TOPRAKKALİTESİNİNBELİRLENMESİ(ToprakCheck-Up’ı)ToprakKalitesiNedirveNedenGereklidir?

Toprakkalitesitarımsalkullanımdaçevreyezararvermeksizintoprağınkaliteliveyüksekverimlibitkisel üretimi sağlamak için uygunluğunu ifade etmektedir. Günümüzde iklim değişikliği baştaolmak üzere, çeşitli doğal ya da beşeri nedenlerle ortaya çıkan toprak sorunları ve tarımtopraklarının verimsizleşmesi, arazi kullanımı ile ilgili olarak toprak kalitesi kavramınaodaklanılmaya neden olmuştur. Toprak bozulmasının önemli bir süreci olarak toprak kalitesininazalması, bitkisel üretim ile gıda güvenliğinin sağlanmasında ve geliştirilmesinde önemli birkısıtlama olarak görülmektedir. Bu bakımdan toprak kalitesinin belirlenmesi toprak ve arazikullanımpratiklerininsürdürülebilirliğinibelirlemededeğerlibiraraçolarakönerilmektedir.

Toprakların çok değişken olmayan özgün doğal özellikleri ile kullanıma bağlı değişen dinamiközelliklerinikapsayantoprakkalitesikavramı,toprağındoğalveyabeşerietkilerekarşıtepkisinivepotansiyel üretkenliğini gösteren ideal bir gösterge olarak önem taşımaktadır. Toprak kalitesikavramıtarım,ormanvemeraekosistemleri,kentvesanayialanları,rekreasyonelkullanımlargibifarklıarazikullanımtiplerinegöreşekillenmekte,dahaçoktarımsalekosistemlerdekültürelüretimmaksatlıolarakkullanılmaktadır.

Toprak kalitesi kavramı, bitkisel gelişim için toprağın içsel özelliklerini kapsayan özgün(doğal)özellikleri ve toprağın kullanılmasıyla etkilenen dinamik (değişken) özellikleri olarak ikibölümde yorumlanabilmektedir. Toprak kalitesinin tayini, toprakta kullanımabağlı değişikliklerindeğerlendirilmesi ve mevcut toprak kaynaklarının kullanımında çevresel açıdan uyumlutoprakyönetimi stratejilerinin geliştirilmesi bakımından önem taşımaktadır.Modern toprak kalitesikavramı,özgün ve dinamik toprak kalite göstergeleri ile toprak sorunlarını tanımlama vedeğerlendirmede ve hedefe yönelik kalite değerlendirmelerinde güvenilir ve karşılaştırılabilirsonuçlar vermekte, sürdürülebilir toprak kullanımının öngörülmesinde geçerli ve önemli birçerçeve olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle toprak kalitesinin tayini, bir anlamda toprağınişlevini yerine getirebilme yeteneğini ölçen kapsamlı bir check-up işlemi olaraknitelendirilmektedir.ToprakKalitesiSürdürülebilirTarımdaNedenÖnemlidir?

Sürdürülebilir tarım, tarımsal üretim sistemlerinin ekonomik uygulanabilirliği, çevreseluygunluğuvesosyalolarakbenimsenmesiyle ilgilisorunlarınvekısıtlamalarınüstesindengelmeyiamaçlayan uzun vadeli bir hedef olarak görülmektedir. Bu bağlamda günümüzde toprak kalitesikavramı, insan ve hayvan sağlığı, gıda güvenliği ve gıda kalitesi ile çevre kalitesi nitelikleriniiçerecekkapsamdadeğerlendirilmektedir.Sürdürülebilirtoprakyönetimiyereltoprağaözgü,arazive iklim koşullarına uyumlu uygulamaların kullanımıyla sağlanabilmekte ve geliştirilebilmektedir.Toprak kalitesi özellikleri alternatif tarım stratejisini sürdürülebilir tarımın nihai hedefinebağlamada ve tarımsal üretimin sürdürülebilirliğinde "anahtar" bir etken olarak kabuledilmektedir.

AlternatifTarımAkıllıYönetimÜrünmünavebesiOrganikgeridönüşümTarımkimyasalıgirdilerindeazalmaÜrün/ÇiflikhayvanlarıentegresistemiEntegretarımsalmücadele

TOPRAKKALİTESİ

SürdürülebilirTarımKazançlıveenerjitasarrufluüretimÇevreyeduyarlılıkEkonomikolarakuygulanabilirlikDoğalkaynaklarınkorumasıGelişmiş/sağlıklıgıdaüretimiKalite/Güvenliksağlama

Şekil 1. Toprak kalitesi kavramının alternatif tarım stratejileri ile sürdürülebilir tarımın nihai

hedefleriarasındabağlantısınıgösterenkavramsalşema.ToprakKalitesiveToprakSağlığı

Toprakkaliteolgusu,topraktipiveözellikleri,yönetimuygulamaları (toprakkullanımşekli) ileiklimözelliklerini kapsayançevreseletkilergibi çeşitli faktörlerlebiçimlenmekteve sürdürülebilirarazi kullanımında toprağın doğal ve/veya beşeri etkilere karşı tepkisini, direncini ya da toprakkullanım sonuçlarını yansıtan ideal bir gösterge olarak önem taşımaktadır. Toprak özgün vedinamik kalite değerlerine sahiptir. Özgün özellikler bir toprağın işlevini yerine getiren doğalyeteneği olduğu halde, dinamik kalite ifadesi toprağın kullanımına bağlı değişebilen özelliklerikapsamaktadır. Toprak yönetimi ya da toprak kullanımı, toprak özelliklerinden öncelikle organikmadde,strüktürilesuvemineralbesinlerinkapasitesinietkilemektedir.Topraktekstürelözelliklerive toprak derinliği gibi kolaylıkla değiştirilemeyen fiziksel özellikler özgün kalite kapsamındadeğerlendirilmektedir. Özgün toprak kalitesi çoğunlukla bir toprağın kabiliyetinin diğeri ilekarşılaştırılmasında ve toprakların spesifik kullanıma uygunluğunun değerlendirilmesindekullanılmaktadır.

Topraksağlığı,canlıbirsistemolarakekosistemdetoprağınişleviniyerinegetirebilmesi;kültürtopraklarındabiyolojikverimliliğinsürdürülmesihavavesuortamlarınınkalitesiningeliştirilmesi,bitki, hayvan ve insan sağlığının korunması için toprağın sürekli işleyebilme kapasitesi olaraktanımlanmaktadır. Çoğu kez toprak kalitesi ve toprak sağlığı terimleri eş anlamlı olarak kabuledilmesinerağmen,toprağınkullanımauygunluğunukapsayanözgünözellikleriletopraksağlığınıkapsayandinamiközellikler,birlikte“entegretoprakkalitesi”nioluşturmaktadır.

İçsel/DoğalToprakKalitesi(ToprağınKullanımaUygunluğu)

DinamikToprakKalitesi(ToprakSağlığı)

EntegreToprakKalitesi

Şekil2.Entegretoprakkalitesininözgünvedinamiktopraközellikleriileilişkisi.

Toprakkalitetayininintemelamacı,işlevlerinigeliştirebilmesiiçintoprağınnasılkullanılacağını

yadakullanımauygunluğunubelirlemektir.Toprakkalitesininbudinamikbakışaçısısağlıklıtoprakkaynaklarınınbelirlenmesivekorunmasındaodaknoktaolarakgörülmektedir.

Şekil 3. Çeşitli topraklarda toprak profilinin derinliği ve kendine özgü farklılaşmış

katmanları(Topraklarınprofilözellikleriuzunbirzamandilimindekazanılmaktaveözgünfizikselözellikleritemsiletmektedir).

Şekil 4. Toprakta bazı kil kolloidleri tipleri(Yapısal olarak alümino silikatlardan oluşan kil

mineralleri farklı topraklarda kendilerine özgü geometrik şekil ya da biçimlerdenoluşabilmekte katmanlaşmış yapıları ile genişbir yüzeyalanıoluşturmakta ve toprağınözgün kimyasal özelliklerini temsil etmektedir. Şekillerde gösterilen kil mineralleri 2mikrondan küçük parçacıklar olup çıplak gözle görülemez ve bulanık bir sudaçökelemeyenmaddelerolarakalgılanmaktadır.)

Şekil5.Toprakkillerininüzerindekatyontutulumuilekatyondeğişimkapasitesiözgünkimyasal

özellikleritemsiletmektedir.Kilmineralleriyüzeylerindetaşıdıklarınegatifelektrikyüklerive kenar ve köşelerinde taşıdıkları pozitif elektrik yükleri ile iyonları yüzeylerindetutabilmektedir.Katyondeğişimkapasitesi toprağınenönemliözgünkimyasalözellikleriarasındadır.

Şekil 6. Toprak bozulması ve tuzlanmasıdinamik fiziksel ve kimyasal özelliklerkapsamındadır.Doğalyadabeşerinedenlerle(kalitesizsulamasularıilesulama,yetersizdrenaj, aşırı ve ölçüsüz gübreleme vs.) toprakların yapısı bozulabilmekte,tuzlanabilmektevebitkiselüretimyeteneğiazalmakta/ortadankalkmaktadır.

Şekil7.Sağlıklıbitkigelişimivetoprakorganizmalarınınyaşamıtopraksağlığınıvedinamikbiyolojik

özellikleri temsil etmektedir. Toprak organizmalarının çeşitliliği ve populasyonları toprakkullanım koşullarına göre değişiklik gösterebilmekte; kaliteli bir toprakta toprakorganizmaları geniş bir çeşitlilikte ve sayı bakımından yüksek bir populasyondabulunmaktadır.

Şekil8.Toprakcanlıları(bakteri,mantar,aktinomisetlervd.)iletoprakkilkolloidlerininbirlikteliğini

gösterenfotoğraflar.Toprakorganizmalarınınyaşamıtoprağıncanlıaktivitesinivesağlığınıgösterenönemlidinamiközelliklerdenbiridir.

ToprakKalitesiniNelerTehditEtmektedir?

Toprak kalitesini değerlendirmede toprak tehditlerinin dikkate alınması büyük önemtaşımaktadır.Toprakerozyonu,toprakkirlenmesi,toprakorganikmaddesinintükenmesi,biyolojikçeşitlilikteki düşüş,tuzlanma, kabuklanma, strüktür bozulması, asitleşme/alkalileşme, topraksıkışması, topraksızdırmazlığı/yetersizdrenaj,yüzeyakışvesızıntıdankaynaklananbesinkayıplarıgibi toprakbozucu süreçler ilenihayetindeverimsizlik ve çölleşme toprakların karşılaştığıbaşlıca

yaşamsal tehditlerden bazılarıdır. Diğer yandan verimli tarım arazilerinde kültürel uygulamalarsonucundaortayaçıkanbesineksiklikleri, toprakparametrelerinde zaman içindemeydanagelendeğişimler,tarımkimyasallarıvemetallerlekirlenmesonucundaortayaçıkankronikverimsizlikiletopraktabesinyarayışlılığınısınırlandırankimyasalfaktörlerinmevcudiyetitoprakkalitesiniazaltanönemli tehditlerdir. Ayrıca aşırı miktarda kimyasal gübre ve biyosid kullanımından, atmosferikemisyonlardanveyauygunsuzatıkbertarafındangelentoksikmaddelerinbirikmesitoprakkalitesikalitesiniazaltanönemlitehditlerarasındadır.

Şekil 9. Besin yıkanması, erozyon, toprak sıkışması gibi toprak tehditleri toprak kalitesininazalmasınıönemliderecedeetkilemektedir.

Şekil10.Genellikleağırbünyelitopraklardagörülenveçoğukezkullanımdankaynaklanantoprak

sıkışmasıvegeçirimsizlik,fizikseltopraktehditleriarasındadır.

Şekil 11. Aşırı ve ölçüsüz mineral gübre kullanımı, toprak fiziksel, kimyasal ve biyolojik kalite

özellikleriniolumsuzetkileyebilentopraktehditleriarasındadır.Toprak reaksiyonu (pH), organik madde, toplam azot, yarayışlı besin maddeleri gibi toprak

özellikleriarazikullanımbiçimindenönemliderecedeetkilenmektedir.Tarımkimyasallarınınuygunolmayan kullanımı, arazilerin amaç dışı ve/veya uygun olmayan kullanımı, kültür arazilerindeyetersiz besleme ve amenajmana bağlı toprak verimliliğinde meydana gelen kademeli azalışlar,toprakerozyonundameydanagelenartışlarlaverimlitarımveormanarazileriningiderekeksilmesisonucundaçeşitliçevre,halksağlığı,ekonomikvesosyalsorunlarıortayaçıkmaktadır.

Şekil12.Topraktaorganikmaddetükenmesidinamiktopraközellikleriarasındadır.Organikmadde

oranı yüksek olan topraklar genellikle koyu renkli olarak görülmekte, toprak sağlığı vegenel kalite özellikleri yüksek olmaktadır. Toprakta organikmaddenin tükenmesi (aşırıişleme toprağa organik madde ilave etmeme vs nedenlerle) fiziksel olarak toprakrenginin açılması ve kimyasal ve biyolojik kalite özelliklerinin azalmasıylasonuçlanmaktadır.

Şekil 13.Toprak reaksiyonu (pH değeri) bitki beslenmesine etkisi bakımından toprağın önemli

kimyasal özelliklerinden biridir. Doğal ya da beşeri nedenlerle zamanla ortaya çıkantoprakasitleşmesi(pHdeğerinindüşmesi)veyaalkalileşmesi(pHdeğerininyükselmesi)toprakkalitesiniönemliderecedeetkilemektedir.

Şekil14.Topraklarınçoraklaşması(tuzlanmavealkalileşme)bitkiselüretimisınırlandıranvetoprak

kalitesiniazaltançokönemlibirtopraktehditidir.

Toprakbozulmaişlemlerininçoğubirbirinebağlıolarakgerçekleşmekteveçoğuzamanbenzernedenselfaktörlerlebağlantılıolmaktadır.Bunedenletoprakkalitesinikorumayayönelikeylemler,farklı tehditlerle toplu olarakmücadele etmeyi gerektirmektedir. Uygun olmayan arazi kullanımyönetimi toprağın işlevi ve stabilitesine zarar verdiğinden, değişik arazi kullanım sistemlerindetoprak kalitesinin belirlenmesi sürdürülebilir toprak yönetimi bakımından bir gereklilik halinegelmiştir. Bu bakımdan günümüzde toprak kalitesinin belirlenmesi, toprak ve arazi kullanımpratiklerininsürdürülebilirliğinibelirlemededeğerlibiraraçolarakönerilmektedir.

ToprağınKaliteGöstergeleriNelerdirveToprakKalitesi(Check-up)NasılBelirlenir?

Bir toprağın kalite göstergesi, belirli bir işleve/işlevlere göre ölçülebilen (analiz edilebilen)toprağın özelliği olarak tanımlanmaktadır.Toprak kalitesinin karakterizasyonu standart ölçümyöntemlerinin mevcudiyeti nedeniyle öncelikle toprağın kimyasal ve fiziksel özelliklerineodaklanmaktadır.Toprakkalitesigöstergelerininkritiksınırları, topraksistemininnormalçalışmasıiçinkorunmasıgerekeneşikdeğerlerolup,toprakbukritikaralık içerisindedoğalekosistemlerdekendineözgüişlevleriniyerinegetirmektedir.

Şekil15.Bazılarıoldukçazahmetlivezamantüketenklasikveenstümentalanalizyöntemleriözgün

vedinamiktoprakparametrelerininanalizinde(check-up)kullanılmaktadır.

Toprak kalitesi doğrudan ölçülemeyen, ancak hem toprak özelliklerinin incelenmesi hem deyorumlanmasıylaeldeedilebilecekkarmaşıkveişlevselbirkavramdır.Kullanılanfarklıyaklaşımlararasında yer alan“Toprak Kalitesi İndisi” (TKİ), toprak kalitesinin nicel değerlendirilmesi için enuygun yöntem olarak kabul edilmektedir. Toprak kalitesi değerlendirme veya tayininde, birtoprağın çalışma potansiyelini belirleyen bir dizi analiz parametreleri ya da indisler incelenerektopraktameydanagelendinamikdeğişimlerinbelirlenmesiyleTKİhesaplanabilmektedir.

Toprağındinamik kalite göstergeleri olarak geneldebir dizi toprakparametreleri (pH, CaCO3,EC, tekstür, toplam organik karbon, katyon değişim kapasitesi (KDK), toplam N, yarayışlı P,değişebilir K, Ca,Mg, Na, yarayışlı Fe,Mn, Zn, Cu, B, gibi rutin analiz prosedürleri ile seçili ağırmetaller ve olası sorunların çözümünde gerekli görülen diğer özel parametreler)kullanılabilmektedir. Toprak kalitesi kavramı, bazı durumlarda toprak kirlenmesinin tespitibakımından da ele alınmaktadır. Bunu sağlamak bakımından toprak kalitesi kavramınındeğerlendirmeleri, toprak verimliliği, toprak bozulması, ve çevre kalitesini kapsayan ölçütlerleyapılmaktadır.Laboratuvarçalışmalarınadayalıolarakfarklıkullanımdakiarazilerinkalitedeğerleriile ıslah edilen sahaların toprak kalitesinin belirlenmesi, toprak göstergelerindeki veparametrelerdekideğişikliklerleölçülebilmektevekarşılaştırılabilirsonuçlareldeolunmaktadır.

Modern toprakkalitesi kavramındakalite indisleri vegöstergeleri, ilgili toprak fonksiyonlarınavesistemiçinbelirlenmişyönetimhedeflerinegöreseçilmektedir.Bunlararasındatarımsalüretim,orman, mera, doğa koruma, rekreasyon veya kentsel gelişim gibi çoklu toprak kullanımları gözönünde bulundurulmaktadır. Ancak, küresel bağlamda en önemlisi ve en yaygın kabul görenitarımsal ve çevresel kullanımla ilgili olan toprak kalitesi kavramıdır. LABEN, toprak kalitesianalizlerinde ve değerlendirmelerinde “tarımsal-ekolojik” konseptli toprak kalitesi tayinini esasalmaktadır.

Moderntoprakkalitesikavramında,kaliteolgususeçilenhedefeodaklanmaktavekaliteindisineilişkin ölçüm parametrelerinikapsayan veri setiodaklanan hedefe göre düzenlenmektedir.Toprakkalitesinin belirlenmesinde niceliksel ve karşılaştırılabilirlik bakımından yaygın olarak ele alınanparametrelerde skorlama ve nihayi değerlendirmede derecelendirme yapılmaktadır. Sisteminyönetimhedefleritanımlandıktansonra,toprakkaliteindislemesiüçanaadımdanoluşmaktadır:

- Hedef alınan değerlendirme için uygun göstergelerin ya da parametrelerin seçilmesi vebunlarınanalizi/belirlenmesi,

- Parametrelerinskorlanarakgöstergepuanlarınadönüştürülmesi,- Göstergepuanlarının indise (TKİ)çevrilmesi,güçlüvezayıfyönlerinbelirlenmesi,yönetim

uygulamaları ile ilişkilendirilmesi ve yakın ve uzun vadede gerekli görülen yönetimuygulamalarınındeğerlendirilmesidir.

Derecelendirmesistemi,yaklaşık0ile100arasındadeğişenbirfinalskorundaeldeedilmekte,ve“<20=Çokzayıf,20-40=Zayıf,40-60=Orta,60-80İyi,>80Çokiyi”gibiderecelendirmeleryapılmaktadır.

Şekil16.Toprakkalitesinin(check-up)belirlenmeaşamalarıvedeğerlendirmeprosedürü.

Toprak Kalitesini Neden Belirlemeliyiz, Günümüzde ve Gelecekte Toprak Kalitesi NedenÖnemlidir?Toprakkalitesininkorunmasıveiyileştirilmesi,tarımsalverimiartırmaveçevreselsürdürülebilirliğisağlamadaenönemliönkoşullardanbiridir.Toprakkalitesinintayinitopraksorunlarınıtanımlamavedeğerlendirmededeğerlibiraraçolupgünümüzdetoprakkullanımınınfarklıalanlarındaortayaçıkan sorunların çözümünde yaygın olarak kullanılmaktadır. Toprak kalitesitayini,üreticiler/çiftçiler, ilgili sektör yatırımcıları, siyasetçiler ve planlayıcı kamu yöneticileri,araştırmacılar ve yayım ajanları tarafından düşük maliyetli, verimli ve sürdürülebilir toprakyönetimi uygulamaları için bir karar destek aracı olarak kullanılmaktadır.Bu yüzden toprakkalitesininbelirlenmesiyakınplandaüreticilerveişletmecileriçin,uygunarazikullanımstratejisinibelirlemedeplanlayıcılarvesiyasetçileriçinönemlibiraraçolarakgörülmektedir.

Toprakkalitetayininintarımveçevrekonularındapotansiyeluygulamalarıarasındagenelolarak:- Potansiyeltoprakverimliliğininvetoprakkalitesininbelirlenmesi,- Toprakkaynaklarınınplanlanması,- Arazikullanımınınsürdürülebilirliğiilekullanımdaçevreseletkilerinintayini,- Topraktameydanagelenbozulma,kirlenmeveverimsizleşmenintespiti,- Toprakta başat olan sorunlu parametrelerinve buna bağlı potansiyel ve kronik ve akut

sorunlarınbelirlenmesiilebunlarailişkinçözümstratejileriningeliştirilmesi,- Toprak kalitesinin korunması ve iyileştirilmesiiçin ıslah ve sürdürülebilir kullanım

stratejilerininbelirlenmesi,- Arazialımındarehberlik/klavuzbilgilerinsağlanmasıyeralmaktadır.Gelecekte postmodern tarım uygulamaları, bitkisel üretimi artırmak ve çevre korumasını

sağlamakiçinsadecebiyoteknolojikyeniliklervegeliştirilmişkimyasallarınkullanımıyoluyladeğil,aynı zamanda tarımsal-ekolojikyenilikler ve sürdürülebilir uygulamalaryoluyla da büyük gelişmepotansiyeline sahip olacaktır.LABENgelecekte tarımsal uygulamalarda başarının, büyük ölçüdetoprak kalitesinin belirlenmesive onun entegredeğerlendirme yöntemleri ilebirlikte kullanımınabağlıolacağınıöngörerekülkemizdebusektördekihizmeteöncülükyapmaktadır.

ToprakKalitesiTayini(Check-up)İçinToprakÖrneğiniNasılAlmalıyım?Toprakkaliteanalizlerinindoğruvegüvenilirsonuçlarvermesiiçin;analiziyapılacaktarla,bahçe,

örtüaltıalan,peyzajalanlarıyadadoğalekolojikalanlardanalınacaktoprakörneklerininusulüneuygunolarakalınmasıönkoşuldur.Birtoprakörneğineaitlaboratuvaranalizlerinekadarhassasvedoğruolursaolsunanalizsonucueldeolunandeğerlerinaraziyitemsiletmesininvetoprakkalitetayinininbaşarısınınöncelikle,oörneğindoğrualınmasınabağlıolduğuunutulmamalıdır.

Örnekalınmadanönce,alınacaksahanıntoprakvearazikarakteristikleritespitedilerekarazidetopoğrafya, toprak rengi, tekstür,arazinin jeolojik yapısı, taşlılık-çakıllılık,drenajvs. gibiözelliklerbakımından belirgin farklılıkların olup olmadığı belirlenmelidir. Toprak kalite analizinde örnekalınacak arazi bu özellikler bakımından benzer ise yaklaşık 50 dekar sahayı temsil eden bir adetkompozit (değişik noktalardanalınanbileşik örnek) toprakörneğinin alınması yeterli olmaktadır.Arazikarakteristiklerindeanılanbufarklılıklardanbirveyadahafazlavar isebubölümlerdenayrıörneklemeninyapılmasıgereklidir.

Şekil17.Arazidevarolanfarklılıklarınveörneklemesahalarınınbelirlenmesi

• Örnek alınacak arazide koordinat sisteminden yararlanarak eşit aralıklarla ya da daha az

hassasiyetle olmak üzere arazinin biçimine uygun şekilde arazide zik-zaglar çizilerekörneklemenoktalarıbelirlenir.Bununiçinarazidezig-zag(M)şeklindedolaşarakseçilen15-20 nokta işaretlenir (seçilen nokta sayısının fazla olması toprak örneğinin araziyi temsiletmeoranınıartırır).

Şekil18.Arazidetoprakörneklerininzig-zag(M)noktalarınagöreörneklenmesi

• Rutintoprakverimlilikanalizlerindenfarklıolarak,toprakkaliteanalizlerindetoprakörneği

2ayrıderinlikten(0-50cmderinlikile50-+cmderinlikten)alınmalıdır.• Toprakörneklemesiiçinbelküreğiyadabenzerikürekler,toprakburgusu,kovalıburguve

toprak sondası gibi aletler kullanılabilir. Profil derinliğinden örnek alınmasında izlenecektemel prensip, her bir noktadan yapılan örneklemede, profil derinliğinden eşit miktardatoprağın sütun olarak çıkarılmış olmasıdır. Toprak kalite analizinde toprak profilinin altderinliklerinden örnekleme yapılacağından, kompozit örnek için örnekleme sayı sıklığı dadikkatealındığında,hemprofildenörneklenentoprağınderinliğebağlıparçabütünlüğünüsağlamakhemdekolayvehızlıörneklemeyapmakbakımındantopraksondası,kovalıburgugibi aletlerin kullanılması çalışma kolaylığı sağlamaktadır. Toprak profilinin sığ olduğukoşullarda,belküreğiyadabenzeribiraletledeörneklemeyapabilmekolanaklıdır.

Şekil19.Toprakörneklerininalınmasındakullanılançeşitlialetlerveörnekalmatekniği

• Kürek ile yapılan örneklemelerde toprakta 50 cm derinliğinde V şeklinde çukur açılır.

Açılan çukurun bir kenarından 10 cm kalınlığında toprak kesiti derinlik bütünlüğübozulmaksızınalınarakörneklemeyapılır.Takibenaynınoktada50cmdensonraikincibir50cmlikderinlikaçılarakişlemtekrarlanır.Toprakkovalıburgusuveyasondasıileyapılanörneklemelerde, seçilen noktada 0-50 ve 50-100 cm derinliklerinde ayrı sondalamayapılarak, noktasal sonda örnekleri derinlik bütünlüğü bozulmadan doğrudan kovayadoldurulur.Toprakprofilderinliğinin100cm’yekadarörnekalınmasınaelverişliolmadığısığtoprak profili varlığında, elverişli derinliğe kadar örnekleme yapılmalıdır. Bu yöntemleseçilen noktalarınher bir derinliğinden alınan topraklar, karıştırılarak iki ayrı kompozitörnek(0-50cmve50-100cmderinliktekiörneklerolmaküzere)eldeolunur.

Şekil20.Toprakörneklerinintoplanmasıvekompozittoprakörneğininalınması

• Rutin toprak verimlilik analizlerinden farklı olarak toprak kalite analizlerinde, incelenen

parametre sayısının fazlalığı nedeniyle doğal formdaki (herhangi bir taş, çakıl, kökkalıntısı,organik artık vb. ayıklama yapılmamış) örnek miktarına daha fazla gereksinimbulunmaktadır. Bu nedenle iki ayrı derinlikteki kompozit örneklerdenalınanen az 3’er kgtoprak örneği,iki ayrı temiz ve sızdırmaz torbalar içine konulup etiketlendikten (örneğeilişkinbilgilerinverilmesi)sonragecikmeksizinlaboratuvaragönderilmelidir.

ToprakKaliteAnalizi(Check-up)ileToprağımHakkındaHangiBilgileriEdineceğim?

LABEN, toprak kalitesi analizlerinde ve değerlendirmelerinde “tarımsal-ekolojik” konseptlitoprakkalitesitayininiesasalmaktadır.Bukonseptkapsamındakikalitetayininibelirlemeküzere0-50 ve 50-100 cmderinliklerindenörneklenen toprakörneklerinde asgari veri seti olarak analizlebelirlenen fiziksel ve kimyasal 36farklı parametre ve sayıştırma ile belirlenen 10 farklı incelemekriteriüzerindendeğerlendirmeyapılmaktadır.Buanalizparametreleri:KuruHacimAğırlığı,KabaFraksiyon, Katyon Değişim Kapasitesi (KDK), Toplam Kireç (CaCO3), Aktif Kireç, İletkenlik(EC)/ToplamTuzlar,TekstürSınıfı,SuileDoygunluk,pH,pHTamponİndisi,ToplamOrganikKarbon

(mineraltoprakta),ToplamAzot(mineraltoprakta),YarayışlıFosfor(P),Fosfortamponlamaindisi,Değişebilir Potasyum (K), Değişebilir kalsiyum (Ca), Değişebilir Magnezyum (Mg), Değişebilirsodyum(Na),Değişebilirsülfat(SO4),EriyebilirKlor(Cl),CaDoygunlukOranı,MgDoygunlukOranı,K DoygunlukOranı , NaDoygunlukOranı, Yarayışlı Demir (Fe), YarayışlıMangan (Mn), YarayışlıÇinko (Zn), Yarayışlı Bakır (Cu), Yarayışlı Bor (B), Toplam Çinko (Zn), Toplam Bakır (Cu), ToplamNikel(Ni),ToplamKrom(Cr),ToplamKurşun(Pb),ToplamKadmiyum(Cd)veToplamCiva(Hg)dir.

Tarımsal-ekolojikkonseptegöreseçilenasgariverisetininanalizsonuçlarınadayanarakyapılan

değerlendirmelerdeağağıdakibilgilersunulacaktır:- Toprakkalitesininveüretkenliğininmevcutdurumununbelirlenmesi,- Toprakta başat olan sorunlu parametrelerin ve buna bağlı potansiyel ve akut sorunların

belirlenmesiilebunlarailişkinçözümstratejileriningeliştirilmesi,- Topraktapotansiyelverimliliksorunlarınınbelirlenmesiveçözümönerileriningeliştirilmesi,- Toprak kalitesinin korunması ve iyileştirilmesi için sürdürülebilir kullanım stratejilerinin

belirlenmesi,veuygundüzenlemelerlesağlanacaktoprakkalitedeğerininöngörülmesi,- Etkingübrelemeveamenajmanstratejilerininbelirlenmesi,- Topraktamevcutkirlenmevarlığınıntespitiilekullanımdamuhtemelçevreseletkilerinintayini.

Bu bilgiler başta üreticilerin ve çeşitli sektörel alanlarda faaliyet gösteren

işletmecilerinkullandıkları/kullanacakları topraklarhakkında bilmek istedikleri özel hususlarayardımcıolacakkonularıiçermektedir.Bukonulardanbazıları:- Toprağınhalihazırdakalitedurumu,- Topraktameydanagelenmuhtemelbozulma,kirlenmeveverimsizleşmeninmevcudiyeti,- Yakın,ortaveuzunvadedetoprakdüzenlemesi/ıslahıgereksinimi,- Arazialımvesatımındarehberbilgilersağlamaveyatırımyönündendeğerlendirme,- Toprağınçeşitliüründesenleriilekültürelvedoğaluygulamalarauygunluğuvb.dir.

LABEN klasik ve post modern tarım uygulamalarında kullanımı dünyada hızlayaygınlaşan “Toprak Kalitesi” Analizlerine ülkemizde öncülük ederek Türk tarımınahizmetsunmanınsorumluluğunutaşımaktadır.