Theoretische Verantwoording IKP-Model

(identiteit-kwaliteit-profilering)

VERENIGING OPENBAAR.

ONDERWIJS

Almere, september 2007

1. Inleiding

Introductie Het IKP-model is ontstaan door integTatie van verschillende producten C.q. diensten die de VOO de afgelopen decennia heeft ontwikkeld en uitgevoerd. Veel schoolbesturen en directies worstelen met de vraag hoe zij de aantrekkingskracht van hun school kunnen vergToten. Er wordt aanvankelijk enthousiast gestart met verschillende activiteiten, die moeten leiden tot een positiever imago en groei van de school. De initiatieven krijgen daarbij aandacht in de lokale media en op de website van de school. Maar na niet al te lange tijd verdwijnt het weer naar de achtergrond. Het succes is maar van korte duur. Een planmatige aanpak ontbreekt. In het IKP model komen identiteit, kwaliteit en profilering in samenhang aan de orde.

Werkwijze De IKP traject doorloopt een cyclus van twee jaar. Het primaire IKP proces wordt uitgevoerd met alle eigenaren van de school. De eigenaren van de school zijn ouders, leerlingen, leerkrachten, management en bestuur gezamenlijk. Het secundaire proces wordt uitgevoerd door het bestuur en het management van de school, met ondersteuning van de VOO. Het proces start met een intake en voorlichting aan bestuur, management en team. De startconferentie wordt voorbereid door het management, in overleg met het team. Dan worden alle eigenaren uitgenodigd voor de startconferentie. Tijdens de startconferentie wordt allereerst het traject beknopt toegelicht. Vervolgens wordt er door de eigenaren van de school actief gediscussieerd over de identiteit en de kwaliteit van de school. Er wordt gei"nventariseerd welke aandachtspunten er leven bij de verschillende eigenaren. Hierover kan dan extra informatie worden verzameld. Na de startconferentie worden er onder leerlingen, ouders en leerkrachten enquetes uitgezet. Doel is om extra informatie te verzamelen en om te kijken of de punten die voortkwamen uit de startconferentie kunnen rekenen op een breder draagvlak. De resultaten daarvan worden verwerkt door de directie. Een ouderpanel, een leerlingenpanel en een leerkrachtenpanel worden ingesteld. In de panels wordt de beschikbare informatie behandeld, waaronder de uitkomsten van de enquete. Er wordt gediscussieerd en de verschillende argumenten worden inzichtelijk gemaakt. Uiteindelijk worden de standpunten bepaald en worden prioriteiten in de onderwerpen aangebracht. In de schoolconferentie worden deze uitkomsten toegelicht. De standpunten, argumenten en prioriteiten worden uitgewisseld. De eigenaren van de school besluiten tijdens de schoolconferentie over een drietal verbeterpunten waaraan gewerkt kan worden. Aan de verbeterpunten worden doelstellingen gekoppeld. Vanuit de verbeterpunten en doelstellingen begeleid de stuurgToep bestaande uit een schoolleider, een leerkracht en een ouder de in te stellen werkgroepen. De werkgroepen werken de verbeterpunten uit in de geest van de schoolconferentie, zoeken naar oplossingen en komen met een plan van aanpak. Dit wordt vervolgens uitgevoerd en dan start de IKP cyclus opnieuw. De eerste twee jaar wordt het rKP traject vanuit de VOO ondersteund. Na afloop van deze twee jaar is het de bedoeling dat IKP binnen de school is geinstitutionaliseerd en de school zelfstandig nieuwe cycli kan doorlopen.

Opbrengsten De ervaringen van de zeven scholen die met het IKP-model zijn gestart, zijn zeer positief. De meerwaarde van het modelligt in de betrokkenheid van schoolleiding, team, ouders en leerlingen. Betrokkenheid is op basis van gelijkwaardigheid et:- gelijkheid). Het is geen eenmalig project, maar een cyclisch proces gericht op voortdurende verbetering. De scholen die aan de slag zijn gegaan met IKP zagen de ouderbetrokkenheid toenemen. Opvallend is de volwassen inbreng van leerlingen. De werkelijke uitkomsten en opbrengsten van het model zijn pas na een aantal jaren zichtbaar. Een aantal scholen kende voor aanvang van het traject een terugloop in leerlingen, wat inmiddels is omgebogen naar groei.

2.Identiteit

De identiteit van de openbare school is een andere dan die van een bijzondere school. De wezenskenmerken verschillen nadrukkelijk. De bijzondere school ontleent haar identiteit aan

bijvoorbeeld de bijbel of de koran. Voor de openbare school lijkt de identiteit meer diffuus. Uit recent onderzoek blijkt dat het openbaar onderwijs in vergelijking tot het bijzonder onderwijs veel minder wordt geassocieerd met aspecten als normen en waarden, respect, individueel onderwijs, discipline en saamhorigheid. Dat terwijl de pedagogische identiteit van de openbare school, althans in theorie, wordt geassocieerd met maatschappelijke voorbereiding, actieve pluriformiteit en actieve participatie. De school kan verschillende imago's hebben bij verschillende eigenaren. Door met alle eigenaren van de school samen te werken aan de identiteit van de school, ontstaan er gemeenschappelijke uitgangspunten die aan de basis staan van het imago van de school. De identiteit van een school is geen statisch geheel, het is in beweging. Tegelijkertijd biedt het voor directie, leerkrachten, ouders en leerlingen een houvast. Het vormt een referentiekader, het geeft aan welke zaken belangrijk zijn voor de school. Het vormt het startpunt waar vanuit verder kan worden gebouwd. Er zijn drie identiteitsinstrumenten beschikbaar die het imago van een school kunnen bei'nvloeden: gedrag, communicatie en symboliek. Gedrag gaat over de handelingen op basis waarvan de belanghebbenden de school beoordelen. Communicatie zijn alle verbale en non­verbale uitingen. Symboliek geeft op impliciete wijze aan waarvoor de school wil staan. Tezamen vormen gedrag, communicatie en symboliek de identiteitsmix. In het IKP model komen alle drie aan de orde. Vanuit de schoolconferentie wordt gekozen voor drie verbeterpunten, deze vormen het gedrag. Communicatie is een integraal onderdeel van IKP en krijgt nadrukkelijke aandacht. Symboliek ontstaat door actief uit te dragen wat de eigenaren van de school belangrijk vinden. Dat kan door bijvoorbeeld met elkaar belangrijke mijlpalen in het traject te vieren. Uiteindelijk zullen de eigenaren van de,school "het verhaal" van de school doorvertellen aan anderen. Dat is de optimale symboliek.

3. Kwaliteit

Omdat kwaliteit te maken heeft met verwachtingen en percepties is het belangrijk deze gezamenlijk met alle eigenaren van de school op te pakken. Samen kunnen doelen worden gesteld, wat bijdraagt aan de doelgerichtheid van de kwaliteitszorg binnen de school. Zowel IKP als kwaliteitszorg kennen een cyclisch karakter en dienen systematisch te worden aangepakt en sluiten daarom goed op elkaar aan. Kwaliteit is van iedereen en dient integTaal te worden opgepakt. Daarbij is van belang dat de eigenaren weten wat ze willen en dat er visie en leiderschap is vanuit het bestuur en de schoolleiding. Het dient gericht te zijn op het primaire proces; het onderwijs aan de leerlingen. Het moet passen binnen de schoolcultuur waarin de professionals werken en leerlingen onderwijs genieten. De manier waarop dit wordt ingevuld sluit aan op de professionaliteit en verantwoording van degenen die werken op de school. Dit wordt uitgewerkt in leer-, onderwijs- en begeleidingsprocessen. Kwaliteitszorg moet niet ten koste gaan van het primaire proces; doelstelling is zoveel mogelijk opbrengsten tegen zo weinig mogelijk inspanningen. Daarbij is het noodzakelijk inzicht te verschaffen in wat nodig is aan mensen en middelen. Uiteindelijk is het allerbelangrijkste dat de kwaliteitszorg (meetbare) resultaten oplevert, die de waardering kunnen krijgen van de eigenaren van de school.

4. Profilering

Profilering is pas mogelijk op het moment dat er ook iets te profileren valt. De identiteit van de school en de specifieke kwaliteiten worden aan de omgeving getoond. Profilering draagt bij aan de beeldvorming over de school. Het beeld van de school wordt gevormd door zowel directe als indirecte ervaringen met de school. Directe ervaringen zijn voor de school beheersbaar. Een voorbeeld van een directe ervaring is een kennismakingsgesprek van een ouder met de directeur van de school. Indirecte ervaringen zijn niet rechtstreeks te bei'nvloeden door de school en zijn daardoor niet beheersbaar. Te denken valt aan een gesprek wat de ene ouder heeft met een andere ouder over de school in de supermarkt. Doordat binnen IKP de eigenaren van de school samenwerken, is het mogelijk om als school niet alleen directe ervaringen te leren kennen, maar ook te horen over indirecte ervaringen. Dit kan vervolgens aangegrepen worden om samen met de

eigenaren van de school de directe en indireete beeldvorming over de school positief te be'invloeden. Communicatie is in het gehele IKP trajeet zeer belangrijk en dit moet dan ook gereguleerd worden. Naar buiten toe vormen alle communicatieve uitingen het beeld dat men van de school heeft. De school moet de ruimte waar zij invloed kan uitoefenen op de beeldvorming zo goed en efficient mogelijk benutten. Door alle communicatieve uitingen op elkaar af te stemmen draagt men een eenduidige en consistente boodschap uit. Intern binnen het model is de communicatie ook belangrijk. De eigenaren van de school hebben bepaalde verwachtingen en die moeten waargemaakt worden. Informeren en voorlichten van de eigenaren is belangrijk. Identiteit en profilering zijn onderwerpen die scholen zelfstandig kunnen oppakken. IKP is een model op schoolniveau. Maar het bestuur kan dit ook samen met de scholen doen. Vanuit het bestuur kunnen scholen ondersteund worden in hun communicatiebehoeften. Daarnaast kan het bestuur zorgen voor uitwisseling van ervaringen en goede voorbeelden. Schoolbesturen zijn vaak niet zichtbaar bij ouders die een schoolkeuze maken. Er is te weinig naamsbekendheid. Via de trajecten op de individuele scholen kan ook gewerkt worden een gezamenlijke profilering, dat zorgt voor een positieve beeldvorming van het openbaar onderwijs in de regio waar het bestuur actiefis. Dat is in het belang van alle scholen.

5. Horizontale verantwoording

In de beleidsnotitie "Governance: Ruimte geven, verantwoording vragen en van elkaar leren" (2005) schetst de voomalig minister van OCenW, Maria van del' Hoeven, de contouren van goed onderwijsbestuur. Op hoofdlijnen gaat het daarbij om drie zaken: de scheiding van bestuur en toezicht, de inrichting van het onderwijsstelsel en de horizontale verantwoording. Op dit moment is een wetsvoorstel in voorbereiding waarin deze zaken aan de orde komen. Er zijn drie doelen van verantwoording te onderscheiden; de draagvlakfunctie, de leer- en verbeterfunctie en de rekenschapfunctie. Bij de eerste gaat het om het verkrijgen van draagvlak en legitimiteit van handelen. De tweede functie gaat erom dat de school zich verbetert op basis van signalen uit de omgeving. Bij rekenschap staat de verantwoording zelf op de voorgrond. De school legt verantwoording af over de resultaten en de doelmatigheid. Alle drie doelen zijn van belang en dienen in evenwicht met elkaar te zijn. Als er teveel accent wordt gelegd op rekenschap kan dat ten koste gaan van leren en verbeteren. Leren en verbeteren op hun beurt vragen weeI' om ruimte, zonder dat direct afgerekend wordt op resultaten. Door vooral in te zetten op draagvlak loopt de school het risico om speelbal te worden van de omgeving. Verantwoording betekent dat het schoolbestuur rekenschap moet geven aan belanghebbenden; dit vormt de basis van een betekenisvolle dialoog. Belanghebbenden binnen het IKP model zijn de eigenaren van de school. In deze dialoog zijn drie stappen te onderscheiden: 1) het schoolbestuur en/of de schoolleiding informeert de belanghebbenden over de prestaties van de school in een zekere periode en voorziet dit van een uitleg over de omstandigheden en de genomen beslissingen, 2) de belanghebbenden bevragen het schoolbestuur en /of de schoolleider en nemen kritisch kennis van de informatie en 3) de belanghebbenden vellen een oordeel over het handelen van het schoolbestuur en/of de schoolleider. Deze drie stappen vormen onderdeel van de invulling van het IKP-model. Het IKP-model kan een belangrijke 1'01 spelen in de horizontale verantwoording. Alle drie doelen van verantwoording zijn terug te vinden in het model. Draagvlak creeren bij de eigenaren van de school is een van de voornaamste uitkomsten. Daarnaast komt de leer- en verbeterfunctie heel duidelijk terug in de kwaliteitdimensie. Ook de verantwoording is een belangrijk onderdeel van het model. De verschillende geledingen communiceren met elkaar over standpunten en proberen gezamenlijk te komen tot verbeterpunten en oplossingen. Directie en team leggen via IKP verantwoording af aan de andere eigenaren van de school.

6. Ouderbetrokkenheid en burgerschapsvorming

Ouders vertrouwen hun kostbaarste bezit toe aan de school: hun kind. Daarom is het logisch dat zij een belangrijke plaats hebben in de school. Ouderbetrokkenheid is een belangrijke basis voor een succesvolle schoolloopbaan van een kind. Het is ook in het belang van de school om met alle betrokkenen daar in te investeren. Sinds in november 2005 door minister Maria van der Hoeven en verschillende branche- en belangenorganisaties de intentieverklaring ouderbetrokkenheid is getekend vormt ouderbetrokkenheid eenbelangrijk speerpunt. De eigenaren van de school werken binnen het IKP-model gezamenlijk aan identiteit, kwaliteit en profilering, ieder vanuit de eigen rol en expertise. De primaire eigenaren zijn ouders, leerlingen, team, management en directie. Binnen het IKP-model is ouderbetrokkenheid een belangrijk onderdeel. IKP zorgt er voor dat op een veilige manier de communicatie tussen de school en de ouders wordt gestimuleerd, dat draagvlak wordt verkregen en dat ouders actief een bijdrage leveren aan de school.

Kinderen worden op school niet alleen voorbereid op de participatie op de arbeidsmarkt, maar ook op een zinvolle bijdrage aan de samenleving. Om actief en kritisch bij te kunnen dragen aan de samenleving is het van belang dat kinderen beschikken over de benodigde kennis en vaardigheden. De school heeft niet alleen tot taak de kennis en vaardigheden aan te bieden, maar ook om kinderen binnen en buiten de school in situaties te brengen waar deze geoefend kunnen worden. Dit is formeel vastgelegd in de kerndoelen voor het basis onderwijs en de onderbouw in het voortgezet onderwijs. Vanaf het schooljaar 2006-2007 ziet de Inspectie van het Onderwijs via het onderwijstoezicht toe op de uitvoering van de wet. Het toezicht is terughoudend en er wordt vooral opgelet of de school als oefenplaats voor burgerschap functioneert. De leerlingen hebben eveneens een belangrijke rol binnen het IKP-model. Leerlingen vullen de enquete in, leerlingen uit de bovenbouw zijn aanwezig tijdens de conferenties en er is een leerlingenpanel. Ook het voorleven van ouders en leerkrachten binnen het IKP-model vormt een onderdeel van burgerschapsvorming.

Schematische weergave IKP-model

•• ".0""

O. Voorlichting bestuur en management

1. Voorbereiden (start-)conferentie 2. Uitvoering (start-)conferentie 3. Verzamelen informatie 4. Uitvoering standpuntbepaling 5. Voorbereiden schoolconferentie 6. Uitvoering schoolconferentie 7. Instellen werkgroepen 8. Uitwerken actiepunten

A. Bestuur van de school B. Management en externe begeleiding C. Eigenaren van de school D. Leerkrachten van de school

A + B = Secundair proces -7 Vaststellen participatieve visie (methodische keuze) Faciliteren uitvoering IKP-model (tijd en geld)

Management en de begeleiding zitten in het secundaire proces. De school is van alle eigenaren, alle leerlingen, ouders, leerkrachten, onderwijsondersteunend personeel, management en bestuur. In het secundaire proces worden wel de kaders vastgesteld, waarbinnen de eigenaren uitvoering aan het inhoudelijke proces mogen geven. Deze kaders zijn over het algemeen zeer ruim en breed omschreven.

C + D = Primair proces Uitvoeren IKP-model met alle eigenaren van de school

De eigenaren van de school hebben de meeste ervaring met de identiteit en kwaliteit van de school. Gezamenlijk maken ze een keuze voor een aantal verbeterpunten binnen de school die de komende tijd aangepakt worden.

Contactmomenten De eigenaren van de school komen gedurende twee jaar een aantal malen in diverse samenstellingen bij elkaar. De getallen bij de contactmomenten (zie onder) komen overeen met de stappen in het bovenbenoemende schematisch overzicht.

Contactmomenten IKP-model

(start)Conferentie Standpuntbepaling 2 jaarlijks 2 jaarlijks

1 Alle

elgenaren van de school

Uitwerking doorlopend

4 Variabele

groep elgenaren

....... ....... ................... ......• 2Nieuw Beleid Eigenaren

per groep III de school

Schoolconferentie 2 jaarlijks

3 Alle

elgenaren van de school

1. Uitvoering van de (start)conferentie Bij een startconferentie worden de uitgangspunten en de werkwijze tijdens het gehele traject kort toegelicht. Vervolgens wordt op een actieve manier gediscussieerd over de beleving van de identiteit en kwaliteit van de school. De nadruk ligt hierbij op een actieve betrokkenheid van alle aanwezige eigenaren van de school. Er wordt geinventariseerd of er aandachtspunten zijn, waarover extra informatie moet worden verzameld. Bij een 'gewone' conferentie wordt door de stuur- en werkgroepen toegelicht welke oplossingen mogelijk zijn. Met alle eigenaren wordt besloten of de oplossingen voldoen aan de gestelde eisen (dan wordt het voorgesteld als nieuw beleid) of dat er nog enkele wijzigingen of verder onderzoek nodig is (dan gaan de stuur- en werkgroepen verder).

2. Uitvoering standpuntbepaling Bij het ouderpaneL het leerkrachtenpanel en het leerlingenpanel wordt op basis van een samenvatting van beschikbare informatie met betrekking tot de geagendeerde onderwerpen een overzicht gemaakt van argumenten en standpunten van de verschillende geledingen. Daarnaast wordt er per geleding een prioritering aangebracht in de onderwerpen.

3. Uitvoering schoolconferentie Alle geledingen van de scholen krijgen de gelegenheid de uitkomsten van hun panel toe te lichten. Op basis van een uitwisseling van standpunten, argumenten en prioriteiten besluit de schoolconferentie over de gezamenlijke (maximaal 3) verbeterpunten. Aansluitend worden en doel en richting geformuleerd voor de verbeterpunten die worden ingebracht in de door de stuurgToep (management -leerkracht - ouder) samen te stellen werkgToepen.

4. Uitwerken actiepunten De samengestelde werkgroepen stellen in overleg met de stuurgroep en met inachtneming van het doel en de richting van de schoolconferentie een plan van aanpak op voor het zoeken naar (mogelijke) oplossingen. Informatie aan alle eigenaren van de school gedurende het proces is een apart punt waaraan zowel stuur- als werkgroep bijzondere aandacht schenkt.