf. Een keer was Herrie regtig seker hy het iets besonders gekry, naamlik ‘n barnsteen met ‘n soort akkedis binne-in. Maar die “barnsteen (soos uit Jôrrêssiekpark) is toe net ‘n rooi agaat. Maar die Oos-Vrystaat het met die ysterklip-intrusies deur die sandsteen tóg ‘n klippeskat, waaronder hier en daar diamante. En waar diamante is, is daar diamantsmokkelaars, soos Floors Poteflous. Dié bynaam het hy verdien. Floors se skelmstreke om die polisie te uitoorlê is amper legendaries, maar die een wat in Herrie se kop vassteek is die slag toe hy geweet het hy loop in ‘n lokval in. Die afspraak met die lokvink was in die nag in die veld. Hier word die vuurhoutjieboksie met diamante aan Floors oorhandig, en voor hy kan betaal, laat val hy die diamante. Die polisie slaan toe en wil weet waar die diamante is. “Watter diamante?” Eers later ontdek hulle Floors het ‘n medepligtige gehad, wat ‘n ent weg met sy visstok gewag het. Floors is met die hoek aan die punt van die lyn na sy afspraak toe. Dáár het hy die hoek deur die boksie en deksel gewerk, en die mater het dit inkatrol. Hoe Floors uiteindelik gevang is, is ‘n ander verhaal. Petaljes met die edeles Die edeles se blouligbendes wat so rof met die publiek tekere gaan, roep by Herrie sy eie herinneringe oor wedervarings met edeles op. Herrie is self lief vir voet in die hoek sit, maar weens die alewige moontlikheid dat dit Herrie gouer bankrot kan maak as normaalweg, is dit maar’n grootliks onuitgeleefde lekkerte. By geleentheid moet Herrie vir Piet Badenhorst van Bloemfontein na Wepener vergesel. Hy het pas minister geword, na Herrie al heelwat met hom as adjunk-minister te make gehad het. Hy kom sonder sy privaat sekretaris in die Rosestad aan, en Herrie verander op slag in chauffeur, privaat sekretaris en lyfwag. So langs die pad begin die minister vir Herrie aanpor om maar bietjie die voet swaarder in die hoek te laat rus. Herie, synde onkundig oor regte en mags en nie mags nie is dit by die edeles kom, is heel verlig en laat hom nie twee keer nooi nie. Die perdjie loop staan amper op sy agterpote soos Herrie vet gee, en dit suiker te lekker af Wepener toe.

Skielik beduie die minister van statiger ry. Op die volgende hoogte sien hy iets wat hy meen dalk ‘n spietkop kan wees. Toe besef Herrie, nie eens ‘n edele het die reg om landswette te oortree nie. Blykbaar nie meer nie, want nou word sommer op ander motoriste geskiet as hulle die voortsnellende konvooie se spoed durf breek. Uniformdraende lede van veiligheidsmagte mag blykbaar ook op parkeerplekke vir gestremdes parkeer vir privaat inkopies, selfs al word ‘n ampsmotor onwettig vir die doel ingespan. Herrie wonder net hoekom hulle dan so histeries raak as foto’s van hul wettige optredes geneem word. Maar dié dag het Minister Piet vir Herrie om ‘n ander rede amper ‘n hartaanval laat kry. Die besoek was die kersie op die koek van reëlings wat lank tevore begin het, en het deel uitgemaak van ‘n strategie rondom ‘n verkiesing. Die toespraak het by die uwe begin,k en is in die afwesigheid destyds van sulke luukshede soos fakse, om nie van e-pos te praat nie – heen en weer Wepener toe gery en oral uitgeklaar waar dit uitgeklaar moes word. Dit was destyds verbode dat ‘n amptenaar ‘n rekenaar by die werk mag gehad het uit vrees hy durf dalk net sy eie tikwerk doen. Nee, tikwerk moes by die tikpoel gedoen word, en dit moes met die bodes tikpoel toe en terug gaan. Die “werkstudie”-mense het dit so bevind, en hulself nogal “bestursadviesdienste” genoem. Dit was al erg genoeg as ‘n mens die tikwerkie sonder tikfoute terugkry, maar dit was ongelukkig die uitsondering. Dit moes dan weer die rondte van Vader Cloete loop, en word oorgetik (rekenaars was maar traag om ingevoer te word) en die foute is reg, maar goed wat reg was, is nou verkeerd. So met die derde probeerslag tik hulle dit dan maar op ‘n woordverwerker en kry mens die stuk na ‘n maand of twee darem reg. Al drie paragrawe. ‘n Toespraak bietjie langer. Dan moet die toespraak in Pretoria by die Minister se departement se toespraakkomitee kom. Wanneer dit klaar is, moet dit terug by die uwe kom, en as dit terug is, moet Herrie mediaverklarings maak, dit getik, en by die media besorg kry. Kortom, dis ‘n hengse langdradige en omslagtige proses. En so in die afsuikery Wepener toe, vra Herrie vir die minister of hy darem tevrede is met sy toespraak. Seg hy ewe: Nee, hy hou nie van geskrewe toesprake nie, hy lees maar die geleentheid en geniet dit om uit sy kop te praat. Dit het mooipraat gekos om te keer dat Herrie ‘n beroerte en hartaanval gelyk kry. Minister Piet sê toe hy meen darem die toespraak is in sy soetkysie en hy sal daarna kyk. In Wepener praat hy toe uit sy vuis uit, en na hy klaar is maak hy die soetkysie oop, graaf ‘n paar velle papier uit en rammel gou die toespraak af wat reeds op die media se rollers was. Ander kere was Herrie minder gelukkig. Soos met die sensus toe die Premier van haar toespraak afwyk, en dinge kwytraak soos sy hoop die polisie skiet sommer plaasaanvallers dood voor hulle hul nog toesluit het. In die koerante wat nie by die geleentheid was nie, en wat die inligting behoorlik met embargo gekry

het, is toe geplaas wat die premier moes sê. Alles oor die sensus en hoekom dit so belangrik is. Maar die res wat daar was? Binne ‘n ommesientjie is die doodskietwensery internasionale nuus. Al wat oor die sensus deurkom wat veronderstel was om bekend gestel te word, was “by geleentheid van die bekendstelling van die sensus.” En toe gaan ontken die premier nog sy het gesê wat sy gesê het. Hierdie premier het meer keer dinge gesê voor sy gedink het. Toe oud-president Mbeki uit die bloute die sluiting van die kommando’s aankondig, moes die premiers met slim praatjies die brouwerk probeer regverdig. Hierdie ene laat wiel toe met kommando’s wat “struikrowersneste” sou wees. Kort hierna moet die uwe ‘n landbouvergadering in Herriesmith, ekskuus, Harrismith, gaan toespreek, en dié word by die kommandokantore gehou. Maar Herrie weet nie waar dit is nie, en ry op die bordjies af met die “i”’s op. By die misipaal se inligtingskantoor is twee jonge dames wat nie Afrikaans verstaan nie, en ook nog nooit van ‘n ding soos die kommandokantoor gehoor het nie. Herrie het nog so gewonder of my moes vra na die “bandits’ nest,” maar vra toe maar buite, en die eerste een vir wie Herrie vra beduie die pad kommandokantore toe haarfyn. Mens wat nie vooraf hul toesprake lees nie kan ook probleme veroorsaak. Soos die een LUK wat op Kroonstad moes praat. Hy was in Pretoria, en ek ontmoet hom toe op pad terug in Kroonstad, en gee die toespraak. Hy het die toespraak geniet, maar ook sekere aannames gemaak oor wat kom, en dan gesê wat hy meen moet kom, en dan kort daarna lees hy die teenoorgestelde. Die feit dat hy ‘n paar happe ingehad het en by geleentheid amper agter die kateder uitgeval het, het dalk iets daarmee te make gehad. By geleentheid bied Herrie ‘n konferensie in die Norman Doubelsaal in Heidedal aan. Herrie bespreek lank genoeg voor die tyd ‘n bakkie by die staatsgarage om stoele en pante aan te ry, en gaan die middag voor die tyd staatsgarage toe. Chaos. Die bakkie is bespreek, maar daar is nie so iets beskikbaar nie. Die grootbaas sit in die Pinksterbiduur, en goete soos selfone het nog nie bestaan nie. Met ‘n groot gesukkel is die baas daar. Herrie is naderhand nukkerig, want as hulle nie ‘n bakkie het nie, moet hulle dringend een deur die nag van Johannesburg laat kom, want die volgende dag praat die minister, en dan moet die saal klaar wees. Oplaas kry Herrie ‘n lorrie waarvoor hy natuurlik nie ‘n rybewys het nie, maar nood is nood. Die minister was al besig om die toespraak wat Herrie geskryf het te les toe is Herrie nog agter die gordyne besig om uit sy oorpak te wikkel en in sy pak klere in. Tussenin het iemand darem gehelp om ou ds. Gordon, wat ingestem het om die opening met Skriflesing en gebed te doen, uit sy tuin te gaan haal waar hy besig was om nat te lei. Skoon van die geleentheid vergeet. Gelukkig was al die toesprake wat Herrie deur die jaar vir ministers, adjunk-ministers, administrateurs, DG’s en LUK’s geskryf het so vol drama nie. En nee, Herrie was nog nooit ‘n amptelike toespraakskrywer nie.

Die bokser en die boetebessie Die leserspubliek spot dikwels en sê die joernaliste se slagspreuk is: "Moet nooit die waarheid in die pad van 'n goeie storie laat staan nie." Tog is joernalisme een van daardie beroepe wat moet doodseker maak dat hul feite 100% reg is. Die grappie lui immers dat 'n dokter se foute begrawe word, 'n advokaat se foute word opgehang, maar 'n joernalis se foute word gepubliseer. En wat op skrif staan, kan 'n mens baie maklik in die sop laat beland. Bowendien het die drikkersdywil die vermoë om 'n joernalis te laat bloos. Daarom was dit lank praktyk om 'n groentjie-joernalis sy spore in die landdroshof te laat verdien. 'n Effense verkeerdskrywery, en 'n man kan met 'n kriminele rekord opgesaal sit. In 'n stadium is gesê min redakteurs het nie kriminele rekords nie - minagting van die hof omdat hulle die identiteit van die blapsmaker beskerm. Dit is veral waar die opskrifskrywer, wat nie die berigskrywer is nie, 'n blaps gemaak het. Hofverslaggewing kan dodelik wees, veral in 'n groot hofgebou waar die opposisie voorgetrek word. Destyds was dit so in die Bloemfonteinse landdroshof waar oom Tallies van die Friend maar altoos die staatsaanklaers en landdroste se gunsteling was. Die Volksblad se joernalis het een van drie opsies gehad - of oom Tallies met valkoog dophou sodat hy nie ongemerk 'n saak kan opdoen nie; of eenvoudig voetpatrollie loop van hof na hof, stelle trappe op en af, tot 'n mens se tong doer hang, oor vier verdiepings en lang gange, en by elke hof koekeloer tot 'n mens 'n stewige saak raakloop; of 'n alternatiewe inligtingsbron opbou. Maak dus vriende met die ordonnanse, tolke en proefbeamptes. Die proefbeamptes het egter ook hul pond vleis ge-eis - as 'n mens 'n saak raakloop waar die joernalis net die vaagste suspisie het dat 'n proefbeampte moet ingryp, moet die proefbeampte laat weet word. Dit het die joernalis weer in onguns by die staatsaanklaer gebring, wie se spoed gebreek word in die vinnige afhandeling van sake. Die ordonnanse en tolke was makliker. Soos die een wat eendag grootoog vertel van hoe hy die mooiste meisie se vingerafdrukke geneem het. Dit blyk toe sy en haar kêrel, 'n mediese dokter, is die vorige middag die hof behoorlik ingesmokkel nadat die dokter met kokaïen betrap is. Die meisie het dagga by haar gehad, vandaar dat haar vingerafdrukke geneem is. Die beste was, trek 'n stywe rek, 'n gordel en kruisbande aan. Veral as oom Tallies skielik lus kry om nie die middag te kom nie, omdat daar “niks” die moeite werd die middag is nie. Ruik lont, en gaan soek hom, want hy is weer 'n gunsie bewys. En so is die snaaksste hofsaak van my loopbaan opgespoor. Die beskuldigde is die bekende Reid-Daly, aanvoerder van die destydse Selous Scouts in oorle' Rhodesië, se broer. Al is dit net die broer, is hy self kleurryk - het Rhodesiese kleure in boks en bofbal gekry. Hy word van aanranding met die opset om ernstig te beseer aangekla, en van crimen injuria. Die hofverskyning spruit voort uit 'n insident voor 'n hotel in Bloemfontein, waarby die groot man en 'n verbete boetebessie betrokke was. Nee, hy het haar nie 'n boksles gegee nie. Haar omgery, na sy glo nie geluister het toe hy vir haar gesê het sy moet *&^of voor sy kar nie. Wat die tweede klag verduidelik.

Hy verduidelik hy het in die hotel in Maitlandstraat (wat nie meer bestaan nie) tuisgegaan. Toe hy die volgende oggend sy bagasie wou oplaai, is daar nie parkeerplek voor die hotel nie. Net op 'n geel streep. En as hy daar wil stilhou, beduie die verkeersdame (hy het 'n benaming gebruik wat meer akkuraat met metermerrie vertaal sou kon word) dat hy sy ry moet kry. Dan ry hy om die blok, en kry dieselfde situasie. Na die hoeveelste keer om die blok, hou hy ten spyte van die dame se objeksies op die geel streep stil en laai sy bagasie in. Toe hy weer wil ry, staan sy reg voor die kar en skryf vir hom 'n kaartjie. En hy het toe g'n niks vir haar sulke lelike dinge gesê nie. Hy het vir haar gesê "buck up," glo 'n ou sêding in die Rhodesiese weermag. Die landdros, Fred van Noordwyk en broer van Bethlehem se bekende boer, wyle Harry van Noordwyk, wou weet of hy seker is hy het "buck up" en nie "%^$of" gesê nie. Nee, hy is doodseker. Dus word die staatsgetuies laat kom. Eers die verkeersdame self. Ja nee, sy het gehoor wat sy gehoor het. Toe haar vroulike kollega. Nee, sy het dit nou nie gehoor nie. Al wat sy weet, is dat haar kollega na sy omgery is, wou weet hoe mens "*&^of" spel. Toe 'n winkelier wat die petalje dopgehou het. Nee, hy het nie gehoor hoe die beskuldigde *&^of sê nie, net hoe die klaer dit aan die beskuldigde toegesnou het! En net daar sink die staat se saak oor die crimen injuria. As twee mekaar vloek, kanselleer dit mekaar se klagtes uit. Met aanranding is dit egter 'n perd (of is dit hier 'n merrie?) van 'n ander kleur - twee ouens kan mekaar dik tik, en altwee skuldig bevind word. Omdat dit al die hoeveelste keer was wat die Reid-Daly vir die hofsaak moes Bloemfontein toe kom, word hy net gewaarsku en ontslaan. Ook heelwat provokasie gewees, meen die landdros - as 'n man darem nou elke keer as hy om die blok ry om parkeerplek te soek net om bagasie op te laai, te moet hoor hy moet &^%of. Reid-Daly verneem na hoekom sy vingerafdrukke geneem word. Na die verduideliking: "Oh, so next time I do not *&^of they'l nail me?" Swynerige dieremaniere Min gesinne waar daar kinders is, kan nie rits vreemde dieremaniere oproep nie. Die Herries is geen uitsondering nie. Onder die minder vreemdes by die minder vreemdes by die Herries was konyne. Poging nommer een was ‘n reuse vleiskonyn wat Herrie by ‘n konynboerdery in Botshabelo jammer gekry het. Geskik om te eet mag hy gewees het, maar vir troeteldier was hy te wild en het op slag weggeloop. Die hartseer is met ‘n pikswart klein konyntjie probeer, maar ook hy het omtrent dadelik weggeloop. Nommer drie het Groot Herrie op die boeremark raakgeloop en was hondmak. So mak dat Klein Herrie die hasie in sy opblaasswembadjie laat swem het. Die hasie is toe dieselfde dag begrawe. Groot Herrie het stamoorlog teen Klein Herrie verklaar. Maar die vreemdste was tussen al die diere deur die optrede van Chien, die Herries se destydse kruising tussen ‘n Rottweiler en Duitse herdershond. Die Herries kon haar basies leer om enigiets nié te vang nie, konyne inkluis. Toe sy aanhou in die konynhok inbreek, blyk dit sy is agter die konynkos aan. Ook toe

die Herries twee makoue gehad het. Eers twee, toe skielik baie, en daarna baie makoueiers, het Chien die makoue laat begaan. Sy kon net die een makouwyfie nie verdra nie. Nog ‘n minder gelukkige samesyn was die troetelvarkies en die perd op Rietfontein, oupa Nic se ander plaas. Die mense wat in die opstal gebly het, het naamlik twee van die klein troetelvarkies aangehou, en ‘n perd. Tipies ot was die vretery nie altyd so vreedsaam nie. Die otjies het hulle verbeel hulle kon saam met alles op die plaas vreet, tot van die bulle se hooi met ureum. Maar die bulle het ‘n klomp pense en dus is daar goed wat ‘n bul kan vreet wat ‘n swyn na die hiernamaals kan help. Hulle het dit egter oorleef. So gaan vreet die een klein otjie tussen die voorpote van die perd – daai perd wat g’n tyd had vir swyne. En die otjie raak aan die perd! Die perd gryp die varkie aan sy kraag, tel die varkie op wat soos ‘n maar vark aan’t skree gaan, en skud hom verwoed. Die otjie trek soos ‘n skreeuende missiel deur die lug, en beland met sy bas op gras, nie ver van daai voorpote nie. ‘n Oi, oi later is hy egter weer ongesteurd aan’t weie. Lawwe Lulu Jare gelede het ‘n omgekrapte motoris van die platteland hom in ‘n moeilike Bloemfonteinse boetebessie vasgeloop. Die man moes sy vrou iewers oplaai, en omdat daar nie parkering was nie, is afgespreek hy kry haar presies drie-uur op ‘n plek, hy sal dubbelparkeer, en sy moet opspring. Op die kop drie-uur dubbelparkeer die man. Sy vrou was egter nie daar nie – ‘n boetebessie wel, en sy beduie hy moet ry. Hy probeer nog beduie op sy horlosie en met sy mond iets vorm van “my vrou.” Maar die boetebessie vat-vat na haar boekie, en die man ry maar om die blok. Om die blok te ry synde ook nie meer in Bloemfontein te wees wat dit was nie met die eenrigtingstrate en so aan. Dus is hy eers heelwat later terug op die toneel, maar sy vrou steeds nie. Die boetebessie wag hom in, en weer is dit ‘n gebeduie, en toe is dit weer die rondte van Vader Cloete. En weer is vroulief obsent, en weer beduie die boetebessie. Die man van die platteland voel egter genoeg is genoeg, en hy dubbelparkeer. ‘n Verwoede boetebessie storm nader, notaboekie in die hand. Die man probeer beduie, maar sy skryf. Hy beduie, en sy skryf. Omtrent klaargeskryf kom vroulief aan, pakkies tot teen die destydse telefoondrade. In plaas van blaam vat, swyg sy en pak self die pakkies agterin die bakkie se kappie, wat die boetebessie kans gee om klaar te skryf, en die kaartjie met ‘n vinnige handbeweging in die woedende plattelander se hand te druk. Sy draai op haar hak om en stap weg. Dis toe dat die man van die platteland oorkook en agter haar aanskree: “Haai jy, wat vra jy om in ‘n drieslaapkamerhuis te spook?!” Nou weet Herrie met vroueregte en so aan moes oud-pres. Mbeki baie vroue in sy kabinet aanstel. Tot Mbeki se eer moet Herrie ook byvoeg ‘n dwalende oog speel in die keuse van wie in die kabinet moet dien geen rol nie. Die meeste van die ministers, vroue inkluis, het agter in die tou gestaan toe “looks” uitgedeel is.

Van die vroue sal met gemak vrou-alleen ‘n goeie spookjoppie in selfs die Buckinghampaleis kan verrig. Daar is ‘n heel paar vroulike ministers wat Herrie bitter graag nié snags in sy huis sal wil raakloop nie. Vir Lawwe Lulu sal Herrie juis wil vra: Wat sal jy vra om in ‘n huis te boeboe? Bieliemieliefees Kort op Paul Roux se Sandsteenfees volg Reitz se Bieliemielie-fees. Ja, waar Herrie dit met Paul Roux gehad het oor die kroning van feeskoninginne, sien Herrie by Reitz word ‘n Mnr. Mieliebaard aangewys. Wat is fout met ‘n Mnr. Bieliemielie? Dís nou ‘n titel om baie op trots te wees! Maar eintlik het Herrie dit vandag oor iets gans anders. Die dae toe vroue nog hoede gedra het. Desdoeroejare gelede gaan kuier oom Hans Skuinskyk se vrou by haar suster op Platboomfontein. As oom Hans kon huishou sou hy nie omgegee het dat die tante lank wegbly nie, want die tante kon maar moeilik wees. Maar kort voor lank is daar nie meer skoon klere, breekware of heel kouse in die huis nie. Oom Hans het ook vreeslik maer beginne word, sodat selfs die dominee begin vra het wat skort. Dus, die dag toe die tante op Bethlehem se stasie moet aankom is oom Hans al vroeg weg met die treppie dorp toe. Die trein stoom die stasie in, en nog voordat dit tot stilstand is, het oom Hans al langs die trein af gedraf tot hy die tante se kompartement gekry het, gereed om die bagasie by die venster aan te vat. Met die trein mooi tot stilstand, beginne die tante haar hoed opsit. Dis nie sommer vir opsit nie, want sy het haar hare laat doen voor sy by sus vort is. Dit is gemeet en pas voor die spieël en vasstekery met haarnaalde. Toe word die tasse van die rak afgehaal. Net die ronde hoedetasse was al ‘n stuk of vier. Net toe sy die eerste deur die venster wil aangee, begin die trein wegtrek. By Afrikaskop is die tante toe af, en met die volgende trein terug Bethlehem toe. In Bethlehem word die hoed-opsittery herhaal, met die gevolg die tante is vort Meets toe. Hier haal sy in die kondukteurswa die goederetrein Bethlehem toe. Oom Hans sleep dié keer die tante self by die trein uit, en die kondukteur help tasse uitpak. Toe die trein wegtrek, draf ‘n woedende oom Hans ‘n ent saam en beduie vuis in die lug: “Engelsman, ek sal jou nog kry!” Mensdom vanjaar ‘n eeu gelede byna van Jules Verne se beste werk beroof Kan dit weer gebeur? Vanjaar, presies ‘n 100 jaar gelede, het ‘n boek onder die naam van Jules Verne verskyn. Die boek, Les naufragés du Jonathan, (Die oorlewendes van die Jonathan) het vier jaar na die dood van Verne verskyn, en was ‘n somber, swartgallige beskouing van die samelewing van sy tyd. Die manuskrip is reeds in 1897

neergepen, en die somberheid is toegeskryf aan Verne se goemoedstoestand nader aan sy dood in 1905. Hierdie boek het gou in die vergetelheid geraak, en dit het in 1977 eers duidelik geword hoekom. Dit was skynbaar reeds bekend dat Verne se seun, Michel, die oorspronklike manuskrip verwerk het, maar in 1977 het Piero Gondolo della Riva van Venesië die oorspronklike manuskrip, opgespoor, en die boek het onder sy oorspronklike titel, Magellania, verskyn. ‘n Engelse vertaling het eers in 2002 die lig gesien. Toe eers het dit duidelik geword in welke mate Michel die boek herskryf, en eintlik verongeluk het. Wat Michel beoog het is nie duidelik nie. Meestal word aanvaar dat Magellania so dramaties van Verne se ander werke verskil het, dat die uitgewer gemeen het Verne se aanhangers sou hierdie andersheid nie aanvaar nie. Met die verskyning van die oorspronklike Magellania is egter ‘n nuwe gehalte-dinamika aan Verne se oeuvre toegevoeg, iets waarvan sy seun sy nalatenskap byna beroof het. Selfs vandag nog beperk inligtingstukke oor Verne hom dikwels tot die vader van wetenskapsfiksie. Verne was egter geen fiksieskrywer in die egte sin van die woord nie. Talle van die tuie en instrumente wat hy in sy boeke beskryf het, het later werklikheid geword, en van die uitvinders het ook erkenning aan Verne vir hul inspirasie gegee. Onder Verne se “voortydige” beskrywings tel duikbote, helikopters, lugreëlings en rolprente. Magellania speel hom egter op ‘n heel ander vlak af – ‘n kliniese ontleding van gemeenskapslewe, filosofie, godsdiens en die mens se posisie in die natuur. As basis gebruik hy die lot van ‘n groep skipbreukelinge wie se skip in die Straat van Magellaan vergaan het. Die oorlewendes besluit om ‘n kolonie te stig. Hul wel en weë kruis met dié van ‘n persoon van onbekende herkoms, Kaw-djer, wat voorheen net ingestel was op sy eie en die inboorlinge se behoeftes. Sy eie herkoms is in misterie gehul, en sy lewensuitkyk, “Geen God en geen meester nie” verklap die filosofiese diepte waarin die boek delf. Kaw-djer, met sy uitgebreide kennis, help die koloniste om te vestig, maar toe die gemeenskap uitmekaar begin val, is hy teensinnig om as leier oor te neem. Kaw-djer, wie se innerlike gemoed en gedagtegang eerder as die omgewing en gebeure die verhaal oorheers, is ‘n passiewe anargis en hy glo vas in die vryheid van die menslike gees. Hier, aan die suidpunt van Amerika, waar Chili en Argentinië met mekaar oorhoeks is oor waar die grens tussen hulle loop, vind Kaw-djer die niemandsland waar hy sy lewensuitkyk ongesteurd kan uitleef. Met die stranding van die Jonathan, wie se skipbreukelinge eintlik na Afrika onderweg was, word sy opvattings deur praktiese realiteite uitgedaag. Magellania was egter nie die enigste werk van Verne wat geykte opvattings van die skrywer uitgedaag het nie. Op grond van sy werk, Mathias Sandorf, wat oor ‘n Hongaarse vryheidsvegter handel, is hy soms ook as rewolusionêr beskou. Sandorf, wat as verdediger van die verdrukte volksmassa intree, is reeds ‘n voorloper van Kaw-Djer wat dieper na die lewe kyk as die geykte opvattings van sy tyd.

Dit is egter moeilik om te bepaal of Verne Kaw-Djer se lewensbeskouing futuristies op vandag se samelewing sou wou projekteer, soos hy met sy tegnologiese “uitvindings” gedoen het. Hy het immers vir Kaw-Djer ‘n afgeleë deel van die wêreld gekies wat slegs deur beperkte buite-insette aangetas is. ‘n Meer sinvolle vraag sou moontlik wees hoeveel armer die wêreld is omdat nuwe insigte nie in die gemeenskap opgeneem word nie. Skrywers, by uitstek, is aan die beoordeling van uitgewers uitgelewer of hul pennevrug die gemeenskap sal haal. Vandag bied die internet wel “aflaaiplek” en potensieel ‘n wêreldgehoor, maar dit is steeds die gedrukte media wat die denkraamwerk bepaal. By die onlangse SA Akademie vir Wetenskap en Kuns se eeufeesvieringe is byvoorbeeld (so ver bekend) geen kategorie geskep vir bydraes tot Afrikaans of die wetenskap wat op die internet geplaas is nie. Daar is dus geen aanmoediging of inspirasie vir internetskrywers om by standaard-taalgebruik en spelling te bly nie, en die spelling is gewoonlik ook beroerd. Die werklike vraag is egter: Bepaal dit wat die gemeenskap verwag – dit wat binne sy gemaksone val, nie dit waaraan die denkende gemeenskap blootgestel word nie? As ‘n skrywer soos Verne amper-amper van sy diepgang en veelsydigheid beroof kon word, hoeveel ander gevalle is daar nie? Selfs die gevestigde wêreld van die evolusioniste, insluitend die teïstiese evolusioniste, geomorfoloë en sterrekundiges word deurlopend deur jong aarde kreasioniste bygedam. Is dit werklik in die Akademie se belang dat gemeenskappe moet ervaar dat die sepie-kultuur ‘n groter erkenning verdien as diepgang buite die gedrukte en uitgesaaide wêreld bloot omdat dit deur vooropgesette idees na die internet “verban” is? Gaan daar oor bykans ‘n eeu ‘n Piero Gondolo della Riva wees wat daarin gaan slaag om kosbaarhede van skrywers op die internet gaan opspoor en deel van die hoofstroom-raamwerk neem? Gaan daar van gevestigde en selfs bekroonde skrywers so werke na vore kom wat die letterkunde gaan verryk, maar internet toe verban is omdat dit anders as hul geykte patroon was? Herrie se kerrie: Genomineerdes vir 2009 se besondere bydraes Dit is weer daardie tyd van die jaar wanneer Herrie die name bekend maak van mense wat vir besondere eerbewyse vir hul bydraes in 2009 genomineer is. Soos gebruiklik begin Herrie by die Poskar (Politieke Oskar) –nominasies. Heel bo-an die lys is Julius Malema wat deur pres. Jacob Zuma genomineer is vir sy politieke insigte, volwasse leierskap en verantwoordelikheidsin, sodat Zuma hom ook sommer as kroonprins gesalf het. Malema is deur prof. Jonathan Jansen gesekondeer weens sy besondere intelligensie, en ‘n ere-professoraat in drama- en toneelkunde aangebied. Volgende op die lys is pres. Jacob Zuma, genomineer deur Julius Malema vir sy briljante interpretasie van grondwetlike sake en aanstellings in die juridiese veld. Dié nominasie is gesekondeer deur regter John Hlope. Die Vrystaatse Premier, Ace Magashule, kom ook aan die beurt weens die uitsonderlike vermoë om munisipale diensleweringsprobleme in sy provinsie so vinnig op te los, onlusmakers is nog besig om klippe te gooi dan is daar nie meer

munisipale diensleweringsprobleme nie, aldus Magashule. Hy is genomineer deur mnr. Neels van Rooyen, voorsitter van die Vrystaatse Skoor, en gesekondeer deur mnr. Thabo Manyoni, LUR vir Polisie en Paaie, wie se kop nog onlangs luidens berigte op die spel was. Hy het egter daarin geslaag om die slaggatprobleme sonder ‘n enkele tenderprobleem opgelos te kry. Die genomineerdes vir die Umbungeisj-medlaje (medalje van die olifant met die baie seer tand) is eerstens mnr. Leonard Chuene, genomineer deur mnr. Buthana Komphela en gesekondeer deur mnr. Hendrik Moganyetsi. Chuene word genomineer weens die buitengewone manier waarop hy Suid-Afrika in die buiteland bekend gestel het en gesorg het dat die oë van die wêreld op die vooraand van die 2010-wêreldsokkerbeker op die land vasgevang sal bly. Onder die lang lys vernaamste mededingers tel verskeie burgemeesters en oud-burgemeesters, soos dr. Gwen, Pappie en sy Granny, en dr. Tjeers. Die gesogte Eersteklas-soustreinkaartjie gaan aan die uitgetrede Openbare Beskermer, Lawrence Mushwana, wat na hy ‘n R7 miljoen goue handdruk gekry het, weer as voorsitter van die Menseregtekommissie aangestel is. Wat sy prestasie des te merkwaardiger maak is die hofsake wat hy as Openbare Beskermer verloor het, soos die Staatsteatersaak en toe die grote, die Petro SA-saak. Hy word egter sterk geopponeer deur kandidate uit verskeie owerheidsfere, en ‘n Ligte opskudding, as Eskom weer krag vir ligte het, is nie uitgesluit nie. ‘n Laat-inskrywing vir die “Vriende van die kommersiële Landbou”-medalje is adjunk-president Kgalema Motlanthe, vir sy ruim denke oor wie vir plaasmoorde verantwoordelik is. Hy is deur Lawwe Lulu genomineer, en deur pres. Robert Mugabe gesekondeer. Die Orde van die Flitsende Blou Ligte gaan onbestrede aan mnr. Julius Malema. Dit word betwyfel of ‘n burgerlike ooit sy prestasie op die bangheidskaal sal oortref, wat tot R300 000 per maand se staatsbeskerming aanleiding gee. Die Snorre-trofee vir vrot keurderwerk gaan aan die Springbokafrigter, Peter de Villiers. Tydens sy toekenning sal WP Nel en Coenie Oosthuizen ‘n duet aanhef getiteld, Skoenmaker, hou jou by jou afrigtingslees. Die Groen Medalje vir nie-rassigheid word gedeel deur die trippel-M-koor, Malema, Manyi en Maroga. Dit is nie bekend of dit waar is dat hulle op ‘n donker groen medalje aangedring het nie. Waar kry Zuma Beach in Kalifornië sy naam vandaan? Herman Toerien Suid-Afrika is nie al land wat ‘n bekende Zuma het nie. ‘n Deel van die bekende Malibu-kus van Kalifornië heet Zuma Beach, waar die reeks Bay Watch ook verfilm is. Zuma Beach is beslis nie na pres. Jacob Zuma vernoem nie, maar om vas te stel waar die naam vandaan kom het selfs met die hulp van Google nie te maklik gekom nie. Allerlei vreemde name en verduidelikings het opgeduik, waaronder ‘n mistieke heldefiguur met die naam Montezuma, wat in Suidwes-Kalifornië sou gewoon het. Dit is ook dieselfde naam as wat verskeie Asteekse keisers gedra

het. Hierdie naam hou onder andere verband met iets wat beteken soos: “Die heerser kyk kwaad toe.” Mog dit maar wees hoe pres. Zuma na korrupsie kyk! Hiermee is toe ook nie te ver van die waarheid af gekom nie – die naam het inderdaad sy herkoms in die voor-Europese Indiaanse kultuur. Dis eers toe opgemerk word dat daar ‘n naasliggende canyon met die naam Zuma Canyon is, dat die soektog koers gekry het. Dié canyon is bekend vir sy wye verskeidenheid plant- en dierelewe. Die Indiaanse stam wat reeds sowat 10 000 jaar in die omgewing gewoon het, wat die Amerikaanse naam Chumash dra, se woord vir “oorvloed” het die woord “zuma” opgelewer. Die Chumash, blyk dit, is op hul beurt weer ‘n interessante groep om te bestudeer. Hul getalle was vermoedelik in die orde van 11 000 tot 15 000 toe hulle met die eerste Spaanse ontdekkingsreisigers te make gekry het, maar blootstelling aan siektes veral na die Spaanjaarde nedersettings begin bou het, het hul getalle naderhand tot ongeveer 200 uitgedun. Hoewel daar nie meer ‘n enkele Chumash is wat die oorspronklike taal praat nie, is heelwat rekords hiervan opgeteken. Die Chumas, as deel van die sogenaamde mandjievervaardigingskultuur, was ook vir hul mandjies bekend, maar so ook vir pottebakkerswerk, en meer interessant, vir die maak van bote van plank. Hiermee was hulle een van min Indiaanse stamme wat seevarend was, en van hul stamgenote het op verskeie eilande in die see gewoon. So vernuftig was hulle met hul seevaart en bootbouwerk, dat sommige argeoloë steeds volhou dat hulle vroeë kontak met die Polinesiërs gehad het, en ‘n verwantskap in woorde word gesoek, en soms selfs vermoed. Die gedagte word egter nie wyd aangehang nie aangesien die herkoms van die Chumash se bote tot minstens ‘n duisend jaar voor die vermeende kontak met die Polinesiërs teruggevoer kan word. Herrie se kerrie: Soek die silwer randjie Dit is amper Kersfees, of soos Herrie verkies om dit te noem, die Christusfees, maar van ‘n gees van vrede op aarde en in die mens ‘n welbehae is daar by die bewoners van die ondermaanse hier te lande nog weinig tekens. Al is die landswye resessie amptelik verby, wat tradisioneel beteken dat die gestroopte Vrystaat seker oor so drie tot ses maande ook uit die resessie sal beweeg. Herrie ken ‘n paar mense wat nie meer die koerant koop nie, of selfs nie eens gratis koerante meer wil neem nie, want “alles is negatief.” Herrie is nou nie ‘n gereelde besoeker in 7de Laan nie, maar kan nie dink dat dit daar al te jollie gaan met al Jaansberg se misdaad nie. Tog is dit waarheen mense die werklikheid ontsnap. Maar Herrie het regtig die laaste ruk hard gedink om ‘n lysie van die positiewe te maak. Aanvanklik kon Herrie nie veel verder kom met positiewe dinge nie soos oom Bran de Wijn wat in sy noppies is dat ys in hierdie hitte sy drankie koud hou, dat Suid-Afrika se sportbeeld mooi in stand gehou word deur oud-Suid-Afrikaners

wat so goed vir die Engelse krieketspan vaar, dat juts Sjlôpie nie die pyp gerook het nie, dat Julius Malema nou so – aldus Kovsies se rektor – slim geword het... En so met al die kafpratery het Herrie se worsie op die kole houtskool verbrand, maar gelukkig hou Herrie van houtskool. Herrie weet egter daar is nog ‘n paar silwer randjies, en die belangrikste is dat ons land nog godsdiensvryheid geniet. Ons kan dus die Christusfees onbevange vier soos dit hoort. Die donker wolk is egter dat ons die Christusfees self sloop en daarvan “happy holidays” maak, ons onsself in bankrotskap in koop, ‘n klomp mense hul vuurwaens met Bachus se hulp om lamppale gaan vou, en Pumba met die klapperskietery in bevangenheid vrees injaag sodat sy, yslike boerboel, pens en pootjies al bibberend tussen Herrie en mev. Herrie in die katelkooi kom inkruip. Maar dan, eintlik moet elke dag ‘n Christusfees wees, en ‘n versoeningsdag, en ‘n vrouedag, en ‘n dag wat kinders nie mishandel of verwaarloos word nie, elke dag ‘n dag om aan die mense met gestremdhede en hongerte te dink... Herrie se kerrie: Ons blaps so lekker want ons gaps so lekker Die huidige regering het nie korrupsie uitgevind nie. Nog nooit nie. Net vervolmaak. Nee, dis nie Herrie wat so sê nie, dis die regering wat self so sê. Nou nie in soveel woorde nie, maar dit word darem nou erken dat dinge nou heeltemal hande uit geruk het. Neem nou maar die parlementêre vliegtuigkaartjies. Dis ‘n ou ding, en Herrie ken ook een wat destyds gevang is persoonlik. Hy is later tronk toe, maar oor iets anders. Ai, en helikopterritte elke Vrydag na ‘n sekere missieltoetsterrein naby Waenhuiskrans (waar die minister heel toevallig ‘n strandhuis gehad het), en Maandae weer terug parlement toe met die helikopter. Nee, dit was ook nie Herrie wat so briljant was om dit uit te pluis nie, maar die inwoners in die stranddorpe waaroor die heli gevlieg het, soos Hermanus, Onrus, Kleinmond, Gordonsbaai...”Daar gaan die minister weer vir sy naweeklikse inspeksie...” Nou wie kan dan nou die eerste klip gooi as ‘n huidige minister oor die Kerstyd in ‘n Durbanse strandfront-hotel tuisgaan, en ‘n paar besoeke aan plaaslike polisiestasies bring? Al kon ‘n mens nou met daai hotelrekening die hele missieltoetsterrein koop. Ai, en ‘n minister se eersteministerplanne wat in die slag bly toe dit kort voor die werping van die lot aan die lig kom hoe heldersiende dié minister was om te weet presies waar damme gebou, en besproeiingsplase uitgelê gaan word. Koop dan droë land, en verkoop besproeiingsgronde. Snaaks, mens sou dink so ‘n heldersiende minister sou ‘n gawe eerste minister kon wees. Toe Herrie op skool was, was hy self taamlik heldersiende, soos om soos klokslag te weet wanneer die administrateur siek is, en een van die LUK’s as administrateur waarneem. Want dan het sy telgies met daai lang, slap kar, OVS 1, skool toe gekom, chauffeur en al. Ai, en daai bekaf uitdrukkings toe ‘n paar LUK’s, senior amptenare, ‘n horde vroue en ‘n hele klomp vriende,familie en etlike belangstellendes in Bloemfontein

van die êrrie afklim, en die SAUK (ja, toe was dit nog die SAUK) se TV-kameras wag hulle in. Dié lywige afvaardiging sonder ‘n enkele kundige het oorsee gaan besluit watter skandeerder die provinsie moet aankoop. Natuurlik was die proffie toe al hoeka oorsee gewees om die skandeerder te gaan kies – die afvaardiging kon slegs die kleur gaan uitsoek. Fred Schnetler, destydse skrywer van Volksblad se Stop van Myne en deesdae saliger, het toe ‘n ellelange stuk geskryf oor hoe dit gebeur het dat die verbypad om Senekal 15 jaar geneem het om goedgekeur te raak. Van die afvaardigings wat eers oorsee moes gaan om ondersoek in te stel na die kleur van koppies. Daardie verbypad, terloops, is nou nog amper 30 jaar later steeds nie gebou nie. Nou wie kan dan ‘n vinger wys na ‘n hedendaagse brandarm munisipaliteit se toerismebevorderingsekskurie van ‘n half miljoen rand? Peanuts! Ook voor die nuwe bedeling vertel ‘n hoofdirekteur van die TPA van ‘n sekere burgemeester wat ‘n kontrak met ‘n ontwikkelaar gesluit het. Die maatskappy sou hom naamlik ‘n miljoen rand betaal, en sy seun in die VSA op universiteit hou. Boonop, een keer jaar, gaan die gesin op maatskappykoste vir boetman in die vreemde kuier. Natuurlik is die teenprestasie nie in die kontrak vervat nie. Toe lek die spulletjie uit, en die eintlike kontrak byt in die stof. Die maatskappy dog nog die ander kontrak is ook daarmee heen, toe laat weet die, toe gewese burgemeester, aikôna, daar is mos niks van ‘n teensprestasie nie. Maar soos Herrie sê, al het die nuwe regering nie korrupsie uitgevind nie, hulle het dit vervolmaak. Of dit nou “handling fees” vir kontrakte is, of dit “geskenkies is om die hart bly te maak, en of dit nou sommer doodgewoon tsjôtsjô is, Herrie het dit als gesien.. Selfs ‘n burgemeester wie se onder die tafel-aksies op ‘n versteekte video-kamera vasgelê is. Pleit onskuldig, want, voer hy aan, wetgewing maak net voorsiening daarvoor dat iemand vir prostitusie en diamante in ‘n lokval gevang kan word. Nie korrupsie nie. Hy is onskuldig bevind, maar Herrie weet nie of dit iets met sy verweer te make gehad het nie. Ja, Herrie het al als gesien. Of nee, daar was variasies wat Herrie nie geken het nie. Ai, soos die slag wat Herrie deel was van ‘n vergadering met die onderwysbase en die een kollega ‘n geldjie vir die onthaal kry. Die “onthaal” het in inkopiesakkie in die hoek bly staan – doodgewone kruideniersware vir die huis met ongewone fondse. In geheel was Herrie se verslag aan die Ouditeur-generaal oor die hele projek 86 bladsye. Herrie se Sothonaam het van Lethola (die een wat sag praat ween ‘n gewas wat die senuwee na die stembande seergemaak het) na Moferefere (die een wat onluste maak) verander. So erg, ‘n hoofdirekteur uit die vorige bedeling het Herrie ingeroep en gesê Herrie skep vir die nuwe regering probleme. Herrie, of dan Moferefere, moet net bietjie diskresie aanleer, leer wegkyk nou en dan, en as Herrie hom ooit aanhaal sal hy dit “voor die Here ontken.” Sjoe, so lekker gaan dit, ‘n bekende advokaat se naam is glads “Gaps” en ‘n rubriekskrywer “Roof.”

En as iemand dalk self moeite het om in te sien wat verkeerd is met korrupsie – neem dan maar die Wêreldbank se woord daarvoor: Korrupsie is die diefstal van ‘n land se toekoms. Herrie se kerrie: Wat het Suid-Afrika voor grondpaaie gehad? Daar is goeie en slegte nuus oor die Vrystaatse paaie. Die slegte nuus is dat dit sleg gaan met Vrystaatse paaie. Die goeie nuus is dat die AA in 'n verslag sê die probleme sal oor dertig jaar (nou is dit nog net 29 jaar) opgelos wees, want teen die huidige tempo van onderbefondsing, sal daar dan nie meer paaie in Suid-Afrika oor wees om oor te bekommer nie. Hoe dan gemaak, weet Herrie nou nie mooi nie, want Transnet bespaar skynbaar steeds deur spoorlyne op te breek en te verkoop. Spoorlyne, ter wille van die jongklomp, is sulke lang ysterstawe waarop daar eens op 'n tyd treine geloop het. Ag, en sal pa of ma tog verduidelik wat die verskil tussen 'n soustrein en 'n regte trein is? Weens min plasingsruimte kan Herrie nie hiermee ook nog uithelp nie. Swak paaie, anders as wat baie mense dink, dateer nie net uit die post 1994-bedeling nie. Toe die nuwe regering destyds besluit het die naam "Oranje-Vrystaat" is onaanvaarbaar, het 'n slimjan in 'n brief aan Volksblad die volgende insiggewende naam voorgestel: Potholes. Herrie verstaan nie hoekom hierdie voorstel nie die pyp gerook het nie, synde die nuwe regering dan so danig met die Engels is. Nietemin, lees 'n mens die geskiedenis, kom 'n mens agter hoe belangrik eers paaie – wat weinig meer as ossewaspore was, toe spoorlyne, en later weer paaie was. Ouma Meyer het vertel van die skande jare gelede toe besluit is watter pad uit Bloemfontein moet eerste geteer word. Die keuse val toe op 'n pad by 'n klein dorpie verby na nog 'n klein dorpie. So 150 kilometer buite Bloemfontein en so 20 kilometer voor die tweede klein dorpie, daar stop die teerpad. Heel toevallig by die afdraai na 'n minister se plaasopstal. By geleentheid kom meld Petrus by Herrie aan – 'n ou man wat in die week op 'n plot werk, en Saterdae dan met sy verbluffende kennis Herrie se tuin kom regruk. Petrus kom uit 'n vooraanstaande familie. Sy ouers was boere. Hulle het uit die grond geraak toe die vorige regering swart kolle "opgeruim" het, en Petrus se ouers besluit toe om die geld te gebruik om 'n wa en span osse te koop en transportryers te word. Toe, op 'n dag, trek die span deur 'n drif toe die rivier skielik afkom. Toe het Petrus se ouers nie meer die plaas nie en ook nie meer die span osse en die wa nie, en Petrus het arm grootgeword. Gelukkig is daar ook baie mooi transportrystories. Met 'n landboukongres by Rustenburg so 'n klompie jare gelede, vra 'n moedelose boer uit die Molopo wat Suid-Afrika voor teerpaaie gehad het. Teerpaaie, antwoord hy toe self. In die Molopo, het hy beduie, hou nie eens 'n viertrek nie. Hulle sit met produkte op die plase wat by die graansuiers en markte moet uitkom, maar daar is nie 'n manier om dit oor daardie "paaie" vervoer te kry nie.

By geleentheid het Herrie self 'n spaarwiel van 'n bakkie verloor toe die pad tussen Heilbron en Frankfort meer gat as pad was. Die LPW wat 'n jaar of wat gelede in die Vrystaatse Wetgewer vertel het hoe dronkbestuurders nou snags geïdentifiseer word, was nie heeltemal oorspronklik nie, maar dit was darem snaaks. Verduidelik hy, in die ou dae is die kar waarvan die ligte slinger-slinger aangekom het, afgetrek, want hy is gesuip. Nou word die ou wie se ligte reguit aankom afgetrek, want hy is te gesuip om vir die slaggate uit te swaai. Nou ja, van paaie en dronkies gepraat. By geleentheid val 'n paar spoke 'n moeilike dronkie lastig: "Gate toe!" bulder hy op die spoke. Herrie het 'n sluk of twee witblits-versnit geneem en bulder: "Spore toe!" Op die spore wat nog nie vir skrootyster verkoop is nie. Herrie se kerrie: Mr. P staan nie meer vir "Pro" Die Curriebeker staan al vergeet op Loftus maar steeds word die derms uitgeryg ... hoe later hoe kwater. Eers was dit die skeidsregter, soos Blouwillem sê, Jonathan Kaplyn, wat onder die nartjies deurgeloop het, maar algaande soos foto's wat van die beeldmateriaal af geneem is in omloop kom, is dit al hoe meer die lynregter, P. Lekgotle, wat met Steve se vrot pampoene gegooi word. Ja, Herrie weet waarvoor die "P" eintlik staan, maar daar is nou soveel ander weergawes in omloop wat nie vir 'n gesinskoerant geskik is nie, dat Herrie liefs hierby volstaan. Dis jammer dat die Vrystaat hom die tweede keer teen dieselfde "Pro" moes vasloop. Daar is darem troos. Altwee die liedere wat die Bloues so aanhef, het Vrystaatse wortels. "Liefling" is die handewerk van wyle Heine Toerien van die Mielieblaarklub-faam, wat op Kroonstad grootgeword het. Steve wat die ander een (hoe gaan dit nou weer) aanhef, het van sy skooldae in Welkom deurgebring. Dis nie net die spelers wat van die Vrystaat af kom nie. Laat die Blou Bulle die Curriebeker hou. Herrie het nog sy kerriebeker, al is dit op die oomblik 'n baie bitter beker. Miskien moet die Cheetahs, as hulle weer sien Mr. P is kantman (ekskuus, assistent-skuinsregter) of skeelregter), sommer dadelik punte gee. Op dié manier word beserings voorkom, word spelers wat 'n skewe woord kwytgeraak het nie geskors nie, en kry die Cheetahs in elk geval nie die punte nie. Dis nou in wegwedstryde, sodat die ander span darem ook nie die hekinkomste kry om nog Cheetahs mee te koop nie. Met tuiswedstryde moet 'n mens net vir Mr. P in die oor fluiter Jannie Els, die man wat sulke mooi Naasslaanwerk vir die Vrystaat gedoen het of die amper vergete Nico Botha is onder die toeskouers. En as dit nie genoeg is nie, net 'n kaalholler 'n draai oor die veld laat hardloop sodat Mr. P dink daai Bauernmeister, of so iets, is in die geweste. As hy 'n groot WP-voorspeler (Herrie kan uit die vuis nie onthou wie hy was of van waar hy gekoop was nie) so kan têkkel is Mr. P bloot kleingeld. Maar eintlik is Herrie nou so moeg vir rugby, Herrie oorweeg dit om rolbal te gaan speel. Maar, so het Herrie agtergekom, rolbal is 'n baie gevaarlike sport.

Jare gelede het 'n student aan die Saldanha-akademie wat provinsiaal gespeel het, se vriend sleg seergekry op die rugbyveld, en hy besluit toe die kool is die sous nie werd nie. (Dit was nou in die dae voor beroepsrugby en die koolblare groen blare, en die sous die soustrein geword het). Hy hou terstond op met rugby speel, en gaan speel rolbal. Maar met sy eerste probeerslag glip daai oumensalbaster uit sy hand, en vergruis 'n klomp beentjies in sy voet. Hoede af vir die land se mense wat bereid is om hierdie gevaarlike spel aan te durf. Herrie het jukskei oorweeg, maar as Herrie opgewonde raak, kry hy dalk net 'n skei wat 'n verergde speler by Herrie se een oor in, en die ander uitwerk. As die ou mooi mik, kan hy dalk Herrie se brein raaksteek. Herrie se kerrie: Van faksseëls en nommer asseblief Teen die Herries se muur is 'n prent van 'n faksmasjien waardeur 'n mens ingevoer word, en 'n tweede deel van die prentjie waar die ou redelik platgedruk anderkant begin uitkom. Aangesien dié prentjie in Mev. Herrie se sake-onderneming op is, en die onderneming onder meer fakse stuur, het die Herries 'n prys op die faks van mense gesit – naamlik R300. Ja-nee, vir Herrie bly 'n besigheid die ding wat die hond op die grasperk maak, al sê Besigheid Suid-Afrika nou ook wat. Nie dat mens deesdae die verskil kan agterkom nie. Maar ewewel, die gefaksery gee ure se frustrasies en ure se humor. So in die beginjare het mense gereeld opgedaag en gesê daai faks wat hulle gestuur en voor betaal het, het toe "nooit deurgegaan nie." Veral banke en staatsdepartemente het gereeld "nie die fakse gekry nie." Dan het Mev. Herrie die persoon vriendelik daarop gewys dat die bewysstrokie anders sê, en as die persoon anderkant nie bykom nie, gaan tien keer se stuur die faks nog nie anderkant "laat uitkom nie." Bel eers die mens en sê hy moet die fakse ontvang, nie weggooi en dan bewusteloos pleit nie. 'n Boereneef het so 'n moeilikheid met 'n koöperasie gehad. Hy faks 'n dag of twee vooruit wat hy kom laai, maar kom hy daar, soos klokslag, het hulle "nooit die faks ontvang nie." Op 'n dag maak hy die bewysstrokies bymekaar en skryf vir die direksie. Van toe af, as hy nog aangery kom, word al gewys waar hy moet intrek dat gelaai kan word. Presies hoe onkundig baie mense aanvanklik oor fakse was, blyk uit die verhale wat tegnici vertel. Dié storie het al baard - van die kliënt wat bel en sê gaan kyk wat by die fakskantoor aangaan, hy het dieselfde faks nou al 13 keer gekry. Die baas gaan kyk, en sien hoe die bode die faks weer indruk elke keer soos dit anderkant uitkom. "Kyk, daar kom hy al weer uit!" brom die gefrustreerde bode. Tog hoor 'n mens nuwes. Op 'n dag word 'n tegnikus laat kom na die kantoor van 'n Direkteur-generaal. Die faks werk nie. Hy kry die fout dadelik; die skoonmaker het met haar werkery die telefoonlyn uitgeruk.

Die DG wil egter weet wat was fout. Die tegnikus, 'n platjie, sê toe hulle het hul dokumente sonder die nodige seëls probeer stuur. 'n Ruk na hy op kantoor terug is, bel die baas hom. Hy moet kantoor toe kom. "Wat het jy vir die DG vertel?" wil hy weet. "Die man was hier om te kom faksseëls koop." Gorrel. Die tegnikus dog 'n DG sou darem snap dit was 'n grappie. "Wat sê jy toe vir hom?" "Nee, ek sê toe vir hom die tegnikus is in elk geval op pad na die kantoor toe en hy sal sommer die seëls saamneem en kom verduidelik hoe dit werk." Praat van 'n baas wat op sy voete kan dink. Maar nog steeds is daar onkunde. Mev. Herrie is die dag siek, en Herrie probeer na die beste van vermoë instaan. Die ou omie – 'n gereelde klant – kom stuur 'n faks, en hy het die nommer boaan ingeskryf. Herrie bel die nommer, Jaansberg toe, en na 'n ruk kom 'n mansstem: "Hallo." Herrie gooi die rooitaal: ""'n Fêkslaain plies." "A what?" Nou kyk, as iets Herrie vinniger as 'n kortsluiting laat trip is dit iemand wat 'n fakslyn antwoord en dan nie weet hoe om die groen knoppie te druk nie. "'n FêX LAAIN PLIEZZZ!" "What do you want?" "Press de ghrien battin on de masjien!" Maar Herrie se bloed kook. "But our faxes are automatic." "OK, ai wil foun de laain ighyn." En Herrie maak weer so. En waaragtig. "Hello." "'n Fêx laain plies," vra Herrie geduldig. "But our faxes are automatic." "Nieow fôr wat doe joe aanser de *&^% masjien?" "But this is my telephone line!" Herrie maak verskoning en gryp pen en papier, en Herrie sien die omie gryp ook pen en papier, en Herrie skryf die faksnommer neer. En stuur die faks sonder 'n probleem. Herrie vertel vir mev. Herrie. "O," sê sy, "ja, die omie raak baie deurmekaar. Dis sy dogter en skoonseun, 'n professor, se besigheid, en ek het al lankal die faksnommer neergeskryf en hou dit eenkant sodat ek die regte nommer bel as hy kom." Mev. Herrie was dus al deur dieselfde meul, ten aanskoue van die omie, en hy bly die besigheid se telefoonnommer verskaf. Ter wille van Mev. Herrie se besigheid se oorlewingspotensiaal moet Herrie tog nie daar deel van die openbare beeld wees nie. Maar die meeste klante het darem lankal geleer daar is nie so iets soos 'n faksnommer wat "amper reg" is soos hulle vroeër skynbaar geglo het nie. Nou is dit nog die e-posadresse wat 'n mens klante moet oortuig daar is net een regte weergawe, en dis die presies regte een, nie die amper regte een nie.

Dit laat 'n mens amper na die "Nommer asseblief-dae" verlang. Soos die proffie wat vertel hy bel in sy studentedae vir sy pa in Ugie. Hy vra die nommer op die plaas. "Nee, Sarel, ek lui by die koöperasie. Ek het hom nou net daar sien instap." Die moeilike oranje wors Sondagoggend na die Curriebeker-eindstryd ry 'n man met sy groen tjorrie met FS-nommerplate deur Bloemfontein se woongebiede se strate. Die kar is omtrént getooi met blou ballonne, en so ver soos die Blou Bul-ondersteuner ry, so ver toet hy. Herrie het 'n spesmaas 'n chirurg sou voor die son water trek die toeter moes uithaal waar 'n Cheeetah-ondersteuner dit kort voor lank sou indruk. By die plek waar mens mos vir die kleintjies die gatsometer indruk om hul koors te meet. Nietemin. Elke hond kry ook sy dag. Dié merk Herrie die vorige dag, voor die wedstryd, op die boeremark op. Van die een kant sien Herrie kom iemand met sy woelige worshond aan 'n oranje leiband aan, en van die ander kant iemand met twee effe groter steekhare sulke pers-blou-leibande. Nou laat niemand vir julle ooit vertel honde is kleurblind nie. Nee, nie as 'n brak 'n worshond met 'n oranje leiband is nie. Want sien hy iets blous, sien hy net rooi, by wyse van spreke. Dis 'n aardigheid om te sien hoe die plat hond se baas moeite het om daai wors van die verbouereerde steekhare af te hou. Dis 'n tande uitpakkery van 'n ander wêreld, en sy gromme het hy iewers by 'n Cheetah geleer. Herrie kan net dink wat van daai blou ballonne sou oorbly sou iemand dit in sy kop kry om vir die wors te sê: "Sa!" Dis toe maar 'n blou sakkie aartappels wat iemand op die mark gekoop en roekeloos langs 'n stalletjie neergesit het waar hy aangedoen het, wat dit moes ontgeld. Dié hond het nie Oros gebruik om te wys wat hy van die blou sakkie dink nie, deur dit met 'n oranje vloeistof te merk. Herrie weet nie of dit waar is nie, maar hy verneem die Blou Bul-base is so beïndruk met die skrumlesse wat hulle by die Cheetahs gekry het, hulle gaan nou Cheetahs koop vir die paar posisies wat nog nie deur Blikore beklee word nie. Harold Verster het glo reeds die faks gekry (die Bulle het nog net tjekboeke uitgevind, nog nie e-pos nie) waarin die Blou Bulle vra of hulle volgende jaar hul tuiswedstryde nie maar op die Vrystaatstadion kan kom speel nie. Sien, want dan speer hulle baie op verblyfkostes want die speler kan sommer by hul ouers oorslaap. Harold het, verneem Herrie op goeie gesag, terug laat weet die Bulle is na die Haaie en die WP op die waglys. Die laaste klompie jare kry die Vrystaters gereeld Curriebekerkoors. En dan is die hele wêreld oranje. Só oranje dat selfs 'n paar taxi's oranje geverf is – ene nogal metalic, en al het die destydse LUR ir sport oranje verbied.

Sien, ken nie haar geskiedenis nie. Nartjies is ook oranje, en die en positiewe ding is dat mens nie die gedokterde weergawe met die vuurwater pawiljoen toe kon neem nie. Die nadeel is dat die plaasvervangers, suurlemoene en veral lemmetjie (geel en nie oranje nie) darem baie beter en verder geslinger kan word as 'n nartjie. 'n Lemmetjie (nee man, nie die ding waarmee jou stukkend skeer as jy babelas het nie – dit wat die Engelse 'n lime noem, as mens nou naby genoeg aan die kantlyn sit, kan 'n mens tot 'n skelm skeidsregter tussen die blaaie pot. Maar die rugbybase is half tee daarop. Maar wat, as die oranjegolf eers spoel kan 'n LUR maar haar mond uitspoel soos sy wil., daai golf loop. Die oggend voor die eindstryd op die Langenhovenparkboeremark is omtrent als oranje. Die vlae, die hoede, die klere. En dit spoel toe ook oor na die diere. Kom iemand met so 'n woelige worshondjie verby aan 'n oranje leiband. En van voor af kom mense met twee steekhare aan sulke pers-blou leibande. Fout. As iemand gedink het honde is kleurblind, het niemand dit vir daar worsie vertel nie. Dié is op die plek uit sy humeur uit, en probeer daar twee brandsiek brakke net bymekaar maak. Sy baas moet net lelik rem, of die enkele worsie het van twee brakke bloubulfrikkadelle, of eerder stew gemaak. Lanklaas 'n worsie so sleg die m*%r in gesien. Dis die ene tande-uitpakkery en 'n gegrom wat selfs 'n leeu stert tussen die bene sal laat koers kry. 'n Anderster soort swartsmeerdery In die tegnologiese era sou 'n mens nie veel moeite ondervind nie om sommer gou iewers iets raak te loop van hoe iemand iewers "letterlik" swartgesmeer word. Met letters. Of dit nou 'n (nou reeds gewese) rektor of twee met skelmpies is, of iets anders, dis daar. En dit wat in 'n stadium "infame leuens" was, staan kort voor lank in 'n wit trourok langs die swartgesmeerde. Veral die hoë bome vang wind, maar as mens hard genoeg Google gaan mens agterkom selfs die geringste van ons het nie ontGoogled daarvan afgekom nie. Bloggoggas noem mens hierdie gespuis. Siek lafaards wat met skuilname sit en die vinger in ander se oë druk met stories waarvan enige ooreenkoms met die werklikheid bloot toevallig is. Of op Mixit "sletlyste" opstel met die name van onskuldige meisies wat in die modder gesleep raak. En die diensverskaffers wat ewe vroom staan en sê hul identiteit moet weens hul, die misdadigers, se reg op privaatheid, beskerm word. Siestog. Want die Appèlhof het nie lank gelede nie bevestig kriminele laster is steeds 'n misdaad. Dus meneer en mevrou die diensverskaffer, jy help misdadigers en ondersteun misdaad. Cappish? Slagoffers kan dus met vrymoedigheid 'n klag by die polisie gaan lê. Neem net 'n uitdruk van 'n geGooglede artikel saam oor die appèlhof se bevinding om aan die polisie te bewys dis wél 'n misdaad, want anders gaan "hulle" jou vertel dis

sivielregtelik. Maak maai wôds. Die uitspraak self is by http://www.saflii.org/za/cases/ZASCA/2008/98.html So het Herrie ook sy "persoonlike" bloggogga. Natuurlik het Herrie uitgepluis wie hulle is – 'n paar misoesterige vriende wat moet saamspan om "voor" te kan bly, en siek van gees tot die dood toe. Maar so is daar ook gevalle van letterlik swart smeer. Soos toe 'n tegnikus 'n fotostaatmasjien skoongemaak het. Van die swart poeier mors op die grond, en hy vra die onderneming wie se fotostaatmasjien gelol het of hulle dalk 'n stofsuier het wat hy kan gebruik om skoon te maak. "'n Splinternuwe," spog hulle. Splinternuut en nog heeltemal ongebruik, en hy prop in en begin opsuig. Dis 'n fris model wat goed opsuig. Net 'n sekonde of twee en al die poeier is silwerskoon opgesuig. Dis toe hy omdraai dat hy sien wat gebeur het. So nuut was daai masjien dat niemand nog die deksel vasgeklam het nie. Soos die swart poeier diekant opgesuig is, so is dit anderkant op 'n swart bestuurder agter haar lessenaar geblaas het. Gelukkig is dié by die stadium van ras- en senioriteitsgevoeligheid verby: "Ag nee a, ek is vanself swart. Ek hoef nie nog swart gesmeer te word om vir BEE te kwalifiseer nie!" 'n Ander kry wel die swart poeier opgeruim, en besluit om dit in die firma se toilet af te spoel. Dis die teorie. Hy gooi die poeier in die toilet. Fout. Dié poeier, in die handel en wandel as "toner" bekend, meng nie met water nie. Toe hy die ketting trek, kos dit uithaal om te makeer voor die poeier wat soos 'n wolk opstyg, hom ook swart smeer. Die firma se deftige badkamer kan egter nie ook spore maak nie. Vir die res van die dag het die firma se mans wat vir 'n "ringsitting" gegaan het darem die voorreg gehad dat minstens 'n deel van hul anatomie vir "affirmative action" kwalifiseer. Of redeneer Herrie nou soos sy agterent? Bacchus en die bobaasstorieverteller Mans wat die tiermelk nadersleep en dan die vrou en kinders laat deurloop is gereeld in die nuus, en is ‘n probleem wat nie sommer gaan verdwyn nie. Die uwe se oupagrootjie was jare gelede in ‘n klein plekkie in die Noordweste in ‘n gemeenskapsleier. Veel geleerdheid had hy skynbaar nie, en sy amptelike nering was wamaker. Maar hy, Mattewis Bril, was ook koster, orrelis, sieketrooster, ouderling en vele meer. Een aand gaan lê hy ‘n jafel voor wat gereeld te diep in die bottel gekyk het. Van ‘n tak bokant die man wat so ‘n onnodige stel voetspore bytrap, laat hoor hy met ‘n hol stem: “Vanaand sal jou siel van jou opgeëis word.” Oupa Mattewis lê hierna die rieme neer na die pastorie, waar hy geweet het ta binnekort gaan kom aandoen. So in die haastigheid word nog ‘n paar gemeenskapsleiers laat kom, om die “sterwende” in sy sterwe by te staan. En ook nie lank nie, is die man die ene bewerasie daar.

“Ons wag al vir jou,” sê die dominee saaklik en begelei die “sterwende” na ‘n vertrek waar die waardige groepie gereed sit. Die sterwende word eerbiedig ontvang en op ‘n bed laat lê, met die kerse wat gedemp flikker. Die dominee gaan sit langs die sterwende, en die wag begin. Kort-kort kyk die dominee op sy horlosie. Wie weet hoeveel later – waarskynlik na die man al nugter genoeg was om die boodskap te kry, is hy eers reggehelp. Of die vrou en kinders weer deurgeloop het en of Bacchus sy trek gekry het, weet ek nie. En dis my punt. Dié storie het ek by tannie SC gehoor, en sy weer by haar pa, ‘n regte Namakwalandse storieverteller. Tannie SC is pas oorlede, en die kans om van besonderhede seker te maak wanneer haar stories vir die nageslag opgeteken word, is verby. Nie alle storievertellers is skrywers nie, en tannie SC is een van verskeie storievertellers wat ek al raakgeloop het wat ook nie ‘n eie nageslag het wat dit kon opteken nie. In my eie beskeie hande het dit so gebeur dat ek wyle dominee Tokkie se Dopperstaaltjies opgeteken het kort voor hy dood is. Ek het enkeles van tannie SC se staaltjies opgeteken, en ‘n klompie van my oorlede pa, tannie SC se broer. Dit is ongelooflik hartseer hoeveel van ons land se verhaleskat saam met die bobaasstorievertellers graf toe is. Mense, teken tog op, en as dit kan plaas dit op die internet al is dit hoe gebrekkig. Wie weet, eendag kom lees ‘n bobaasstorieverteller dit, en hy maak soos die oorspronklike verteller in elk geval ook gemaak het: kleur in en maak weer ‘n meesterstorie daarvan. Die onwillige lyk Tannie SC Toerien het pas heengegaan. As gebore Noordwester het sy egter sakke vol staaltjies gehad, en nou, met die gedenkdiens op hande is al wat in ‘n mens se kop omkom, juis humoristiese staaltjies wat sy oor die dood vertel het. Met die Groot Griep in Piketberg het dit naderhand so gegaan dat ‘n man daagliks met ‘n donkiewaentjie by die huise omgegaan het om afgestorwenes te gaan oplaai vir hul laaste reis. Met sy takie afgehandel, is hy na die laaste bestemming op pad, toe een van die “lyke” agterop die waentjie bykom. En hy hou net mooi niks van waar hy hom bevind nie. Soos blits is hy van die waentjie af, en lê die rieme neer. Die wadrywer sien een van sy passasiers ontsnap, en sit hom te voet agterna. Maar kyk, ‘n man wat so geskrik het, kan darem vreeslik hol, en die wadrywer staan nie ‘n kat se kans nie. “Nou ja,” skree hy agter die onwillige “lyk” aan, “dan moet djy maar self sien hoe djy begraaf raak!” Die ding in die huis wat niemand sien nie...

Hulle woon in huise – waarskynlik alle huise. In sommige huise in die kaste, in ander huise in die wasgoedmandjie, of kruip op die vloere rond. ‘n Mens sien hulle egter nooit. ‘n Mens sien net die skade wat hulle aanrig. Of eintlik sien mens juis nie die skade nie, want hulle vreet dit op. Dis nou daardie ding wat kouse en sakdoeke vreet. Die ergste is, hy vreet nie ‘n paar sokkies op nie – nee, hy vreet altyd net een van ‘n paar. Kort voor lank sit die slagoffers met ‘n trop sokkies waarvan nie twee bymekaar pas nie. En dit maak nie saak hoeveel verjaarsdae die mannegoed in ‘n huis gehad het met ‘n Kersfees tussenin nie, en waar almal ‘n hele vrag nuwe sakdoeke in sulke netjiese pakkies verpak, gekry nie – dis net ‘n rukkie dan makeer die sakdoeke weer. Eers sal pa en seuns oor en weer by mekaar sakdoeke kom leen, afhangende van wie se kas nog nie so erg deurgeloop het nie. Soms steek die ding wat sokkies vreet van die sokkies iewers weg, soos in die verste donker hoekie onder ‘n bed, of heel uit sy plek uit onder die T-hemde in die laai. Of die ding wat sokkies en sakdoeke vreet, familie is van die ding wat gate in onderbroeke vreet, weet g’n mens nie, want hy is net so onsigbaar. En die ergste is, ‘n man kom skynbaar self nie agter die ding wat die gate in vreet het ‘n man se ondergoedgoedjies beetgehad nie. In elk geval nie voor hy in die koerant lees van die gate nie. Die uwe het gemeen daar is ook ‘n ding in die huis wat lakens skif en later gate deurvreet, maar vroulief sê ou Herrie se hakskene is net skurf. En om te wys dis so, is ‘n ou, dik laken dubbel gevou en slaap nou onder my skurwe pote, en die lakens bly heel. Jare gelede het ek korte mette van die ding wat sokkies vreet probeer maak, en rottegif uitgesit. En heng, was Jors Troelie nou in die dog box?! Want Klein Herrie was willebooslik ongelukkig oor die tandemuis wat afgesterf het, en hy was juis flink aan die wissel en die mannetjie het vermoed hy gaan skade in klinkende munt ly.. Een nag was Oudste doodseker hy het op die ding wat sokkies vreet getrap, maar dit blyk toe hy in die donker klein vertrekkie toe is, het hy op Mevrou se skippertje getrap. En dié het op slag tande ingelê. Want kyk, vroulief se brakkie is nie maklik nie. Net sy mag aan haar hondjie vat, die ander hoor net ‘n vlugtige grom en dan loop die bloed. Vier steke was wat ‘n kliënt nou eendag opgedoen het. Om ‘n idee te gee. Vroulief se suster en twee seuntjies kom kuier, en by vertrek wil die een jongetjie opsluit vir Snoetie gaan groet. Kry haar waar sy vir die gedruis wegkruip, onder ‘n bed. “Tannie Ousus!” roep hy benoud, “die hond brul vir my!” En moenie dink Snoetie se teenwoordigheid en humeur het die ding wat sokkies vreet se spoed gebreek nie. In teendeel, jongtyd het sy self heerlik met die ding meegedoen en self aan sokkies weggelê.

Herrie se kerrie: Julius en die soldate Die chaos tydens die soldatebetoging by die Uniegebou het Herrie nogal kwaai aan ‘n Oos-Vrystaatse plaas laat dink – die spoed waarmee die soldate laat spaander het herinner Herrie nogal erg aan ‘n kombinasie van meerkatte wat laat spaander as daar ‘n skoot tussen hulle klap, en springhase tydens ‘n nagtelike springhaasjag. Selfs die klein waaierstert wat by ouma Engela-hulle se stoor ‘n aartappel vasgelê en haastig daarmee op pad gate toe was, was nie só aan’t wegholle soos ons dapper soldate nie. Met al Herrie se ervaring van springhaasjag (en val in die donker oor kontoere) kan Herrie hom egter nie indink dat hy al ooit ‘n springhaas of ‘n meerkat gesien het wat oor ‘n draad probeer klouter, of voertuie aan die brand steek nie. Die polisie het glo met rubberkoeëls op ons bewakers losgebrand, dus wil Herrie nie graag sien wat gebeur as Zimbabwe Suid-Afrika binneval nie. Want só verstaan Herrie die aansprake dat Zimbabwe se weermag sterker as Suid-Afrika s’n is, die vlote vermoedelik darem uitgesluit. Ter versagting darem, die soldate was ongewapen. As hulle wapens het, hoop Herrie is hulle op plekke waar hulle nodig en nuttig is soos om ons landsgrense teen veediewe, plaasmoordenaars, onwettige immigrante, brandstigter, weidingsdiewe, dwelsmokkelaars en annerklike ongewenste karakters te beskerm. Baie jare gelede al was die grens met Lesotho al so deeglik bewaak, dat ‘n student wie se paspoort verval het, die kans waag om vir ‘n casino-besoek in sy maters se kar se kattebak oor die grens gesmokkel te word. Die ingaan was suksesvol, maar met die uitgaan is hy aan die Suid-Afrikaanse kant (gelukkig vir hom) betrap. Die mannetjie het darem so skotvry daarvan afgekom dat hy later parlementslid kon word (hoewel hy tjoekie toe is oor die wyse waarop hy sy kiesafdeling gewen het). Vandag is dit gewoon op ‘n geskikte plek oor die grens stap. Oor advies om parlementslid te word, wil Herrie hom egter nie uitlaat nie. Dit hang te veel af. As ‘n man soos Roy Jankielsohn wil wees, moet hy bereid om verskriklik hard te werk, want Roy is ‘n werkholis. Om soos sommige ander te wees is groot bekke en die vermoë om die allergrootste twak of omstredenhede kwyt te raak die enigste vereistes. Julius Caesar sou byvoorbeeld nooit soos sy naamgenoot as hy by die lughawe gekom het gesê het nie: “Ek het gekom, ek het geen witmense gesien nie, ek het vreeslike twak gepraat.” Glimlag met afstandbeheer So met die skrikmaakstories oor hoe skoon of nie skoon nie die land se water is, word soms vergeet dat afgesien van die chloor om die water bakterievry te kry wetgewing ook bepaal dat fluoor in die water gegooi moet word. Ter wille van die nasie se tande. Maar ten spyte van al die soorte tandepasta, beter tandeborsels en ander maniere om ‘n goedgetande bevolking te probeer verseker, is daar tog nog die vrot kolle, by wyse van spreke.

Bessie het by ‘n baie arm skool skoolgehou, en kry eendag ‘n sak neute by ‘n leerling persent. Gou het Bessie die neute verorber, maar toe begin dit haar pla hoe ‘n kind uit so ‘n arm huis met sulke deftige neute kon spog. En sy vra. “Juffrou, my ma het ‘n boksie chocknuts persint gekry, maar omdat sy al lankal op die ghamse loop het sy net die tjôklits afgesyg.” Arme Bessie. Die ouers van ‘n knapie in die kosskool begin naderhand lont ruik oor hoekom hulle naweke so baie vir die gewisselde tande moet opdok wat saam huis toe kom, en vir die tandemuis onder die bed gelos word. “Maar dis oorlat ons tandemuis die rykste is. By die koshuis het ons gekyk wie se tandemuis gee die meeste geld, en nou bring ek maar almal se tande vir ons tandemuis.” So eenvoudig. Uiteindelik, goed opgepas of nie, sit ‘n klomp tog maar met kunsgebit, of as die geldjies ontbreek, word op die ghamse geloop. Op ‘n dag daag ‘n binnelandse vakansieganger by Houtbaai by een van die vissersbote op. Hy wil asseblief saam uitgaan, ‘n slag voel hoe dit voel. Om ‘n lang storie kort te maak is die man naderhand saam uit, en is hy goed verstaan gemaak daar is niks soos omdraai vir seesiek of so nie. Maar skaars is die oop see bereik, toe hang die binnelander oor die kant. Hy voer visse, en die bemanning vang visse. En dis met so ‘n voerslag wat die kunsgebit saam diepsee toe is. Nou is die man nie net seesiek nie, maar het nog ‘n naarheid oor sy stel blink byters wat hy kwyt is. John, een van die ouer vissermanne, is ‘n platjie, maar hy is ook bietjie uniek in die sin dat hy self oor ‘n deftige stel kunsgebit beskik. Dis nou danksy ‘n seun wat tandarts loop word het. Met sy volgende vis, sny hy dié gou oop, en prop sy eie “removable smile” in die oop vis. Hiermee draf hy opgewonde na die ongelukkige vakansieganger. “Meneah, meneah!” roep hy platbek. “Kyk net wat kry ek in die vis se maag.” Die siek binnelander kyk, en kan sy oë nie glo nie. Hy pluk dit uit die vis se ingewande, spoel dit af, en prop dit in sy mond. Sommer so met dieselfde beweging kom dit weer uit, en voor John kan keer trek dit oor die boot se kant: “Dankie, maar dit pas nie.” John was ook ‘n diep kerkman, maar daai dag, sê hulle, het hy so geswets tot die seeumeeue het wyd gehou. Die onrustige see... Die familie sit om die tafel. Eintlik is dit ‘n spesiale tafel met los blaaie wat inskuif, want die familie is groot, en ouma staan daarby: As daar geëet word, word aan tafel geëet. En daar word gekuier al word die wat nie so opdringerig is nie, doodgepraat en kuier eintlik glad nie saam nie... En al wil party wie se rûe nie van die regop stoele later voel dit wil middeldeur breek. Ouma glo ‘n mens sit op sy gemaklikste op ‘n klipharde, regop eetkamerstoel..

Vandag sit Benban en sy ma ook aan tafel. Die Here het die vorige week uiteindelik vir Benban se pa kom haal. Oom Jan was gereed om sy Skepper te ontmoet, en het a so swaar gehad met die jarelange hartversaking. Dis juis oor die hart dat hulle wortel op die Knersvlakte opgetrek en in Bethlehem kom bly het. So het hulle darem meer kontak gehad met Benban se ma se suster, tant Mieta. Sy en haar man, Daan, boer buite Bethlehem, en oom Daan se ma woon by hulle en regeer die huishouding. “Ek het altyd gewonder, Dina, hoekom julle met Jan se hart Bethlehem toe getrek het, en nie see toe nie,” sê oom Daan vir Benban se ma. Dina giggel liggies. “Daan, jy weet mos ek was Jan se tweede vrou. Hy was mos jare lank kinderloos getroud met Sophie, en sy het tot haar dood byna nooit haar voete van die plaas gesit nie. “Toe ek en Jan getroud is, was hy al baie verskimmeld vir iewers kom. Toe ek hom por om Kersfees saam met die bure na hul kampplek naby Honneklipbaai te gaan, kom ek agter hy het ‘n fobie vir die see. Nooit uitgevinne wat sy moeilikheid met die see was nie. “Maar ek werk hom om darem ter wille van Benban een vakansie saam te gaan, en naderhand had ek hom omgepraat. So het ons ‘n tent loop kry, en Desember is ons saam. “Maar by die see...” Dina sug, en trek bietjie gesig om te wys dit was maar taamlike drama. “Jan het doer op ‘n afstand bly staan na die tente op is, en die see erg wantrouig bekyk. Benban is toe saam met die ander see toe. elk met ‘n handlyn... “ ‘Neef’, sê Jan naderhand vir sy neef Karel Boberg, ‘smaak my die see loop vol. Moet ons nie meer die tente bietjie truskuif nie?’ “ “Neef Karel lag...’Neef, dis die gety wat inkom. Dis boonop springgety, so die water was baie laag, en hy gaan ver opkom, maar darem nie naby tot hier by die tente nie.’ “ “ ‘Almiskie, maar ek hoor dit het goed in Basotholand gereën eb die Oranje is vol.’ “ “ ‘Nee man, in Job sê die Here mos mooi vir Job dat Hy wat die Here is mos vir die see sy bedding gegee het.’ “ “ ‘Almiskie, ‘ maar oorle Job had darem baie moeilikgeit waarsonder ek kan klaarkom...’ “ “’n Ruk later is Benban met ‘n reuse vis van die see af terug. Ek wil toe by hom weet waffer soort vis dit is...” Benban raak rooi in die gesig so skaam kry hy, en druk omtrent sy kop onder die tafel in. Hy kry elke keer skaam as sy ma die storie vertel... “Bendan-hulle het by die see ‘n klomp Engelse op ‘n hoë rots gekry wat met groot visstokke sulke hompe aas diepsee ingeslinger het. Toe hulle sien Benban-hulle laat sak hul handlyne in ‘n klein sloepie het hulle die kinders vreeslik gekoggel. Gelukkig het nie een regtig Engels verstaan nie, anders kon dit ‘n lelike ding afgegee het.

“Maar skielik sleep Benban daai groot vis op land uit, en die Engelse het in verwondering ‘n paar opmerkings gemaak, “Dis toe ek hom vra watter soort vis dié is, Benban ewe onskuldig sê: ‘Daai Engelse op die rots het dit ‘n f&^%ing miracle genoem.’” “Ewe wel, die volgende oggend toe die ander mense lekker uitgerus met die see se geruis in die agtergrond opstaan, toe is ons en ons kampgoed vort. Jan kon nie rus kry nie – die see het die heel nag, volgens hom geraas, en hy het kort-kort gaan kyk of Basotholand se baie reën nie die see te vol beginne maak nie. “Toe dokter vir sy hart aanraai hy trek na ‘n koeler plek by die see... “En so het ons toe Bethlehem toe gekom waar ons darem iemand ken... Beêl se bul Almal ken én haat die verskynsel van juffrou se witbroodjie. Maar hoe gemaak as die klein pes die skoolhoof se witbroodjie is? Klein Anja en Sonet was beide in ‘n bekende meisieskool se koshuis. Met Anja kon dit nie anders nie. Haar ouers het ver buite die stad geboer, en koshuis was al genade. Met Sonet was dinge bietjie anders. Haar pa het ook geboer, maar haar ma het in die ruim en luukse dorpshuis gewoon, in ‘n heel skaflike dorp met ‘n baie sterk sosiale kring. Dis net, ma het haar neus vir die dorp se skool opgetrek, en daarom is Sonet heel vrywillig na die prestige stadskool se koshuis. Boonop was Sonet se ma en die skoolhoof ou universiteismaats. Anja was hardwerkend en plat op die aarde, wat nie kon wag om naweke weg te breek plaas toe nie. Sonet het moeiliker aangepas, en het haar so erg geskaam dat haar pa ‘n boer is, dat sy sy beroep as sakeman opgegee het. Sy ruim aandele in die koöperasie, sien. Anja en Sonet was kamermaats in die koshuis. En dis hier waar die lollery ingekom het. Gereeld was die twee se huiswerk dieselfde, en die een het die ander van afskrywery beskuldig. Die juffrou het die pligsgetroue Anja geglo, maar die skoolhoof vir Sonet, en so het Anja se voortgesette bywoning van skool en koshuis naderhand aan ‘n dun draadjie gehang. Toe besluit juffrou dit kan nie so aangaan nie, en privaat bespreek sy haar plan met Anja. Die Vrydag kom die opdrag. Dinsdag soek ek ‘n opstel oor ‘n plaasdier. Juffrou sien die vies trek op Sonet se gesig, en het geweet – die plan gaan werk. Dinsdag moet ‘n paar kinders hul opstelle in die klas lees. Sonet is een, en val weg met “Be-êl se bul.” Daar is dadelik ‘n gegiggel in die klas. Sonet gee die klas ‘n verwoede kyk, en val weg. Be-êl is ‘n slim plaaskind. Sy het kleintyd ‘n bulkalfie by haar pa persent gekry, en die twee was gou onafskeidbaar. So mooi het Beêl vir haar bulletjie gesorg dat hy ver die meeste melk gegee het...” Dié keer het juffrou die bewys gehad. Anja het die Vrydag voor sy plaas toe is reeds haar fiktiewe opstel vir juffrou gebring om ‘n fotostaat te gaan maak. Op die plaas het sy haar regte opstel oor haar oorlamse hanslam geskryf. Later dieselfde dag sit Sonet se ouers saam met die skoolberader in die skoolhoof se kantoor, en word mooi aan hulle uitgespel dat Sonet eintlik verwerp

voel, en dat die hele saamspelery oor status en die prestige skool ‘n front was om haar ma te plesier en so aanvaar te word. Iemand het later die dag Sonet se besittings in die koshuis kom haal... Pumba die kruisiging Pumba verlang. Dis skoolvakansie en die meeste skoolvakansies gaan haar kleinbasie, Nic, na sy oupa-hulle plaas toe daar anderkant Bethlehem. Daar boer die man kliphard en vergeet omtrent van die huis, want by die huis wag ‘n universiteits-hereksamen. In Wiskunde. Jeg! (Dit was verlede jaar, vanjaar is hy los deur) Nou erf ek grootliks vir Pumba. Pumba is ‘n jong boerboel. Nou nie stamboek nie. Soos sy verloopte basie kleintyd van ‘n voorgangerhond met ewe twyfelagtige herkoms gesê, dis ‘n kruisiging. Pumba is ‘n kruisiging. Al manier hoe sy geleer kon word om nie die kat op sig te probeer doodbyt nie, was om haar met ‘n baie sterk pepersproei te spuit. Buite is die arme kat steeds vrybuit. Vir ‘n ouerige kat is dié nog vreeslik flink om al wat boom is te bestyg. Pumba is wetgesgeleerd. As ‘n mens gou winkel toe wil stap om iets te gaan koop, moet ‘n mens dié voorneme vreeslik omsigtig aankondig. Want die woorde “stap” en “loop” en selfs “wandeling” verstaan sy nou al in Afrikaans, Engels, Suid-Sotho en Xhosa. En moenie dink omdat sy ‘n paar vertrekke verder op Nic se bed lê en slaap sal haar radarore dit nie opvang nie. Pumba kan nie saam winkel toe stap nie. Die Engelse het ‘n uitdrukking van ‘n “Blue Bull in a China shop” of so iets, maar ons kan met reg praat van ‘n boerboel in ‘n Sparwinkel. Dit deug nie. Om ‘n idee te gee. Soggens vroeg skryf die uwe ‘n paar nuusberigte vir ‘n plaaslike gemeenskapsradiostasie. Dit beteken vroeg oggend straathoek toe stap om die Volksblad te gaan koop. Op die oomblik is dit nog donker teen daardie tyd, maar binnekort gaan dit weer ’n geval wees van “die oggendstond het ryp op die grond.” Want dit word soggens eers weer warmer lank na die son sy noordelike draai gaan maak het. Maar die Vrystaatse koue sê vir Pumba niks as dit by stap kom nie. Dis haar lewe. Die prosessie is al heel bekend in ons woonbuurt. Die uwe met Pumba aan ‘n ketting, maar dit lyk meer soos ‘n groot weergawe van ‘n weed eater. Ek in die middel, met ‘n fris boerboel wat aan die ander punt van die ketting met ‘n wye reeks aktiwiteite besig is. Dit sluit natuurlik die lees van al die boodskappe teen al wat lamppaal en boom langs die pad in. Witgerypte slagysters kom ook aan die beurt. ‘n Wegneemetes se bene beteken ‘n skaars voelbare pluk aan die ketting, en dan hoor ‘n mens net knars-knars (presies twee byte) en die been se stukke word ingesluk. Vroeë bus- en taxi-passiesrs kry ook vroegoggend oefening. Teen die tyd wat ons die straathoek haal, kom die meeste reeds van die lamppale af waarteen hulle opgeskarrel het, en is daar ‘n stroom terug van die oorkantste sypaadjie.

Geen wonder die mense het so vir Zuma gestem nie. Danksy Pumba het ‘n hele aantal “close encounters of the first kind” met sy glimlaggende bakkies op die lamppale gehad. Pumba het nou al ‘n mate van onderskeidingsvermoë. Sy weet sy mag nie mense op straat aanval nie, maar skynstormlope is tot ‘n fyn kuns ontwikkel. Sy sal naamlik sorg dat sy aan my anderkant as die slagoffer is, en dan skielik storm net voor die persoon binne die ketting se reikwydte kom. Met die verbygaan het sy ‘n spesifieke grom wat vir my die boodskap laat kry dat ek my moet anker. Dan spring daai brak sodat sy min of meer kophoogte tot stilstand kom, en grommend tande in die slagoffer se gesig klap. Dis ‘n woeste makeer. Maar dan is daar die klein bokkiebrakkies net om die straathoek waar ek gewoonlik die Volksblad koop. Of dit is omdat dit ook die pad na die veearts toe is, weet ek nou nie, maar daai brakkies skraap sy met mening. Dan span sy haar viertrek behoorlik in en sleep my na hartelus rond. Maar dis nou die koerantkoop wat self in ‘n fyn kuns ontwikkel is. Stap 1. Naby die verkooppunt moet ek Pumba met die regterhand agter die kraag vasvat, en so ver as moontlik van my weghou. Stap 2. Sit die geld in die linkerhand en strek die arm so ver as moontlik in die rigting van die koerantverkoper. Stap 3. Die geld en die koerant verwissel van hande. Stap 4. Pumba doen ‘n skynstormloop. Stap 5. Pumba word aan ‘n boom vasgemaak. Stap 6. Ek tel koerante op wat die wêreld vol gesaai is en vou hulle weer inmekaar, terwyl die koeranterkoper na sy geld soek. Daar is verskeie variasies, elkeen ‘n storie op sy eie. Deesdae gebeur dit al minder dat daar nog ‘n koerantverkoper op die hoek is, dan moet verder gestap word na die keraats op die volgende hoek. Dit bied ander afwisseling, soos taxi’s wat nie mooi kyk nie, en net voor ons gaan stilhou met passasiers wat reg voor Pumba se neus uitpeul. By die keraatskafee sal mens waaragtig klante sien wat ons sien aankom, en dan versnel om vóór ons in die kafee in te kom. Wanneer Pumba inkom, bondel die personeel, petroljoggies en klante saam agter die toonbank in. Maar nou verlang daai brak vreeslik na haar kleinbasie., want ‘n kruisiging het baie liefde nodig. Foto: ‘n Verlangende Pumba op “haar” bed.

Herrie se kerrie: Só bid mens vir strome reën “Reën is ‘n gawe van Bo,” sê Benban se pa uit die kamer waar hy weer ‘n rukkie gaan skuins lê het. Hartversaking. Dis oor die sukkelhart dat hy met sy jong vrou en kind uit die Noordweste uit moes trek hier na Bethlehem toe waar dit nie so warm soos daar op die Knersvlakte raak nie. Benban en sy ma sit by die eetkamertafel saam met dominee Jan, wat kom huisbesoek doen het. Hulle praat harder of gedemp afhangende van of die oom moet hoor. Dis ontstigtelik om hard oor die gewisse naderende dood te praat. “Wat dink dominee gaan die reën die somer maak?” het Bendan se ma flussies gevra – “So met El Nino wat weer inskop”. Dis nog winter, maar as daar nou ‘n ding is wat ‘n Namakwalander se gedagtes weg van doodspraatjies kan vat, is dit reën of ‘n gepraat oor reën. “Ja, broeder” antwoord die dominee in die rigting van die oom se kamerdeur. “Maar ‘n mens moenie skaam wees om te bidde nie.” “Laat my dink,” vervolg die dominee. “Jare t’rug was ek leraar en herder by ‘n regte klein plattelandse gemeente. Daar had ek so sônne met die boere wat aljimmers hul biddae vir reën op Woensdae wou hou, wanneer die kerkprogram eintlik klaar vol was, maar Sondagaande met die aanddiens wanneer dit nou ‘n gawe tyd is vir so ‘n biduurtjie in te werk, dan is die hele lot obsent.” “Gevaarlik nou met die plaasaanvalle om na donker by die huis te kom...” steun Benban se pa uit die kamer. “Almiskie,” sê dominee. “Maar destyds was plaasaanvalle nog eintlik onbekend. Ewewel, eendag is oom Soois weer erg orig oor ‘n biduur vir die Woensdag, en ek skop vas. Sondagaand sal dit Sondagaand wees, en hy en sy maats sál daar wees. “En Sondagaand, daar was hulle toe ook in die kerk. Lyk sommer op sig dikbek. “Toe dit tyd is vir bid, vlieg oom Soois eerste op. Was altyd half ‘n platjie, al was dit soms maar aan die growwe kant.

“ ‘O Heer’,” bid hy, ‘domineesgoed het nou so mooi uit die Bybel gelees en gebid, U kan dit gerus maar goed laat reën.’ “Die Maandagoggend toe die mense kop optel, toe reent dit ...strome uit die hemel uit. Hierna was daar nooit weer ‘n debat oor wanneer die biduur moet plaasvind nie. Sondagaande met die biduur vir reën was hulle almal daar.” Laag vlieg, diep teug Herrie lees van ‘n gesin wat in Duitsland na ‘n lugskou gaan kyk het, toe een van die deelnemende vliegtuie hul motor getref het. Herrie het ‘n paar keer in sy lewe die bitter van ballingskap beleef – om vir werksdoeleindes in Sodom en Gamorra te moes gaan woon. Op een van die paaie naby Pretoria is daar kort-kort ‘n bordjie: “Pas op vir laagvlieënde vliegtuie.” En soos taks wonder Herrie – wat maak ‘n man nou as daar skielik ‘n vliegtuig laag aankom? Die kar kan mos nie soos ‘n mens of ‘n fiets platval nie. Hoekom vliegtuie nou juis so laag wil vlieg weet Herrie nie. Net ‘n lugsakkie, en die klaar met kees. Soos die slag toe oom Nico by ‘n Sampie-oesdag – toe nog buite Bloemfontein gehou – saam met een van die vlieënde cowboys ‘n rit gaan onderneem het. Toe duik die ou, en toe oom Nico sy oë oopmaak na die vliegtuig weer horisontaal begin vlieg het, toe kyk hy op na die mieliekoppe! Lugsak geslaan. Daai dag, sê oom Nico, het hy gesien die propeller is NIE daar om die vlieënier koel te waai nie – daai ou het iets vreesliks gesweet. Veral so by die sitplek rond, hy moes skoon gaan droog aantrek. Bethlehem het ook sy gereelde lugskou, maar Bethlehem se vlieëniers is darem eerder vir mediese noodreddingsvlugte in die nuus as vir ongelukke. By Herriesmith, egter, was daar ‘n konsternasie toe ‘n weermaghelikopter ewe kontant by ‘n wegneem-eteplek kom land het en met die wegneemetes vort is. Die ergste was seker maar toe oom Sopie die oggend al te vroeg afgesien van sy eie, ‘n geleende ry spore ook gestap het. Toe gewaar hy die buurman se seun, Stiaan, met sy hangsweeftuig van die berg af kom, en trek met die 303 los. Die seun verkas uit oom Sopie se lugruim, maar ‘n halfuur later is die polisie daar. “Jis,” vertel oom Sopie, “ek het so geskrik toe die vreeslike voël met ‘n menslike prooi hier aankom. Ek het ‘n paar skote geskiet, maar hy wou nie die prooi laat los nie. Van die skrik het ek toe maar ‘n paar sopies gaan neem.” Hy stink so lekker want hy drink so lekker My heerlikste jaar was as kind, was ‘n jaar wat ons gesin in die VSA deurgebring het. Ek is dus geneig om Amerikaners dalk met ‘n titseltjie meer deernis te beskou as wat die Yanks dalk verdien, en my hart is baie seer oor die jong Amerikaner wat deur die Taliban gevange gehou word. Maar geen mens kan so subjektief wees dat hy nie tog ‘n era in herinnering kon roep toe geldmaak in die VSA so maklik moes gewees het dat selfs mense wat maar yl met grysstof bedeeld is, sakke vol daarvan gemaak het nie.

Swendelaars het naamlik al die Eifel-toring aan verskeie Amerikaanse miljoenêrs “verkoop” net om die punt te demonstreer. Spanne van hierdie grysstof-armes het egter genoeg geld gehad om wêreldwyd rond te rits waar hulle die reputasie gekry het om baie luidrugtig hul kennisskaarsheid aan die kaak gestel het. Pa-Jan het byvoorbeeld vertel hoe hy en Ma-Johanna op ‘n toeristebootjie onderweg was om die wondergrotte van Capri te besigtig, toe ‘n luidrugtige Amerikaner op die boot wou weet wat hulle dié dag gaan besoek. By geleentheid werk ek saam met ‘n jong Van den Berg, ‘n storieverteller soos min, en hy vertel dié ene: By geleentheid word Van den Berg ‘n diplomaat, en of dié storie hom met die gaan of terugkom afgespeel het, het die uwe se skrapse grysstof verlaat. Nietemin, op die vliegtuig sit die gesin Van den Berg met die kroos in die ry sitplekke teen die vensters. In die middelste ry sit ‘n grootbek Amerikaner en sy vrou alleen in ‘n hele ry sitplekke. Toe dit slaaptyd is, slaan Mev. Yank haar sitplek op die punt van die ry agtertoe, en is gereed vir slaap. Die man trek sy skoene uit, en gaan lankuit in die oop ry met sy sokkies op vroulief se skoot. Iewers deur die nag word die Van den Bergs wakker gemaak deur hul klein dogtertjie, wat breed glimlag en vertel sy was badkamer toe en het dit SELF gedoen. Van die SELF wat in die haartjies sit, en agterop die hande, verklap egter dat dit nie so ‘n suksesvolle uitstappie was as wat die kleinding gedink het nie. Pa en ma sit af toilet toe, kleinding onder die arm. En so met toiletpapier en watertjies is kleinding so presentabel as moontlik gemaak, en ma span mildelik parfuum in. Die vloer word met toiletpapier skoongemaak, en teruggesluip sitplek toe voor iemand anders van die uitstappie en die betrokkenes se identiteit iets wys word. Net betyds. Skaars is sit gekry, of die Yank strek luidrugtig, en swaai sy bene af grond toe. “Now what?” wil Mev. Yank weet, hard genoeg dat amper almal wat wakker of amper aan die slaap was kan hoor. Die reaksie was egter luid genoeg om selfs ‘n paar dooies te wek: “Wow, I have a huge *&^!” Die ruim inneem van likiede bates voor slaaptyd praat toe kliphard. En so sit hy af longdrop toe, en die Van den Bergs krimp by voorbaat ineen. Na ‘n ruk is ta terug, en baie verlig maak hy al die gepaste geluide om sy verligting bekend te maak. Die sokkies is terug op vroulief se skoot... Maar na ‘n ruk vlieg Mev. Yank se oë wawyd oop. Toe wriemel die neus, en toe is sy ook baie, baie verbaal: “My George, your feet!” kryt sy dit uit. George vlieg regop: “What’s wrong with my feet?!” “Sis, they STINK!” George gryp sy een gekousde voet met beide sy hande beet en trek sy voet so na as wat hy kan aan sy neus. Heel onnodig naby, blyk dit. Hy skiet sy voet verwoed weg. “Gee! You are right, they do STINK!” ‘n Feit waarvan bykans die hele Jumbo vol mense toe al deeglik kennis gedra het.

Spoel juffrou se mond met seep uit “Sien die humor raak.” Dit is die raad wat ouers van outistiese kinders kry. Die rede is doodeenvoudig – as die ouers nie die humor kan raaksien waarvoor ook hul kinders, soos ander kinders, sorg nie, sal die ouers dit self nie maak nie. Natuurlik, geniet die humor met deernis. Klein Herrie lewer ook sy kwota humor op. Gisteraand sit Herrie saam met ‘n paar ander ouers van outistiese kinders om ‘n tafel en sit koppe bymekaar oor hoe om Vrystaat Outisme se webwerf verdere inhoud te gee. Een van die hofies ter sprake, is sosiale stories. Die kwessie van humor kom ter sprake, so saam met die probleem om iets abstrak soos godsdiens aan ‘n outistiese kind, wat dikwels boonop beperkte taalvaardigheid het, te leer. ‘n Egpaar teenwoordig se seuntjie ly aan Asbergers. ‘n Bekende lyer hiervan is Daantjie Dinamiet, die man wat eers Noot-vir-Noot oorrompel het, en daarna ook as die land se beste flinkdinker gekroon is. By Asbergers is die taalvaardigheidsprobleem gewoonlik grootliks afwesig. Die kind se ma vertel by die kleuterskool lees die juffrou uit Knikkie, wat die knapie ontstel, want Knikkie se naam is eintlik Noddy, en Noddy is Engels. Dus, so ver soos juffrou lees, so vertaal hy dit in Engels. Tot juffrou daar kom waar mnr. Vonk aan Knikkie se kar moet werk: “Juffrou, dis ‘n baie baie lelike woord daardie,” betig hy ontsteld. Dié kind, so blyk dit duidelik, word baie mooi grootgemaak. Goue reklamefoefies In die anale van die geskiedenis gaan die Noorman, Erik die Rooie, as die reklameman van alle eeue op. Erik het naamlik die ys-eiland, Groenland, dié naam gegee om koloniste te lok. Deesdae wonder baie mense of dit heeltemal so ‘n foefie was, want dit blyk dat Groenland se klimaat destyds heelwat warmer was as nou. Trouens, dit het intussen danksy aardverwarming intussen weer begin so warm word as destyds, met die gevolg dat die Groenlanders in ‘n referendum vir groter outonomie van Denemarke gestem en gekry het. Vanjaar, so meen hulle, kan hulle aartappels plant. Miskien moet die titel van reklamefoefie van alle eeue eerder Erik se seun. Leif, te beurt val. Van die vroeë ontdekkers het ‘n duisend jaar gelede Amerika (min of meer die kus van Labrador), Vinland gaan noem. Vinland beteken Wynland. Dié naam het dié landstreek gekry omdat dit, soos die anale en sagas lui, plate en plate wilde druiwe gehad het. Vandag is bewys dat die Nordiese kolonies aan die kus van Vinland feit en nie fiksie is nie, maar dié kolonies het in die slag gebly toe Groenland minder groen en meer ys geword het. Daar sal dus nooit met sekerheid vasgestel kan word of Leif ooit werklik die Vinland Droog op die mark geplaas het, wat later na Canada Dry afgewater is nie.

Maar al is die oorblyfsels van minstens een so ‘n kolonie gevind, krap geleerdes steeds kop – daar is net mooi geen teken dat daar ooit wilde druiwe in daardie geweste gegroei het nie, laat staan nog plate daarvan. Maar Herrie kan dink – loop noem nou ‘n nuwe ontdekking “wynland” en ‘n taamlike groot deel van die wêreldbevolking sal geïnteresseerd wees om soontoe te verhuis...sommiges selfs desperaat wees om te versit na so ‘n land wat vloei van wyn en heining. In die praktyk, so lyk dit vir Herrie, is dit eintlik goud wat mense laat verhuis – met goudstromlope na Barberton, die Rand, Australië en Kalifornië. Gesels oupagrootjie De Necker en ‘n buurman een aand so oor die grensdraad. Die maan het opgekom. “Wonder of daar goud op die maan is?” mymer oupagrootjie. “Ek glo nie,” sê buurman, “want anders was die Engelse al lankal daar.” Miskien sit Lunar Gold PTD Ltd se reklamemanne net en slaap. Makataan-oktaan Herrie lees onlangs Amerikaanse navorsers meen die Tier in die Tenk is dalk in waatlemoene opgesluit. In plaas van mielies vir etanol gebruik, kan bitter baie woema uit waatlemoene gehaal word. Natuurlik het die Suid-Afrikaanse joernaliste, soos al baie ander mense wat Amerikaanse wyshede in Afrikaans wou weergee, “corn” met “koring” loop vertaal. In ‘n ensiklopedie lees Herrie byvoorbeeld van die “Cliff dwellers” wat so verwoed “koring” geplant het voor Columbus nog voet aan wal gesit het. Soos ons weet is “sweet corn” groenmielies. Ewenwel, die Amerikaners meen daar gaan elke jaar in hul land miljoene waatlemoene verlore omdat hulle misvorm is, of vlekke het, en dus nie op die mark die paal haal nie. Onnosel Amerikaners, mens eet mos die binnekant! Nietemin, waatlemoene kom oorspronklik uit Suider-Afrika, en mielies wat so in Afrika ‘n stapelvoedsel is, kom uit Amerika. Die Russe se tradisionele drank, Vodka, word glo uit aartappels gestook, en kom ook uit Amerika. Ook die “kartoffelen” van die Duitsers se Schweine Fleisch und Kartoffelen-faam is nie oorspronklik Duits nie, maar tel onder die horde alledaagse eetgoed wat die Indiane baie eeue gelede geteel het. Maar die plan van die tier in die tenk met waatlemoene sit Herrie en Oupa Nic aan’t gesels. Hier in ons land is nie noodwendig ‘n surplus waatlemoene nie, maar ons eet nie die skille nie. Ook eet ons nie die waatlemoen se familie, die karkoere, tsammas en al die basters tussenin nie, en as mens iets wil plant vir ‘n tier in die tenk is makatane dalk net die ding – dis is groter, en groei onder veel meer marginale toestande, en word ook nie so erg gesteel nie. Om karkoere te gaan bymekaar maak kan dalk ‘n hele span werksgeleenthede skep. Nou is Herrie darem heel bewus daarvan dat dit proe of karkoere en makatane minder suiker in het as waatlemoene. Maar Herrie onthou sy skoolwerk. Op skool wou Herrie g’n niks glo aalwyne is propvol suiker nie. Het Herrie gedink, daai ou wat beweer aalwyne is vol suiker, het vir seker nog nie aan ‘n stuk aalwyn gaan

proe nie. Maar Herrie het die argument verloor, al had Herrie ‘n oupagrootjie wat ‘n diabeet was, en elke dag ‘n glas aalwynsap gedrink, en dan die heel dag geëet het net wat hy wou. En daai oupagrooitjie het al sy gesonde tydgenote oorleef en ‘n flink ent in die 90 geword. Dus sal Herrie nou nie stry dat die makataan-oktaan, of karkoer-mo*r nie so lekker soos waatlemoena-woema sal proe nie, maar die gewone mens wil daarmee ry, nie drink nie. Natuurlik sal daar ‘n drinke-aanvraag vir makataan-oktaan wees. Jare gelede kom oom Rons by ‘n kuipery. Eenkant loop die moes met die doppe en pitte in ‘n geut weg, so sterk gegis mens hoor dit amper sis. Toe kom een van die kuipers, en vat ‘n groot skep met sy blikbeker, en slaan dit weg. Toe die stoom klaar uit die man se neusgate en ore gefluit het sê oom Rons vir hom: “Jis, maar jy drink sterk goed!” Die man gloei van trots. “Dza, ek soekkit stêk. Ma ek drink ook petrol. Ma dan moerrit BP wees.” Die spoor byster, of doodgewoon rigtingbedôn*rd te wees ‘n Paar voorvalle het die uwe tot die gevolgtrekking laat kom: Hoe minder mense ‘n sin vir rigting het, hoe eiewyser raak hulle. Nou is dit ook so dat Herrie al by ‘n paar plekke die rare ervaring gehad het van rigting wat omkeer. Jare der jare gelede, nog ‘n jongerige verslaggewer by Volksblad, word verneem van blyplek vir die vakansie vir ‘n student, ‘n beurshouer. Hy kom van Pa-Jan se buurdorp in die Noordweste af. Herrie bied aan, en uiteindelik word dit aanvaar. En toe, ‘n dag of twee voor die groot arrivasie bel die knaap se pa uit die Namakwaland uit, om nou na die roete te verneem. Dis maklik. Op die verbypad, draai by (destyds) die Kimberley-afrit af, ry is stad se kant toe, en draai by die eerste straat links, die tweede regs en tweede links. en siedaar. Maar ek kon netsowel gesê het: Soos ‘n mens Amerika inkom, draai eerste straat links. “Hoekom nei die tweede straat links nie?” Die pa is nog by die eerste straat se afdraai. “Want daai straat maak ’n boog en kom by Timboektoe uit. Dus moet die uwe weer voor begin. Maar skaars is by die eerste straat gelinks, of die pa wil weer weet hoekom nie by die tweede straat links nie. Nou begin die geïrriteerdheid inkruip. Weer beduie daai straat gaan heel elders heen, ek sig selwers weet nie eens mooi nie. Moet weer voor begin. Die keer vorder ons by die tweede keer se afdraai, maar toe neek die Namakwalander weer terug na die eerste. Hoekom nie die tweede nie? Toe verêrre ek my en beduie die strate en ignoreer die terugkrabbel en bevraagtekening. Wie is dan nou besig om die pad te beduie?

Uiteindelik is die beduie klaar, en ‘n heel eenvoudige werkie het ‘n halfuur se geswoeg afgegee. Maar dit was nie die einde nie. Destyds was selfone nog nie op die horisonne nie, en ‘n tiekieboks by ‘n keraats iewers op die verbypad word gebruik. Wil net gou weer vir oulaas hoor hoekom nie die tweede straat links nie. “Want die pad kom nie by my uit nie.” Hoekom dan nie?” “Want dit maak ‘n boog en loop neek heel in ‘n ander koers in.” En toe word gewag en gewag en gewag. Ure. Uiteindelik is die gesin, met ouboet van Pretoria agter die stuur, daar. Daar word afgepak. “Ons het verdwaal,” sê die pa erg verwytend. Ek skrik. Hoe so? Ons doen gou hersiening. Hoe het hulle gery. Nee, by die tweede straat links loop draai. “Maar ek het dan gesê die EERSTE straat links.” “Ja, maar ouboet het gereken dit sal makliker wees by die tweede.... Ek het my rug op die storie gedra. As ‘n donkie sy kop so oor en oor wil stamp wil ek geen deel hê nie. Maar dit was net die begin. Namate ek Jongboet leer ken het, het ek agtergekom daai gesin het g’n sin vir rigting nie. Trouens, hulle is almal heeltemal rigtingbedô***rd. As Jongboet iewers heen vir ‘n storie moet gaan, moet daar ‘n kaart in detail geteken word. En soos die kaart geteken word, so sal hy wil weet hoekom kan hy nie maar hier al links draai nie (eenrigtingstraat, of die straat waar hy wil in neek loop dood of maak ‘n winkelhaak in ‘n ander rigting in) sodat elke sending ‘n helse lang missie word, net in die kaart teken en beduiefase. En waaragtag soos taks verdwaal hy. Want hy glo blykbaar net nie die straat gaan doodloop, of ‘n winkelhaak maak nie, Hy MOET in waar hy aangesê is om nie te in nie. Te gaan aflaai werk ook nie heeltemal nie. Laai hom voor die gebou af, kyk hy die hele gebou mis en gaan soek dit aan die oorkant. Tussen die kantoor en aflaai is sy rigting al heeltemal omgedraai. Toe is tannie SC in ‘n ongeluk in Bloemfontein, en mense van Parys (die een in die Transvaal, nie die een in Engeland nie) moet haar kom haal. (Bygesê, tannie SC het die vorige aand self verdwaal). Die pad word haarfyn beduie vir die aankomelinge. En net daar het ek ‘n knou met die Lotto weg. Want in plaas van op die verbypad hou, neek hulle by die eerste afrit in, en sit Groot Herrie vergeefs by die verbypad en wag. En toe begin die selfoonoproepe, want die aankomelinge weet nie hoe om weer terug uit te kom van waar hulle in loop in bliksem het nie, en Groot Herrie ken daardie deel van die stad glad nie. Uiteindelik is hulle so oor die selfoon tot by mekaar genavigeer, en tot by die huis.

En hier kan daar nie gerus of geduurte gekry word nie, want daar moet nou gelotto-kaartjies gekoop word. Dis maklik. Straat op tot waar die straat doodloop. Regs, en die winkelsentrum is aan die linkerkant. Herrie loop gewoonlik soontoe, so naby is dit. Maar die aankomelinge bly seker twee uur weg. Groot Herrie, wat ‘n meisie uitgeneem het en vir haar gaan sjokolade koop het, kry hulle by ‘n ander winkelsentrum. Soontoe en terug in hulle se maai in geverdwaal. Nou hoekom, as mens nie rigting het nie, dan nie by die naby een waar ‘n mens heen gebeduie is gaan lotto-kaartjie koop nie. Omdat hulle is daardie 150 meter en een keer se regsdraai by ‘n T-aansluiting, daarin geslaag het om te verdwaal. Maar dit was nie die einde nie. Die terugrit Parys toe neem ses in plaas van drie ure, want die spannetjie (al vier) in die kar het in Langehovenpark (waar die uwe woon) verdwaal. Ure gesukkel om uit die woonbuurt uit te kom. Ook weer nie by die pad wat beduie is, gehou nie. Maar dit was ook die eerste keer dat tannie SC in Langenhovenpark verdwaal het, seker van die skrik van die vorige dag se ongeluk. Herrie moet net byvoeg: In Bloemfontein help dit nie om straatname te gee nie. So het Herrie al self sleg geverdwaal, want in Bloemfontein word straatnaamborde gesteel so vinnig gesteel soos dit opgesit word. ‘n Paar weke gelede bel ‘n ou Bloemfontein-ingesetene, wat darem al ‘n hele ruk see toe verhuis het, en vra pad namens ander mense wat iets moet kom oplaai. Mev. Herrie beduie, en die uwe hoor en raak later geïrriteerd. Weer die oor en oor verduidelik hoe by die eerste, en nie by die tweede nie,en so aan. (Herrie bly lank nie meer in die woongebied waar hy in sy Volksblad-dae gewoon het nie). Die volgende dag word weer gebel, want daar is ‘n paar stukkies wat nie verstaan word nie (wat is te verstaan aan eerste straat links, tweede straat regs?” Die mense vir wie uitgevind is, het nog nie hul opwagting gemaak nie. Toe tref ‘n heel nuwe ons. Die ou tannie kan glad nie bestuur nie, en haar seun wat by haar woon kan weer glad nie lees nie. Nou het die seun ‘n afspraak in Toerienstraat. Toerienstraat is wel die kortste straat in die stad, en half weggesteek, maar net ‘n katspoegie van die pad af wat die tannie en haar seun elke Sondag kerk toe ry. Mev. Herrie beduie pad. Oor en oor. Oor en oor. ‘n Para uur later word weer gebel. Daar is ‘n paar plekke wat nie verstaan word nie. Weer oor en oor beduie. Oor en oor. Die volgende oggend bel sy weer en Herrie antwoord. Maar Herrie het nou al beide die vorige belstories aangehoor. Dit het in kort behels: “Daar waar tannie-hulle Sondae op pad kerk toe anderkant die brug regs draai, hou net reguit aan. Draai dan die eerste straat regs. Dit maak ‘n T-aansluiting teen nog ‘n straat, en draai weer regs. Die eerste straat links is Toerienstraat.

Niks te verstane nie, dis die pad. Fienies en klaar. Herrie beduie, maar is Herrie by stap twee, is die tannie terug by stap een, en kan haar eie handskrif nie uitmaak nie. Herrie besluit dit kan nie so aangaan nie. Daar is mos die keraats daar langs die pad kerk toe. Laat Pietie by die keraats pad beduie. Daarvandaan is dit maklik. Die middag, middagete, dieng dong die klokkie. Dis Pietie. Hy verstaan nou niks van die padverduidelikery nie. “Ry na die keraats en vra daar die pad.” “Reg oom, ek verstaan.” Of Pietie Toerienstraat gekry het? Weet nog nie. Die tannie het nog nie laat weet om dankie te sê nie. Die snottel tot die geskiedenis Herrie het nou onlangs weer oor die Voortrekkers se aanloop, en die een en ander van die Groot Trek self opgelees. Hoe ouer die bronne, hoe interessanter, want dit reflekteer feite soos dit was voor die politici en ander eiertjies kom lê het. So met die jare het die aantal nie-wit mense in die laer van Bloedrivier al minder en minder geword, nadat dit aanvanklik omtrent gelykop was. Swart konsentrasiekampe het in ‘n stadium opgehou bestaan. Waarop Herrie eintlik afstuur, na die Groot Trek het die Engelse sendelinge en in ‘n mate die Britse regering voorgehou dat die Trekkers hul goed gevat en geloop het omdat hulle kwaad was oor die vrylating van slawe. Lees ‘n mens egter Retief se Manifes wat in die Grahamstown Journal verskyn het, kry ‘n mens ‘n goue draad wat deur Retief se uitsprake met sy verkiesing tot Voortrekkergoewerneur en die Gelofte loop. Dit lyk heeltemal anders as dit wat soms in die geskiedenisboeke pryk. Respek vir almal, voornemens om vreedsaam grond te bekom, die Christelike geloof die kontinent in te dra... Verhale van boeregesinne wat saans huisgodsdiens gehou het met al die plaaswerkers en hul gesinslede saam in die vertrek gepak, is volop. Die Voortrekkers se grondwet het die unieke inskrywing gehad dat hulle niks met die Engelse sendelinge uit te waai wil hê nie. Natuurlik was daar die vrot appels. En natuurlik was daar die latere politieke gedokter. So het die werklike verhaal oor hoe Bloemfontein sy naam gekry het, in die volksmond verlore geraak. So is vergeet dat die beroemde geskiedkundige Theal-McCall lank voor mev. Brits se “Bloemmetjies” by die fontein al geskryf het Bloemfontein het sy naam te danke aan Jan Bloem, ‘n Korannahoofman. Noudat gelol word om die naam te verander, is dit baie nuttig om te bewys Jan Bloem is die eintlike herkoms. Maar na al die jare van naby en naas mekaar leef, is daar steeds interessante verskille. Herrie se oom, oom Nico, het op die plaas Merino geboer. Hy kon sy hele bestaan op die plaas voor hy in die stad gaan aftree het, nooit die werksmense kry om van Merino te praat nie. Dit het Merina gebly.

Oupa Nic en Ouma Engela het darem hul plaasmense so ver om van ‘n “sleutel” te praat, maar die trekkers sal tot in lengte van dae “snottels” hê. Die evangelis by Floradale sal seker ook altyd die “Evangelie” wees. En hierin, so dink Herrie, is die snottel van die toekoms in opgesluit. Konstabel en die bitter koffie Herrie gaan bietjie vaag wees oor dele, maar die liewe leser, soos Langenhoven sou sê, sal na afloop van die lese hiervan verstaan hoekom. ‘n Klompie jare gelede begin ‘n nuwe konstabel by ‘n polisiestasie op een van die klein plekkies naby Bethlehem, bedoelende nou plekkies in die orde van Slabberts. Kaallaagte en so aan. Die sersant neem die jong konstabel in die distrik om, sodat hy die plaasmense kan ontmoet, en hulle ook van hom weet, soos die gebruik toentertyd was. Dit is in een van die opstalle, waar die twee in die voorkamer wag dat die vrou des huises die koffie berei, dat die jongman ‘n blik tot in die spens kry, wat die sersant nie het nie. En van hier sien die konstabel hoe die tante met die vlieë en die brommers en die melk en so aan omgaan. Toe die koffie kom, bedank die konstabel melk en suiker vir sy koffie, en drink dit so swart en bitter. Hy drink dit altyd so, verduidelik hy. So met die wegry vra die sersant hom hoe dan nou? By al die ander plase het hy wit koffie met suiker gedrink. So beduie die konstabel wat hy gesien het. “Stop, stop!” skree die sersant, en die konstabel het die vangwa ook net betyds tot stilstand gerem, of die sersant val hande viervoet by die trok uit en raak van die koffie ontslae. Wat Herrie aan Pa Jan se grootmenswêreld in die Namakwaland in laat dink waar domineegoed loop huisbesoek doen het, en by elke opstal ‘n heerlik kommetjie (amper so groot soos die plaas se sinkdam) gaat gekry het. Sterk die lepeltjie kantel so staarig om. By die siffelste huis kan hy nie meer nie, en die toe tante loop beskuide haal, trek hy die skuifvenster op, en slinger die gaat op die Namakwalandse blommetjies buite. En daar sta’ hy net merrie die oortjie innie hand. Toe die tante merrie beskuide ingewaggel kom beduie hy net hoe die tante by daai deur - een hy beduie na die middeldeur - uit is, toe loop val hier net so ‘n groot brommer - en hy beduie met die duim en wysvinger met ‘n verdag groot spasie tussenin – in die gaat. En dis toe hy dié spjeuletjie by die venster uitneu...uitgooi, lat hy nou die skade kry. Vir die skrik maak die tante toe vir hom ‘n kommetjie ekstra sterk gaat. Die mure van Jerigo Terwyl die amper-mense (die jonges) meen die “ou mense weet niks” is dit ‘n gevoel wat erg wedersyds is.

Ouer mense het al amper ‘n handleiding nodig om koerant te lees, om te weet die “sitplekke” in die parlement verwys eintlik na setels, en as mens radio luister, te weet Nêsa is eintlik Nasa. Baie keer is dit Engels se skuld. Daar waar Ma Johanna toe sy met die skrywer-digter Barend Toerien (‘n neef van wyle pa-Jan) getroud was, so ‘n honderd myl noord van New York gewoon het, is die tekens van die eertydse kolonie Nieu-Amsterdam nog duidelik. By Kerhonkson is lank volgehou om kerk in Nederlands te hou, maar so ‘n geslag terug is die handdoek ingegooi toe ‘n dogtertjie by haar ma wou weet wie die Het Evangelie nou eintlik is waarvan sy Sondae so baie hoor. Maar presies hoe erg die onkunde al loop wat niks met die Rooi Taal te make het nie, hoor Herrie onlangs. ‘n Vakadviseur (‘n skole-inspekteur vir die oningewyde manne met die silwer slape) besoek ‘n skool. Hy sit ‘n ruk in die klas en is teleurgesteld met die oppervlakkigheid waarin die klas aangebied word. Hy besluit hy toets bietjie algemene kennis, en begin sommer by die Bybel. “En toe, knapie,” en hy wys ‘n seun in die middel van die klas uit, “wie het die mure van Jericho omgegooi?” Die mannetjie steier regop, doodsbleek. “Toe, toe man, wie sê jy het die mure van Jericho omgestamp?” por die inspekteur. Skielik bars die knaap in trane uit. Die verslae inspekteur draai na die onderwyser, en dié verweer gou: “Meneer, dis ‘n ordentlike seun en as hy sê dis nie hy nie, dan is dit nie hy nie.” Dis te veel vir die inspekteur, en hy stoom skoolhoof toe, onderwyser vervaard agterna. “Meneer,” sê die inspekteur, “ek vra ‘n mannetjie wie die mure van Jericho omgestamp het en hy begin huil...” “Dit was Kosie meneer,” kry die onnie ‘n woord in. Die skoolhoof krap kop. “Meneer, sê hy op laas. Kosie se ouers is sulke vooraanstaande inwoners van die dorp, dit is veel beter om die ding dig te hou. Ek sal met Openbare Werke reël om die skade te kom regmaak.” Van slawrny, die bul en die arbeidsinspekteur Oos-Vrystaters sal goed onthou hoe ‘n Johannesburgse joernalis ‘n klompie jare gelede op ‘n groot aspersieplaas opgedaag het, goed ontvang is en alles van die oes- en verwerkingsproses gewys is. En toe met ‘n artikel vorendag gekom het wat die asems laat snak het. Nie net oor die baie moeilike omstandighede wat tydens die oesproses van veral die wit aspersie geld nie, maar sommer die lesers ‘n klomp velle oor die oë probeer trek met ‘n klomp fiksie soos die seisoenarbeiders uit Lesotho wat verkrag word en vele erger. Hieraan dink Herrie toe hy in De Telegraaf lees van ‘n Brabantse boerin (ja, die Nederlanders het nog vroulike vorme vir vroue wat beroepe beoefen) wat veral Roemeense seisoenarbeiders op haar aspersieplaas as slawe aangehou het. Dié mense is aan die haglikste woonomstandighede denkbaar onderwerp en

selfs gewelddadig hanteer. Boonop het hulle minder as die helfte van die loon ontvang as waarop in Roemenië ooreengekom is. Uiteindelik het die owerhede snuf in die neus gekry, en na die vrou se hofaansoek om ‘n ondersoek te stuit misluk het, op die erbarmlike groep afgekom. Terug na die plaas wou hulle nie, en geld vir teruggaan Roemenië toe had hulle ook nie. Die plaaslike gemeenskap wat deur hul lot aangegryp is, het tente en toe ‘n bus beskikbaar gestel. Heel moontlik is daar later ook berigte wat ander perspektiewe oor die saak stel. Kyk maar hoe gaan dit met die Noupoortse Rehabilitasiesentrum – sommige oud-pasiënte het net lof en ander is steeds na jare getraumatiseer. Onlangs is ‘n projek aangekondig om die beeld van Nederlandse boere by die publiek te verbeter. In ‘n onlangse artikel oor ‘n staproete deur die veld wat met die hulp van verskeie boere van stapel gestuur is, meld die skrywer ook dat die stapper waarskynlik op daardie roete eerder op vriendelik wuiwende as “bose” boere sal afkom. In Suid-Afrika, met die plaasaanvalle en onteieningspraatjies, is dit natuurlik so dat boere minder vriendelik oor betreders is wat gou ‘n “ietsie vir die pot” kom skiet, of sonder toestemming kom visvang. So lees Herrie onlangs van die wintie arbeidsinspekteur wat sonder nakoming van die Protokol vir Plaastoegang by ‘n plaas opdaag, en op sterkte van sy aanstellingskaartjie toegang tot die plaas opeis. “With this card I can go where I please and no one dares interfere with me,” beduie hy. Die boer laat hom begaan. Nie lank nie, hoor die boer ‘n vreeslike gil, en sien die kwaai Friesbul haal vinnig op die wegsnollende inspekteurt in. Die boer gooi alles neer en hardloop nader: “Joe kaart, joe kaart, sou de boel jor *&^% kaart!” gil sy.

Roemeense slawe op ‘n Brabantse aspersieplaas op pad na die bus wat hulle huis toe sal neem: Foto: De Tlegraaf. Verkiesing verby en nou: Op jul poste, gereed, vreet Kyk, as daar ‘n ding is wat Herrie se bloeddruk in ‘n ander voorskrif in opjaag, dan is dit hierdie amptenare wat ‘n groep Afrikaanssprekendes moet kom toespreek, self uit huis uit Afrikaans, en dan ter aanvang sê, jammer, maar by die werk word net Engels gebesig en daarom raak die vakwetenskap vir hom vreemd, en daarom gaan hy nou Engels praat. Hensopper! Maar dié verkiesing het Herrie gesien Afrikaans gly – bevind hom op die seë van golwende veranderings, hier en daar darem tot verbetering. Of soos die Doppers sou sê, ter stigting.

In die ou dae het die politieke partye verwoed baklei om setels in die parlement en die provinsiale rade. Met die nuwe Suid-Afrika en die vergeet Afrikaans is ook ‘n amptelike taal, het die Engels se “seats” so dominant geword dat Herrie plek-plek – ook in die Afrikaanse pers gesien het, hoe Patricia en kie baklei vir “sitplekke.” Nou, sien Herrie, gebruik die Volksblad “poste.” Herrie, self ‘n oud-amptenaar van ‘n politieke party, sou steeds “setels” verkies, want vir elke setel wat ‘n party kry, kry hy ‘n klompie poste – ondersteuningspersoneel soos skoothondjies ...ekskuus, persoonlike assistente, en sekretaresses, navorsers, mediamense en so aan. Hoewel hierdie poste uitdruklike politieke aanstellings is, is hulle nie juis geskik vir “kaderontplooiing” nie want die salarisse is maar karig (of was Herrie maar net geboor?) en kry ‘n munisipale raadslid byvoorbeeld baie meer vir baie minder werk. Dis dus nie soustreinposte nie. Nee, hier word die net wyer gespan en is dit die uitsluitlike prerogatief van die regerende party. Soos Herrie se jonger boet kleintyd gesê het, Afrikaans het nog ‘n “omgeval” beleef. Ai, en hoeveel partye staan deesdae nie “familiewaardes” voor nie, terwyl hulle eintlik gesinswaardes (family values) voorstaan. Die vreemde Afrikaanse politiek is nie nuut nie. Op ‘n Saterdag, lank, lank terug het ‘n Saterdaguitgawe van ‘n Afrikaanse dagblad berig na die Afrikaanse Nasionale Kongres (ANC). ‘n Pas-afgestudeerde vertaalstertjie se ywer wat deur al die nette geglip het. Maar miskien is “sitplek” nie so ‘n slegte vertaling nie. Herrie het al gesien hoe van die nuwe parlementslede maar vaal sukkel om ‘n nuwe kleretjie vir die amptelike opening vol te maak. Voor die volgende verkiesing is daai rokkie of rompie nie net vol nie, maar het plek gemaak vir ‘n nog groter nommer, en ‘n nog groter nommer tot, so meen Herrie, die klere by Rent– a–tent bekom moet word. Dis yslike kledingstukke wat so om die boude span. Dit word dan die etniese styl genoem. En dit meen Herrie, kom daarvan as ‘n mens sy of haar sitplek in die lewe mooi vol wil sit, en bloot na ‘n ander komiteekamer versit om weer te sit, en tussenin aan die eetgoed te smul wat so mildelik voorgesit word dat oud-LP, Kent Durr (self nie ‘n rietskraal figuur nie) oor die hoë koste van die spysenieringskoste gekla het. En terstond deur die ander LP’s gesjêddap is. Nou wil Herrie sy stuiwer (as hy net een geleen kan kry) in die armebeurs werp, en die spysenieringsmaatskappy aanraai om bietjie die oë oop te hou vir nuwe LP’s, en onder die skrales te gaan “voor”-foto’s neem, en dan, oor vyf jaar, met “na”-foto’s op te volg. Die verskil, so meen Herrie, sal so merkbaar wees dat die spyseniers op slag vir nog ‘n vyf jaar termyn aangestel sal word. Aan al die nuwe LP’s, dus Herrie se beste wense, maar nou kom skouer aan die wiel sit: “Op jul poste, gereed, vreet!”