Two Lives of St. Ethelbert, King and Martyr

214 PAPAL CHRONOLOGY April

of Nicholas II the earlier lists reckon from election, the later fromconsecration ; in that of Alexander II it is likely that the twoacts took place on the same day. It seems therefore that thereis a considerable balance of probability in favour of the conclusionthat, except in unusual circumstances, the papal chronologerswere in the habit throughout the eleventh century of computingthe duration of each pontiff from the day of his election. Whetherthe principle holds good for the earlier lists or for the integralpart of the Liber Pontificalia, I have not examined ; but o priorione would expect that this should be the case.

It wsas the custom that the election should take place at thechurch of St. John in the Lateran, or, if it took place elsewhere,that the pope should be at once conducted to the Lateran and besolemnly proclaimed there.47 According to the account writtenby Cencius the Chamberlain, afterwards Pope Honorius III, inthe last years of the twelfth century, the pope after his electionwas handed the keys of the Lateran palace and held a receptionof all the officials.48 Among them the notaries of the chanceryoccupied a conspicuous rank, and it was an appropriate occasionfor making a record of the date and the pope's name. That thisshould be done at the Lateran is rendered the more probable bythe fact that it was there that the papal archives were preserved.The ordination or consecration at St. Peter's, which commonlytook place on the following Sunday, was a great ceremonial func-tion which did not offer the same opportunity for doing a piece offormal official business. REGINALD L. POOLE

Two Lives of St. Ethelbert, King and Martyr

THE Life of St. Ethelbert, by Giraldus Cambrensis, is themain subject of the present article; but in trying to gainsome light on its sources I have been led (as naturally happens)rather further afield than I anticipated.

The Bollandists, in their Bibliotheca Hagiographica Latina,s. v. Ethelbertus, enumerate the Lives of the saint as follows :

1. That by Giraldus Cambrensis.2. That by Osbert of Clare.3. That in Capgrave's collection.4. An epitome thereof (which is of no importance to us).5. That in the chronicle called John Brompton's.

47 See, for instance, the Lives of Popes Conon (A. D. 686), Stephen II (A. D. 752),and Paschal II (A. D; 1099) in the Liber Pontificalia, i. 368, 440, ii. 296; and Mabillon'sMwseum Italicum, ii (1724), p. cxvi.

" Ordo Romania xii, in Mabillon, ii. 211 f.

at Aston U

niversity on January 27, 2014http://ehr.oxfordjournals.org/

Dow

nloaded from

http://ehr.oxfordjournals.org/


1917 TWO LIVES OF ST. ETHELBERT 215

I will say shortly what is necessary at this stage about each(except no. 4).

1. Giraldus speaks of having written a Life of St. Ethelbertat the request of others.1 The Cotton MS. Vitellius E. vii (hope-lessly damaged by the fire of 1731) contained a copy of it,which Dugdale transcribed and sent to the Bollandists. They,not crediting the attribution to Giraldus Cambrensis, preferredto print the Life in ' Brompton' (no. 5), to which they addeda few extracts from Giraldus, and the Miracles.

Vitellius E. yii (a made-up volume) contained :1. Giraldus's life of St. Ethelbert.2. His Life of St. David.3. A Life of St. Patrick.4. Ailred's rule for anchoresses.5. The order for enclosing a recluse.6. The Ancren Kiwle. I have not looked at the manuscript, which,,

according to Mr. G. C. Macaulay,2 is in a very bad state.

I now give a complete text of Giraldus's Life from a latermanuscript at Trinity College, Cambridge.

2. Osbert of Stoke by Clare, sometime prior of Westminster,wrote a Life which he dedicated to Gilbert, bishop of Hereford.Bale3 gives the incipit ' Gloriosus orientalium anglorum'. NowHardy 4 has an article on this Life. He states that it is or wasto be found in MSS. Corpus Christi College, Cambridge, 308 andUniversity College, Oxford, 135. The latter is now missing, soHardy depends on the C.C.C. MS., of which the incipit (' Gloriosusac summo regi acceptus rex Athelberhtus') does not agreewith what Bale gives us. Nor (if I may anticipate) is there inthe C.C.C. MS. any trace of an author's name or dedication.The attribution to Osbert rests on a note by Parker at the topof fo. 1,' Vitam scripsit Osbertus mon. de Stoke Clare, Bale 188 '.So much for the present, to intimate that there is uncertaintyabout Osbert's Life.

3. Capgrave's Life is accessible in Horstman's Nova LegendaAnglie.5 Horstman says (rightly) that it is ' abridged from theVita in Nero E. i, f o. 409 (fragment), and in the Speculum historialeof Eic. Cirecestr.', ed. Mayor, Rolls series, i. 262, The incipitof Capgrave is ' Gloriosus Orientalium Anglorum rex '.

The fragment in Nero E. i begins ' Gloriosus igitur Orien-talium Anglorum rex ', and ends ' Quis gazis et operibus in-numeris '.6 In Planta's Catalogue it is attributed to Osbert. TheLife in Richard of Cirencester occupies pp. 262-94 of the Rolls

1 Opp., i. 415, Rolls series;' see also pp. 378, 421.« Mod. Lang. Rev., 1914, p. 264. • Scriptt., p. 188; Index, p. 315.4 Materials, i, part ii, p. 494.5 i. 412. • Hardy, p. 496.

at Aston U


Dow

nloaded from



216 TWO LIVES OF ST. ETEELBERT, April

edition, and is by far the longest we have. It begins ' GloriosusOrientalium Anglorum rex ', and on p. 269 are the words ' Quisgazis et operibus innumeris '. Thus it is identical with that inNero E. i ; and it is clearly the original from which Capgrave'sis abridged. But it is not complete : it ends very abruptly afterthe decollation of Ethelbert, whereas Capgrave tells at somelength of the discovery and translation of his body.

The last remark which Richard makes about him is that hishead was preserved in a costly shrine at Westminster. Richardwas a monk of Westminster, and Osbert was prior. I have littledoubt that it was the presence of the relic at Westminster whichcaused Osbert to write the Life, and Richard to insert a long Lifein his book. Further, I have little doubt that the Life whichRichard so inserted was that by Osbert, to which he would havehad easy access. My belief is converted into practical certainty.by the next piece of evidence.

Leland7 gives some notes from the Lives by Giraldus andOsbert (interspersed with observations of his own). Of Osbert'sLife he says it was addressed ' ad Gislebertum Hereforden. epi-scopum '. Most of his notes from it relate to the ancestors, ofEthelbert, and all this matter is on pp. 263-4 of Richard ofCirencester. The last note is not to be found in Richard or inCapgrave. It is ' Godefcalcus miles, in cuius territorio Ethel-berti martyris ecclesia fuerat antiqua fabricatione constructa'.Obviously this entry must relate to a period long after themartyrdom, and presumably belongs to the story of a miracle.Neither Richard nor Capgrave relate any miracles. But Giraldusdoes,' and in the last of them a Godiscalcus is mentioned. A glanceat the text will show that a careless reader might very easilyget the impression that he had a sanctuary of St. Ethelbert onhis land, though that is not what the text says. The note throwsa little light on the relation between Giraldus and his predecessorOsbert; it indicates that Osbert did relate some miracles. Tothis point we shall return.

5. The Life in ' Brompton ' is wholly taken from Giraldus.From this investigation three documents emerge : the Life

by Osbert, written presumably in the first half of the twelfthcentury ; that by Giraldus written at the very end of thatcentury ; that in the C.C.C. MS. 308.

. I think I have shown reason for holding that Osbert's nolonger exists in a complete form, but that it is represented byRichard of Cirencester (a full text, so far as it goes) and Capgrave.We now turn to Giraldus.

7 Itin., ed. 1744, viii. 55-8. See also his Collectanea, i. 210, where he gives notesfrom a Rievaulx (UrivaOensis) chronicle, in which the Life by Giraldus was evidentlyto a large extent incorporated.

at Aston U


Dow

nloaded from



1917 KING AND MARTYR 217

In the present article I give the text of GSraldus's Life fromthe manuscript Trin. Coll. Camb. B. 11. 16. It is of cent, xiv-xv,and contains

1. Lessons for the feasts of the Virgin.8

2. The Life here printed.3. Lessons for the Octave of St. Thomas of Hereford.

I suppose it to come from Hereford.At the end of his Life Giraldus makes mention of an earlier

life, prolix and in bad style, and speaks of his intentionto write further upon the miracles of St. Ethelbert which hadtaken place nearer to his own time than those which he has nowrecorded. There is nothing to show that he fulfilled this promise.In the same place he says, that he has written the Life at therequest of his fellow canons (of Hereford); and, in the openingparagraph, makes it clear that it is intended to be read on St.Ethelbert's day.

As compared with the Brompton text, printed by the Bol-landists, and the extracts from Giraldus given in their notes,the present publication contains the following portions of newmatter : tire prologue (i) ; the whole of ii except one or twolines ; the end of iii from ' Ad hec eciam ' ; most of viii; twoparagraphs of ix (' Sic itaque ' and ' Sed quoniam ' ) ; portions ofx ; all of xiii, besides many clauses and sentences throughout.

The end of the Brompton text (sections 11-14) gives a dis-ordered and interpolated form of ours.

§ 11 begins by citing Asser, but instead of giving the story of Edburgamakes Asser the authority for the statement that Off a sent two bishopsto Hereford to make inquiries. Then follows the story of the gift ofLedbury North to Hereford.

§ 12 tells of Offa's gifts, and adds the account of his journey toRome.

§ 13 deals with Egfrid and Milefridus.§ 14 is Brompton's own.

For the miracles I have preferred to print the text of VitelliusE. vii as given by the Bollandists, and to record the variantsof the Trinity College MS. where they are of any interest. TheCotton MS. was the earlier of the two. A few words in thebody of the text are also supplied from the Bollandists.

What is the earlier Life of which Giraldus speaks contemp-tuously ? His words are : ' Vitam igitur sancti iEthelberti cummiraculis antiquis longis ante ambagibus rudique sermonecongestam concanonicorum nostrorum instantia breuius ad-

* See the Ordinah Exon., Henry Bradshaw Society, ed. J. N. Dalton.

at Aston U


Dow

nloaded from



218 TWO LIVES OF ST. ETHELBERT, April

modum et dilucidius explanauimus.' It was, then, prolix (whichwas doubtless the cause why the canons asked for another), andit had some stories of miracles. Both statements are true ofOsbert's life : neither is true of the life in C.C.C. 308. Moreover,there is no proper name and no incident in Giraldus which doesnot occur in the parallel portions of Osbert. The sole additionwhich Giraldus makes to the history is his quotation from Asser.In short, I see no indication that Giraldus had seen any Life ofSt. Ethelbert except Osbert's ; bis work must be regarded asa mere abridgement of that, decked out with a prologue anda' digression (from Asser) and a few moral reflexions. It has noindependent value as a narrative.

Before we leave Giraldus I will set down a note as to thescene of the miracles. Two places .in East Anglia are named.One is ' vicus . . . cui nomen Bellus Campus interpretatio dedit'Here was a •' basilica lignea ' dedicated to St. Ethelbert. Thismust be Belchamp-Otton in Essex, where the present church isdedicated to St. Ethelbert and All Saints. The other is 'paguscui Straatesella vocabulum antiquitas dederat'. The Bollandistsidentify it with the ' Stratuswaye '• to which Brithfridus trans-lated the martyr's body; but that was in Herefordshire.Stradishall near Clare in Suffolk is the place : it appears inDomesday Book as Stratesella. Both places are in a districtwhich must have been well known to Osbert of Clare.

My investigation of the lives of St. Ethelbert made it necessarythat I should examine that in the Corpus Christi College MS.308 : the kindness of the Master enabled me to transcribethe text, and it proved more interesting than I had hoped.The manuscript is, as my catalogue states, of the early partof century xii, in a fine clear hand, in double columns of twenty-eight lines. It is a single quire of eight leaves, bound up withother tracts.

As I have shown, there is no reason whatever to attribute itto Osbert of Clare. It is, I feel sure, the work of a Hereford man,and it is intended to be read on St. Ethelbert's day. I do notdoubt, further, that it is the basis of Osbert's performance. Thatit is older than his work is shown at once by the proper names.I will not say that these are pure, but they are far more plausiblethan Osbert's. Thus Ethelbert's mother is Leoveromia orLeoverina in Osbert and Giraldus, Leofruna in C.C.C. Their kingof the south is Egeon, and his daughter Seledrida or Soledria,against C.C.C.'s Eglan and Syndrytha. The one name whichOsbert adds to the story is that of the counsellor Guerro, whosuggests the match with Seledrida, and it does not ring very true.The place-names in C.C.C. are also of better complexion ; Suttun

at Aston U


Dow

nloaded from




for Villa Australia, Luda ( = Lyde), Sceldwica (= Shelwick)(both these peculiar to this legend), show an interest in, and aknowledge of, the neighbourhood of Hereford which is lackingin the other. The course of the narrative is exactly the sameas in Osbert-Giraldus, but we are spared the panegyrics, theelaboration and interpretation of the vision, and the orations ofthe wicked queen. That it stands in the relation of an originalto Osbert-Giraldus cannot, I think, be doubted by any onewho reads the three documents. But if so, it acquires interestand even some little importance, as being the oldest form ofthe Hereford story of Ethelbert that has yet been produced.

There is one phrase in it which suggests that it may not becomplete. In viii the author says that the negligence of ourancestors omitted to record the miracles of Ethelbert, as alsohis life and passion,' ut prefati sumus '. But there is no previousreference to this matter. It is a topic which would naturally bedealt with in a preface or dedication, where an author oftenapologizes for his work, and says that it has suffered from lackof material. Quite probably, I think, the legend had sucha preface, and it has disappeared.

One episode, the interesting little incident of the singing ofballads about the ancestors of Ethelbert, is omitted by Osbert-Giraldus ; perhaps as tending to encourage frivolity. Oneincident which they give is lacking here, namely, the rudeusage of Ethelbert's head, which was kicked along like a footballby those who first buried bis body. It may have been omittedfrom our copy of the text as too unpleasant, or it may be aHereford tradition which accompanied the head of Ethelbert toWestminster, and was first recorded by Osbert. One place-name occurs in (Osbert) -Giraldus which our legend does notgive, namely, Stratus waye, the place to which Ethelbert directedBrithfrid to carry his body and bury it in a monastery that wasthere. The body was in fact taken to Hereford, and it seemsnot unreasonable to regard Stratus waye as meaning the streetof the Wye, and as equivalent to Hereford.

With these slight exceptions I see nothing in Osbert-Giraldus which is not present in essence in our legend: whilevarious place-names and details of interest are to be found init which the later writers have'passed over. The style is curiouslyabrupt. I have wondered—and I suggest the question to others—whether the text in part represents a homily or poem in thevernacular.

I know of no manuscript of it except the Cambridge one;but there is evidence that others existed. Leland 9 gives somenotes from it headed ' Ex libello incerti autoris de vita Ethel-

Colleetanea, iii (ii), 331.

at Aston U


Dow

nloaded from




berti martyris'. The context in which these notes appear doesnot give me any clue to the identity.of the copy which he read.Also, the Hereford Breviary 10 has a set of lessons extracted andabridged from this text. They are those in col. 2 of vol. ii, pp.169-73, and of pp. 176-7 ; also those on pp. 179-80. The othersare extracts from Giraldus. The Breviary text is corrupt enough :for the name of Offa's father (Thingferth) it reads ' Olimferti',for ' Eglan nomine' we have ' eglaunnonje ', and so forth. For-tunately we are not in much need of help for the correction ofour text; the Cambridge manuscript is a very good one. Itmay be worth while to remind the reader that besides the Herefordversion of St. Ethelbert's story which is presented here, anothertale was propagated by the St. Albans chroniclers (for example,Wendover), in which the murder is managed differently, and thewhole blame thrown upon Offa's queen. It was necessary tosave the credit of the founder of St. Albans.

Though it is no part of my purpose to collect all the availableinformation about St. Ethelbert, I have thought it well to consultan important source of knowledge about English saints, namely,Roscarrock's manuscript.11 His account of St. Ethelbert occupiesthree pages (ff. 208, 209), and from it I extract the followingmatter. What I omit is his narrative, taken from Capgrave'sNova Legenda.

' And coming to King Oflar's Court at Sutton walls in Herefordshire,4 miles from Hereford, the Queene, called of some Quendrida, of othersKeneswyda etc. . . . betwixt them they practised his death, thoughe somwould seame to excuse Off a : but Malmesb: lib. 1. Keg. cap. 4 & Hun-tington lib. 9 & Capgraue, whom I doe speciallie followe, maketh the kinga principall acter, and that he practised with Winbert (or Guinbert) wch

others call Swinbert . . . he cutt of his head the 20th of Maye (& not the18, as Speed mistaketh) about the yere of our lord 784. 790 saith Stowe793 saith Speede.' . . .

' The bodye of the young king was in the meane time buried baselye,& his head caried shamefully (not without punishment) to the RiverLugg, at a place where nowe the Parish Church of Maurdune [Marden]is, w<=h som think tooke name of his Martirdome, importing the MartyrsHill.' . . .

' Capgraue saith 3 Nights after the Marters death hee appeared to oneBrithred . . . (who) shrowded (the body) in fayre lynning & caryed it toa place som 3 or 4 miles from Sutton Walls called somtimes Trefawethof the Birtch trees, & then fernlegu or ferelega of the Fames or Brakesthat grewe there, & since Hereford or sometimes Henford, of an old fordor Passage over the River there.'

[The Church of Hereford was endowed by several kings.] ' Andnamelie by Edwin the Saxon or as Willm Mape writeth, Alnod his son,

10 Ed. Frere and Brown, Henry Bradshaw Society, 1911.11 Add. 3041 in the University Library, Cambridge.

at Aston U


Dow

nloaded from




& by Ederick the Savage, being perswaded hee was cured of the Palsayeby the prayers & Meritts of St Ethelbert, Lib. Curial. 2, cap. 11.'

' John Stow whoe wth Capgraue & others in his discourse of the eastAngles maketh Milfrid the first founder of St. E.'s Churche, in writing ofthe Mercians attributs it to King Kenulphus, w°t maketh J. W. in hisSanctiloge to imitate him in his report of Kenulphus onelie. But whoe-soever builded it, Henrie Huntington lib. 6. fol. 210 noteth that ConsullAlgar (burned it about 1050 & Harold repaired it).'

' What after became of his bodie or Relicks I cannot certainely saye;.but I haue red that som write they were burned at that time. An AuncientManuscript saith that his head was reserved in the Monasterie of West-minster, being translated thither, & that it was full of Braines & vn-corrupted.'

' If you will anie more of him, reed Capgraue in his life, GeraldusCambrensis whoe wrote his life about the yere of our lord 1200, Polichron.lib. 5 cap. 27, where he calleth King Offar's Queene Keneswida, Malmesbde gest. Regum lib. 1 cap. 4, where he taxeth Ofia w111 sinister dealing :de gest. pontif. lib. 4, where he censureth such censurers as, seing theMiracles of him & other,.doubts of ther being Saincts, to w<"h effect anotherwriteth thus ,

fearTo Censure Saincts let Sinners cease for shameWhen God by them great Miracles doth frame.

Alcuine or Albinus noteth that Egbert or Egfride the sonn of OfEa dyednot his vntimeHe death so much for his owne as for his father's offences,,and I might perhapps have said, his Parents Bloddinesse. Reed of himCamden in Lattine, Herefordshire fol. 461. 473, Polichron. lib. 5 cap. 27,Doct. Harpsfeild Cent. 8, Math.,Westmin. a° 734, Florentius Wigorn. ingeneolog., Pol. Virgil, lib. 4. Osbert of Stoack wrote his life about theyere 1136. Math. Westm, noteth a0 739 that he was Murthered by thesleight of Quendritha King Offar's wife, & suffocated in an odd Trapp-or Caue wth Pillowes. Father Whitford in his translated Martrilogesaithe that the holie Boddie of St E. laye at Hereford & the head at West-minster. May 20, Geraldus Cambrensis.'

' I Reed in an Auncient Legend that as Brithrid remoued the boddie *etc. (Miracle of the blind man) ' the church builded by Milfrid was newbuilded by Bish: Kenelm or Ranelme, but others think by Robert, whose2 Tombes seame confounded, & that hee builded it to the forme of theChurch of Aquisgraine (Aix-la-Chapelle); for that Tombe wch is attributedto them both hath as it were a church in the hand of the Purtrait on theTombe.'

It is to me particularly interesting to notice that Roscarrockknew something of Walter Map, de Nugis Curialium. Maptells the story of Alnod's gift of Ledbury North to Herefordtwice over, in Dist. n. xii and rv. x.12 I have not attemptedto ascertain the origin of the discrepancy between him and.Giraldus, who calls the giver Edwinus. M. R. JAMES.

u pp. 77 and 176 of my edition.

at Aston U


Dow

nloaded from




I. THE LIFE BY GIBALDUS

i Proemium in uitam Regis et martins Mthelberti a Giraldo digesta(m).

Si quis deliciarum orto et paradisi celestis plena perpetuaque felicitateperfrui desiderat, sanctorum virorum certamina quibus tantam adeptisunt palmam doctrine pariter et exempli gratia deuote debet et diligenteramplecti. Felix: etenim qui florigero supernarum sedium campo velmente constitutus hinc rutilantes angelorum chores, inde choruscantesuirginum choreas, hinc candentia conf essorum lilia, ibi rubicundas martirumrosas interiori lumine contemplans, inter has deliciarum affiuencias piemeruit et pure delectari. De martirum autem1 meritis, martins nostiiet regis Êthelberti gracia, cuius hodie sollempnia votiue celebramus,communi titulo pauca prelibantes eiui explicare preconia specialiaqueuite insignia subsequenter aggredimur.

Martires igitur inter electos milicie celestis athletas peculiari quadamprerogatiua Christi expressius uestigia sequentes et rubris induti tanquamcalcantes in torculari, puniceaque uictricis palme uexilla ferentes, vic-toriosum eiusdem fuso cruore triumphum, non solum uerbis et fideiconstancia, uerum eciam inter exquisita tormentorum genera sanguiniseftusione testantur. Hii sunt qui tanquam olerum plante sic eradicanturut crescant, sic mortificantur ut viuant, sic sti(r)pitus euelluntur ut adole-scant. Hii sunt vera tritici grana que nisi mortua fuc(r)int sola manentet infecunda, mortua vero et in terrain cadencia fenore cum multo fructumafferunt et felici fecunditate letantur. Hii sunt qui sic animas amantut perdant, sic lucrantur ut careant, sic ad tempus amittunt ut im-perpetuum possidere mereantur, et quasi noua quaedam mirabiliquecontrariorum iunctura, dissonorum consonancia, et dissidencium con-ueniencia sic auferunt ut (Conferant, sic destruunt ut construant, sicodiunt ut diligant, sic diligant ut et odio quoque plurimum. persequi.uideantur.

Hiis autem in commune breuiter et succincte deductis ut communimultorum sufEragio subleuemur, ad specialem nostri martins hystoriamdeo duce tanto confidencius accedamus quanto specialius noster hie choruscontinuis eiusdem et patrociniis exultat et glorie laudibus illustratur.

i De ortu jEthelbetti, educations et instruccione.Beatus igitur jEthelbertus, qui nostro nunc causam calamo dedit,

ingenuis natalibus ortus ex Adelredo rege Leouerina vero regina parentibusin lucem prodiit, et quasi nouum mundo iubar illuxit. Qui et.ipsi atauisediti regibus ex orientalium Saxonum regalia prosapia, Anna uidelicetEnni filio et Etheldride uirginis patre, Adelredo, Adelero, et Athelwaldo,Adulfo et Alfwoldo quoque, (quos) in Anglorum hystoria Beda commemo-rat, et illustribus quoque Merciorum regibus ac ducibus, lineam duxerantoriginalem. Puer autem, ut dociles [doctrine capaces] primum peruenitad annos, piis a parentibus litteris datus, et pedagogis electis, erudicionepariter et morum uenustate conspicuis, fideliter assignatus, totis litteraturenisibus, totis honestati gracia cooperante uiribus indulgebat.

Qui, puerilibus ut primum processu temporis elapsus ab annis ad

at Aston U


Dow

nloaded from




pleniora pubertatis tempora iam peruenisset, et in liberalibus disciplinisfidelia sacre scripture fundamenta strauisset, in eiusdem apicibus adcor altum accedens, uehementi animi applicacione cum summa uoluntatedeseruiebat.

Puer igitur hie noster et auro purior igne probato, illud regis propheteDauid propensius ad animum reuocans Erudimini qui iudicatis terram,et illud Ieronimi non ignorans Radix litterarum amara est, fructus verodulcis, illud quoque Salomonis salubriter aduertens Litterarum erudicionesenectuti viaticum preparatur, et disciplinata iuuentus etatem confert fru-ctuosam, sic puericiam litteris imbuit et moribus ornauit, sic adolescenciamsacris informare statuit et studuit institutis, ut sicut per etatem, gradus,sic amplius quoque uirtutum passibus per uite merita gradatim ascenderetadeo quidem ut in uiridi iuuenta uicia summo opere uitans, et uirtutumstudia sequens complensque, in breui tempore multa senilis maturitatisfructus tarn efficaciter adeptus fuisset, ut in ipso expresse completumesse uideretur : Cani sunt sensus hominis, et etas senectutis vita intnaculata.

(1).« iii Be JUthelberto post patris obitutn in regem substituto.Interim autem, rege Athelredo rebus humanis exempto, noster Êthel-

bertus tanquam filius eiusdem vnicus et heres ab institutis litterarumsubito raptus, ad curas terrarum communi omnium voto unanimiquedesiderio in regni solium est sublimatus. Quanto vero moderamineregiminis huius rexit habenas, quam pium et humilem, saluo solummaiestatis honore, se in cunctis exhibuit, nostra tangere quidem paginapoterit, ad plenum autem minime sufficiet explicare. In primis etenimhec et huiusmodi scripture testimonia secum recolligens : Quanto maiores, humilia te in omnibus: Humiliamini sub potenti manu dei: qui sehumiliat exaltabitur : et illud ex beate uirginis cantico : Deposuit potentesde sede et exaltauit humiles ; humilitatem in corde suo specialiter et pre-cipue radicauit, et in ea sola ceterarum uirtutum quasi fundamentalocauit. Preterea recolens et racionem nominis attendens, quoniamn, regendo rex dicitur eo quod se primum, deinde populum sibi subditum,regere debeat, quia componitur orbis regis ad exemplum ; (qualiter etenimad regni amplitudinem regendam presumptuosus accedit qui non breuemcorpusculi sui massam regere nouerit et racione moderari ?) hec inquamanimo concipiens et reuoluens, talem teneris annis se reddere curauitqui primum sibi ualeat, deinde multitudini merito debeat imperare. Piusitaque, clemens, et misericors, pupillo et orphano calumpniam fieri etsanguinem innocentem effundi non permittens, in dubiis etenim etambiguis longe pronior absoluere quam condempnare, in certis autemet sentencia dampnatis semper penam mitigare paratus ; dolens pluri-mum quociens dolorem cuiquam inferre iusticie rigore tenebatur, gaudensecontra nee mediocriter exultans quociens premia conferre et beneficiaspargere qualibet occasiuncula preualebatl Ad hec eciam cum honoremdebitum singulis impendisset, longe pre ceteris cunctis et terrenis omnibusmatrem adhuc superstitem non immerito venerari satagebat, per quodet preter alia graciarum donatiua longeuus fieri meruit super terram;

* The Arabic numbers denote the sections of the Bollandist text, Acta SanctorumMaii, v. 241*—247*.

at Aston U


Dow

nloaded from




terrain quidem non hanc quam terimus, sed pocius illam quam querimus :terrain non hanc moriencium, sed illam uiuencium de qua scriptum est:Credo videre bona domini in terra viuencium : et alibi: Quesiui residuumannorum meorum ; non videbo dominum in terra viuencium. Tanta nimi-rum cordi eius in deum pietas insita fuerat et tarn pura deuocio, utinter vniuersos mundi principes iusticia, clemencia, fideique constanciatanquam lucida gemma preradiaret. Nichil est enim quod lumine clarior(i)prefulgeat quam recta fides in principe. Nichil est quod adeo nequeatoccassui subiacere ut vera religio.

(2). iv Quod uxorem ducer.e regiamque prolem suscitare proceribus inuitatur.

Hiis itaque feliciter exactis, accedentes ad eum tarn proceres regniquam pontifices - super uxore ducenda regiaque prole suscitanda ipsumprimum in priuato deinde palam et publice conuenerunt. Ipse ueroquoniam a puericia fixum in animo radicatumque habuerat uas suum inomni mundicia et sanctificacione custodire uelle, et uirginitatem corporissui deo dedicare fructumque centesimum expectare, quantum et quamdiupotuit renuit omnino, distulit, et recusauit. Legerat eciam, et tarn exethicis quam theologie paginis notum habuerat matrimoniorum quantasint onera, quantas habeant insitas et insertas ilia thori thalamiquesecreta domesticas amaritudines, molestias multas et anxietates. Legeratenim fatuarum inepcias*deformium fastidia, formosarum et generosarumfastus et superbias, adulteria, plerumque prolem incertam uel euidenteralienam, iras, rixas, zelotipias graues, et suspicibnes. Legerat hec, in-quam, et ex hiis collegerat pectora quidem in quibus hec regnant parumhabere pacis, plurimum autem perturbacionis.

Porro inualescentibus tandem eorum insultibus qui8 oportune insta-bant et importune, sciens quod contra omnes sapere quasi desipereest, sciens et illud: Omnia fac cum consilio, et post factum non penitebis,quamquam uix et inuitus, eorum denique uoluntatibus decreuit etduxit obtemperandum. Timebat enim (et hec eum racio precipue in-duxerat ad consensum) regnum, si ob eius defectum aliquando forteherede careret, hostiles ea occasione incursus, excidium pariter et exter-minium pati posse.

Accessit igitur ad eum aliquando inter proceres regni sui uir magnusefc potens comes Guerro, monens et consulens quatinus australrs Britannieregis Egeonis filiam cui nomen Seledrida, vnicam^scilicet nuper defunctipatris filiam et heredem, sibi matrimonio copularet, ut ea videlicet occa-sione quasi duo regna in vnam conuenire possent monarchiam. Cui rexstatim huiuscemodi responsum dedit: Nonne Egeonis illius hec filiaest qui patri meo semper infidelis existens, tot eum fraudibus, totperiuriis fallere consueuit ? upote vir subdolus, perfidus, et uersutus,qui et animum sic instituerat ut nichil ei menti minus fuisset quam nonmentiri, nichil fas nisi nefas, nichil equum preter iniquum uidebatui.Nosti, Guerro, quod sicut in arboribus uicium radicis in ramos ascendit,sic in hominibus ceterisque animalibus naturaliter in prolem descenderesolent uicia parentum uel uirtutes. De uiciis itaque mulierum et uir-tuBbus, non diuiciis et possessionibus est inquirendum; de parentum

» MS. qnoniam ?

at Aston U


Dow

nloaded from



1917 KINO AND MARTYR 225

quoque moribus pocius quam honoribus inuestigandum. Fortune nimirummuneia mutari crebro uidemus et transferri, natuia uero radicitus heret,que suos in neutia fortuna lelinquere nouit heredes.

(3). v De consilio comitis.Oswaldi super Offe Merciorum regis filia ducenda.

. Accedens autem ad eum denique comes Oswaldus qui inter consiliariosipsius ei fide f uerat et f amiliaritate precipuus, eundem super OfEe Merciorumregis, magni viri in occidentalibus insule finibus et magnified, filia vnicaatque legitima ducenda cum instancia magna secreto conuenit. Ipse veioquamquam invitus, ad huiuscemodi consilia condeclinans respondit secum matre sua regnique proceribus inde in breui consilium habiturum.Quibus ad diem certum conuocatis omnium fere assensus Oswaldi consilioconcordauit, matre sola, uel quod filiarum attencius quam filiorum matresconiugia maturare solent, uel pocius mente presaga malorum, illud penitusdissuadente. Yir autem bonus et iustus, maiori parti condescenderestatuens, neue muliebri consilio terre sue primatibus pertinaciter resistereuideretur, eorum uoluntatibus se concessit obtemperaturum.

Sciens igitur quoniam {nee) uelle uolentis, neque currere currentis, sedotnnia dei miserentis, sciens quod * cor hominis disponii 5 uiam suam, sed

(4). deum dirigere gressus eius, missa mane deuote ut assole(ba)t e^diligenteraudita, graciaque sancti spiritus inuocata, cum magno commitatu regioquesicut decebat apparatu iter incunctanter arripuit. Sed cum ad equumascensurus aduenisset, terra sub pedibus eius, cum astancium omniumplurima admiracione et terrore, quasi terremotu facto tremuit aliquamdiuet concussa quieuit. Ipse uero iactans in domino curam suam, eique re-uelans uiam suam qui non derelinquit s-peranles in se, inmotus omnino etinterritus iter agredi non formidauit. Et cum aliquantulum processisset,sole obscurato tante itinerantes et tarn. atre ' subito tenebre operuerunt,ut neque seipsoB ad inuicem neque viam vllam iam videre valuissent;donee piis uiri sancti precibus et deuotis oracionibus radii solares suntrestituti. Clamabat enim ad dominum, et ad terrain prostratus humiliterdicebat: Notam/ac michi domine viam in qua ambulem, quia ad te leuauianimam. Nee minim si signa que in morte Christi apparuerunt et antemortem huius membri Christi eiusque dilecti eandem presagiencia con-'tigerunt. Terra quippe quasi scelus abhorrens quod iam iminebat motaest, sol autem obscuratus tanquam ne uideret faciem auertit. Uel .terre--motus ille terre regni tocius commocionem et desolacionem que ab ortuiEthelberti multis annorum circulis sub regulis et tirannis usque ad regisjEdmundi tempora durauit potuit aperte sigmficare: sol vero lucem .subtrahens ipsum ab hac luce in proximo subtrahendum manifesto indicio -declarauit.

(5). Cum itaque longius iter agendo ad uicum in Merciorum regno que uillaaustralis ab accolis vocabatur iam peruenisset, die ad vesperam vergenteibidem pernoctare statuens, in loco campestri figi tentoria iussit. Fre-miserat autem viros discretos atque disertos cum regiis donariis et exen-niis que et regem dare et recipere cum honore deceret, adventum eiuscausamque aduentus Offe regi nunciantes.

' quodque ? s diaponere t • acre.VOL, XXXII.—SO. CXXVI. Q

at Aston U


Dow

nloaded from




vi De uisiontbus.Eadem vero nocte cum fatigata labore dedisset membra sopori, uisiones

uidit terribiles ualde. Uidebatur autem uidere totum aule sue regiefastigium a summo deorsum culmine corruere, cornua quoque thalamiBui, in quo quiescere solebat, nutantibus tarn tecto quam parietibuseubito lapsu in terrain cadendo comminui. Et alia quedam non minushorrida que comes Oswaldus sibi a rege relata consolandi atque obsequendigracia benignius interpretari satagebat. Ipse vero tacite consideranscuncta et intrepide, seque suamque ex toto causam deo commisit, demeritorum exigencia, intencione purissima, et consciencia plenam indomino, gracia cooperante, fiduciam habens, quicquid in hac uia et uitacarni sue contingat, nichil ei in bono perseueranti nisi ad anime prouectumaccidere posse.

(6$. In crastino uero reuersis ad eum nunciis, tarn propriis quam et abOfia rege transmissis, qui et eueniendi securitatem ei cum gracia regiset benevolencia reportabant, colligi tentoria cum sarcinis ommbus etimpedimentis et iter expediri rex precepit. Premissis itaque primo redisdeinde clitellariis et sagmariis multis cum seruiencium tarn peditumscilicet quam equitum turbis; ipse militum agmine pulcherrimo septuscompetenti est ordine subsequtus. Post longos itaque vie labores, cumad curiam Ofie regis aduenisset, fama tanti aduentus diuulgata, AlfridaOfie regis filia ab alto per fenestram solio iuuenem nostrum ianuas intran-tem et milites, more muliebri, eo quo intrabant ordine cepit diligenterintueri. Quo facto, ad matrem puella reuersa eidem statim exorsa estcum admiracione uisa et forsan uisis maiora referre. Iuuenis formamiuuentutis elegantissimam, proceres 7 illustres, milites insignes, comitatumet apparatum incomparabilem, longeque imparem patris sui potenciamhiis diuiciis asserebat.

(6). vii Oracio regine et praua persuasio.Quibus auditis animoque diucius anxie reuolutis, regina, muliebri

plena tarn astucia quam malicia, regem eadem nocte in huiuscemodiuerba conuenit: ' Maturo tibi, rex, in hoc articulo et ualde maturandoopus est consilio. Nosti quod Orientalium Anglorum tyranni Merciorumpopulis ab antiquo imperare desiderant. Nosti antiquas gencium inimi-cicias et mutuas plerumque regnorum subiecciones. Fallor si non iuuenemistum plus ambitus hue quam amor adduxit. Sub uxoris namque ducendepretextu et palliate amicicie fuco, captata tue senectutis occasione,callidus in hos fines explorator et expugnator aduenit. Non itaque ducendi(sed seducendi) causa hospes aduenit; nee hospitis ille cum tanta militumet armorum copia, sed verius hostis ymaginem gerit. Sed esto quodfiliam nostram duxerit, et hac precipue causa in partes istas aduenerit:tune iure quodam successionis et hereditatis, que iam ipsum quasi cumherede contingeret in mortem tuam, rex, (quotidie) anelaret, totumquesibi quod in pace nunc possides iugiter appetere et modis omnibus adquirerenon cessaret. Recole, rex, et ad animum reuoca procerum tuorum incon-stanciam si memores tibi tociens expertam, et Mercie genti a Britonumconfinio pariter et contagio inditam animi leuitatem. Sunt certe non-

* properes.

at Aston U


Dow

nloaded from




nulli de quorum fide, tua, rex, plurimum fiducia pendet, qui sibi generi tuigraciam eciam mortis tue machinaoione compararent. Flagellum itaquetibi, rex, fabricas et flagitium para(s) si talem tibi successorem creas.Preterea nonne filius ante diem jxdrios incurrit in annos ? Si filius hoc,quid ergo gener ? et ille gener qui genus tuum odio persequi et gentemaffligere sibique subicere uelle auito iure tenetur. Num uerbis eisdemquibus olim usus est magnus ille socer in generum maximum et hie e diuersogener in socerum uti posset: ille semel raptos nunquam dimittet hmorest

Ad hec populus nouitatem cupiens, nouo precipue dominio gaudens,tuumque iam olim senium in tedium ducens, hec et huiuscemodi in teruminauit: ' Quod antiquatur et senescit prope itUeritum8 est. Senectusdeficit et decedit, iuuenta uero proficit et procedit.' Et quoniam semperuenturus amatur, que tibi regnandi in hac etate securitas foret contraiuueniles huius uires et omnium vota ? Nichil itaque restat si tibi generumhunc constituis, nisi ut regni tui uiteque prescripta pericula non euites,uel saltern timide trepideque de cetero sub tanto insidiatore et successoreregnabis, et orientalis ilia seruitus in liberos hos fines et beUicam marchiamparte 9, quod absit, inducetur.

Porio si repulsam passus et offensus abscedat, periculum tibi priore[m]non minus proculdubio, rex, iminebit. Terrarum nostra(ru)m aditus etexitus iam nouit, exploratore non indigens alieno : etatis tue defectum etinfirma nostra considerauit: occasionem cbnfusionis atque repulse pre-tendet, eaque in nostrum abutens exterminium bellum nobis statim indicetet excidium accelerabit.

In has itaque perplexitates nos hospitis huius aduentus induxit. Yndenecesse est ut uel tua per ipsum in breui destruccio, uel eius accidat per tematura perempcio. Et quoniam ' exeat aula qui uolet esse ph is ' , ' uirtuset Bumma potestas non choeunt', ' semper metuet quern seua pudebunt',et hoc articulo tibi, rex, aut seuiendum certe eat aut seruiendum et alieneseuicie succumbendum'.

viii Oratio regis non absoluens sed condempnans.Finito regine sermone post longa euspixia rex tandem in hec verba

prorupit: ' Angustias vndique graues tua nobis racio, regina, depingit, exqua uideo quidem et euidenter intelligo quoniam hinc periculum nobis,inde turpitudo (similiter) uersatur. Sed si uires suppeterent et pristineiuuentutis uigorem dies mihi deterior non inuidisset, parum huius pectorisconstanciam et innatam animositatem hec aut hiis maiora mouerent.Uerum tamen quoniam, sicut " multa ferunt anni uenientes commodaBecum " sic " multa recedentes adimunt", tempori temperament* donantes,modernisque moribus nos conformantes, nostram modis omnibus tndem-nitatem et securitatem procuremus.'

ix Regis MtheTberti decoUacio.Cum de morte beati iEthelberti ad suggestionem huius regine, regis

Orle vxoris, tractaretur, aduocatis ad consilium proceribus paucis, hiia-que priuatis et ad fauorem muliebri industria prius allectis, omnes in hancBentenciam virique innocui mortem consenserunt, dum tamen id procul

• infitam. • per te, post te !Q2

at Aston U


Dow

nloaded from




a militaribus eiusdem turbis secretoque et sine tumultu fieri posset.(7). Prosiliens igitur in medium uir sanguinis ad scelus omne paratus, cui

nomen Guinbertus, ob familiaritatem olim in domo patris sui, cui mini-strabat, cum iuuene nostro contiactam, se melius alio facinus illud effectuimancipare posse promisit. Qui mercede statim constituta pecuniaquesuscepta hospicium iEthelberti.fraudulenter adiuit, monens et consulenseique ex parte regis denuncians quatinus ad ipsum ilico priuatus et absquemilitari strepitu negocium pro quo venerat ad uotum expediturusadueniat. Regis enim infirmitas ac debilitas, sicut in dolo asserebat,turbas atque tumultus recusabat.

Noster autem iuuenis, quia nichil prauitatis vnquam uel excogitaueratuel expleuerat, nichil hie praui penitus suspicando, fidem dictis adhibuit,gladioque suo solum accinctus proditorem preuium innocens omnino etimmaculatus, hostia lictorem, victima carnificem, agnus lupum, ad regisusque palacium litandique locum sub nocturno silencio secutus est. Uenien-tibus igitur illis ad diuersorium tanto sceleri magis idoneum, et ad hocprouisum, exilientibus Gwinberti complicibus, capitur JSthelbertus atqueligatur; eique nomen domini iugiter inuocanti spiritumque suum inmanus eius commendanti suo ipsius extracto gladio capud Gwinbertusamputauit, cruentumque munus et ualde crudele regi ac regine (illico)presentauit.

(A vita itaque istius seculi raptus est iEthelbertus10), ne malignitasmutaret intellectum eius et ficcio deciperet animam eius. Raptus est,inquam, ne centessimi fructus gloria et uirginitatis honore quern semperappeciit ullo mundi contagio fraudaretur. Et, sicut alie quedam sed nonaliene referunt historie, in iuuenem forma insignem uiridique iuuentapetulantes oculos mulier incesta coniecit: quemque nullatenus ad con-sensum inclinare preualuit, tanquam uxor Putifar secunda Ioseph alterumin iBthelberto reperiens quasi uipera aculeis exagitata totum in vindictamuirus euomuit. Videns igitur, et talem tantumque uirum eciam filiemater invidens, superque repulsa et confusionis erubescencia plurimumdolens, mortem uiro sancto muliebri malicia statim crudeliter est machi-nata. Quoniam, sicut in Ecclesiastico legitur : Non est capud nequiussuper capud colubri; et non est ira super iram mulieris. Et in eodem:Breuis est hominis malicia super tnaliciam mulieris. Et in Ecclesiaste:Unum de mille virum reperi, mulierem autem non inueni.

Sic itaque quoniam in commune bonus nee sibi sed toti se regnouiuere credens, communi omnium voto et comodo proprias omnino com-posuit tarn utilitates quam voluntates, ut subditorum indempnitati pieprouideret, prolemque legittimam regno suscitaret; ut adulterium deniqueuitaret et in pura castimonia perseueraret, meritorum exigencia uirgosimul et martir palmam uictoriosus utramque reportans, diuisis partibusterrain meritis atque miraculis illustrauit, et super astra gloriose translatuscelestem hodie curiam aduentus sui gaudio Ietificauit.

Passus est igitur et palmam adeptus XIII° kl. Iunii, regnante dominonostro Ihesu Christo vna cum patre et spiritu sancto, cui est honor uirtuset gloria in sempiterna secula. Amen.

Sed quoniam non solum passionis et sepulture loca, uerum et remotas10 Raptus est itaque ne cod.

at Aston U


Dow

nloaded from




quoque natiuitatis et conuersacionis sue partes signis et uirtutibus illu-strans, multa dominus martirem suum mundo per miracula declarauit, etea quoque subsequentes exprimere litterarumque monimentis nostra dili-gencia commendaie dignum deo cooperante reputauimus.

(8). x j)e prophecia uirginis Mlfride et uoto castitatis emisso.

Audito igitur principis sui casu tam inopinato iElfrida uirgine reuelantemilitibus iEthelberti ad propria reuersis, prophetico repleta spiritu multamatri quasi diuina comminacione uirgp futura predixit. Et primo de filioEgfrido per triennium non victuro, regnoque ipsius non stabiliendo: deipsa quoque regina turpi morte in breui moritura et ultra tres mensesnon victura, ante mortem vero, quia potens est dominus sanguinem san-ctorum suorutn vindicate, et quia potentes potenter tormenta pacienturdemoniis arripienda et lingua ipsius propriis dentibus corrodenda. Queomnia sicut predicta fuerunt sunt completa.

Uirgo igitur Êlfrida* castitatem corporis sui deo deuouit, et uirgini-tatis apicem cuius merito centessimum a puericia fructum finaliterapecierat domino dedicauit. Et sic de came pariter et mundo triumphans,mundanasque pompas deuouens penitus et detestans, ad palustres Croi-londie sedes tanquam ad heremum se transferee curauit. Ubi contempla-cioni dedita penitus et deuocioni uite sanctitate salubriter assuinpta ettalari tunica finaliter induta elegit magis abiecta esse in domo dominiquam habitare in tabernaculis peccatorum.

(9). x Quod ignobili traditum sepulture corpus columpna lucis declarauit.

Quibus itaque gestis corpus truncum efferri cum capite rex precepit,et in ripa fluminis quod Luggo dicitur occulte sepeliri. Corpus itaqueministri cum feretro imposuissent, tante leuitatis inuentum est ut leuita-tem ipsam pro miraculo ferendique facilitatem impii satellites habuissent.Quidam tamen eorum sanctum caput separatim gestantes obstinaciorenequicia illud in terram proiciendo uice pile uolutabant. Et cum adlocum destinatum peruenissent, corpus cum capite iuxta principis edictumignobili sepulture tantoque thesauro longe indebite atque indigne tradi-derunt. In quo illud apostoli ex parte completum uidetur : Sancti ludibriaet uerbera experti, irisuper et carceres: lapidati sunt, secti sunt, temptatisunt, in oedsione gladii mortui sunt.

Sed quoniam non potest ciuitas abscondi super montetn posita, et nemoaccendit lucemam et ponit earn sub modio sed super candelabrum ut luceatomnibus, Lucerna hec nostra, super montem qui Christus est posita etfundata, et super candelabrum septiformis gracie fideliter erecta, abscondinequaquam potuit uel occultari. Columpna namque lucis sole splendidioreadem nocte ab eius sepulcro in celum usque protendebatur, et ueludflamme omnia deuorantis in girum scintille et radii coruscantes seque-bantur. Cuius nouitatis miracula a multis qui uiderant diuersarumparcium Offe proposita superbiam eiusdem ad tantam humilitatem etpenitenciam reduxitu, quod decimum rerum suarum omnium ecclesie dedit,et quecunque possedit decimauit, Romamque profectus apostolorum

» Sic.

at Aston U


Dow

nloaded from



230 TWO LIVES OF 8T. ETHELBERT, April

limina deuote veneratus, multis ibidem ecclesie consilio causa penitencieegregie gestis, ad uite correccionem condignamque compunccionem gratiacooperante signis et miraculis prouocatus est.

(10). a Quod Brichfrido apparens corpus suum transferri iussit et caput miraculoserepperiri fecit.

Tercia post nocte beatus i.£thelbertus nobili cuidam et prediuiti uiioBrichfrido in stiatu quiescente apparuit, precipiens ei ut corpus suumeffossum ad locum qui Statuswaye u dicebatur efferret, et iuzta mona-sterium eodem in loco situm illud cum honore reconderet ac sepulturedaret nomenque suum et causam eidem exposuit. Experrectus autema sompno ut oculos uir bonus aperuit, totam celesti lumine domum con-spexit illustratam, uirumque sanctum qui ei appaiuerat cum tanto iubarissplendore disparuisse. Biis autem uisis et auditis surgens Brichfridus acubiculo, non mediocri gauisus leticia multiplices diuine maiestati quod ip-sum tanta uisione dignata fuisset giacias intimo coide profudit. Adiuncto-que sibi socio participeque laboris uiro probo, cui nomen Egmundus, adlocum pariter accesserunt, effossumque corpus propriis manibus decenterablutum et sindone regali post indutum, in curru quodam extulerunt.

Quo facto, cum de corpore uiri sancti sic exequiis iam preparato leti.plurimum et exhilarati fuissent, pro capite tamen nondum inuento mesticiasuborta multum eorundem gaudiis est derogatum. Sed fusis ad deumcommuniter oracionibus caput quoque non procul a corpore ubi nonsperabatur deo reuelante inuentum est, et statim in feretro digne recon-ditum suo est toti reintegrate}13 gaudio coaptatum.

Cumque nobile feretrum uersus locum destinatum prosequerenturcontigit ut ad capud in terram a reda forte dilapsum quidam per xi annosoculorum orbatus officio omine felici obiter offenderet, et statim desideratiluminis gaudia recuperaret. Qui confestim caput erigens, deoque et sanctojEthelberto elata voce gracias agens, curmm e uestigio secutus est: abeodem etenim a quo suscipiebat lumen exterius et interiore quoque lumineper reuelacionem et graciam est illustratus. Et cum aliquantulum pro-cessisset, ad Brichfridum et Egmundum qui fatigati itin(er)e parumperrepausabant, gratulanter accessit, thesaurumque ab ipsis perditum etab eo miraculose repertum eisdem restituens, rem gestam ipsis et luminisgraciam per merita martiris egregii recuperatam letabundus exposuit-Quibus auditis Brichfridus et Egmundus maximo repleti gaudio deumqui tarn mirabilis est in sanctis suis et magnus in omnibus operibus suisglorificare non cessarunt. Et sic procedentes usque ad locum presignatumibidem corpus sanctissimum honorifice sepelierunt, in loco uidelicet quiAnglice Fernlega, Latine interpretatum saltus filicis, dicebatur, nostrisvero diebus a comprouincialibus Herefordia nuncupatur.

xii De columpna lucis supra sepulchrum radiante, et Milefrido Brilonumrege qui ecclesiatn martiri construxit, et eidem loco episcopum prefecit.

Translate in hunc modum nobilissimo thesauro, multis circiter eodem•tempore noctibus ad sancti uiri sepulchrum lux de celo missa radiabatet uelud in columpna ignea a terris ad astra choruscans, gloriosi martiris

11 Stratuswaye, Boll. : Statuswaie, Ldand. a Sic.

at Aston U


Dow

nloaded from




"(13). palmam declarauit. Hiis et huiuscemodi signis et prodigiis multis mundobeatus ^thelbertus de die in diem magis innotuit, quoadusque Merciorumrex Milfridus sanctitatem viri dei de fama uulgante cognouit. Qui etquendam episcopum suum, uirum simplicem et sanctum, de cuius pluri-mum diligencia confidebat, ad locum destinauit, iubens ut de mortemartiris et causa, deque miraculis et signis ibidem meritis eiusdem a deodeclaratis diligens ei scrutinium facere(t), rerumque gestarum prudentiindagine certitudinem reportare(t). Quo facto, regis innocentis interitumquern didicit, magnaliaque dei multa, nee solum ea que audiuit verumet ilia que ibidem oculis conspexit, principi suo renunciauit.

Milefridus igitur hiis auditis, quamquam in remotis regni sui partibustune temporis ageret, transmissa ad locum eundem pecunia multa, ecclesiamegregiam lapidea structura ad laudem et honorem beati martiris a funda-mentis incepit, piaque deuocione domino auxiliante perfecit, primusqueregum omnium eodem episcopum eodem loco constituens ecclesiaraeandem cathedrali dignitate sublimauit. Terris quoque plurimis et pre-diis amplis, palli(i)s olosericis et ornamentis egregiis, regia quoad uixitmunificencia ditare quidem et dotare non cessauit.

Quoniam autem de spinis rose, de tribulis ficus interdum colligisolent, sacratissima infausti principis Ofie filia et arnica Christi de quaprediximus iElfrida, solitariam in paludibus de Croilonda uitam ageris,induta talari tunica in sancta usque ad finem centesimo gaudens fructmuirginitate permansit. Et iuxta promissa misere matri sue presagia, paterpenitencia ductus occubuit, filius autem eius Egfridus vix per annumunum et centum quadraginta dies pro patre regnauit. Et sic completum.est quod prophetice uirgo predixerat, quod post necem martiris jEthelbertitribus nequaquam annis Merciorum populis imperaret: quia nimirum desemine nequam filii prodeunt scelerati, et in prauam non immerito genera-cionem ira dei propter innocentis necem atrocius deseuiit, et ad ulciscen,-dum sancti sui qui effusus est sanguinem radicem inique propaginis doterra stirpitus auulsit.

(11). Unde et huic nostre pagine quod Asser historicus ueraxque relatorgestorum Regis Alfridi de hac generacione peruersa conscripsit eisdem1*interserere uerbis non indignum reputaui.

xjii De jEdburga regina ab Offa tiranno progenita.

Fuit, inquit, in Mercia moderno tempore quidam strenuus atquevniuersis circa se regibus et regionibus finitimis metuendus rex Ofia nominequi uallum magnum inter Merciam et Britanniam a rnari usque ad marefieri imperauit. Cuius filiam jEdburgam nomine Berthtricius occidentaliumSaxonum rex sibi in coniugium accepit. Que confestim accepta regis amiciciaet tocius regni potestate permaxima more paterno viuere incepit tirannidetocius iniquitatis assumpta. Quecumque enim rex diligeret grauibusodiis insequebatur, immo omnia deo odibilia hominibusque contrariaspiritu malignitatis facere cogebatur. Cunctos quos poterat ad regemaccusabat, et ita eos aut potestate aut uita per insidias priuabat. .Etsi aliud a rege non posset iinpetrare, veneno eos machinabatur extinguere.Quod adolescente15 quodam regi dilecto eique familiariasimo. fecit.;

» eiusdem? » Sic.

at Aston U


Dow

nloaded from




quern quia coram rege causare non potuit uenefica potatione necauit.De quo ueneno prefatus eciam princeps aliquid refertur inscienter gustasse.Neque enim regi, sed iuueni venenum proposuerat ministrare. Attamenrex preoccupauit, indeque ambo periere.

Defuncto igitur rege Bertbxicio, quoniam pio malicia et iniquitateeua inter occidentals Saxones diucius remaneie et regnare non potuisset,ultra mare nauigans cum innumerabilibus thesauris Carolum magnumilium famosissimum regem Francorum adiuit. Cui cum ante solariummulta eidem principi dona obtulerit, imperator ai t : Elige, iEdburga,quern uelis de duobus unum; aut me aut filium meum. Stabat ueroiuxta patrem filius eius Lodouicus, spectabilis adolescen3, solario domuspotenter innixus. At ilia sine deliberacione stulte respondens ait : Simicbi, inquit, eleccionis huius tribuitur opcio, filium tuum, in quantumte iunior esse dinoscitur, eligo. Cui imperator respondit et arridens ait:Si me elegisses, filium meum haberes: sed quia elegisti filium meum,nee me nee ilium habebis. Dedit tamen illi Karolus magnus quoddammonasterium sanctimonialium feminarum in quo, deposito seculari habitu,et solo, sine iusticia uite aut mundicia, indumento sanctitatis assumptoperpaucis annorum spaciis ibi abbatisse functa est officio. Sicut enim irra-cionabiliter in patrio regno uixisse refertur, ita multo irracionabilius inaliena gente viuere deprehenditur. Nam a quodam sue proprie gentis lenoneconstuprata et demum palam deprehensa, imperio Karoli de monasterioest eiecta. Que postea in miseria et paupertate maxima sese quoad uixitmiserabiliter habuit: ita ut ad ultimum vno seruulo comitata et cotidiein summa egestate mendicans, turpiter et ignominiose in Pappia ciuitateindignam uitam indigna quidem morte finierit.

Ecce dilectissimi quomodo indicia dei dbyssus multa, ecce quamgrauis et quam districta in sanctorum nece patet uindicta.que in impiamgeneracionem peccatis exigentibus merito extenditur, per quam scelusillorum et ignorancia diuina animaduersione punitur. Et sicut Moysesa i t : Generacio enim peruersa est et infdeles jilii, iniquitas patrum scelera-torum in impia posteritate quasi ex traduce solet succedendo propagari.Unde infelix mulier de qua sermo predictus innotuit patemam tirannidemet matris crudelitatem animo et moribus equans in reprobum sensummundo detestabilis fuit. Sed ad cepta hiis prelibatis reuertamur.

sir De Edwino, qui Ledeburiam borealem martin dedit, a continua capitisconfusione liberato.

Sicut fidelis antiquitas post«ritati reliquit, crebrescentibus circa martirii(11). sepulcrique loca uirtutum et prodigiorum signis, rex Ofia duos episcopos

quibus precipuam fidem habebat ad inuestigandam euencium u istorumcertitudinem Fernlegam, que nunc Herefordia dicitur, destinauit. Con-tigit autem virum quendam potentem et magnum, qui finibus Ledeburieborialis et Montis Gumeri necnon et aliis parcium illarum terris am-plissimis dominabatur, ad locum eundem eadem hora causa recuperandeeanitatis de passione quadam qua uexabatur per merita martiris. aduenisse.Paciebatur enim continuam capitis concussionem, inde et ab euentueortitus agnomen, Edwinus quatiens caput uocabatur. Qui cum nocte

'• Sic.

at Aston U


Dow

nloaded from




eadem ad sepulchrum uiri sancti uigiliis et obsecracionibus deuote ethumiliter deseruiiet, demum diuina disposicione demisso capita parumperobdormiuit. Bed a sompno post pusillum experrectus et undique circum-spiciens quesiuit a suis ubinam esset uir ille bonus qui caput ei dormientiliberaliter in gremio sustinuerat. Cum autem responsum accepisset quodneminem uidissent, audisset eciam a suis non mediocriter congratulantibus,quod et ipse quoque sanitate prestita senciebat, quod post dormicionemillam caput suum quiete et absque motu quolibet enormi iam regebat,statim exurgens deo et martiri iEthelberto Ledeburiam borialem cumomnibus integre pertinenciis suis laudabili munificencia largitus est dicens :quia rem de celo quam magis desiderabam, sanitatem scilicet, michicontulit martir insignia, et a me quoque re quam in terris plus dilexi,Ledeburia scilicet dignus est remunerari. Hec autem prima terrarumomnium, ut asserunt, fuit que beato iEthelberto collate fuerunt.

(12). Bex autem Ofia, tarn de hiis quam de alias multis uirtutibus iam cer-tus et prodigiis, priusquam peiegrinaciones ita, ut diximus, arripuisset,penitencia ductus et aliorum quoque fidelium exemplo prouocatus terrasut fertur plurimas circa Herefordiam martiri contulit, quas eciam ecclesiaHerefordensis usque hodiernum diem tenet. Monasterium quoque sanctiAlbani et alia quedam egregia per Angliam cenobia fundasse fertur etdedicas8e.17

[From this -point the text is that of Vitellius E. vii. as given by the BoUan-dists, with the rubrics and important variants of the Trinity College MS.'Hence the differences in orthography.]

(15). zv De uirga Mihdberti que in arborem excreuit.Sicut dominus et saiuator noster, karissimi, beatum martirem iEthel-

bertum ad sepulchrum eius miraculis et prodigiis glorificauit: ita quoquein diuersis atque remotis regni partibus eum diu signis coruscantibus18

evidenter extollere non cessauit. Est etenim vicus in orientaliumSaxonum provincia cui nomen Bellus Campus interpretatio dedit. Incujus praedio antiquitus lignea quaedam est basilica constructa et inhonorem ac laudem beati Martyris iEthelberti domino dispensante felicitererecta. In hac19 tanta operatus est Christus et usque in hodiernumoperari non cessat, quod tota orientalis regio signis et virtutibus ibidemgestis olim fuerit illustrata, firmumque fidei gratia cooperante roburacceperit. Traditur enim, et antiquorum comprovincialium et authenti-corum *° testimonio certum habetur, Beatum iEthelbertum, cum adOffam Merciorum regem iter corripuisset, in eadem pulchra planitie per-noctasse, ibique noctis unius spatio tentoria sua fixa fuisse. Erat autemeodem in loco virga quaedam gracilis et delicata, crescens e terra, tenerrimisadhuc telluri radicibus innixa: in summitate vero ramis et frondibuspaucis operta a cui forte ** quaedam papilionis cornua funibus suntalligata. In crastino vero, sole recens orto, tanta et talis est arbor inventaac si pleno robore centum annorum curriculis fixis ibidem radicibusexcrevisset. Nee mirandum quidem, et, si forte mirandum, non vehe-

" ditasae Brompton. '• choruscantibus Trin. Coll. JUS. u + etenim.? autentiquorum. " operata. M fortes.

at Aston U


Dow

nloaded from




menter tamen obstupendum, si dominus de surculo tarn modico pro mili-tis sui gloria sub noctis unius spatio tantam arborem erexit, qui totammundanam hanc machinam ex nihilo creavit, quique virgam electi suiMoysi pro ostendenda potentia sua in colubrum commutarit; rursum-que serpente in virgam converso,23 nibrum eadem mare divisit; quique subnoctis unius tempore virgam Aaron frondere et florere et amygdala .parereimperavit. Multa nimirum in scripturis, ut ait Hieronymus, incredibiliareperies nee verisimilia, quae nihilominus tamen vera sunt. Nihil enimcontra naturae dominum praevalet natura: nee detestari debet, sedadmirari et M venerari creatoris opera quaevis creatura.

(16). xvi De Basilica sancti Mihdherihi et cruce remota (bis) suoque loco iamtercio restituta.

Cum autem audissent religiosi regni illius viri beatum iEthelbertumapud impias nationes iam martyrio coronatum, de arbore eadem in modumdominicae crucis lignum constituere venerandum. Ubi quamplures perfidei devotionem et martyris merita salute(-is) remedium sunt consecutHFixum est igitur illud eodem in loco quo gloriosi regis et Christi militisinvicti fixum antea noverant esse tentorium, et basilica ibidem erectaest; ad quam quotidie plebs devota concurrens una cum clero, deumac beatum martyrem suum sedulis orationibus, hymnis, et canticisglorificarent. Sepulta sunt ibi succedente tempore multa sanctorumcorpora, qui ea tempestate qua sanctus Edmundus passus est, et paulopost, mortem pro Christo pertulerunt; ingruente nimirum per insulambarbarorum feritate paganorumque spurcitia saevitiaque, cunctaqueChristi fuerant devastantium, tempore multo. Ceterum respicientedemum domino populum suum, pace per Britanniam ecclesiae reddita,vir quidam dives, quern praedicti ruris praedia jure hereditario con-tingebant, lignum salutiferum a loco removens, in viridi planitie quadamante januam suam statui fecit: decreverat etiam beati martyris basilicamad locum eumdem transferre. Sed. crucem illam loco suo nocte eademvirtus divina restauravit. Quo mane comperto vir ille lignum fecit iterumreportari: sed et eodem miraculo die sequente consternatus obstupuit,et tamen animo pertinaciter obstinato, cum ad idem jam tertio removen-dum accederet, priusquam eveheret oculorum caecitate divina ultionepercussus est. Cujus infortunii casu poenitentia ductus, confessionepresbytero facta, contritione pariter et compunctione adeo incontinenticorrectus est, ut se numquam tanto facinori de cetero consensurum,seque beati martyris ecclesiam et crucem illam summopere veneraturumfirma sponsione promitteret; prostratoque in terrain ante crucem cofpore,non ante sunexit quam per dei, gratiam lumen oculorum indulta sanitaterecepit. Hpc autem miraculo per provinciam audito, et tanta ultionedivinitus data, cpepit in tanta veneratione locus haberi, ut magnus a viciscircumjacentibus necnon et locis remotioribus, cum oblationibus etelemosynis . ad crucem praedictam concursus fieret populorum: etcoram eadem devote vigilantes et orantes salutis plerumque dona suscipe-rent. Infantes quoque et pueri in cunis allati, per beati martyris suffragia

" conuersa. ••• sed.

at Aston U


Dow

nloaded from



1917 KING AND MARTYR . 235

in fide parentum et devotione, passim a periculo liberantur : febricitantesvero, quasi speciali miraculo, tantam tamque efficacem nusquam locorumgratiam consequuntur.

(17). xvii Be auleo furtim sublato etfure compresso, oculoque pauperis miraculoserestitute.

Contigit in eadem ecclesia miraculum insigne, quod inter cetera suanovitate non reticendum. . Erat enim aulaeum quoddam olim ecclesiaefideliter oblatum ; quod cum latro quidam nocte extrahere et exportareniteretur, perque foramen sub ostio factum ubi intravit; cumque cumfurto pariter exire pararet, capite, cum humeris iam exposito, parteresidua intra jacente, se tanto paries ad corpus pondere pressit, ut neeextra ullatenus progredi nee interius regredi valuisset. Uxor autem,suspectam habens viri moram, filium ad quaerendum patrem emisit: cuitandem ibidem invento nullum penitus liberations praesidium praestareprevaluit. Parochiani vero cum ad ecclesiam in crastino mane solitadevotione convenissent, latronem tarn miraculose compressum et com-prehensum vehementer admirantes, eumque extrahere volentes, absquedifficultate qualibet ipsum per se libere egredi, ut ingressus antea fuerat,obstupuerunt; sicque factum est ut beati JEthelberti merita provincia tota,laudaret, et a sacrilegis ausibus tarn evidentis ultionis exemplo se pravorumtemeritas refraenaret.

(18). In pago orientalium Anglorum cui Statesella25 vocabulum antiquitasdederat, cum dies passionis beati iEthelberti per singulos annos valdecefebrius haberetur, pauper quidam arte sutoria vitam agens (quoniamattritae frontis est egestas, nee quidquam pudet dummodo vivat) solemni-tatem minime custodiens pro explenda necessitate miser operi solitosolicitus intendebat. Quern cum uxor sua super hoc excessu saepiusargueret, ipse tandem erga illam iracundiae furore permotus, dum minusob hoc operi, magisque intenderet objurgationi, dextrum infeliciter oculumacu sutoria perforavit. Qui continuo sancti implorans auxilium, ad ec-clesiam ejusdem quanta potuit festinatione properavit: ibique confessionecorrectus et compunctionefusis aliquamdiu coram altari devotis orationibus,in ipsoque demum altari oblationibus expositis optatam cum multorumadmiratione sanitatem recuperavit.

(19). xviii Be milite sanctum MlheXbertum Uasfemante diuinitus extincto.Manebat in confinio loci eiusdem in quo martyris ecclesia constructa

fuerat, vir quidam Vitalis nomine qui ex Normannica gente oriundusextiterat. Hie martyrem nostrum innato inter Anglos et Normannosodio quasi tanto indignum honoie ac veneratione reputans, uxorem suamdie quodam purificationis suae ad aliam ecclesiam ire fecit, ibique solennesritus ad victimam suae expiationis offerre. Quo complete remeandpVitalis cum domum militis cujusdam probitatis eximiae cui nomenGodiscalcus forte intrasset, domina domus ejusdem, Lecelma26 vocata,quod ecclesiam sancti iEthelberti tarn temerario contemptu declinarepraesumpserat, instanter arguebat. Ille vero vesano epiritu toryus etquasi in amentiam versus, ' Prius,' inquit,' uxorem meam praesepia bourn

M Straatesella. " Lecelina.

at Aston U


Dow

nloaded from



236 . TWO LIVES OF ST. ETHELBERT, April

meorum adorare compellerem quam ilium quern tu praedicas j3Ethelbertum\Eoque dicto statim miserrimuB ille repentino casu in terrain corruit etw

coram omnibus miserabiliter expiravit.Ex quo patet quia sanctos suos dominus venerari vult in terns quos

ipse quoque veneratione dignos judicat et in coelis. Patet etiam quianon sit personarum acceptor deus, sed omnis nationis, omnis conditionis,qui credit in ilium non confundetur, nam idem dominus omnium dives inomnes qui invocant ilium: apud quern non est distinctio Judaei etGraeci, sed ex omni gente quicumqiie invocaverit nomen domini salvus erit.

Vitam igitur M sancti JMielberfci cum miraculis antiquis, longis autem a

ambagibus rudique sermone congestam concanonicorum nostrorum in-stantia brevius admodum et dilucidius m explanavimus: noua miraculanostrisque diebus propinquioraS1 sancti eiusdem merita in Herefordensiecclesia deo auctore patrata, cum a testibus fide dignis notis oblata fuerintdomino propitiante tractaturi.

II . THE PASSIO IN THE C.C.C.C. MS. 308.

[fol. 1 o] Incipit passio sancti ATHELBEBHTI regis el martins.Glorio8us ac summo regi acceptus rex ATHELBERHTVS regali prosapia

oriundus a REDWALDO rege in east anglia regnante, cuius meminit sanctusBeda in anglorum bystoria, orientalium anglorum regno undecimo locoprefuit. Genitor illius regni precessor rex magnificus ATHELREDVS extitit,genitrix regina LeoFRVNA alto sanguine progenita. Non hos regie dignitatissumma potentia ut crebro solet filios regni fecerat obliuisci quam ineSa-bilia sint gaudia celestia. Hec acquirere, hec possidere tota mente afiecta-bant. Hinc ex gratia dei prole felici meruere beari quam pietas diuinaad salutem populi sui destinare dignata est.

Anno incarnate diuinitatis septingentesimo septuagesimo nono, abadventu anglorum in brytanniam ccc° xx° ix° regiis parentibus regiasoboles nascitur, baptismi sacramento Christo renascitur. Ablutus aqua[col. 2] salutari nuptiali ueste induitur. Confirmatur dextra sacerdotali:sancti spiritus gratiam suscipit. Qua benigne preuentus ad omniumuirtutum incrementa in dies proficiebat. Puerili in etate nil puerileactitare dulce habebat, grauitas enim quedam morum que ei diuinitusinnata fuerat nullatenus ilium uanis substerni sinebat. Summa quaprodierat ingenuitate cor illius extollentie peste minime uexante famula-batur domino in cordis timore quam Cbristi Ihesu amore decorabat.

(ii) Quod patri suo successerit in regnum.Processu temporis paternum post funus clito inclitus ATHELBERHTVS

heres regni factus est etatis quartum decimum tune gerens annum. Electuset preelectus a domino regni sublimatur solio. Et ubi eum regnare pre-ordinarat oriens ex alto deus ? Non in occidentis sed in partibus orientis.Signans per hoc cognitor occultorum famulum suum deuotum ad ortumbonorum operum sedulo conscensurum.88 Erat itaque [1 b] hie rex iuuenisforme elegantis, Deo acceptabilis, uirtute laudabilis, alloquio affabilis.Pius ac benignus ille, inquam, cui bis tinctus coccus diuinitus infulserat.

" on*. " om. n longis ambagibus ante." Iucidin8. •• +per. n ccensuram.

at Aston U


Dow

nloaded from




(iii) Quod reginali iungi matrimohio rex cogitur a suis, ne Mo sine herededefuncto regnum periclitetur.

Quia vero nondum reginali conubio participarat, ueretur curie totacontio ne illo absque liberis de medio facto sub extraneo regimine redigatur.Vnde regi dant consilium, dignitate regia dignam accipere in matri-monium. Obstat ille tempore non modico, cor gerens sigillatum castitatispudore. ' Deliberaram ', inquit, ' libere seruire deo creatori meo, et eccecarnalis copule annecti uinculo persuadeor.' Instant optimates, obfecunditatem prolis que ei hereditario iure succedat, initum consiliumperagendum contestantes. Tandem consilii communis instantia rex uictusai t : ' Et quo talis perquirenda et reperienda reginale solium dignaconscendere ? Dignitas,' inquit,' mea dignitas et [col. 2] uestra, consilioet prudentia regnum sustentari, fortitudine roborari, dum paterni regniheredem noueritis stirpe processisse regali.' 0 regis pietas laudanda.humilitas preconanda. Ne in aliquo regni periculo scandalum fiat suis,suorum iussis rex optemperat. Velle subditorum cedit, consilio credit.Bex regum hoc conspicit, et in cuius manu regum omnium cor consistitfamulum suum deuotum in omnibus facit sibi pretiosum. Optimatumitaque consilio cedenti unus regi inquit. 'Australe regnum anglie, cuiquondam iure regali quidam EGLAN nomine fuerat, noui rege carere. Nonheresfilius, quia nullus. Sola regnat heresuirgo filia uocabulo SYNDRYTHA,88

uirgo speciosa, spectantium oculis gratiosa. Hanc regali thoro dignamfore censeo. Ergo regia conglobata curia uel militia rex australes in partesdiuertat. Begnantium ibidem nemo qui resistat. Begnum que regitultroseoffer[r]et,immo cum regnoseipsam regi dedet.' Ad que rex: ' Huius-modi consilium acceptarem, laudate uirginis speciositati me copularem, sipatris eius precordia dudum nossem [2 a] sine fraudis macula subsistere.Nam cum patre meo rege JETHELREDO initum pacis fedus uirulente fraudisopere creberrime maculauit. Absit, inquam, absit ut dolosi generi consortioullatenus iungar.' Ecce rex regum quern in odorem unguentorum suorumcurrere fecit, quern dextra pietatis suscepit, ne aliqua pro causa regnumalterius inuadendo diuine legis transgressor fiat, per omnia defendit.

Posthabito, licet in fide prolato, consilio unius, alterius verbum rexprestolatur. Erat ei a secretis quidam OSWALDVS nomine. Hie regemaffatus inquit:' Insularum per orbem ut conicio huius maxime longitudinemet latitudinem perlustraui. Begnantium in ea gloriam et potentiam noui.Et, ut uideor mihi uidere, cuhctis anglie regnis triumphale regnum mercieprestat. In hoc rex Offa nomine FHiNCferthi34 quondam merciorum duciafilius regnat, uir etatis prouecte, caput canicie circumfusus. Agitur nuncannus duodetricesimus ex quo mercensibus preesse ceperat. Beginae nomenKYNEDRYTHA, filie uero uirginis decore nomen est iELFpRYTHA. Hec uti res[col. 2] expostulat nobilitatis pro genere solium reginale sola conscenderedigna.' Laudem mox omnium OSWALDI consilium captat. Cum regni opti-matibus rex acceptat. Sola regina LEOFRVNA mater uidua reprobat. Begemmerciorum offam plurimo experimento plenum dolo pronuntiat. Mercensesomnino sine fide probat. Ne rex filius semini doloso se ammisceat maternisincrepationibus obstat. At ille quod tota curia consulit, quod acceptat, licet

" Symbritha Ldand. " I. TmucFerthi.

at Aston U


Dow

nloaded from




eum maternus furor artissime mancipet custodie, fieri oportere proclamat.' Merciam,' inquit, ' petere, merciam uidere inest cordi flagrans uelle, etueluti necesse uidetur.' ' Vere, ut testaris, excelse fili diuine maiestatis,uere et omnino necesse. Nam te cum idada 3S Iohanne uolantem 36 nubemiam Christus uocabit, beatissime indoli tue nuptias negabit, a carnalidelectatione te alienabit, in misericordia et miserationibus coronabit.Sequi agnum [2 b] quocunque ierit, hoc felix premium tibi dabit. Eritsiquidem quam ducere disponis regia uirgo filia pretiose necis tue causa.E contra uero mors tua insignia et famosa uirginis eiusdem erit famulandideo incitamentum et forma. Quando uidelicet sanctissima innocentiatua dolis circumuenta cedetur, dei uero dementia pro martyrii uictoriamox in suprema gloria tripudiabit.'

(iv) Quod rex JETHELBERHTVS hostia dei futurus de orientali Anglia inmerciam pro/ectus sit.

Per dei itaque prouidentiam gloriosus rex JETHELBERHTVS iter paratin merciam, hanc martyrii sui gloria totam illustraturus, scuto quoquemeritorum perpetuo tuiturus. Sed ecce dum in conspectu omnium regiumequum ascendit, terra datmotum,territatexercitumtotum. Qui perterritusomnipotentem deum patrem inuocat, orat cernua prece ex diuina dementiaet regi et sibi omnia.prospera cedere. Attonita signo uidua mater reginafit anxia, fit dubia, utrum uita co[col. 2]mite rex films unquam redeat.' Dei tamen,' ait, ' fiat uoluntas, fiat.'

Terre signo celi mox respondit signum. Sol per orbem radios spargensfulserat lucide, et ecce obscuratur toti curie medio in itinere. Densitasnebularum subito oborta itinerantes sese alterutrum uidere negat.Dumtaxat uocis per sonum quislibet alterum nouit. Obstupescit rexjEtSELBERHTvs dum sic radiosus phebus obtenebrescit. Ad stupidamcuriam clamare cepit. ' Genua,' inquit, 'flectemus: prece polum pulsemusut nostri misereatur omnipotens deus.' Quid putandum fratres karissimihis signis prefiguratum ? Regem sane gloriosum pro Ihesu Christi nominemartyrizandum, presentiarum luci subtrahendum, celestique gloria coro-nandum.

Uix oratione completa fit aura tota serena. Tune hilaris effectus sanctusrex JESELBERTUS ait. ' Sit nomen domini benedictum ex hoc nunc etusque in seculum.' Et subintulit. ' Itinerantibus non modica crebro leticia,dum illic diua poemata modulando recitantur. Ergo nobis qui edideritcarmina regia [3 o] armilla donabitur.' Nee mora, duo canendi preditiscientia in cordis leticia psallere ceperunt. Erant carmina de regis eiusdemregia prosapia. Quibus ille delectatus abstracta brachio protinus armillamodulantes carmina donat, dum repatriat plurima spondet.

(v) Quo modo rex AGELBERHTUS ueniens merciam nocturna uisioneuidii omnia que in mysterio uentura erant super eum.

Summi pa'tris preordinante gratia sanctus rex JETHELBERCHTUS iamegressus de east anglia, uelut abraham patriarcha de terra et de cognationesua, merciam uenit, ubi uiua hostia sancta, deo placens, offeretur, sicquerepromissionis terram lacte et melle manantem cum corona martyrii

•" Le. Jedidiah (eo quod diligeret eum Dominus). " cod. uoltentem.

at Aston U


Dow

nloaded from




ingredietur. Hospitatui in regia uilla SVTTVN nominata, ubi uisionenocturna in misterio cuncta uiderat que illi futura erant. Uidit namqueper somnum aule regie sue tectum decidisse, camere macerias rnisse,hinc matrem reginam planctum planxisse, ex merore lacrimas profudisse,uestem quam induebatur [col. 2] sanguine madefactam fuisse. In urbisregie medio trabem longam et latam erectam in altum. De qua in parteorientali uelut ex incisione conspexit sanguinem defluxisse. Uersus ueroaustrum choruscam lucis columpnam in celum usque porrectam. Seipsum in auem transfiguratum aureis alis expansis trabem totam obtegisse,37

leui uolatu superuolitasse, et uelut a summe trinitatis throno dulcisymphonia uocem audisse. Hec erat uisio. Cuius coniecturam dum afamiliari suo prefato quereret OSWALDO, respondit ille uoce sicutpreoptarat corde : ' In dei patris ' inquit, ' misericordia, rex, tibi prosperacontingent omnia.'

(vi) Quod rex AdELBERHT VS regem off am salutat et dignis muneribus donat.Beatus rex JSO'ELBERHTVS, hostia uiua, hostia sancta, hostia deo placens

perfecta futurus, haud longe morantem regem oflam dignissimis muneribusdonat. Refertur gratiarum actio, sed in dolo. Nam idem rex [3 b] off a f alsorumore dudum auribus hauserat regem orientalium anglorum sanctumATHELBERHTVM merciam hostiliter penetraturum, regnumque suum in-uasurum. Vnde in animo dolorem susceperat. Et iam gladium uibrabit,arcu tenso sagittas parabit, ut innocentem manibus, mundum corde, inuano non accipientem animam suam, nee iurantem in dolo proximo suopenitus extinguat ni celerius repatriat.

(vii) Quod insidiis regis offe et regine kyneprythe rex ATHELBERHTVScapitur, affiigitur, et demum a perfido Witiberto capite plectitur.

Orbi illapsus dies illuxerat, et rex ad regem properat. Bex in innocentiasua cum omnibus pacem gestans ad regem in doli malicia in insontemdolos macbinantem. Casu fortuito cum regis offe optimatibus regis filiaprefata alftbrutha in solario consistebat. Aduentantem in magna gloriaregem prospectans, festinat matrique regine indicat. ' Ecce,' ait, ' rexuenit ATHELBEBHTVS, rex iuuenis, statura procerus, totus gloriosus. Et,fcol. 2] ut uidetur, regi patri meo preferri per omnia dignus.' Laus huius-modi filie fit matri non modice stimulatio ire. Intrat mox ad regem regina,quern ita protinus affatur: ' Quern, o rex, olim auribus hausisti rumornunc extat uerus: ecce stipatus militum manu rex t̂SELBERTUS uenit.Ecce regia menia subintrat, filiam tuam uelis nolis in coniugem accepturus:si maturius tibi non precaueris, regnum inuadet, regno te expellet. Surgeet tibi tuisque consule: licet dimidium regni sponde ei qui ilium necitradat.' His male suasoriis uerbis rex accensus, copiam magni censuspromittit quicunque regem ASELBERHTVM dolo circumueniat, regiumquecubi(cu)lum ingredi decipiat. ' Dubio procul,' inquit,' experietur MSEL-

BERCHTtrs quam glorioso triumpho rex offa premineat.' Ilico regaliapromissa instimulante auaritia cor penetrat unius cui Winbertus nomenerat. Qui regi assistens ait in secreto: ' Facilius nemo quam ego, o rex,tua peraget iussa. Nouit me rex JEOELBERCHTVS, de me uelut de fidelissimo

•' Sic

at Aston U


Dow

nloaded from




sibi certus erit. Meis uerbis credet, consiliis [4 a] cedet. Quindecies anniiam euoluta orbita in patris illius curia dudum principabar. Patratuma me homicidium ad te, o rex, confugium eligere me compulit. Ergo, regiamandata peragantur dum a te promissa persoluantur.' Dixit, et adventantiregi innocenti et simplici uiro dolo plenus occurrit. Salutat lupus agnum,deo agno mox immolandum. Aduentum illius fictis acceptat laudibus.Rex sanctus equo descendit. Cui ille non pacis osculum, sed ut dominoIhesu iudas proditor, basium ofEert. Ad quem rex: ' Ad famosi regismerciorum ofle ueni colloquium. Nam dudum animo conceperam pacificumcum eo consortium habere. Nunc igitur conferendum (sic) cum eo locumet tempus quero.' Respondit Winberhtus: ' Sero per internuntium tuum,o rex, aduentum ille prenouit. Testabatur fore sibi dignissimum regemorientalium anglorum regem merciorum uelle uisitare. Et adiecit " Quod-cunque a me petierit prorsus obtinebit." At hodie minutus est sanguine.'

0 Winberhte dolose, cur uerbo subtrahis uerbum ? Rex inquis [col. 2]minutus est sanguine. Subinfer. Quin etiam, domine mi rex M., detr.a tractat pernicie. Et si non sanguine ut esse testaris, ob mentis tamenliuorem rex minutus est dei gratia, que in glorioso martyre Christi sanctoiEtSELBERHTO plenius redundarat dum per martyrii uictoriam summebeatitudinis gloriam nancisci promeruit.

Denuo rex beatus ATHELBERHTVS. 'Ad regem' inquit' offam intremus.'Respondit Winberhtus: ' Haud convenit quempiam gladio accinctumtempore pacis ingredi ad regem. Ergo, rex, arma depone, sicque cumpatriciis88 ingredere.' Tune ille in innocentia cordis spoliat se gladio quoaccinctus erat, dolisque pleno Winberhto dedit.. Cum paucis nobilibusrex sanctus ad regem in maligno positum ingreditur. Regia clauditurport a. Ilico bine et inde insidie prorumpunt. Rex innocens capitur,uinculis artatur, grauissima afflictione affligitur. Demum proprio gladioa Winberhto capite plectitur [4 6]. Sic innocenter peremptus in terrisrex et martyr gaudia regni celestis conscendit.

Quod ob impiam necem sancti martyris M. regis qffe uirgo JUia dolueritseseque mandpandam dei seruitio vouerit.

Stat regia uirgo 8elfthryJ>a: regem extinctum spectat: hinc cruorislacrima suspirat. Et corpore licet extinctum, spiritu tamen eterne glorietegi nil dubitans credit. Qua credulitate et sese et laureati militis Christilugentia militum agmina consolatur. Materno consilio patratum scelusexhorrescit. ' Quid' inquit, ' genitrix impia, sic in innocentem insanisti ?In deflendam cunctis bone indolis iacturam linguam dolosam exacuisti,quam in proximo iusto dei iudicio morsibus dilania(bi)s. Iam efiusus san-guis innoxius imminentem tibi interitum minitat. Nuntiorum nullus ad meulterius ingredietur, nuntians de sponsi alicuius complexibus. Uirginitatisdecus insigne uirginitatis amatori sponso deo ofieram. Cuius fauentegratia ea que [col. 2] retro sunt oblita, ad ea que in ante sunt me extendenssequar ad palmam superne uocationis. CRVLAND insulam adeundam censeo,ubi uniuersorum domino anachoretica conuersatione deseruiam. Propi-tiante diuina pietate uideam gloria et honore coronatum in celis quemdeplango dolo peremptum in terris.'

18 cod. patjeis.

at Aston U


Dow

nloaded from



1917 KINO AND MARTYR 241

Sic ut prefati sumus, sancti martyris <E<5ELBEKCHTI mors pretiosa inconspectu domini fit uirgini famulandi deo incitamentum et norma8*.Omnis igitur merciorum regio tam innocentis et beati uiri insignita martyriotripudiet. In cordis iubilo dominorum domino concinat. Suo rege, suodomino, immo tam glorioso martyre dolet uiduata orientalis anglia. Iugiquesederet in tristicia, si pretiosi martyris EADMVNDI non illam consolareturpresentia nee beata sufiragarentur merita. lam in oriente miraculischoruscat idem beatissimus uir EADMVNDVS, in occidente uero omnibusinuocantibus eum in ueritate iugi patrocinio sufiragatur rex et martyrsanctus ^SELBERCHTVS. Cuius, ut prefati sumus, miracula plurima [5 a] queper eum diuina peregit dementia, sicut uitam sanctam et passionem illiusbeatam, sic litteris tradere maiorum negligentia omisit. Nos uero qui inChristi Ihesu domini nostri fide consistimus uere credimus meritis tampretiosi et innocentis martiris crebro restitui cecis uisum, surdis auditum,claudis gressum, et omnibus infirmis optatam conferri salutem.

Passus est autem beatus ÊSELBERHTVS anno etatis sue xnn°, die domi-nica xni<> Kl. Junii Indictione 1-, anno ab incarnatione domini DCCXCIII0,

a passione uero DCCLXI0, ab aduentu anglorum in brytanniam CCCXLII0.

Cuius gloriosa intercessio optineat nobis ueniam omnium. delictorum,prestante domino nostro Ihesu Christo, qui cumpatre uiuit et regnat,imperat, necnon et gloriatur solus deus, cum sancto spiritu, per omniasecula seculorum. Amen.

(ix) Quod sanguine laureati regis curia mesta redierit in sua.Impia nece beato rege /ETRELBERHTO. perempto nobilium suorum curia

secum in merciam pacifica profectione conducta mestificatur [col. 2]. E tiam in uindictam domini sui fortasse conspiraret, si in martyrizatoChristi milite magis crudelitas quam pietas regnaret. Nullatenus martyrinnocens et pius sinit a suis necem suam uindicari per quam eterna gloriacoronari meruit. Unde bello uacua extincti regis ,curia in sua redit. Decuius crudelissima nece matri regine nuntiant. Quis uel quantus dolorputandus, qui inopinate materna penetrauit uiscera ? Planxit planctummagnum 'super filium, sed aderat celitus -non modica consolatio quoniampersenserat eum ad Christum migrasse per gloriosum martyrium.

(x) Quod iu8su regis offe sancti martiris corpus in cenosum locum •proiectumprefulgide lucis indido declaratum est.

At innoxii sanguinis effusio fit ad tempus offe regi exultacio mentis.' E n ' inquit,' iacet extinctus rex ./ESELBERHTVS. Iam sopientur insidiequibus me a regno iure hereditario possesso expellere molitus est.' Iussititaque summa sub celeritate sancti martiiis [5 b] corpus cum capiteefierri et iuxta ripam fluminis quod lugga dicitur mediam in paludemproici. Quod dum agerent ministri, mirantur de leuitate corporis, quod ingestando nil omnino ponderis sentirent. Unde, si hos regia non terreretcensura, minime peragerent iussa. Uicit uero cordis pietatem regius •terror, qui iuxta sentenciam Salomonis est uelut rugitus leonis. • Itaquebeati martyris corpus proicitur in paludem prope ripam lugge fluminis. Atquam celsi meriti fuerit lucis filius, Christus, qui uera lux est, eadem sub

'• Above the line is written uel forma.

VOL. XXXH.—NO. CXXVI. R

at Aston U


Dow

nloaded from



Documents

Two Lives of St. Ethelbert, King and Martyr