TS EN 13001

TRK STANDARDITURKISH STANDARD

TS CEN/TS 13001-3-1Nisan 2006

ICS 53.020.20

VNLER - GENEL TASARIM - BLM 3-1: ELK YAPILARIN SINIR DURUMLARI VE YETERLK DORULAMASI Cranes - General design - Part 3-1: Limit states and proof of competence of steel structures

TRK STANDARDLARI ENSTTS Necatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA

Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya kacak

gelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn olduundan ilgililerin yaynlar izlemelerini ve standardn uygulanmasnda karlatklar aksaklklar Enstitmze iletmelerini rica ederiz.

Bu standard oluturan Hazrlk Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde grlerini

bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin deerli katklarn kranla anarz.

Kalite Sistem Belgesi malt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.

Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas) TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

TSEK Kalite Uygunluk Markas (TSEK Markas) TSEK Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin henz Trk Standard olmadndan ilgili milletleraras veya dier lkelerin standardlarna veya Enstit tarafndan kabul edilen teknik zelliklere uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

DKKAT! TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygun retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi bir garanti sz konusu deildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitmzden salanabilir.

TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 53.020.20 TRK STANDARDI TS CEN/TS 13001-3-1/Nisan 2006

n sz Bu standard, CEN tarafndan kabul edilen CEN/TS 13001-3-1 (2004) standard esas alnarak TSE

Makina htisas Grubuna bal Otomotiv ve naat Makinalar zel Daimi Komitesince hazrlanm ve TSE Teknik Kurulunun 25 Nisan 2006 tarihli toplantsnda Trk Standard olarak kabul edilerek yaymna karar verilmitir.

Bu standardda kullanlan baz kelime ve/veya ifadeler patent haklarna konu olabilir.Byle bir patent

hakknn belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.


indekiler Giri ............................................................................................................................................................... 1 1 Kapsam................................................................................................................................................. 1 2 Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar ....................................................................................... 1 3 Terimler ve tarifler ............................................................................................................................... 3

3.1 Terimler ve tarifler ............................................................................................................................ 3 3.2 Semboller ve ksaltmalar.................................................................................................................. 4

4 Genel..................................................................................................................................................... 6 4.1 Malzemeler....................................................................................................................................... 6 4.2 Cvata balantlar ............................................................................................................................ 9 4.3 Pimli balantlar.............................................................................................................................. 10 4.4 Kaynakl balantlar........................................................................................................................ 10 4.5 Yap elemanlarnn ve balantlarn dorulanmas ........................................................................ 10

5 Statik dayanmn dorulanmas ....................................................................................................... 10 5.1 Genel.............................................................................................................................................. 10 5.2 Tasarmdaki snr gerilmeler ve kuvvetler ...................................................................................... 10 5.3 Dorulamann uygulamas ............................................................................................................. 19

6 Yorulma dayanmnn dorulanmas ............................................................................................... 21 6.1 Genel.............................................................................................................................................. 21 6.2 Tasarmdaki snr gerilmeler........................................................................................................... 22 6.3 Gerilme oluum parametresi snin S snflar ................................................................................. 24 6.4 Dorulamann uygulanmas ........................................................................................................... 27 6.5 Kabul edilebilir gerilme aralnn belirlenmesi............................................................................... 27

7 Boru kesitli kiri balantlarn statik dayanmnn dorulanmas................................................. 29 8 Elstik kararlln dorulanmas ..................................................................................................... 29 Ek A / logN erisinin (m) eiminin tersine ait ve cc , kabul edilebilir gerilme aralk deerleri............................................................................................................................................ 30 Ek B (Bilgi iin) Uygulama yoluyla S snflarn seme klavuzu .......................................................... 45 Ek C Kabul edilebilir gerilme aralnn ( Rd ) hesaplanan deerleri................................................. 46 Ek D Tasarmdaki kaynak gerilmesi ( SdW , ) ve SdW , ........................................................................... 48 Ek E Boru kesitler....................................................................................................................................... 51 Ek F (Bilgi iin) Verilen bir uygulama iin uygun vin standard serisinin seimi.............................. 62 Kaynaklar...................................................................................................................................................... 63


1

Vinler Genel tasarm Blm 3-1: elik yaplarn snr durumlar ve yeterlik dorulamas

Giri Bu standard, Makina Direktifinin balca salk ve gvenlik kurallarna deitirilmi ekliyle uygunluu salamak zere, vinlerin mekanik tasarm ve teorik dorulamas konusunda harmonize bir standard olarak hazrlanmtr. Bu standard, ayn zamanda, vinlerin ve elemanlarnn seimi konusunda bir temel oluturmak zere tasarmc ile eleman imaltsnn arasnda olduu gibi kullanc (mteri) ile tasarmc arasnda ortak bir zemin oluturur. Bu standard, EN 1070de belirtilen C tipi bir standarddr. Bu standardn kapsad tehlikeler, tehlikeli durumlar ve olaylarn ierii ve dikkate alnan makinalar, kapsamda verilmitir. Bu C tipi standardn hkmleri, A tipi veya B tipi standardlarda belirtilenlerden farkl olmas halinde, C tipi standardn hkmlerine gre tasarmlanm ve imal edilmi makinalar iin C tipi standardn hkmleri, dier standardlarn hkmlerinden nceliklidir. lgili makinalar ve kapsad tehlikeler, kapsamda belirtilmitir. 1 Kapsam Bu standard, tasarm ve teorik dorulama yoluyla vinlerdeki mekanik tehlikeleri nlemek zere genel artlar, kurallar ve metotlar belirten Blm 1 ve Blm 2 ile birlikte kullanlmaldr. Not - zel vin tipleri iin belirli kurallar, zel vin tipi ile ilgili standardda verilmitir. Normal kullanm ve ngrlebilen yanl kullanm srasnda kiiler iin risk oluturabilecek nemli tehlikeli durumlar ve olaylarn bir listesi aada belirtilmitir. Bu standarddaki Madde 4 ve Madde 8, aada belirtilen tehlikelerle ilgili risklerin azaltlmas veya ortadan kaldrlmas iin gereklidir: a) Dayanm snrlarnn almas (akma, kopma, yorulma), b) Malzeme ve elemanlarnn scaklk snrlarnn almas, c) Vin veya paralarnn elstik kararszl (burkulma, bel verme). Bu standard, CEN tarafndan onayland tarihten sonra imal edilmi olan vinlere uygulanr ve belirli vin tipleri iin standardlara referans bir temel oluturur. Not - CEN/TS 13001-3-1, EN 13001-1deki sadece snr durum metodunu dikkate alr. Ksm emniyet faktrlerini dikkate alan bu standarddaki snr durum metoduna alternatif olarak, Blm 1 ve Blm 2deki genel emniyet faktrn dikkate alan msaade edilebilir gerilme metodu, dorusal hareketli zel vin tipleri iin de uygulanabilir. Esas olarak vin yaplarnn hareketli bir ekilde yklenmesi sebebiyle, dorusal elastisite teorisi uygulanabilir ve sadece snrl blgesel ekil deiikliine msaade edilir. Yk tama kapasitesinin hesaplanmasnda ekil deitirme teorisinin kullanlmasna msaade edilmez.

2 Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin dier standard ve/veya dokmanlara atf yaplmaktadr. Bu atflar metin ierisinde uygun yerlerde belirtilmi ve aada liste halinde verilmitir. Tarih belirtilen atflarda daha sonra yaplan tadil veya revizyonlar, atf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yaplmas art ile uygulanr. Atf yaplan standard ve/veya dokmann tarihinin belirtilmemesi halinde en son basks kullanlr. EN, ISO, IEC Ad TS No1) Ad

vb. No (ngilizce) (Trke) EN 1070 Safety of Machinery - Terminology TS ENV

1070 Makinalarda gvenlik - Terimler

1) TSE Notu : Atf yaplan standardlarn TS numaras ve Trke ad 3. ve 4. kolonda verilmitir. * iaretli olanlar bu standardn basld tarihte ngilizce metin olarak yaymlanm olan Trk Standardlardr.


2

EN, ISO, IEC Ad TS No Ad vb. No (ngilizce) (Trke)

EN 1990 Eurocode Basic of structural design TS EN 1990*)

EN 1993-1-1 Eurocode 3: Design of steel structures Part 1-1: General rules and rules for buildings

TS EN 1993-1-1*)

EN 10025 serisi

Hot rolled products of non-alloy structural steels - Technical delivery conditions

TS EN 10025-1,2,3,4,5,6

Tm blmleri

EN 10045-1 Charpy impact test on metallic material Part 1: Test method

TS EN 10045-1

Metalik malzemeler - Charpy vurma deneyi - Blm 1: Deney metodu (V-ve U-entikleri)

EN 10113-12) Hot-rolled products in weldable fine grain structural steels Part 1: General delivery conditions

EN 10113-23) Hot rolled products in weldable fine grain structural steels - Part 2: Delivery conditions for normalized/normalized rolled steels

EN 10113-34) Hot rolled products in weldable fine grain structural steels Part 3: Delivery conditions for thermomechanical rolled steels

EN 10137-25) Plates and wide flats made of high yield strength structural steels in thi quenched end tempered or precipitation hardened conditions -Part 2: Delivery conditions for quencluded and tempered steals

EN 10149-1 Hot rolled flat products made of high yield strength steels for cold forming Part 1: General delivery conditions

TS EN 10149-1

Yass elik mamuller - Souk ekillendirme iin scak haddelenmi - Yksek akma dayanml elikler - Blm 1: Genel teknik teslim artlar

EN 10149-2 Hot rolled flat products made of high yield strength steels for cold forming Part 2: Delivery conditions for thermomechanically rolled steels

TS EN 10149-2

Yass elik mamuller - Souk ekillendirme iin - Scak haddelenmi - Yksek akma dayanml elikler - Blm 2: Termomekanik olarak haddelenmi mamullerin teknik teslim artlar

EN 10149-3 Hot rolled flat products made of high yield strength steels for cold forming Part 3: Delivery conditions for normalized or normalized rolled steels

TS EN 10149-3

Yass elik mamuller - Souk ekillendirme iin scak haddelenmi - Yksek akma dayanml elikler - Blm 3: Normalize edilmi veya haddelenmede normalize edilmi mamullerin teknik teslim artlar

EN 10164 Steel products with improved deformation properties perpendicular to the surface of the product Technical delivery conditions

TS EN 10164

Mamul yzeyine dik deformasyon zellikleri iyiletirilmi elik mamuller - Teknik teslim artlar

2) TSE Notu: EN 10113-1 iptal edilip yerine EN 10025-1 (TS EN 10025-1) standard gemitir. 3) TSE Notu: EN 10113-2 iptal edilip yerine EN 10025-3 (TS EN 10025-3) standardd gemitir. 4) TSE Notu: EN 10113-3 iptal edilip yerine EN 10025-4 (TS EN 10025-4) standard gemitir. 5) TSE Notu: EN 10137-2 iptal edilip yerine EN 10025-6 (TS EN 10025-6) standard gemitir.


3

EN, ISO, IEC Ad TS No Ad vb. No (ngilizce) (Trke)

EN 123456) Welding Multilingual terms for welding joints with illustrations (trilingual version)

-

-

EN 13001-1 Cranes General Desing Part 1: General principles and requirements

TS EN 13001-1

Vin gvenlii Genel tasarm Blm 1: Genel esaslar ve kurallar

EN 13001-2 Cranes General Desing Part 2: Load actions

TS EN 13001-2

Vin gvenlii Genel tasarm Blm 2: Yk etkileri

EN 22553 Welded, brazed and soldered joints Symbolic representation on drawings

TS 3004 EN 22553

Teknik resim - Kaynakl, sert ve yumuak lehimli birletirmeler - Sembolik gsterili

EN 258177) Arc-welded joints in steel Guidance on quality levels for imperfections

TS 7830 EN 25817

eliklerde ark kaynakl birletirmeler-Kusurlar iin kalite seviyeleri klavuzu

EN ISO 898-1 Mechanical properties of fasteners Part 1: Bolts, screws and studs

TS 3576 EN ISO 898-1

Balama elemanlarnn mekanik zellikleri Karbon elii ve alaml elikten imal edilmi - Blm 1: Cvata, vida ve saplamalar

EN ISO 9013 Thermal cutting Classification of thermal cuts Geometrical specification and quality tolerances

TS 11151 EN ISO 9013

Kaynak ile ilgili ilemler - Isl kesme (oksijen/petrol gaz alevi) yzeylerinin boyut toleranslar ve kalite snflandrlmas

EN ISO 12100-1

Safety of machinery-Basic concepts ceneral principles for design - Part 1: Basic terminology, methodology

TS EN ISO 12100-1*

Makinalarda gvenlik Temel kavramlar, tasarm iin genel prensipler Blm 1: Temel terminoloji, metodoloji

EN ISO 12100-2

Safety of machinery - Basic concepts general principles for design - Part 2: Technical principles and specifications

TS EN ISO 12100-2

Makinalarda gvenlik Temel kavramlar, tasarm iin genel prensipler Blm 2: Teknik prensipler

ISO 286-2 ISO system of limits and fits Part 2: Tables of standard tolerance grades and limit deviations for holes and shafts

TS 1845-2 EN 20286-2

Toleranslar - Snr lleri ve altrmalar iin ISO sistemi - Blm 2: Delikler ve miller iin esas tolerans nitelikleri ve snr sapmalarna ait izelgeler

ISO 4306-1 Cranes Vocabulary TS 11063 Kaldrma ve tama makinalar-vinler-Terimler-Ksm 1-Genel

3 Terimler ve tarifler 3.1 Terimler ve tarifler Bu standardn amalar bakmndan, EN ISO 12100-1, EN ISO 12100-2 ve EN 1070de verilen terimler ve tarifler ile EN 1990-1deki temel tarif listesi uygulanr. Yk tarifleri iin ISO 4306-1, Madde 6 uygulanr.

6) TSE Notu: EN 12345 iptal edilip yerine EN ISO 17659 standard gemitir. 7) TSE Notu: EN 25817 iptal edilip yerine EN ISO 5817 standard gemitir.


4

3.2 Semboller ve ksaltmalar Bu standarddaki sembol ve ksaltmalar, izelge 1de verilmitir.

ilge 1 Semboller ve ksaltmalar

Semboller, ksaltmalar Aklama A Enine kesit AS Bir cvatann gerilme alan ar lgili kaynak kalnl

Do, Di Delik pimin d ve i ap

d ap (cvata ve pimin gvdesi) do Delik ap

e1, e2 Mesafeler Fb Cvatadaki ekme kuvveti Fd Snr kuvvet FK Karakteristik deer (kuvvet) Fp Cvatadaki nykleme kuvveti FRd Snr tasarm kuvveti Ft Haric kuvvet (cvatal balantda)

Fb, Rd Tasarmdaki snr tama kuvveti Fb, Sd; Fbi, Sd Tasarmdaki tama kuvveti

Fp, d Tasarmdaki nykleme kuvveti Fs, Rd Her cvata ve srtnme yzeyindeki tasarmn snr kayma kuvveti Ft, Rd Cvatann tasarmndaki snr ekme kuvveti Fv, Rd Her cvata/pim ve kesme dzleminde tasarmdaki snr kesme kuvveti Fv, Sd Her cvata/pim ve kesme dzleminde tasarmdaki kesme kuvveti

,F Dik olarak uygulanan kesme kuvveti fd Snr gerilme fK Karakteristik deer (gerilme) fRd Tasarmdaki snr gerilme fu Malzemenin azam dayanm fub Cvatalarn azam dayanm

fw, Rd Tasarmdaki snr kaynak gerilmesi fy Malzemenin akma noktas fyb Cvatalardaki akma noktas fyk Malzeme veya elemann akma noktas (anma deeri) fyp Pimlerin akma noktas Gt Temsil bir alma evrimi srasnda hareketli vin paralarnn ktlesi h Kaynak ve uygulanan ykn temas alan arasndaki mesafe Kb Cvatann salaml (bel verme) Kc Flanlarn salaml (bel verme) *k Belirli dalm oran faktr

k(m) Dikkate alnan m ayrntsn esas alan gerilme dalm faktr k(m = 3) m = 3 esas alan gerilme dalm faktr

lr lgili kaynak uzunluu lW Kaynak uzunluu

MRd Tasarmdaki snr eme momenti MSd Tasarmdaki eme momenti m / N erisinin eiminin tersi

NC entik snf min , mak Gerilmenin u deerleri

PS Dayankllk ihtimali p1, p2 Mesafeler

Q Kaldrlan azam ykn ktlesi q Darbeye dayanm parametresi Rd Tasarm dayanm r Tekerlek yarap


5

izelge 1 Semboller ve ksaltmalar (devam)

Semboller, ksaltmalar Aklama Sd Tasarm gerinmesi (uzamas)

s(m) Gerilme oluum parametresi T Scaklk t Kalnlk

Wd Elstik kesit modl Tayc balant iin karakteristik faktr w Kaynaktaki snr gerilme iin karakteristik faktr m Genel dayanm katsays Mf Yorulma dayanm ile ilgili zel dayanm faktr p Ksm emniyet faktr R Niha dayanm katsays S zel dayanm faktr Rb Cvatann niha dayanm katsays sb Cvatann zel dayanm faktr Rm Elemanlarn niha dayanm katsays sm Elemanlarn niha dayanm faktr Rp Pimlerin niha dayanm katsays sp Pimlerin zel dayanm faktr Rs Kaymaya direnli balantnn niha dayanm katsays ss Kaymaya direnli balantnn zel dayanm faktr Rw Kaynakl balantnn niha dayanm katsays sw Kaynakl balantnn zel dayanm faktr 2 Dinamik faktr Yaylma as

Kaynak ynndeki temas alan genilii p n yklemeden kaynaklanan uzama bF lve kuvvet

lve uzama Kayma faktr c Gerilme aralnn karakteristik deeri (normal gerilme) c Gerilme aralnn karakteristik deeri (kesme gerilmesi)

Sd Tasarm gerilmesi (normal) Sd Tasarm gerilmesi (kesme) Sdw, Tasarmdaki kaynak gerilmesi (normal) Sdw, Tasarmdaki kaynak gerilmesi (kesme) Rd Kabul edilebilir (snr) gerilme aral (normal)

1,Rd k* =1 iin kabul edilebilir gerilme aral Rd Kabul edilebilir (snr) gerilme aral (kesme) Sd Tasarm gerilme aral (normal) Sd Tasarm gerilme aral (kesme)


6

4 Genel 4.1 Malzemeler 4.1.1 Yap elemanlar Avrupa Standardlar, malzemeleri ve zel deerleri belirtir. Bu standard, tercih edilen bir seimi iermektedir. Yap elemanlarnda, elik, aadaki Avrupa Standardlarna gre kullanlmaldr:

- Alamsz yap elikleri iin EN 10025, - Aadaki durumlarda kaynak yaplabilir ince kristal yapl elikler:

- Normalize edilmi (N) EN 10113-2, - Termomekanik (M) EN 10113-3.

- Su verilmi ve menevilenmi durumdaki yksek akma dayanml yap elikleri, EN 10137-2, - Aadaki durumlarda souk olarak ekillendirilme iin yksek akma dayanml elikler: - Termomekanik (M), EN 10149-2, - Normalize edilmi (N), EN 10149-3. izelge 2; fu, fy dayanm anma deeri ve fRd snr tasarm gerilmesi (Madde 5.2) iin zel deerleri vermektedir. Daha fazla bilgi iin, ilgili Avrupa standardna baklmaldr. Yukarda belirtilenlerin izelge 2nin dnda kalite snflar ve kalitedeki elikler; mekanik zellikleri ve kimyasal bileimi imalt tarafndan garanti edilir ve ilgili Avrupa standardna uygun olursa, kullanlabilir. Gerekirse, kaynak edilebilme zellii, elik imalts tarafndan gsterilmelidir. Gerilmeli elemanlar iin, eliin kalite snf ve kalitesi seildiinde, darbe dayanm parametrelerinin toplam (q), dikkate alnmaldr. izelge 3te, deiik etkiler iin darbe dayanm parametreleri (q) verilmektedir. izelge 4te; iq ye bal olarak gerekli elik kalitesi ve darbe enerjisi/deney scakl verilmektedir. elik imalts, EN 10045-1e gre deneye tbi tutulan, darbe enerjisi/deney scakln garanti eder ve belgelendirirse, izelge 4te belirtilenlerin dndaki dier elik kalite snf ve kalitesi kullanlabilir.


7

izelge 2 Yap elemanlar iin zel elik deerleri


8

izelge 2 Devam

izelge 3 Darbe dayanm parametreleri (qi)


9

izelge 4 Darbe dayanm kural ve iq iin karlk gelen elik kalitesi

4.1.2 Balant tertibatlar Cvatal balantlarda; EN ISO 898-1e gre cvata zellik snflar 4.6, 5.6, 8.8, 10.9 veya 12.9 kullanlmaldr. Dayanm anma deerleri aada verilmitir: izelge 5 Snflar

zellik snf 4.6 5.6 8.8 10.9 12.9 fyb (N/mm2) 240 300 640 900 1080 fub (N/mm2) 400 500 800 1000 1200

4.2 Cvata balantlar 4.2.1 Genel Bu standardn amacna uygun olarak, cvata balantlar aada belirtilen artlarda balant olarak tanmlanr: - Cvatalar sklr ve bylece balant yzeylerinde basn oluturulur, - Balant yzeyleri, dnmeye kar skca balanr (rnein, ok sayda cvata kullanlarak). 4.2.2 Kesme ve tama (ezilme) balantlar Aadaki durumlarda, balantlar cvatal olmaldr: - Ykler, cvata eksenine dik olarak uygulanr ve cvatalarda kesme ve tama gerilmelerinin olumasna

sebep olur, - Cvata ile delik arasndaki boluk, ISO 286-2, h13 ve H11 toleranslarna gre olmaldr, - Skma uzunluunun azam %10unu cvatann di ekilmi ksm oluturmaldr, - Temas yzeyleri zel yzey ilemi gerektirmemelidir. 4.2.3 Kaymaya direnli balantlar Aadaki durumlarda, Snf 8.8, Snf 10.9 veya Snf 12.9 olan yksek dayanml civatalarla balantlar yaplmaldr: - Ykler balant yzeyleri arasnda srtnme ile iletilir, - Ayarl bir anahtar ile, cvatalar tam olarak nyklemeli duruma kadar sklr, - Temas yzeylerinin yzey durumu, belirlenir ve uygun olarak dikkate alnr.

4.2.4 Gerilme ile yklenen balantlar Aadaki durumlarda, Snf 8.8, Snf 10.9 veya Snf 12.9 olan yksek dayanml civatalarla balantlar yaplmaldr: - Ykler cvata ekseni ynnde uygulanr ve civatalarda eksenel gerilmelere sebep olur,


10

- Ayarl bir anahtar ile, cvatalar tam olarak nyklemeli duruma kadar sklr, - Cvatalarn yorulma deerlendirmesi, rnein, birletirilmi paralarn salaml ve balant

geometrisinin sebep olduu manivela etkisi gibi balantnn yap zellikleri dikkate alnarak yaplmaldr, - Balantnn tasarlanan tm temas alannn zerinde dzgn bir temas salanmaldr. 4.3 Pimli balantlar Pimli balantlar, birletirilmi paralarn dnmesine msaade eden balantlar olarak dikkate alnr. 4.4 Kaynakl balantlar Kaynakl balantlar iin terimler, EN 12345de verilmitir. Teknik resimlerdeki sembolik gsterimler, EN 22553e gre olmaldr. 4.5 Yap elemanlarnn ve balantlarn dorulanmas Sd gerinmelerinin, Rd dayanmlarn amad gsterilmelidir:

dd RS (1) Sd gerinmeleri, EN 13001-2 izelge 10a gre ykler, yk bileimleri ve ksm emniyet faktrleri uygulanarak belirlenmelidir. Aadaki maddelerde Rd dayanmlar, fd snr gerilmeleri veya Fd snr kuvvetleri olarak verilmitir. Son snr durumu iin, aadaki dorulamalar yaplmaldr: - Madde 5e gre yap elemanlarnn ve balantlarnn sanki statik gerilme altndaym gibi dayanmnn

dorulanmas, - Madde 6ya gre yorulma dayanm dorulanmas, - Madde 7ye gre ii bo kesitli kiri balantlarnn sanki statik gerilme altndaym gibi dayanm

dorulamas, - Madde 8e gre yap elemanlarnn ve zel elemanlarn elstik kararllnn dorulamas. 5 Statik dayanmn dorulanmas 12.2.. Genel Statik gerilme altndaym gibi dayanmn dorulamas, yap elemanlarnn veya balantlarn statik olarak kopmasna kopmasn engellemekle birlikte, malzemenin akmas veya srtnmeli kavramal balantlarn kaymas sebebi ile ar ekil deitirmelere kar koruma salar. Dorulama, yap elemanlar ve balantlar iin, EN 13001-2, izelge 10a gre A, B veya C yk bileimlerinin sebep olduu en istenmeyen yk etkilerinin dikkate alnmasyla ve Madde 5.2ye gre dayanm deerlerinin uygulanmasyla yaplmaldr. 5.2 Tasarmdaki snr gerilmeler ve kuvvetler 5.2.1 Genel Tasarmdaki snr gerilmeler ve kuvvetler aadaki eitliklerden hesaplanmaldr: Tasarmdaki snr gerilmeler fRd = fonksiyon (fk , R ) veya (2) Tasarmdaki snr kuvvetler FRd = fonksiyon (Fk , R ) Burada: fk veya Fk : Karakteristik deerler (veya anma deerleri),

R : Niha dayanm katsays R = sm m :Dayanm katsays m =1,1 (EN 13001-2, izelge 10), s : Bu standarddaki belirli paralar iin zel dayanm katsaysdr.

Not fRd ve FRd, EN 13001-1, ekil 2deki R/ m ye e deerdir.


11

5.2.2 Yap elemanlarnn tasarmndaki snr gerilme Yap elemanlarnn tasarmndaki snr gerilme (fRd), aadaki eitliklerden hesaplanmaldr:

Normal gerilmeler iin Rm

ykRd

ff = (3)

Kesme gerilmeleri iin 3Rm

ykRd

ff = (4)

ve smmRm = dir. Burada:

ykf : Malzemenin akma noktasnn anma deeri (izelge 2),

sm : Aada verildii gibi malzemenin zel dayanm katsaysdr: Haddelenmemi malzeme iin :

sm = 1,0 Haddelenmi malzemeler iin (rnein, levhalar ve profiller) : Haddeleme dzlemindeki gerilmeler iin sm = 1,0 Basma ve kesme gerilmeleri iin sm = 1,0 Haddeleme dzlemine dik ekme gerilmeleri iin (ekil 1): EN 10164e gre Kalite Snf Z25 veya Kalite Snf Z35 olan malzeme iin sm = 1,0 EN 10164e gre Kalite Snf Z15 olan malzeme iin sm = 1,16 Kalite snflandrmas olmadnda sm = 1,34

ekil 1 Haddeleme dzlemine dik olan ekme yk

Burada malzeme ve gerilme eidine bal olarak izelge 2de verilen tasarmdaki snr gerilmeleri dikkate alnmaldr. 5.2.3 Cvata balantlarnn tasarmndaki snr kuvvetler 5.2.3.1 Kesme ve tama (ezilme) balantlar Balantnn dayanm, mnferit balant tertibatlarna snr kuvvetleri uygulanarak belirlenmelidir. Her cvata ve her kesme dzleminin tasarmdaki kesme kuvvet snr (Fv,Rd) aadaki eitlikle hesaplanmaldr:

3, =

Rb

ybRdv

AfF (5) ve sbmRb = dir.


12

Burada:

ybf : Cvata malzemesinin akma noktas (anma deeri), A : Kesme dzleminde cvata gvdesinin enine kesiti,

sb : Cvata balantlar iin zel dayanm faktr oklu kesme dzlemine sahip balantlar iin sb =1,0 Tek kesme dzlemine sahip balantlar iin sb =1,3tr. Bir rnek olarak tasarmdaki snr kesme kuvvetleri iin izelge 6ya baklr. izelge 6 oklu kesme dzlemine sahip balantlarnda her bal cvata ve her kesme dzlemi iin tasarmdaki kesme kuvveti snr (Fv,Rd)

Fv,Rd (kN)

Rb =1,1 iin taklan cvatann malzemesi

Takl cvata

Delik ap

(mm)

Cvata kesit

alan (mm2)

4.6

5.6

8.8

10.9

12.9 M12 13 133 16,7 20,9 44,6 62,8 75,4 M16 17 227 28,6 35,7 76,2 107,2 128,6 M20 21 346 43,5 54,4 116,2 163,2 196,1 M22 23 415 52,2 65,3 139,4 196,0 235,2 M24 25 491 61,8 77,3 164,9 231,9 278,3 M27 28 616 77,6 97,0 206,9 291,0 349,2 M30 31 755 95,1 111,8 253,6 356,6 428,0

Her cvata iin, tasarmdaki tama kuvveti snr aadaki eitlikle hesaplanabilir:

Rb

yRdb

tdfF

=, (6) ve sbmRb = dir. Burada:

(7) 1.0

Asgari=

u

ub

ff

dp

de

41

3

3

0

1

0

1

1.0

02

01

02

01

0,30,35,10,2

dpdpdede


13

ekil 2 - Eitlik (7) iin gsterili

ubf : Cvatann ekme dayanm (anma deeri) (izelge 5)

uf : Temel malzemenin ekme dayanm (anma deeri) (izelge 2)

yf : Temel malzemenin akma noktas (anma deeri) (izelge 2) d : Cvatann gvde ap t : Temel malzemenin asgar kalnl

sb : Cvata balantlar iin zel dayanm faktr oklu kesme dzlemine sahip balantlar iin sb =0,7 Tek kesme dzlemine sahip balantlar iin sb =0,9dur. 5.2.3.2 Kaymaya direnli balantlar Bir balantnn direnci, mnferit balant tertibatlarna snr kuvvetleri uygulanarak belirlenmelidir. Kaymaya direnli balantlarda, her cvata ve her srtnme yzeyi iin tasarmdaki snr kayma kuvveti (Fs,Rd), aadaki eitlikle hesaplanmaldr:

sR

tdpRds

FFF

)( ,,

= (8) ve ssmRs = dir. Burada: : Kayma faktr Aada belirtilen yzeyler iin =0,50dir: - Przl olmayan, elik bilye veya kum ile parlatlm metal parlaklnda, - elik bilye veya kum ile parlatlm ve alminyum kaplanm, - elik bilye veya kum ile parlatlm ve asgar 0,5lik srtnme katsaysna neden olan inko esasl

malzeme ile kaplanm, Aada belirtilen yzey iin =0,40dr:

- elik bilye veya kum ile parlatlm ve 50 m 80 m kalnlnda alkali inko silikat kaplanm, Aada belirtilen yzey iin =0,30dur:

- Tel fra veya parlatma bezi ile metal parlaklnda temizlenmi, Aada belirtilen yzey iin =0,20dur:

- Pas, ya ve kirden temizlemi. Fp,d : Tasarmdaki n ykleme kuvveti, Ft : Cvata ekseni ynnde, haric ekme kuvveti,


14

Uygulanan nykleme kuvvetinin, tasarmdaki n ykleme kuvvetine eit veya daha byk olmas salanmaldr.

ss : Kaymaya direnli balantlar iin zel diren faktr. ss =1,14

rnein aada verilen tasarmdaki n ykleme kuvvetini ieren tasarmdaki snr kayma kuvveti iin izelge 7ye baknz.

sybdp AfF = 7,0, Burada:

ybf : Cvata malzemesinin akma noktas (anma deeri) (izelge 5), As : Cvatann gerilme alan.


15

izelge 7 - Tasarmdaki n ykleme kuvveti ( Sybdp AfF = 7,0, ) uygulanan her cvata ve er srtnme yzeyi iin tasarmdaki kayma kuvveti snr (Fs,Rd)


16

5.2.3.3 ekme gerilmesi ile ykl balantlar Bir balantnn dayanm mnferit balant tertibatlarna snr kuvvetlerinin uygulanmasyla belirlenmelidir. Esas olarak, yeterlik dorulamasnda, balanacak cvatalarn ve flanlarn salaml dikkate alnmaldr (ekil 3).

Fp : Cvatadaki n ykleme kuvveti,

p : n yklemeden kaynaklanan cvata uzamas,

Ft : Haric kuvvet, : lve uzama, Fb : Cvatadaki ekme kuvveti,

bF : Cvatadaki ilve kuvvet, Kb (eim): Cvatann salaml, Kc (eim): Flanlarn salaml.

ekil 3 - Kuvvet-uzama grafii Basitletirmek amacyla her cvata iin tasarmdaki snr ekme kuvveti (Ft,Rd), aadaki eitlikle hesaplanabilir:

Rb

dpRdt

FF

,, = (9)

ve sbmRb = dir. Burada: Fp,d : Tasarmdaki n ykleme kuvvetidir. Uygulanan n ykleme kuvvetinin, tasarmdaki n ykleme

kuvvetine eit veya daha byk olmas salanmaldr.

sb : ekme gerilmesi ile yklenen balantlar iin zel dayanm faktr. sb =1,0

rnein aada verilen tasarmdaki n ykleme kuvvetini ieren eitlik (q)ya gre tasarmdaki snr ekme kuvveti iin izelge 8e baknz.

sybdp AfF = 7,0,

Burada:

ybf : Cvata malzemesinin akma noktas (anma deeri) (izelge 5), As : Cvatann gerilme alan.


17

izelge 8 - Tasarmdaki n ykleme kuvveti ( Sybdp AfF = 7,0, ) uygulanarak cvata eksen ynndeki her cvata iin tasarmdaki ekme kuvveti snr (Ft,Rd)

Tasarmdaki n ykleme kuvveti

Fp,d (kN)

Cvata malzemesi

Rb =1,1 iin her cvatann tasarmdaki snr ekme

gerilmesi (Ft,Rd) (kN)

Cvata malzemesi

Cvata

Gerilme

alan AS

(mm2)

8.8

10.9

12.9

8.8

10.9

12.9

M12 84,3 37, 8 53,1 63,7 34,3 48,2 57,9 M16 157,0 70,3 98,9 119,0 63,9 88,9 108,1 M20 245,0 110,0 154,0 185,0 100,0 140,0 168,1 M22 303,0 136,0 191,0 229,0 123,6 173,6 208,1 M24 353,0 158,0 222,0 267,0 143,9 201,8 242,7 M27 459,0 206,0 289,0 347,0 187,2 262,7 315,4 M30 561,0 251,0 353,0 424,0 228,1 320,9 385,4 M36 817,0 366,0 515,0 618,0 332,7 468,1 561,8

5.2.4 Pimlerin tasarmndaki snr kuvvetler Bir balantdaki pim, eilme, kesme ve tama (ezilme) gerilmeleri dikkate alnarak tasarmlanmaldr. Bunun iin, aadaki basitletirilmi sistem dikkate alnr: Pimler iin tasarmdaki snr ykler aadaki ekilde dikkate alnmaldr:

- Tasarmdaki eme momenti Rp

ypelRd

fWM

= (10) ve spmRp = dir. Burada: Wel : Pimin elstik kesit modl, fyp : Pim malzemesinin akma noktas (anma deeri),

sp : Pim balantlarnn eilme momenti 0,1=sp iin zel dayanm faktr. - Pimler iin her kesme dzlemindeki tasarmdaki snr kesme kuvveti

Rp

ypRdv

fAu

F =

31

, (11)

ve spmRp = dir. Burada:

u : Rijit pimler iin 34=u

Delik pimler iin 2

2

11

34

vvvu +

++= Burada:

,o

i

DDv =

D : Pimin i ap, DO : Pimin d ap.

A : Pimin enine kesiti,

sp : Pim balantlarnn kesme kuvveti iin zel dayanm faktr oklu kesme dzlemine sahip balantlar iin sp =1,0


18

Tek kesme dzlemine sahip balantlar iin sp =1,3tr.

- Tasarmdaki snr tama (ezilme) kuvveti Rp

yRdb

ftdF

=, (12) ve spmRp = dir. Burada:

Asgari=

y

yp

ff

1,0

ekil 4 - Pimli balantlar

yf : Ana malzemenin akma noktas (anma deeri), d : Pim ap, t : Ana malzemenin asgar kalnl,

sp : Pimli balantlarn tama kuvveti iin zel dayanm faktr, oklu kesme dzlemine sahip balantlar iin sp = 0,7 Tek kesme dzlemine sahip balantlar iin sp = 0,9dur. - Pim ve tayc arasndaki nemli bir hareket olmas halinde, anmay azaltmak amacyla tama snr

kuvveti azaltlmaldr. 5.2.5 Kaynakl balantlarn tasarmndaki snr gerilmeleri Kaynakl balantnn tasarm iin kullanlan tasarmdaki kaynak gerilme snr (fw, Rd) aadakilere baldr: - Kaynak yaplacak ana metal, - Kaynak tipi, - Gerilme tipi, - Kaynak kalitesi, - Kaynak ileminin tr.


19

Tasarmdaki snr kaynak gerilmesi (fw, Rd) aadaki eitlikle hesaplanmaldr:

Rw

ykwRdw

ff

=, (13) ve swmRw = dir. Burada:

w : Kaynak, gerilme ve malzeme tipine bal olarak izelge 9'da verilen faktr, ykf : Kaynak noktasndaki ana malzemenin ve dolgu malzemesinin akma noktasnn en kk anma deeri,

sw : Kaynakl balantlar iin zel dayanm faktr, sw = 1,0 izelge 9 - Kaynak gerilme snr iin w faktr

w Gerilme yn Nfuz etme Gerilme tipi fyk < 690

(N/mm2)

690 fyk


20

5.3.2 Cvatal balantlarn dorulanmas Bir balantda en istenmeyen ekilde yklenen eleman iin aadaki ar salanmaldr:

RdSd FF (16) Burada: FSd : Elemann tasarm kuvveti, FRd : Balant ve balantnn gerilme tipine bal olarak Madde 5.2.3e gre tasarmdaki kuvvet snr, Tasarmdaki kesme kuvvet snr (Fv, Rd), Tasarmdaki tama kuvvet snr (Fb, Rd), Tasarndaki kayma kuvvet snr (Fs, Rd), Tasarmdaki ekme kuvveti snr (Ft, Rd). Balantlar zelikle ekme gerilmesi ile yklendiinde (Madde 5.2.3.3), bir cvatadaki ekme kuvveti (Fb), her zaman aadaki art salamaldr:

m

Sybb

AfF

(17) 5.3.3 Pimli balantlarn dorulanmas Pimler iin aadaki artlar salanmaldr:

RdSd MM RdvSdv FF ,, (18) RdbSdbi FF ,,

Burada: MSd : Pimdeki eilme momentinin tasarm deeri, MRd : Madde 5.2.4e gre tasarmdaki eme momenti snr, Fv, Sd : Pimdeki kesme kuvvetinin tasarm deeri, Fv, Rd : Madde 5.2.4e gre tasarmdaki kesme kuvveti snr, Fbi, Sd : Pim balantsnn i balant plkasndaki tama kuvvetinin tasarmdaki kesin (net) deeri, Fb, Rd : Madde 5.2.4e gre tasarmdaki tama kuvveti snr. 5.3.4 Kaynakl balantlarn dorulanmas Tasarmdaki kaynak iin aadaki artlar salanmaldr:

sdw, ve RdwSdw f ,, (19) Burada:

SdwSdw ,, , : Tasarmdaki kaynak gerilmeleri (Ek D), Rdwf , : Madde 5.2.5e gre karlk gelen tasarmdaki kaynak gerilme snr.

Kaynakl balantlarda gerilmelerin dzlemsel olmas durumunda, aadaki artlar salanmaldr:

1,12

,

,

,,,,

,,,,

2

,,

,,

2

,,

,,

+

+

Rdw

Sdw

yRdwxRdw

ySdwxSdw

yRdw

ySdw

xRdw

xSdw

fffff

(20)

Burada: x, y : Gerilmelerin birbirine dik ynlerini belirtir. Gerilmelerin uzaysal durumlar, en istenmeyen dzlemsel gerilme durumuna azaltlabilir.


21

6 Yorulma dayanmnn dorulanmas 6.1 Genel Yorulma dayanmnn dorulanmas, periyodik ykleme srasnda yap elemanlarnda veya balantlarndaki kopma veya kritik atlak oluumunu nler. Genellikle, dorulama, EN 13001-2 izelge 10a gre A yk bileimleri uygulanarak, tm ksm emniyet faktrn 1=p olarak ve dayanmlar (rnein, tasarmdaki snr gerilmeleri) Madde 6.2ye gre dzenlenerek yaplmaldr. Gerilmeler, anma gerilmesi olarak hesaplanmaldr. Anma gerilmesi, blgesel gerilme ylmasnn etkileri hari tutularak, malzemelerin basit elstik dayanm teorisine uygun olarak hesaplanan ve atlak olumas muhtemel olan blgeye yakn ana malzemedeki gerilmedir. Ek A ve Ek Ede yapsal ayrntlarn etkileri verilmi ve bunlar aada belirtilmitir: - Balantnn biimi ve kaynak geometrisi sebebiyle oluan blgesel gerilme ylmalar, - Kabul edilebilir sreksizliklerin ls ve biimi, - Gerilme yn, - Kalc gerilmeler, - Metalurjik artlar, - Baz durumlarda, kaynak ilemi ve kaynak sonras gelimeleri ile ilgili ilemler. lve geometrik gerilme ylmasnn (genel gerilme ylmas) etkisi, uygun metotlarla belirlenmelidir. Bu standardda, Sorunlu Blge (hot spot) Gerilme Metodu gibi dier metotlar kullanlmaz. Kaynaklar blmnde, Sorunlu Blge Gerilme Metodu hakkndaki literatr konusunda bilgi vermektedir. Yorulma dayanmnn dorulanmasnn uygulanmas iin gerilme oluum parametrelerine (EN 13001-1, Madde 4.3.4) ihtiya duyulmaktadr. Bu parametre deerleri; benzeim, deneye tbi tutma veya S Snflarnn kullanlmasyla (Madde 6.3) belirlenebilir. Bylece, alma artlar ve bunlarn yap gerilmesi zerindeki etkisi dikkate alnm olur. EN 13001-1de belirtilen, kaynakland gibi kalan yaplarda (gerilme giderilmesi yaplmayan) ortalama gerilme etkisi ihmal edilir. Bu yzden, gerilme oluum parametresi (s), ortalama gerilmeden bamsz ve yorulma dayanm, sadece gerilme aralna baldr. Kaynakl olmayan ayrntlarda veya gerilimi giderilmi kaynakl ayrntlarda, yorulma deerlendirmesinde kullanlacak etkin gerilme aral; gerilme aralnn ekme gerilmesi ksmnn ilve edilmesiyle ve gerilme aralnn basma ksmnn % 60nn ilve edilmesiyle veya zel inceleme ile (Madde 6.4) belirlenebilir. Yorulma dayanmnn kabul edilen belirsizlikleri ve bir hasarn muhtemel sonular, izelge 10a gre bir yorulma dayanm zel diren faktr ( Mf ) ile dikkate alnmaldr. izelge 10 - Yorulma dayanm zel diren faktr ( Mf )

Mf Emniyetsiz elemanlar

Muayene ve eriim

Emniyetli elemanlar Kiiler iin tehlike

oluturmayan

Kiiler iin tehlike

oluturan Periyodik muayene ve bakm Eriilebilir balant ayrnts 1,0

1,15

1,25

Periyodik muayene ve bakm Az eriim 1,15

1,25

1,35

- Emniyetli yap elemanlar, bir elemann ksm olarak kopmasnn yapnn yklmasna veya yklerin

dmesine yol amamas gibi, kopma ile sonulanan durumlarn en aza indirildii elemanlardr. - Emniyetsiz yap elemanlar, bir elemann blgesel olarak kopmasnn hzl bir ekilde yapnn

yklmasna veya yklerin dmesine yol at elemanlardr.


22

6.2 Tasarmdaki snr gerilmeler 6.2.1 Gerilme aralnn karakteristik deerleri Yorulmadan etkilenen bir yap ayrntsnn tasarmndaki gerilme snr, gerilme aralnn karakteristik deeri ( c ) (entik durumu) ile tanmlanr. c ; 6102 sabit gerilme aralk evrimleri altnda yorulma dayanmn ve Ps = % 97,7lik (ortalama deerden ikili standard sapmas karlr) bir mr sresini belirtir. Farkl c deerleri, snflar arasnda (Ek C, ilk stun) 1,125lik bir sabit oranla birlikte bir entik snflandrmas olarak ile dzenlenir. Kesme gerilmesi iin yukardaki deerde uygulanabilir ve c , c yerine kullanlabilir.

c ye gre gerilme aralnn karakteristik deerleri ( c ) ve ilgili / N erisinin (m) eiminin tersi, Ek Ada ve Ek Ede (bilgi iin) aadaki gibi verilmitir: izelge A.1: Yap elemanlarnn anal malzemesi, izelge A.2: Cvatal elemanlar, balant tertibatlar, izelge A.3: Kaynakl elemanlar, izelge E.1: / N erisinin eiminin tersi (m) deerleri ve kutu kesitli kirilerin balantlar ve ek yerleri iin

msaade edilebilir gerilme aral ( c ), izelge E.2: / N erisinin eiminin tersi (m) deerleri ve kutu kesitli kirilerin kafes tip balantlar iin

msaade edilebilir gerilme aral ( c ). Verilen deerler, tanmlanan temel artlar iin uygulanr. Sapma artlarnda, uygun bir entik snf (NC), yukardaki entik snfndan (+ 1 NC, +2 NC, ) veya aadaki temel referans snfndan (- 1NC, - 2 NC) bir veya daha fazla olarak seilmelidir. Birden fazla sapma artlarnn etkileri toplanmaldr.

Temel ekil

Basitletirme (EN 13001-1) Aklama 1 Sabit gerilme aralndaki yorulma snr 2 Kopma snr

ekil 5 - s/N eimi ve c gsterimi


23

6.2.2 Kaynak kalitesi Ek A ve Ek Edeki c deerleri, kaynak kalite seviyesine baldr. B, C, D Kalite Snflar, EN 25817ye gre olmaldr. Ek Edeki Snf C dikkate alnr. Dden daha dk kalte snflarnn kullanmna msaade edilmemelidir. Bu standardn amacna uygun olarak, ilve bir B* Kalite seviyesi kullanlabilir. B seviyesine ilve olarak verilen artlar, bundan byle B* Kalite seviyesi olarak belirtilecektir. Kalite seviyesi B* iin ilve artlar: Bu standardn amacna uygun olarak, % 100 NDT (tahribatsz muayene), belirtilen kalite artlarnn salandndan emin olmak iin uygun bir metot ile kaynan tm uzunluu boyunca muayene anlamndadr. Aln kaynaklar iin: - Balang noktalar hari tam bir nfuziyet, - Gerilme ynnde her iki yzeyi ilenmi veya levha yzeyine kadar talanm, - Talama, TIG ve plzma kayna ile yeniden eritme veya mekanik bir ilem (needle peening) ile kaynak

bitim yeri son ilem grm, - Balant levhalarnn kakl, en byk levha kalnlnn % 5inden daha az olmal, - Kaynaktaki ukurluk uzunluunun toplam, kaynan toplam uzunluunun % 5inden az olmal, - % 100 NDT (tahribatsz muayene). Paralel ve bindirmeli birletirmeler iin: - Kaynan levha yzeyine gei as 25oyi gememelidir, - Talama, TIG ve plzma kayna ile yeniden eritme veya mekanik bir ilem (needle peening) ile kaynak

bitim yeri son ilem grm, - % 100 NDT (tahribatsz muayene). Dier btn balantlarda: - Tam nufuziyet, - Kaynan balant levhas yzeyine gei as 25oyi gememelidir, - Talama, TIG ve plzma kayna ile yeniden eritme veya mekanik bir ilem (needle peening) ile kaynak

bitim yeri son ilem grm, - % 100 NDT (tahribatsz muayene). - En byk levha kalnlnn % 10undan az bir eksantriklik. Kaynakl bir balantda yorulma dayanmn artrmak iin bir atlan muhtemel balang yerinde son ilem olarak TIG kayna kullanlrsa, tasarm amalar bakmndan C Kalite Snf kaynaklar, herhangi bir birletirme dzenlemesi iin B Kalite Snfna ykseltilir. 6.2.3 Deney yklerinin etkisi Bir deney ykne maruz braklan kaynak yaplm bir ayrntnn c ye gre gerilme aralnn karakteristik deeri ( c ) (EN 13001-2, Madde 4.1.4.3), deney ykne maruz braklmayan ayrntnn deerinden daha byktr. Ek A ve Ek Edeki c deerleri, deney yklerindeki gibi ayrntlarla ilgilidir. Bu sebeple, bu deerlerin uygulamas, EN 13001-2de verilen deney yklerini gerektirir. 6.2.4 Yorulma deneyinin artlar Ek A ve Ek Ede verilmeyen ayrntlar veya ortalama gerilme etkisinin deerlendirmesi, deney yoluyla c ve mye zel inceleme gerektirir. Bu tr deneyler iin artlar aada verilmitir: - Gerek ldeki deney numunesi (1:1), - Atlye artlarnda imal edilen deney numunesi, - Her gerilme aralk seviyesi iin en az 7 deney. m ve c nin belirlenme artlar aada verilmitir:


24

- c , bir log/log tanmnda ortalama deer ikili standard sapmasna bal olan evrim saylarndan belirlenmelidir,

- 4102 evriminden daha az bir gerilme evrimi saysnda kopma ile sonulanacak en az bir gerilme aralk seviyesi

- 6105,1 evrim ile 6105,2 evrim says arasnda kopma ile sonulanacak en az bir gerilme aralk seviyesi.

m ve c nin belirlenmesinde basitletirilmi bir metot, aada belirtilenlerle birlikte kullanlabilir: - m deeri, m = 3 olarak alnmaldr, - 5101 evriminden daha az gerilme evrimi saysnda kopma ile sonulanacak en az bir gerilme aralk

seviyesi kullanlmaldr. 6.3 Gerilme oluum parametresi snin S snflar 6.3.1 alma artlarna bal basitletirilmi metot S snfnn belirlenmesi (EN 13001-1) aadakilere baldr: - alma evrimlerinin U snf, - Yk dalmnn Q snf, - Kaldrma snf HCye gre 2 faktr. Yap veya paralar; Snf Dlin ve/veya Dang ve Snf Pnin ortalama etkisi dikkate alnarak, Snf U, Snf Q ve

)( 2 QGt ya bal olarak izelge 11 ve izelge 12ye gre bir S Snf ile ile ilikilendirilebilir. Burada: Gt : Temsili bir alma evrimi srasnda aada belirtildii gibi hareket eden vin paralarnn ktlesidir: - Bir kprl vin iin : Gt, arabann ve yk kaldrma elemanlarnn ktlesidir, - Dner vinler iin:

- Yk tayan dner paralar dikkate alndnda: Gt, yk asma noktasna iletilen, kolun ktlesidir,

- Dnmeyen paralar dikkate alndnda: Gt, yk asma noktasna iletilen, dnen paralarn tamamnn ktlesidir,

Q : Dikkate alnan ksm etkileyen azam kaldrma yknn ktlesi (rnein, kaldrma yknde etkilenme

yoksa , Q, 0 olarak alnr),

2 : Dinamik faktr (EN 13001-2). izelge 11 ve izelge 12, Corten-Dolann hasar teorisine ve yk merkezinin ortalama yatay yer deitirmesinin, kol geniliinin yaklak 2/3 veya azam alma yarapnn 2/3 olduu kabulne bal olarak tretilmitir.


25

izelge 11 - Duvar yaplar ve yk merkezinin sabit alma yarapnda dner vinlerde olduu gibi, iki destek arasndaki araba asesi ve ana kiriler iin Snf S


26

izelge 12 - Duvar yaplar ve yk merkezinin deiken alma yarapnda dner vinlerde olduu gibi, destekler zerine kurulan uzunlamasna kiri, destekler ve ana kirilerin paralar iin Snf S


27

6.3.2 Tecrbeye dayal seim Vin yapsnn elemanlar, deneyime ynelik olarak S Snflar ile ilikilendirilebilir. Yapnn tamam iin tek bir S Snf kullanlrsa, en ar snf kullanlmaldr. Klavuz bilgi, Ek B de verilmitir. 6.4 Dorulamann uygulanmas Dikkate alnan ayrnt iin aadakiler salanmaldr:

RdSd (21) minmax = Sd (22)

Burada:

Sd : Tasarm gerilmelerinin hesaplanan azam aral, min,max : 1=P deeri uygulanarak (negatif iaretli basma gerilmeleri), EN 13001-2, izelge 10a

gre A yk bileimlerinden ortaya kan tasarm gerilmelerinin u deerleri. Isl ilemle gerilme giderme veya kaynaksz yap elemanlar iin, gerilme aralnn basma oran, % 60a drlebilir.

Rd : Kabul edilebilir gerilme aral. Kesme gerilmeleri ( ), benzer ekilde dikkate alnr.

Her bir gerilme unsuru x , y ve iin, dorulama ayr ayr yaplmaldr. Burada: x, y : gerilmelerin birbirine dik ynlerini belirtir. Kaynakl olmayan ayrntlar olmas durumunda, ayn ykleme durumunun sebep olduu normal ve kesme gerilmeleri ayn anda deiirse veya azam temel gerilmenin dzlemi ykleme durumunun gzergahnda nemli derecede deimezse, azam temel gerilme aral kullanlmaldr. Kaynaksz ayrntlarn normal ve kesme gerilmeleri bamsz olarak deiken aralkl olmas halinde, aadaki art salanmaldr:

Burada:

Sd , Sd : Tasarm gerilmelerinin hesaplanan azam aralklar, cc , : Gerilme aralnn karakteristik deerleri,

s(m) : Gerilme oluum parametresi m : / N erisinin eiminin tersi (mx, my, mtnin azam deerleri temel dizin olarak alnmaldr), x, y : Gerilmelerin birbirine dik ynlerini belirtir, : lgili kesme gerilmesini belirtir. 6.5 Kabul edilebilir gerilme aralnn belirlenmesi 6.5.1 Uygulanabilir metotlar Dikkate alnan ayrnt iin kabul edilebilir gerilme aral ( Rd ), gerilme oluum parametresinin s(m) dorudan kullanlmasyla veya S Snflarnn kullanmnn basitletirilmesi ile belirlenmelidir. 6.5.2 Gerilme oluum parametresinin dorudan kullanm Kabul edilebilir gerilme aral aadaki eitlikle hesaplanmaldr:

mMf

cRd ms )(

= (24)


28

Burada:

Rd : Kabul edilebilir gerilme aral, mc , : Gerilme aralnn karakteristik deerleri ve ilgili / logN erisinin eiminin tersi (Ek A ve Ek E),

Mf : Yorulma dayanm zel diren faktr (izelge 10), s(m) : Gerilme oluum parametresi (EN 13001-1, Madde 4.3.4te belirtilen eitlie gre hesaplanm) . Not - s(m), m=3 esas alnarak elde edildiinde, kabul edilebilir gerilme aral, (26) nolu eitlikte gsterildii

gibi k* kullanlarak hesaplanabilir. 6.5.3 S Snfnn kullanlmas 6.5.3.1 m eimi Dikkate alnan ayrnt, Madde 6.3e gre bir S Snf ile ilikili olduunda, kabul edilebilir gerilme aralnn basitletirilmi tayini log / logN erisinin m eimine (eimin tersi) baldr. 6.5.3.2 m = 3 eimi S Snflarna bal olarak, snflandrlm gerilme oluum parametresi deerleri s (m =3) aadaki gibidir: izelge 13 - S Snflarnn s (m =3) deerleri

Snf S0 S1 S2 S3 S4 S5 S6 S7 S8 S9 s(m = 3) 0,008 0,016 0,032 0,063 0,0125 0,25 0,5 1,0 2,0 4,0 Kabul edilebilir gerilme aral aadaki eitlikle hesaplanmaldr:

3 )3( ==msMfc

Rd (25)

Burada:

Rd : Kabul edilebilir gerilme aral, c : m = 3 olan ayrntnn gerilme aralnn karakteristik deeri (Ek A ve Ek E),

s(m=3) : Snflandrlm gerilme oluum parametresi (izelge 13),

Mf : Yorulma dayanm zel diren faktr (izelge 10).

Mf =1,25 iin, S Snfndan ve c ye bal olarak Ek C, Rd deerlerini vermektedir. 6.5.3.3 m 3 eimi Log / logN erisinin m eiminin tersi 3 deerine eit deilse, kabul edilebilir gerilme aral S Snfna ve gerilme dalm faktrne k(m) baldr (EN 13001-1, Madde 4.3.4). Kabul edilebilir gerilme aral ( Rd ), aadaki eitlikle hesaplanmaldr:


29

Burada:

Rd : Kabul edilebilir gerilme aral, 1,Rd : k*=1 iin kabul edilebilir gerilme aral,

*k : Belirli dalm oran faktr mc , : Gerilme aralnn karakteristik deerleri ve ilgili / logN erisinin eiminin tersi (Ek A ve Ek

E), s(m=3) : Snflandrlm gerilme oluum parametresi (izelge 13),

Mf : Yorulma dayanm zel diren faktr (izelge 10), k(m=3) : m = 3 esas alan gerilme dalm faktr, k(m) : Dikkate alnan m ayrntsn esas alan gerilme dalm faktr, k(m=3) ve k(m) : Hesaplama veya benzeim yoluyla bulunan ayn gerilme dalmna bal olmaldr.

Mf =1,25 ve m = 5 iin, S Snfna ve c ye bal olarak Ek C Rd deerlerini vermektedir. 6.5.3.4 m 3 eimi iin basitletirilmi metot k*=1, en istenmeyen gerilme dalmn kapsad iin, 1,Rd kabul edilebilir gerilme aral olarak kullanlabilir. k* deeri, tecrbe ile belirlenen gerilme dalmndan k(m=3) ve k(m) iin hesaplanabilir. 7 Boru kesitli kiri balantlarn statik dayanmnn dorulanmas Boru kesitli kiri balantlarn tasarm dayanmnn dorulanmas aada belirtilenler sebebiyle oluan kopmaya kar koruma salar: - Kol flannn plstik ekil deitirmesi, - Kol balant plstik levhasnn ekil deitirmesi veya kararszl, - Kolun enine kesitinin kesilmeye uramas, - Kol flannn darbeye maruz kalmas, - Balant levhasnn etkin enine kesit boyunca yrtlmas, - Blgesel bel verme.

Dorulama, ENV 1993-1, Ek K, Eurocode 3n kurallarna gre yaplmaldr. 8 Elstik kararlln dorulanmas Elstik kararlln dorulamas, yap elemanlarnn yanal ekil deiikliine (rnein, burkulma, bel verme).uramas sebebi ile denge kayb meydana gelmesini engeller. Not - Bu madde halihazrda hazrlk aamasndadr ve sonraki basklarda verilecektir. DIN 18800 ve

uygulanabilir literatrn esaslarnn dikkate alnmas amalanmtr.


30

Ek A / logN erisinin (m) eiminin tersine ait ve cc , kabul edilebilir

gerilme aralk deerleri izelge A.1 - Yap elemanlarnn ana malzemesi

No. c , c (N/mm2)

Yapnn ayrnts zellikler

m = 5

Normal gerilmeye maruz levhalar, yass ubuk lmalar, haddelenmi profiller

250 275yf 280 355275 < yf

1

315 yf


31

m = 5

Kesme gerilmesine maruz levhalar, yass

ubuklar ve haddelenmi profiller 140 275yf 160 355275 < yf

4

180 yf


32

izelge A.2 - Cvatal elemanlar, balant tertibatlar

No. cc

(N/mm2)


ift kesme Tek kesme etkili destekli (rnek)

Tek kesme

m = 5

Normal gerilmeye maruz kaymaya direnli cvatal balantlardaki delikli paralar

200 275yf

1

225 yf


33

izelge A.3 - Kaynakl elemanlar

No. cc

(N/mm2)


Temel artlar: - Simetrik levha dzenlemesi, - Tam nfuziyetli kaynak, - Elle veya yar otomatik

kaynak, - Genel kalnt gerilmelerine

sahip elemanlar, - Asal sapma


34

izelge A.3 - (Devam)

No. cc

(N/mm2)


Temel artlar: - Tam nfuziyetli kaynak, - Aln kaynak dikiine paralel

destekli, - mmte 102 2 +< , - Aln kaynak dikiine dik destekli, - Elle veya yar otomatik kaynak, - Genel kalnt gerilmelerine sahip

elemanlar.

- mmtt 412

eim 1:3

zel artlar: - nemli derecede kalnt

gerilmelerine sahip elemanlar (rnein, ekme snrna gre snrlandrlm elemanlarn ek yerleri) -1 NC

- Eim ve kalnln etkisi t2 t1 :

Kalnlk t2 t1 Eim 4 10 50 > 50

m = 3

Aln kaynak dikiine dik normal gerilmeye maruz simetrik olmayan destekli aln kayna

balants

140 Aln kayna, Kalite seviyesi B*

125 Aln kayna, Kalite seviyesi B

3

112 Aln kayna, Kalite seviyesi C

1:3 1:2 1:1 >1:1

- -1NC -1NC -2NC

-1NC -1NC -2NC -2NC

-1NC -2NC -2NC -3NC

-2NC -2NC -3NC -3NC

m = 3

Aln kaynak dikiine dik normal gerilmeye maruz simetrik olmayan destekli aln kayna

balants

4

90 C Kalite seviyeli kalc srt destekli aln kayna

Temel artlar: - Tam nfuziyetli kaynak, - Aln kaynak dikiine paralel

destekli, - mmte 102 2 +< , - Aln kaynak dikiine dik destekli, - Elle veya yar otomatik kaynak, - Genel kalnt gerilmelerine sahip

elemanlar. - mmtt 1012 zel artlar: - nemli derecede kalnt


- mmtt 1012 > -1 NC


35


No. cc

(N/mm2)


Temel artlar: - Tam nfuziyetli kaynak, - Elle veya yar otomatik kaynak, - Genel kalnt gerilmelerine sahip

elemanlar.

- 84,0/ 21 >tt

eim 1:1 Kaynak veya ana malzemede eim

zel artlar: - nemli derecede kalnt


- 2 NC

m = 3

Aln kaynak dikiine dik gerilmeli simetrik olmayan desteksiz aln kayna balants

-1NC

112 Aln kayna, Kalite seviyesi B* -2NC 100 Aln kayna, Kalite seviyesi B

5


- 74,0/ 21 >tt - 63,0/ 21 >tt - 50,0/ 21 >tt -3NC

m = 3

Aln kaynak dikiine dik gerilmeli, kesien kaynak dikili aln kayna balants

125 Aln kayna, Kalite seviyesi B*

100 Aln kayna, Kalite seviyesi B

6


Temel artlar: - Elle veya yar otomatik kaynak, - Genel kalnt gerilmelerine sahip

elemanlar.


36


No. cc

(N/mm2)


Temel artlar: - Elle veya yar otomatik kaynak.

zel artlar: - Balang noktas bulunmayan

otomatik kaynak +1 NC - ekme snrna gre

snrlandrlm kaynak -1 NC

m = 3

Kaynak dikii boyunca normal gerilme

180 Tam nfuziyetli srekli kaynak, Kalite seviyesi B 160 Tam nfuziyetli srekli kaynak, Kalite seviyesi C 140 Ksm nfuziyetli srekli kaynak, Kalite seviyesi C

7

90 Aralkl kaynak, Kalite seviyesi C

m = 3

Kaynak dikiine dik normal gerilmeye maruz, kaynak azl apraz veya T balant

125 K kayna, Kalite seviyesi B*

112 K kayna, Kalite seviyesi B 100 K kayna, Kalite seviyesi C 80 Kalc srt destekli yarm V kayna, Kalite seviyesi B

8

71 Kalc srt destekli yarm V kayna, Kalite seviyesi C

Temel artlar: - Srekli kaynak, - Elle veya yar otomatik kaynak,




m = 3

Kaynak dikiine dik normal gerilmeye maruz simetrik ift ke kaynakl apraz veya T balant

71 Kalite seviyesi B

9

63 Kalite seviyesi C

Temel artlar: - Srekli kaynak, - Elle veya yar otomatik kaynak, - Kaynak kalnl a > 0,8 t





37


No. cc

(N/mm2)


m = 3

Bir levhada eilmeden kaynaklanan normal gerilmeli

T balant


10


m = 3

Enine dorultuda basma ykne (rnein, tekerlek) maruz tam nfuziyetli kaynak (ift tarafl)


11


Enine dorultuda basma ykne (rnein, tekerlek)

maruz tam nfuziyetli kaynak (srt destekli)


12



38


No. cc

(N/mm2)


m = 3

Enine dorultuda basma ykne maruz (rnein

tekerlek) tek tarafl ke kayna

13


m = 3

Enine dorultuda yk maruz kalan tek tarafl ke kayna (rnein, vin araba ask sistemi)

14


90 mml 50 80 mmlmm 10050 <

15

71 mml 100>

Temel artlar: - Kalite seviyesi C, - Srekli kaynak, - Kaynak bitimi ile 10 mmden

daha byk devaml elemann kenar arasndaki C mesafesi

zel artlar: - Kalite seviyesi B* +2 NC - Kalite seviyesi B +1 NC - Kalite seviyesi D -1 NC - c < 10 mm -1 NC


39


No. cc

(N/mm2)


Temel artlar: - Srekli ke veya kaynak

azl kaynak

m = 3

Balant sonunda yekpare elemandaki gerilmeye maruz, yk tayan flan levhal yekpare eleman

16

125 U pah 1:3 olan flanl levha; B* kaynak kalitesinde kenar veya takviye sonu kayna

m = 3


17

100 B* kaynak kalitesinde kenar veya takviye sonu kayna

Temel artlar: - Srekli ke veya kaynak

azl kaynak, - utt 5,10

m = 3



18


Temel artlar: - Srekli ke veya kaynak azl

kaynak.


40


No. cc

(N/mm2)


m = 3

Bindirilmi kaynakl balant (ana levha) 80 Kalite seviyesi B* 71 Kalite seviyesi B

19


Temel artlar: - Gerilmeye maruz alan

aadaki eitliklerle hesaplanr:

- rs ltA = - )(min lbbl Lmr +=

m = 3

Bindirilmi kaynakl balant (bindirme levhalar)

20

50

Temel artlar: - Gerilmeye maruz alan

aadaki eitlik ile hesaplanr: )( 21 LLLs ttbA +=

m = 3

Boylamasna yerletirilmi paralara (paralar yuvarlatlm veya pahl) sahip yekpare eleman

100 Kalite seviyesi B* 90 Kalite seviyesi B

21


Temel artlar: - ommR 60,50 - Kaynak az alm kaynak

veya evre ke kayna zel artlar: - ommR 45,100 +1NC - En az 5 tlik bir uzunlukta tam

nfuziyetli u kaynaklar +2 NC


41


No. cc

(N/mm2)


m = 3

Dik olarak sonlandrlan paralara sahip yekpare

eleman 80 l 50 mm 71 50 mm < l 100 mm

22

63 l > 100 mm

Temel artlar: - evre ke kayna, - Kalite seviyesi B, Kalite seviyesi

C, zel artlar: - Tek ke kayna -1 NC - Kaynak Kalite seviyesi B* +1 NC - Kaynak Kalite seviyesi D -1 NC

m = 3

Boylamasna yerletirilmi paralara (kenara

kaynakl) sahip yekpare eleman

100 Kalite seviyesi B, kaynak bitimleri B* kaynak kalite

seviyesindedir. 90 Kalite seviyesi B 80 Kalite seviyesi C

23

71 Kalite seviyesi D

Temel artlar: - R 50 mm veya 60o - t2 t1 - Aln veya evre ke kayna zel artlar: - ommR 45,100 +1NC - ommR 60,100 >< -2 NC - En az 5 t2 lik bir blgede tam


m = 3

Bindirilmi paralara sahip yekpare eleman 80 b 50 mm 71 50 mm < b 100 mm

24

63 b > 100 mm

Temel artlar: - mmc 10 - Kalite seviyesi C zel artlar: - Kaynak Kalite seviyesi B* +2 NC - Kaynak Kalite seviyesi B +1 NC - Kaynak Kalite seviyesi D -1 NC - c < 10 mm -1 NC


42


No. cc

(N/mm2)


m = 3

Enlemesin kaynakl paralara sahip yekpare eleman

125 ift tarafl ke kayna, Kalite seviyesi B*

112 ift tarafl ke kayna, Kalite seviyesi B 100 ift tarafl ke kayna, Kalite seviyesi C

90 Tek tarafl ke kayna, Kalite seviyesi B, Kalite seviyesi C

25

80 Kalc srt destek zerindeki yarm V kayna, Kalite seviyesi B, Kalite seviyesi C

Temel artlar: - Elle veya yar otomatik kaynak, - Levha kalnl t 12 mm, - c 10 mm, - K kayna iin Kalite seviyesi Dye

msaade edilmez. zel artlar: - Levha kalnl t > 12 mm -1 NC (Sadece ift tarafl ke kaynaklar) - c < 10 mm -1 NC - ift tarafl ke kayna yerine K

kayna +1 NC - Kalite seviyesi C yerine Kalite seviyesi

D

m = 3

Enlemesine kaynakl takviye elemanlarna sahip yekpare eleman

125 ift tarafl ke kayna, Kalite seviyesi B*

112 ift tarafl ke kayna, Kalite seviyesi B 100 ift tarafl ke kayna, Kalite seviyesi C

80 Tek dolgu kayna, Kalite seviyesi B, Kalite seviyesi C

26

80 Kalc srt destek zerindeki yarm V kayna, Kalite seviyesi B, Kalite seviyesi C

Temel artlar: - Elle veya yar otomatik kaynak, - Levha kalnl t 12 mm, - c 10 mm. zel artlar: - Levha kalnl t > 12 mm -1 NC (Sadece ift tarafl ke kaynaklar) - c < 10 mm -1 NC - ift tarafl ke kayna yerine K

kayna +1 NC

m = 3 Aralkl olarak enlemesine paralara veya takviye elemanlarna sahip yekpare eleman


27

50 Kalite seviyesi D


43


No. cc

(N/mm2)


m = 3

Boylamasna yerletirilmi paralara (delikten geen paralar) sahip yekpare

eleman 90 Yuvarlatlm veya pahl paralar

28

56 Dik olarak sonlandrlan paralar

Yuvarlatlm veya pahl paralar iin: Temel artlar: - R 100 mm veya 60o zel artlar: - ommR 45,100 +1NC - En az 5 t lik bir uzunlukta tam


m = 3

Kaynak dikiine dik normal gerilmeye

maruz borular

90 Aln kayna, silindirik boru

63 Kaynak azl kaynak, silindirik boru 56 Kaynak azl kaynak, dikdrtgen boru 45 ift tarafl ke kayna, silindirik boru

29

40 ift tarafl ke kayna, dikdrtgen profilli boru

Temel artlar: - Elle veya yar otomatik kaynak, - Kalite seviyesi C, - Tam nfuziyetli kaynak azl kaynak, - Ke kayna kalnl a > 0,7 boru

kalnl, - Boru kalnlnn iki katndan daha

byk olan flan kalnl (ortadaki ekil iin).

zel artlar: - Kalite B +1 NC - Kalite B* +2 NC

m = 5

Uniform kesme kuvveti altnda srekli

kaynak

112 Tam nfuziyet

30

90 Ksm nfuziyet

Temel artlar: - Kalite seviyesi C, - Elle veya yar otomatik kaynak, - Genel kalnt gerilmelerine sahip

elemanlar. zel artlar: - nemli derecede kalnt gerilmelerine

sahip elemanlar (rnein, ekme snrna gre snrlandrlm elemanlarn ek yerleri) -1 NC

- Balang noktas bulunmayan +1 NC


44


No. cc

(N/mm2)


m = 5

Gerilme ylmasna sahip kesmeye maruz kalan bindirme balantl kaynak


31


Temel artlar: - Ykn, sadece boylamasna

kaynaklar boyunca iletildii kabul edilir.


45

Ek B (Bilgi iin)

Uygulama yoluyla S snflarn seme klavuzu

No. Vin snf alma metodu S snf 1 El ile alan vinler S0 S2 2 Montaj vinleri S0 S2 3 Enerji santral vinleri S1 S3 4 Ambar vinleri Aralkl alma S4 S5 5 Ambar vinleri, kaldrma kollu vinler, hurda

vinleri Srekli alma S6 S8

6 Atlye vinleri S3 S5 7 Kprl vinler, demir topuzlu ykc vinler Kskala veya mknatsla alma S6 S8 8 Kepeli vinler S6 S8 9 Maden oca vinleri S7 S9

10 Boaltma ve doldurma vinleri S8 S9 11 Dvme vinleri S6 S8 12 Boaltclar, depolama ve yeniden kazanma

vinleri, yar hareketli vinler, arabal liman vinleri veya dner vinler

Kanca ile alma S4 S6

13 Boaltclar, depolama ve yeniden kazanma vinleri, yar hareketli vinler, arabal liman vinleri veya dner vinler

Kskala veya mknatsla alma S6 S8

14 Sabit veya kzakl tayc/tayclara sahip hareketli tayc seyyar vinler

S3 S5

15 Gemi ina vinleri, gemi kza vinleri, skme vinleri

Kanca ile alma S3 S5

16 Kanca ile alma S4 S6 17

skele vinleri, dner vinler, yzer vinler, ynlendirme-ekici dner vinler Kskala veya mknatsla alma S6 S8

18 Yksek kapasiteli yzer vinler, yksek kapasiteli seyyar vinler

S1 S3

19 Gemi gverte vinleri Kanca ile alma S3 S5 20 Gemi gverte vinleri Kskala veya mknatsla alma S4 S6 21 Dner kuleli inaat vinleri S1 S3 22 Dikme vinler Kanca ile alma S1 S3 23 Kzaa monteli dner vinler Kanca ile alma S3 S5 24 Kzaa monteli dner vinler Kskala veya mknatsla alma S4 S6 25 Tren tama iin belgelendirilmi lokomotif vinleri S4 S5 26 Ykleyici vinler, gezer vinler Kanca ile alma S2 S5 27 Ykleyici vinler, gezer vinler Kskala veya mknatsla alma S4 S6 28 Yksek kapasiteli ykleyici vinleri ve gezer

vinler S1 S3


46

Ek C

Kabul edilebilir gerilme aralnn ( Rd ) hesaplanan deerleri izelge C.1 - m =3 ve 25,1=MF iin hesaplanan deerler


47

izelge C.2 - m = 5 ve 25,1=MF iin hesaplanan deerler


48

Ek D

Tasarmdaki kaynak gerilmesi ( SdW , ) ve SdW , D.1 Aln kaynak balants Tasarmdaki normal kaynak gerilmesi ( SdW , ) ve tasarmdaki kaynak kesme gerilmesi ( SdW , ) aadaki eitliklerle hesaplanr:

rrSdW la

F= ,

rrSdW la

F= , (D.1)

Burada:

F : Uygulanan dik kuvvet (ekil D.1),

F : Uygulanan kesme kuvveti (ekil D.1),

ra : Uygun kaynak kalnl,

rl : Uygun kaynak uzunluu.

ekil D.1 - Aln kayna Uygun kaynak kalnl ( ra ), aadaki bantyla snrldr:

),min( 21 ttar Genellikle, uygun kaynak uzunluu ( rl ), aadaki eitliklerle verilmitir:

rWr all = 2 (aralksz kaynak edilmi) =i

rWir all )2( (aralkl olarak kaynak edilmi)

Burada:

Wl : Kaynak uzunluu (ekil D.1),

Wil : Aralkl olarak kaynak edildiinde kaynak uzunluklar (ekil D.1),

ra : Uygun kaynak kalnl.


49

D.2 Uniform dalml yke sahip ke ve kaynak azl ke kayna Tasarmdaki normal kaynak gerilmesi ( SdW , ) ve tasarmdaki kaynak kesme gerilmesi ( SdW , ) aadaki eitliklerle hesaplanr:

2211,

rrrrSdW lala

F+=

2211,

rrrrSdW lala

F+=

(D.2) Burada:

F : Uygulanan dik kuvvet (ekil D.2),

F : Uygulanan kesme kuvveti (ekil D.2),

1ra : Uygun kaynak kalnlklar (ekil D.2), Birinci durum iin ari = ai kinci durum iin ari = ai + ahi

rl : Uygun kaynak uzunlulardr.

1. Durum

2. Durum

ekil D.2 - Balant boyutlar Uygun kaynak kalnl ( ra ), aadaki bantyla snrldr:

),min(7,0 21 ttar Uygun kaynak uzunluklar iin Madde D.1e baknz. Tek tarafl kaynaklar, ekil D.2de gsterilen kuvvetlerle yklenebilir. Tek tarafl kaynaklarda, SdW , ve SdW , , uygun kaynak parametreleri kullanlarak benzer ekilde hesaplanr.


50

D.3 Noktasal yk altnda uygun yk dalm uzunluu Basitletirme iin, tasarmdaki normal kaynak gerilmesi ( SdW , ) ve tasarmdaki kaynak kesme gerilmesi ( SdW , ), aadaki bask oluturma yk altnda ilgili yk dalm uzunluu kullanlarak hesaplanr:

+= tan2 hlr (D.3) Burada:

rl : Uygun yk dalm uzunluu, h : Kaynak ve uygulanan ykn temas alan arasndaki mesafe, : Kaynak ynndeki temas alan genilii. Tekerlekler iin , aadaki ekilde alnr:

r= 2,0 ve mm50max = Burada: r : Tekerlek yarap, 2 : dalma asdr. , o45 olarak alnabilir.

ekil D.3 - Noktasal yk


51

Ek E

Boru kesitler

izelge E.1 - Boru kesitli kiri balantlar ve ek yerleri iin / logN erisinin (m) eiminin tersi (m = 5) ve

c kabul edilebilir gerilme aralk deerleri

Blgesel kaynak iin c nin verilen deerleri 0,9 ile arplmaldr.

No. c (N/mm2)

Boyutlar (mm) Yapnn ayrnts zellikler

90

252 0 < t

90

258 0 < t

1

71

82 0 < t

I veya V kayna ile aln kaynak balants: a) Srt kaynakl

b) Srt kaynaksz

Levha kalnlnn deimesi sebebiyle kesitlerin msaade edilebilir kakl t0/3tr ancak bu kaklk, azam 2 mmden daha byk olmamaldr. zellikle farkl boyutlardaki drtgen kutu kesitli kirilerin enlemesine levha aln kaynaklar iin daha fazla kaklk olmas durumunda, c , verilen deerlerin %80ine drlr.

80

252 0 < t

80

258 0 < t

2

63

82 0 < t

I veya V kayna ile aln kaynak balants: a) Srt kaynakl

b) Srt kaynaksz

zellikler No. 1e benzerdir.


52

izelge E.1 Devam

No. c (N/mm2)


63

252 0 < t

63

258 0 < t

3

56

82 0 < t

Yarm V kayna bulunan enlemesine levha aln kayna ( 02 tt p ): a) Srt kaynakl

b) Srt kaynaksz


56

252 0 < t

56

258 0 < t

4

50

82 0 < t

Yarm V kayna bulunan enlemesine levha aln kayna ( 02 tt p ): a) Srt kaynakl

b) Srt kaynaksz


5

45

82 0 < t

Yarm V kayna bulunan enlemesine levha aln kayna ( 02 tt p ):



53

izelge E.1 (Devam)

No. c (N/mm2)


6

40

82 0 < t

Yarm V kayna bulunan enlemesine levha aln kayna ( 02 tt p )

Ke kayna kalnl a = t0

80

50l

71

10050 < l

7

56

100>l

Y ynnde enine yk tamayan boylamasna kaynak yaplm ddaki u ( 252 0 < t )

Ke kayna kalnl a:

32 0 < t iin a = 2

253 0 t iin a= 0,7 t0

100

t 6

90

126 < t

8

80

2512 < t

Y ynnde enlemesine yk tamayan kntya sahip enine kaynak yaplm ddaki u ( 252 0 < t ) (b > b0)

Ke kayna kalnl a:

32 0 < t iin a = 2

253 0 t iin a= 0,7 t0 a = 10dan byk olmamaldr.

80

t 6

71

126 < t

9

63

2512 < t

Y ynnde enlemesine yk tamayan kntya sahip enine kaynak yaplm ddaki u ( 252 0 < t ) (b > b0)

Ke kayna kalnl a:

32 0 < t iin a = 2



54

izelge E.1 - (Devam)

No. c (N/mm2)


80

t 6

71

126 < t

10

63

2512 < t

Y ynnde enine yk tamayan kntsz enine kaynak yaplm dtaki u ( 252 0 < t ) (b 0,8 d0)

Ke kayna kalnl a:

32 0 < t iin a = 2


100

t 6

90

126 < t

11

80

126 < t

Y ynnde enine yk tamayan kntsz enine kaynak yaplm dtaki u ( 252 0 < t ) (b 0,8 d0)

Ke kayna kalnl a:

32 0 < t iin a = 2


12

63

82 0 < t

Y ynnde yk tamayan kaynakl boru kesitli kiriler (b,d 0,8 b0, d0)



55


No. c (N/mm2)


10 t0/t = 1

(b,d)/d0= 0,6

36 t0/t = 1 (b,d)/d0=1

16 t0/t 1 (b,d)/d0=

0,6

13

50 t0/t 1 (b,d)/d0=0,6

Y ynnde enine F ykn tayan kaynakl boru kesitli kiriler (b,d d0) ( 82 0 < t )


6 t0/t 1

(b,d)/d0=0,6

32 t0/t = 1 (b,d)/d0=1

12,5

t0/t 1 (b,d)/d0=0,6

14

40 t0/t 1 (b,d)/d0=0,6

Y ynnde enine F ykn tayan kaynakl boru kesitli kiriler (b,d d0) ( 82 0 < t )


15

80

2 < t0 8

Ucu daraltlm boru ile tek bir ubuun aln kayna (d0/t0 < 25)

Boru ucu daraltlm

16

80

2 < t0 8

Boru ile ift ubuklu kaynak (b0, d0/t0 < 25)

Boru ucunda yuvarlatlarak yark alm scak bklm ubuk

17

71

2 < t0 8

Kurt az eklinde yerletirilmi ubuk (b0, d0/t0 < 25)



56


No. c (N/mm2)


18

56

82 0 < t

ubuklu boru kapa daraltlm (d0/t0 < 25), (tp 5,2 t0)

Boru kesitli kiri iin ke kayna kalnl: a = t0 erit iin : a = Lt7,0

19

45

82 0 < t

ubuklu boru kapa daraltlm (d0/t0 < 25), (tp 5,2 t0)

Ke kayna kalnl a = t0 erit iin : a = Lt7,0

20

45

82 0 < t

Kurt azl dikdrtgen kesitli ubuk (b0,d0)/t0 < 25)


56

258 0 < t

21

50

82 0 < t

Srt kayna yaplmam I veya V kaynakl al birletirme (eme gerilmesine maruz) (d0/t0 < 25), ( 090 )


50

258 0 < t

22

45

82 0 < t

Srt kayna yaplmam I veya V kaynakl al birletirme (eme gerilmesine maruz) (d0/t0 < 25), ( 090 )



57


No. c (N/mm2)


50

Kaynak kalnl a:

82 < a

23

45

148 < a

Enine takviye levhal ve ke kaynakl al birletirme (eme gerilmesine maruz) (d0/t0 < 25), ( 090 ),(tp 5,2 t0)


45

Kaynak kalnl a:

82 < a

24

40

148 < a

Enine takviye levhal ve ke kaynakl al birletirme (eme gerilmesine maruz) (b0/t0 < 25), ( 090 ), (tp 5,2 t0)


45

Kaynak kalnl a:

82 < a

25

40

148 < a

Ke kaynakl kolan ve kiri balants (eme gerilmesine maruz) (b0/t0 < 25), ( rbb 30 + )

t0n mevcut en kk levha kalnl olduu durumda ke kayna kalnl a = t0


58

izelge E.2 - Kutu kesitli kiri balantlar ve ek yerleri iin / logN erisinin (m) eiminin tersi (m = 5) ve c kabul edilebilir gerilme aralk deerleri

Temel semboller

Boluklu (e 0 )

Bindirmeli (e < 0)

Temel kurallar - Her bir elemandaki eilme, anma gerilmesinin hesaplanmas iin dikkate alnmaldr. - b0, d0 120 mm. b0, d0 >120 mm iin c nin verilen deerleri, ),/(1204 00 dbfa = faktr ile

arplmaldr. - t0 12,5 mm, - kaynak kalnl a = min t, - apraz elemanlarn eim as: 00 5035 i - 25/),( 000


59

izelge E.2 - (devam)


60



61



62

Ek F (Bilgi iin)

Verilen bir uygulama iin uygun vin standard serisinin seimi

Aadaki listede uygulamaya uyan mamul standard varm? EN 13000 Vinler Gezer vinler prEN 14439 Vinler Kule vinleri prEN 14985 Vinler Dner kollu vinler WI 00147 032 Vinler Kprl ve gezer kprl vinler EN 13852-1 Vinler Kytesi vinler Blm 1: Genel amal kytesi

vinler EN 13852-2 Vinler Kytesi vinler Blm 2: Yzer vinler prEN 14492-1 Vinler G tahrikli tamburlu vinler ve kaldrma makinelar

Blm 1: G tahrikli tamburlu vinler prEN 14492-2 Vinler G tahrikli tamburlu vinler ve kaldrma makinelar

Blm 2: G tahrikli kaldrma makinalar EN 12999 Vinler Ykleyici vinleri EN 13157 Vinler El ile tahrikli vinler EN 13155 Vinler Sabit olmayan yk kaldrma tehizatlar EN 14238 Vinler El ile kumanda edilen yk ynlendirme cihazlar

Evet

Hayr

Atflar ile birlikte dorudan kullanlr

Aadakiler kullanlr: EN 13001-1 Vinler Genel tasarm Blm 1: Genel esaslar ve kurallar EN 13001-2 Vinler Genel tasarm Blm 2 Yk etkileri CEN/TS 13001-3-1 Vinler Genel tasarm Blm 3-1: elik yaplarn snr

durumlar ve yeterlik dorulamas CEN/TS 13001-3-2 Vinler Genel tasarm Blm 3-2: Halat sarma

sistemlerindeki tel halatlarn snr durumlar ve uygunluun dorulanmas

WI 00147 050 Vinler Genel tasarm Blm 3.3: elik halatlarn sarma sistemlerinde tekerlek/kzaklarn snr deerleri ve yeterlikleri

EN 13135-1 Vinler Donanm Blm 1: Elektroteknik donanm EN 13135-2 Vinler Donanm Blm 2: Elektroteknik olmayan donanm EN 13557 Vinler Kumandalar ve kumanda yerleri EN 12077-2 Vin gvenlii Salk ve gvenlik kurallar - Part 2: Snrlama

ve gsterge cihazlar EN 13586 Vinler - Eriim EN 14502-1 Vinler Kiilerin kaldrlmas iin donanm Blm 1: Asl

sepetler EN 14502-2 Vinler Kiilerin kaldrlmas iin donanm Blm 2:

Asansrl kumanda yerleri EN 12644-1 Vinler Kullanm ve deney bilgisi Blm 1: Tlimatlar EN 12644-2 Vinler Kullanm ve deney bilgisi Blm 2: aretleme


63

Kaynaklar Sorunlu Blge Gerilme Metodu (hot spot) hakkndaki literatr seimi: [1] prEN 1993-1-9: Eurocode 3: Design of steel structures Part 1-9: Fatigue strength of steel structures. [2] IIW International Institute of Welding. Subcommission XV-E-92-244: Recommended Fatigue Design Procedure for Welded Hollow Section Joints, 2nd edition, June 1999. [3] IIW XV-E: Recommended Fatigue Design Procedure for Welded Hollow Section Joints. Part 1: Recommendations. 1999; Document XIII-1804-99. Part 2: Commentary, 1999, Document XV-1035-99. [4] I. HUTHER, H-P. LIEURADE, L. VELLUET, Contraintes admissibles dans les assemblages souds, 1A4085/1A4087, rapport CETIM, avril 2000. [5] IIW document XIII-WG3-06-99, Designers guide for hot spot fatigue analysis, 6. Draft, E. Niemi, May 2000. [6] American Petroleum Institute - API RP 2A-WSD: Recommended practice for planning, designing and constructing fixed offshore platforms, July 1, 1993, and supplement 1, December 1996. [7] Romeijn, A., Stress and strain concentration factors of welded multiplanar tubular joints, Delft University Press, Delft, 1994, ISBN 90-407-1057-0. Boru kesitler hakkndaki literatr seimi: [8] Zhao, X-L., Herion, S. Packer, J. A., Puthli, R. S., Sedlacek, G. Wardenier, J. Weymand, K., Wingerde, A. M., van, and Yeomans, N. F.: Design Guide for circular and rectangular hollow section welded joints under fatigue loading, CIDECT and Verlag TV Rheinland, Cologne, 2000, ISBN 3-8249-0565-5. [9] Wardenier, J., Dutta, D., Yeomans, N., Packer, J. A., and Bucak, O.: Design Guide for structural hollow sections in mechanical applications, CIDECT and Verlag TV Rheinland, Cologne, 1995, ISBN 3-8249-0302-4. [10] Zirn, R.: Schwingfestigkeitsverhalten geschweiter Rohrknotenpunkte und Rohrlaschenverbindungen, Techni. Wiss. Bericht MPA Stuttgart, 1975, Heft 75-01. [11] DIN 18800, Stahlbauten Stabilittsflle.

Documents

TS EN 13001