U. Fischer, B. Siemund - Borelioza. Poradnik dla pacjentów

Polska

Ute Fischer • Bernhard Siegmund

BoreliozaPoradnik dla pacjentówWydanie I polskie pod redakcją Katarzyny Maks i Anny Kolbe-Panek

„W przypadku boreliozy nie ma objawów, które nie występują” - tak opisują eksperci różnorodność

dolegliwości. Przy bólach mięśni, puchnięciu i zapaleniu stawów lekarze bez wiedzy na tem at boreliozy typują automatycznie na reumatyzm lub fibromialgię, nawet kiedy brakuje typowych parametrów laboratoryjnych.

BoreliozaPoradnik dla pacjentów

Ute Fischer

Bernhard Siegmund

Wydanie I polskie pod redakcją Katarzyny Maks i Anny Kolbe-Panek

MedPharm Polska

Tłum aczenie: Joanna O woc-Lcm pach Redakcja językowa: Anna Sławińska Opracowanie skorowidza: dr Anna Kolbe-Panek

Z e względu na stały postęp w naukach medycznych lub odm ienne opinie na tem at leczenia, jak również możliwość wystąpienia błędu, W ydawnictwo prosi, aby w trakcie podejm owania decyzji terapeutycznej uważnie oceniać informacje zamieszczone w niniejszej książce, zwłaszcza dotyczące leków nowych lub rzadko stosowanych. Informacje dotyczące praktycznego stosow ania leków odpowiadają poziom owi aktualnej w iedzy medycznej. Za dawkowanie i sposób podawania leków jest odpowiedzialny użytkownik. Prosim y zapoznać się z informacjami p ro ducenta przed zastosowaniem leku.N azw y handlowe są prawnie chronione, nawet wówczas, gdy nie zostały specjalnie oznaczone.

Dzieło w całości jest chronione prawem autorskim . Żadna z części tej książki nie może być w jakiejkolwiek formie publikowana bez uprzedniej zgody W ydawnictwa. Dotyczy to również sporządzania fotokopii, mikrofilmów, tłumaczenia oraz przenoszenia danych do systemów kom puterowych.

ISB N 978-83-60466-37-7

Redakcja naukowa: Katarzyna Maks, dr Anna Kolbe-Panek

Tytuł wydania oryginalnego w języku niemieckim:Borreliose. Zeckeninfektion mit Tarnkappe By U te Fischer, B ernhard Siegmund © 5th edition 2007 by S. H irzel Verlag BirkenwaldstraBe 44, D-70191 Stuttgart Ali rights reserved

© 2008 Copyright for the Polish edition by M edPharm Polska

P o ls k a

ul. Powstańców Śląskich 28-30 53-333 Wrocław www .m edpharm .pl

Skład i przygotowanie do druku: Luiza Pindral Projekt okładki: Luiza Pindral

MedPharm

http://www.medpharm.pl

Spis treści

Przedmowa 6Wstęp 7

Historia rodziny Polly Murray 9

Kleszcze nie spadają z drzew 11

Choroby przenoszone przez kleszcze 16

Ukłucie przez kleszcza 22

Objawy i przebieg choroby 26

Błędne i kłopotliwe rozpoznania 40

Neuroborelioza 46

Przetrwałe dolegliwości (późna manifestacja) 53

Borelioza w trakcie ciąży 55

Borelioza u dzieci 56

Borelioza w internecie 58

Poszukiwanie lekarza 59Rozpoznanie - puzzle z nieuporządkowanymi elementami 63

Leczenie 77

Przyczyny niepowodzenia leczenia 91

Późna i przewlekła borelioza 95

Rehabilitacja i leczenie bólu w boreliozie 98

Efekty uboczne leczenia 105

Alternatywne metody oraz nowe sposoby leczenia i zmniejszania bólu 110

Jak unikać kleszczy? Skuteczna i nieskuteczna profilaktyka 127

Szczepienia przeciwko boreliozie? 130

Kiedy można uznać boreliozę za chorobę zawodową? 132

Przypadki z życia 133

Grupy wsparcia 137

Dodatkowe wskazówki 139

Literatura 141

Informacje na temat boreliozy w Internecie 143

Indeks 144

6 B o re lio za - c h o ro b a p rze n o s z o n a p rze z k leszcze

Przedmowa

Kleszcze przenoszące boreliozę czają się wszędzie. Tysiące ludzi zapada na tę chorobę, ale nie są oni świadomi skąd pochodzą ich bóle. Większość lekarzy jest bezsilnych, ponieważ nie mieli boreliozy w swoim planie kształcenia. N iniejsza książka pisana przez chorych dla chorych pomaga w postawieniu diagnozy, przygotowaniu się do rozmowy z lekarzem oraz radzeniu sobie z fizycznymi i psychicznymi dolegliwościami. Dobrze wiedzieć: im wcześniej odkryje się chorobę, tym bardziej prawdopodobne będzie całkowite wyleczenie.

Lato, 2000 r.

Zadziwiające, jak wszystko uległo zmianie w ciągu zaledwie dwóch lat. Media coraz częściej inform ują o boreliozie. Rozwija się diagnostyka i powstają nowe modele leczenia, które stawiają pod znakiem zapytania dotychczasową wiedzę i rozum ienie choroby.

Zima, 2003 r.

Borelioza z roku na rok staje się coraz bardziej znana. Dostępne są liczne materiały informacyjno-edukacyjne dla pacjentów i zainteresowanych osób. Zaczynają się także pojawiać grupy wsparcia dla chorych na boreliozę, które niosą pomoc zrozpaczonym, niepewnym i przestraszonym.

Ciągle jeszcze m ożna jednak znaleźć niefachowe i błędne informacje na temat tej choroby. Pacjenci pielgrzymują więc czasem miesiącami i latami do jednego lekarza do innego w nadziei na znalezienie specjalisty. Diagnostyka serologiczna bywa zawodna. N iektórzy lekarze wierzący wyłącznie wynikom laboratoryjnym odmawiają jednak rozpoczęcia terapii, m im o że objawy są często bardzo typowe dla boreliozy. Pacjenci z negatywnymi wynikami testów laboratoryjnych są odsyłani, uznawani za symulantów albo kierowani na terapię psychosomatyczną.

Obecnie obowiązujące wytyczne leczenia i diagnozowania boreliozy są przestarzałe. Rozporządzenia te są rozpowszechnione na całym Swiecie. Jak więc lekarze mają się orientować?

Ciągle jeszcze nie jest dobrze,Lato, 2006 r.

W stęp 7

Wstęp

B.QrdiQzsz .Lyui£..choroba—przsnoszoiis .p.rz6i«Jki.6jizcz£

U kłucia kleszcza nie zawsze są obojętne. Te podstępne pasożyty nie tylko ssą naszą krew, ale mogą w niej pozostawiać niebezpieczne chorobotwórcze zarazki - krętki Borrelia.

Borelioza z Lyme (BL, krętkownica kleszczowa) to przewlekła, wieloukładowa choroba przenoszona przez kleszcze, a wywoływana przez krętka Borrelia burgdorferi. Kliniczne objawy zaczęto opisywać jako niezależne schorzenia już w XIX wieku. N a początku 20. stulecia po raz pierwszy scharakteryzowano obrączkowatą, powiększającą się obwodowo zmianę skórną. Podejrzewano, że powstała ona w wyniku ukłucia przez kleszcza i nazwano ją rum ieniem wędrującym (EM - erythema migrans). Pierwszy przypadek EM opisano w Polsce w 1948 roku, jednak zachorowania na boreliozę z Lyme zaczęto rozpoznawać dopiero pod koniec lat 80. W latach 90. scharakteryzowano także ogniska endemicznego występowania boreliozy w naszym kraju.

W 1997 roku rzecznik prasowy Niemieckiego Zielonego Krzyża opublikował dane poświadczające 30-60 tys. zachorowań na rok w Niemczech. W lipcu 1998 roku dane te musiały zostać skorygowane ju ż na 40-80 tys. W tym samym czasie Instytut Roberta Kocha w Berlinie i N arodowy O środek Referencyjny dla Boreliozy w M onachium wskazywał na 100 tys. zachorowań. Po salmonellozie, borelioza jest drugą co do częstości chorobą zakaźną w Niemczech. W Polsce najwięcej przypadków pochodzi z województw podlaskiego, opolskiego, mazowieckiego, warmińsko-mazurskiego i kujawsko- -pomorskiego. N ikt nie odważy się określić, jak wielką sumę należy wydać na diagnostykę i leczenie jeszcze niestwierdzonych przypadków boreliozy, które zostały rozpoznane jako reumatyzm lub inne kłopotliwe choroby jak np.: fibromialgia, depresje.

Tylko 40% zakażonych przypomina sobie to pozornie banalne wydarzenie, jakim jest ukłucie przez kleszcza. Ponieważ większość objawów pojawia się dopiero po wielu dniach, tygodniach lub miesiącach, ani pacjenci, ani lekarze nie wiążą obu tych zdarzeń. Dodatkową trudnością są zmieniające się objawy choroby, symulujące wiele innych dolegliwości.

Borelioza z Lyme jest chorobą, o której nie nauczano w procesie kształcenia większości dzisiejszych lekarzy rodzinnych i specjalistów w średnim wieku. Jeszcze w 1985 roku

8 B o re lio za - ch o ro b a p rz e n o s z o n a p rz e z k leszcze

jeden z lekarzy zapewniał mnie, że europejskie kleszcze nie przenoszą boreliozy. Kolejny lekarz, mimo wielu śladów po ukłuciach, zlecił pacjentce wycięcie tkanki mięśniowej z ramion i ud, ponieważ podejrzewał chorobę mięśni. W końcu inny lekarz przepisał jej masaże tkanki łącznej i zalecił roślinne środki przeczyszczające.

Pozwolą Państwo, że się bliżej przedstawimy N ie jesteśm y lekarzami, lecz dziennikarzami i jednocześnie, z powodu własnej choroby, pacjentami. Wierzymy, że w rozm owie ze specjalistami, grupami udzielającymi pomocy i innymi chorymi, uda nam się uzupełnić braki wiedzy na tmat boreliozy oraz ułatwić dialog między lekarzami i pacjentami. Zależy nam na ułatwieniu stawiania roszczeń w stosunku do świadczeniodawców, tj. kasy chorych, zakładów ubezpieczeniowych oraz związków zawodowych.

Mając na uwadze fakt, że wiedza o boreliozie, jej diagnostyka i leczenie, dopiero w ostatnich piętnastu latach znalazły właściwe miejsce w fachowej literaturze medycznej, szkoleniach i badaniach naukowych, choroba ta stanowi nowe zagadnienie dla wielu lekarzy.

Apelujemy do Państwa, jako pacjentów, abyście byli świadomi swojej choroby. Upór, chęć pogłębiania wiedzy, odwaga i dyscyplina dadzą Państwu siłę do zapanowania nad dolegliwościami i szczęśliwego pokonania boreliozy.

Ute Fischer i Bernhard Siegmund

Historia rodziny Polly Murray 9

Historia rodziny Polly Murray

Polly Murray - silna kobieta

Polly M urray po przeprowadzce do Lyme w stanie C o n n e c tic u t w U SA w 1959 ro k u zauw ażyła u wszystkich członków rodziny rzadkie dolegliwości derm atologiczne, stawowe i neurologiczne: obrzęknięte kolana, zapalenie migdałków podnie- biennych, bóle głowy, sztywność karku, zapalenia gardła i krtani, specyficzne wysypki skórne, gorączkę oraz dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Po leczeniu antybiotykami objawy ustępowały, ale tylko przejściowo.

W ielokrotnie pojawiało się i znikało zaczerwienienie w kształcie krążka i pierścienia (erythema migrans). Podejrzenie w ysunięte przez rodzinę, że wszystko m oże mieć związek z ukłuciem przez kleszcze, zostało odrzucone przez miejscowych lekarzy. Prawie 30 lekarzy różnych specjalności przez 15 lat bezskutecznie starało się ustalić właściwą diagnozę, do m om entu, gdy matka Polly, odkryła, że inni ludzie, mieszkający w sąsiedztwie i okolicy, cierpią na podobne dolegliwości, a troje z nich mogło się poruszać tylko o kulach. Wzięła więc sprawę w swoje ręce. Razem z matkami innych chorych dzieci zebrała dane na tem at choroby, odbyła rozmowy z lekarzami i doprowadziła w 1975 roku, 16 lat po wystąpieniu pierwszych dolegliwości, do rozpoczęcia badań naukowych nad tą zagadkową chorobą przez dr. Allena Steere’a z Kliniki Reumatologicznej U niwersytetu w Yale.

Poszukiwania czynnika wywołującego dolegliwości były skomplikowane. Problem tkwił w tym, że wprawdzie ponad 20% pacjentów kojarzyło pojawienie się erythema migrans z ukłuciem przez kleszcza, ale naukowcy początkowo poszukiwali wirusa i riketsji jako czynników sprawczych. Podejrzenie Polly Murray, że w inne są kleszcze, potwierdziło się dopiero w 1978 roku, kiedy jeden z pacjentów zachował na pamiątkę „przestępcę” i przedłożył go przy badaniu.

Po lly M u rra y (fot. E.K. Johnson )

10 B o re lio za - ch o ro b a p rz e n o s z o n a p rze z k leszcze

W 1980 roku zdemaskowano czynnik zakaźny boreliozy z Lyme jako wrażliwą na penicylinę, nieropotwórczą bakterię. W 1981 roku dr Willy Burgdorfer z Narodowego Instytutu Zdrowia, z laboratorium Rocky M ountains w H am ilton w M ontana (USA), badał kilkaset kleszczy twardych i znalazł w ich jelitach nadzwyczaj duże krętki. C hodziło o formy bakterii, które były 10-20-krotnie większe niż bakterie wywołujące zapalenie płuc. O d nazwiska odkrywcy ten typ krętka Borrelia nazwano Borrelia burgdotferi. Oprócz opisywanej w USA Borrelia burgdotferi, za przyczynę znacznego zróżnicowania obrazu klinicznego choroby odpowiedzialne są także występujące w Europie Borrelia garinii i Borrelia afzelii.


Kleszcze nie spadają z drzew

N a świecie występuje około 850 gatunków kleszczy. Te gatunki dzielą się na trzy rodziny: kleszcze miękkie, twarde i mniej zbadane gatunki mieszane, które występują tylko w Afryce. Kleszcze miękkie (obrzezki), w przeciwieństwie do kleszczy twardych, nie mają na grzbiecie pancerza. Preferowanym przez nie gospodarzem są gołębie. U k łu cie ludzi przez te kleszcze nie musi wywoływać boreliozy, ale może być przyczyną ciężkich reakcji alergicznych.

Najczęściej występującą rodziną kleszczy w środkowej i południowej Europie są kleszcze twarde, do których zalicza się 675 podrzędów Ixodes ricinus (kleszczy pospolitych, dawniej nazywanych kleszczami pastwiskowymi). Są one głównymi przenosicie- lami boreliozy i w irusów zapalenia opon mózgowych. W Polsce mają idealne warunki do rozwoju w województwach północno-w schodnich. Pasożytują na dużej liczbie zwierząt i ludziach.

Wyitęppwanieiregiony^zageszczeniePonieważ większość chorób wywoływanych przez krętki, jak leptospiroza (choroba przenoszona na ludzi przez zwierzęta) i krętkowica tropikalna (m alinowopodobne uszkodzenia skóry i tkanek) występuje przeważnie w Afryce, południowej Ameryce i południowo-wschodniej Azji, niemieccy lekarze do 1985 roku byli pewni, że europejskie kleszcze nie mogą przenosić boreliozy. Dzisiaj wiadomo, że cała półkula północna, także z obszarami szczególnie narażonymi, należy do obszaru rozprzestrzenienia się boreliozy, jak i podobnych chorób wywoływanych przez ukłucie kleszcza.

Ryzyko wystąpienia boreliozy znacznie zwiększają szczury z miejskich parków. Badanie opublikowane w 1996 roku przez prof Franza-Rainera Matuschkę z Charite w Berlinie wykazało, że szczury trzydziestokrotnie częściej przenoszą kleszcze niż myszy Wówczas była mowa o dużych parkach miejskich w Londynie, Pradze i Baltimore. M ożna jednak przyjąć, że kleszcze spotyka się wszędzie, gdzie gryzonie wabione są resztkami jedzenia: na odkrytych basenach, w parkach miejskich, na murawie obiektów sportowych, na placykach zabaw dla dzieci. Najczęściej spotyka się młodzieńcze postacie tych pajęczaków, tzw. nimfy, które znane są z przenoszenia infekcji.

12 B o re lio za - ch o ro b a p rze n o s z o n a p rze z k leszcze

Rozprzestrzenianie się barwnych kleszczyZdarza się, że kleszcze przywlekane są do nas z innych krajów. Z reguły jednak nie zadomawiają się one w naszym klimacie. Wyjątkiem jest kleszcz derm acentor (barwny kleszcz), który przywędrował do nas z okolic Morza Śródziemnego. D w ukrotnie większy niż norm alne kleszcze i obdarzony m arm urkowym ciałem kleszcz barwny zasiedla nowe okolice, prawdopodobnie wskutek przenoszenia przez ptaki wędrowne.

Dotychczas wyizolowano dwa rodzaje kleszczy. Dermacentor marginatus przenosi zakażenie gorączką Q. N ie musi dojść do ukłucia, ponieważ czynnik chorobotwórczy rozprzestrzenia się wraz z odchodami kleszcza przez powietrze. D r Rainer O ehm e z U rzędu Zdrowia Badenii-W irtembergii wie o około 300 przypadkach gorączki Q zdiagnozowanych w ciągu roku; przypuszczalnie jest ich jednak znacznie więcej.

Drugi rodzaj zwany jest kleszczem łąkowym, Dermacentor reticulatus. Przenosi on pierwotniaka Babesia canis i wywołuje tzw. malarię psią. Jest ona najczęściej śmiertelna dla psów, ale nie stanowi zagrożenia dla ludzi. Należy jednak zachować ostrożność w przypadku zarażonych psów.

Kleszcze na urlopieKleszcze czają się we wszystkich europejskich krajach, szczególnie w Belgii, Danii, Niemczech, Finlandii, we Francji, w Grecji, Wielkiej Brytanii, Irlandii, we Włoszech, na Litwie, w Hiszpanii, Czechach, Turcji, na Ukrainie, Białorusi, w Polsce i Austrii. Kto wierzy, że uniknie kleszczy w zimie, nie pow inien spędzać tej pory roku na Wyspach Kanaryjskich lub w okolicach M orza Śródziemnego, gdzie umiarkowane tem peratury nie zmuszają ich do snu zimowego.

Kleszcze z Cypru są często zainfekowane różnymi rodzajami riketsji, które przenoszą tzw. gorączkę od ugryzienia kleszcza, która nie jest tożsama z boreliozą, pom imo że wywołuje podobne objawy jak stan grypowy: bóle głowy, dreszcze, bóle mięśni, gorączkę, a później uszkodzenie skóry.

Także kontynent afrykański nie jest bezpieczny: kleszcze zagrażają nam szczególnie w Egipcie, Republice Południowej Afryki i w Republice Kongo. Również w USA, gdzie borelioza jest drugą po H IV najczęściej występującą infekcją, bakterie spotyka się we wszystkich stanach, szczególnie często w Connecticut, Kalifornii, Massachusetts, Minnesocie, Newadzie, N ew Jersey, N ow ym Jorku, Oregonie, W isconsin. W Kanadzie w prow incjach Alberta, M anitoba, N ow a Szkocja, O ntario , Q uebec. W Azji w Chinach i Japonii, w całej Australii: wszędzie. Jedynie w Nowej Zelandii, m im o występowania tam kleszczy, do 2008 roku, tzn. do roku wydania tej książki, nie występowały żadne zachorowania.

Kleszcze nie spadają z drzew 1 3

ZagęszczenieM ożna założyć, że jedna trzecia dojrzałych kleszczy przenosi bakterie wywołujące

boreliozę. Najczęściej do zakażenia człowieka dochodzi przez kontakt z nimfami, małymi i jednocześnie najagresywniejszymi formami rozwojowymi kleszy. Stwierdza się u nich 10-20-krotnie większą liczbę krętków niż u pozostałych postaci kleszczy, dlatego najwięcej przypadków zachorowań przypada od maja do sierpnia, czyli w okresie żerowania nimf.

Naturalne środowiska

N aturalne środowiska występowania kleszczy to ściśle określone tereny (lasy, krzewy, tereny łąkowo-leśne), biotopy, w których żyją zwierzęta-gospodarze (dzikie zwierzęta, ptaki, zające, myszy). Kleszcze i zwierzęta, również domowe, tworzą rezerwuar dla Borrelia.

Przestrzeń życiowa kleszczy

Kleszcze szybko się dostosowują do nowych warunków. M ożna je spotkać nawet na znacznych wysokościach, do prawie 2000 m n.p.m., w wilgotnych korytach rzek, na wyspach subarktycznych, w tropikach i na suchych obszarach pustynnych. Preferują jednak zielone obszary z podszyciem, paprocie i trawy, szczególnie przejścia między lasem liściastym a iglastym. M ożna je znaleźć w żywopłotach i krzewach, przede wszystkim w jeżynach, leszczynach, malinach i dzikim bzie czarnym. Razem z lisami, zającami, psami i kotami dostają się one także do naszych przydomowych ogródków. W Polsce ponad 40 gatunków zwierząt, ssaków oraz gadów, pełni rolę gospodarzy dla kleszczy. D o tego zalicza się także ptaki, które poprzez swoje migracje odpowiedzialne są za rozpowszechnianie kleszczy na świecie.

W zależności od stadium rozwoju, kleszcze wspinają się maksymalnie na wysokość 1,5 metra. Najczęściej dojrzałe osobniki męskie i żeńskie spotyka się na wysokości do 80 cm, nimfy - na około 40 cm i larwy - nie wyżej niż 20 cm.

Jeśli jest za zimno lub za gorąco, zakopują się w ziemi lub ukrywają się pod liśćmi. Dopiero pierwsze krople rosy i ciepły deszcz wabią je na światło dzienne. Najbardziej aktywne są latem przed południem, wczesnym wieczorem i nocą. Wypełzają ze swoich kryjówek i czekają na gospodarza. Za pomocą tylnej pary odnóży czepiają się źdźbła lub

14 B o re lio za - ch o ro b a p rze n o s zo n a p rze z k leszcze

gałązek i rozstawiają przednie odnóża w celu schwytania ofiary. N a najbardziej wysuniętej do przodu parze odnóży znajduje się tzw. narząd Hallera. Dzięki włoskom czuciowym pozbawione oczu kleszcze są w stanie odbierać bodźce termiczne, chemiczne i ruchowe. Jeśli kleszczowi „pasuje” ofiara, wbija się w jej ciało za pomocą narządu ssąco- gryzącego. Zagraża to szczególnie dolnym partiom ciała, a w szczególności okolicom krocza. W tym słabo widocznym miejscu ciała można nie zauważyć wędrującego rum ienia, pierwszego objawu ostrzegawczego.

Im młodszy jest kleszcz, tym niżej umiejscowiona jest jego przestrzeń życiowa. Larwy napadają na gospodarzy: mysz domową i leśną, w niższych warstwach roślin. N im fy mają większy horyzontalny i wertykalny zasięg działania i trafiają na małe i średniej wielkości ssaki i ptaki. Dojrzałe kleszcze poruszają się po obszarze o średnicy około5 m, są jednak transportowane na znacznie większe odległości dzięki swoim gospodarzom.

Cykl życiowy kleszcza

Przebiega od jaja do dojrzałego płciowo kleszcza przez trzy stadia rozwojowe i trwa z reguły dwa do trzech lat. Samice kleszczy w każdym stadium potrzebują jedynie spożycia pewnej ilości krwi. Dojrzała samica utacza ofierze do 5 mililitrów krwi. N a końcu posiłku kleszcz może powiększyć swoją wagę nawet 200-krotnie. Samce kleszczy wprawdzie również kłują, ale nie ssą.

Wiosną samica kleszcza składa do ziemi jaja. Jednorazowo może ich złożyć do 3000. Latem wykluwają się z nich larwy. N ie m ożna ich zobaczyć gołym okiem, ponieważ w pierwszych dwóch dniach życia są one jeszcze bezbarwne. Mogą ju ż jednak kłuć i ssać, a także zainfekować boreliozą. Jeśli od razu znajdą one gospodarza - bezpośrednio na ziemi, np. mysz, nogi ludzi - jeszcze latem rozwijają się z nich nimfy. Jeśli pierwsze spożycie krwi nastąpi dopiero latem, stadium rozwojowe opóźnia się, aż do następnej wiosny. Jeśli larwom uda się, zarówno na wiosnę, jak i zimą (już jako nimfy), wyssać trochę krwi, przeistaczają się tylko przez jedno zimowanie w ziemi w dojrzałe, dorosłe kleszcze. Samce kopulują z osobnikami żeńskimi podczas ostatniego spożycia krwi, a następnie giną.


Tak mikroskopijne mogą być kleszcze przed spożyciem krwiLarwy wielkości około 0,6 mm, początkowo bezbarwne, najlepiej widoczne są na pysku psa. Nimfy, najczęstsi napastnicy, wielkości około 1 m m , są tylko „wędrującym punktem ”. Dorosłe samce kleszczy mają około 2,5 mm. Samice osiągają wielkość 2,4— 4,8 mm.

Rozwój kleszczy i droga przenoszenia Borrelia

Borrelia burgdorferi. Bakterie o krętkowatym kształcie, zostały po raz pierwszy rozpoznane jako czynnik wywołujący chorobę z Lyme w 1981 roku.

Myszy są rezerwuarem dla bakterii przenoszących chorobę z Lyme. Krętki przechodzą na nie poprzez ssące krew

larwy.

' O

Bakterie przetrwają podczas przemiany larw

w nim fy i następne stadia rozwojowe kleszczy.

Samica kleszcza

Zainfekowane nimfy, żerujące na myszach,

mogą przenieść Borrelia.

Larwa kleszcza

Nimfa

Bakterie nie giną podczas przemiany

n im f w dorosłe osobniki kleszczy.

Zainfekowane larwy i nimfy kleszczy, ssące

krew z ludzi, mogą przenosić Borrelia.

Sarny i zwierzyna łowna umożliwiają mnożenie się kleszczy.

Zainfekowane samice kleszczy, ssące krew z ludzi, mogą przenosić Borrelia.


Choroby przenoszone przez kleszcze

Nie mylić: WZM i boreliozaNajbardziej znane choroby przenoszone przez kleszcze są często mylone zarówno przez pacjentów, jak i specjalistów. N a hasło „kleszcze” pojawia się zazwyczaj odpowiedź „zapalenie opon mózgowych” i „szczepienie na W Z M ”. Pozwolą Państwo, że wyjaśnimy tę kwestię.

Wczesnoletnie odkleszczowe zapalenie mózgowia (WZM) i borelioza: dwie catkowicie różne choroby

Jedyna w spólna cecha obu chorób to przenoszenie ich przez kleszcze. M ogą one transportować w swoich jelitach zarówno wirusy W ZM , jak i krętki Borrelia czy inne czynniki chorobotwórcze.

W kleszczach znaleziono dotychczas dziesięć różnych czynników zakaźnych. Mogą być one jednocześnie przeniesione na ludzi oraz towarzyszyć chorobie jako tzw. współ- zakażenia ze szczególnie ciężkimi objawami neurologicznymi.

Borelioza jest chorobą bakteryjną, którą można leczyć antybiotykami. W ZM jest chorobą wirusową, w leczeniu której antybiotyki nie pomagają. Przeciwko W ZM m ożna się natomiast zaszczepić, przeciwko boreliozie jeszcze nie. Kleszcze z krętkami Borrelia występują praktycznie na całym świecie; kleszcze z W ZM (najczęściej z jednoczesnym zakażeniem Borrelia) na określonych obszarach, przed którymi zawsze szczególnie się ostrzega.

Podczas gdy w Europie Środkowej blisko jedna trzecia kleszczy jest zainfekowana Borrelia, wirus W ZM stwierdzany jest tylko w około jednej .setnej kleszczy. Wyjątkiem są tereny endem iczne dla W ZM , naturalne ogniska z dużą gęstością występowania kleszczy zakażonych, które w atlasie W ZM oznaczone są jako czerwone obszary ryzyka. Tam wskaźnik ryzyka sięga 30%.

D uże ogniska W ZM występują w Niem czech, Estonii, Chorwacji, na Łotwie, Litwie, w Austrii, Polsce, Rosji, Szwecji, Szwajcarii, Słowacji, Czechach i na Węgrzech. Zachorowania na W ZM występowały także w Albanii, Bośni-Hercegowinie, Finlan

Choroby przenoszone przez kleszcze 1 7

dii, Francji, Grecji, we W łoszech, w japon ii, Lichtensteinie, M ołdawii, północnych Chinach, Norwegii, Republice Słowackiej, na Ukrainie i Białorusi.

W Polsce od wielu lat zachorowania na W ZM występowały głównie na terenach endemicznych w województwie podlaskim i warmińsko-mazurskim. O d 1993 roku liczba zgłoszonych zachorowań pokaźnie wzrosła w porównaniu z okresem poprzednim i co roku zgłasza się od 181 do 267 nowych przypadków.

Ryzyko z^k^zGniH

Do zakażenia boreliozą dochodzi przy bezpośrednim kontakcie kleszcza przenoszącego krętki Borrelia z człowiekiem w wyniku przedostania się śliny lub wymiocin pasożyta przez skórę ofiary. Jeśli wcześnie usunie się kleszcza, ryzyko zakażenia zmniejsza się, ponieważ uważa się, że do zakażenia potrzebny jest okres co najmniej 24 godzin. Kleszcza należy więc możliwie szybko usunąć i zabić. Trzeba przy tym uważać, żeby nie zgnieść pasożyta szczypcami lub palcami i nie spowodować wstrzyknięcia jego zawartości pod skórę. Zwiększa to znacznie ryzyko natychmiastowej infekcji.

Inaczej jest w przypadku W ZM . Wystarczy, że zainfekowany wirusem kleszcz ukłu- je człowieka, a ryzyko infekcji W ZM od razu jest bardzo duże. Około 90% wszystkich infekcji W ZM przebiega bez lub tylko z łagodnie wyrażonymi objawami klinicznymi, jak np. bóle głowy. 10% infekcji W ZM tworzy zagrażający życiu obraz chorobowy z ciężkimi, trwałymi uszkodzeniami neurologicznymi.

W 1999 roku boreliozę zgłaszano przede wszystkim w województwach podlaskim i warmińsko-mazurskim, natomiast w 2005 roku odnotowano wzrost liczby zachorow ań w całej Polsce. Tak znaczny, prawie pięciokrotny wzrost liczby zachorowań, jest w dużej mierze związany z poprawą rozpoznawalności objawów boreliozy, jak również z przemianą warunków klimatycznych, sprzyjających rozwojowi kleszczy.

Podwójna infekcja: WZM i borelioza

Ponieważ kleszcze mogą przenosić jednocześnie zarówno krętki Borrelia jak i wirusy W ZM , podwójne infekcje są możliwe na obszarach szczególnie zagrożonych W ZM . Mogą przebiegać, po różnym okresie wylęgania, z bardzo ciężkimi komplikacjami neurologicznymi.


Co to są Borrelia?

Borrelia to krętkowata, ruchliwa bakteria G ram -ujem na należąca do rodziny Spiro- chaetaceae. Jej średnica wynosi 0,3-0,5 fj.m, długość 20-30 firn i tworzy 3-10 zwojów. Z powodu częstych zmian zachodzących w materiale genetycznym (DNA) tych bakterii, łatwo dochodzi do zmian budowy białek powierzchniowych (OspA, OspB), co znacznie utrudnia diagnostykę choroby.

Podczas gdy wiele innych bakterii namnaża się co 20-30 m inut, w przypadku kręt- ków odbywa się to tylko co 8-20 godzin. Temu w olnem u wzrostowi zawdzięczać m ożna prawdopodobnie to, że infekcja krętkami rzadko ma przebieg śmiertelny, zazwyczaj tylko znacznie osłabia organizm.

Gatunki BorreliaCzynnikiem wywołującym boreliozę jest bakteria Borrelia burgdorferi odkryta przez dr. Willi Burgdorfera w 1982 roku w Laboratorium Rocky M ountain. Okazało się, że wśród Borrelia występuje wielka różnorodność. G atunek Borrelia odkryty przez Burgdorfera był kilka lat tem u jedynym gatunkiem występującym w USA. W yprodukowanie szczepionki było relatywnie łatwym zadaniem dla Ameryki, jednak z niewyjaśnionych przyczyn została ona wycofana z rynku.

W Europie Zachodniej prawie 40% zakażeń przyporządkowano do gatunku B. afzelii i B. garinii. W przypadku manifestacji skórnej (erythema migrans, acrodermatitis chronicans atrophica) najczęściej stwierdza się B. afzelii, a w przypadku objawów neurologicznych B. garinii. W zapaleniu stawów największą rolę przypisuje się B. burgdotferi. W 2005 roku prof. Franz Rainer Matuschka z Charite (Berlin) odkrył gatunek A14S (przewidywana nazwa B. spielmani) występujący na granicy trzech krajów: Niemiec, Francji i Szwajcarii. Przed zakończeniem redakcji tej książki znaleziono je u dwóch pacjentów, u Norwega i niemieckiego internisty, dopiero po 10 tygodniach inkubacji bakterii. Inne zidentyfikowane gatunki, jak B. andersonii, B. japonka, B. lusitaniae, B. tanukii, B. turdi \ B. valaisiana, nie zostały do tej pory znalezione u ludzi.

Najbardziej znaną chorobą wywoływaną przez krętki jest kiła. N iektóre jej objawy oraz skokowy przebieg bardzo przypomina boreliozę. Naukowe doniesienia wskazują na wysokie podobieństwo, nie wynikają z tego jednak żadne konsekwencje.


Nietypowa borelioza

Południowo-hiszpański typ Borrelia, który po raz pierwszy wyizolowano w 1996 roku, charakteryzuje przede wszystkim nawrotowa gorączka, ale bez erythema migrans. Powszechnie stosowane testy z krwi wskazują pacjentów zakażonych tą bakterią jako se- ropozytywnych. C horoby nie wywołują kleszcze pospolite, tylko kleszcze miękkie - obrzeżki (gatunek Ornithodoros), które przenoszą także nawracającą gorączkę afrykańską i amerykańską (wg: Lancet 348, 1996, 162).

Inne choroby przenoszone przez kleszcze

Erlichioza (HCE)Aktualna nazwa to anaplazmoza.Ta choroba, wywoływana przez bakterie Ehrlichia, była jeszcze kilka lat tem u znana jedynie u zwierząt. Istnieją jednak poważne wskazówki na to, że może ona wywoływać bóle głowy i kończyn oraz zmiany w obrazie krwi także u ludzi.

Już w jesieni 1998 roku Instytut Roberta Kocha w Berlinie wysunął przypuszczenie, że seronegatywne przypadki choroby z Lyme mogą być wywoływane przez bakterie Ehrlichia. N iektóre objawy — gorączka, dreszcze, bóle mięśni, biegunka i kaszel - bardzo przypominają boreliozę. Bakteria przenosząca H G E osłabia układ im m unologiczny i toruje drogę takim infekcjom, jak: zapalenie płuc, zakażenia grzybicze czy zakażenie krwi. D o leczenia choroby stosuje się antybiotyki tetracyklinowe; przeważnie nie pozostawia ona żadnych następstw. Z pow odu niespecyficznych objawów, diagnozę m ożna postawić jedynie na podstawie m etod laboratoryjnych - pośredniego testu immunofluorescencji i Westernblotting.

Współistnienie erlichiozy i boreliozySzwedzka naukowiec prof. M arta G ranstrom ze Szpitala Karolińska w Sztokholmie poinform owała w m arcu 1999 r. o współistnieniu erlichiozy z boreliozą, względnie z W ZM . Możliwość istnienia współzakażenia z erlichiozą należy zakładać szczególnie w przypadku boreliozy seronegatywnej. W ostatnich latach donosiło o tym wielu znanych lekarzy. W USA u 6% przebadanych kleszczy stwierdzono jednoczesną obecność Borrelia i bakterii przenoszącej HGE.


BabesiozaW przeciwieństwie do bakterii Ehrlichia i Borrelia, Babesia jest pasożytem z grupy spo- rowców (pierwotniaków). Ich wspólną cechą jest to, że wszystkie są przenoszone przez kleszcze. W USA donoszono, że jednoczesna infekcja Borrelia i Babesia prowadzi do cięższej postaci choroby, niż każda z nich wywołana osobno. O braz choroby staje się groźniejszy wraz z wiekiem: gorączka, dreszcze, ogólne wyczerpanie, bóle mięśni, bóle stawów, rozpad krwinek czerwonych charakteryzują przebieg choroby. Medyczna służba informacyjna Viva diagnostica zalecała jesienią 1998 roku, żeby po ukłuciu kleszcza poddać się testom na wszystkie trzy czynniki chorobotwórcze. Babesia rozpoznawana jest na podstawie badania krwi. Chorobę leczy się środkami przeciwmalarycznymi.

Riketsja słowackaTen czynnik chorobotwórczy - znany także jako TIBOLA (ńck-borne-lymphadenopathy -lim fadenopatia wywołana ukłuciem) - został znaleziony po raz pierwszy w 1997 r. u pacjentki, która podczas wędrówki w Pirenejach została przez kleszcza ukłuta w potylicę. Po tygodniu wystąpiła u niej gorączka, silne bóle głowy, uczucie rozbicia i bóle stawów. W miejscu ukłucia wytworzyła się grudka z zaczerwienieniem skóry. Cztery potyliczne węzły chłonne były powiększone. Gorączka spadła wprawdzie po leczeniu doksycykliną, ale dwa miesiące trwało zanim ustąpiły bóle głowy, osłabienie i uczucie ogólnego wyczerpania, (wg: Lancet 350, 1997, 112.)

Riketsja conoriiInfekcja ta określana jako „gorączka po ukłuciu kleszcza”, wywoływana przez Riketsja conorii, występuje w rejonie M orza Śródziemnego i w wielu krajach azjatyckich.

Riketsja helveticaProf. Emil Reisinger z Rostoku w 2006 roku donosił, że w 9% kleszczy w Niem czech znaleziono materiał genetyczny Riketsja helvetica. Przypuszczał, że liczba zachorowań może się powiększyć. Choroba objawia się wysoką gorączką, zlewnymi potami i wysypką skórną, które łatwo mogą zostać uznane za objaw infekcji grypowej.

Gorączka QWywoływana jest przez Coxiella burnetii, czynnik chorobotwórczy przenoszony przez kleszcza łąkowego (dermacentor). Rozprzestrzenianie się choroby zależy nie tylko od samych kleszczy, ale także od ich odchodów roznoszonych z powietrzem.


TularemiaCzynnik chorobotwórczy, Francisella tularensis, jest przenoszony przez kleszcze derm acentor, komary oraz powietrze.

BartonelozaBartonella została znaleziona w europejskich i amerykańskich kleszczach Ixodes. Barto- nella bacilliformis rozprzestrzenia się dzięki moskitom, a Bartonella ąuintana przez wesz odzieżową. Bartonella henseae przenoszona jest bezpośrednio z gospodarza, kota, poprzez zadrapanie lub ugiyzienie. Często dyskutowany sposób przenoszenia tej bakterii przez kleszcze nie został ostatecznie potwierdzony (wg: D eutsche M edizinische Wochen- schrift, 1, 2 2005, Hassler, Braun, Kimmig).

Przykłady chorób przenoszonych przez kleszcze na ludzi:» RSSE i zapalenie mózgu Powassan (wschodnia Europa, Azja, Kanada)» bruceloza» gorączka plamista Gór Skalistych (Ameryka)» choroba skokowa owiec (Wielka Brytania)» gorączka kleszczowa Colorado (Ameryka Północna, Europa)» gorączka krwotoczna Krym-Kongo (Afryka, Azja, południowo-wschodnia Europa) » omska gorączka krwotoczna (Azja)» choroba lasu Kyasanur (Azja)» działanie neurotoksyczne, porażenia, paraliż kleszczowy (Australia, Ameryka Pół

nocna)


Ukłucie przez kleszcza

Ukłucie kleszcza

Po przywarciu do gospodarza, kleszcz nie pozostaje długo w jednym miejscu. W ędruje, szukając ciepłego, wilgotnego, dobrze ukrwionego miejsca. Szuka zakamarków ciała o miękkiej skórze, jak pachy, doły podkolanowe, uszy, owłosiona skóra głowy, okolica genitalna.

Wnikanie pasożytów do skóry odbywa się na podobieństwo operacji. Kleszcz wycina w skórze otwór, przez który wprowadza swój aparat ssąco-kłujący aż do naczyń krwionośnych. Gospodarz nie odczuwa tego, ponieważ kleszcz jednocześnie wstrzykuje substancję znieczulającą i tamującą krwawienie. Około 80% ofiar kleszcza nie odczuwa ukłucia. Nie ma rany. Kleszcze mają tylko 0,8-1 m m i są zbyt lekkie, aby pobudzić nasze narządy czucia. Jedynie, kiedy kleszcz zegnie włos podczas wędrówki, możemy to poczuć.

W przeciwieństwie do W ZM , w przypadku, kiedy ju ż przy pierwszym ukłuciu wirus natychmiast jest przenoszony do rany, Borrelia potrzebują więcej czasu. Trwa to tak długo, aż Borrelia w przewodzie pokarmowym kleszcza namnożą się tak, że będą mogły przedostać się do aparatu ssąco-kłującego. Dlatego ważne jest, aby natychmiast po zauważeniu kleszcza usunąć go, a nie czekać na wizytę u lekarza, czy w przedszkolu - na odebranie dziecka przez rodziców. Długość picia krwi zależy od stadium rozwojowego kleszcza. Larwie wystarcza dwa do czterech dni, nim fie i dorosłym samicom 5-10 dni. Po tym czasie kleszcz odpada od ciała żywiciela. Przy okazji: tylko samice potrzebują krwi do przeżycia.

Prawidłowe -[.nieprawidłowe, metody usunięcia kleszcza

Kto spróbuje kleszcza wyciskać lub udusić za pomocą oleju (także oleju z drzewa herbacianego), spirytusu czy kleju, ryzykuje, że pasożyt wydali do rany wymiociny lub ślinę. Ponieważ ryzyko przedostania się zarazka wzrasta wraz z czasem trwania ssania krwi, powinno się jak najszybciej usunąć kleszcza. Tak zwane szczypce do usuwania kleszczy (także te z apteki) nie nadają się do tego, ponieważ grube końcówki szczypiec miażdżą tułów kleszcza i wstrzykują bakterie do rany. To samo dotyczy naszych palców.


Jeśli znajdziemy przyczepionego do skóry kleszcza, trzeba go od razu usunąć, np. za pomocą pęsety. Należy go chwycić przy samej skórze i delikatnie, ale jednocześnie zdecydowanie wyciągnąć lub wykręcić. Trzeba przy tym uważać, żeby głowa pasożyta nie pozostała w skórze. Pomocna może być nitka do zębów, z której robi się pętlę w okół kleszcza i wyciąga go przy jej pomocy.

Do usuwania kleszczy można również stosować specjalny sprzęt dostępny w aptekach, który działa na zasadzie ssawki i ułatwia wydobycie kleszcza dzięki wytwarzanemu podciśnieniu. Miejsce po ukąszeniu powinno się zdezynfekować, a ręce umyć. Jeśli kleszcz tkwi głęboko i boimy się go sami usuwać - najlepiej od razu pójść do lekarza.

Warto zachować usuniętego kleszcza i (najlepiej żywego oraz zabezpieczonego przed wyschnięciem) wysłać np. do Państwowego Instytutu Weterynaryjnego, w celu przeprowadzenia testu PCR, który wykaże czy kleszcz przenosi boreliozę. N a wynik badania czeka się około siedmiu dni.

Borelioza jest uznawaną chorobą zawodową. D o grupy ryzyka zalicza się przede wszystkim robotników leśnych, leśników, myśliwych oraz rolników. Wszystkie inne grupy zawodowe muszą w pewien sposób udowodnić, że ukłucie kleszcza, które spowodowało u nich chorobę, miało miejsce w drodze do lub z pracy albo podczas wykonywania pracy. M oże to spotkać praktycznie każdego. N ajlepszym dow odem jest kleszcz, w całości lub w częściach. Martwego kleszcza m ożna przykleić taśmą klejącą do kartki. Badanie laboratoryjne może być pomocne w przypadku roszczeń względem ustawowego ubezpieczenia wypadkowego.

Zapisywanie objawów jest również przydatne przy zbieraniu dowodów. Ponieważ duża liczba dolegliwości i bolesnych objawów pojawia się i znika, po tygodniach, m iesiącach, nawet po latach, nie pamięta się tego i sposób przedstawiania dolegliwości może być nieco chaotyczny.

Niezauważone ukłucie kleszczaBardzo mała grupa ludzi jest w stanie przypom nieć sobie ukłucie kleszcza. Wynika to z faktu, że pasożyt osiada szczególnie w trudno dostępnych fałdach skórnych lub stawowych, a także w miejscach o skórze delikatnej i cienkiej. Larwy i nim fy mają m inim alne zabarwienie lub są bezbarwne, dlatego nie są w idoczne gołym okiem. N apity kleszcz wygląda jak strupek po ukłuciu komara i może zostać zdrapany.


Inne sposoby przenoszenia Borrelia

Biolog, dr Trevor Petny (Heidelberg), donosił na kongresie dotyczącym boreliozy w 1997 roku o muchach, które w USA przenosiły Borrelia na ludzi. W N iem czech są pewne wskazujące na to fakty, ale brak dowodów. Parazytolog, prof. d r Franz Rainer M atuschka (Charite, Berlin) odrzuca możliwość przenoszenia Borrelia przez komary, osy i bąki. Możliwość przyjęcia Borrelia przy ssaniu krwi, nie czyni z tych pasożytów automatycznie przenosicieli na ludzi. W przypadku boreliozy z Lyme kom petentny w ektor (przenosiciel) m usi być w stanie zapewnić rozwój i namnożenie bakterii, zanim przekaże je następnem u gospodarzowi. W rzeczywistości Borrelia były ju ż znajdowane u różnych stawonogów ssących krew. Brakuje jednak dowodów na to, że nadają się one do stworzenia dla Borrelia warunków, w których byłyby zdolne do osiągnięcia kolejnego etapu rozwojowego. M ożna przyjąć, że widoczne ślady ukłucia insektów występują okresowo po ukłuciu przez kleszcza. Także obecność tworzącego się po ukłuciu rum ienia wędrującego nie jest żadnym dowodem, ponieważ w przypadku boreliozy, rum ień może się tworzyć także w innym, niekoniecznie zgodnym z miejscem ukłucia, rejonie ciała. Ukłucie insekta może nasilać tworzenie się zaczerwienienia. Rumień powstaje czasem także po ukłuciu przez kleszcza niezakażonego Borrelia, jako odczyn skórny.

Transfuzje krwiW literaturze medycznej opisano jeden przypadek przeniesienia Borrelia podczas transfuzji krwi. Z tego powodu pacjentom z boreliozą zabrania się z reguły oddawania krwi. Jednak nie każdy chory wie o swojej chorobie w czasie, kiedy oddaje krew. Rutynowe badania serologiczne nie sprawdzają swoistych przeciwciał.

Środki spożywczeBorelioza nie może być przeniesiona wskutek konsumpcji zainfekowanej zwierzyny, jak: zwierzęta łowne, owca, krowa czy koza.

Ryzykozachorowania naboreliozę

W przeciwieństwie do choroby wczesnoletniego odkleszczowego zapalenia opon m ózgowych (W ZM), której wirusy występują u pasożytów tylko w określonych rejonach, kleszcze z Borrelia są rozpowszechnione na całej półkuli północnej (por. s. 11, Występowanie: regiony, zagęszczenie). M ożna przyjąć, że Borrelia występują u co trzeciego kleszcza, istnieją jednak naturalne skupiska, w których każdy z tych pajęczaków jest boreliopozytywny.


Odsetek zakażeń zależy od stadium rozwojowego kleszcza. Małe larwy, zwane nim fami, są wprawdzie rzadko zainfekowane, ale zdecydowanie przeważają ilościowo. Nimfy, które są najczęściej spotykane u ludzi, zawierają Borrelia w 5-15%, dorosłe kleszcze w 25%. N a wysoce endemicznych terenach mogą być one zainfekowane w 40%. Wszystko to są tylko przybliżone wartości. Liczby te mogą się znacząco wahać na małych przestrzeniach i właściwie zależą od tego, czy zainfekowane są myszy, czy inne zwierzęta, jak: sarny, jeże, ptaki. Najwyższy wskaźnik infekcji pochodzi od nimf.

Ryzyko zachorowania na boreliozę zależy od warunków życia. Ludzie, którzy przebywają często na wolnym powietrzu, szczególnie w lasach, nad rzekami, w parkach, ogrodach lub ogólnie na obszarach trawiastych, są poddani większemu ryzyku niż spacerowicze w mieście. D o tego zalicza się nie tylko pracowników lasu, ale także: harcerzy, zbieraczy chrząszczy, motyli, jagód i grzybów, uczestników obozów, rowerzystów i biegaczy trenujących na terenach otoczonych krzewami, paprociami i trawami. Przyjaciele zwierząt, którzy chętnie bawią się z psami, są zawsze w większym niebezpieczeństwie przejęcia kleszczy niż ludzie, którzy takich kontaktów unikają.

Rodzice pozwalający dzieciom na głaskanie zwierząt, powinni je potem starannie sprawdzić pod kątem kleszczy. N ie tylko psy łowne, ale i czworonogi, które chętnie myszkują w ziemi za jeżam i, myszami czy zającami lub biegają w zaroślach, mogą zebrać kleszcze na każdym etapie rozwoju. Także konie, bydło i owce strącają kleszcze z traw i gałązek i mogą zachorować na boreliozę, podobnie jak ludzie.

Grupy krwiDotychczas nie zostało potwierdzone, czy kleszcze preferują konkretną grupę krwi. Podejrzenie wzbudzają jednak opowieści par, u których po spacerze u jednej osoby kleszcz był pełny (napity), a druga pozostawała oszczędzona. M oże to świadczyć o tym, że chemia skóry oddziałuje na kleszcze jako bodziec. Wykryto, że istotne są indywidualne cechy potu człowieka. Zgodnie z tą przesłanką, zaleca się stosowanie środków odstraszających (repelenty).

26 B o re lio za - ch o ro b a p rze n o s zo n a p rz e z k leszcze

Objawy i przebieg choroby

Borelioza ciągle jeszcze dzielona jest przez lekarzy na trzy stadia; przejście od jednego do następnego odbywa się w różnym czasie i przy różnych objawach. Udowadniana przed kilkoma laty teza, że boreliozę m ożna leczyć w każdym stadium, stanowi obecnie kwestię sporną. Zdarzają się jednak spontaniczne wyzdrowienia i trwające latami przerwy bez dolegliwości.

Typy Borrelia

W Europie Zachodniej w 40% przypadków stwierdzono obecność B. afzelii i B. garinii. Przy manifestacji skórnej (rum ień wędrujący, zanikowe zapalenie skóry kończyn - acrodermatitis chronica atrophica, czyli ACA) najczęściej stwierdza się B. afzelii, a w przypadku objawów neurologicznych B. garinii. W przypadku zapalenia stawów największą rolę przypisuje się B. burgdorferi (wg: prof. dr med. H.-J. Hagedorn, Hereford).

Objawy w pierwszej (wczesneilfazie

Objaw wiodący: rumień wędrujący (EM, erythema migrans)W pierwszym stadium - bez lub z rum ieniem wędrującym (erythema migrans) - bakteria lokalizuje się w pobliżu miejsca infekcji. Borrelia rozprzestrzenia się, kiedy po 10 dniach, a czasami nawet po kilku tygodniach, pojawia się erythema migrans. Objaw ten oznacza, że bakteria rozprzestrzenia się drogami krwionośnym i i limfatycznymi po całym organizmie. Okres inkubacji - czas między infekcją a wystąpieniem pierwszych objawów - może wynosić od 3 dni do 2 lat.

Tylko 20% zainfekowanych osób przypom nina sobie o wystąpieniu rum ienia w ędrującego, zmiany skórnej, która powstaje w miejscu lub w pobliżu punktu ukłucia przez kleszcza. Rum ień wędrujący u każdego wygląda inaczej. Średnica zmiany wynosząca conajmniej 5 cm jest cechą charakterystyczną, pozwalającą na odróżnienie EM od skórnego odczynu alergicznego, występującego po ukłuciu kleszcza albo innego owada. M oże być podłużny lub okrągły, z ostrą krawędzią lub z obrzękniętym brzegiem, czasami żywoczerwony lub całkiem fioletowy, czasami tylko lekko czerwony


(pod lampą cieplną robi się ciemniejszy), do średnicy 80 cm lub większy M oże wyglądać jak czerwony pierścień lub podwójny pierścień, który tworzy się wokół miejsca ukłucia. Zależnie od miejsca ukłucia, pierścień może być tak duży, że rozpoznawana jest tylko czerwonawa linia łukowata, która roztacza się przykładowo na połowie pleców. Możliwe jest także tworzenie się kilku rumieni, które wydają się nie mieć związku z miejscem ukłucia. Początek rum ienia może przebiegać bezobjawowo, miejscowo może m u towarzyszyć swędzenie lub pieczenie skóry, albo objawy ogólne: gorączka, bóle głowy, bóle mięśniowo-stawowe, męczliwość, zaburzenia czucia, kołatanie serca. Rum ień ustępuje najczęściej po upływie około 4 tygodni - niezależnie od tego, czy jest leczony, czy nie.

Jeśli miejsce ukłucia znajduje się w słabo widocznym miejscu, zostaje odkryte przypadkowo lub wcale i dlatego przepadają szanse na natychmiastową diagnozę i leczenie. Krostki i pęcherzyki wewnątrz rum ienia wskazują na mieszaną infekcję z innymi czynnikami chorobotwórczymi przenoszonymi przez kleszcze, lub na drobnoustroje, które zostają przeniesione podczas drapania się wokół rany po ukłuciu.

N ie każdy lekarz rodzinny jest w stanie zdiagnozować rum ień. Często zlecane są maści zawierające kortyzon, pod wpływem którego rum ień albo cofa się, albo przypadkowo znika, nie mogąc stanowić dowodu na infekcję kleszczową. Oglądając ru m ień wędrujący diagnozuje się go często mylnie jako objaw zastoju przy żylakach. Większość rum ieni znika spontanicznie, bez maści. Lekarz i pacjent myślą wówczas, że infekcja ustąpiła sama - fałszywy wniosek.

Czy przeciwciała chronią przed nową infekcją?

Przeciwciała anty-Borrelia nie powodują alergii. Jednak badania przeprowadzone w USA dowodzą o fenomenie na wyspie Błock Island, wzdłuż wybrzeża stanu Rhode Island: ludzie z wielokrotnymi ukłuciami kleszcza częściej rejestrują swędzące reakcje skórne niż ludzie po jednym ukłuciu (wg: „Borreliose Magazin” nr 12).

Chłoniak limfocytarny skóry

(LBC, Lymphadenosis benigna cutis, Lymphocytoma borrelia)Jest to swoista, łagodna zmiana skórna w postaci grudki lub sinawo-czerwonego guzkao średnicy 1-5 mm. M oże pojawiać się w każdym miejscu ciała, szczególnie na płatkach usznych, brodawkach i otoczkach sutkowych, mosznie, łokciach. Przed kilkoma laty traktowano go jako objaw nawracającej infekcji. N ie istnieją na to dotychczas żadne naukowe dowody.

28 B o re lio za - ch o ro b a p rze n o s z o n a p rze z kleszcze

Rumień mnogi, rozsianySą to liczne zmiany skórne o charakterze rum ienia wędrującego, występujące w różnych miejscach ciała. Zazwyczaj są one mniejsze niż pojedyncze rumienie. Mogą się one pojawiać u osób, u których wcześniej występował EM . U części pacjentów odnotowano przy tym obecność objawów ogólnych (jak: bóle głowy, mięśni i stawów, osłabienie, sztywność karku).

Brak erythema migrans nie dowodzi, że nie ma infekcji. Pewne dowody można pozyskać dzięki podw ójnem u badaniu krwi (ELISA + W esternblot), najwcześniej 3 -6 tygodni po ukłuciu.

Objawy wymienione poniżej są prawdopodobną oznaką stadium pierwszego:

Objawy ogólne wszystkich stadiów choroby

Stosunkowo wielu pacjentów zauważa objawy lekkiego przeziębienia, bóle głowy i kończyn, uczucie ogólnego rozbicia, rzuty gorączki, czasami powiększenie węzłów chłonnych, ale nie wiążą ich z ukłuciem kleszcza. Objawy te nie różnią się od objawów typowych dla infekcji grypowej.

Także te ogólne objawy, występujące w pojedynczych przypadkach, obserwowane są w pierwszym stadium:» bóle brzucha » bóle mięśniowo-stawowe » obrzęki stawów » kaszel » biegunka» zapalenie dróg chłonnych (czerwona linia, jak przy zakażeniu krwi)» wymioty » spadek masy ciała » wzm ożone wypadanie włosów » zaburzenia rytmu serca» „mrowienie” w obrębie kończyn górnych i dolnych » bóle mięśni, więzadeł i ścięgien (fibromialgia)» sztywność karku » bóle pleców » zaburzenia połykania » wzmożona potliwość » ataki zawrotów głowy » uczucie suchości w gardle » nudności


Objawy drugiego i trzeciego (przewlekłego! stadium

Jeżeli wczesne stadium przebiega niezauważone i, przede wszystkim, nieleczone, to wzrasta ryzyko przejścia infekcji w stadium przewlekłe (trzecie) z ciężkimi następstwami. Za przewlekłe uważa się z reguły wszystko, co trwa dłużej niż 6-12 miesięcy. Często borelioza zostaje prawidłowo zdiagnozowana dopiero w zaawansowanym stadium, ponieważ wiele początkowych objawów traktowanych jest jako nieszkodliwe zaburzenia, a przejściowe dolegliwości są lekceważone.

OczyWszystkie części oczu, począwszy od naczyniówki do siatkówki i od ciała szklistego do komory przedniej oka mogą być zajęte w przebiegu boreliozy. Rzadziej dochodzi do zajęcia nerw u wzrokowego. Przede wszystkim, w fazie przewlekłej może się rozwinąć retinopatia, która prowadzi do zwężenia pola widzenia (widzenie tunelowe, czarne plamy).

Inne objawy:» czerwone oczy (zapalenie tęczówki)» nadwrażliwość na światło » bóle za gałką oczną » bóle przy poruszaniu gałką oczną » podwójne widzenie » niewyraźne widzenie » zespół H ornera » zaburzenia w polu widzenia» zapalenie błony środkowej oka (zapalenie jagodówki)» zapalenie naczyniówki oka (chorioiditis) z przejściowym zanikiem ostrości widzenia.

Wyczerpanie, męczliwośćM im o podjętych prób, dotąd nie ustalono, na ile „objaw przewlekłego zmęczenia” (CFS/chronicfatigue syndrome) stanowi odrębną chorobę, a na ile stanowi objaw boreliozy. Prawdą jest, że wszyscy chorujący na boreliozę podają ten objaw jako najdłużej utrzymujący się, który jako jedyny po ustąpieniu innych zaburzeń, obserwowany jest jeszcze nawet po roku.

FibromialgiaN a fibromialgię (bóle mięśni, więzadeł i ścięgien) cierpi około 2% ogólnej populacji. Fibromialgia jest często występującym zespołem bólowym o nieznanym pochodzeniu. Objawy bólowe dotyczą całego aparatu ruchowego, często zaczynając się w obszarze kręgosłupa szyjnego i lędźwiowego, występują także w ramionach, karku, kończynach górnych i dolnych oraz pośladkach.

Porównywalne bóle mięśniowe, które mogą się nasilać pod wpływem ucisku, tworzą w przypadku boreliozy obraz fibromialgiopodobny. Fibromialgia jest obecnie rozważana jako choroba psychosomatyczna.

GorączkaN iem al wszyscy autorzy donoszą o stanie gorączkowym, przechodzących przez głowę falach ciepła lub stale podwyższonej tem peraturze podstawowej ciała, podczas gdy gorączka powyżej 39°C występuje rzadko. Pocenie nocne, od lekkiego do wymagającego kilku zmian pościeli, jest jednym z objawów boreliozy, podobnie jak AIDS, gluźlicy, malarii.

DreszczeObjaw towarzyszący przed i po zlewnych potach.

MózgowieW skutek zmian zapalnych w naczyniach krwionośnych borelioza może prowadzić do zaburzeń funkcji mózgowia. Najbardziej znane są nagle występujące porażenia, jak przy prawdziwym udarze, bóle głowy, osłabienie zdolności umysłowych, napady nadwrażliwości, splątanie lub apatia, senność aż do utraty świadomości.

Popularne przy boreliozie są występujące po kilku dniach objawy bólowe, jak również porażenie twarzy lub porażenie innych nerwów czaszkowych, które mogą wyrażać się w postaci podwójnego widzenia, niemożności poruszania głową, porażenia barków i innych dolegliwości. Przy zaangażowaniu nerwów mówi się o neuroboreliozie (por. s. 46). Zapalenie naczyń wywołane przez boreliozę może stanowić przyczynę utraty słuchu lub węchu.

Zapalenie stawówZapalenia stawów są często i szybko kwalifikowane jako „reumatyzm stawowy”, np. dna moczanowa, łuszczyca (łuszczycowe zapalenie stawów) lub jednoczesne zapalenie wielu stawów (chroniczne poliarthritis), kiedy jeszcze nie nastąpiło rozpoznanie bore-


Objawy i przebieg choroby 3 1

liozy. Najczęściej zajęte są duże stawy: biodrowy, kolanowy, barkowy, łokciowy, ale także stawy palców dłoni i stóp oraz żuchwy.

Objawami są bóle przy poruszaniu się, ale może do nich również należeć wysięk i bolesny obrzęk stawu. Zapalenie może dotyczyć mięśni, ścięgien i torebki stawowej. Ponieważ może się ono spontanicznie przenosić się z jednego stawu na drugi, pacjenci czują się niepewnie, sądzą że nie będą traktowani poważnie, także z tego powodu, że U SG i obrazy RTG nie wykazują żadnych szczególnych odchyleń.

Zapalenie stawu palucha jest bolesne. Palce dłoni i stóp stają się obrzęknięte. Przy zapalnie zmienionych, pogrubiałych palcach prawie niemożliwym jest np. ich prostowanie. Znane są także obrzęki pięt. Rozpoznanie „zespołu cieśni nadgarstka” powinno być stawiane ostrożnie (por. s. 40, Błędne i kłopotliwe rozpoznania).

Jeżeli w odpowiednim czasie rozpocznie się leczenie antybiotykami, można zapobiec uszkodzeniu chrząstek. Brak leczenia lub niewłaściwe leczenie przewlekłego zapalenia stawów może doprowadzić do rozwoju artrozy z uszkodzeniem chrząstek.

Sztywność stawówTypowy objaw dla reum atyzm u stawowego jest czasami pierwszą oznaką boreliozy. Sztywność może dotyczyć wszystkich stawów, najczęściej palców, kolan i kręgów szyjnych.

RozdrażnienieCzęsto jest wynikiem nerwowości, zaburzonej zdolności koncentracji, zaburzeń w doborze słów, kłopotów ze snem, bezsilności w radzeniu sobie z chorobą i w końcu - rezygnacji.

Porażenie twarzyPorażenie twarzy jest objawem, który diagnostów kieruje ku rozpoznaniu „neuroboreliozy”. Porażona może być powieka oczna lub cała mimika twarzy.

Możliwe są także zaburzenia mowy, porażenie mięśni biorących udział w połykaniu, strun głosowych i związane z tym niewyjaśnione zaburzenia połykania i chrypka pom im o braku infekcji grypowej. Z reguły te objawy naprowadzają diagnostów na boreliozę.

Zaczerwienienie twarzyNapadowy objaw występujący w skutek zapalenia nerw ów czaszkowych przy neuroboreliozie.


Wzmożone wypadanie włosówNadm ierna utrata włosów obserwowana jest dotychczas głównie w pierwszym stadium choroby. Jest ona często przejściowa, następnie znika. N a podstawie pojedynczych doniesień stwierdzono również przejściowe wypadanie włosów podczas ostrego rzutu w przewlekłym stadium.

Bóle gardłaBóle gardła pojawiają się w związku z boreliozą jako objaw dyskusyjny, jednakże opisywany przez lekarzy jako elem ent składowy.

SkóraSilne zapalenie skóry (acrodermatitis) jest najbardziej znanym obrazem choroby i typowym późnym objawem, który stanowi dowód przebycia boreliozy, ponieważ tkanka łączna kurczy się pod skórą i pozostawia pergaminową, cienką, nieelastyczną pomarszczoną skórę.

W ostrym stadium skóra na dłoniach, przedramionach, stopach i podudziach staje się czerwono-niebieska. Częściowo widoczne stają się naczynia krwionośne. Brak i zaburzenia czucia, mrowienie, uczucie polewania ciepłą wodą lub łaskotania insektów, irytuje tak bardzo, że chory w końcu rzeczywiście czuje ukłucia niewidzialnych insektów.

Zanikowe zapalenie skóry kończyn (acrodermatitis chronica atrophicans - A C A ) mylnie określane jest jako róża przyranna, zapalenie stawów i przewlekła niewydolność żylna. Wyjaśnienie może przynieść próba hodowli Borrelia z zapalnie zmienionej skóry. Badania przeprowadzone na uniwersytecie w Grazu (Binder, Kerl, M uellegger) wykazały w 2004 roku, że w grupie 221 pacjentów z ACA, pom im o jednoznacznych parametrów laboratoryjnych i badania tkanki, prawidłową diagnozę postawiono zaledwie u 40 pacjentów.

Uszkodzenia błony śluzowej jam y ustnej: skóra staje się cienka, sucha i podatna na uszkodzenie.

Twardzina (morphaea) to białe, małe, płaskie blizny, które mogą występować na całym ciele. Podobne, m ocno swędzące zmiany skórne pojawiają się w okolicy żeńskich i męskich narządów płciowych, ale nie w przypadku boreliozy. Węzłowe, łagodne obrzęki - często na płatkach usznych (lichen sclerosus et atrophicus) - mogą występować u dzieci. Czerw one plamy na policzku (rum ień policzkowy) profesor H erzez zaobserwował ju ż w 1989 roku u 13% spośród 314 badanych przez niego pacjentów z rum ieniem wędrującym (erythema migrans).


SercePomimo że dr Allan Steere i współpracownicy już w 1980 roku odkryli zajęcie serca wśród 8% badanych przez nich pacjentów z boreliozą, biegli jeszcze w latach 90. deklarowali je jako rzadkie zjawisko. D r Hans H orst prognozował ju ż wówczas, że statystycznie liczby wskazujące na zajęcie serca są tak niskie, ponieważ zaniedbuje się kierowanie pacjentów na U SG mięśnia sercowego. M ożna jedynie poradzić pacjentom z boreliozą, aby w przypadku wystąpienia zaburzeń rytm u serca starali się o skierowanie do kardiologa.

Wysięk w worku osierdziowym (wysięk w pericardium)Jeszcze przed 5 laty bardzo rzadko opisywano nagrom adzenie się płynu w w orku osierdziowym. Z pow odu wysięku w osierdziu pacjenci odczuwają lekkie palenie w żołądku; dopiero badanie U SG wykazuje, że jest to w orek osierdziowy. Wysięk można stwierdzić podczas U SG serca. Kto jest pewny - dobrowolnie odwiedza kardiologa.

Ponieważ wysięk w pericardium może tworzyć się jako wynik infekcji wirusowej (np. Coxackie lub Herpes), która pozostawia po sobie przeciwciała w naszej krwi, jest on rzadko rozpoznawany jako objaw boreliozy. N a jego obecność wskazuje narastanie i spadek objętości wysiękowej w osierdziu w rytm terapii antybiotykowej i utrzym ujące się wycofanie wysięku w efekcie skutecznej terapii. W przebiegu choroby autorki, U te Fischer, ponad 10 lat trwało, zanim po wielu niejednoznacznych wcześniejszych orzeczeniach, opowiedziano się ostatecznie za tym, że z pow odu nie występowania innych chorób infekcyjnych, może to być tylko efektem boreliozy.

Wysięk osierdziowy jest objawem przewlekłego zapalenia worka osierdziowego, które może także ostatecznie ulec zbliznowaceniu. M ówi się wtedy o sercu pancernym, ponieważ blizny tworzą mocny płaszcz wokół mięśnia sercowego i mogą ograniczać rytmiczne kurczenie się i rozkurczanie.

Zapalenie mięśnia sercowego (Carditis)Pod koniec lat 80. zapalenie serca w pow odu boreliozy traktow ano jako skrajnie rzadki objaw, ponieważ nie było ono po prostu badane. To się zmieniło. Gazeta lekarska z 19 listopada 1996 roku: dr Michael Stille-Siegener i jego współpracownicy szacują, że 4 do 10% pacjentów z boreliozą będzie miało zapalenie serca. O stre zapalenie serca może doprowadzić do osłabienia i powiększenia mięśnia sercowego.

34 B o re lio za - ch o ro b a p rze n o s zo n a p rzez k leszcze

Sercowy blok AVZaburzenia przewodzenia bodźców między przedsionkami a komorami (blokAV) dzieli się na trzy stopnie ciężkości. W ciągu m inuty może nastąpić zmiana między blokiem AV stopnia 1 i 3. W przypadku bloku AV trzeciego stopnia zupełnie brak przewodzenia między przedsionkami a komorami. W zależności od postaci, okresowo lub na stałe konieczny jest rozrusznik serca. Antybiotykoterapia zastosowana w odpowiednim czasie może tem u zapobiec.

Zaburzenia rytmu sercaWielu pacjentów donosi o silnych kołataniach serca, mówią także o „gonitwie” lub „galopie” serca. Zaburzenia rytm u serca są widoczne w badaniu EKG. Niekiedy są tak nasilone, że musi zostać wszczepiony rozrusznik.

Zaburzenia koncentracji (dezorientacja)Objawy te charakteryzują przede wszystkim neuroboreliozę, wskazują czasem jednak także na boreliozę bez zajęcia nerwów. Wygląda to jak choroba Alzheimera; człowiek idzie gdzieś i nie wie dlaczego; czyta list i go nie pojmuje. Zaburzenia w doborze słów są szczególnie obciążające, kiedy pracuje się w zawodzie, gdzie konieczne jest pisanie lub telefonowanie. Ludzie, którzy cieszyli się wcześniej znakomitą pamięcią, teraz często nie mogą sobie przypomnieć podstawowych informacji. Tylko pisanie kartek, wyrozumiali koledzy (jak długo?) i partner życiowy ratują dyscyplinę dnia codziennego. Często objawy te występują dopiero w fazie przewlekłej i określane są przez orzekających jako „nerwica”. Jeśli są one efektem boreliozy i poddaje się je odpowiedniemu lezceniu, wycofują się.

Bóle głowyBól głowy jest objawem ogólnym i powinien być oceniany jako odpowiedź organizmu na drobnoustroje, trucizny i substancje szkodliwe. W 1996 roku dr Dieter Hassler obrazowo opisał częste w boreliozie bóle głowy jako „bóle głowy tworzące kask, prom ieniujące od karku”. W żadnym wypadku izolowany ból głowy nie może być interpretowany jako borelioza, ponieważ ten objaw ogólny towarzyszy też wielu innym chorobom.

Nadwrażliwość na światłoPodobnie jak nadwrażliwość na hałas, ten objaw obserwowany jest przeważnie w neuroboreliozie.


Powiększenie węzłów chłonnychW pierwszym stadium choroby pacjenci często skarżą się na ból węzłów chłonnych.

ŻołądekBóle brzucha, nudności, brak apetytu, ból przy ucisku brzucha i wymioty przeważają w pierwszym stadium choroby.

MenstruacjaN ie borelioza, a terapia antybiotykowa zaburza rytm menstruacji. O późniona m enstruacja może, jeśli nie wróci samoistnie, zostać przywrócona do właściwego rytm u za pomocą hormonów. W ekstremalnych sytuacjach menopauza pojawia się wcześniejo całe dziesięciolecie.

Wydzielanie mleka, bóle piersiO tym mówią pacjenci na spotkaniach grupowych.

Bóle mięśni(por. s. 30, Fibromialgia)

Sztywność karkuObjaw ten wymieniany jest w wielu publikacjach na tem at boreliozy, podczas gdy ich autorzy w trakcie orzekania wskazują na sztywność kręgosłupa szyjnego przede wszystkim, kiedy pacjent wykazuje ślady zużycia związanego z wiekiem. A jest on - na podstawie historii choroby (anamnezy) i doznawanych wypadków (np. uraz występujący w wyniku poślizgu) - możliwy w każdym wieku.

Do 2005 roku traktowano sztywność karku jako objaw pierwszego stadium boreliozy. Dobra współpraca między grupami samopomocy pomogła jednak stwierdzić, że występuje ono we wszystkich stadiach. Zwraca jednak uwagę fakt, że ograniczenia w poruszaniu zdarzają się tylko w ciągu dnia i ustępują pod wpływem środków przeciwbólowych, jak diklofenak, co przemawia przeciwko występowaniu skutków degeneracji. Z drugiej strony częste zapalenia uszkadzają m uskulaturę kręgosłupa szyjnego. W okresie wolnym od dolegliwości należy wykonywać gimnastykę karku, co pomaga zachować ruchomość.


Układ nerwowyBorelioza może zaatakować cały układ nerwowy, w tym wszystkie nerwy, mózg oraz doprowadzić do zapalenia opon mózgowych i rdzenia kręgowego. M ówi się wówczas0 neuroboreliozie. D o tego mogą wystąpić porażenia i zaburzenia czucia całego ciała (por. s. 46, Neuroborelioza).

NeuralgieStany bólowe wewnątrz określonych obszarów nerwowych wskazują na zapalenie nerwów. Często zajęte są nerwy kończyn. Ból wyraża się jako typowy ból niedokrwienny. Wyróżnia się tym, że zależny od boreliozy ból niedokrwienny występuje także w spoczynku i znika lub zmniejsza się pod wpływem antybiotykoterapii.

Szumy w uszach(por. s. 46, Neuroborelioza)

NarządyBorelioza jest infekcją wielonarządową. Hipotezę, że Borrelia są do znalezienia w każdym narządzie m ożna udowodnić tylko wtedy, gdy ma się możliwość ich zbadania za życia pacjenta lub po jego śmierci. Borrelia wykryto ju ż w wątrobie, płucach, śledzionie1 nerkach.

Zespół ParkinsonaN eurolodzy coraz częściej opisują przypadki, w których po zdiagnozowaniu boreliozy wystąpił zespół parkinsonowski, lub choroba Parkinsona przedstawiała się jako borelioza. Objawy zaczynają się często jako nieszkodliwa niezręczność i narastają aż do utraty siły fizycznej, bez uszczerbku na inteligencji i świadomości. Drżenia traktowane jako typowe (tremor) nie występują u każdego chorego na parkinsonizm. Dalszymi objawami są utrata sił, sztywna mimika, skłonność do upadania podczas chodzenia i depresja. Obie choroby mogą występować równolegle lub oddzielnie, nie mając ze sobą nic wspólnego. Zwraca uwagę jedynie fakt, że typowe leki przeciw chorobie Parkinsona nie są skuteczne w przypadku chorych na boreliozę.

Zaburzenia osobowości(por. s. 46, Neuroborelioza)


Zaburzenia potencjiZaburzenia erekcji i utrata libido lub - odwrotnie - całkowite odblokowanie, są zgłaszane przez wielu pacjentów, wprawdzie nie w praktykach lekarskich, tylko w osobistych rozmowach.

Zaburzenia psychiczneHalucynacje, depresja, splątanie i całkowita zmiana osobowości aż do schizofrenii powtarzają się, im dłużej trwa borelioza. Zrezygnowani, bezsilni i pozbawieni nadziei pacjenci uznają się za straconych, mają przypiętą etykietę choroby urojeniowej, mogą utracić kontakt z rzeczywistością. M ogą się wówczas pojawić czynności natrętne (wyniszczenie, manie) i ataki paniki, które zaczynają się gwałtownie i wiążą się z dużym wyczerpaniem. Objawy te są w końcu przypisane boreliozie, co jest wprawdzie nieprawdziwe, ale m im o to, ludzi, u których borelioza jest ostatecznie zagłuszona psy- chofarmaceutykami, może nawet doprowadzić do samobójstwa.

TętnoPodwyższony puls w spoczynku jest rejestrowany przez wielu pacjentów z boreliozą, m im o że nie chodzi tu o objaw właściwy dla boreliozy.

Zespół ReiteraChodzi tu o zespół objawów, które typowo składają się z: zapalenia stawów kolanowych, zapalenia gałek ocznych i zapalenia dróg moczowych, szczególnie cewki m oczowej. Jednoczesne występowanie dwóch z tych objawów, co jest możliwe w przypadku boreliozy, opisywane jest w literaturze jako „niekompletny zespół Reitera”.

TarczycaWywoływana przez boreliozę niedoczynność gruczołu tarczycowego i oporność na insulinę mogą być wyjaśnieniem nadwagi, która charakteryzuje 80% pacjentów w przewlekłej fazie boreliozy Hipoteza ta została wysunięta przez amerykańskiego lekarza dr. Josepha Burrascano z USA, który od ponad 20 lat donosił o boreliozie, a przez niemieckich diagnostów traktowany był sceptycznie. W związku z tymi zjawiskami może także pozostawać obserwowany u przewlekle chorych na boreliozę wzrost poziomu cholesterolu. Niedoczynność tarczycy prowadzi do podwyższenia poziom u cholesterolu.


Bóle w kręgosłupieTrudne do zniesienia bóle nasuwają podejrzenia wypadnięcia krążka międzykręgowe- go. Najsilniejszy ból pojawia się nocą. Dolegliwości te nasilają się przy napięciu i obciążeniu fizycznym. Typowe środki przeciwbólowe nie przynoszą ulgi. Wykonanie to mografii komputerowej pozwala wykryć rzeczywistą przyczynę i zapobiega niepotrzebnym operacjom krążków międzykręgowych.

Napady potówWielu pacjentów z boreliozą skarży się na zlewne poty nocą, szczególnie w okolicy głowy i szyi; są one tak silne, że chorzy muszą się w nocy cztery, pięć razy przebierać. Szczególnie w przypadku kobiet z menopauzą powstają trudności w odróżnieniu hormonalnych uderzeń gorąca od napadów gorączki.

Napady zawrotów głowyCzęsty objaw, który jednak może mieć inne przyczyny.

Zaburzenia widzenia(por. s. 20, Oczy)

Zaburzenia czuciaC hory odczuwa dotyk inaczej niż dotychczas. Skóra jest podrażniona, nawet głaskanie boli. Boleśnie odczuwany uchwyt ramienia wywołuje u diagnostów podejrzenie zapalenia mięśni lub stwardnienia rozsianego. Trochę ciepła parzy. Rzekome mrowienie irytuje jak odczucie obecności insektów. Fale przepływającej krwi odczuwa się jak polewanie skóry ciepłą wodą.

N iektórzy czują lodowate zimno w nietypowych okolicach ciała, np. na plecachi pośladkach. Fatalne jest odczuwanie mrowienia insektów, które umiejscawia się na skórze. Kiedy chory w końcu się przyzwyczai, zaczyna te ukłucia ignorować.

Skurcze(por. s. 46, Neuroborelioza)

Zaburzenia mowy, pisma i doboru słów(por. s. 46, Neuroborelioza)

Objawy i przebieg choroby 3 9

SmutekCelowo nie zaliczyliśmy objawów zaburzeń emocjonalnych do depresji, chociaż wielu chorych na boreliozę jest przygnębionych. Odczuwają oni bezsilność, przygnębienie, a także odtrącenie jako fatum, ponieważ nie są traktowani poważnie przez fundusze zdrowia, pracodawców, związki zawodowe, a także przez przyjaciół czy członków rodziny. Obserwowany jest także głęboki smutek, zły nastrój, agresja, dla których nie ma innego wyjaśnienia, poza tym, są one wynikiem zaniku połączeń w mózgu wywołanego boreliozą, neurotoksynami i/lub przeciwciałami. Tylko niewielu terapeutów bierze to pod uwagę.

Uczucie zranienia żeber(por. s. 33, Wysięk w w orku osierdziowym)

Drżenia, głuchota i palenie(por. s. 46, Neuroborelioza)


Błędne i kłopotliwe rozpoznania

„W boreliozie nie ma objawów, które w ogóle nie występują” - tak o tej skomplikowanej chorobie pisał w 1997 roku dr Józef Rakicky, szef Kliniki Rehabilitacyjnej we Flech- tingen w Niemczech. O d pewnego czasu w fachowych czasopismach medycznych borelioza traktowana jest jak kameleon wśród chorób. Tak zwane ogólne dolegliwości na początku infekcji boreliozowej są przyczyną pomyłek odnośnie prawdziwej przyczyny. Ponadto objawy charakteryzują się szybkimi zmianami, pojawiają się i znikają, co może doprowadzić do tego, że pacjentom przypisuje się choroby urojone, co wcale nie zdarza się rzadko.

Przedstawiona poniżej lista może być niekompletna, zmienia się lub jest uzupełniana w zależności od wcześniejszych chorób lub objawów towarzyszących. Powinno się być wyczulonym na brakujące rozpoznania.

Rozpoznanie; zapalenie stawów, reumatyzm stawowy, zapalenie wielostawowe, zapalenie kaletek

W przypadku wystąpienia bólów mięśni, obrzęków i wysięków w stawach, zapalenia błony stawowej, a także zapalenia małych stawów lekarze typują prawie automatycznie zwyrodnieniową chorobę stawów. Przemawiają za tym objawy. Poza tym artroza występuje znacznie częściej niż borelioza. N aw et przy braku typowych parametrów laboratoryjnych, które mogłyby przemawiać za reumatyzmem, chory z boreliozą może trafić do kliniki reumatologicznej, gdzie jest bezefektywnie leczony kortyzonem i środkami przeciwreumatoidalnymi.

Nowoczesne badania obrazowe mogą wprawdzie wykluczyć chorobę reum atoidalną, ale takie dolegliwości zdarzają się często po 30. roku życia.

Rozpoznanie; wypadnięcie krążka międzykręgowegoProces zapalny nerwów i korzonków nerwowych (neuritis) skutkuje trudnym do zniesienia bólem, który imituje wypadnięcie krążka międzykręgowego. Ponieważ jednak u pokaźnej części społeczeństwa można stwierdzić obecność wypadniętego krążka bez

Błędne i kłopotliwe rozpoznania 4 3

klinicznych dolegliwości, należy postawić prawidłową diagnozę zanim sięgnie się po skalpel. Także w tym przypadku z pom ocą przychodzą obecnie badania obrazowe (M RT), na podstawie których m ożna faktycznie odróżnicować wypadnięcie krążka międzykręgowego od innych przyczyn dolegliwości bólowych.

Rozpoznanie: zapalenie tkanki łącznej

(por. s. 20, Oczy)

Rozpoznanie; zakrzepica naczyniowaZagrażająca życiu zakrzepica jest rozpoznaniem, które wymaga hospitalizacji w klinice naczyniowej, trwającej od kilku godzin do kilku dni. Opisana historia to efekt badań diagnostycznych lekarza sportowego, który szukał przyczyny bólów mięśni nóg.

Jest to wprawdzie przypadek z 1985 roku. Ponowne podejrzenie wysunięto w tej samej klinice w stosunku do tej samej pacjentki z boreliozą na początku 2006 roku. Kobietę bolał paluch stopy, który stawał się na przem ian siny, blady i ukrwiony. N a jego dolnej powierzchni utworzyła się czerwona plama. Po ambulatoryjnym pomiarze przepływu krwi pacjentka mogła na własne ryzyko zdecydować się na wykonanie badania kontrastowego. Po zrobieniu zastrzyków z heparyną i podaniu aspiryny w celu przeciwdziałania zakrzepom, poinform owano ją o zagrożeniu życia. Lekarz rodzinny typował na „wywołany przez boreliozę zespół Raynauda”, przy którym naczynia silnie kurczą się i rozluźniają. Po kilku dniach leczenia boreliozy antybiotykami spazm ustąpił.

Rozpoznanie: zapalenie oponmózgpwych

(por. s. 46, Neuroborelioza)

Rozpoznanie; zapalenie rogówki

(por. s. 20, Oczy)

42 B o re lio za - ch o ro b a p rze n o s zo n a p rze z kleszcze

R o z p o m im ieLŁespóItieśn^

Chodzi w tym przypadku o pogrubienie więzadła poprzecznego dłoni, przez co zwęża się przestrzeń dla znajdujących się pod nim naczyń i nerwów, co negatywnie wpływa na zaopatrzenie nerw u pośrodkowego w krew i substancje odżywcze. Dolegliwości polegające na braku czucia aż do bólu i porażeń kciuka oraz pierwszych trzech palców dłoni nasilają się szczególnie nocą i po w ykonaniu pracy fizycznej, zwłaszcza przy zginaniu. Pacjent budzi się, potrząsa dłońm i i dolegliwości krótkotrwale ustępują. Terapia jest w ielokierunkowa. M ożna się leczyć miejscowymi wstrzyknięciami kortyzonu lub operacyjnie, poprzez przecięcie pogrubiałego więzadła poprzecznego.

Borelioza może zaatakować nerw pośrodkowy i imitować zespół cieśni nadgarstka wskutek nerwobóli oraz doprowadzić do niepotrzebnego leczenia, łącznie ze zbędną operacją.

Kto idzie od razu do internisty, kiedy odczuwa ból przy przeżuwaniu? Bóle te mogą być tak silne, że uniemożliwiają ugryzienie chleba i zmuszają do ograniczenia się do spożywania bananów i papek.

Stomatolodzy znają te objawy głównie u pacjentów, którzy nocą przeżywają swoje problem y i zgrzytają zębami tak mocno, że ścierają szkliwo. Ponieważ rzeczywiście wynika to z psychicznego obciążenia, zaleca się pójście do psychologa. Stomatolog rozwiązuje natomiast tylko problem mechaniczny, zapobiegając w ten sposób nocnem u ścieraniu zębów podczas zgrzytania. Z psychologii znane są przypadki, że pacjenci którym przeszkadza zgrzytanie zębami, zaczynają instynktownie naciskać językiem na podniebienie i wskutek tego wywołują ból mięśni języka.

Jeśli zapalenie stawu żuchwowego ma przyczynę w boreliozie, nie pomagają ani ćwiczenia odprężające, ani pomoc psychologa, ale dopiero leczenie antybiotykami.

Rozpoznanie: stwardnienie rozsiane (sclerosis multiplex. MS)

Niektóre z objawów boreliozy (porażenia, zaburzenia czucia) prowadzą do rozważenia MS. Także mylące są typowe dla obu chorób ogniska w mózgu, widoczne w tom o


grafii spiralnej. Ostatecznie odróżnienie obu chorób umożliwia zbadanie płynu m ózgowo-rdzeniowego. Tragiczna jest możliwość jednoczesnego zachorowania na boreliozę i MS. Autorzy znają wiele przypadków, kiedy okazywało się, że stwardnienie rozsiane - j u ż po przejściu chorego na rentę - okazywało się boreliozą. Ludzie wstawali z wózków inwalidzkich, zaczynali ponownie chodzić, od czasu do czasu byli jednak zmuszeni do ograniczeń przez ataki boreliozy. N a łamach niemieckiej prasy lekarskiej w 2005 r. dyskutowano, czy stwardnienie rozsiane może mieć swoją przyczynę w ukłuciu przez kleszcza.

Rozpoznanieizapaleme tęczówki

(por. s. 20, Oczy)

Rozpoznajai&izapalenie pochewkLiciegna

Te częste bóle z przeciążenia wskutek nieprawidłowego chwytania lub ciężkiej pracy rąk i przedramion mogą rzeczywiście wynikać z mylnego oszacowania obciążenia i siły. Jeżeli tego typu bóle wystąpią bez zadziałania czynnika mechanicznego i nie ustępują w spoczynku, mogą być wskazówką obecności aktywnej boreliozy.

Rozpoznanie: sarkoidoza

Systemowa choroba o nieznanej przyczynie z nasiloną immunoaktywnością kom órkową w różnych narządach leczona jest kortyzonem. Jednej z pacjentek w klinice uniwersyteckiej w Lipsku usunięto palucha stopy. Wszystkie badania fizykalne, testy laboratoryjne, RTG i U SG były negatywne.

Dopiero biopsja palucha i badanie histologiczne oraz pozytywne badanie serologiczne na obecność przeciwciał przeciw boreliozie dostarczyły prawidłowej diagnozy: Lymphadenosis cutis - łagodne guzy powstałe z limfocytów, które najczęściej występowały na płatkach uszu, nosie, czole i brodawkach sutkowych, traktowane są jako typowe dla boreliozy. Po dwóch tygodniach leczenia ceftriaksonem uzyskano całkowite wyleczenie.


KłopotUwerozpoznanie z fatalny m skutkiern

„To jest psychosomatyczne!”Często droga cierpienia wydłuża się wskutek błędnych rozpoznań, a dolegliwości określane są jako psychosomatyczne, a więc wynikające z czynników psychiczno-fizycznych. Oczywiście jest to możliwe. Ale tak samo możliwe jest, co udowodniono naukowo, że infekcja może być przyczyną zaburzeń psychicznych. Ponieważ wiele chorób psychiatrycznych nie ma jednoznacznych objawów, psychiatrzy i psychologowie nie są w stanie postawić naukowo niepodważalnego rozpoznania.

Uwzględnienie infekcji jest z reguły zaniedbywane. „Niemal wszystkie chorobyi uszkodzenia fizyczne mogą prowadzić do organicznych objawów psychicznych wskutek bezpośredniego wpływu na centralny układ nerwowy lub pośredniego wpływu na jego funkcje . . .” (wg: Organische U rsachen von Infektionskrankheiten, Th.v. Uexku- ell, U rban & Schwarzenberg, 1996). „Borelioza może wywołać każdy rodzaj zaburzeń psychicznych, możliwych przy neuroboreliozie” (wg: Psychische Erkrankungen, Berger, U rban & Fischer, 2004). „Choroby psychiczne i ich leczenie są obecnie najczęstszą przyczyną nabycia upraw nień rentow ych” (wg: Deutsche Arzteblatt 102, 2005, wydanie 50, strona A-3482). „Brak leczenia środkami przeciwbólowymi i psychotropowymi może pod wpływem określonych w arunków doprowadzić do śmierci” (wg: Categories w ith the largest num ber o f deaths, The Pharmacological Basis O f Thera- peutics, Pergamon Press, N ow y Jork, 2006).

Próby samobójczeKażdego roku ludzie próbują odebrać sobie życie, ponieważ ani lekarze, ani rodzina nie wierzą w ich dolegliwości bólowe wynikające z boreliozy. Bóle ostatecznie uśmierzane są psychotropami i lekami przeciwdepresyjnymi. „Leki te jako chemiczny kaftan bezpieczeństwa nie leczą żadnej choroby infekcyjnej, tylko paraliżują chęć wyzdrow ienia u pacjenta. Są one kłopotliw ym rozwiązaniem , które m oże przynieść tylko chwilowy sukces, poprzez wprowadzanie pacjenta w dobry nastrój” (dr med. W. F. von Leeber-Good, Szwajcaria). Niemiecki Związek Boreliozy ogłosił w 2006 roku „Manifest przeciwko psychosomatycznemu niedocenianiu (neuro)-boreliozy”.


RómedlagnosyPojedyncze objawy boreliozy kierują początkowo diagnostów ku innym dolegliwościom:» migrenowe bóle głowy » fibromialgia» wymagająca wielu zabiegów sztywnoość odcinka szyjnego kręgosłupa » napady zawrotów głowy i zaburzenia widzenia » porażenia jak w udarze» przyspieszenie czynności serca, silne kołatanie serca » intensywne pocenie się, jak przy menopauzie » zmiana usposobienia, jak w chorobach psychicznych » spadek masy ciała, jak przy głodowaniu » zatkanie naczynia, jak przy zawale » przewlekła niewydolność żylna (por. s. 133, Przypadki z życia)

Niewyobrażalna różnorodność objawów, ich jednoczesne występowanie, czasami przemieszczenia z jednej części ciała na inną, muszą zostać odnotowane w dzienniku, ponieważ łatwo m ożna o nich zapomnieć, kiedy tylko ustąpią. Pomocne jest także krótkie odniesienie się do nasilenia dolegliwości (np. lekkie, znośne, bardzo bolesne aż do - nie do zniesienia). D o tego dochodzą informacje o zmianach, a także ustąpieniu dolegliwości, tem peraturze ciała późnym popołudniem , jak i wynikające z objawów oświadczenia niewtajemniczonych, np. dentysty, okulisty, masażysty. Kto chce osobiście przedstawić przejrzystą dokumentację swoich dolegliwości lekarzowi czy orzecznikowi, tem u może służyć ukazujący się co roku w języku niemieckim „Borrelioze- Jahrbuch” (wydawnictwo B O D , N ordersadt, Niemcy) wraz ze zintegrowanym pamiętnikiem, jako kalendarium z aktualnymi informacjami o boreliozie.

Dla boreliozy typowe jest osłabianie i nasilanie się objawów w rytmie 4-tygodniowym, który jest zgodny z cyklem życiowym Borrelia, pozwala to więc na potwierdzenie obecności żyjących bakterii.

Wiele objawów może/musi być - poza podstawową terapią antybiotykową - dodatkowo zdiagnozowanych i leczonych.

46 B o re lio za - ch o ro b a p rze n o s zo n a p rze z kleszcze

Neuroborelioza

Jeżeli Borrelia wywołują przede wszystkim zapalenie ścian naczyń w centralnym i obwodowym systemie nerwowym, mówimy o neuroboreliozie.

Charakteryzuje się ona zaburzeniami najróżniejszych funkcji mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów obwodowych. Kombinacje mogą być tak różnorodne, że w konkretnych przypadkach nawet nie wszystkie zostają nazwane.

Bariera krew-mózgNeurologiczne manifestacje w boreliozie z Lyme przypisywane są po części tem u, że Borrelia burgdoiferi przekracza barierę krew-m ózg (BKM) i wnika do centralnego układu nerwowego (C N S). Jak to możliwe, że krętki przenikają przez szczelną błonę w ew nętrzną naczyń (endothelium) o strukturze płytkowej, próbow ano wyjaśnić na Uniwersytecie M edycznym Johna Hopkinsa w Baltimore.

N orm alnie endothelium chroni ludzki mózg przed wniknięciem drobnoustrojów. W przypadku wniknięcia Borrelia burgdoiferi tworzą się jednak aktywne substancje, które prowadzą do krótkotrwałej nieszczelności białek łączących (wg: D ennis Grab i in. Infect Im m un 2005, Luty; 73(2):1014-22).

Kolejno w stadium I występują: bóle głowy, częściowo z nadwrażliwością na światło dzienne, mdłości, sztywność karku, zmęczenie i drażliwość. W stadium II pojawiają się porażenia pojedynczych nerwów czaszkowych wywołane przez dalej rozwijający się proces zapalny: porażenie nerw u twarzowego, podwójne widzenie, zaburzenia słuchu, zaburzenia równowagi aż do prawdziwego, całkowitego zapalenia mózgu ze stanem śpiączkowym. Jeżeli zajęty jest rdzeń kręgowy, może dojść do porażenia poprzecznego z ciężkimi zaburzeniami funkcji odbytnicy i pęcherza moczowego. W przypadku tych nasilających się i wyraźnych objawów obecnie nie trzeba się ju ż obawiać, że specjaliści (neurolodzy) nie przeprowadzą badania w kierunku boreliozy.

PrgbkOTyjjiagtiPJlyęineW przypadku podejrzenia neuroboreliozy większość lekarzy kieruje pacjenta do neurologa.

M imo, że wszystko wskazuje na to, iż negatywny wynik w kierunku przeciwciał przeciw Borrelia w płynie mózgowo-rdzeniowym nie wyklucza neuroboreliozy, często

Neuroborelioza 47

rezygnuje się z tego pow odu z dalszego leczenia. Właściwe zalecenie brzmi: pobraći zbadać jednocześnie krew i płyn mózgowo-rdzeniowy. Wcześniejsze zastosowanie antybiotyków może opóźnić produkcję przeciwciał.

Każdy musi samodzielnie zadecydować, czy pozwoli na wykonanie u siebie punkcji lędźwiowej. Zabieg jest wprawdzie dosyć bezpieczny, ale rezultat wątpliwy, ponieważ przeciwciała nie rozmieszczają się równom iernie w płynie. Uchwycenie ich w 3— 5 mililitrach pobranego płynu graniczy z cudem. W tajemniczeni twierdzą, że tego rodzaju diagnostyka służy tylko celom naukowym, ponieważ leczenie neuroboreliozy jest takie samo jak nie-neuroboreliozy.

Widmo punkcji lędźwiowej

Pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego jest mniej bolesne niż się uważa. Kto chce, otrzymuje miejscowe znieczulenie w miejscu ukłucia między trzecim a czwartym, lub między czwartym a piątym kręgiem lędźwiowym. Podczas punkcji siedzi się i wygina plecy, jak kot, dzięki czemu powiększa się przestrzeń międzykręgowa. Igła do punkcji jest bardzo cienka. Lekarz nakłuwa przestrzeń międzykręgową aż do kanału rdzenia kręgowego. Odbywa się to bardzo szybko. Wcześniej była konieczność leżenia w łóżku przez 24 godziny po punkcji; dzisiaj przjmowanie do kliniki nie jest konieczne. Jeśli wystąpią bóle głowy niekiedy pomaga płaskie leżenie. Tak jak przy każdym zabiegu, możliwe są komplikacje, np. infekcja i krwawienie wskutek uszkodzenia naczyń krwionośnych. Kto zażywa środki wpływające na układ krzepnięcia, u tego nie powinno się przeprowadzać punkcji. Komplikacje może wywołać również podwyższone ciśnienie śródczaszkowe.

Cytokina CXCL13 (BLC) - wczesny marker diagnostyczny wskazujący na neuroboreliozę?N a kongresie boreliozy w W iedniu w 2005 roku zapalił się płom yk nadziei dla wczesnej diagnostyki neuroboreliozy.

Potwierdzenie klinicznego podejrzenia neuroboreliozy (NB) bazuje na występowaniu limfocytarnej pleocytozy (podwyższona liczba kom órek w płynie) i przeciwciał przeciwko Borrelia burgdotferi w płynie mózgowo-rdzeniowym. Jednakże może nie być produkcji przeciwciał we wczesnej fazie choroby, a antybiotykoterapia musi być często rozpoczęta, zanim uzyska się wynik indeksu przeciwciał. Z tego powodu w neuroboreliozie wczesne markery w płynie są szczególnie pożądane.

Badanie wykazało obecność chemokiny CXCL13 (BLC - substancja przekaźnikowa układu immunologicznego) jako kolejny marker diagnostyczny w płynie mózgo- wo-rdzeniowym dla ostrej fazy neuroboreliozy. Podczas gdy ELISA wskazywała, że BLC był podwyższony we wszystkich próbkach płynu od pacjentów z NB, nie został on znaleziony u pacjentów z niezapalną chorobą neurologiczną. Odkrycie, że silnie podwyższony poziom BLC stwierdzono w każdej pierwszej próbce płynu pobranego od pacjentów z N B przemawia za tym, że jest to rzekomy, wczesny marker. D otychczas nie potwierdzono tego w badaniu prospektywnym, dlatego jego stosowanie w ru tynowej diagnostyce nie jest jeszcze możliwe.

Problematyczne mogą być niezapalne, łagodne przebiegi choroby, gdzie wspom niane bóle nerwowe dotyczą tylko jednego obszaru ciała lub często mogą imitować bóle związane z wypadnięciem krążka międzykręgowego lub bóle niedokrwienne (por. s. 40, Błędne i kłopotliwe rozpoznania).

4 8 B o re lio za - ch o ro b a p rze n o s zo n a p rze z k leszcze

Uczucie jak w chorobie Alzheimera

Spadek zdolności umysłowych, długotrwałe zmęczenie, zaburzenia koncentracji, przewlekłe bóle głowy, rozdrażnienie i zaburzenia psychiczne, które często są zauważanei przemilczane przez otoczenie, mogą być dalszymi objawami, szczególnie w przewlekłym stadium boreliozy. N a początku chory zauważa, że nie może dobrać słów, że plącze się przy budowie zdań, lub że nagle znajduje się w miejscu, którego w pierwszym momencie nie może zlokalizować. „Oszalałem? Jeśli opowiem to m ojem u lekarzowi, on wyśle mnie do zakładu dla psychicznie chorych!”.

N ie zawsze objawy te towarzyszą zmianom w E E G (elektroencefalogram). Także w przypadku pomiaru szybkości przewodzenia nerwowego występują izolowane lub uogólnione zaburzenia w zdolności przewodzenia pojedynczych nerwów obwodowych.

Wewnątrz centralnego lub obwodowego układu nerwowego, w przypadku neuroboreliozy, może być zajęty system abstrakcyjnego myślenia. Dlatego w przypadku uzasadnionego podejrzenia zajęcia układu nerwowego przez boreliozę powinno się szukać izolowanych uszkodzeń - np. drogi słuchowej, wzrokowej, czuciowej, ruchowej, układu równowagi. Poszukiwania te wymagają specjalnej wiedzy i wyposażenia.

Wiadomo już wiele,ale ciąglezbytmało

Prof. dr med. H ubertus Kursawe donosił w 2002 roku o sensacyjnych efektach leczenia neuroboreliozy, zarówno we wczesnym, jak i w późnym stadium. Z retrospektyw

Neuroborelioza 49

nego punktu widzenia i pod wpływem wrażeń z corocznego spotkania lekarzy z pacjentami w Klinice Westpfalz w Niem czech wynikają wątpliwości odnośnie 95% wyleczeń neuroboreliozy (wg. prof. dr med. Hans-Walter Pfister, 2005). Brakuje tu po prostu rozgraniczenia między wczesną a ostrą późną boreliozą w przewlekłym późnym stadium.

Prof. dr med. Johannes Treib, szef Kliniki Neurologicznej w Westpfalz, mówiąc o ELISIE, ocenił ją jako badanie „niedokładne”, a W esternblotjako najbardziej odpowiednie. PCR w płynie nie jest metodą stuprocentową, jej trafność w ostrej neuroborelizoie wynosi tylko 20 do 25%. Hodowla z płynu udaje się u mniej niż 10% pacjentów.

Przedstawiony poniżej podział neuroboreliozy na stadia nie jest stały, podobnie jak w przypadku nie-neuroboreliozy.

Stadium 1» jeszcze bez objawów neurologicznych» bóle wokół rumienia wędrującego są często objawem zapalenia skóry, nie mają one

jeszcze nic wspólnego z systemem nerwowym » grypopodobne objawy jak bóle głowy.

Jeśli te dolegliwości nie ustępują pom im o leżenia w łóżku i leczenia objawowego, ale się nasilają, to lekarze powinni pomyśleć o neuroboreliozie.

Stadium 2U około 15% pacjentów rozwijają się objawy, które neurolodzy określają jako zapalenie nerwów mózgowo-rdzeniowych (meningoradikuloneuritis, zespół Garin-Bujadoux- Bannwarth). Choroba ta wyraża się najczęściej trójstopniowo.» Aseptyczne zapalenie opon, nie wywoływane przez drobnoustroje zapalenie opon

mózgowych i rdzenia kręgowego, rozpoczyna się często silnymi bólami głowy w okolicy potylicznej, bólami karku, nadwrażliwością na światło słoneczne i nudnościami. Diagnoza stawiana jest na podstawie badania płynu m ózgowo-rdzeniowego, w którym nie stwierdza się przeciwciał specyficznych we wczesnej fazie choroby.

» Zapalenie nerwów czaszkowych, zapalenie nerw ów dotyczące głowy, przebiega z jedno- lub obustronnym porażeniem twarzy.

» Zapalenie korzonków rdzeniowych wyraża się silnymi objawami bólowymi z porażeniem kończyn, z silną asymetrią i dominacją po stronie ukłucia. Pacjenci cierpią głównie nocą z powodu męczących, palących i kłujących bóli, złego samopoczucia i nasilonej wrażliwości na zimno.


W niektórych przypadkach dochodzi do paraparezy (niekompletnego porażenia), zaburzeń czynności pęcherza, dalszych zaburzeń czucia, które wyraża się jako zmniejszone odczuwanie bólu i bodźców dotykowych. Pacjenci donoszą o zaburzeniach m yślenia i koncentracji. Występują przypadki psychozy, halucynacji, zaburzeń motoryki. Napady padaczkowe to rzadkość. Bardzo rzadkie jest także wywołane przez Borrelia zapalenie rdzenia kręgowego.

Stadium 3D o dolegliwości stadium 2 dochodzą dodatkowe objawy, jako wyraz uszkodzenia mózgu:» przewlekłe zmęczenie » stan ogólnego wyczerpania » zaburzenia myślenia » zaburzenia snu » niewyjaśniona depresja(wg: M M W Fortschritte der M edizin, n r 22/2002, U rban & Kogel)

Pozostałe objawy (zapalenie mózgu z Lyme)N aw et po wyleczeniu ostrej infekcji Borrelia niektóry pacjenci cierpią na przewlekłe dolegliwości, takie jak: zmęczenie, wyczerpanie, zaburzenia koncentracji, zaburzenia snu i inne, m im o że w płynie mózgowo-rdzeniowym nie stwierdza się przeciwciał przeciwko Borrelia.

Cabapentyna w leczeniu przewlekłych nerwobóli10 do 15% pacjentów z neuroborelizoą skarży się na chroniczne nerwobóle. N iem iecka grupa naukowców sprawdzała działanie gabapentyny na pacjentów po dożylnej terapii rocefmą. Gabapentyna jest związkiem, który stosuje się doustnie (np. N euroty- na) przeciwko padaczce i nerwobólom, gdy zawodzą typowe środki przeciwbólowe.

Podczas badania pilotażowego pacjenci otrzymywali początkowo 300 miligramów na dzień. W ciągu 4 do 12 tygodni dawki, w zależności od działania i indywidualnej tolerancji, były zwiększane na 500 do 1200 miligramów i utrzymane aż do ustąpienia bólu, a następnie przez tygodnie stopniowo zmniejszane. W razie nawrotu objawów, dawki były ponownie zwiększane. Terapia trwała od roku do 2 lat.

Efekty90% pacjentów odczuwało poprawę jeśli chodzi o bóle, opisywane wcześniej jako przemieszczające się i palące oraz pozytywny wpływ na samopoczucie. 50% osób donosiło

Neuroborelioza 5 1

o poprawie zdrowia i jakości snu. Przeciętne dawki, które całkowicie eliminowały dolegliwości bólowe, wynosiły 700 miligramów (wg: Techniczny Uniwersytet M onachium, Dermatologia, autorzy: S. Weissenbacher, J. Ring, H. Hofm ann).

TuiajjuyliPomijając znany problem serologicznego potwierdzenia występowania przeciwciał przeciw Borrelia, który został om ówiony w innym rozdziale, musi zostać jasno powiedziane, że także tzw. uogólnione zaburzenia funkcji mózgu (encefalopatie) mogą występować jako efekt zachorowania na boreliozę i musi im towarzyszyć występowanie przeciwciał przeciwko Borrelia w płynie mózgowo-rdzeniowym. Ta możliwość bywa również ignorowana lub niedostrzegana przez orzekających, m im o że donosi się o niej w literaturze fachowej (Halperin J.J. i in., 1996, N ew Neurology). Powoduje to komplikowanie sprawy, ponieważ odwrotnie, nie każda męczliwość i zaburzenia koncentracji przy ujem nym badaniu płynu mogą być traktowane jako borelioza. Rozpoznanie boreliozy jest ciągle jeszcze jak puzzle, które dzięki dużem u doświadczeniu i wiedzy mogą zostać złożone razem z pojedynczych elementów.

O d czasu odkrycia przyczyny kiły w poprzednim stuleciu, psychiatrzy wiedzą, że ujawnione zaburzenia psychiatryczne mogą zostać wywołane przez infekcje centralnego układu nerwowego.

Także borelioza z Lyme może obok bólów fizycznych przebiegać z różnorodnymi dolegliwościami psychicznymi, jak: zaburzenia postrzegania, zmiany osobowości i brak zdolności poznawania. Wielu pacjentów w późniejszym czasie donosi o zaburzeniach w doborze słów, o braku zdolności koncentracji, o lukach w pamięci. W przypadku, gdy diagnostykom brakuje wyraźnych parametrów laboratoryjnych, objawy są szybko uznawane za psychosomatyczne.

Znani są neurolodzy, którzy odmawiają leczenia antybiotykami, dopóki pacjent nie wyrazi zgody na badanie psychosomatyczne. W najgorszym przypadku na swoje bóle otrzymują oni leki przeciwdepresyjne. W 2005 roku m łody mężczyzna z powodu silnych dolegliwości bólowych i braku nadziei na poprawę popełnił samobójstwo.


Podobnie, jak wiele innych chorób fizycznych, osobowość pacjentów niszczy także długo utrzymująca się, zbyt późno rozpoznana neuroborelioza. O to przykład:

Lisa S., młoda matka, cierpiała z powodu bólów kręgosłupa i rozpaczy. Lekarz przypisywał jej bóle mięśniowe w yrzutom sumienia, że z powodu pracy zawodowej zbyt mało czasu poświęca dziecku. Mąż myślał podobnie i wyperswadował jej podejrzenie boreliozy. Udział Lisy S. w miejscowej grupie wsparcia chorych na boreliozę został odebranyjako „szukanie sobie choroby”. Teściowa naciskała na rozwód i groziła urzędem opieki nad małoletnimi, jeśli kobieta nie podda się leczeniu psychiatrycznemu. Kobieta straciła swoje miejsce pracy z powodu częstych niedyspozycji, zapomnianych term inów i zaburzeń koncentracji. To oraz rodzinna atmosfera sprawiły, że czuła się osobą niepełnowartościową i stała się agresywna w stosunku do męża i dziecka. N iekontrolowane zażywanie środków przeciwbólowych i nasennych doprowadziło do uzależnienia od tabletek i w końcu kobieta trafiła do kliniki odwykowej, gdzie na podstawie utrzymujących się dolegliwości bólowych zdiagnozowano neuroboreliozę. Lisa S. wprawdzie nie będzie ju ż nigdy wolna od dolegliwości, ale rozpoczęła nowe życie, z dzieckiem, ale już bez męża.

Przetrwałe dolegliwości (późna manifestacja) 53

Przetrwałe dolegliwości (późna manifestacja)

N aw et po skutecznym leczeniu choroby z Lyme pozostają dolegliwości, które czasami słabną, czasami nasilają się, ale nigdy całkiem nie ustępują.

PrzeciwciałaIlość przeciwciał nie jest param etrem nadającym się do udokum entowania skuteczności leczenia. U niektórych ludzi ich liczba rzeczywiście się zmniejsza, często poziom rośnie dopiero po leczeniu antybiotykami, a najczęściej wysoki poziom utrzym uje się przez całe życie, nawet, jeśli człowiek czuje się całkiem zdrowy. O dwrotnie, lekarze odmawiają leczenia pom im o dolegliwości wskazujących na boreliozę, ponieważ traktują oni przetrwałe przeciwciała jako dowód na przebytą chorobę, przeciwko której nic więcej nie można zrobić.

Męczliwość i ból e głowyN ie należy mylić z sennością. Osłabia się wydolność fizyczna, pojawia się znużenie, które nie pozwala na powrót do wcześniejszej wydajności. Wybitni lekarze donoszą, że chodzi tu o objaw, który podobnie jak ból głowy, wymaga dłuższego leczenia - roku lub więcej. Pacjentom nie łatwo jest uzbroić się w cierpliwość.

Bóle stawów,. zapalenia stawów

W przypadku tzw. zapalenia stawów z Lyme badanie radiologiczne wykazuje klasyczne objawy degeneracyjnej choroby stawów i zwapnienia ścięgien, łękotek i chrząstek stawowych. Biorąc pod uwagę seronegatywnc wyniki w surowicy krwi, istnieje niebezpieczeństwo dla pacjentów, że klasyczne objawy boreliozy mogą być błędnie potraktowane jako objawy starzenia. Sztywność karku, często traktowana jako objaw zwyrodnienia kręgosłupa szyjnego, może odpowiadać za kurczenie się i skrócenie mięśni ramion i karku. Dolegliwości te można zmniejszyć przez rozciągające ćwiczenia gimnastyczne.


Problemy zsercem

Zaburzenia przewodnictwa, powiększenie serca, tzw. serce pancerne (por. s. 33, Wysięk w w orku osierdziowym) i inne dolegliwości mogą doprowadzić do zmniejszenia ograniczeń wydolności oraz destabilizacji psychiki.

Zahurzema,Mkładunerwowego

Przewlekle choroby nerwów (neuropatie) są rzadkie, ale uciążliwe i przykre, oraz bardzo często bolesne dla pacjentów. Stawiają one przed niektórymi diagnostami trudny problem, szczególnie, jeśli dochodzi do tego osteoporoza ze złamaniem kręgów, i kiedy nie pomagają ju ż środki przeciwbólowe. Co jest boreliozą, a co nie?

Zaburzenia czucia rozwijają się często stopniowo. Przede wszystkim zapalnie zmienione obszary skóry (Acrodermatitis chronica atrophicans) mogą objawiać się palącymi bólami. Drgawki mięśniowe, osłabione odruchy mięśniowe lub lekkie porażenie mogą mieć przyczynę w przetrwałej boreliozie. Utrzymujące się problemy z równowagą prowadzą do problem ów ze staniem, chodzeniem i sięganiem.

Borelioza w trakcie ciąży 5 5

Borelioza w trakcie ciąży

Czy borelioza we wczesnej ciąży może powodować poronienia, czy nie - trudno stwierdzić, ponieważ dotychczas (Williams i in., 1988 oraz Nadal i in., 1989) badane były tylko żyjące dzieci zainfekowanych matek, a nie poronione płody.

Zasadniczo wiadomo jednak, że Borrelia przechodzą na dziecko przez łożysko, ponieważ zostały znalezione w tkankach, mózgu, wątrobie i sercu. Związek między boreliozą a nagłą śmiercią noworodków jest dyskutowany. D o dziś nie ma żadnych dow odów zarówno za, jak i przeciw.

Boreliozapoprzezporód?

D oktor Satz w poradniku dla pacjentów (1997 rok) donosi na podstawie swoich badań, że dziecko w łonie matki nie może zachorować na boreliozę, nawet jeśli matka zachorowała na boreliozę we wczesnej ciąży. Jednocześnie wewnątrz grup wsparcia mocne jest podejrzenie, że na boreliozę m ożna zachorować już w łonie matki. Profesorowie H uppertz i Hess z Kliniki Dziecięcej w Brem en w 2005 roku obwieszczali, że Borrelia nie mogą przenieść się z matki na nienarodzone dziecko. P rof Volker Brade z Instytutu Mikrobiologii Kliniki Uniwersyteckiej we Frankfurcie nad M enem informował natomiast, że Borrelia były znajdowane w łożysku. W 2006 roku ujawniono, że prowadzone są próby badania, czy Borrelia m ożna wyizolować ze spermy i czy mogą być one przekazane matce i dziecku wraz ze spermą.

Wiele antybiotyków może negatywnie wpływać na ciążę i prowadzić do uszkodzenia płodu. Konieczne jest więc uważne czytanie ulotek dołączonych do leków.


Borelioza u dzieci

U dorosłych ukłucia przez kleszcza występują częściej na kończynach dolnych, u dzieci- z powodu ich mniejszego wzrostu - głównie w obszarze głowy, szyi i pach. Większość n im f znaleziona zostaje na szyi, za uszami, na owłosionej skórze głowy i u nasady włosów. Uwaga: nie napite nimfy są nie większe niż czarny punkcik.

Niebezpieczeństwo w przedszkolu i szkole

Rodzice, którzy mieszkają na obszarze z ryzykiem W ZM , i których dzieci codziennie przechodzą przez las, powinni zaszczepić je przeciwko W ZM . Jednocześnie bardzo mało przedszkolanek wie, jak powinno się usunąć kleszcza. Większość jest zdania, że nie powinno się w ogóle usuwać kleszcza, tylko zwrócić na to uwagę rodziców odbierających dzieci z przedszkola. Traci się więc cenny czas. O d lat trwają próby przekonania urzędników, że przedszkolanki i nauczycielki powinny zostać przeszkolone, aby niezwłocznie i fachowo usuwać zauważone kleszcze.

Około 80% zainfekowanych dzieci ma erythema migrans lub limfocytomę, najczęściej na uchu. N a zapalenie opon mózgowych lub porażenie nerw u twarzowego cierpi około 10% dzieci. U 10% dochodzi do zapalenia stawów.

Pod koniec 1998 roku Instytut Roberta Kocha w Berlinie ostrzegał swoich kolegów lekarzy przed pozornie niewyjaśnionymi przypadkami przewlekłego zapalenia staw ów u dzieci. Ponieważ dzieci z reguły nie pamiętają o ukłuciu kleszcza, lekarz musi najpierw wpaść na pomysł, aby wykonać badania w kierunku boreliozy. Naw et w przypadku negatywnego testu na obecność przeciwciał należy wziąć pod uwagę rozpoznanie zapalenia stawów z Lyme.

W ambulatorium wyższej szkoły medycznej w Hannowerze zapalenie stawów zależne od Borrelia u dzieci i młodzieży stwierdzono w 5-10% przypadków. Pewnym dowodem jest także wysoki poziom przeciwciał IgG lub pięciokrotne i większe miano wiązania IgG w immunoteście Westernblot. Ogólnie tylko około 20-50 % dzieci produkuje przeciwciała, dlatego leczenie wprowadza się w przypadku występowania typowych objawów, także bez serologii.

Borelioza u dzieci 5 7

Objawy u niemowląt i jeszcze niemówiących dzieci

Wszystkie niewyjaśnione objawy mogą wskazywać na boreliozę, szczególnie apatia, porażenie twarzy, sztywność karku, napięte ciemiączko, plącz bez powodu, przym usowe ustawienie kończyn, wysięki w stawach kolanowych i innych oraz zaczerwienienie skóry, które rozchodzi się na kształt okręgu. Pytanie: jak kleszcze dostają się do dziecka? Rodzice pozwalają swoim pociechom czołgać się po trawie lub spać na dworze na kocu. Kleszcze z psów i kotów mogą przejść na dzieci podczas głaskania.

Objawy u mówiących dzieci

Rum ień wędrujący, bóle głowy, mięśni, brzucha, pleców, chrypka, przymusowe ustawienie kończyn, wysięk stawowy (często w kolanie), osłabienie, apatia, zaburzenia osobowości, sztywność karku, zapalenie oczu, powiększenie węzłów chłonnych, nadwrażliwość na światło, zmiany na skórze, nocne poty, zaburzenia koncentracji, wymioty, limfocytoma. Często rodzice i lekarze myślą najpierw o bólach głowy typu m igrenowego, a dopiero potem o boreliozie.

Leczenie

Także w przypadku niemowląt i małych dzieci ze zdiagnozowaną boreliozą obowiązuje zasada, że należy jak najszybciej podjąć terapię antybiotykową. Im wcześniej rozpocznie się leczenie, tym większe są szanse całkowitego wyzdrowienia. Ogólnie, tak jak w przypadku dorosłych, potrzeba cierpliwości. Antybiotyki dla dzieci dostępne są w formie syropu. W zależności od wieku podaje się np. 50 do 75 miligramów amoksycyliny na kilogram masy ciała w trzech dawkach dziennych przez dwa do trzech tygodni. Doksycykli- na może się osadzać u dzieci w kościach oraz wywoływać przebarwienia zębów i z tych powodów powinna być wprowadzana dopiero w wieku powyżej 14 lat. W przypadku dolegliwości neurologicznych konieczna może być dożylna terapia ampicylinowa.

NeuroboreliozaW 55% przypadków wyraża się ona jako częściowe obustronne porażenie twarzy, w 27% jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (wg prof. H uppertz, p ro f Hess z Kliniki Dziecięcej w Bremen). Zdarzają się wymioty, sztywność karku, bóle głowy i zapalenie stawów (w 70% stawów kolanowych). 10 do 20% tych zachorowań jest opornych na leczenie antybiotykami. W tych przypadkach stosuje się środki reumatologiczne.


Borelioza w Internecie

Podczas rozm owy lekarza z pacjentem bardzo delikatnie należałoby się posługiwać pojęciem „Internet”. M ożna tam znaleźć poważne informacje, ale także doświadczenia laików, będące źródłem różnorodnej wiedzy.

Przez Internet przepływają nowości, które jeszcze nawet nie pojawiły się w czasopismach. Korzystają z niego nie tylko dziennikarze, ale i pacjenci z dobrą znajomością języka angielskiego.

N ie należy przy tym zapominać, że diagnostyka i leczenie stosowane w USA, czy na innych kontynentach, niekoniecznie może być odnoszone do boreliozy w Europie.

M im o to, Internet ma wiele zalet, szczególnie jeśli chodzi o szukanie grup wsparcia dla chorych na boreliozę w okolicy. Wprawdzie nie wszyscy dysponują dostępem do sieci czy adresem mailowym, ale m ożna przy okazji uzyskać dane kontaktowe, w celu otrzymania porad.

JtommJbftgejjgzgTe w irtualnie organizowane spotkania w grupach chorych odbywają się w Internecie m .in. pod adresami w w w .forum .gazeta.p l,w w w .sluzbazdrow ia.com .pl, h ttp :// commed.pl/borelioza. Trudno jednak znaleźć przez internet lekarza lub klinikę zajmujących się boreliozą. C horoby tej brakuje również niezm iennie w różnego rodzaju wykazach.

http://www.sluzbazdrowia.com.pl

Poszukiwanie lekarza 59

Poszukiwanie lekarza

Borelioza jest chorobą, przy której lekarz musi zaufać pacjentowi. W prawdzie erythema migrans stanowi widoczny znak na początku choroby, ale występuje tylko u około 60% pacjentów.

Ale kto biegnie do lekarza z powodu czerwonego pierścienia lub plamy, kiedy nie zna przyczyny? Także oderwany kleszcz, jego część lub pewność, że widziano napitego pasożyta, poprawia wiarygodność i może wzbudzić w lekarzu podejrzenia dotyczące boreliozy.

Ustna propaganda: traktować z ostrożnością

N ie należy zdawać się na ocenę pacjentów - obojętnie czy dobrą, czy złą. Ten sam lekarz może być kom petentny i pom ocny w przypadku jednego chorego, a przy kolejnym może zawieść. Należy pamiętać o tym, że w stosunkach lekarza z pacjentem dużą rolę odgrywa sympatia, zachowanie godności, akceptacja i kultura, które decydująo wiarygodności, zaufaniu i zaangażowaniu.

Brakuje specjalistów odboreliozy

Są specjaliści, którzy nieustannie się dokształcają, rozmawiają z innymi fachowcami, wertują literaturę i przeglądają Internet. M ogą to być lekarze rodzinni. W tedy ważne jest, aby się ich trzymać, także, kiedy przyznają się do pewnych braków w wiedzy. Większość lekarzy nie miała boreliozy w programie studiów, nie należy więc oczekiwać, że od razu znajdzie się właściwego diagnostę. Decydujący jest rodzaj objawów. Ciągle brakuje prawdziwych specjalistów od boreliozy.

Lekarz rodzinnyPrzy pierwszych objawach ogólnych, takich jak: oznaki przeziębienia, osłabienie, bóle kończyn, poprzestajemy na lekarzu rodzinnym (także specjaliście medycyny ogólnej).

Powinien on właściwie ocenić znaczenie erythema migrans oraz zlecić badanie krwi. W przypadku jednak, gdy zleca on badanie wcześniej niż 6 tygodni po prawdopodobnym ukłuciu przez kleszcza, nie wiadomo czy przeciwciała dopiero się utworzyły, czy są one efektem ukłuć przez kleszcza w przeszłości.


DermatolodzyJeżeli udamy się z rum ieniem wędrującym do dermatologa, zwiększa się szansa, że nasze dolegliwości zostaną poprawnie zakwalifikowane. Dermatolodzy najdłużej zajm ują się boreliozą i jej objawami skórnymi.

InterniściInterniści, szczególnie ci z dodatkowym wykształceniem reumatologicznym, opierają się najczęściej na aktualnym stanie wiedzy. W ten sposób wielu pacjentów z boreliozą z objawami reumatologicznymi może zostać „zaszufladkowanych” jako chorzy na reumatyzm. Jest to także diagnoza różnicowa, którą należy wykluczyć.

OrtopedziSpecjaliści od reumatologii zdarzają się także między ortopedami. W każdym jednak razie brakuje im wiedzy internistycznej. Znanych jest niewielu ortopedów, którzy potrafią podzielić dolegliwości aparatu ruchu na te wywołane przez boreliozę, wypadki lub zużycie związane z wiekiem.

NeurolodzySpecjaliści od układu nerwowego są lekarzami konsultującymi przy neuroboreliozie; przede wszystkim przy objawach porażenia, głuchoty i zaburzeń umysłowych. Większość akceptuje niestety rozpoznanie neuroboreliozy dopiero wtedy, gdy znajdzie w płynie m ózgowo-rdzeniowym przeciwciała przeciwko tej chorobie.

Wyniki badania płynu mózgowo-rdzeniowego bywają problematyczne. Po pierwsze, ujem ny w ynik nie wyklucza neuroboreliozy, a po drugie, w celu optymalnej diagnostyki laboratoryjnej, należy jednocześnie poszukiwać przeciwciał we krwi.

A poza tym pobranie płynu - obojętnie czy pozytywnego czy negatywnego - przy wystąpieniu objawów boreliozy nie pow inno w żadnym względzie zm ienić leczenia. W każdym przypadku należy prowadzić terapię antybiotykową zgodnie z aktualną wiedzą.

KardiolodzyKonsultacja kardiologiczna jest niezbędna, jeśli borelioza prowadzi do choroby serca lub przynajmniej jej podejrzenia. Wiele opracowań podaje, że serce jest zajęte przez boreliozę tylko w bardzo rzadkich przypadkach. Zaprzeczają tem u często stwierdzane zaburzenia rytmu serca. Pacjentom zakłada się często zbędne rozruszniki serca, bez wiedzy o występującej boreliozie. Niebolesny wysięk osierdziowy, nienorm alne nagro

Poszukiwanie lekarza 61

madzenie płynów, jest także rozpoznawane przez internistów w badaniu ultrasonogra- ficznym serca. W żadnym przypadku nie należy przemilczeć tego typu dolegliwości sercowych podczas wizyty u lekarza.

OkuliściPonieważ borelioza może wywołać różne choroby oczu, takie jak osłabienie widzenia, okulista jest także możliwym konsultantem. N ie należy jednak spodziewać się szerokiej wiedzy na temat boreliozy. Leczenie i tak prowadzi się antybiotykami, nie objawowo.

Ważne adresy kontaktowe to niektóre (nie wszystkie) kliniki uniwersyteckie, wydające publikacje na tem at boreliozy. Częściej występują tylko określone oddziały, jak klinika okulistyki lub kardiologia, które intensywnie zajmują się boreliozą.

Nikt mi nie wierzy

Negatywne wyniki laboratoryjne, a m im o to objawy? Przeżywa to wielu pacjentów, u których kom petentni, otwarci i żądni wiedzy lekarze niczego nie znaleźli. Lekarze odmawiają wówczas leczenia antybiotykami i mogą traktować pacjenta jak symulanta. W najgorszym przypadku wysyłają go do psychiatry (por. s. 133, Przypadki z życia).

Zanim pójdzie się do lekarza, należy się dobrze przygotować, ponieważ borelioza wywołuje „zamieszanie w m ózgu”. O wielu objawach się zapomina, przekręca, a mogą one być ważne. Przede wszystkim należy spisać wywiad, to znaczy najważniejsze, wcześniej przebyte choroby. Kilka wcześniejszych podejrzeń może naprowadzić na fałszywy trop lekarza, który powinien badać pod kątem boreliozy. Uwaga. Należy się zastanowić. Przede wszystkim unikać wyrażeń jak „Nie widziałem jeszcze kleszcza!”. Bardzo niewielu chorujących na boreliozę jest sobie w stanie przypomnieć kleszcza.

Dziennik obiawów

Jeśli ktoś dłużej choruje na boreliozę, powinien koniecznie prowadzić dziennik objawów. Są to wpisy, z których później będzie m ożna odczytać daty, dolegliwości, przyjmowane leki, ich dawki, a także okresy bezbólowe. Nowością jest specjalny „Borrelio-


se Jahrbuch” (co roku nowy, dostępny w Internecie, a w N iem czech także księgarniach), z wieloma aktualnymi informacjami o diagnostyce, badaniach, leczeniu, różnorodności objawów i porównywalnymi przypadkami oraz przygotowanym kalendarium na dziennik objawów.

Brak, wiedzy,W przypadku poniższych argum entów powinni Państwo szybko zmienić lekarza:

» „W przypadku rum ienia wędrującego dotknięta jest tylko skóra”.» „Nie uczyłem się tego na studiach i dlatego nie interesuje mnie to”.» „Nie może to być borelioza. O trzym ał pan przecież szczepienie przeciwko klesz

czom ”.» „Borelioza? N o tak, powinniśmy się szybko zaszczepić”.» „Niemożliwe, w naszym rejonie kleszcze nie występują”.» „Jeśli nie jest to widoczne we krwi, nie ma pan boreliozy”.» „Boreliozy w trzecim stadium nie trzeba leczyć, ona sama ustępuje”.

Oznaki, l e trafiliiiny dojsłegp lekarza

» Traktuje czerwone obszary ryzyka w atlasie W ZM , jako obszary rozprzestrzeniania się wszystkich kleszczy.

» Traktuje szczepienie przeciwko W ZM , jako generalne szczepienia ochronne przeciw kleszczom.

» Traktuje rum ień wędrujący jako lokalne zapalenie skóry i przepisuje maść.» Przekonuje, że borelioza zawsze objawia się rum ieniem wędrującym.» Odmawia leczenia w przypadku granicznych wyników laboratoryjnych i, pomimo

objawów boreliozy, wykonania Westernblot.» Próbuje zmniejszyć poziom przeciwciał za pomocą leczenia.» Przekonuje, że borelioza leczy się sama i uodparnia.

Rozpoznanie - puzzle z nieuporządkowanymi elementami 6 3

Rozpoznanie - puzzle z nieuporządkowanymi elementami

„Rozpoznanie boreliozy z Lyme jest prawdopodobnie stwierdzane zbyt często” - ciągle jeszcze orzekają lekarze, którzy także zgadzają się ze sloganami: „fobia przed boreliozą” i „internetowa borelioza”. Takie opinie pojawiają się w prasie, a zamieszkujący dany teren lekarze są przekonani, że można ten temat pominąć.

Prawdą jest, że dzisiaj nie da się jeszcze opanować boreliozy w 100%. Droga do rozpoznania to puzzle, które w korzystnych przypadkach, część po części, są dopasowywane. Szczególnie we wczesnym stadium, kiedy nie wiadomo jeszcze ani o ukłuciu przez kleszcza, ani o rum ieniu wędrującym. Zdarza się to również w innych stadiach choroby, ponieważ reakcja obronna naszego organizmu następuje dni, a nawet tygodnie po właściwej infekcji. Szczególnie w późnym stadium właściwa diagnoza jest często możliwa na zasadzie rozpoznania z wykluczenia.

Bezpośrednie i pośrednie metody wykrywania

HodowlaZwyczajne techniki diagnostyczne, mianowicie hodowla wykrytych bakterii, nie są odpowiednie w przypadku Borrelia, ponieważ rosną one bardzo wolno. Dzielą się dopiero po 8-20 godzinach, po tym następuje faza odpoczynku trwająca dni i tygodnie, zanim znowu zacznie się reprodukcja. Przede wszystkim w łatwo dostępnych płynach ustrojowych, jak krew i mocz, Borrelia nie mnożą się, ponieważ ich koncentracja jest ekstremalnie mała. Poza tym krew nie jest dla Borrelia korzystnym środowiskiem i bakterie szybko je opuszczają. Odpowiednio długi jest także czas przechodzenia przez łożysko. Jest to właściwy powód, dla którego przejście Borrelia matki na nienarodzone dziecko dokonuje się bardzo rzadko.

W przeciwieństwie do tego sprawdza się hodowla ze skóry, a szczególnie dobrze z brzegu rum ienia wędrującego. Ale również to trwa długo (8-10 tygodni), wymaga odpowiednich płynów odżywczych i jest rozwiązaniem tymczasowym, jeśli zawiodą zwykłe metody laboratoryjne.


Badanie mikroskopowePonieważ Borrelia mają 15-20 nanom etrów długości, mogą zostać uwidocznione za pomocą metody ciemnego pola. Te czasochłonne m etody są stosowane tylko w badaniach naukowych.

DNA czynnika chorobotwórczegoŁańcuchowa reakcja polimerazy (PCR) wskazuje bez wątpliwości na obecność (D N A- genetyczny odcisk palca) bakterii, przy czym nie m ożna rozróżnić, czy chodzi o świeżą, aktywną, reaktywną czy przebytą infekcję. O dsetek trafnych wyników w moczu określa się realistycznie prawie na 30%. Jedną z możliwości zwiększenia ilości D N A Borrelia jest przyjęcie w przeddzień 300 miligramów doksycykliny. Z krwią prawie się to nie udaje. Przygotowany w ten sposób płyn m ózgowo-rdzeniowy pow inien być wykorzystany tylko w celu wykluczenia neuroboreliozy.

Ponieważ bezpośrednie metody wskazujące na czynnik chorobotwórczy są czasochłonne i mogą opóźniać lub uniemożliwiać właściwe leczenie i wyzdrowienie, rozwinęły się pośrednie metody diagnostyczne.

Poszukiwanie przeciwciałMierzy się w ten sposób odpowiedź immunologiczną pacjenta przeciwko strukturom powierzchniowym bakterii. Brzmi prosto, ale jest bardzo skomplikowane.

Borrelia posiada możliwość zmiany swojej struktury powierzchniowej w ciągu kilku dni. U kład immunologiczny ma wtedy problem z właściwą identyfikacją czynnika chorobotwórczego. Rozpoznaje on jednak, że dany czynnik nie pasuje do systemu i może pobudzać do obrony niespecyficzną odpowiedź immunologiczną. Wyłapie w ten sposób przypadkowo wszystkie Borrelia i infekcja zostanie pokonana. Jeśli wierzyć naukowcom, zdarza się to w około 90% wszystkich infekcji.

Jeżeli Borrelia zostaną oszczędzone, system immunologiczny uczy się, jak celowo (specyficznie) zareagować na intruzów i jako drugą broń produkuje specyficzne przeciwciała: immunoglobuliny.

IgM i IgGIm m unoglobuliny pierwszej fazy (IgM) są wprawdzie 6-7 razy większe niż im m unoglobuliny drugiej fazy (IgG), ale są znacznie słabszą obroną, która dodatkowo nie może być utworzona przez każdego pacjenta. W drugiej reakcji system immunologiczny broni się ju ż za pomocą efektywnych przeciwciał IgG.


Błąd nr 1

Lekarze ciągle jeszcze oczekują, że każdą świeżą infekcję można wyjaśnić za pom ocą przeciwciał IgM. Zgodnie z najnowszym stanem wiedzy laboratoryjnej, również przeciwciała IgG mogą wskazywać na świeżą boreliozę, podczas gdy słabe przeciwciała (IgM) nie wytworzyły się lub tworzone są dopiero później.

Błąd nr 2

Pacjenci chorujący latami na boreliozę często opowiadają, że ich przeciwciała IgG przy występujących dolegliwościach nie są brane pod uwagę i traktowane jako niewymagająca leczenia seroblizna, jako „stara historia”. Trzeba się przed tym bronić i przynajmniej zastosować leczenie na próbę, aby zobaczyć, czy uśmierzy to dolegliwości. Nierzadko po terapii antybiotykami poziom przeciwciał narasta lub tworzą się dodatkowo IgM.

Dowód na obecność przeciwciałPropagowany w starych książkach test immunofluorescencji, w którym przeciwciała stają się widoczne dzięki barwieniu pod mikroskopem, nie jest obecnie stosowany z pow odu czasochłonności. D o przesiewowego poszukiwania przeciwciał służy obecnie ELISA (wymowa: „elaisa”)W metodzie tej pobiera się surowicę (krew pozbawioną elem entów komórkowych) w małe, okrągłe, kapilary, na których wewnętrznej stronie przytwierdzonych jest pięć, osiem lub dziesięć różnych antygenów typowych dla struktur powierzchniowych Borrelia. Przeciwciała z surowicy wiążą się do tych antygenów. Po pewnym czasie surowica zostaje wylana, kapilary zostają wymyte z surowicy, a związane przeciwciała m ierzone za pomocą m etod fotometrycznych. Tak powstaje miano przeciwciał.


Błąd nr 3

Słabym punktem testów na poszukiwanie przeciwciał, które są obecnie wykonywane automatycznie w ciągu 3 godzin, nie jest metoda, ale brak standaryzowanych antygenów. Na rynku istnieje więcej niż dwa tuziny tych testów ELISA z różnorodną kombinacją antygenów. Ponadto większość antygenów pochodzi jeszcze z przypadkowo zmiennych hodowli komórkowych. Przy próbach przeprowadzenia wszystkich badań na tej samej surowicy wychodzą nie tylko różne miana, ale nawet wyniki fałszywie pozytywne, prawdziwie pozytywne, prawdziwie negatywne i fałszywie negatywne. Jeśli w teście znajduje się nieprzypadkowo jeden lub kilka antygenów, które odpowiadają koktajlowi czynników chorobotwórczych kleszczy, można uzyskać wynik niepotwierdzający boreliozy.

W yjiLk^ranlczny”

Taki wynik badania laboratoryjnego oznacza, że lekarz diagnosta nie może stwierdzić, czy jest on pozytywny czy negatywny. Naukowo i finansowo najbardziej logiczną konsekwencją dla lekarza musi być zlecenie nowego badania krwi za pomocą metody ja kościowej. M im o to, pacjenci często donoszą, że oznacza to koniec diagnostyki. N ajodpowiedniejsze jest ponowne umówienie się na nowe badania, kilka tygodni lub m iesięcy później.

Berlińska lekarka U ta Everth donosiła w 2004 roku o fałszywym szczepie B. afzelii, który długie lata rozprowadzany był przez hodowle szczepów w Braunschwieger. M oże on jeszcze dziś znajdować się w użyciu i dawać fałszywie negatywne, jak i fałszywie pozytywne wyniki laboratoryjne, które decydują o leczeniu lub nie.

Inżynieria genetyczna zmniejsza ryzyko

Pewniejsze wyniki dają antygeny produkowane metodami inżynierii genetycznej (re- kom binowane), a więc dokładne kopie antygenu. Kto nie wierzy swoim wynikom ELISA, powinien dowiedzieć się w laboratorium, czy używa się tam antygenów re- kombinowanych i jakich. M im o to, nie powinno się samemu polegać na wyniku pozytywnym.

Rozpoznanie - puzzle z nieuporządkowanymi elementami 67

Borelioza seronegatywna?

U jem ny wynik badania krwi nie oznacza, że m ożna wykluczyć podejrzenie boreliozy. Negatywny wynik cechuje jedynie wartość poniżej granicznej wartości w kierunku wyniku pozytywnego. Tę wartość ustala sobie każde laboratorium. Dlaczego powstaje wątpliwość? Przeciwciała nie tworzą się natychmiast po infekcji, ale 3 -6 lub więcej tygodni później. Jeśli ktoś zostanie zbadany zbyt wcześnie, może, pom im o obecności rum ienia wędrującego, uzyskać początkowo wynik seronegatywny. Tacy ludzie należą do grupy osób słabo produkujących przeciwciała. U innych produkcję przeciwciał opóźnia wcześniejsze stosowanie kortyzonu. Renomowane laboratoria stwierdzają, że 7-9,5% wszystkich pacjentów negatywnych w badaniu ELISA zostaje ostatecznie uznanych za pozytywnych w wyniku badania Westernblot.

Błąd nr 4

W przypadku dopuszczania testów laboratoryjnych nie oblicza się pew ności trafnych wyników i przez to ich jakości, musi być jedynie udow odnione, że stosujący nie jest przez nie zagrożony! Instytut Paula Ehricha (PEI) sprawdza wprawdzie metody badawcze dla HIV i toksoplazmozy, jednak pomija boreliozę.

Test pptwierdzający (Biot)

Ludzie mogą wyglądać bardzo podobnie, nasz układ im m unologiczny także może produkować przeciwciała, które są do siebie bardzo podobne. Dlatego każdy odpowiedzialny lekarz powinien zlecać nie tylko testy ELISA, ale przy obecnych objawach, wykonać również test potwierdzający Błot (Westernblot, Im m unoblot). Jeśli wynik w badaniu ELISA jest pozytywny, przeprowadza się go prawie automatycznie. Jeśli jest on negatywny, wielu lekarzy całkowicie zarzuca dalszą diagnostykę boreliozy. W tej sytuacji pacjenci, którzy chcą uzyskać pewność odnośnie swojej choroby, powinni nalegać na test potwierdzający Biot, szczególnie jeśli mają ślad po ukłuciu przez kleszcza, występuje u nich rum ień wędrujący lub inne specyficzne objawy.

Tak jak ELISA, biot jest metodą polegającą na rozdziale, ale tylko w edług wielkościi ciężaru cząsteczkowego przeciwciał. Białka antygenów zostają przeniesione na podłoże z żelu i stają się widoczne jako prążki. Typowy wzór podziału potwierdza kontakt z Borrelia.


M arkerami dla boreliozy są prążki 18, 23, 24, 25, 31, 34, 39, 83 i 93. Dalszych dow odów wskazujących na boreliozę dostarcza zgodność z antygenem VlsE (genotyp B. garinii, który może wskazywać na neuroboreliozę), jak i z O spC (mieszanka różnych rodzajów genów B. burgdotferi, B. afzelii i B. garinii).

Laboratorium Państwa zaufania

Laboratoria z certyfikatami są zobowiązane zachowywać przynajmniej standardowe norm y jakości tak, aby udokum entować przebieg pracy i przez to udostępniać sprawdzalną jakość swoich działań. Akredytowane laboratoria same decydują ojakości swoich wyników poprzez np. modernizację pracy, intensywność szkoleń, aby wcześniej lub później uzyskać certyfikat. Posiadanie akredytacji lub certyfikatu m ożna rozpoznać po staranności orzeczenia. M im o to, nie należy od certyfikatu wymagać więcej niż od serwisu technicznego. Potwierdza on, że samochód w momencie kontroli nadawał się dojazdy, ale nie ma gwarancji, że potem nie wystąpi jakaś usterka.

Błąd nr 5

Lekarz-diagnosta może pracować tak dobrze, jak pozwalają na to w arunki. Im więcej wie o pacjencie, tym lepiej może interpretować wyniki badań laboratoryjnych i przekazać zalecenia lekarzowi prowadzącemu. Jed nak właśnie lekarze utrudniają to optym alne ocenianie, ponieważ nie wypełniają skierowań laboratoryjnych, zawierających pytania o objawy i p o wód skierowania na badanie krwi. Dlatego należy zwracać szczególną uwagę na wpisywanie przez lekarzy informacji na skierowaniach na badania.

Błąd nr 6

Większość specjalistów traktuje liczbę i rodzaj przeciwciał jako kontrolę procesu leczenia i oczekuje, że liczba ta obniży się pod wpływem antybiotykoterapii. Rzeczywistość wygląda inaczej: ogromna ilość seronegatywnych osób produkuje często przeciwciała podczas lub po leczeniu antybiotykami, albo mierzone stężenie przeciwciał tak wzrasta, że ich produkcja rozwija się dalej.


Przeciwciała pozostają widoczne we krwi jeszcze długo, mimo leczenia i o d czuwalnego wyleczenia, u niektórych ludzi na całe życie. Mimo to, pacjenci opowiadają, że poziom ich przeciwciał spada po odpowiednim leczeniu do zera, co lekarze uważają za skuteczną terapię. Nasz komentarz: może to być tylko wynik fałszywie negatywnego testu.

Granice diagnostyki

Wielu lekarzy oczekuje od natury prawidłowości, która nie funkcjonuje w ludzkim organizmie, ponieważ układ im m unologiczny jest kompleksowy i podlega indywidualnej regulacji. Poddaje się on wpływom osobistego stylu życia, informacji genetycznej, jak i wcześniejszych chorób.

Borrelia - organizmy żywe mające własne strategiePacjenci i lekarze oczekują czasem, że bakterie, takie jak Borrelia, można traktować zgodnie z regułą: wprowadzenie antybiotyku - śmierć Borrelia. N aw et jeśli Borrelia są prostymi organizmami żywymi, posiadają wolę przeżycia. I do tego używają różnych m etod unikania układu immunologicznego. Borrelia manipulują odpowiedzią im m unologiczną, przez zmiany w ścianie komórkowej, przez co zmieniają dotychczasowe znaki rozpoznawcze (białka powierzchniowe). Mogą przedostawać się do źle ukrwionych stref, jak np. rogówka, tkanka łączna lub jam a stawowa. Potrafią się nawet umiejscowić w komórkach żernych, które są właśnie nakierowane na czynniki chorobotwórcze. W tym stadium nie są one agresywne i ludzie myślą, że zostali wyleczeni.

Także z nieznanych powodów - prawdopodobnie prowokowane przez stres, zranienia, operacje, inne przypadki osłabionego układu immunologicznego - mogą się spontanicznie reaktywować i rozwijać swoje działanie. U kład immunologiczny dawnoo nich zapomniał, musi się zatem ponownie zorganizować przeciwko tym czynnikom chorobotwórczym i wznowić produkcję przeciwciał.

PCRTen bezpośredni dowód na obecność czynnika chorobotwórczego (PCR - polymerase chain reaction, czyli reakcja łańcuchowa polimerazy), bardzo czasochłonna i kosztowna metoda, nie stwierdza obecności odpowiedzi immunologicznej organizmu, ale obecność samego mikroorganizmu.

70 B o re lio za - ch o ro b a p rze n o s zo n a p rz e z kleszcze

Dzięki tej metodzie można również stwierdzić, że jest się zainfekowanym jednocześnie trzem a gatunkami Borrelia (afzelii,garinii i burgdotferi). Za pomocą PCR znajduje się wprawdzie bakterie w moczu, punktacie stawowym, płynie mózgowo-rdzeniowym i skórze, ale odsetek trafień jest niepewny Ponieważ borelioza jest infekcją głęboko leżących tkanek, Borrelia nie są znajdowane automatycznie we wszystkich płynach ustrojowych. Wyjaśnia to, dlaczego wysoko specyficzny test PCR, pom im o aktywnej choroby, może również wypaść negatywnie.

PCR z moczuW tej metodzie D N A czynnika chorobotwórczego namnażane jest poza żyjącym organizm em (in pitro), dzięki czemu staje się możliwe do wykrycia. Diagnostyczne znaczenie dowiedzenia obecności Borrelia w m oczu jest sporne. Przy pobieraniu m oczu ważne jest, aby próbka materiału nie została zanieczyszczona przez inne czynniki chorobotwórcze z zewnątrz. Dlatego trzeba używać sterylnych pojemników. Samodzielnie wymyte pojemniki mogą powodować powstawanie niejednoznacznych wyników.

PCR z płynu mózgowo-rdzeniowegoTa metoda służy neurologom głównie do potwierdzenia neuroboreliozy. Słabym punktem w przypadku każdego płynu ustrojowego jest to, że znalezione D N A nie daje odpowiedzi, czy chodzi o materiał genetyczny żyjącej czy martwej bakterii i czy występujące zaburzenia neurologiczne mogą zostać przypisane neuroboreliozie czy nie. N ie wynika z tego też żadne wyraźne zalecenie odnośnie antybiotykoterapii.

Płyn mózgowo-rdzeniowyPłyn m ózgowo-rdzeniowy jest przezroczystą cieczą wypełniającą komory mózgowe oraz przestrzeń podpajęczynówkową. Jeśli znajdują się w nim Borrelia, mówi się o neuroboreliozie. Im dłużej trwa borelioza, tym mniejsze jest prawdopodobieństwo znalezienia Borrelia w płynie.

Płyn pobierany jest z kanału rdzenia kręgowego za pomocą igły (punkcja). Punkcja lędźwiowa powinna odbywać się na miejscu, w szpitalu, ponieważ płyn zmienia się już2 godziny po pobraniu i może dawać nieprawdziwy obraz. W płynie poszukuje się przeciwciał lub D N A bakterii. Sens tego badania jest sporny. Wielu neurologów wyklucza neuroboreliozę, jeśli nie znajduje D N A ani przeciwciał w płynie. Przeciwciała nie są rozmieszczone w płynie regularnie, tak że w przypadku pobrania małej ilości 3-5 mililitrów nie otrzyma się automatycznie dowodu na obecność czynnika chorobotwórczego.

M imo to, takie negatywne wyniki mogą powodować natychmiastowe zaprzestanie diagnostyki w kierunku boreliozy i skierowanie pacjenta na leczenie psychosomatyczne. Z przedstawionych tutaj informacji wynika, że trzeba być jednak ostrożnym z diagnozą.


HodowlaPonieważ pod wpływem boreliozy tworzą się wysięki w stawach, eksperci ciągle próbują z tego płynu wyhodować Borrelia jako dowód ich obecności. Literatura medyczna donosi, że tego typu próby prawie nigdy się nie udają. Doc. dr Klaus-Peter Hunfeld z Instytutu Mikrobiologicznego Kliniki Uniwersyteckiej we Frankfurcie nad M enem informował w 2004 roku o hodowli bakterii ze skóry z obszaru rumienia wędrującego, a właściwie z jego brzegu. Okazało się, że aby pojawiła się kultura bakteiyjna, konieczna jest hodowla przez 6-10 tygodni. W ten sposób odkryto drugą bakterię Borrelia - B . spielmani.

Możliwośel diagnostyki obrazowej

Za pomocą testu elektroakupunktury możliwe jest szczegółowe zdiagnozowanie boreliozy, uważa docent dr Hassler. A więc mamy do dyspozycji poważne metody.

Tomografia rezonansu magnetycznego (MRT)Ta bardzo czuła technika badania bazuje na zasadzie rezonansu jądrowego atomów w odoru w badanej tkance wewnątrz sztucznie wytwarzanego pola elektromagnetycznego. Służy anatom icznem u przedstaw ieniu narządów i ich zmian chorobowych; w przypadku boreliozy, np. w celu diagnostyki zmian w mózgu i rdzeniu kręgowym.

Problematyczne jest to, że ogniska zapalne w mózgu wyglądają w boreliozie tak samo, jak w przypadku stwardnienia rozsianego lub opryszczkowego zapalenia m ózgu. Wyjaśnienia dostarcza najczęściej badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.

Pozytonowa emisyjna tomografia komputerowa (PET)Aparat wspomagany urządzeniem obliczającym do rejestrowania warstwowych obrazów w celu przedstawienia narządów, jak np. mózg, może wskazywać na boreliozę na podstawie charakterystycznych odchyleń w przemianie glukozy.

Tomografia emisyjna pojedynczego fotonu (SPECT)W tej metodzie wprowadza się dożylnie radioizotop i za pomocą kamery rejestruje się trójwymiarowy, warstwowy obraz. Dzięki tem u m ożna uwidocznić obszary mózgu, które wykazują zaburzenia funkcjonowania.

Wszelkiego rodzaju przedmioty o działaniu leczniczymIstnieje wiele różnych przedmiotów, za pomocą których znachorzy i uzdrowiciele chcą badać obecność Borrelia. Słyszano już o magnesach, kamieniach szlachetnych, pełnych


tajemniczych informacji zamkniętych w szkle. M oże tak być, że osobom tym rzeczywiście uda się zmniejszyć ból, jak niektórym prawdziwym lekarzom, jednak nie powinny one obiecywać wyleczenia z boreliozy.

Diagnostyka z wykluczeniaW przypadku boreliozy, OB (szybkość opadania krwinek czerwonych) i poziom CRP (białko C-reaktywne) pozostają prawie zawsze prawidłowe. Pozwala to na wykluczenie takich chorób, jak choroba Reitera, choroba Bechterewa, czynna choroba reum atyczna, objaw Loefgrena, łuszczycowe zapalenie stawów, choroba Behceta, reum atoidalne zapalenie stawów oraz inne nie wymienione tutaj choroby.

ElektroakupunkturaPrawdopodobieństwo zdiagnozowania boreliozy przy pomocy tego urządzenia, według przedstawicieli medycyny tradycyjnej, stanowi loterię. Protestują przeciwko tem u zarówno pacjenci, jak i lekarze. N iejeden pacjent, który tylko dzięki tej metodzie został poddany antybiotykoterapii, zgłaszał się po tym, jak jego badania laboratoryjne w konwencjonalnym laboratorium okazywały się seronegatywne.

Elektroakupunktura według Volla (EAV) jest metodą elektromedycyny z lat pięćdziesiątych. W określonych punktach powierzchni ciała biorą początek prądy, które docierają do układu nerwowego tkanki podskórnej. Reaguje ona na te bodźce przez zmianę oporności skóry i/lub przewodnictwa. Zdolność przewodnictwa skóry pokazuje terapeutom, gdzie zmiany chorobowe wpływają na osłabienie funkcji organizmu. Przede wszystkim entuzjaści EAV mogą stwierdzić, czy i gdzie występuje terapeutyczna blokada.

Badania specjalistyczne

Test transformacji limfocytów (LTT)LTT stosuje się ju ż od ponad trzydziestu lat. Nadaje się on do stwierdzenia wzajemnego oddziaływania układu immunologicznego z różnorodnym i substancjami (antygenami), jak substancje do wypełniania miazgi zębowej, środki spożywcze i substancje pochodzące ze środowiska. Przeprowadzany od blisko ośmiu lat LTT-BO R (Borelioza) testuje komórkową wrażliwość przeciwko najczęstszym szczepom Borrelia.

Ten test krwi stwarza możliwość wyjaśnienia niespecyficznych, granicznych i seronegatywnych wyników laboratoryjnych w testach ELISA i Westernblot. Najbardziej


skuteczny jest LTT w momencie wystąpienia najsilniejszych objawów u pacjenta. Jest on jednak lekceważony przez wielu lekarzy szczególnie przez orzeczników.

Tak działa LTT:Limfocyty (komórki układu odpornościowego) specyficzne dla Borrelia namnażają się w wyniku spotkania z czynnikiem chorobotwórczym (antygenem), w tym przypadku z Borrelia. W LTT-BOR z krwi pacjenta izoluje się komórki immunologiczne (limfocyty, monocyty) i hoduje się je z wybranymi białkami Borrelia przez 6 tygodni. Jeśli we krwi znajdują się specyficzne dla Borrelia limfocyty, są one aktywowane przez ich białka i wykorzystywane do namnożenia. Potrzebną do tego syntezę kwasów nukleinowych (DNS) mierzy się ilościowo. Im wyższa synteza D N S, tym silniejsza reakcja LTT.

Zwiększona liczba limfocytów specyficznych dla Borrelia jest wyrazem wrażliwości układu immunologicznego na bakterie. W zrost poziomu tych komórek można mierzyć obiektywnie i udokumentować silę ich wzajemnego oddziaływania z układem im m unologicznym. Badanie to wychodzi na dobre przede wszystkim pacjentom, których organizm nie jest w stanie wyprodukować przeciwciała i dlatego wypadających seronega- tywnie, pomimo silnych objawów i z tego powodu nie poddawanych leczeniu. W tym przypadku LTT jest pierwszym testem, który mierzy odpowiedź komórkową i ujawnia pacjentów seronegatywnych lub z granicznymi wartościami.

Prof. dr Ruediger von Baehr z Berlina, propagator tej metody diagnostycznej, na podstawie doświadczenia z ponad 1200 testami LTT-BOR rocznie, podkreśla:» zdrowi ludzie nie wykazują reakcji pozytywnej» w przypadku obecności przeciwciał przeciw boreliozie i braku objawów, LTT

wypada negatywnie» w przypadku nieobecności przeciwciał przeciw boreliozie i obecności objawów,

LTT wypada pozytywnie, kiedy układ im m unologiczny „widzi” bakterię, co oznacza, że namnaża swoje komórki lub pozostaje aktywny

» przeciwciała mogą być obecne po skutecznej antybiotykoterapii, na przykład w drugim stadium; LTT wypada wtedy ujemnie lub słabo pozytywnie

» w (przewlekłej) późnej boreliozie LTT jes t pozytywny; jeśli objawy cofną się dzięki antybiotykom, spada również wartość LTT, jednak test pozostaje pozytywny

» nawet w przypadku pozytywnych ELISA i Westernblot, LTT może w razie braku objawów wypaść początkowo negatywnie; jeśli pojawią się objawy, silnie wzrasta wartość LTT.

Dzięki tem u doświadczeniu z LTT, test służy także do pom iarów efektywności leczenia. Główna różnica między LTT, a diagnostyką przeciwciał polega na tym, że na


znaczone komórki nie krążą w organizmie, lecz w przypadku terapii chowają się w węzłach chłonnych, także podczas dalszej produkcji przeciwciał. W przypadku, gdy choroba powróci na nowo, te komórki pamięci wydostają się natychmiast z powrotem z węzłów chłonnych i poprzez LTT wskazują bardzo szybko na aktywność choroby. Diagnostyka przeciwciał wypada jeszcze w tym czasie negatywnie, ponieważ układ im m unologiczny znowu ma opóźnienie.

Wada: na LTT potrzeba 8-10 dni i jest drogi.

ElispotTen test, podobnie jak LTT, jest metodą dowodzącą obecności reakcji im m unologicznej, w której pośredniczą komórki. W wyniku tej m etody powinna zostać udow odniona obecność kom órek produkujących cytokiny.

Status limfocytów CD-57 w przewlekłej boreliozieJuż w 2002 roku amerykańscy lekarze Stricker, Burrascano i W inger donosili o zredukowanej liczbie limfocytów C D -57 w przypadku długo chorujących na boreliozę pacjentów w trakcie obserwacji trwającej 10 lat. N ie występowały jednak wówczas żadne standardowe wartości, w edług których C D -57 byłoby określane jako niskie lub normalne. Niektóre laboratoria zakładały, że norm alne wartości wynoszą 60 do 90, podczas gdy u przewlekle chorych stwierdzano wartości między 18 a 35, co mogło pomóc diagnoście w przypadku wartości negatywnych.

ANA w serologii boreliozyANA jest skrótem dla przeciwciał przeciwjądrowych. Z niejasnych powodów nasze komórki obronne produkują czasem przeciwciała skierowane przeciwko nam samym. Występują również przeciwciała celujące w narządy. Specjalne ANA kierują się przeciwko jądru komórkowemu, które występuje w większości kom órek organizmu. ANA znajdują się w dużym krwioobiegu i mogą wskazywać na chorobę autoimmunologicz- ną, w przypadku której organizm broni się przed własnymi komórkami. ANA nie wskazują automatycznie na chorobę, tylko muszą być ocenione w związku z dolegliwościami oraz wynikami badań u pacjenta. Szczególnie ludzie powyżej 60 roku życia wykazują pozytywne wyniki, m im o że nie występuje u nich choroba.

ANA budzą u w ielu diagnostów wątpliwości w związku z boreliozą. Służą one między innymi nadal jako marker przebiegu choroby w przypadku tocznia rum ieniowatego (zbiorowe pojęcie dla autoimmunologicznych chorób skóry i narządów w ewnętrznych), które objawiają się podobnie do boreliozy, tzn. zaczerwienieniem skóry, dolegliwościami stawowymi i zaburzeniami sercowymi. ANA mogą wskazywać także


na takie choroby, jak twardzina uogólniona (zapalenie tkanki łącznej ze stwardnieniem, ograniczeniem ruchom ości palców), polymiositis (bóle mięśni), dermatomiositis (bóle mięśni, przebarwienia skóry), pierwotny zespół Sjoegrena (suchość oczu i jam y ustnej) i inne. N ie dają one jednak jednoznacznego obrazu boreliozy.

Wirtualny kontrastowy test wrażliwości (VCS)Ten test oczny dotarł do nas w 2002 roku z USA. Amerykański lekarz Ritchie C. Shoe- maker odkrył, że wiele chorób jest wywoływanych przez trucizny nerwowe (neurotoksyny). Zalicza się do nich borelioza z Lyme. Neurotoksyny wywierają szkodliwe działanie na mózg i nerw wzrokowy, wyrażające się w postaci zaburzenia widzenia bia- ło-szaro-czarnego, co odkrył amerykański toksykolog dr Hudnell, o czym jednak do m om entu zamknięcia redakcji tej książki nie było oficjalnego oświadczenia, poza publikacją Shoem akera „The Inside Story o f H ow an Am erican D octor Discovered a T hreatening N ew Family o f Environm ental Diseases And H ow To Stop T h em ” Gateway Press, Inc. Baltimore, M D 2001.

W przypadku tego testu wzrokowego chodzi o wyświetlacz z pięcioma rzędami okręgów, w środku których znajdują się szare linie przemieszczające się na lewo, na prawo lub prosto do góry. Nasilenie linii maleje z góry na dół, a kolorów z lewej na prawą stronę. Osoba testowana trzyma ten m onitor w odległości 46 centymetrów przed sobą, w dobrym oświetleniu i powinna rozpoznać aktualne kierunki linii. Zaburzenie biało-szaro-czarnego widzenia, w edług Schoemakera, stanowi dowód na występowanie specjalnych neurotoksyn, które produkowane są przez Borrelia.

W 2006 roku chorujący na boreliozę internista prof. dr med. Fred Flartmann z Ans- bach donosił, o „całkowicie zgodnych wynikach” w teście widzenia u ponad 4000 pacjentów. Wprawdzie, m im o występowania objawów, zdarzają się także wyniki negatywne, np. w trakcie ostrej infekcji borelioźowej, w przypadku mieszanej infekcji, po przyjęciu ibuprofenu (zawartego w ponad 100 lekach), a także u ludzi, którzy regularnie piją alkohol.

Test m ożna nabyć w internecie za 50 dolarów lub bezpośrednio u prof. H artm anna. Proponuje on także interesujące leczenie, za pomocą którego m ożna pozbyć się tej trucizny nerwowej (zob. s. 77, Leczenie).

Ponieważ serologiczna diagnoza boreliozy z Lyme wywołanej przez ukłucie kleszcza może wskutek wolnej produkcji przeciwciał dać wynik najwcześniej po 4-6 tygodniach, apteki proponują coraz częściej bezpośredni test na obecność bakterii (PCR) w znale-


zionym kleszczu. Za cenę 30-60 euro w ciągu kilku dni można się dowiedzieć, czy martwy lub żyjący kleszcz, który nas ukłuł, nosi w sobie Borrelia.

Ten wynik laboratoryjny niesie jednak sporne, możliwe że również niebezpieczne, konsekwencje. W przypadku fałszywie negatywnego wyniku, który może być efektem m.in. niefachowego usunięcia kleszcza, ukłuty nabiera mylnej pewności i ociąga się z pójściem do lekarza, nawet w przypadku późniejszego pojawienia się typowego ru mienia wędrującego lub innych objawów. W przypadku pozytywnego wyniku lekarze skłaniają się do profilaktycznego zaaplikowania pacjentowi antybiotyków, nawet jeśli nie występują objawy infekcji. Badanie z 2002 roku wykazało wprawdzie, że u około 23% ludzi, którzy zachorowali na boreliozę, w teście wypadły pozytywnie także kleszcze. N ie prowadzi się jednak żadnych badań, dotyczących profilaktycznej antybiotykoterapii.

Więcej szkody niż korzyściProf. dr Jochen Suess, kierownik narodowego laboratorium referencyjnego dla chorób przenoszonych przez kleszcze w Instytucie Friedricha Loefflera w jen ie , ocenia ten rodzaj testów, jako wprowadzające w błąd lekarzy i pacjentów. „Kojarzenie diagnostyki kleszczy bezpośrednio z diagnostyką i leczeniem ludzi stanowi zaniedbanie. N ie wiemy dokładnie, jak wielu ludzi ukłutych przez kleszcze rozwija klinicznie boreliozę. Badania w Europie i Ameryce Północnej wykazały, że około 3% ukłutych przez kleszcze z Borrelia tworzy rum ień wędrujący, a więc rozwija kliniczne objawy boreliozy. Do tego dochodzi jeszcze około 3% pacjentów z boreliozą bez rumienia. Profilaktyczne dawki antybiotyku doksycykliny - najczęściej nie więcej niż dwie lub pięć tabletek - nie wystarczają, aby wyleczyć boreliozę, mogą jednak rzeczywiście zatrzymać rozwijającą się infekcję, tak że stłum ione zostają objawy początkowe. Jeśli potem po miesiącach wystąpi prawdziwa borelioza, o kleszczu nikt ju ż nie pamięta”.

Sensowne byłoby, w edług Suessa, najpierw poczekać na objawy kliniczne, a następnie, przez 3 -4 tygodnie, leczyć rzeczywistą boreliozę odpowiednimi dawkami leków. W przypadku wysoko narażonych grup zawodowych należy prowadzić okresowe badania profilaktyczne. Eksperci zgadzają się, że w przypadku boreliozy z Lyme, w razie wystąpienia objawów klinicznych, powinno się podjąć decyzję o zastosowaniu leczenia i potwierdzić diagnozę serologicznie.

Leczenie 7 7

Leczenie

Leczenie nie jest układem jednostronnym , ale terapeutycznym przymierzem, w idealnym przypadku, na równym poziomie zaangażowania lekarza i pacjenta. Wielu lekarzy, jak dr Laurence M eer-Scherrer lub dr Joseph J. Burrascano, apeluje o takie porozum ienie. Oznacza to, że pacjent przejm uje odpowiedzialność za przestrzeganie zaleceń lekarskich poprzez samodzielną, możliwie najlepszą dbałość o sprawność fizyczną, oraz otwarcie opowiada o swoich problemach i dolegliwościach. Także lekarz prowadzący terapię jest zobowiązany dokładnie wysłuchać pacjenta i nie umniejszać jego, czasami dziwnych lub nie mających związku, dolegliwości, nawet, jeśli nie wydają się one przekonujące.

Wiązanie wiedzy

Problem braku wymiany informacji między różnymi specjalistami oraz nieistnienia obowiązku zgłaszania zachorowań na boreliozę zobowiązuje zaangażowanych pacjentów do wypracowania własnej strategii przekazywania informacji. Każdy, kto zdaje sobie sprawę, że choruje na borelizoę lub przynamniej otoczony jest opieką z powodu uzasadnionego podejrzenia tej choroby, powinien założyć archiwum, w którym gromadziłby swoje wyniki (badania laboratoryjne, wypisy lekarskie, zdjęcia RTG, U SG i tomografii). Ponieważ często tylko mnogość objawów boreliozy wskazuje na godny oceny całościowy obraz, kopie wcześniejszych wyników pomagają lekarzowi wyrobić sobie własne zdanie.

Właściwy czas

Istnieją lekarze, którzy profilaktycznie, natychmiast po ukłuciu przez kleszcza, przepisują antybiotyki. Jak wielu i czy ma to sens, nie wiadomo. Jeden lekarz robi to dla uspokojenia pacjenta, inny widzi niebezpieczeństwo w tym, że przez kilka tabletek zostaną stłum ione możliwe objawy początkowe prawdziwej infekcji. Kiedy potem, po miesiącach lub latach, pojawią się objawy, nikt już nie pamięta o kleszczu.


Rumień wędrujący oznacza konieczność rozpoczęcia antybiotykoterapii

Lekarze mający doświadczenie z boreliozą są zgodni, że leczenie tej choroby ma sens w każdym jej stadium. Im wcześniej zacznie się terapia, tym większa jest szansa na całkowite wyleczenie. Wystąpienie rum ienia wędrującego jest konieczne dla rozpoczęcia antybiotykoterapii.

W większości przypadków szybko wyleczona borelioza nie pozostawia żadnych długotrwałych szkód. Im dłuższy i cięższy jest przebieg choroby, tym organizm ma mniejsze szanse na całkowitą regenerację. Ale nawet po długotrwałych dolegliwościach istnieje możliwość zatrzymania antybiotykami i równocześnie podawanymi lekami objawowymi pojawiających się zaostrzeń choroby. O dsetek pacjentów, którzy nigdy lub nigdy więcej nie odpowiedzą na antybiotyki, szacowany jest na 10-20% (por. s. 95, Późna i przewlekła bolerioza).

Cjy. konieczny^

Pacjenci z boreliozą zawsze pytają, czy istnieje alternatywa dla antybiotyków. Prawdą jest, że antybiotyki dają efekty niepożądane, tak jak inne leki, tak jak nawet herbata miętowa. Czekolada uszczęśliwia, ale jednocześnie powoduje tycie. Wszystko, co ma jakieś działanie, ma także efekty uboczne. Jeśli się je zna, można im od razu zapobiegać (zob. s. 105, Efekty uboczne leczenia).

WłaściwyCiągle jeszcze nie ma właściwego antybiotyku. M uzyką przyszłości jest posiadanie do dyspozycji antybiotyku przeciw każdemu rodzajowi Borrelia, w razie potrzeby kom binacji na wypadek współzakażenia. W celu wykrycia działającego schematu terapii antybiotykowej przeprow adzono liczne badania, które jednak napotkały problemy, jak donosił w 2006 roku prof. Roland N au z Goettingen.

1. Diagnoza nie zawsze jest pewna.2. Liczba leczonych pacjentów w większości badań jest zbyt mała.3. Odsetek spontanicznych wyleczeń w stadium 1 i 2 jest wysoki.4. W stadium III, mimo efektywnego leczenia, objawy rzadko ulegają złagodzeniu.

Antybiotyki działają bakteriostatycznie lub bakteriobójczo. W leczeniu boreliozy stosuje się antybiotyki z grupy tetracyklin, penicylin oraz cefalosporyn najnowszej gene

antybiotyk

racji. O d końca lat 40. do początku lat 70. odkrywano rocznie około 200 substancji działających jak antybiotyki. Naukowcy koncentrowali się głównie na tym, aby dalej rozwijać niektóre mniej znane substancje. Brak jeszcze uniwersalnie działającej antybiotykoterapii. Każdy pojedynczy antybiotyk musi zostać dobrany na podstawie wieku, masy ciała, poziom u osiąganego we krwi, tolerancji żołądkowo-jelitowej i nietolerancji leków. Przede wszystkim: 100-kilogramowy mężczyzna o wzroście 1,9 metra nie powinien być leczony taką samą dawką, jak 55-kilogramowa kobieta.

Dawki, których skuteczność potwierdzono w badaniach klinicznych, są obecnie wyższe od zalecanych w starszych publikacjach. Powodem jest głęboka penetracja tkanek przez Borrelia, ich występowanie w płynie m ózgowo-rdzeniowym oraz tworzenie form przetrwalnikowych. W momencie zamknięcia redakcji tej książki rozpoczęto naukowe badanie kontrolujące przypadki działania antybiotyków w połączeniu z tlenem i pobytem w komorze ciśnieniowej.

Brak standardu leczenia

N ie ma do dzisiaj żadnej, uniwersalnie działającej antybiotykoterapii. W ybór leku, jego dawkowanie i czas przyjmowania, zależą indywidualnie od pacjenta i od doświadczeń lekarza z określoną terapią. Największy wpływ ma czas trwania i nasilenie choroby, występowanie współzakażenia, osłabienie układu immunologicznego, poprzedzające terapie (np. leki osłabiające odporność), wiek, ciężar ciała, poziomy leków osiągane we krwi, tolerancja przez układ pokarmowy, a także cierpliwość oraz dyscyplina pacjenta.

Za najbardziej skuteczne antybiotyki przeciw Borrelia w każdym stadium, uważane są tetracykliny, włączając w to doksycyklinę (działa również przeciwko Ehrlichia) i mi- nocyklinę. Stosowane w zbyt niskich dawkach działają bakteriostatycznie, a więc jedynie hamują namnażanie się bakterii. Jednak wymagane, wysokie dawki (odpowiednie do masy ciała) nie zawsze są dobrze tolerowane. Niewystarczająco wysokie poziomy antybiotyków we krwi często powodują nieskuteczność terapii.

Penicyliny działają bakteriobójczo (uśmiercają bakterie). Zaliczają się do tzw. antybiotyków beta-laktamowych, do których należą także często stosowane cefalosporyny. Cefalosporyny trzeciej generacji zostały tak nazwane ze względu na ich znakomitą dostępność tkankową i jako najbardziej skuteczne antybiotyki w późnym stadium choroby. Także w tym przypadku trzeba osiągnąć trwały, wysoki poziom leku we krwi, który m usi być wspomagany jednoczesnym przyjm owaniem probenecydu (środek przeciw dnie moczanowej).

Alternatywnie dyskutuje się nad zastosowaniem penicyliny benzatynowej jako domięśniowego preparatu działającego przez dłuższy czas. Szczególnie w USA leczy się w ten sposób przewlekle chorych. Preparaty działające z opóźnieniem osiągają d łu

80 B o re lio za - c h o ro b a p rz e n o s z o n a p rze z k leszcze

go trwały, jednakowy poziom we krwi, o czym donosił dr Burrascano w 2005 roku. Są dobrze tolerowane przez żołądek i jelita oraz nie nasilają wzrostu grzybów chorobotwórczych. Stosuje się je 3 -4 razy tygodniowo przez 6 do 12 miesięcy, a niektóre z nich mogą być samodzielnie wstrzykuje przez pacjentów.

Ceftriakson podawany jest dożylnie w jednej lub dwóch dawkach dziennie. Jest on najczęściej badanym i stosowanym antybiotykiem w terapii boreliozy, ma jednak wadę, ponieważ sole wapnia ceftriaksonu wytrącają się w żółci i w przypadku zastoju żółci mogą prowadzić do powstania piasku i kamieni żółciowych. Przypuszcza się, że m ożna zmniejszyć ten problem poprzez stosowanie ceftriaksonu z przerwam i, np. kolejno przez 5 dni, a potem 2 dni przerwy. Pacjenci z długim stażem choroby preferują jednorazow ą dawkę dzienną ceftriaksonu w ilości 4 i więcej gramów do czasu, aż pojawi się nowy rzut.

Także cefotaksim jest antybiotykiem z grupy cefalosporyn, który zabija bakterie poprzez ham ow anie budow y ich nowej ściany kom órkowej. M ożna go stosować w znacznie wyższych dawkach. Ambulatoryjna dawka dobowa wynosi rano 2, a dwanaście godzin później 4 gramy. N a podstawie stopnia ciężkości objawów można zwiększyć dawkowanie do 12 gramów na dzień, które m ożna podzielić na 3 -4 pojedyncze dawki, podawane w odstępach sześcio- lub ośmiogodzinnych. Ta terapia możliwa jest tylko w szpitalu. Cefotaksim tylko w 5% wydalany jest z żółcią, nie powoduje powstawania kamieni żółciowych lub piasku, w mniejszym stopniu niż ceftriakson wpływa na florę jelitową, posiada jednak ekstremalnie krótki okres półtrwania - 73 minuty. Potem działanie ustępuje. Amerykańscy klinicyści wierzą, że cefotaksim w dłuższej infuzji działa skuteczniej. Należy pamiętać, że w USA przeważnie panuje Borrelia burgdorferi i nie należy zasadniczo przenosić całego schematu leczenia do Europy.

Nowe antybiotyki

Badania z 2004 roku (Instytut Mikrobiologii Lekarskiej w Klinice Uniwersyteckiej we Frankfurcie nad M enem ) wskazywały na to, że obok tertacyklin i beta-laktamów także nowoczesne chinolony i ketolidy, przynajmniej w probówce, są skuteczne przeciwko Borrelia.

Metronidazol

Lek znany pod nazwą C lont (substancja czynna metronidazol) przepisywany był pierw otnie tylko w przypadku zakażenia rzęsistkiem pochwowym, maksymalnie na 10 dni.

Leczenie 81

Potem pojawiał się coraz częściej w zaleceniach terapeutycznych jako uzupełnienie palety antybiotyków, ponieważ jest on w stanie zniszczyć cysty Borrelia burgdoiferi, czego nie potrafią inne antybiotyki, jak penicyliny i cefalosporyny.

Leku nie stosuje się u kobiet w ciąży, gdyż mogą wystąpić uszkodzenia płodu. Alkohol jest absolutnie zabroniony, ponieważ może spowodować wymioty, bóle głowy i inne dolegliwości. M etronidazol ułatwia kolonizację przez grzyby i może oddziaływać na system nerwowy, powodując głuchotę, zamroczenie i drażliwość.

Przedstawione tutaj schematy leczenia nie są wyłączne i kompletne, są tylko próbą pomocy lekarzom. M ogą one dawać zarówno pozytywne, jak i negatywne rezultaty, prowadzić do wyleczenia, lub przerwania terapii oraz niestety nie są poparte żadnymi badaniami naukowymi.

Schemat DontaPrzez 3 miesiące rano i wieczorem po 500 miligramów klarytromycyny, do tego 200 miligramów hydroskychlorochiny (w przypadku nietolerancji stopniowo począwszy od 100 miligramów), jako profilaktykę przeciwgrzybiczą 1 mililitr zawiesiny amfote- rycyny lub alternatywnie 200 miligram nystatyny.

Schemat Donta-KlemannaD r med. Wolfgang Klemann w lekkich przypadkach choroby leczył najpierw doustnie tetracykliną podawaną 3-4 razy dziennie, po 500 miligramów przez 20 dni. W przypadku niewystarczającego działania lub nietolerancji przechodził na podaż dożylną.

Badanie D onta zaleca czas trwania leczenia od jednego do 18, średnio 6 miesięcy. W przypadku tiwania choroby powyżej 3 lat do rozpoczęcia leczenia, pierwsze objawy mogą poprawić się dopiero po 12 tygodniach. Ponieważ tetracyklina nie jest dostępna w postaci ampułek, Klemann zastąpił zalecaną przez D onta klarytromycynę przez 200 miligramów doksycykliny dożylnej w kombinacji z 500 miligramami tetracykliny doustnie i przez 20 dni. N a podstawie obserwacji szybkości cofania się objawów zalecane są 14-dniowe cykle leczenia, aż do ustąpienia objawów.

Jako alternatywę zaleca Klemann klarytromycynę, każdorazowo 500 miligramów dziennie (połowa rano dożylnie, reszta wieczorem doustnie) przez 10-20 dni. Po jed nym do dwóch tygodni przerwy następują kolejne cykle leczenia, aż do ustąpienia objawów. W uporczywych przypadkach stosuje się kombinację doksycykliny lub tetracy


kliny razem z klarytromycyną. Te leki blokują syntezę białek, także przez różnorodne szlaki enzymatyczne i wywierają nasilający się efekt w odniesieniu do hamowania i uśmiercania bakterii.

Schemat CasseraCykl terapii trwa z reguły przez 5-6 tygodni i składa się z podawanych 2 razy dziennie 150 miligramów roksytromycyny ze 100 miligramami trim etoprim u oraz dwukrotnie i jednokrotnie podawanych 3 miligramów wobenzymu. Podczas gdy Gasser publikuje dane dotyczące często powtarzanych cykli, Reisinger przekonuje o potrzebie leczenia w maksymalnie 2 cyklach, w przeciwnym razie nie jest to borelioza.

Modyfikacja Cassera nr 1Jednoczesne leczenie współzakażenia Ehrlichia, stwarza możliwość w yboru zastosowania doksycykliny (300 miligramów doustnie lub 200-300 miligramów dożylnie) i dodatkowo koniecznie tetracykliny. 14 dni ceftriaksonu, jak zaleca większość specjalistów, pomógł tylko części jego pacjentów i nie w przewlekłej boreliozie. N aw et po 5 tygodniach przyjmowania ceftriaksonu pojawiają się często nawroty, prawdopodobnie z pow odu jednoczesnego występowania Ehrlichia i przetrwałych form Borrelia. U pacjentów z boreliozą często pojawia się niedobór witam in z grupy B, głównie Bp.

Schemat Hartmanna/Gassera-SchoemakeraProf. Fred Flartm ann z Ansbach prezentował opinię amerykańskiego lekarza Richie Shoemakera, że cząsteczki tłuszczu w połączeniu z toksyną nerwową Borrelia (neuro- toksyną), docierają przez organizm do mózgu, nerwów, mięśni i tkanki łącznej, stale je uszkadzając. Jego schemat leczenia to połączenie środka przeciwmalarycznego - hy- droksychlorochiny 2 razy po 200 m g i klarytromycyny 2 razy po 500 mg przez 42 dni. W celu wydalenia neurotoksyn, które są zwrotnie wchłaniane w jelicie, od 10 dnia terapii stosuje się lek obniżający poziom lipidów - kolestyraminę (2 razy po 8 g). Lek może prowadzić do zaparć, gdy nie wprowadzi się dostatecznej ilości płynów. Jeżeli nie dochodzi do poprawy dolegliwości, przyjmowanie kolestyraminy zalecane jest do 6 miesięcy.

W przypadku nieustąpienia objawów, H artm ann zaleca leczenie w edług schematu Schardta i podaży metronidazolu. Terapia rozpoczyna się po dziesięciodniowej przerwie łącznym zastosowaniem obu leków (makrolid - roksytromycyna - j e s t nieskuteczny bez trim etoprim u) przez 5 dni, 10 dni przerwy i w sumie przeprowadza się 5 takich cykli. Z tego przez 10 dni stosuje się metronidazol (2 razy po 400 mg), w celu zwalczenia krętka.

Leczenie 83

Schemat Schoemakera/Hartmanna jako model z BremerGrupa samopomocy z Brem er zoptymalizowała leczenie H artm anna dodatkowym stosowaniem kompleksu witam in oraz kwasów omega-3.

Pulsacyjny, zmodyfikowany schemat drezdeńskiRadca sanitarny dr med. Wilfried Krickau z Drezna, który w 2005 roku odszedł na emeryturę, pozostawił po sobie dalej rozwijany, pierwotnie nazywany jako „Schemat Heidelberski” sposób leczenia: kombinację czterech różnych grup antybiotyków (tetracykliny, penicyliny, makrolidów i cefalosporyny trzeciej generacji), którą w trzecim stadium choroby każdorazowo stosuje się przez 10 dni, z ośmiodniową przerwą. W zależności od dolegliwości dochodzą dodatkowo naturalne metody leczenia: terapia tlenem , akupunktura laserowa, hom eopatia (wg: Borreliosen, Verlag Edition Krickau, 2003). N iestety Krickau nie udokum entow ał swojego długoletniego doświadczenia z pacjentami.

Schemat SchardtaProf. dr med. Fritz Schardt donosił w 2005 roku o wyleczeniu swojej własnej, ciężkiej neuroboreliozy oraz neuroboreliozy innego pacjenta za pomocą leku przeciwgrzybiczego, flukonazolu. Ten środek przeciwko grzybom, nie uśmiercił wprawdzie Borrelia, ale zahamował ich wzrost i - w przeciwieństwie do doksycykliny, erytromycyny i cefalosporyn - ułatwił pokonanie bariery krew - mózg, co zostało udowodnione w pierwszym badaniu, opublikowanym w „European Journal ofM edical Research” (30.7.2004, Volume 9/7). Codziennie rano i wieczorem przyjmuje się doustnie po 100 miligram ów flukonazolu i w zależności od ciężkości objawów stosuje się kurację przez 25 lub 50 dni. Leczenie kończy się 3-tygodniowym stosowaniem penicyliny V w dawce dziennej od 4,5 do 6 mega. Bardziej dokładne i aktualne informacje można znaleźć na stronie prof. Schardta www.neuroborreliose.net.

Krótka .terapia?N ow e amerykańskie badania (Dattwyer i wsp.) nie określiły optymalnego czasu leczenia pacjentów z późną boreliozą z Lyme. Badano w nich dwie grupy pacjentów, je d nych leczonych ceftriaksonem przez 14 dni, a drugich przez 28 dni. O dsetek wyleczeń wyniósł w grupie krócej leczonej 76%, a w grupie dłużej leczonej 70% (wg: W iener Klinische W ochenschrift (2005) 117/11-12: 393-397).

http://www.neuroborreliose.net

84 B o re lio za - c h o ro b a p rze n o s zo n a p rze z k leszcze

Realne cele leczenia

Schematy leczenia pojawiają się i znikają. Są właściwe, jeśli przynoszą pacjentom dłuższą poprawę. Pom im o to schematy te nie posiadają wyłączności. Należy być wdzięcznym lekarzom, jak dr Laurence M eer-Scherrer ze Szwajcarii, która przekonywała swoich kolegów, że koncepcje terapii należy opracowywać razem z pacjentem. Celem, w przypadku zaawansowanej boreliozy, nie musi być całkowite wyzdrowienie, ale osiągnięcie realnych efektów leczenia, jak zdolność do uczęszczania do szkoły w przypadku dzieci, zdolność do pracy, poprawa jakości życia lub uniknięcie inwalidztwa.

Leczenie towarzyszące

Poniższe wskazówki nie są naukowo potwierdzonymi zaleceniami, wynikają jedyniez doświadczenia pacjentów i oświadczeń prasowych.

» Kortyzon nie jest alternatywą dla antybiotyków, jedynie uzupełnieniem , jeśli szybko muszą zostać zatrzymane ogniska zapalne, np. w stawach palucha, kolan i palców. Najczęściej, aby zlikwidować bolesny stan zapalny, wystarcza jednorazowa iniekcja w zaatakowany staw. Powinno to jednak nastąpić dopiero po rozpoczęciu antybiotykoterapii, ponieważ w przeciw nym razie istnieje niebezpieczeństw o przedłużenia boreliozy. W iadomo, że ludzie po podaniu kortyzonu tworzą przeciwciała z opóźnieniem albo wcale. M oże to być również powód, dla którego w testach wychodzą wyniki seronegatywne, pom im o występowania objawów boreliozy (zob. także s. 87, Reakcja Jarischa-Herxheimera).

» Zesztywniałe, zapalnie zm ienione mięśnie mogą powodować silne dolegliwości bólowe, które można opanować podając analgetyki. Zdecydowanie lepsza jest objawowa terapia przeciwbólowa, która umożliwia np. podniesienie wydolności układu immunologicznego poprzez regularne ćwiczenia i szybkie spacery przez las lub wodny jogging w głębokiej wodzie.

» Profilaktyka przeciwgrzybicza (zob. s. 105, Efekty uboczne leczenia).

» Ponieważ borelioza przebiega często z mnogością objawów, lekarze przepisują równolegle z antybiotykami inne leki.

» G rupy samopomocy zalecają, aby wzmacniać układ immunologiczny przez podawanie wysokich dawek witaminy C, beta-karotenu, witaminy E i B, magnezu, selenu, cynku, jodku potasu i koenzymu Q.

Leczenie 8 5

» W przypadku bólów stawowych niektórzy pacjenci przyjmują kwas alfa-liponowy w dawce 300 miligramów dziennie.

» W celu utrzymania flory jelitowej podczas antybiotykoterapii zaleca się chorym na boreliozę przyjmowanie preparatów Saccharomyces boulardii i LactobaciUus gasseri. Wydalanie przez żółć i wątrobę wspomagają roślinne preparaty z laku pospolitego. Herbata z ziela gryki poprawia ukrwienie.

Co lekarz może zrobić dodatkowo

» Sprawdzić status witaminy B. W przypadku objawów niedoborowych m ożna podawać domięśniowo witaminę Bj, B() i B 12.

» Sprawdzić status magnezu. W przypadku postępującego niedoboru magnezu może dojść do wzmożonych odruchów, drżenia i kurczów mięśni, zwiększonej pobudliwości mięśnia sercowego. Zaradzić tem u można dzięki doustnem u podawaniu preparatów magnezowych. W ciężkich stanach zalecana jest podaż dożylna lub domięśniowa, najlepiej tolerowana i najbardziej skuteczna w codziennej kombinacji z selenem i cynkiem.

» Przybieranie na wadze może być objawem oporności na insulinę. W USA przyjmuje się, że borelioza wiąże się z osłabieniem funkcji tarczycy. Zaprzeczają tem u niemieccy eksperci od tarczycy. Kto znacznie przybiera na wadze nie jedząc więcej i jednocześnie skarży się na męczliwość i uczucie zimna, powinien sprawdzić poziom trójjodotyroniny (T3).

PraktykitowarzyszącePoniższe wskazówki nie są naukowo potwierdzonymi zaleceniami, wynikają jedyniez doświadczenia pacjentów.

» Sztywność karku i objawy fibromialgii, występujące nie tylko przy boreliozie, zmniejsza ciepły prysznic, kąpiele odprężające, kąpiele błotne i gimnastyka korekcyjna na bolące, napięte mięśnie. Szybkie ocieplenie przynosi żelowa poduszka na ramiona, którą m ożna ogrzać w mikrofalówce; trzyma ona ciepło do 30 minut.

» Skutecznym sposobem odprężenia mięśni są „gorące rolki”: wielokrotnie składa się chusteczkę, ciasno roluje i nasącza gorącą wodą. Wilgotne, długo utrzymujące się ciepło dobrze działa przy delikatnym dotykaniu bolących miejsc.

86 B o re lio za - c h o ro b a p rz e n o s z o n a p rze z k leszcze

» Antybiotyki zakłócają działanie pigułek antykoncepcyjnych. Z tego powodu należy zastosować inne m etody zapobiegania ciąży. Niektóre antybiotyki przechodzą do mleka matki. W tych przypadkach należy mleko odciągać i wylewać lub odstawić dziecko od piersi przed rozpoczęciem leczenia.

Grupy wsparcia podają zalecenia w celu osłabienia dolegliwości:

» nie spożywać wieprzowiny, ani kiełbasy wieprzowej,» nie pić kawy,» nie palić,» nie spożywać alkoholu, szczególnie piwa,» pić trzy litry płynów dziennie,» w przypadku zmęczenia stosować regularne drzemki w ciągu dnia,» spacery przed snem,» opalanie/sauna, o ile są tolerowane,» codziennie świeże warzywa i owoce,» sezonowe, regionalne jedzenie,» żadnych gotowych potraw,» żadnych środków spożywczych z substancjami konserwującymi.

Poniższe wskazówki nie są naukowo potwierdzonymi zaleceniami, wynikają jedyniez doświadczenia pacjentów.

» Antybiotykoterapia powinna odpowiadać stadium i objawom, co przy zaleceniach dawkowania, w chwili zamknięcia redakcji tej książki, brzmiało: pacjenci z erythema migrans (I stadium) otrzymują 2 -4 razy (w zależności od masy ciała) na dzień 100 miligramów doksycykliny doustnie przez 3 -4 tygodnie. Alternatywą (przy nietolerancji) jest amoksycyklina raz do trzech razy po 1 gramie w równych odstępach czasowych.

» To zalecenie - stosowane oczywiście koniecznie najkrócej przez 4 tygodnie - obowiązuje także dla II stadium, jak długo poza skórą nie są zajęte inne narządy i borelioza z Lyme trwa przynajmniej kilka tygodni lub miesięcy.

» Borrelia w porównaniu do innych bakterii namnażają się bardzo wolno. Ich żywotność wynosi od 8 do 20 godzin. Kilka Borrelia niepoddanych działaniu antybiotyków wystarcza, aby ponownie stworzyć armię, która najczęściej w ciągu miesiąca doprowadza do nasielnia bólu i objawów.

Leczenie 87

» W III, przewlekłym stadium, obecnie często leczy się tylko dożylnie. Skuteczność penicyliny, cefotaksymu i ceftriaksonu jest podobna. Różna jest natomiast ich tolerancja: mogą wywoływać biegunkę, niewydolność krążenia i alergie. Najmniej problematyczny okazał się cefotaksym.

Czas trw ania leczenia

Czas trwania leczenia i dawkowanie zależą od objawów, czasu trwania choroby i param etrów (wzrostu, masy) pacjenta. Biorąc pod uwagę okresy reprodukcyjne Borrelia, terapia powinna trwać 4 tygodnie.

N a tem at długoterminowej terapii (miesiące, lata, do końca życia) istnieją wprawdzie pozytywne opinie pojedynczych lekarzy i pacjentów, nie ma natomiast badań naukowych. Z reguły cykle terapii trwają 4 -6 tygodni i po kilku tygodniach przerwy są powtarzane. Trend do krótszego leczenia pochodzi z USA. Większość amerykańskich badań nie wykazało żadnych różnic między terapią trwającą 14 i 28 dni. Zapom ina się przy tym często, że nie da się badań, zarówno leczenia, jak i zapobiegania boreliozie z Lyme przenieść bezpośrednio z USA do Europy, ponieważ w USA przeważnie występuje Borrelia burgdorferi, a w Europie wiele różnych gatunków Borrelia. Tak samo często w badaniach traktuje się niewystępowanie Erythema migrans jako brak infekcji.

Reakcja J anscha™ He rxhemieraNazwa pochodzi od wiedeńskiego fizjologa Adolfa Jarischa i dermatologa Karla H e- rxheimera z Frankfurtu. Opisali on po raz pierwszy reakcję organizmu na dożylne podawanie antybiotyków. O koło 6-8 godzin po rozpoczęciu leczenia pacjent staje się wyraźnie blady. Temperatura jego ciała może wzrosnąć do 41°C, co wywołuje dreszcze. Następnego dnia pacjent ma czerwoną twarz, skarży się na ból głowy, ajego ciśnienie jest niskie, jak nigdy dotąd. Jednorazowa profilaktyka kortyzonem przed pierwszą infuzją zapobiega reakcji Jarischa- Herxheimera. Podobne reakcje obserwuje się na początku chemioterapii.

Burrascano zaobserwował nawracającą reakcję Herxheimera w czwartym tygodniu leczenia i następnie zawsze, co cztery tygodnie podczas długotrwałej terapii. W 1998 roku podejrzewał on, że może to mieć związek z fazą namnażania się Borrelia. Znacząco obniża się wtedy liczba krwinek białych (leukocytów), a parametry wątrobowe są podwyższone. Burrascano redukował wtedy leczenie lub odstawiał je całkowicie na kilka dni. Następnie rozpoczynał od mniejszych dawek.


Doustmelub parenteralnie

M im o że niektórzy naukowcy dowodzą, że dożylnie podawane antybiotyki przechodzą do tkanek i płynu mózgowo-rdzeniowego, do dziś nie istnieją na to żadne dowody. Wielu pacjentów uważa leczenie dożylne za silniej działające i bardziej odpowiednie do ciężkości swojej choroby. N ie jest to prawdą. Terapia dożylna jest jedynie innym sposobem podania innej lub tej samej substancji.

Alergiana antybiotyk

Alergie są nieprzewidywalne. M ogą one prowadzić do nieszkodliwej wysypki skórnej, świądu skóry aż do zagrażającego życiu skurczu dróg oddechowych i niewydolności serca. Także z tego powodu każda próba samodzielnego stosowania lub zmiany dawkowania jest niebezpieczna dla życia.

Kontrola leczenia

Wielu lekarzy łączy antybiotykoterapię z jednoczesnym badaniem krwi m etodą ELISA i/lub W esternblot. W efekcie lekarze i pacjenci są zdziwieni, kiedy ilość przeciwciał nie zmniejsza się i prążki nie znikają pod wpływem leczenia.

Podczas antybiotykoterapii ilość przeciwciał może wzrosnąć, spaść, a bardzo rzadko mogą one nawet zniknąć. Najczęściej pozostają jednak widoczne przez całe życie jako „ślad w surowicy”, m im o że choroba nie występuje. Także wzór prążków w We- sternbolt może pozostać niezm ieniony przez lata po wyleczeniu. Rzeczywiście, często słyszymy od pacjentów, że nie mają ju ż objawów, ale są dalej leczeni, „ponieważ ich wyniki są tak złe”.

Ze względu na to, że badania serologiczne również nie są niezawodne, fałszywie negatywne wyniki sygnalizują uśm iercenie wszystkich Borrelia. Pacjent może być przez lekarza traktowany jako zdrowy, m im o istnienia objawów choroby. Reakcja łańcuchowej polim erazy (PCR) jako dowód, że czynnik chorobotw órczy opuścił organizm, uważana jest za bardzo niepewną.

Pewne są natomiast kryteria kliniczne: ustanie, zniknięcie i brak nawrotów pojedynczych objawów. N ie ma badań, które mówią, z jakim prawdopodobieństwem chory człowiek rozwija objawy boreliozy w moczu, jeśli do tej pory nie miał żadnych.

Zwolennicy testu transformacji limfocytów (LTT) uważają wynik tego testu za pomiar stopnia aktywności bądź nieaktywności choroby. Negatywny test LTT nie oznacza jednak, że borelioza została wyleczona.

Leczenie 89

Bardziej pewnym pom iarem stopnia skuteczności terapii jest sam pacjent. Jeśli ustępują jego dolegliwości, poprawia się jakość życia. Jeśli pacjent nie odczuwa poprawy, powinno się ponownie rozważyć diagnozę, leczenie, dawkowanie i błędy w przyjmowaniu. Często na początku cyklu leczenia dochodzi do pogorszenia się objawów. N ie powinno to prowadzić do przerwania leczenia. Często pomaga obniżenie dawki, a w razie poprawy, ponowne jej zwiększenie. Pozytywny wpływ może mieć także zmiana leku. N ie każdy pacjent dobrze toleruje wszystkie preparaty. Ale nawet przy pozytywnym doświadczeniu z jakąś substancją, w dalszych cyklach terapii może dojść do zmiany tolerancji.

Pełnego wyleczenia nie może jednak obiecać żaden lekarz. Prawdopodobne jest, że bakteria, tak jak przy kile, przeżywa pom im o wysiłków układu immunologicznego i antybiotykowych prób wytępienia. Przede wszystkim wydaje się, że może ona przeżyć w tkance łącznej. Jak długo objawy ustępują, nie należy brać tego pod uwagę. Jeśli jednak po miesiącach i latach, czy nawet dziesiątkach lat pojawią się niewyjaśnione dolegliwości, powinno się mieć w zasięgu ręki swoje wypisy i wyniki badań.

Nawroty

Dziesięć do dwudziestu procent pacjentów w III stadium nie odpowiada lub odpowiada niewystarczająco silnie na antybiotyki. N ie istnieje jednolite zalecenie, jak często należy powtarzać antybiotykoterapię.

Resztkowe czynniki chorobotwórcze (oporne)

Pozostałe po antybiotykoterapii Borrelia „uśpione” w tkance łącznej nazywane są resztkowymi czynnikami chorobotwórczymi. Czasami nawet po wielu latach, kiedyjuż nikt nie myśli o przebytej boreliozie, mogą się one ponownie rozwinąć do aktywnej choroby (objawowej). W tym przypadku sensowne byłoby przechowywanie swojej starej dokumentacji chorobowej.

Leczenie pulsacyjne

Terapia zaprojektowana w połowie lat 90. była praktykowana przez niektórych lekarzy, m im o że nie istnieją żadne kontrolne badania. Należało ją raczej stosować jako terapię eksperymentalną dopiero wtedy, kiedy konwencjonalne leczenie okazywało się nieskuteczne.


Ju ż w 1997 roku D ie ter H assler donosił o przypadkach m niej opornych na leczenie, które leczył terapią pulsacyjną, stosując cefotaksym przez dłuższy czas (www. dieterhassler. de).

W poprzednich latach istniały bardzo różnorodne warianty pulsacyjnego leczenia, które zostały częściowo opisane na poprzednich stronach. Schemat podstawowy to wysokie dawkowanie przez krótki czas, często także w kombinacji z innymi antybiotykami. Zalety: dawkowanie m ożna krótkoterm inowo podwoić, a skuteczność zwiększyć. Przyzwyczajenia życiowe pacjentów są ograniczone w mniejszym stopniu, np. poprzez terapię stosowaną w weekendy. Leczenie jest często korzystniejsze finansowo niż podawanie ciągłe farmaceutyków.

Prof. med. H ubertus Kursawe z Poczdamu donosił od 2002 roku o wysokich szansach wyleczenia późnej boreliozy poprzez podawanie ceftriaksonu raz w tygodniu w dawce 4-gramowej do ustąpienia objawów lub przez 12 tygodni.

Należy jednak przestrzegać absolutnego zakazu samodzielnego leczenia. Należy zachować ostrożność względem fałszywej nadziei, jak długo nie istnieją badania na temat leczenia. Zwrócenie uwagi na własne ciało i pamiętnik z objawami są pomocne w uczeniu się dynamiki choroby i służą jako dokumentacja. Coraz więcej zwolenników donosi o spontanicznych wyleczeniach (a więc bez stosowania leków) we wszystkich stadiach choroby. Hassler zaprzecza jednak istnieniu takiej możliwości.

Przyczyny niepowodzenia leczenia 9 1

Przyczyny niepowodzenia leczenia

Zbyt niski poziom antybiotyku we krwi może być przyczyną niepowodzenia leczenia. Dlatego w przypadku uporczywych objawów boreliozy powinno się systematycznie oznaczać poziom leku we krwi, aż do osiągnięcia tolerowanych dawek. W ciągu ostatnich 3 lat zostały skorygowane niektóre zalecenia w kierunku zwiększenia dawek. Przede wszystkim dawki liczone na podstawie wzrostu i wagi ciała ciągle jeszcze są nowością dla wielu lekarzy (zob. s. 86, Odpowiednie dawki).

Niewłaściwy antybiotykBurrascano ju ż w 1998 roku wyrażał przypuszczenie, że beta-laktamazy (enzymy bakterii, które hamują działanie antybiotyku) utrzymujące się w Borrelia burgdoiferi mogą również wytworzyć oporność przeciwko cefalosporynom i penicylinom, którą z kolei da się przełamać przez zwiększone dawkowanie, dłuższy wlew (cefotaksym) lub preparaty długodziałające (penicylina benzatynowa). Tym hipotezom zaprzeczają m ikrobiolodzy.

Zakrótkiczasleczenia

Dwutygodniowe leczenie w I stadium boreliozy uważane jest przez lekarzy mających doświadczenie z boreliozą za o wiele za krótkie.

Leczenie dożylne, które przewidziane jest w II i III stadium na przynajmniej 3 -4 tygodnie, często przerywa się wcześniej w najbardziej obiecującej, częściowo aktywnej fazie boreliozy, którą rozpoznaje się po nasielniu się objawów.

Błędy podczas przyjmowąnia leków

W przeciwieństwie do podawania dożylnego, na które nie wpływa przyjmowanie pożywienia, podczas antybiotykoterapii doustnej należy dbać o je j optymalne działanie.


Przy stosowaniu leków, które wpływają na układ enzymatyczny (np. leki przeciwpa- daczkowe), oraz jednoczesnym spożywaniu alkoholu, działanie antybiotyków zostaje osłabione.

Dla tetracyklin obowiązuje zasada: dwie godziny przerwy w spożywaniu produktów mlecznych, wody mineralnej i innych napojów z wysoką zawartością wapnia i magnezu, przyjmowaniu środków zobojętniających (leki wiążące lub unieszkodliwiające kwasy żołądkowe), a także preparatów żelaza, związków mineralnych i środków przeczyszczających. Stosowanie węgla aktywnego powoduje wiązanie antybiotyków i sprawia, że są one nieskuteczne. M im o że nowsze badania dowodzą, iż minocyklina i doksycyklina są dobrze resorbowane w obecności mleka, nie będzie błędem zachowanie bezpiecznej przerwy (antybiotyk zażyć dwie godziny wcześniej, tak samo dwie godziny przerwy do przyjęcia cholestyraminy).

Doksycykliny i minocykliny nigdy nie należy przyjmować na pusty żołądek, oba leki mogą uszkadzać jego błonę śluzową.

Przyjmowanie z pokarmem jest możliwe dla aksetylu cefuroksymu i proksetylu ce- fpodoksymu, ale w odstępie dwóch godzin do leków zobojętniających. Podczas posiłku należy zażywać: amoksycyklinę, erytromycynę, klarytromycynę, telitromycynę, azy- tromycynę, metronidazol.

Godzinę przed posiłkiem powinny być zażyte: tetracyklina, penicylina, roksytromycyna, trim etoprim , dopiero potem obniżająca lipidy cholestyramina i preparaty cynku. Zwłaszcza przy ciprofloksacynie należy zachować dwugodzinny odstęp dla produktów mlecznych, preparatów związków mineralnych, multiwitaminowych, żelaza i cynku oraz środków zobojętniających.

Inne antybiotyki i środki przeciwbólowe, które przyjmowane sąjednocześnie z posiłkiem, mogą wykazywać słabsze działania łub być inaktywowane. Najlepiej, gdy leki te zostaną zażyte 20 m inut przed posiłkiem z obfitą ilością płynów, np. wodą lub herbatą.

W każdym przypadku zaleca się zapoznanie się z ulotką dołączoną do opakowania, na której znajdują się dokładne wskazówki dotyczące sposobu stosowania danego leku.

Substancje zawarte w soku grejpfrutowym hamują enzymy wątrobowe, które odpowiedzialne są za przemianę odpowiednich substancji. Hamowanie tych enzymów spowalnia rozkład pewnych leków. Wzrasta przez to ich stężenie we krwi. M oże to przynieść pozytywne skutki leczenia, ale także nasilać działania niepożądane.

Ogólnie o zmianie działania antybiotyku doustnego lub dożylnego dowiedzieć się można z ulotki dołączonej do opakowania. Antybiotyki osłabiają działanie środków antykoncepcyjnych, a nasialają działanie leków przeciwzakrzepowych.

Przyczyny niepowodzenia leczenia 93

Niedostępne kryjówki Borrelia

Borrelia mogą ukryć się w komórkach tkanki łącznej i, otulone przez samodzielnie wytworzony płaszcz białkowy, uniknąć działania antybiotyków oraz przeciwciał. Naukowo niewypróbowana, ale rozważana przez specjalistów i pacjentów jako pomocna, jest prowokacja Borrelia i przeciwciał poprzez masaż tkanki łącznej, ciepłe kąpiele lub wysokie dawki witaminy C podawanej jako przygotowanie przed pobraniem krwi oraz aby wspomóc działanie antybiotykoterapii. Wdychanie tlenu w komorze ciśnieniowej powinno spowodować głębszą penetrację antybiotyku. Brakuje jeszcze badań na ten temat.

Borrelia zmieniają swoia powierzchnię

Dwóch naukowców z Narodowego Instytutu Zdrowia w H am ilton w stanie Massachusetts (USA) już w 1998 roku odkryło, że Borrelia mogą zrzucać z siebie chroniące je i służące do identyfikacji osłony białkowe, powodując, że przeciwciała IgM nie są w stanie rozpoznać ich właścicieli. W takich przypadkach zainfekowany pacjent traktowany jest jako „seronegatywny”. Podczas gdy Borrelia mogą się dalej bez przeszkód namnażać, mijają dni, czasami tygodnie, zanim układ immunologiczny wytworzy nowe przeciwciała. Borrelia mogą wyprodukować do 30 wariantów antygenów. N a podstawie badań modeli mysich naukowcy stwierdzili, że układ immunologiczny regenerował się po 3 -4 interwałach (wg: Arztezeitung, październik 1998).

Borrelia, które wskutek ukłucia kleszcza, zostaną przeniesione z gospodarza zwierzęcego na człowieka, początkowo otoczone są wcześniej wytworzoną osłonką powierzchniową, a następnie produkują nową, zmienioną. M oże to wynikać z faktu, że borelioza u każdego chorego rozwija własną dynamikę, jeśli chodzi o objawy i odpowiedź na leczenie.

Borrelia zmieniają swoje kształty

W środowisku niekorzystnym dla życia, jak np. we krwi lub w płynie mózgowo-rdzeniowym po skutecznej terapii antybiotykowej, Borrelia przyjmują postać kapsułki (forma cysty), w której przebywają w stanie spoczynku. Kiedy środowisko gospodarza staje się korzystne dla Borrelia, cysty otwierają się i wykluwają się z nich formy krętkowate. D r Burrascano (2005 rok) stwierdził, że konwencjonalne antybiotyki, jak penicyliny i cefalosporyny nie zabijają form cysty. M etronidazol wykazuje taką zdolność przynajmniej w próbach laboratoryjnych. Stanowi to punkt wyjścia do prowadzenia leczenia kombinacjami wielu różnorodnych antybiotyków, dla którego nie istnieją jeszcze wytyczne.


Rawcoty,„zaostrzenia

N ikt nie zna liczby nawrotów po leczeniu boreliozy. Czasami mijają miesiące i lata zanim powrócą stare dolegliwości, kiedy nie myśli się już o wyleczonej infekcji.

Są także pacjenci doświadczający nawrotu choroby natychmiast po odstawieniu antybiotyku. Należy wtedy rozważyć z lekarzem dłuższe leczenie, wyższe dawki, kom binowaną terapię kilkoma antybiotykami, leczenie pulsacyjne lub dodatkowe podawanie metronidazolu. Ważne jest także poszukiwanie chorób towarzyszących, które mogą nasilać bądź osłabiać objawy.

Nowa infekcja (re-infekcia)

Po przebyciu boreliozy nie nabywa się odporności. Przeciwnie, borelioza dokłada nowe objawy do objawów wcześniejszych. Dodatkowo nowe czynniki chorobotwórcze fałszują swoimi objawami znaną już manifestację choroby. Wyniki laboratoryjne nie przynoszą rozwiązania, niezależnie od tego, czy chodzi o świeżą czy starą infekcję boreliozą.

Istnieje podejrzenie, że jeśli w życiu doświadczyło się wielu ukłuć kleszcza, to dzięki tem u szybciej rozpozna się miejsce jego przywarcia do skóry (dzięki świądowi) i szybciej się znajdzie oraz usunie pasożyta. N a pytanie, czy różnorodne rodzaje Borrelia mogą się mieszać w ludzkim ciele, parazytolog prof. Franz-Rainer M atuschka (Cha- rite w Berlinie) odpowiedział negatywnie.

Osłabienie odporności może udaremniać leczenie. Po pierwsze, należy więc leczyć osłabienie odporności. Konieczna jest dyscyplina podczas stosowania leczenia - regularne spożywanie alkoholu, jak i niedotrzymywanie odpowiednich przerw w terapii mogą być przyczynami jego niepowodzenia.

Kiedy dusza nie współgraNiepożądany długotrwały konflikt duchowy, objawiający się pesymistycznym, lękowym sposobem myślenia, może prowadzić do utrzymywania się ciągłej aktywności choroby (wg: Borrelioze magazin, n r l l „Leben m it Borrelioze”).

Późna i przewlekła borelioza 9 5

Późna i przewlekła borelioza

Dziewięćdziesiąt procent wszystkich przypadków boreliozy leczonych jest bez problem u, dowodzą wykładowcy podczas szkoleń lekarskich. Brzmi to prawdopodobnie, tym bardziej że wcześnie zdiagnozowana i leczona borelioza nie pozostawia trwałych następstw. Ale co się dzieje z pozostałymi 10%?

Policzmy zaokrąglając w górę. Według Instytutu Roberta Kocha każdego roku Borrelia zaraża się 60-100 tysięcy ludzi. Dziesięć procent z tego to 6-10 tysięcy, u których wczesne terapie nie przynosi efektu. Rozwijanie i wprowadzanie dla nich nowych terapii powinno być zachętą dla każdego lekarza.

Amerykański lekarz dr Sam T. Donta (zob. także s. 79, Leczenie) opublikował w 2002 roku zestawienie odkrytych przez siebie objawów późnej boreliozy. Szacował, że około jedna czwarta pacjentów osiągnie przewlekłe stadium choroby.

Często występuje sztywność karku, objaw, który niektórzy orzecznicy ciągle jeszcze chcą ograniczyć do pierwszego stadium. W ciągu 15 lat autorce w orzecznictwie dotyczącym jej choroby nie udało się dodanie tego objawu jako efektu boreliozy, ponieważ w młodości ucierpiała w wypadku samochodowym doznając urazu katapulto- wego. Także sztywność karku pojawiająca się w czterotygodniowym rytmie, przekonywała tylko leczących ją lekarzy.

Typowe bóle w różnych stawach, często także krótkotrwałe bóle zębów lub bóle w stawie żuchwowym, są oceniane mylnie, podkreśla Donta. Bóle żeber i piersi skłaniają pacjentów z podejrzeniem choroby serca do wizyty na pogotowiu.

Często pojawiają się takie zaburzenia czucia, jak pieczenie, głuchota, mrowienie, świąd, dreszcze i wrażenia elektrowstrząsów, bóle głowy. Donosi się o zaburzeniach intelektualnych, które wyrażają się utratą krótkoterm inowej pamięci, zaburzeniami mowy, dobierania słów i koncentracji, aż do splątania i objawów psychiatrycznych, jak panika, ataki lęku i depresja. O rdynator neurologii z G oettingen prof. Rolad N au w 2006 roku określił te dolegliwości neuropsychiatryczne jako „nierzadkie” w stadium II i III w przypadku boreliozy z zajęciem centralnego układu nerwowego.


Pomyłki słowneOsobom , które dużo telefonują lub mają do czynienia z innymi ludźmi, przydarzają się typowe, śmieszne pomyłki słowne. „Ludzie nie traktowali mnie poważnie - skarżyła się pacjentka - ponieważ myliłam słowa: konsumować i koncentrować”. Często zgadza się tylko wspólny przedrostek lub liczba sylab.

Większość pacjentów z przewlekłą boreliozą donosi o nieustępującej lekkiej gorączce, potliwości, potach nocnych, zaburzeniach widzenia, szumie w uszach, nadwrażliwości na hałas lub utracie słuchu. M ogą występować zaburzenia równowagi, duszność, galop serca, parcie na mocz i skurcze. Pacjent łatwo nabiera przekonania, że cierpi na stwardnienie rozsiane. Większość skarży się na uporczywe bóle głowy, niem ożność pracowania i dużą męczliwość.

Dolegliwości pojawiają się rzutami, bardzo często w odstępach czterotygodniowych. Ogólne uczucie osłabienia paraliżuje chęć do życia.

Próby leczenia potnej boreliozy

N ie znamy doniesień, choć codziennie rozmawiamy telefonicznie z chorymi na boreliozę, o tzw. spontanicznym wyzdrowieniu w przewlekłym stadium, o którym informowaliby lekarze. Być może, istnieją takie przypadki, lecz nie są one meldowane.

Większość lekarzy zaleca 14-28-dniowe przyjmowanie ceftriaksonu, w przypadku którego nie trzeba koniecznie brać pod uwagę masy ciała pacjenta. Standardowo stosuje się 2 gramy na dzień, obojętnie, czy pacjent waży 50 czy 95 kilogramów (zob. s. 77, Leczenie).

W pojedynczych przypadkach, których naśladowania się nie poleca, pacjenci leczą się sami jednorazową infuzją ceftriaksonu w dawce 6-12 gramów. N ie ma przy nich specjalistów, sami puszczają sobie kroplówkę. Do tego potrzebna jest odwaga i odpowiednie warunki. Inni pacjenci dobrze reagują na antybiotyki doustne, amoksycyklinę, a nawet doksycyklinę, najważniejszy środek w I stadium boreliozy pomagający im w zwalczeniu rzutu choroby. Często wystarczy kilka dni stosowania, aby ich stan zdrowia uległ poprawie. D r Dietrich Rosin z Bonn powiedział w 2006 roku, że w tych przypadkach doksycyklina w dużych dawkach jednorazowych - 300, 400, 600 miligramów na dzień oraz wyższych - może być stosowana w celu osiągnięcia szybkiej poprawy. Osoby z wrażliwym żołądkiem powinny zażywać lek w postaci twardych kapsułek, aby substancja aktywna rozpuściła się dopiero w jeL :ie cienkim, gdzie rozwija swoje właściwe działanie.

Przy dolegliwościach nie ulegających złagodzeniu m im o antybiotykoterapii, chodzi zazwyczaj o nieinfekcyjne zjawiska, które pow inno się leczyć objawowo (zob. s. 110, Alternatywne m etody oraz nowe sposoby leczenia i zmniejszania bólu).

Późna i przewlekła borelioza 97

W grupach wsparcia gromadzą się przeważnie ludzie z przewlekłą boreliozą, którzy nie chcą się zgodzić na życie pełne bólu. Wielu, przynajmniej przejściowo, pomaga ponowne zażycie antybiotyku w okresie bolesnego rzutu. Problem em jest to, że lekarze zdający się wyłącznie na wyniki laboratoryjne, w przypadku seronegatywnej boreliozy, odmawiają zastosowania leków.

Nie zawsze można polęgać na wynikach laboratoryjnych

W późnym stadium, które zgodnie z podręcznikami szkolnymi, może wyrażać się tylko za pomocą przeciwciał IgA, ciągle jeszcze zdarza się, że widoczne stają się przeciwciała IgM, co naprowadza diagnostę na rozpoznanie świeżej infekcji. W rzeczywistości nie jest możliwe rozróżnienie, czy chodzi o starą czy nową infekcję. M im o to, trzeba ją leczyć.

W późnej boreliozie test ELISA jest jeszcze bardziej niepewny niż przy świeżej infekcji. Z reguły dodatkowo wykonuje się W esternblot (zob. s. 63, Bezpośrednie i pośrednie metody wykrywania). Dla późnej boreliozy ciesząca się dużym zaufaniem metoda PC R okazuje się mniej czuła niż zakładano. Aby osiągnąć możliwie najlepszy wynik, trzeba zebrać wiele próbek płynów ustrojowych. M im o to, ujem ny wynik nie wyklucza infekcji. Ważne jest, aby przez 6 tygodni przed przeprowadzeniem testu PCR nie przyjmować antybiotyków.

Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego także nie wnosi nic nowego do wyników badań. Negatywny wynik nie wyklucza boreliozy. Tylko u około 20% pacjentów z boreliozą stwierdzane są przeciwciała lub D N A Borrelia. W każdym wypadku należy wierzyć pozytywnym wynikom. M im o to, zgodę na pobranie płynu powinno się wyrażać tylko w przypadku wyraźnych objawów neurologicznych.

Oporność na leczenie

Pacjenci w późnym stadium choroby często są oporni na leczenie, donosił prof. dr Jo- chen Suess w 2005 roku w gazecie lekarskiej, ponieważ objawy mają inną etiopatoge- nezę (przyczynę choroby). Według obecnej wiedzy, Borrelia nasilają procesy autoimmunologiczne, na które nie wpływa antybiotykoterapia, np. reakcje autoim m unolo- giczne w mazi stawowej (smarowidło stawowe) w długotrwałym zapaleniu stawów. Autorce także pobrano sporą ilość zapalnego płynu stawowego ze stawów dłoni, mimo że - wbrew jednoznacznej diagnozie - nie było żadnych oznak obecności Borrelia.


Rehabilitacja i leczenie bólu w boreliozie

W bardzo rzadkich przypadkach boreliozę można całkowicie unieszkodliwić za pom ocą antybiotykoterapii. Objawy pozostają jednak obecne przez tygodnie, miesiące, a czasami nawet lata po zakończeniu leczenia. Szczególnie w III, przewlekłym stadium, różnorodność objawów wymaga kompleksowej rehabilitacji.

Borelioza, która uwidacznia się tylko za pomocą rum iena wędrującego lub objaw ów grypopodobnych i zacznie być leczona w odpowiednim czasie, rzadko pozostawia ślady, które ograniczałyby dalsze życie. Znane są jednak objawy, jak osłabienie, bóle głowy, które chorzy wprawdzie odczuwają, ale które nie muszą być znakiem przewlekłej choroby. Stan ten może utrzymywać się do roku. Zabiegi rehabilitacyjne traktowane są jako pomocne i skracające drogę do wyzdrowienia.

Czas wyzdrowienia

Organizm każdego chorego znajduje się w stanie wyjątkowym, który można porównać do prowadzenia wojny. Wykorzystuje wszystkie rezerwy, aby bronić się przed intruzem i naprawić potem szkody, w końcu zyskać nowe siły i odbudować kruchą linię obrony (układ immunologiczny). Dlatego pacjent staje się mniej produktywny w codziennych obowiązkach, a jego organizm potrzebuje odpoczynku.

W prawdzie nie każdy może sobie pozwolić na urlop wypoczynkowy, ale zawsze trzeba próbować poprawić aktualną sytuację życiową. Przykłady: trzy razy w tygodniu spacer-marsz przez las, ograniczenie alkoholu, poprawa sposobu odżywiania, nauka zdrowego gotowania, codzienne wcześniejsze chodzenie spać, skorygowanie sposobu myślenia i unikanie negatywnych uczuć.

Leczenie bólu w boreliozie

E. G. BossLeczenie bólu w potwierdzonej boreliozie jest indywidualną terapią i powinno być dostosowywane do ogólnego stanu pacjenta. W przypadku bólu utrzymującego się mimo leczenia, należy skierować pacjenta do doświadczonego lekarza.

Rehabilitacja i leczenie bólu w boreliozie

Najlepszą i najskuteczniejszą terapią jest zawsze ta, która sięga do przyczyn dolegliwości. Oczywiście zawsze powinny być leczone przede wszystkim przyczyny, a więc sama borelioza. Specjalną terapię bólu można zastosować wtedy, kiedy borelioza pozostawia skutki nieodpowiadające na bezpośrednie leczenie, m. in. w przypadku tak zwanego zespołu poboreliozowego obejmującego wszystkie spowodowane chorobą uszkodzenia, który, o ile nie jest nieleczony, doprowadza z reguły do stopniowego nasilenia dolegliwości, a tym samym - do przewlekłości objawów.

Do leczenia bólu u pacjentów z boreliozą do dyspozycji jest wiele różnorodnych sposobów, które mogą doprowadzić do ustąpienia dolegliwości oraz mogą być stosowane samodzielnie lub w kombinacji z innymi metodami.

Terapia bólu lekamiWzorując się na planie W H O (Światowej Organizacji Zdrowia) w leczeniu bólu u pacjentów z nowotworami, zaleca się również stopniowe postępowanie w leczeniu bólu pacjentów z boreliozą. W przypadku utrzymującego się stanu bólowego, leki powinny być dawkowane na postawie stałego harm onogramu. Dawkowanie na żądanie nie prowadzi z reguły do wystarczającego zabezpieczenia przed bólem. Zaprogramowanie na przyjmowanie leków może doprowadzić do uzależnienia psychicznego.

Preparaty mieszane nie powinny być stosowane przez dłuższy czas. Stosunkowo nieszkodliwa jest jednak kombinacja paracetamolu z kwasem acetylosalicylowym, ponieważ nie należy obawiać się zmiany działania substancji, a ich czas aktywności jest zbliżony. Należy jednak dążyć do stosowania jednego preparatu.

W przypadku stosowania kombinacji pojedynczych preparatów trzeba koniecznie wziąć pod uwagę możliwe zmiany działania, a w schemacie leczenia sprawdzić okres aktywności poszczególnych substancji. Dobrą kombinację stanowi więc także analgetyk działający obwodowo z analgetykiem działającym centralnie, np. paracetamol z kodeiną. N ie powinno się wzajemnie kojarzyć różnych, działających centralnie przeciwbólowych pochodnych morfiny. Z reguły nie ma też sensu kombinacja obwodowo działających analgetyków lub leków przeciwreumatycznych.

Leczenie likwidujące ból połączone ze środkami przeciwdepresyjnymi i/ lub neuroleptykami, może być w specjalnie uwarunkowanych, pojedynczych przypadkach bardzo wskazane i efektywne. M oże okazać się pom ocne dla zmniejszenia ilości zażywanych leków przeciwbólowych i w ten sposób prowadzić do uniknięcia działań niepożądanych. Niektóre z tych substancji mają

1 0 0 B o re lio za - ch o ro b a p rz e n o s z o n a p rz e z k leszcze

także własne, dodatkowe działanie przeciwbólowe, które z reguły nie jest brane pod uwagę. Dzięki tym lekom m ożna zazwyczaj korzystnie wpłynąć na w tórne skłonności depresyjne, co w każdym przypadku prowadzi do wyraźnej poprawy jakości życia.

Znieczulenie miejscoweJako terapia uzupełniająca bądź pojedyncza, bardzo wartościowa jest lokalna terapia uśmierzania bólu, szczególnie tzw. terapeutyczne znieczulenie miejscowe. Pod tym pojęciem kryją się metody eliminowania bólu, których działanie opiera się na lokalnych anestetykach. Główne działanie tych leków polega na stabilizacji błony kom órek nerwowych, i przez to, na zapobieganiu lub zmniejszeniu dalszego przesyłania impulsów bólowych.

Psychoterapeutyczne możliwości, zmieniające sposób odczuwania bóluPacjent może nauczyć się samodzielnie wpływać na odczuwanie bólu, mimo że objawy leżącego u podstaw problem u, prowadzą do nasilenia się obrazu choroby. Psychologiczne leczenie bólu próbuje zmienić postrzeganie, myślenie i postępow anie pacjenta w kierunku pozytywnym . To określenie celu w mniejszym stopniu ukierunkowane jest na usunięcie objawów.

Leczenie to cały szereg praktycznych możliwości, które w żadnym przypadku wzajem nie się nie wykluczają. M ogą być w ielokrotnie łączone we wszechstronnie działającym procesie, w zależności od indywidualnej sytuacji pacjenta. Szczególnie często stosowane są następujące sposoby:

1. Metody praktycznePoprzez psychologiczny program treningowy, przez plan leczniczy prowadzący do powolnego odzwyczajania się od leków przeciwbólowych lub rozmowy, przyczyniają się do redukcji potrzeby korzystania z terapii. Pacjent ma za zadanie pozostać czynnym fizycznie i psychicznie, zamiast biernie przeżywać swój ból. Regularne, codzienne ćwiczenia zmienią dotychczasowy, uzależniony od choroby wzór zachowań na zadania możliwe do wykonania.

2. Techniki odprężające, wyobraźnia i hipnozaTe techniki prowadzą do przerwania cyklu strach-napięcie-ból, odwrócenia negatywnej postawy wyczekującej i zmniejszenia intensywności odczuwania

Rehabilitacja i leczenie bólu w boreliozie 101

bólu. W tzw. treningu autogennym pacjent doświadcza tego, że wewnętrzny niepokój m ożna zlikwidować, a dominujące, nieprzyjemne odczucia zastąpić przyjemnymi oraz, że te przemiany (wbrew jego oczekiwaniom) mogą zostać osiągnięte własnymi siłami. W stanie transu udaje się przełamać oporne bariery emocjonalne. W ten sposób stabilizuje się równowaga emocjonalna, a poziom odczuwania bólu zostaje obniżony.

3. Samokontrola kognitywna dla lepszego przygotowania

na bolesne bodźce stresujące i własne reakcje w sytuacjach krytycznychTo postępowanie ma na celu zmianę automatycznego myślenia - „i tak nie dam rady”, „kiedy ból się pojawi, cały dzień jest stracony”. W ten sposób pacjenci utrudniają sobie życie i sami wywołują złe samopoczucie poprzez psychofizjologiczne mechanizmy stresowe. Indywidualna wydolność zależy od motywacji, tak samo jak zdolność do zwalczania bólu zależna jest od wewnętrznej postawy i oczekiwań.

4. Poprawa kompetencji socjalnych („trening socjalny”) w celu konstruktywnego wyjaśnienia roli pacjenta, wdrożenia

odpowiedniego i „zdrowego” sposobu zachowywania się w związkach partnerskich i życiu zawodowymChodzi o to, żeby, o ile to możliwe, uniknąć nieustannego zajmowania się chorobą i spróbować skompensować zagubioną jakość życia pokonując choroby. Ponieważ każdy ma w życiu jakąś rolę, którą sobie pisze, również określone przez siebie zadania zależne od choroby prowadzą do odpowiedniego wzoru zachowania. Po długich cierpieniach konieczna jest zmiana przyzwyczajeń, postawy ciała, tonu głosu itp. Ponieważ choroba zawsze zaburza równowagę życia codziennego, leczenie powinno być ukierunkowane nie tylko na przemianę zaburzonych stosunków, ale także na całościowy stan zdrowia.

5. Zoptymalizowanie trybu życiaPoprzez planowanie i organizację dnia codziennego - od zdrowego otoczenia przez stabilizację w dom u, aż do spełnionej zmysłowości i kreatywności - pow inno się osiągnąć poprawę jakości życia. Zadaniem terapii jest motywowanie do troski o własne zdrowie.


Biorąc pod uwagę duże znaczenie związków psychosocjalnych w subiektywnym odczuwaniu bólu, a także, aby osiągnąć optymalny efekt terapeutyczny, leczenie bólu musi uwzględniać psychiczny udział zgłaszanych dolegliwości na równi z udziałem fizycznym.

Jeszcze przed rozpoczęciem terapii bólu należy wyjaśnić, czy obecny obraz chorobowy może być leczony tylko na podstawie objawów. W tym celu do dyspozycji mamy antybiotyki, które muszą być każdorazowo odpowiednio dawkowane i stosowane. Zgodnie z naszym dośw iadczeniem , pozytywny wpływ może mieć powtórzenie antybiotykoterapii po pewnym okresie, nierzadko stanowi to nawet konieczność. Często dopiero wówczas można zatrzymać chorobę lub przynajmniej doprowadzić do poprawy stanu zdrowia.

Dolegliwości mimo leczenia antybiotykami

Bardzo często, m im o antybiotykoterapii, pacjenci skarżą się na dolegliwościi występowanie objawów choroby, które mogą wynikać z nieszkodliwych, ale długotrwałych zaburzeń samopoczucia, jak ospałość, brak energii, problemy z zasypianiem i ze snem, zaburzenia trawienia, zaburzenia apetytu (wilczy głód lub utrata apetytu). Towarzyszy tem u całe spektrum bólów: od ogólnego złego samopoczucia i przypadkowych bólów, które często są trudne do opanowania, aż do zmieniających się lub utrzymujących się stanów bólowych, które często ciężko doświadczają pacjentów i doprowadzają do zwątpienia, braku nadziei, a nawet utraty chęci do życia.

Ból, który nadal dokucza pacjentom po antybiotykoterapii, jest z reguły ciężki do opanowania i z tego powodu także do leczenia. Zgodnie z naszym doświadczeniem, dużej liczbie pacjentów z boreliozą, udaje się go długotrwale zwalczyć za pomocą kombinowanego leczenia przeciwbólowego, po zakończeniu antybiotykoterapii.

Środki przeciwbólowe nie powinny być jednak stosowane stale i przez długi czas, ponieważ same mogą spowodować objawy nietolerancji lub uzależnienia od leków. M oże wystąpić nasilenie bólu wskutek długiego stosowania środków przeciwbólowych w wysokich dawkach, przy czym często jednak ani lekarz prowadzący, ani pacjent nie znają żadnych innych, lepszych terapii i, co zrozumiałe, cierpiący pacjenci są w nie zaopatrywani w nagłych sytuacjach. Typowe środki przeciwbólowe, a także znane środki przeciwreumatyczne, np. diklofenak, powinny być stosowane tylko przejściowo, aby uniknąć długotrwałych efektów ubocznych i uzależnienia od leków.

Rehabilitacja i leczenie bólu w boreliozie 1 0 3

O d jakiegoś czasu popularne są leki przeciwbólowe działające rozlużnia- jąco na mięśnie i mające zastosowanie szczególnie w przypadku dolegliwości związanych z napięciem mięśniowym. Także te środki (np. flupirtyna) nie powinny być stosowane w podwyższonych dawkach lub przez dłuższy czas. M amy pozytywne doświadczenie z miejscowymi środkami znieczulającymi (lokalne anestetyki). Preparaty te stosowane są z dobrym skutkiem, jeśli ból pojawia się w określonych obszarach ciała, do których można dotrzeć za pomocą miejscowego podania leku w postaci iniekcji. Z reguły przeprowadza się krótkotrwałą terapię, którą jednak w zależności od potrzeby można powtórzyć, przy czym tolerancja leczenia jest tak dobra, że leki te można bezpiecznie stosować nawet u kobiet ciężarnych, u karmiących matek, a także u dzieci.

Pozytywny wpływ ma również kom binowane psychologiczne leczenie bólu, przy czym każde działanie m ożna też z pow odzeniem stosować jako samodzielną terapię. Przy leczeniu za pomocą miejscowych środków znieczulających najlepsze efekty może uzyskać tylko bardzo doświadczony lekarz. Niestety, tylko w niektórych praktykach medycznych i klinikach możliwe jest przeprowadzenie specjalnego, psychologicznego leczenia bólu. N iewielu pacjentów ma zatem możliwość skorzystania z tej metody.

Lekarze interniściJednym z ważnych punktów podczas rehabilitacji jest pobudzenie i wspomaganie układu odpornościowego, co może być często przeprowadzane samodzielnie przez chorych. Tylko w szczególnie ciężkich przypadkach muszą być stosowane dodatkowe ćwiczenia przepisane wcześniej przez terapeutów. Do wsparcia właściwych dla każdego organizmu mechanizmów zwalczania bólu zaleca się szczególnie, obok już przepisanych zabiegów, także zdrowe odżywianie. Ponieważ wraz z bólem pojawia się także podwyższone zapotrzebowanie na pewne składniki pokarmowe, powinny być one niezwłocznie i regularnie dostarczane. M ożna to osiągnąć przez odpowiedni wybór środków spożywczych lub indywidualnie dobranych preparatów, co jest z reguły łatwiejsze i szybszei dlatego preferowane przez wielu chorych. Te specjalne substancje, obok pobudzania układu obronnego przeciw bólowi, mają także dodatkowe działanie wi- talizujące.

1 0 4 B o re lio za - ch o ro b a p rz e n o s z o n a p rz e z kleszcze

Substancje aktywne i ich działanie

TiaminaPo tym, jak badania naukowe wykazały, że, szczególnie w przypadku bólów części miękkich, mogą występować zaburzenia m etabolizm u tiaminy, które często współwystępują z niedoborem magnezu, zaleca się podawanie tiaminy, uważanej za najważniejszą witaminę, zawartą również w licznych środkach spożywczych.

SelenBadania naukowe wykazały, że brak selenu objawia się bólami mięśniowymi. Dalsze doświadczenia udowodniły, iż 140 fig selenu w kombinacji ze 100 mg witaminy E jest bardzo skuteczne, szczególnie w silnych bólach mięśniowych.

ArgininaSilny, uogólniony stan bólowy oraz ciągłe uczucie zmęczenia mogą być leczone za pomocą aminokwasów argininy lub ornityny. W tym celu zaleca się do 4 g argininy lub 2 g ornityny rano i wieczorem, przy czym aminokwasów tych najlepiej nie przyjmować razem z posiłkami. Aminokwasy, występujące także naturalnie w naszym pożywieniu, nie powinny być stosowane dłużej niż przez 2-3 miesiące, aby nie dopuścić do zaburzenia stosunku aminokwasów w organizmie. W zastępstwie można również stosować witaminy A, C, E i selen, które są ogólnie znane jako antyoksydanty.

S-adenozylo-L-metionina (SAM)Ta substancja w dawce 600-1200 m g może spowodować znaczącą poprawę stanu zdrowia, jeśli stosuje się przez kilka miesięcy. Ważne je s t pow olne zwiększanie dawkowania, aby uzyskać optym alne działanie i jak najlepszą tolerancję. W jednym z badań, po codziennym przyjmowaniu 400 mg dwa razy dziennie, uzyskano zmniejszenie odczuwania bólu oraz strachu i sm utku w związku ze stanem bólowym.

Pozostałe substancje występujące w pożywieniu są obecnie intensywnie badane i ju ż w niedalekiej przyszłości m ożna się spodziewać interesujących wyników. Aby uzyskać dobrą tolerancję i optymalne działanie, wszystkie preparaty powinny być stosowane pod kontrolą doświadczonego lekarza.

Efekty uboczne leczenia 1 05

Efekty uboczne leczenia

Każde leczenie ma także objawy niepożądane. M usim y być tego świadomi. Naw et zdrowa herbata z mięty może rozluźnić zwieracze naszego przewodu pokarmowego, a sok jabłkowy obniżyć ciśnienie tętnicze krwi.

Większość pacjentów z boreliozą bardzo dobrze toleruje antybiotyki. Niewielka ich część rozwija objawy alergii, co wymaga zmiany preparatu. N iektórzy skarżą się również, że źle się czują po antybiotykoterapii. Mogą występować objawy nietolerancji. Należy wtedy uczciwie zapytać, czy nudności rzeczywiście mają związek z działaniem preparatów, czy wynikają z niechęci do zażywania leków.

Antybiotyki

Leczenie antybiotykami można porównać do żołnierzy, którzy maszerują przez organizm i strzelają do wszystkiego, niezależnie czy to wróg, czy przyjaciel. Potrzebni przyjaciele żyją szczególnie w naszych jelitach. Około 400 rodzajów bakterii zasiedla przede wszystkim końcowy odcinek jelita cienkiego i jelita grubego. Bakterie jelitow e w spomagają nasze procesy trawienne i produkują przy tym substancje, które pobudzają układ im m unologiczny organizmu człowieka. Zabezpieczają również przed zasiedleniem organizmu przez szkodliwe grzyby. Trzy czwarte wszystkich kom órek odpornościowych znajduje się w tkance limfatycznej ściany jelit. Są one w stanie zwalczyć także szkodliwe grzyby i drożdże w drogach moczowych, oskrzelach i błonie śluzowej jam y ustnej. Antybiotyki (oraz niektóre inne leki) pozbawiają nas tych przyjaznych bakterii na jakiś czas po leczeniu.

Krzepnięcie krwiAntybiotyki mogą nasilać lub osłabiać działanie leków wpływających na krzepnięcie krwi.

AntykoncepcjaAntybiotyki osłabiają działanie większości środków antykoncepcyjnych.

ŻółćCeftriakson jest wydalany głównie dzięki żółci i u niektórych ludzi może doprowadzić do powstania piasku lub kamieni żółciowych. Wcześniej w tych przypadkach zamie


niano go na Claforan, o którym wiadomo, że jego okres półtrwania wynosi tylko 73 m inuty i po upływie tego czasu jego działanie w organizmie zanika. Ceftriakson z kolei działa dłużej i z tego powodu może być stosowany tylko raz dziennie.

GrzybiceN ie powinno się rezygnować z antybiotykoterapii, jeśli jest ona wymagana z medycznego punktu widzenia. Ważne jest tylko, żeby zauważyć pojawienie się kolonizacji grzybiczej i celowo jej przeciwdziałać. Szkodliwe grzyby mogą się osiedlić na skórze głowy, w okolicach genitalii, na paznokciach dłoni i stóp, na języku, a nawet w jelitach. Wiele kobiet ju ż po kilku dniach może mieć objawy zapalenia dróg moczowych lub świąd pochwy. Zaleca się wtedy wizytę u ginekologa. Infekcje udaje się pokonać za pomocą maści przeciwgrzybiczych i najczęściej także tabletek dopochwowych (np. z leczniczym związkiem azotanem fentikonazolu). Z trzech różnych źródeł, także od farmaceuty i lekarza, usłyszeliśmy taką wskazówkę: tam pon zanurzyć na krótko z jo gurcie zawierającym probiotyki, wprowadzić na miejsce i powtarzać tę czynność dziesięć razy dziennie, co zapobiega osiedlaniu się grzybów w pochwie.

Świąd lub palenie między palcami stopy są pierwszymi objawami grzybicy stóp. Pomaga wtedy puder przeciwgrzybiczy, unikanie syntetycznych materiałów w pończochach i butach, dobre wysuszenie po umyciu i wietrzenie stóp. Grzyby, szczególnie dermatofi- ty, osiedlają się na paznokciach palców dłoni i stóp, pozbawiają je związków niezbędnych do budowy białek i powodują ich marszczenie. W zwalczaniu grzybów pomocne są także specjalne lakiery do paznokci. Jeśli w porę nie zacznie się leczenia tych białych plam na paznokciach, może dojść do zapalenia i zniszczenia okolicznych tkanek.

Osiedlaniu się grzybów na skórze głowy przeciwdziałają specjalne szampony dostępne w aptekach. Najczęściej wystarcza także zwykły szampon przeciwłupieżowy. Ognisk grzybiczych nie powinno się rozdrapywać, ani kontynuować używania starych grzebieni i szczotek.

Osad na języku, nieprzyjemny zapach z ust mogą być objawami pojawienia się grzybów w jam ie ustnej. N ie każdy potrafi skutecznie wyszorować język. Zamiast tego istnieją specjalne leki przeciwgrzybicze, które można stosować do płukania jam y ustnej.

Wielu lekarzy nie myśli niestety o profilaktyce przeciwgrzybiczej, kiedy zapisują antybiotyki. Wystarczy wtedy równoczesne przepisanie leków zwalczających grzybicę, które występują w postaci tabletek lub roztworu do kropienia na język.

Grzyby, których nie zniszczono, mogą rozprzestrzenić się po całym ciele. Im więcej słodkich pokarmów wchodzi w skład pożywienia, tym szybciej się one rozprzestrzeniają. M ożna tem u przeciwdziałać poprzez konsekwentne unikanie każdego rodzaju cukru w trakcie i jeszcze kilka tygodni po leczeniu oraz ścisłe sprawdzanie listy dodatków w gotowych potrawach.

Efekty uboczne leczenia 1 0 7

Należy wykluczyć:» cukier gronowy - także glukozę lub dekstrozę » cukier owocowy - także fruktozę» cukier słodowy - także cukier puder, cukier kandyzowany, cukier krystaliczny, sa

charozę, cukier rafinowany » syrop glukozowy/maltodekstroza jest składnikiem wielu gotowych potraw » sorbitol

Dopuszczone są:Cukier mlekowy (laktoza), słodziki pozbawione węglowodanów: jak sacharyna, cykla- mat, aspartam, acesulfam. Po zakończeniu leczenia lekarz powinien zlecić badania pod kątem grzybicy. Należą do nich wymaz z języka i badanie kału. Możliwe, że konieczne okaże się również przeprowadzenie 2-tygodniowego leczenia przeciwgrzybiczego za pomocą tabletek. Wówczas także zaleca się unikanie każdego rodzaju cukru.

Leczenie przewodu pokarmowegoSpożywanie jogurtów z żyjącymi (probiotycznymi) kulturam i bakterii pomaga w ponownym wprowadzeniu ich do jelit. Korzystne są także bakterie kwasu mlekowego, które występują w naturalnie przygotowanej kiszonej kapuście. W aptekach i sklepach z ziołami i produktam i dietetycznymi można znaleźć szeroką ofertę produktów służących do ponownego zasiedlenia organizmu potrzebnymi bakteriami.

Fotonadwrażliwość skóryPodczas stosowania antybiotyków skóra silniej reaguje na bezpośrednie i rozproszone promienie słoneczne. Możliwe jest powstawanie czerwonych i brązowych plam oraz naśladujących opaleniznę uszkodzeń skórnych. Szczególna nadwrażliwość na światło znana jest podczas stosowania doksycykliny, mniejsza jest przy amoksycyklinie. Także w zimie w słoneczne dni nie należy opuszczać dom u bez okularów przeciwsłonecznych.

Dyspepsja czynnościowaKilkutygodniowe leczenie antybiotykami może zaburzyć równowagę w organizmie. Jednym ze skutków może być dyspepsja czynnościowa. Tak medycyna określa zaburzenia harm onii przewodu pokarmowego.

W żołądku, dzięki rytmicznym, silnym skurczom mięśni, papka pokarmowa m iesza się z trawiennymi kwasami żołądkowymi. To samo dzieje się w jelicie cienkim i gru


bym, dokąd następnie transportowane jest pożywienie. Jeśli spowolni się perystaltyka żołądka i jelit, transport pożywienia zostaje utrudniony. N udności i bóle żołądka to reakcja na jego nadmierne obciążenie. Cofający się sok żołądkowy powoduje zgagę. Zwieracz między przełykiem a żołądkiem przeciwdziała transportowi wstecznemu. Działanie tego zwieracza może zostać osłabione i z żołądka wydostają się gazy trawienne, powodując nieprzyjemny zapach z ust. Jeśli motoryka pasażu żołądkowo-jelitowe- go zostaje zatrzymana, dochodzi do wzdęć i zatwardzenia.

Są leki, które przywracają prawidłowy rytm w żołądku i jelitach. Najczęściej wystarcza 2-tygodniowe stosowanie tych preparatów. N iektórzy wspomagają się też piciem po posiłku herbatki z tysiącznika lub goryczki.

Wahania hormonalne u kobietAntybiotykoterapia może znacząco zmienić kalendarz menstruacyjny. Możliwe jest, że miesiączka w ogóle nie wystąpi i musi zostać ponownie pobudzona poprzez zastosowanie leków hormonalnych. Zdarza się też, że po wielu cyklach leczenia z zanikiem miesiączki, wcześniej rozpocznie się okres menopauzy.

Zapalenia błony śluzowej żołądkaAby uniknąć podrażnienia przewodu pokarmowego najlepiej pić czystą wodę. Należy unikać szczególnie wody z kranu zawierającej wapń i/lub magnez, albo powinna ona być filtrowana, ponieważ w przeciwnym wypadku może osłabiać działanie doksycykliny. W przypadku zażywania doksycykliny i minocykliny nie można się głodzić, gdyż obie substancje uszkadzają błonę śluzową żołądka

Zmiana działaniaW przypadku prawie każdego antybiotyku dochodzi do zmiany działania w obecności innych leków, szczególnie preparatów żelaza i cynku, związków mineralnych i m ulti- witaminowych, a także środków zobojętniających, leków, które wiążą lub osłaniają przed żołądkowym kwasem solnym. Stosowanie węgla aktywego powoduje resorpcję antybiotyków i hamuje ich działanie. Środki przeczyszczające przyspieszają usuwanie antybiotyków, bez możliwości ich zadziałania.

Substancje zawarte w grejpfrucie i jego soku hamują enzymy wątrobowe, które odpowiadają za przemianę określonych substancji leczniczych. Zahamowanie wydzielania enzymów spowalnia rozkład niektórych związków aktywnych biologicznie i przez to doprowadza do wzrostu ich stężenia we krwi. M oże to przynieść korzystne efekty

Efekty uboczne leczenia 1 0 9

terapeutyczne, ale także nasilić intensywność działań niepożądanych. Efekt ten nie występuje u wszystkich ludzi, ponieważ każdy człowiek ma genetycznie uwarunkowane różne ilości enzymów wątrobowych.

N iektóre laboratoria podczas pobierania krwi nadal posługują się przestarzałymi probówkami, które po użyciu są sterylizowane i ponownie stosowane. Nowoczesne je d norazowe strzykawki ze sztucznego tworzywa kosztują wprawdzie więcej, ale są bezpieczniejsze i chronią przed ryzykiem zapalenia wątroby lub infekcji HIV

Alternatywne metody oraz nowe sposoby leczenia i zmniejszania bólu

1 1 0 B o re lio za - ch o ro b a p rz e n o s z o n a p rze z k leszcze

Zwalczenie bólu - co można zrobić samemu?

Poniższe wskazówki i zalecenia pochodzą z grup wsparcia dla chorych na boreliozę. N iektórym pomagają. M ożna je także zastosować do leczenia innych dolegliwości. Dlatego są warte wypróbowania.

AkupunkturaNakłucia igłą wywodzące się z tradycyjnej chińskiej medycyny mogą wpływać na układ odpornościowy. N a przykład, jeśli pobudzona zostanie produkcja własnego środka przeciwbólowego, beta-endorfiny, dochodzi do zmiejszenia dolegliwości związanych z zapaleniem stawów i fibromialgią.

Arnika

N a zapalenia stawów z towarzyszącą gorączką i obrzękami pomagają hamujące proces zapalny okłady z arniki. Poza tym zimne okłady dodatkowo uśmierzają ból.

i m m § | g r f ® k

Olejki majerankowy i rozmarynowy, rozcieńczone oliwą z oliwek lub naturalnym olejkiem do ciała, działają odprężająco na kark i ramiona. Jałowiec pospolity, rozmaryn i lawenda pomagają w bólach pleców. Kąpiele z kilkoma kroplami olejku z rum ianku, lawendy, jałowca pospolitego, eukaliptusa i rozm arynu uśmierzają ból.

Alternatywne metody oraz nowe sposoby leczenia i zmniejszania bólu 1 1 1

Biofeedback

Zmniejszenie bólu poprzez silę umysłu zaczyna się, gdy umieszczone na ciele elektrody zaczną rejestrować i pokazywać na m onitorze rozluźnienie pacjenta. Poddany terapii uczy się, jak można samodzielnie wpływać na procesy fizjologiczne: pracę serca, ciśnienie krwi i napięcie mięśni. Pacjent widzi swoje postępy na m onitorze i uczy się, jakim i myślami może osłabić odczuwanie bólu.

Brodaczka właściwa

Główną substancją brodaczki właściwej (Usnea barbata), rodzaju porostu z północno- europejskich lasów i sadów, jest kwas usninowy. Działający silnie jako antybiotyk, kwas usninowy, jest czasami bardziej skuteczny od penicyliny. W przypadku infekcji bakteryjnej zaleca się stosowanie go 2-3 razy dziennie, rozcieńczając dziesięć kropli nalewki w dużej ilości wody. U niektórych ludzi brodaczka właściwa wywołuje zaburzenia żo- łądkowo-jelitowe. Zaleca się zasięgnięcie porady lekarskiej.

Drenaż limfatyczny

Ta szczególna forma łagodnego masażu wspomaga przepływ limfy, płynu śródtkanko- wego, powstałego na skutek przesączania się osocza krwi z drobnych naczyń do przestrzeni międzykomórkowych. Limfa rozprowadza m.in. limfocyty (krwinki białe), które zwalczają inwazje bakteryjne.

Dźwiekoterapia

Niewłaściwe tony wywołują złe samopoczucie, agresję, depresję, skurcze i smutek. Przyjemne dźwięki lub piękny głos poprawiają nastrój, łagodzą napięcia, dają ufność i nadzieję. Wpływ dźwięków na psychikę sprawia, że dźwiękoterapia jest wykorzystywana w niektórych klinikach rehabilitacyjnych. Pacjenci z dolegliwościami bólowymi, z zaburzeniami snu znajdują ukojenie w tzw. kołyskach, które są jednocześnie około 2-metrowym i drewnianymi instrum entam i, współbrzmiącymi z rytm em oddechu leżących w nich pacjentów. Pacjenci doświadczają w kołyskach cudownego stanu odprężenia. Ból się zmniejsza, zbyt wysokie ciśnienie obniża się. Po zastosowaniu tej m etody wielu pacjentów przez długi czas znowu może przesypiać całe noce.

112 B o re lio za - ch o ro b a p rz e n o s z o n a p rze z kleszcze

Nasze komórki produkują dobre i złe eikozanoidy. Ich odkrycie zostało nagrodzone w 1982 roku Nagrodą Nobla. Dobre eikozanoidy wykazują działanie jako czynniki leczące zapalenia i wspomagające gojenie się ran, zmniejszają bóle i pobudzają system odpornościowy. Złe mają działanie przeciwne. Eikozanoidów nie można zażywać, można tylko wpływać na ich produkcję poprzez odpowiednie odżywianie. Jedna trzecia powinna powstawać z chudego białka pochodzącego z mięsa, ryb i soi, dwie trzecie z warzyw, sałaty i owoców. Eikozanoidy są produktami przemiany nienasyconych kwasów tłuszczowych. Źródłem mogą być: oleje z oliwek, rzepaku, orzechów lub awokado.

Enzymy

Preparaty zawierające w swoim składzie takie związki, jak: trypsyna, chymotrypsyna, papaina, bromelaina, pankreatyna, lipazy, amylazy, pomagają przy odtruciu i przyspieszają procesy przemiany materii.

Elektroterapia

Nerwobóle zmniejszają się od wpływem prądu elektrycznego o niskiej częstotliwości. W tym celu proponuje się różnorodne urządzenia. Z ich rzeczywistym działaniem najlepiej zapoznać się w grupach wsparcia.

F i z j o t e r a p i a

Ciepłe powietrze, masaże, kąpiele, masaże podwodne i gimnastyka korekcyjna usuwają napięcie i prowadzą do zmniejszenia bólów nerwowych, mięśniowych i stawowych. Przerywają one diabelski krąg: ból - napięcie mięśni - zaburzenia ukrwienia - ból, poprawiają samopoczucie.

Hiperbaryczne natlenianie fHBOl

Leczenie odbywa się w komorze ciśnieniowej, w której wdycha się czysty tlen. Tlen zabija bakterie. Po 3-4-tygodniow ych codziennych seansach leczniczych pacjenci


opowiadają o zmniejszeniu się dolegliwości i wyraźnym przedłużeniu okresów m iędzy ich występowaniem. Rozpoczęte w 2006 roku badanie naukowe w C entrum Terapii T lenem w Duesseldorfie ma na celu wyjaśnienie skutków leczenia.

Ta bardzo stara m etoda leczenia powoduje stan transu między snem a czuwaniem, w którym pacjent może zaktywować własne siły do uzdrowienia ciała i duszy. M etoda pomaga także uświadomić sobie trudne problemy i ułatwia znajdowanie sposobu ich rozwiązywania.

Niektórzy uzdrowiciele lub znachorzy nazywają się homeopatami, co jednak nie ma nic wspólnego z klasyczną homeopatią w edług Samuela H ahnem anna. N ie potrzebuje ona ani laboratoriów, ani osobliwych urządzeń do rezonansu lub analiz, tylko uważnych słuchaczy i analityków. W homeopatii stosuje się wysoko rozcieńczone substancje w formie tabletek, kropli, syropów, maści lub globulek. Systemowa homeopatia leczy konkretne dolegliwości, całościowa natom iast szuka środka, który pasuje do osobowości pacjenta. Droga do tego opiera się na zebraniu wywiadu, stworzeniu całościowego obrazu pacjenta w odniesieniu do historii choroby, jego niechęci, charakteru, nastawienia życiowego. Zaletą tego sposobu leczenia jest umożliwienie organizmowi samoregulacji i to nie tylko w związku z dolegliwościami związanymi z boreliozą.

Jemioła

Słyszeliśmy od pewnej pielęgniarki, że jej samej zastrzyki z ekstraktem z jemioły, podawane przez skórę brzucha, w ciągu kilku dni przyniosły znaczną poprawę i ograniczyły dolegliwości bólowe. Z książki „So arbeitet das Im m unsystem ” (V. Friebel, J. Ledvina, A. Rossmeier, Falken Verlag, 1992) pochodzi uzasadnienie: W przypadku preparatu z jem ioły po 6 godzinach od iniekcji występuje w prawdzie spadek, ale 24 godziny później wzrost naturalnych kom órek zabójców (NK) i dużych limfocytów z ziarnistościami. W przypadku kombinowanych preparatów roślinnych (jemioła, waw


rzyn wilcze łyko, wilczomlecz) stwierdzono stymulację niespecyficznego układu im munologicznego, która jest nawet silniejsza, niż w przypadku pojedynczych preparatów. Ale także preparaty stosowane doustnie mogą stymulować układ imm unologiczny. W każdym przypadku jednak zbyt wysokie dawki mogą doprowadzić do przeciwnego efektu, także do powstania alergii. Przed zastosowaniem preparatu koniecznie należy skonsultować się z lekarzem.

Dostępne w aptece kompresy z kłącza perzu ochładzają lub ocieplają bolące stawy.

Leczenie bolu

Najczęściej podejmują się go anestezjolodzy z dodatkową specjalizacją. Koszt indywidualnych strategii leczenia bólu musi być często pokrywany we własnym zakresie. Próby autorki, aby w ten sposób zmniejszyć bolesną sztywność karku, pozostały bez w idocznych efektów.

Zgodnie z przekonaniem felczerów, a także lekarzy, magnesy pomagają w zwalczaniu infekcji, poprawie ukrwienia, hamowaniu zapaleń, zmniejszaniu bólu dzięki mobilizacji własnych sił zdrowotnych organizmu. Znana jest nam pacjentka, która w ten sposób skutecznie zwalczyła dolegliwości związane z boreliozą. Bogata literatura na ten tem at jest dostępna w księgarniach.

Butelki z lodem, chłodzące poduszki żelowe i z pestkami z wiśni, a także pobyt w komorze lodowej, zalecane są pacjentom z zapaleniem stawów, w celu zmniejszenia bólu.

Masaże

Rozluźniają one napięcia i wspomagają wydzielanie horm onów szczęścia (endorfin).


Ma ifi.xe£ iamwjsli:ei gdirH£hMBiorąc pod uwagę, że cała stopa jest jak mapa odzwierciedlająca wszystkie narządy i części ciała, terapeuci opracowali mapę stóp. Leczniczy masaż stóp prowadzi do poprawy samopoczucia, poprawy krążenia i udrożnienia kanałów energetycznych.

Działanie medytacji pomagające ignorować ból wymaga ćwiczeń i pomocy trenera duchowego. Istnieje podobieństwo między medytacją a treningiem autogennym, jednak tę pierwszą przeprowadza się w pozycji siedzącej.

H ulda Regehr Clark nie jest lekarką. Studiowała biologię, biofizykę i fizjologię kom órkową i znana jest w Niem czech ze swojej książki „Heilung ist móglich” (przyp. tłum. Wyleczenie jest możliwe). Rozwinęła ona metodę, w której wirusy i bakterie - także Borrelia - unieszkodliwia się prądem elektrycznym przepływającym przez elektrody. U rządzenie pracuje przy napięciu 5-10 Volt i częstotliwości 10-500 tys. Hz. N ie w olno go stosować w ciąży i w przypadku posiadania rozrusznika serca. Niektórzy pacjenci z zaufaniem poddali się tem u leczeniu. Słyszeliśmy, że odczuwali oni pewną poprawę; nie pojawiły się jednak informacje o uzdrowieniach.

Metronidazol

W 1998 roku grupa badawcza Brorson w szpitalu Ulleval w Oslo doniosła, że ruchliwość Borrelia zmniejsza się znacznie pod wpływem działania metronidazolu. Tego badania in-vitro (czyli przeprowadzonego w probówce) nie można przenieść wprost na ludzi, ponieważ substancję tę, pod nazwą Cont, dopuszczono tylko do krótkotrwałego użytkowania. M imo to, w ostatnich latach metronidazol stosuje się w leczeniu boreliozy.

Niegbędnekwasytłuszczowe

D r Joseph Burrascano w celu eliminacji dolegliwości bólowych, słabości, odrętwienia i depresji zaleca stosowanie kwasu linolowego i arachidowego, występujących np. w o le ju rybim, oleju z wiesiołka, z czarnej porzeczki lub z ogórecznika.

116 B o re lio za - ch o ro b a p rz e n o s z o n a p rze z kleszcze

Oczyszczenie jelit

Przemawia za tym wiele przesłanek. Ważne jest picie letniej wody, herbat ziołowych, dokładnego przeżuwania kleiku ryżowego, robienie odprężających przerw w postaci ciepłych okładów na brzuch. Niewskazane są mięso, wędliny, kawa ziarnista, czarna herbata, nikotyna, alkohol, cukier. Po antybiotykoterapii zaleca się zasiedlenie przewodu pokarmowego dobrymi szczepami bakterii za pomocą odpowiednich środków pro- biotycznych.

Odczulanie

Podobne leczy się podobnym - to maksyma odnosząca się do leczenia odczulaniem. W metodzie tej stosuje się leki homeopatyczne, wytwarzane z mikroorganizmów wywołujących chorobę, z narządów i płynów ustrojowych oraz formę szczepionki zawierającą zabite Borrelia. Podręcznikowa medycyna nie wypowiada się wprawdzie na ten temat. Docent dr med. Dieter Hassler w 1998 roku określił leczenie odczulaniem jako „ranienie ciała”.

Odtruwanie

Poszczenie, masaże tkanki łącznej z drenażem limfatycznym, stosowanie alg (AFA, Spi- rulina, Chlorella) działają odtruwająco. Przy podwyższonym poziomie cholesterolu, zależnym od przemiany materii, m ożna stosować kolestyraminę. N aturalną alternatywę stanowią łupiny nasion babki jajowatej.

Okład ze śrutu pszenicznego

Powinien zmniejszać bóle stawowe. W tym celu gotuje się śrut pszeniczny w mieszance zawierającej równe ilości wody i octu, a następnie wstrzykuje się pól mililitra wywaru w lnianą chusteczkę. Gorący okład powinien być stosowany na bolące stawy, zabezpieczony folią i chusteczką higieniczną. Czas działania: 2-3 godziny.

Olgj-arganowyOlejowi pochodzącemu z ziaren Arganii (Maroko) przypisuje się liczne właściwości uzdrawiające, m.in. wzmocnienie układu odpornościowego i zmniejszenie dolegliwo


ści. Monachijski lekarz dr Peter Schleicher leczy nim trądzik, egzemy, zmarszczki, neu- rodermatitis, łuszczycę, alergię słoneczną, cellulit, chorobę Alzheimera, zawał serca, choroby nowotworowe.

Olejzdziurawca

Aconit - olej przeciwbólowy (preparat homeopatyczny), stosowany w celu krótkotrwałego łagodzenia nerwobóli, można samemu przygotować z kwiatów dziurawca.

Postępującenapieciemieini

M etoda o nazwie „progresywna relaksacja mięśni”, opracowana przez amerykańskiego fizjoterapeutę Edm undajacobsena, jest łatwa i można się jej nauczyć samemu. Jej podstawowa zasada opiera się o to, że napina się silnie mięśnie, po pięciu sekundach powoli je rozluźnia i w ten sposób odczuwa przyjemne odprężenie i zmniejszenie bólu. Ćwiczenia te działają tak silnie, że mogą być zastosowane w celu zwalczenia strachu związanego z lataniem (wg: „Angenehme Reise“, N eun Schritte gegen Flugangst).

Propolis (kit pszczeli)

W propolisie wykryto kilkaset różnorodnych związków chemicznych: flawonoidy, kwasy aromatyczne, estry, alkohole, aldehydy, kumaryny, terpeny, sterole, kwasy tłuszczowe, mikroelementy. Lecznicze działanie propolisu jest efektem synergistycznym zawartych w nim związków chemicznych. M a on zdolność niszczenia, blokowania bakterii, grzybów chorobotwórczych, w irusów i pierwotniaków. Właściwości farmakologiczne propolisu umożliwiają miejscowe znieczulenie, regulację ciśnienia, wzm ocnienie wydzielania żółci, odtruwanie wątroby, leczenie wrzodów, ran. Propolis jest dostępny w kroplach, kremach, sprayu, tabletkach, proszku, maści i w postaci płynnego wyciągu. C o prawda, nie jest możliwe, aby w ten sposób wyleczyć boreliozę, ale niektórzy pacjenci donoszą o poprawie stanu ogólnego.

Pożywienie

Tak, jak w przypadku innych, ciężkich chorób, osoba cierpiąca na boreliozę czuje się znacznie lepiej, jeśli zrezygnuje z alkoholu, nikotyny, kawy, słodyczy oraz, przejścio


wo, z mięsa i wędlin. Natom iast przygotowane z fantazją warzywa, sałata, produkty mączne, ryż i owoce dobrze uzupełnią pożywienie. Herbata, soki owocowe i woda wypijane w dużych ilościach pomagają w wypłukiwaniu związków, których organizm chce się pozbyć.

RelaksDuchowe spacery przy specjalnej, relaksującej muzyce psychoterapeutycznej mają tę zaletę, że nawet ludzie żyjący w ciągłym napięciu sami uwalniają się ze świata bólu.

Samento l p odobnespecyf iki - medycy nanaturalna

Samento, nalewka lub kapsułki z peruwiańskich pnączy o nazwie koci pazur, znana także jako vilcacora, służy do wspomagania układu immunologicznego. Czekamy na wyniki leczenia.

Sauna

Istnieją zarówno opinie za, jak i przeciw regularnym wizytom w saunie w celu zm niejszenia dolegliwości stawowych. Każdy musi sam wypróbować, czy czuje się dobrze czy nie w trakcie i po saunie. N ow e rodzaje suchych saun w podczerwieni budzą podejrzenie (niepotwierdzone przez medycynę podręcznikową), że głęboko wnikające ciepło może powodować ponowną aktywację ognisk zapalnych w stawach.

Sport

Szybkie chodzenie, ćwiczenie w dom u, pływanie i ruch w wodzie, na przykład aqua- aerobik, są możliwe nawet w przypadku dolegliwości stawowych. W ielu pacjentów opowiada, że po takim ruchu - najlepiej na świeżym powietrzu - czują się znacznie lepiej, nawet, jeśli na początku kosztuje ich to wiele wysiłku.

Srebrokoloidalne

Srebro koloidalne to elektrycznie naładowane cząsteczki srebra w wodzie, działające jak katalizator i hamujące enzymy, których bakterie potrzebują do swojej przemiany


materii. N iektórzy pacjenci po spożyciu srebra koloidalnego czują się ponownie wolni od dolegliwości. Czy rzeczywiście borelioza występowała u nich samodzielnie lub jako współzakażenie - nie możemy ocenić. Natom iast słyszeliśmy o wielu przypadkach, kiedy ludzie ciężko chorowali po tym leczeniu.

Substancje mineralne

G rupy wsparcia radzą ostrożnie sprawdzać działanie preparatów i stosować się do zaleconego dawkowania; a jeżeli je przekraczać, to tylko przez bardzo krótki czas. Układ odpornościowy można wzmacniać za pomocą cynku.

Substancje witalne

Nasz układ immunologiczny, dopóki jest nienaruszony, chroni nas przed wniknięciem takich czynników chorobotwórczych, jak bakterie i wirusy. Jeśli jest osłabiony, ochrona przed infekcjami staje się mniej skuteczna i szkodliwe drobnoustroje mogą się łatwiej dostawać do organizmu. Do substancji witalnych (biologicznie czynnych) zalicza się witaminy, związki mineralne, a także olej rybi, siarczan glukozaminy (do odbudowy chrząstek, ścięgien i więzadeł) czy inozytol przeciwko depresji. N a podstawie objawów choroby m ożna ocenić indywidualne potrzeby.

Terapia neuronalna

W tej terapii za pomocą iniekcji w bolące części ciała wprowadza się lokalnie środki anestetyczne, które w ciągu bardzo krótkiego czasu powodują ustąpienie objawów (zob. s. 100, Rehabilitacja i leczenie bólu w boreliozie).

Pierwotnie rozwinięta w USA terapia S/C stała się znana dopiero w 2006 roku. N ie ma żadnego naukowego opracowania na ten temat, tylko informacje o rzekomym ustąpieniu dolegliwości, także u pacjentów z boreliozą. Podejrzewa się, że Borrelia giną pod wpływem wzrastającego poziom u S/C w płynach ustrojowych organizmu. Wzrastająca ilość soli i witaminy C uaktywnia namnażanie się białych krwinek i wytwarzanie białek, które niszczą ścianę komórkową bakterii.

120 B o re lio za - c h o ro b a p rze n o s zo n a p rze z kleszcze

O d strony praktycznej terapia wygląda tak, że naturalne sole ze sklepów ze zdrową żywnością oraz kwas askorbinowy (witamina C) rozpuszcza się razem z sokiem z cytryny w 0,75 litra wody i pije się łykami przez cały dzień. Dawkowanie rozpoczyna się od jednego grama na sześć kilogramów masy ciała i może być zwiększone w zależności od tolerancji organizmu. Z naukowego punktu widzenia dochodzi jednak do dezaktywacji witaminy C poprzez stopniowe utlenianie niestabilnych produktów przemiany materii.

Wiadomo, że pod wpływem tej terapii, prowadzonej w czterotygodniowych cyklach, pojawia się reakcja Herxheimera, czyli wydzielanie toksyn z zabitych bakterii. Wyraźnie widoczna poprawa pojawia się dopiero po kilku cyklach Herxheimera. M etody odtruwające, jak węgiel aktywny i przyjmowanie alg (Chlorella, Spirulina) wzmacniają te reakcje (wg: www.borreliose-abhilfe.de).

Tradycyjnamedycyna chińska

Podstawą tradycyjnej medycyny chińskiej jest filozoficzny sposób pojmowania życia, który wychodzi z założenia, że przeciwieństwa przyciągają się i jednocześnie uzupełniają. Zdrowie i dobre samopoczucie oznaczają w chińskim rozum ieniu harmonijną równowagę wszystkich sił. U trata równowagi prowadzi do choroby. Dlatego medycyna chińska nie leczy bolących stawów, tylko cały system człowieka w jego otoczeniu.

Klinika tradycyjnej medycyny chińskiej w Koetzting chwalona jest przez niektóre kręgi grup samopomocy z powodu zmniejszania objawów bólowych. Sama klinika zna własne możliwości w leczeniu chorych na boreliozę. Niektórzy pacjenci donosili o skutecznym złagodzeniu dolegliwości, inni byli rozczarowani. We wszystkich przypadkach borelioza jest w Koetzting zasadniczo leczona antybiotykami, a zioła lecznicze m edycyny chińskiej stosowane są jako metoda towarzysząca. W klinice wykonuje się poza tym akupunkturę i stosuje chińskie leki z chińską techniką masażu TU IN A , z terapią oddychania i poruszania się Q I-G O N G oraz rozważną dietę. „Pacjent powinien odkryć, że odpowiedzialność za jego zdrowie i dobre samopoczucie rzeczywiście należy tylko do niego”.

W idealnych przypadkach, nowoczesna, zachodnia medycyna współdziała ściśle z tradycyjną medycyną chińską. Przez niektórych chińskich lekarzy praktykowane są także stare metody terapii sprzed ponad 5000 lat.

Chińskie ćwiczenia przeciwbóloweBolące stawy pociera się dłońmi około stu razy zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Czy ciepło tarcia lub magnetyczne działanie doprowadza do uśmierzenia dolegliwości, pozostaje tajemnicą.

http://www.borreliose-abhilfe.de


Chińskie, sensacyjne uzdrowieniaD r med. Qingcai Zhang, praktykujący w Now ym Jorku chiński lekarz, wykonujący także akupunkturę, jest przekonany, że wiele chińskich leków ziołowych może zastąpić antybiotyki, sterydy (kortyzon) i niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. diklofenak, kwas acetylosalicylowy, ibuprofen). N iektóre leki ziołowe, przede wszystkich wysoko skoncentrowany ekstrakt z czosnku w ampułkach lub kapsułkach, m ają większy zakres działania antybakteryjnego niż antybiotyki. Jesienią 1998 roku Zhang donosił, że chińskimi ziołami wyleczył 100 pacjentów z boreliozą. W większości przypadków m ożna było odstawić podawane antybiotyki. W każdym razie leczenie metodami medycyny naturalnej musi trwać około 6 miesięcy. W czasie dwóch pierwszych tygodni dochodzi do reakcji Herxheim era z pogorszeniem się objawów, co jest świadczyo skuteczności terapii.

Chińskie ziołaKlasyczna receptura „D u-huo-ji-sheng-tang” służy do hamowania zapaleń i uśmierzania bólu oraz wzmacniania układu immunologicznego i ogólnego stanu zdrowia od czasów dynastii Tang (1350). W jej skład wchodzi 15 różnych, chińskich ziół, w tym korzeń Angelika pubescens i Achyranthis, krzew jem ioły i korzeń goryczki wielkolistnej.

Trening ąutogenny

Relaksacji za pomocą treningu autogennego należy uczyć się od instruktora. Kto poprawnie opanuje techniki relaksacji, posiada klucz do stłumienia uczucia bólu i strachu oraz pozbycia się napięcia i skurczów mięśni.

Trening służący odbudowie mięśniDobrze dopasowane ćwiczenia z przyrządami lub bez, pod fachowym nadzorem, do wyboru także w wodzie, wzmacniają m uskulaturę i poprawiają nastrój.

JUkodtft ciepło kolorówChodzi o leczenie ciepłem przy świetle ultraczerwonym, które, poprzez dodawanie przyjemnych dla pacjenta kolorów, powinno wzmacniać siły witalne i chęć wyzdrowienia.


Urządzenia wibracyjne GąHleo

Galileo jest urządzeniem do wibracji całego ciała. Wibracje wywołują naturalne skurcze we wszystkich zaangażowanych partiach mięśni.

Zdrowy post

Każdy, kto raz lub dwa razy w roku pozwala odpocząć organizmowi przez poszczenie, daje sobie okazję do oczyszczenia się. Także po terapii antybiotykowej ważne jest pozbycie się pozostałości po lekach. Pacjenci z boreliozą donosili, że przez jakiś czas po poście czuli się ,jak nowo narodzeni”. Objawy bólu i męczliwości znikały. Nierzadko słyszy się, że poszczenie pomaga w rozjaśnieniu myśli, sprzyja niezwyczajnemu widzeniu, we wszystkich przypadkach dodaje sił i odwagi.

Całkiem nowa metoda leczenia: protokół Marshalla

Wolfgang Maes, czerwiec 2006D r Trevor Marshall pochodzi z Australii, żyje w Kaliforni i był chory na sar- koidozę. Protokół Marshalla został przez niego rozwinięty na podstawie naukowego opracowania z dziedziny biologii molekularnej i po raz pierwszy przedstawiony w 2001 roku.

Schemat terapii służy pokonaniu wielu przewlekłych chorób, które do dziś są przeważnie leczone nie przyczynowo, tylko objawowo. Chodzi tu o uporczywe, zapalne choroby, jak sarkoidoza, borelioza, CFS (zespół przewlekłego zmęczenia), fibromialgia lub reumatoidalne zapalenie stawów. C horoby i zjawiska autoimmunologiczne, których częściowo jeszcze nie traktuje się jako zapalne, są w każdym razie w opracowaniu: toczeń, cukrzyca, MS (stwardnienie rozsiane), ALS (stwardnienie boczne zanikowe), łuszczyca, choroba Parkinsona, choroba Crohna lub zespół Sjoegrena.

Według Marshalla, zgodnie z najnowszymi odkryciami m olekularno-bio- logicznymi, za choroby te odpowiedzialne są różne, żyjące w komórkach i występujące w formie pozbawionej ściany komórkowej bakterie (CWD - celi wali deficient bakteria), jak Borrelia, Riketsja, Chlamydia, Mykoplasma, Bartonella i na- nobakterie. Specjalna zdolność tych mikroorganizmów do ciągłego przemieszczania się w komórkach ciała, nawet w fagocytach (komórki żerne, białe krwinki), chroni je przed działaniem układu immunologicznego. Powstająca w ten


sposób trwała stymulacja układu odpornościowego prowadzi do występowania całej palety objawów u osób przewlekle zainfekowanych i chorych.

Te bakterie występują często jako wewnątrzkomórkowe lub pozbawione ściany drobnoustroje i znane są m.in. jako sferoplasty, cysty form y L lub pęcherzyki. Ponieważ celem wielu antybiotyków jest uszkodzenie ściany kom órkowej, nie działają one na te bakterie. Jeśli m ikroorganizmy ukrywają się w komórkach ciała lub brakuje im ściany, nie może ich pokonać najsilniejszy antybiotyk. Według Marshalla, stosowanie antybiotyków często wywołuje dopiero przemianę bakterii w formę pozbawioną ściany lub skłania je do ucieczki, a odpow iednim m iejscem chroniącym przed lekami przeciwbakteryjnym i jest wnętrze komórki.

Antybiotyki, stosowane standardowo nie tylko w przypadku boreliozy, prowadzą wprawdzie do likwidacji objawów, ale nie do wyleczenia, ponieważ, w edług Marshalla, powodują śmierć tylko niektórych bakterii, lecz nie tych wewnątrzkomórkowych i pozbawionych ściany. Zbyt wiele mikroorganizmów pozostaje żywych i po ponownym opuszczeniu kom órek gospodarza, w bardziej sprzyjających warunkach zewnętrznych, szybko się przeistaczają i dalej namnażają.

Bakterie te mogą generować przewlekłe procesy zapalne, których cechy wspólne wywołują typowe, nadm ierne reakcje immunologiczne, definiowane pojęciem odpowiedzi immunologicznej TH 1. Komórki TH 1 są limfocytami T pomocniczymi, a więc ważnymi komórkami odpornościowymi, znanymi także jako limfocyty CD4. W trakcie tej odpowiedzi immunologicznej, pod wpływem mikroorganizmów i ich działania na komórki, produkowane są przekaźniki immunologiczne, a więc własne związki chemiczne, zwane cytokina- mi (np. TNF-alfa, interferon-gamma, interleukiny). Te cytokiny podtrzymują m.in. skomplikowane mechanizmy regulacyjne przewlekłego procesu zapalnego w tkankach i wyrządzają liczne szkody.

G łównym problem em w przypadku opisanych infekcji jest to, że bakterie wnikają do kom órek odpornościowych i, pozbawione ściany komórkowej, nie są rozpoznawane ani zwalczane przez układ immunologiczny, a poza tym są nieosiągalne dla leków. W spomniane bakterie, w edług protokołu Marshalla, najczęściej nie są oporne na antybiotyki, jak się powszechnie uważa. Antybiotyki mogą mieć wysoki potencjał, ale nie mogą wniknąć do kom órek lub zabić pozbawionych ściany komórkowej mikroorganizmów. Wywołujące chorobę bakterie opierają się bezpośredniej, wymagającej obronie immunologicznej, nie prowadzą jednak do osłabienia odporności, odwrotnie, prowadzą do niepo


trzebnej i szkodliwej nadmiernej stymulacji układu immunologicznego. M arshall ubolewa, że większość wyników badań z dziedziny biologii molekularnej nie jest do dziś wystarczająco znanych i stosowanych w działaniach klinicznych.

Tym procesom zapalnym, wywoływanym przez wewnątrzkomórkowe lub pozbawione ściany komórkowej bakterie, często towarzyszą anomalia przemiany witam iny D i horm onu angiotensyny II. Bakterie wymuszają produkcję w itam iny D i pobudzają produkcję angiotensyny II, horm onu tkankowego zwężającego naczynia krwionośne. Fatalne skutki to: nadmierna reakcja układu odpornościowego, nasilenie namnażania się bakterii, ochrona czynników infekcyjnych przed układem odpornościowym. W itamina D i angiotensyna II są, zgodnie z protokołem Marshalla, czynnikami kluczowymi.

W itamina D występuje w organizmie w dwóch postaciach: jako horm on - aktywna 1,25-hydroksy-witamina D (kalcytriol) i jako forma zmagazynowana w tłuszczach, nieaktywna 25-hydroksy-witamina D (kalcydiol). Potwierdzenie występowania procesów powodujących chorobę uzyskuje się w testach krwi. Jeśli stężenie 1,25-D we krwi jest podwyższone (powyżej 45 pg/ml) i/ lub poziom 25-D jest obniżony (poniżej 20 ng/ml), występuje wtedy, według Marshalla, zaburzenie przemiany materii w postaci infekcji zależnej od TH 1. Jeśli podzieli się poziom witaminy 1,25-D przez 25-D, otrzyma się współczynnik D. N orm alny jest, w edług Marshalla, współczynnik wynoszący 1,3. Wartości powyżej 1,6 wskazują już na reakcje zapalne T I I l . Im wyższy jest ten współczynnik, tym silniejsze są te reakcje.

Marshall wychodzi z założenia, że układ im m unologiczny m usi być w stanie się przestawić i własnymi siłami uśmiercić czynniki chorobotwórcze. Wym ienione w Protokole Marshalla, bardzo nisko dawkowane antybiotyki, zapobiegają uruchom ieniu wspomnianej kaskady cytokinowej i wywołaniu procesów zapalnych. Protokół Marshalla dzieli się na trzy fazy. W pierwszej zaleca się przede wszystkim redukcję poziom u w itam iny D. D o tego zalicza się zmniejszenie ekspozycji na światło słoneczne i każde inne jasne źródło światła, noszenie specjalnych okularów słonecznych i redukcję spożywania produktów zawierających witaminę D, jak wątroba, jajka, oleje rybne oraz margaryna, mleko i zboża (płatki, musli), które są wzbogacane w witam inę D.

Dodatkowo w fazie I wprowadza się substancje, które pierwotnie stosowane były do leczenia nadciśnienia, przede wszystkim blokery receptora angiotensyny II (ARB), jak olmesartan. Olm esartan stosuje się w dawkach trzy- lub czterokrotnie wyższych niż te przewidziane w leczeniu nadciśnienia, wy


noszące 40 m g co 6 do 8 godzin. Celem jest zablokowanie receptorów angiotensyny II, obniżenie poziom u witaminy D, wsparcie układu immunologicznego, wspomaganie narządów, blokowanie aktywności bakteryjnej oraz uczynienie drobnoustrojów ponownie widocznymi i tym samym dostępnymi dla systemu obronnego organizmu.

Marshall: „Blokada angiotensyny II osłabia bakterie do m om entu, kiedy mogą być łatwo zabite. Redukcja witaminy 1,25-D powoduje, że bakteriom trudniej jest przemieszczać się do i z komórek, które zostały przez nie zainfekowane”.

W dalszym przebiegu fazy I, po conajmniej 14 dniach stosowania olme- sartanu, pacjent rozpoczyna dodatkowo przyjmowanie antybiotyku, minocykliny, dawkowanego przez 2 dni w ilości 25 mg lub mniejszej. Dopasowanie lub bardzo wolne zwiększanie dawki do 100 mg, jest indywidualne, zależne od sytuacji, przebiegu choroby i obrazu dolegliwości.

Podczas terapii olmesartanem samodzielnie lub dodatkowo z minocykli- ną należy w każdym momencie liczyć się z gwałtownym pogorszeniem albo reakcją Herxheimera. Jest to nieuniknione, wyraźnie pożądane i stanowi pewien dowód powodzenia leczenia, przede wszystkim dowód na obumieranie bakterii. W celu złagodzenia dolegliwości wywołujących reakcję H erxheim e- ra, Marshall zaleca bioflawonoid kwercetynę, w tym przypadku 500 mg 3-4 razy dziennie.

Po około trzech miesiącach lub dłuższym czasie, w zależności od sytuacji, w II i III fazie dodaje się kolejny antybiotyk i po kilku miesiącach aż do roku, zawsze na podstawie oceny skuteczności terapii i odpowiedzi organizmu, jeszcze jeden. Najczęściej chodzi o tetracyklinę, klindamycynę łub azytromycynę. Antybiotyki stosowane są dalej w bardzo niskich dawkach i dłuższych odstępach (np. tylko co dziesięć dni) niż normalnie.

Cała procedura może trwać 2-3 lata. D o tego, w zależności od sytuacji, reakcji Herxheim era i stanu ogólnego, stosowane antybiotyki mogą być zm ieniane i kombinowane, aby dotrzeć do możliwie jak największej liczby zarazków i współzakażenia. ARB-bloker olmesartan jest stosowany przez cały czas trwania leczenia.

Efekt terapeutyczny staje się widoczny, w edług Marshalla, na podstawie coraz mniej nasilonych objawów i reakcji Herxheim era i powinien być regularnie, około co cztery tygodnie, sprawdzany przez lekarza. Sprawdzać należy: morfologię, parametry zapalenia (CRP, ACE), wskaźniki uszkodzenia nerek i wątroby, obie w ym ienione w itam iny D, cytokiny, status im m unologiczny


z odpowiednim zestawem limfocytów, fosfatazę alkaliczną, trójglicerydy i serologię bakteryjną/wirusologiczną.

Marshall twierdzi: „Wszystkie, przewlekłe boreliozy są chorobami TH 1, wywoływanymi przez wewnątrzkomórkowe i pozbawione ściany komórkowej bakterie”. Podkreśla on, że w przypadku większości typowych objawów boreliozy najczęściej nie chodzi tylko o bakterie, które ją wywołują, ale często o znacznie więcej różnorodnych mikroorganizmów. Dlatego tak ważne jest w prowadzenie antybiotyków, które leczą choroby szerokim spektrum działania.

Marshall jest przekonany: „Tylko układ odpornościowy może pomóc!” Jednak nadreaktywny układ immunologiczny, pobudzony ciągłym procesem zapalnym, musi być najpierw ponownie zdolny, aby powrócić do prawidłowego funcjonowania. Celem Protokołu jest wyleczenie przewlekłych chorób, a więc powinien on osłabiać bakterie, blokować reakcje zapalne i wzmacniać układ odpornościowy. Dla Marshalla ważne jest, aby pacjent był dobrze poinform owany i prowadził leczenie stosując się do wskazówek i w sposób zdyscyplinowany, po omówieniu i pod kontrolą lekarza prowadzącego.

W przypadku niniejszego Protokołu brak jest jeszcze długoterminowych doświadczeń. Opisano już część bardzo dobiych wyników, szczególnie w USA, gdzie aktualnie około 100 pacjentów realizuje ten sposób leczenia. W N iem czech, pod kontrolą lekarzy i specjalistów od infekcji, leczonych jest obecnie w ten sposób około 50 pacjentów. W Polsce dotychczas nie stosuje się tej m etody.

Protokół Marshalla nie został jeszcze potwierdzony naukowo. W N iem czech i w Polsce jest on znany tylko kilku lekarzom. Jest krytykowany przez niektórych lekarzy, a koszty nie są pokrywane przez kasy chorych.

Najważniejsze adresy internetowe, gdzie można zasięgnąć informacji na ten temat oraz wymienić myśli:» www.marshallprotocol.com » www.sarcinfo.com » www.sarkoidose.de » www.AutoimmunityResearch.org » members.aol.com /SynergyHN » www.sanitas.com.pl (strona w języku polskim)

Wolfgang Maes jest dziennikarzem, biologiem i od da wna jest chory na boreliozę.

http://www.marshallprotocol.com

http://www.sarcinfo.com

http://www.sarkoidose.de

http://www.AutoimmunityResearch.org

http://www.sanitas.com.pl

Jak uniknąć kleszczy? Skuteczna i nieskuteczna profilaktyka 127

Jak uniknąć kleszczy? Skuteczna i nieskuteczna profilaktyka

Ubranie

Przyjemnie jest poczuć powiew wiatru na odsłoniętych nogach - jednak w lesie lub na łące raczej należy unikać kontaktu z trawą i krzewami albo nosić długie spodnie. Kto ma zamiar zbierać grzyby, powinien koniecznie założyć długie spodnie ze śliskiej tkaniny oraz gumowce. N a jasnych materiałach można łatwiej dostrzec nimfy i dorosłe kleszcze.

Kleszcze przeżywają na zdjętej z ciała odzieży do trzech dni, aby zapolować na ofiarę przy następnym ubieraniu. Pomaga energiczne wytrzepanie i dokładne przeszukanie ubrań na zewnątrz i od środka oraz kwadrans w suszarce. Pobyt w zimnie nie szkodzi kleszczom, które zapadają przecież w sen zimowy.

Środki do ochrony przed kleszczami

Środki do ochrony przed insektami pochodzące z aptek i drogerii dają tylko w arunkową i ograniczoną czasowo ochronę. Ich sposób działania jest różnorodny. Są preparaty, które działają odstraszająco tylko przy bezpośrednim kontakcie ze skórą oraz inne, które powinno się rozpylić na spodnie i buty. Infekcja boreliozą możliwa jest jednak nawet m im o starannego spryskiwania i wcierania specjalnych substancji. O broże przeciw pasożytom dla psów i kotów zawierają środek owadobójczy lindan, który w ciągu kilku dni rozchodzi się w niskim stężeniu na zwierzęta domowe i zabija kleszcze.

Najpóźniej wieczorem, podczas rozbierania się, ajeszcze lepiej po zakończeniu pracy w ogrodzie lub po powrocie ze spaceru po lesie, powinno się obejrzeć ubranie i ciało pod kątem obecności kleszczy. Typowe kryjówki to: okolice podkolanowe, pachy, miejsca zgięcia kończyn górnych, nasada włosów, uszy, szyja, fałdy piersiowe, genitalia, palce u nóg.

Prysznic nie działa na kleszcze. Przeżywają pod wodą do trzech dni.

1 2 8 B o re lio za - ch o ro b a p rze n o s zo n a p rze z k leszcze

Z w k J C Ł ^ j j Q m i i .w f i

Kleszcze zassane na psie, kocie lub innych zwierzętach domowych nie stanowią zagrożenia dla ludzi, gospodarza mogą zmienić tylko te pasożyty, które nadal szukając, pełzają w sierści i potrafią przedostać się na ciało człowieka przy głaskaniu, szczotkowaniu albo spaniu w jego łóżku. Właściciele zwierząt domowych często opowiadają, że znajdują kleszcze w łóżku, albo zauważają je na sobie, kiedy już ssą ich krew.

Ten sposób kontaktu dzieci ze zwierzętami może okazać się zagrożeniem dla ich zdrowia. N ie jest wprawdzie możliwe, aby zassany na zwierzęciu kleszcz przeszedł na człowieka. Jednak kiedy zgarnięte z traw kleszcze szukają dogodnego dla siebie miejsca ukłucia, ludzie bardzo im odpowiadają jako gospodarze, ponieważ są mniej owłosieni od zwierząt i mają miękką skórę.

Czy są tu kleszcze?

Test na obecność kleszczy jest całkiem prosty do przeprowadzenia. Wystarczy wziąć biały frotowy ręcznik i potrzeć nim trawy i krzewy. Powinien do tego panować idealny dla nich klimat: temperatura 15-20°C, brak deszczu i niezbyt silny upał, ponieważ chowają się one wtedy pod liście. Kleszcze wczepiają się we frotową tkaninę i m ożna je zebrać pęsetą. Kto chce je zatrzymać jako dowód, powinien je umieścić z wilgotnym źdźbłem trawy w przezroczystym szklanym pojemniku.

Jak można zdassUtkować Meszcze?Atak kleszczy ułatwia obecność koszy na śmieci i stosów kom postu, które poprzez resztki jedzenia przyciągają myszy i szczury, naturalne rezerwuary Borrelia. Kosze na śmieci muszą być tak podwieszone, aby nie mogły dostać się do nich gryzonie. Myszy lubią także pokarm dla ptaków, który niektórzy ludzie sami przygotowują latem.

W ogrodach pomaga utrzymywanie krótkiej trawy i, w przypadku masowego pojawienia się kleszczy, rozkładanie zatrutych wacików (zapytać fachowców przeprowadzających dezynfekcję i deratyzację), których myszy używają do budow y gniazda. N aturalnie, nie wolno w tym czasie wpuszczać do ogrodu ani dzieci, ani zwierząt do

Jak uniknąć kleszczy? Skuteczna i nieskuteczna profilaktyka 129

mowych. Istnieją także substancje niszczące kleszcze, rozpylane na dużej powierzchni, jednakże w tedy nie w olno wchodzić do ogrodu przez kilka tygodni. Zabijają one wszystkie pajęczaki i owady.

Fałszywe obietnice

Wysoko czy normalnie dawkowana witamina B, olej bawełniany ani nawet sok z czosnku nie wywierają wpływu na kleszcze, ani ich nie odstraszają. N ie ma też żadnych wskazówek odnośnie preferowanych przez te pajęczaki grup krwi, płci lub wieku.


Szczepienia przeciwko boreliozie?

U kład odpornościowy potrafi rozpoznać Borrelia. Często jednak bakterie działają bardzo szybko. Jeśli uda im się rozprzestrzenić do różnych tkanek organizmu, wtedy, m im o że nie są zabezpieczone przed komórkami obronnym i i antybiotykami, łatwiej im się ukryć. Szczepionka powinna tak spotęgować obronę immunologiczną, aby bakterie nie miały żadnych szans na jej uniknięcie. Dotychczas nie udało się tego jeszcze osiągnąć.

Amerykańskie Borreiiainaiamniejsze szanse

Badania rozpoczęto w 1988 roku. Szczepionka, której działanie po raz pierwszy zatwierdzono w 1998 roku, stymuluje produkcję przeciwciał jedynie dla występującej w Ameryce Borrelia burgdorferi. M im o że dwa badania kliniczne, przeprowadzone w Bostonie i w Nowym Brunszwiku, potwierdziły skuteczność u 49-92% z ponad 20 tys. osób, pojawiła się opinia, iż szczepienie przeciw boreliozie niesie ze sobą zagrożenie. W 2002 roku wycofano z rynku szczepionkę Lymerbc z powodu licznych skutków ubocznych. Przyczyny jednak nie są jednoznaczne, podejrzewa się powody gospodarcze.

Szczepienie przeciwko europejskim Borrelia

Ponieważ w Europie, obok Borrelia burgdorferi, występują także gatunki Borrelia afzelii, Borrelia garinii, Borrelia valaisiana, Borrelia spielmani i jeszcze kilka gatunków egzotycznych, potrzebna jest szczepionka działająca wielokierunkowo.

W czerwcu 1998 roku Reinhard Wallich ogłosił, że została wynaleziona szczepionka trójwalentna, a testy na myszach wypadły pozytywnie. Zanim jednak będzie ona dopuszczona do stosowania u ludzi, trzeba odczekać 3 lata dalszej fazy testów. W październiku 1999 roku w Austrii wprowadzono do prób klinicznych szczepionkę wynalezioną przez firmę Baxter, która została zaprojektowana na różne warianty czynników chorobotwórczych w Europie. Szczepionka ta wykazała pozytywne działanie w badaniach na myszach. Atakuje ona bakterię jeszcze w kleszczu, w ten sposób, że paraliżuje jego białko powierzchniowe OspA. Wskutek tego Borrelia nie mogą przemieszczać się z jelit do gruczołów ślinowych.

Podobno w 2002 roku Szwajcarzy również opracowali i przetestowali na zwierzętach szczepionkę trójwalentną.

Szczepienia przeciwko boreliozie? 1 3 1

W 2005 roku firma Baxter z Austrii ponownie donosiła o dobrych wynikach prób na zwierzętach. Jednak potem program został wstrzymany, ponieważ priorytetem stała się ptasia grypa. M usim y więc czekać dalej!

W jesieni 2005 roku doniesienie prasowe obudziło nową nadzieję. W eksperymencie naukowca Heriberta Wrzechy z U niwersytetu w W urzburgu udało się wyhodować szczepionkę na boreliozę w roślinach tytoniu. W tajemniczeni wiedzieli jednak, że chodziło o genetycznie modyfikowaną szczepionkę Lymerix, która jest skuteczna tylko przeciwko Borrelia burgdorferi. M im o zaawansowanych badań nad szczepionkami, problem istnieje nadal: mogą one wprawdzie zapobiegać nowej infekcji, jednak nie potrafią przeciwdziałać chorobie, jeśli Borrelia już namnażają się w organizmie.

Salp 15 „ klucz do szczepionki na boreliozę?

Borrelia zmuszają kleszcze do pomocy w przeżyciu, odkryli naukowcy z U niwersytetu M edycznego Yale w N ew Haven. Kleszcze zainfekowane Borrelia tworzą w swojej ślinie białko Salp 15, które z kolei wiąże się określonymi białkami powierzchniowymi Borrelia i powoduje, że bakterie stają się niewidoczne dla układu immunologicznego. M echanizm ten zaobserwowano u myszy. Pytanie naukowców brzmi: czy uda się z tego ochronnego białka wytworzyć szczepionkę?

Czy w obecności boreliozy powinno się szczepić przeciwko W ZM ? Tak, ponieważ chodzi tu o dwie różne choroby. N ie, jeśli borelioza przebiega w postaci ostrego rzutu. Trzeba pamiętać, że jeden czynnik chorobotwórczy może wpływać na drugi. N ie musi to dotyczyć każdego pacjenta, ale w niektórych przypadkach szczepienie na W ZM lub także na grypę może wywołać ostry rzut boreliozy.


Kiedy można uznać boreliozę za chorobą zawodową?

Zgodnie z § 2 rozporządzenia Rady M inistrów z 30 lipca 2002 roku dotyczącym wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podm iotów właściwych w tych sprawach (Dz. U . N r 132, poz. 1115), za choroby zawodowe uważane są schorzenia określone w wykazie chorób zawodowych, stanowiącym załącznik do tego rozporządzenia, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy m ożna jednoznacznie lub z wysokim prawdopodobieństwem stwierdzić, że choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy albo będących w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych narażeniem zawodowym. Borelioza uznawana jest w Polsce za chorobę zawodową. W ymieniona jest w załączniku do w/w rozporządzenia pod num erem 26.

Zawody związane z największym ryzykiem zakażenia Borrelia to pracownicy leśni, rolnicy, straż graniczna, zawodowi żołnierze.

W przypadku chorób zakaźnych, w tym również boreliozy, właściwą jednostką do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej rozpoznania są przychodnie oraz wojewódzkie oddziały chorób zakaźnych. Decyzję adm inistracyjną o stwierdzeniu choroby zawodowej wydaje państwowy inspektor sanitarny, po wcześniejszym przeprowadzeniu dochodzenia epidemiologicznego wskazującego na praw dopodobieństw o zakażenia się boreliozą w pracy. W ram ach profilaktycznych badań lekarskich, pracownicy powinni mieć robione badania laboratoryjne w kierunku boreliozy, być zaznajomieni z oceną ryzyka zawodowego, sposobami ochrony przed tą chorobą i stosować odpowiednie środki profilaktyczne.

Przypadki z życia 1 3 3

Przypadki z życia(wszystkie nazwiska zostały zmienione)

Z W9gMiowalidzkiegQ.niiir9werKarol Bauer rzadko chorowai do czasu swoich 50 urodzin. Odnoszący sukcesy iv swoim zaivo- dzie, później pracujący prywatnie, aktywny sportowo, nie został zaatakowany przez boreliozę nagle, tylko podstępnie, zdradziecko. „Moja głowa jest moim biurem” brzmiała jego dewiza; jednak funkcjonował coraz gorzej. N ie pamiętał nazivisk klien tów. Także z liczeniem szło mu coraz gorzej. Prawa noga odmówiła posłuszeństwa. Do tego doszły silne bóle całego ciała. Możliwie wszystkimi sposobami próbował te dolegliwości ukrywać. Tak minęły dwa lata, do czasu, gdy zaczął coraz częściej odczuwać w głowie zamęt i stracił orientację. Dopiero po licznych wizytach u lekarzy i jego całkowitym załamaniu, zdiagnozowano u niego boreliozę.

Było to iv 1988 roku. Zachwalano cudowny amerykański środek, który jednak nie pomógł. Znow u całkowite załamanie. Pobyt w klinice. Ordynator, która odmówiła mu przepisania ceftriaksonu, zemściła się za jego przeciwstawienie przez wystawienie zaświadczenia o wyjściu z kliniki dopiero dwa dni później. Ubezpieczenie z kasy chorych doraźnie zapobiegło niedoborowi dochodów. U następnego lekarza otrzymywał przez cztery tygodnie ceftriakson. Poprawa do kolejnego zaostrzenia choroby. Z wielu pobytów w klinice przypomina sobie dziś: "...czasami paraliżujący ból całego ciała". Pomimo poprawy, pozostały ciężkie zaburzenia mowy, wózek inwalidzki i ogólne osłabienie.

Reszta potoczyła się sama: rozpad małżeństwa. Koszty rozwodu i choroby pochłonęły wszystkie rezerwy finansowe. Obniżyła się pozycja zaivodowa. „Jeśli jest się na dnie, można iść tylko do góry lub odebrać sobie życie”, powiedział sobie i spróboiml najpierw tego ostatniego..., pozostał jednak przy pierwszym i postanowił: „Jeśli wstanę znowu z wózka, chcę pomagać innym, aby nie musieli on doświadczyć takiego losu!”

Głos Karola Bauera załamuje się, kiedy cofa się on do przeszłości, mimo, że dziś powodzi mu się nieporównywalnie lepiej. Ciągle jeszcze praiuie nie śpi, ma zdrętwiałe stopy, ale może zrezygnować z antybiotyków i czuje się każdego roku odrobinę lepiej. Wzmacnia swój układ odpornościowy rozsądnym odżywianiem i witaminami, dwa razy w roku odtruwa organizm środkami farmakologicznymi. Przede wszystkim często wychodzi z domu, biega, je źd z i rowerem. Zamiast 100 pompek, jak wcześniej, robi dziśjedną rano, jedną w południe i jedną wieczorem. W międzyczasie udziela telefonicznych porad ludziom z boreliozą.


Czyszczenie klatki dla ptaków

Pewna psychoterapeutka napisała w 2003 roku, że pięć lat wcześniej ona, je j mąż i córka zostali ukłuci przez kleszcza podczas czyszczenia ptasich klatek w ogrodzie. Niedługo potem wszyscy zachorowali: najpierw matka miała dolegliwości żołądkowo-jełitowe, potem wszyscy zapadli na ostrą grypę z potami nocnymi. Córka powoli odzyskała siły pod wpływem leczenia antybiotykami. Dla matki zaczął się najgorszy okres w życiu: dwa poronienia, jedno po drugim, z ły stan ogólny, zdrowotne załamanie, z którego ju ż nigdy nie wróciła do zdrowia.

W końcu w 1994 roku postawiono diagnozę: borelioza. Pod wpływem antybiotykoterapii kobieta powracała do zdrowia i czuła się pierwszy raz od lat „niesamowicie dobrze”; po roku znowu „niesamowicie źle”. Klinika uniwersytecka gwarantowała, że nie ma boreliozy. Jednak po trzech tygodniach podawania ceftriaksonu powróciło dobre samopoczucie, znowu na jeden rok.

Młodsza córka, urodzona po zakażeniu się boreliozą przez matkę, miała zaburzenia wzrostu w wieku sześciu lat, cierpiała j u ż na napady migreny, zaburzenia psychiczne i bezsenność. Narastało to do 12 roku życia, aż lekarz zdiagnozowal boreliozę. Po terapii amoksycyliną dolegliwości zniknęły.

Matka, wówczas 37-łetnia, czuła się ja k 70-łetnia kobieta. Podjęła kolejną próbę leczenia antybiotykiem i poddała się 18-miesięcznej terapii kombinowanej (roksytromycyna + kotrimok- sazol). Po krótkiej poprawie, zarzuciła leczenie metodami medycyny konwencjonalnej i zaczęła się leczyć za pomocą magnetoterapii. O d tego czasu czuje się lepiej. Uprawia znowu sport. Z w y kłą czterotygodniową podagrę zwalcza aspiryną.

Borelioza poprzez poród?

Ciągle jeszcze spotyka się chorych na boreliozę, którzy po latach dolegliwości nie mogą przypomnieć sobie o ukłuciu przez kleszcza, ale snują najgorsze podejrzenia.

Ferdynand Flag zawsze pamiętał swoją mamę skarżącą się na bóle reumatyczne. Spędziła ona ostatnie 10 lat życia niemal nie ruszając się z łóżka. Dopiero długi czas po je j śmierci rozważał, czy nie miała ona boreliozy i nie przekazała mu je j będąc w ciąży.

Ferdynand od małego był wątły, podatny na przeziębienia i przemęczenie. Gimnastyka była dla niego koszmarem. A długie wędrówki powodowały, że był zmęczony przez kilka następnych dni. W wieku 40 lat jego stan wyczerpania tak się nasilił, że pracodawca zaproponował, aby pracował w domu. A taki bólu zmuszały go do wędrówki po gabinetach lekarskich, aż w końcu, po miesiącach badań, zdiagnozowano boreliozę.

Stosowana zwykle doksycykłina przez trzy tygodnie prawie wcale nie przynosiła poprawy. Do tego doszły troski o rodzinę, o niespłacony jeszcze dom. Rodzice wspomagali go finansowo. Po latach mniej lub bardziej nasilonych rzutów choroby Ferdynand otrzymał w końcu rentę. M ial

Przypadki z życia 135

teraz czas, aby samemu sprytnie radzić sobie ze swoją zagadkową chorobą. Zmieniło się to w jego główny cel.

AA ątpIiwy guz mózgu

Anna Haberland, młoda matka, żyjąca w zw iązku małżeńskim, udała się do neurologa z powodu głuchoty, ciągłego zapalenia pochewek s'cięgien oraz bólów stawowych i nerwouych. Z e względu na bóle poddawała się licznym terapiom psychologicznym. Następnie typowała, że bóle pleców są mogą być spowodowane zablokowanym przewodem mlecznym. G dy ju ż miała poważne problemy z chodzeniem, brała pod uwagę guza mózgu. To całkowicie załamało młodą kobietę. D zięki badaniu tomografii komputerowej wyjaśniono w końcu, że z je j głową jest wszystko w porządku. N a pytanie, czy mogłaby to być borelioza, neurolog zdenerwował się i wzbraniał się przed zrobieniem badań krwi. Jeżeli ona, jako pacjentka wie lepiej, powinna się udać do lekarza domowego. Zrobiła to i okazało się to, czego można się było domyślać.

Anna pozbyła się w końcu swoich dolegliwości po leczeniu dożylnym i martwi się tylko, czy terapia prowadzona jest w odpowiednim czasie, aby zniszczyć wszystkie bakterie.

N a początku lat 80. Elke Sachs, upraiuiająca wolny zawód grafika, spędziła urlop w Irlandii. Plaga kleszczy była wprawdzie znana, ale niewiele wiedziano o skutkach ich ukłucia. Jej rodzina codziennie spawdzała całe ciało pod kątem kleszczy. Sięgając pamięcią wstecz, Elke przypomina sobie prawie fotograficznie czerwony krąg na kolanie, który po kilku dniach zniknął.

Pół roku później przebudziła się z powodu nieznośnego bólu w nogach, karku i plecach. N ie była w stanie obrócić się w łóżku lub wstać z niego o własnych siłach. Lekarz pogotowia rozpoznał rozległe zapalenie. Elke trafiła o kulach do kliniki reumatologicznej i opuściła ją po sześciu tygodniach również o kulach. Wiele miesięcy leczenia środkami przeciwreumatycznymi nie p rzyniosło poprawy, pomogło natomiast leczenie antybiotykami, które omyłkowo przepisano z powodu letniej grypy. Elke czuła się znowu dobrze.

Pięć lat później wybitny lekarz sportoicy zdiagnozował bóle mięśniowe jako zakrzepicę. Elke natychmiast musiała iść do szpitala. Jednak diagnoza nie potwierdziła się. Wskazówka o wcześniejszych ukłuciach przez kleszcze uryplywała prawie w każdym badaniu, ale pojawiło się nowe rozpoznanie: stwardnienie rozsiane. Fałszywy trop. Zapalenie mięśni? Także nie. Problemy psychiczne? Nie. Pomimo to: natychmiast do psychologa. Dwanaście spotkań i psycholog także był bezradny, ponieważ dolegliwości nie ustępowały. Kolejna letnia grypa leczona niewłaściwie antybiotykami. I Elke czuta się zdrowa.


Jednak wtedy spuchły je j barki: usunięto błonę mazioivą z torebki stawowej. Potem zapalenie pochewek ścięgien: obie kończyny górne zostały zagipsowane. Wysięk w kolanie.

Upłynęło ponad dziesięć lat, zanim postawiono je j właściwą diagnozę: przewlekła borelioza. Wiele razy wierzyła, że się wyleczy. Jeśli chodzi o metody leczenia, urypróbowano prawie wszystko, co nowego można było zastosować: leczenie doustne, dożylne, pulsowe, różne antybiotyki. Dzisiaj Elke tak to sobie zorganizowała, że musi przyjmować leki raz, do dwóch razy w roku. Przyjaciele i znajomi wiedzą ju ż , kiedy to następuje: zawsze, kiedy Elke porusza się z usztywnionym karkiem.

Forum - borelioza

W ielu ludzi szuka dialogu i wymiany doświadczeń z chorymi na nowoczesnym forum internetowym . Główne sprawy użytkowników (odwiedzających) dotyczą objawów, rozpoznania i leczenia, potrzeby wyjaśnienia wyników i poszukiwania lekarzy, którzy znają się na boreliozie. Wielu spotyka się na forum codziennie, czatuje, dyskutuje i cierpliwie odpowiada nowo zakażonym na pytania, nawet, jeśli stawiane są ju ż x-razy.

Adresy najpopularniejszych forów i stron internetowych dotyczących boreliozy znajdują się w rozdziale „Borelioza w Internecie”.

Grupy wsparcia 1 3 7

Grupy wsparcia

Celem grupy wsparcia jest zapewnienie swoim członkom oparcia i pomocy w radzeniu sobie z problemami, zmniejszanie lub eliminowanie poczucia izolacji i unikalności własnych problemów.

Jak założyć grupę wsparcia?

1. Poszukać ludzi z podobnymi problemami, zainteresowaniami» działalność publiczna (listy, telefony do gazet, lokalne programy ra

diowe, wyjaśnienie intencji)» dystrybutor prasowy (zbieranie adresów redakcji/ książek/ osobiste kon

takty)» internet (ogłaszać na forum boreliozy i prosić o dane kontaktowe)» ogłoszenia (lekarze, apteki, fizjoterapeuci)» organizowanie spotkań informacyjnych jako wstęp (z/bez lekarza, kom

petentni laicy, pytania do stowarzyszenia osób chorych na boreliozę)» stworzenie i rozpowszechnienie listy uczestników

2. Kontakt z różnymi instytucjami:» inne grupy samopomocy» kasy chorych» urzędy zdrowia» politycy» aptekarze» fizjoterapeuci» księża» stowarzyszenia, które mają coś wspólnego z kleszczami

3. Poszukiwanie sponsorów:» pozyskiwanie pieniędzy» bezpłatne konta bankowe» wynajęcie pomieszczenia» telefon/porto


4. Wyposażenie» wyznaczenie osoby prowadzącej poradnictwo telefoniczne » dopasowanie adresu e-mailowego w celu przeprowadzania poradnic

twa» narzędzia konieczne do komunikacji (komputer, internet, telefon)» pieczątka» materiały informacyjne (stworzone samodzielnie lub przez inne grupy

samopomocy)

5. Stworzenie listy lekarzy» informacje od istniejących grup samopomocy » uzupełnianie listy na podstawie relacji pacjentów

6. Spotkania grupowe w celu» określenia miejsca i czasu spotkań» znajdowania miejsc zastępczych/współorganizatorów, tworzenia ze

społów» uzyskiwania stałego wsparcia przez kasy chorych.

Nie zawsze musi powstać grupa wsparciaRuch samopomocy zaczyna się od jednej osoby, która chce pomóc z powodu swojej choroby lub choroby partnera. Potrzebni są chętni, tak zwani ludzie do kontaktu, którzy są do dyspozycji (telefonicznie lub przez e-mail) dla osób szukających pomocyi którzy służą informacjami i wskazówkami. N ie należy martwić się tym, że nie na wszystkie pytania znamy odpowiedź. Rzeczywistość pokazuje, że na wiele pytań nie znają odpowiedzi nawet naukowcy i lekarze, co potwierdza potrzebę wsparcia dla siebie i innych. Kto czuje się powołany, aby pomagać ludziom w swoim wąskim regionie za pomocą rad lub po prostu słuchania, powinien podjąć próbę stworzenia grupy wsparcia.

Dodatkowe wskazówki 139

Dodatkowe wskazówki

Liniowechromosomy

W przeciwieństwie do większości bakterii, Borrelia posiadają jeden liniowy chrom osom i pozachromosomalne D N A w formie kolistych i liniowych plazmidów. Mogą być one odpowiedzialne za kodowanie białek powierzchniowych (OspA, OspB). Z powodu częstych zmian zachodzących w materiale genetycznym plazmidów, łatwo dochodzi do zmian antygenów tych struktur, co w znacznym stopniu utrudnia diagnostykę choroby (wg: B lO spektrum 2/02).

UkŁuciaprzez kleszczaw zimie

Sprawcami ukłuć w zimie lub u ludzi, którzy nie przebywali na dworze, są prawdopodobnie kleszcze domowe, także kleszcze miękkie, czyli obrzeżki przenoszone przez gołębie. M ogą one spowodować nieprzyjemne podrażnienie skóry, ale nie przenoszą zakażenia boreliozą, ani W ZM . Z im ą jednak zdarzają się także ciepłe dni, z tem peraturą powyżej 10°C, podczas których kleszcze mogą być aktywne. N ie można zapomniećo urlopach w okolicach Morza Śródziemnego, na Wyspach Kanaryjskich i w Afryce. Także tam występują kleszcze, które mogą przenieść boreliozę, riketsjozę i gorączkę Krym-Kongo.

Ukłucie kleszcza w starościWiek gospodarzy nie robi kleszczom różnicy. Duża częstotliwość infekcji przenoszonych przez kleszcze u starszych ludzi ma raczej związek z ich trybem życia. Starsi ludzie częściej spacerują, pracują w ogrodzie i zajmują się zwierzętami domowymi. Częściej chodzą do lasu, aby nazbierać jagód, grzybów, ziół, chrustu i drzewa. Prawdopodobnie większość społeczeństwa cierpi lub cierpiała na niewyjaśnione dolegliwości podobne do reumatycznych, ponieważ lekarze prowadzący nie badali obecności Borrelia.


Prawie wszystkie zwierzęta, poza rybami i ssakami morskimi, mogą być gospodarzami kleszczy, nawet ptaki i gady.

Zwierzęta również mogą chorować na boreliozę. Wyraża się ona różnie, jak u ludzi: męczliwość, osłabienie, obrzęknięte stawy. Zwierzęta także leczy się antybiotykami. Chore zwierzęta nie przenoszą boreliozy na ludzi.

Pomijając rolę kleszczy jako nośników bakterii, same kleszcze mogą wyrządzać szkody. Grom adny napad na bydło, owce, konie, dzikie zwierzęta może prowadzić do niedokrwistości, a trujące substancje ze śliny kleszczy do porażeń. M oże dojść do zapalenia ran kłutych. Ślina kleszczy zawiera poza tym substancje, które osłabiają układ odpornościowy gospodarza i hamują jego układ krzepnięcia.

PflJkniecieJdeiztza

Jest zawsze śmiertelne - ale dla kleszcza.

Literatura 141

Literatura

Binnewies G iinther, „Borreliose A -Z fur Betroffene und A rzte”, Verlag Borreliose Selbsthilfe Verein H eidenheim /B renz e.V, 3. Auflage 2003, Bezug: guebin@ t-online.de

B litterdorff von Rainer Dr. med. Facharzt fiir Innere M edizin/Endokrinologie, Heidelberg. „B esonderheiten der B ehandlung der chronischen B orreliose m it H inw eisen au f eine zusatzliche Ehrlichiose.”, 2006.

Borreliose Bund D eutschland c. V, „Manifest N r. 1 gegen psychosomatische Verharm losung der (N euro-) Borreliose”, 2006.

Borreliose M agazine des Borreliose B und D eutschland e.V.; Nr. 6 „Therapie”, N r. 11 „Leben m it B orreliose”, N r. 12 „N achgefragt”, N r. 13 „Schicksale, Prognosen, Perspektiven”, Nr. 14. „Phasengerechte T herapie”, N r. 15. „Diagnostik”, info@ borreliosebund.de

Burrascano Joseph J. Dr. med., East H am pton, NY. 15. Ausgabe „Fortschritte im Verstandnis der Lym e-Krankheit”, 2005, U bersetzung von Regina Erbel-Zappe. Bezug: info@ borreliosebund.de

D onta Sam T. Dr. med., Boston, MA. „Spat-und chronische Lym e-Borreliose” , M ed C lin N orth , Marz 2002

Eiffert H elm ut P ro f Dr. med., Dr. rer. nat., U niversitat Góttingen. „Lyme-Borreliose -Erre- ger, D iagnostik und Pravention”. 2006.

Fingerle Volker Dr. med. / Wilske Bettina P ro f Dr. med. Nationales Referenzzentrum Borre- lien, M iinchen, „Epidemiologische Aspekte zeckeniibertragener Erkrankungen in Bayern: Lyme-Borreliose”, 2005.

Fischer U te, Siegm und Bernhard, „Borreliose-Jahrbuch”, Verlag B O D N orderstedt. Erscheint jahrlich ab 2006.

H artm ann Fred. P ro f Dr. med.. Dres. M uller-M arienburg, H opf-Seidel, Ansbach. „U ber die Colestyram intherapie der chronischen Borreliose”, M edizin 2000.

H artm ann Fred. Prof. Dr. m ed., M uller-M arienburg H atto, Ansbach, „M odeli einer Kausal- kette der chronischen E ntziindung einer Borreliose”, www.borrelioseweb.de, 2006.

H ecker/Liebchen „Akut-Taping - sanft gegen den Schm erz”, Haug-Verlag Stuttgart, 2006.H orst H . Dr. med., „Zeckenborreliose Lym e-Krankheit bei M ensch und T ier”, Spitta Verlag

Balingen, 4. Auflage 2003.H uppertz H .-I. P ro f Dr. med., P rof-H ess-K inderklin ik Brem en, Krause A. P ro f Dr. med.,

Im m anuel Krankenhaus Berlin. „Lyme-Borreliose”, Internist 2003.H uppertz H .-I. Prof. Dr. med., Prof.-H ess-K inderklinik Brem en, „Lyme-Arthritis”, M onats-

schrift K inderheilkunde 2003.Flunfeld Klaus-Peter PD Dr. med., Dres. Sabljic, N orris, Kraiczy, Strle, Frankfurt, Ljubljana,

Baltim ore. „In V itro Susceptibility Testing o f Borrelia burgdorferi Sensu Lato Isolates C ultured from Patients w ith Erythem a M igrans before and after A ntim icrobial C hem o- therapy”. A ntim icrobial Agents and Chemothcrapy, April 2005.

mailto:[email protected]


http://www.borrelioseweb.de


Kaiser R einhard Prof. Dr. m ed., N eurologische K linik Pforzheim , „Verlauf der akuten und chronischen N euroborreliose nach B ehandlung m it Ceftriaxon”, N ervenarzt 2004.

K ohler Bodo Dr. med., „G rundlagen des Lebens”, Verlag Videel O H G N iebull,2. Auglage 2001.Koster Walter Prof. Dr. med., „Spiegelungen zwischen Kórper und Seele”, H aug Verlag S tutt

gart, 3. Auflage 2006.Kreis Hans, „Wie W unden heilen”, Verlag Knaur M ensSana M iinchen, 2004.Laser Thom as Dr. m ed., „Mach dich locker”, Trias Verlag Stuttart, 2005.Lyme Borreliosis and other Tick-Borne Diseases, Books o f Abstract, 10. Internationaler Kon-

gress W ien, 2005. www.iclb2005.com.N au Roland,Prof. Dr. m ed., U nik lin ik G óttingen, „Symptomatik und Therapie chronischer

Verlaufsformen einer B orrelieninfektion”. 2006.Peters Ralph, „Zecken und Zeckenerkrankungen - Verstehen und Vorbeugen”, Borreliose Bund

Deutschland e.V, 2006. Bezug: info@ borreliosebund.deReining Robert Dr. med., Schweiger Anita Dr. rer. nat., „Endlich w eniger Schm erzen”, Trias

Verlag Stuttgart, 2006Reisinger Emil, Prof. Dr. med. U niversitat Rostock „D urch Zecken iibertragene E rkrankun

gen”, M TA Dialog 2005.Ricca A lessandra, „Lieber G o tt ich schreibe d i r ”, E igenverlag E -M ail: alessandraricca@

freesurfch , 2005.Satz N o rb e rt Dr. m ed., Z iirich , „Klinik der Lym e-B orreliose”, Verlag H ans H uber, Bern,

2. Auflage 2002.Schardt Friedrich W. P ro f Dr. med. U niklin ik W iirzburg. „Whksamkeit von Fluconazol bei

Patienten m it N euroborreliose”, European Journal o f Medical Research, 2004.Servan-Schreiber D ., „Die neue M edizin der E m otionen”, Verlag Anja K unstm ann M iinchen,

2004.Springer Lexikon M edizin, Springer Verlag Heidelberg, 2004.Steere Allen C. Dr. m ed., Tufts U niversity School o f M edicine and Im m unologie, Boston,

MA, N ew England Journal M edicin, 2001.W iesenauer M arkus, Dr. med., Boes A nnette, „H om óopathie fur die ganze Familie”, H irzel

Yerlag Stuttgart, 7. Auflage 2005.

http://www.iclb2005.com


Informacje na temat boreliozy w Internecie 143

Informacje na temat boreliozy w Internecie

www.borelioza.info.pl

www.cbdna.com.pl

www.lyme.org

www.ilads.org

www.lyme.net

www.aok.dewww.borreliose-bund.dewww.borreliose.chwww.borreliosemagazin.dewww.ilads.orgwww.laborlexikon.dewww.lymenet.dewww.lymenet.comwww.lymetimes.orgwww.lymevereiniging.nlwww.neuroborreliose.netwww.ooenet.atwww.rki.dewww.zecken.de

inform acje, diagnostyka, badania, portal prow adzony przez lekarzystrona C entrum Badań DNA, które prowadzi specjalny program monitorowania zakażeń boreliozą amerykańska strona wspierającej chorych na boreliozę Lyme Disease Foundationstrona międzynarodowego stowarzyszenia osób chorychna boreliozę z Lyme i choroby pokrewnestrona poświęcona informowaniu ludzi na temat zapobi-gania i leczenia choroby z Lymetestowane leki - bezpłatne dla członków AOK370 sprawdzonych linkówszwajcarskie grupy samopomocyinternetowy zbiór magazynów, informacjimiędzynarodowa strona lekarzynajwiększy portal niemieckiej medycyny laboratoryjnejobszerne, prywatne stronynajwiększe forum dotyczące boreliozy w USAamerykańskie informacje o boreliozieholenderskie grupy samopomocyinformacje na tem at leczenia flukonazolemaustriackie grupy samopomocyInstytut Roberta Kochainformacje na tem at W ZM , boreliozy

http://www.borelioza.info.pl

http://www.cbdna.com.pl

http://www.lyme.org

http://www.ilads.org

http://www.lyme.net

http://www.aok.de

http://www.borreliose-bund.de

http://www.borreliose.ch

http://www.borreliosemagazin.de

http://www.ilads.org

http://www.laborlexikon.de

http://www.lymenet.de

http://www.lymenet.com

http://www.lymetimes.org

http://www.lymevereiniging.nl

http://www.neuroborreliose.net

http://www.ooenet.at

http://www.rki.de

http://www.zecken.de


Indeks

AAconit 117 acrodermatitis 32- chronica atrophicans 54 akupunktura 83, 110 alergia 88 amfoterycyna 81 amoksycyklina 86 ANA 74antybiotyki 78, 88, 91, 102, 105- zmiana działania 108 antybiotykoterapia 78, 86 antygen 73 antykoncepcja 105 aparat ssąco-kłujący 22 arginina 104arnika 110 aromaterapia 110 azytromycyna 92

BBabesia canis 12 babesioza 20 Bartonella 122 bartoneloza 21 beta-endorfiny 110 biegunka 28 biofeedback 111 blok AV sercowy 34borelioza zob. krętkownica, choroba z Lyme- choroba zawodowa 132- diagnostyka 6, 69, 72- drugie stadium 29- dzieci 56, 57- infekcja przez poród 134- leczenie 57, 59 - 61, 77, 81, 96- bólu 98- pulsacyjne 89- efekty uboczne 105- niepow odzenie 91- nawroty 89, 94

- niem owlęta 57- nietypowa 19- objawy 26, 28, 29, 45, 61- późna 95- przeciwciała 53- przewlekła 95- rehabilitacja 98- rozpoznanie 63- ryzyko zachorowania 24- seronegatywna 67- terapia 99- trzecie stadium 29- w ciąży 55- wczesna faza 26 Borrelia- afzelii 10- burgdorferi 7, 10- gatunki 18 -garinii 10- hodowla 71- kształt 93- przenoszenie 24 ból- brzucha 28- gardła 32- kręgosłupa 38- piersi 35- pleców 28- stawów 53bóle m ięśniowo-stawowe 28 brodaczka właściwa 111 bruceloza 20

cC D -57 74 cefalosporyny 83 cefotaksym 87 ceftriakson 43, 83, 87 cefuroksym u aksetyl 92- proksetyl 92 chińskie zioła 121

Indeks

Chlamydia 122chłoniak limfocytarny skóry T l cholestyramina 92 choroba Alzheim era 48- lasu Kyasanur 20- skokowa owiec 20- z Lyme 7chydroksychlorochina 81 ciąża 55- leczenie boreliozy C lont 80Coxiella burnetti 20 cukier 107cytokina CXCL 13 47

depresja 7, 119 Dermacentor margitanus 12 Dermacentor reticulatus 12 dermatitis chronica atropluca 26 diagnostyka obrazowa 71 diklofenak 102 D N A 64doksycyklina 8, 92 drenaż limfatyczny 111, 116 dreszcze 30dyspersja czynnościowa 107 działanie neurotoksyczne 20 dźwiękorterapia 111

EEG 48eikozanoidy 112 elektroakupunktura 72 elektroterapia 112 ELISA 49, 65, 67, 72, 97 EM zob. erythem a migrans encefalopatia 51 erlichioza 19erythema migrans 56, 86, zob. rum ień w ędru

jącyerytromycyna 92

fagocyty 122fibromialgia 7, 28, 30, 45, 85

fizjoterapia 112 flukonazol 83 flupirtyna 103fotonadwrażliwość skóry 107 Francisella tularensis 21

gabapentyna 50 Galileo 122glukozam iny siarczan 119 gorączka 30- kleszczowa Colorado 20- krwotoczna Krym -Kongo 20- plamista G ór Skalistych 20- Q 20 grupy krwi 25- wsparcia 137 grzybice 106

HH G E zob. erlichioza hipnoza 100, 113 H IV 12hom eopatia 83, 113

IIgG 56, 64 IgM 56, 64 Im m unoblot 67 inozytol 119 in ternet 58Ixodes ricinuszób. kleszcze pospolite

Jjem ioła 113

Kkaszel 28 kiła 18kit pszczeli zob. propolis klarytromycyna 81, 92 kleszcze- cykl życiowy 14, 15- larwy 13, 15, 22- łąkowe 12- miękkie 11

145

1 4 6 B o re lio za - c h o ro b a p rz e n o s z o n a p rze z k leszcze

- nim fy 13, 15, 22- pastwiskowe 11- pospolite 11- przenoszone choroby 11, 16- środki ochronne 127- twarde 11- u zwierząt 140- ukłucie 22, 23, 139- usuwanie 22 -w ystępow an ie 7, 11, 13, 25- zainfekowane 15- zasięg 14 kłącze perzu 114 komary 21 kortyzon 43, 84 krętkownica 7 krzepnięcie krwi 105 kwas arachidonowy 115- linolowy 115- omega-3 83 kwasy tłuszczowe 115

Llarwy 13, 15, 22LBC zob. chloniak limfocytarny skóry leczenie bólu 98, 114- polem magnetycznym 114- tlenem 112- zim nem 114 leukocyty 87 limfocytoma 56 limfocyty 111- status 74liniowe chrom osom y 139LTT zob. test transformacji limfocytówLTT-BO RLymphadenosis cutis 43Lymphocytoma borrelia zob. chłoniak limfocy

tarny skóry

Mmakrolid 82masaż receptorów stref odruchu 115- tkanki łącznej 93 masaże 114

medycyna chińska 120 medytacja 115 m enstruacja 35 m etoda H uldy C lark 115 m etody leczenia, alternatywne 110 m etronidazol 80, 82, 92, 115 męczliwość 29, 53 minocyklina 92 mózgowie 30M R T zob. tomografia rezonansu magnetycz

negoMS zob. stwardnienie rozsiane Mykoplasma 122

Nnanobakterie 122 napięcie mięśni 117 narządy 36natlenienie hiperbaryczne 112 nauroborelioza 46, 83- diagnostyka 46- dolegliwości 48 - 50- objawy 48 - 50- punkcja lędźwiowa 47- stadia 49, 50 neuralgie 36 neuritis 40 nim fy 13, 15, 22 nudności 28 nystatyna 81

Oobrzezki zob. kleszcze miękkie obrzęki stawów 28 oczy 29- bóle za gałką oczną 29- nadwrażliwość na światło 29, 34- podw ójne widzenie 29- zaburzenia w polu w idzenia 29- zapalenie jagodówki 29- zapalenie naczyniówki 29- zapalenie tęczówki 29- zespół H ornera 29 odczulanie 116 odtruw anie 116

In d e k s 1 4 7

olei arganowy 116- rybi 119- z dziurawca 117- z wiesiołka 115 olm esartan 124omska gorączka krwotoczna 20 OspA 18 OspB 18

Pparaliż kleszczowy 20 PC R 64, 69, 70, 97 penicylina 83, 92 PET 71płyn mózgow o-rdzeniow y 43 porażenia 20, 42 post 122 potliwość 28, 45 protokół Marschalla 122 propolis 117 przeciwciała 27, 64 punkcja lędźwiowa 47

Rreakcja Jarischa-H erxheim era 87, 125 rehabilitacja 98 relaks 118 reum atyzm 7- stawowy 40 riketsja 20roksytromycyna 82, 92rozdrażnienie 31RS SE 20R TG 31, 43rum ień m nogi 28rum ień wędrujący 7, 26, 78

sS-adenozylo-L-m etionina 104 salp 15 131 Samento 118sam okontrola kognitywna 101 sarkoidoza 43, 122 sauna 86, 118 schematy leczenia 81

sclerosis multiplex zob. stwardnienie rozsiane selen 104 serce 33, 54- blok AV 34- wysięk w w orku osierdziowym 33- zaburzenia ry tm u 34- zapalenia m ięśnia 33 skóra, zapalenie 32 skurcze 38sm utek 39spadek masy ciała 28, 45 SPECT 71 Spirochaetaceae 18 sport 118srebro koloidalne 118 stwardnienie rozsiane 42, 122 substancje m ineralne 119- witalne 119 suchość w gardle 28 szczepienie 130sztywność karku 28, 35, 53, 85- stawów 31 szum y w uszach 36

Śśrodki antykoncepcyjne 92, 105- przeciwbólowe 102 śrut pszeniczny 116 świąd 106

Ttarczyca 37 telitrom ycyna 92 terapia antybiotykowa 45- neuronalna 119- S/C zob. terapia solą i w itam iną C- solą i w itam iną C 119- tlenem 83test transformacji limfocytów 72 tetracykliny 92 tętno 37 tiamina 104tomografia rezonansu magnetycznego 71- spiralna 43 transfuzje krwi 24


trem or 36trening autogenny 121- służący odbudow ie mięśni 121- socjalny 101 trim etoprim 82 trójjodotyronina 85 tryb życia 101 tularem ia 21 twardzina 32 twarz, porażenie 31- zaczerwienienie 31

Uuderzenia gorąca 38 układ im m unologiczny 48- nerw owy 36, 51 urządzenia wibracyjne 122 U SG 31, 33, 43utrata apetytu 102

VVCS 75

Wwahania horm onalne 108 w czesnoletnie odkleszczowe zapalenie m ó

zgowia 16- szczepienie 17- ryzyko zakażenia 17 W esternblot 56, 67, 72w ęzły chłonne, powiększenie 35 w itam ina C 119 w itam ina D 124 w itam iny 83-85, 119 w obenzym 82 wym ioty 28

wypadanie w łosów 28, 32 wysięk w w orku osierdziowym 33 W Z M 16, 22, 56

Zzaburzenia czucia 42- doboru słów 38- koncentracji 34- m owy 38- osobowości 36- pisma 38- potencji 37- psychiczne 37- ry tm u serca 28, 34 zakrzepica naczyniowa 41 zapalenie błony śluzowej żołądka 108- dróg chłonnych 28- kaletek 40- mięśnia sercowego 33- mózgu Powasan 20- opon mózgowych 41- pochewki ścięgna 43- rogówki 41- stawów 30, 40, 53- stawu żuchwowego 42- tęczówki 43- tkanki łącznej 41- wielostawowe 40 zawroty głowy 28, 38, 45 zespól cieśni nadgarstka 42- Parkinsona- Reitera 37

żżołądek 35 żółć 105, 117

Zagrożenia wynikające z zakażenia krętkami Borrelia

są ogromne. Boreliozy nie należy mylić z chorobą wywoływaną

przez wirusy - odkleszczowym zapaleniem mózgu (WZM),

przeciwko któremu można się zaszczepić.

U wielu osób pierwsze stadium borelizoy nie zostaje

wykryte. Może to skutkować rozwojem choroby

i jej przejściem w stadium przewlekłe. Różnorodność

objawów oraz brak standaryzowanych testów laboratoryjnych

utrudniają postawienie właściwej diagnozy. Z tego powodu

wielu nieświadomych choroby pacjentów podejmuje leczenie

zbyt późno. Odpowiednio przeprowadzona terapia

antybiotykowa daje szansę na łatwe wyleczenie

już we wczesnym stadium - może zaoszczędzić choremu

wielu cierpień i długotrwałego leczenia!

Tablice b a rw n e I

Dwa dojrzałe kleszcze pospolite (lxodes ricinus), nazywane są także drewnianymi koziołkami. Po prawej stronie napity osobnik żeński, po lewej - męski. U osobnika męskiego pancerz okrywa całe ciało, u żeńskiego tylko przednią część, aby mógł się zaopatrywać w wystarczającą ilość krwi do produkcji jaj. Napity osobnik żeński jest 100 do 200 razy cięższy niż nienapity. (wg: Baxter)

Kleszcze nie spadają z drzew, tylko wspinają się na źdźbła traw i gałązki, (wg: Baxter)

II Tab lice b arw n e

Kleszcz podczas ssania (wg: Baxter)

Borrelia burgdorferii należy do gatunku dużych, ruchliwych, bakterii krętkowatych.(wg: Baxter)

Tak zwany rumień wędrujący (Erythema migrans) rozwija się od miejsca ukłucia jako plama lub pierścień. Jednak nie każda infekcja objawia się takim - nie zawsze okrągłego kształtu - rumieniem wędrującym!(wg: Baxter)

T ab lice b a rw n e III

Test ELISA jest wykonywany całowicie automatycznie, (wg: laboratorium medyczne w Bremen)

Jeden z wielu objawów: podrażniona, popękana skóra, (wg: Reinhard)

Św ieża infekcja

IgG

IgM

N aw racająca infekcja

igG

igM

Przew lekła infekcja

igG

IgM

I I III I I I

W Westernblot poszczególne prążki oznaczają różne przeciwciała, (wg: laboratorium medyczne w Bremen)

IV T a b lice b arw n e

Limfocytoma rozwija się najczęściej na płatkach usznych, brodawkach sutkowych lub, jak na zdjęciu, na łokciu, (wg: Baxter)

Zapalenie skóry Acrodermatitis chronica atrophicans zaliczane jest do późnych objawów choroby. Skóra przybiera czerwono-niebieskawe zabarwieniei marszczy się jak pergamin.(wg: Baxter)

W przypadku neuroboreliozy często dochodzi do porażeń lub częściowych porażeń, jak pokazano w tym przypadku na twarzy, (wg: Baxter)

Documents

U. Fischer, B. Siemund - Borelioza. Poradnik dla pacjentów