Teresa Kulawik, Maria Litwin - mrat.pl · Chemia Nowej Ery Program nauczania chemii w gimnazjum Spis treści 1. Wstęp – charakterystyka programu, założenia dydaktyczne i wychowawcze

1 2. Szczegółowe cele edukacyjne kształcenia i wychowania

Teresa Kulawik, Maria Litwin

Chemia Nowej Ery

Program nauczania chemii

w gimnazjum

Spis treści

1. Wstęp – charakterystyka programu, założenia dydaktyczne

i wychowawcze

2. Szczegółowe cele edukacyjne kształcenia i wychowania

3. Materiał nauczania i procedury osiągania szczegółowych celów

edukacyjnych

4. Opis założonych osiągnięć uczniów i propozycje ich oceniania

5. Propozycja rozkładu materiału nauczania

Program nauczania chemii w gimnazjum 2

1. Wstęp charakterystyka programu, założenia dydaktyczne

i wychowawcze

Program nauczania jest przewidziany do realizacji w ramach 130 godzin, tj. 4 godzin

tygodniowo w całym cyklu kształcenia: 2 godziny tygodniowo w klasie pierwszej gimnazjum

i po 1 godzinie tygodniowo w klasach drugiej i trzeciej. Treści nauczania zawarte w programie

są:

zgodne z Podstawą programową kształcenia ogólnego w zakresie nauczania chemii

w gimnazjum (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17),

zgodne z aktualnym stanem wiedzy chemicznej oraz pozostałych przedmiotów

przyrodniczych,

dostosowane do możliwości ucznia gimnazjum.

Cele kształcenia i wychowania zawarte w programie to:

przedstawienie znaczenia wiedzy chemicznej w życiu codziennym,

wskazanie powiązania chemii z innymi naukami,

kształtowanie postaw badawczych,

wpojenie uczniom wiadomości i umiejętności praktycznych, stanowiących podstawę

do kształcenia w następnych etapach edukacji,

kształtowanie właściwych postaw w zakresie dbałości o zdrowie i ochronę środowiska

przyrodniczego.

W efekcie realizacji powyższych celów uczeń powinien:

znać właściwości substancji występujących w jego otoczeniu oraz możliwości ich

przemian,

znać złożoność budowy substancji (cząstki podstawowe, atomy, cząsteczki, jony)

w stopniu umożliwiającym interpretację obserwowanych zjawisk,

posługiwać się nomenklaturą chemiczną,

formułować wnioski na podstawie obserwacji doświadczeń,

wykonywać proste obliczenia chemiczne,

bezpiecznie posługiwać się substancjami, które spotyka w życiu codziennym, oraz

podstawowym szkłem i sprzętem laboratoryjnym.

3 2. Szczegółowe cele edukacyjne kształcenia i wychowania

2. Szczegółowe cele edukacyjne kształcenia i wychowania

Wyodrębnienie szczegółowych (operacyjnych) celów kształcenia z celów ogólnych

(poznawczych, kształcących i wychowawczych) umożliwia nauczycielowi właściwe

skonstruowanie narzędzi kontroli, korektę pracy własnej z uczniem oraz motywowawanie

uczniów do pracy. Operacjonalizacja celów nauczania to zamiana celów ogólnych na zbiór

równoważnych celów operacyjnych, wyrażonych jako spodziewane osiągnięcia uczniów.

Cele operacyjne są to zadania dydaktyczno-wychowawcze, które określają, co uczeń

powinien wiedzieć, rozumieć i umieć po zakończeniu procesu nauczania. Tworząc skalę celów

nauczania, należy przy ich klasyfikacji zachować hierarchię, tzn. porządkować cele od

najniższych do najwyższych. Taka hierarchiczna klasyfikacja nosi nazwę taksonomii celów

nauczania (tabela 1.) i polega na tym, że osiągnięcie celu wyższego jest poprzedzone

osiągnięciem celu niższego.

Tabela 1. Taksonomia celów nauczania

Poziom Kategoria celów Zakres Cele

nauczania

wyrażone

wieloznacznie

Cele nauczania wyrażone

za pomocą czasowników

operacyjnych

I. Wiadomości A – zapamiętanie

wiadomości

znajomość pojęć

chemicznych, faktów, praw,

zasad, reguł itp.

wiedzieć

nazwać...

zdefiniować...

wymienić...

wyliczyć...

B – zrozumienie

wiadomości

umiejętność przedstawiania

wiadomości inaczej,

niż uczeń zapamiętał,

wytłumaczenie wiadomości

i ich interpretacja

rozumieć

wyjaśnić...

streścić...

rozróżnić...

zilustrować...

II. Umiejętności C – stosowanie

wiadomości

w sytuacjach

typowych

umiejętność zastosowania

wiadomości w sytuacjach

podobnych do ćwiczeń

szkolnych

stosować

wiadomości

rozwiązać...

zastosować...

porównać...

sklasyfikować..

określić...

obliczyć...

D – stosowanie

wiadomości

w sytuacjach

problemowych

umiejętność formułowania

problemów, dokonywania

analizy i syntezy nowych

zjawisk

rozwiązywać

problemy

udowodnić...

przewidzieć...

oceniać...

wykryć...

zanalizować...

Podobnie do taksonomii celów nauczania można przedstawić taksonomię celów

wychowania, która dotyczy kształtowania u uczniów właściwych potrzeb, postaw i wartości.

Stosowanie operacjonalizacji celów nauczania umożliwia:

zwiększenie znaczenia celów nauczania oraz odpowiedzialności nauczyciela za ich

osiąganie,

dobór przez nauczyciela właściwych metod, środków i treści kształcenia,

podwyższenie poziomu motywacji uczniów i właściwe jej ukierunkowanie.


3. Materiał nauczania i procedury osiągania szczegółowych

celów edukacyjnych

Treści nauczania zawarte w Podstawie programowej (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17) zostały

podzielone na dziewięć działów (tabela 2.).

Tabela 2. Podział treści nauczania

Nr

działu

Tytuł działu Liczba godzin

w całym cyklu kształcenia

I Substancje i ich przemiany 24

II Wewnętrzna budowa materii 26

III Woda i roztwory wodne 14

IV Kwasy 11

V Wodorotlenki 7

VI Sole 15

VII Węgiel i jego związki z wodorem 10

VIII Pochodne węglowodorów 12

IX Substancje o znaczeniu biologicznym 11

Razem: 130

Każdy dział zawiera treści, które umożliwią indywidualizację pracy na lekcji

w zależności od potrzeb i możliwości uczniów. Materiał nadprogramowy jest przygotowany dla

uczniów zainteresowanych przedmiotami ścisłymi oraz uczniów zdolnych. Natomiast dla tych,

którzy potrzebują częstszego powtarzania, wskazane są treści, których przypomnienie ułatwi

zrozumienie uczniom wprowadzanego przez nauczyciela tematu.

DZIAŁ I. Substancje i ich przemiany (24 godziny lekcyjne)

Hasła programowe:

Pracownia chemiczna – podstawowe szkło i sprzęt laboratoryjny.

Przepisy BHP i regulamin pracowni chemicznej.

Właściwości substancji.

Zjawisko fizyczne a reakcja chemiczna.

Mieszaniny substancji.

Pierwiastek chemiczny a związek chemiczny.

Metale i niemetale.

Związek chemiczny a mieszanina.

Powietrze.

Tlen i jego właściwości.

5 3. Materiał nauczania i procedury osiągania szczegółowych celów edukacyjnych

Azot – główny składnik powietrza.

Gazy szlachetne.

Tlenek węgla(IV) – właściwości i rola w przyrodzie.

Rola pary wodnej w powietrzu.

Zanieczyszczenia powietrza.

Wodór i jego właściwości.

Energia w reakcjach chemicznych.

Typy reakcji chemicznych: synteza, analiza, wymiana.

Procedury osiągania celów:

Naukę chemii rozpoczynamy od zapoznania uczniów z podstawowym sprzętem i szkłem

laboratoryjnym, przepisami BHP i regulaminem pracowni chemicznej. Wyjaśniamy pojęcie

substancji. Wprowadzając temat można przypomnieć stany skupienia w jakich występują

substancje oraz nazwy procesów, które towarzyszą zmianom tych stanów skupienia.

Dodatkowo można omówić sposoby wyznaczania gęstości substancji i doświadczalnie

wyznaczyć gęstość cieczy za pomocą areometru. Różnice między zjawiskiem fizycznym

a reakcją chemiczną omawiamy na przykładach. Zapoznajemy uczniów z przykładami

substancji prostych i złożonych oraz mieszanin jednorodnych i niejednorodnych. Dodatkowo

można zaprezentować metodę chromatografii, zdolniejszym uczniom zaproponować

zaprojektowanie i wykonanie doświadczenia rozdzielania mieszanin tą metodą.

Nomenklaturę chemiczną wprowadzamy od wyjaśnienia uczniom konieczności stosowania

symboli i wzorów chemicznych. Zapoznajemy uczniów z symbolami najważniejszych

pierwiastków chemicznych oraz wyjaśniamy, w jaki sposób utworzono obecnie stosowaną

symbolikę chemiczną. Omawiamy właściwości metali i niemetali oraz właściwości powietrza

jako mieszaniny gazów. Przy omawianiu zjawiska korozji można dodatkowo wprowadzić

termin patyna i zaproponować uczniom obserwację zjawiska korozji w środowisku

przyrodniczym. Przed wprowadzeniem zapisu przebiegu reakcji chemicznej warto

przypomnieć najważniejsze wiadomości na temat związku chemicznego i mieszaniny.

Zainteresowanie uczniów można pobudzić, zapoznając ich dodatkowo z historią badań nad

składem i właściwościami powietrza. Tlen, tlenek węgla(IV) i wodór otrzymujemy

doświadczalnie oraz badamy ich właściwości fizyczne i chemiczne. Omawiając właściwości

tlenku węgla(IV), warto dodatkowo opisać trujące działanie tlenku węgla(II) na organizm

człowieka, wyjaśnić termin zaczadzenie oraz znaczenie właściwej wentylacji pomieszczeń.

Realizując temat tlenków i ich właściwości, można dodatkowo zapoznać uczniów

z właściwościami i zastosowaniem tlenku krzemu(IV) oraz terminem ciało bezpostaciowe.

Natomiast, przekazując wiadomości o właściwościach wodoru, dodatkowo wprowadzić

pojęcie mieszaniny piorunującej. Wyjaśniamy rolę pary wodnej w powietrzu. Omawiamy

główne zanieczyszczenia powietrza i ich skutki (m.in. efekt cieplarniany i dziurę ozonową).

Dodatkowo, uczniom zainteresowanym ochroną środowiska przyrodniczego, można wyjaśnić,

czym są: ozon i freony, jakie mają właściwości i w jaki sposób wpływają na środowisko

przyrodnicze. Poznane reakcje chemiczne kwalifikujemy do typów: synteza, analiza, wymiana

(ze względu na liczbę substratów i produktów) przypominamy poznane typy reakcji i ich

przykłady oraz do reakcji egzoenergetycznych i endoenergetycznych (ze względu na efekty

energetyczne). Dodatkowo można wprowadzić pojęcie reakcji utleniania-redukcji

i zaproponować wykonanie doświadczeń prowadzących do otrzymywania metali, np. miedzi

z tlenku miedzi(II). Na tym etapie nauki uczniowie zapisują słownie przebieg zachodzących

reakcji chemicznych. Należy zwrócić uwagę, by sprawnie i bezpiecznie wykonywali

doświadczenia. Wdrażamy uczniów do samodzielnego zapisywania obserwacji i formułowania

wniosków.


DZIAŁ II. Wewnętrzna budowa materii (26 godzin lekcyjnych)

Hasła programowe:

Ziarnista budowa materii i historyczny rozwój pojęcia atomu.

Masa i rozmiary atomów.

Budowa atomu.

Izotopy.

Układ okresowy pierwiastków chemicznych.

Zależność między budową atomu pierwiastka a jego położeniem w układzie

okresowym; charakter chemiczny pierwiastków grup głównych.

Rodzaje wiązań chemicznych.

Znaczenie wartościowości przy ustalaniu wzorów związków chemicznych.

Prawo stałości składu związku chemicznego.

Równania reakcji chemicznych.

Prawo zachowania masy.

Obliczenia stechiometryczne.


Wprowadzamy wiadomości na temat budowy materii. Zwracamy uwagę, że atomom można

przypisać określoną masę i objętość oraz, że atomy różnych pierwiastków chemicznych różnią

się masą i rozmiarami. Zapoznajemy uczniów z jednostką masy atomowej i wyjaśniamy jej

przydatność do określania masy pojedynczych atomów i cząsteczek. Ćwiczymy obliczanie

masy cząsteczkowej związków chemicznych. Omawiamy budowę atomu – jądro i elektrony.

Wyjaśniamy, co to jest liczba atomowa i liczba masowa. Zapoznajemy uczniów w sposób

przystępny i odpowiedni do ich możliwości intelektualnych z obecnym stanem wiedzy na

temat budowy atomu. Rysujemy uproszczone modele atomów. Wyjaśniamy, co to są izotopy

i jakie mają zastosowania praktyczne. Dodatkowo można wprowadzić historię rozwoju wiedzy

na temat budowy atomu, rodzajów promieni i ich właściwości oraz omówić historię badań

nad promieniotwórczością, zjawisko promieniotwórczości i jego różnorodne konsekwencje,

a także wyjaśnić, jak obliczyć średnią masę atomową pierwiastków chemicznych na

podstawie ich składu izotopowego. Można też opisać właściwości ciężkiej wody,

promieniowania rentgenowskiego oraz wprowadzić pojęcie okresu półtrwania. „Tworzymy”

układ okresowy pierwiastków chemicznych wg zwiększającej się liczby atomowej oraz

wyjaśniamy, jak powstał układ okresowy i dlaczego jest on jednym z największych osiągnięć

z dziedziny chemii. Ponadto można zapoznać uczniów z historią porządkowania pierwiastków

chemicznych. Wykazujemy zależność między budową atomu a położeniem pierwiastka

chemicznego w układzie okresowym. Omawiamy, jak się zmienia charakter chemiczny

i aktywność pierwiastków grup głównych w miarę zwiększania się numeru grupy i numeru

okresu. Wyjaśniamy na przykładach, w jaki sposób atomy łączą się ze sobą, tworząc

cząsteczki pierwiastków lub związków chemicznych. Wykazujemy, że w zależności od sposobu

łączenia się atomów powstają różne rodzaje wiązań chemicznych (kowalencyjne i jonowe).

Dodatkowo można zapoznać uczniów z wiązaniami metalicznymi i koordynacyjnymi oraz

wyjaśnić wpływ odległości powłoki walencyjnej od jądra atomowego na aktywność chemiczną

pierwiastków chemicznych. Wprowadzając pojęcie wartościowości pierwiastka chemicznego,

zwracamy uwagę na to, że wartościowość jest związana z liczbą elektronów walencyjnych

w atomie oraz, że o wartościowości można mówić wówczas, gdy atom łączy się z innym

atomem, a więc, gdy powstaje cząsteczka. Wyjaśniamy, że wzory związków chemicznych

ustala się na podstawie wartościowości tworzących go pierwiastków chemicznych. Ćwiczymy

zapisywanie wzorów sumarycznych i strukturalnych prostych związków chemicznych oraz


przeprowadzamy ćwiczenia modelowe, które pomagają uczniom zrozumieć budowę

cząsteczek. Na podstawie wzorów związków chemicznych wyjaśniamy prawo stałości składu

związku chemicznego i formułujemy jego treść. Przeprowadzamy obliczenia z zastosowaniem

prawa stałości składu związku chemicznego. Zapisujemy równania reakcji chemicznych za

pomocą symboli chemicznych pierwiastków i wzorów związków chemicznych oraz obliczamy

współczynniki stechiometryczne. Ćwiczymy zapisywanie i uzgadnianie równań reakcji

chemicznych. Odczytujemy zapisane i uzgodnione równania reakcji chemicznych. Wyjaśniamy

prawo zachowania masy i przeprowadzamy obliczenia z jego zastosowaniem. Dokonujemy

obliczeń, korzystając z równań reakcji chemicznych (obliczenia stechiometryczne).

Wprowadzenie w tym dziale elementów historii chemii pełni funkcję wychowawczą i pobudza

zainteresowanie przedmiotem, zwłaszcza humanistów.

DZIAŁ III. Woda i roztwory wodne (14 godzin lekcyjnych)

Hasła programowe:

Woda – właściwości i rola w przyrodzie.

Zanieczyszczenia wód.

Woda jako rozpuszczalnik.

Szybkość rozpuszczania się substancji.

Rozpuszczalność substancji w wodzie.

Rodzaje roztworów.

Stężenie procentowe roztworu.

Zwiększanie i zmniejszanie stężenia roztworów.


Przypominamy znane uczniom wiadomości o występowaniu wody na Ziemi, jej krążeniu

w przyrodzie, stanach skupienia i roli jaką odgrywa w przyrodzie. Dodatkowo omawiamy

problem zanieczyszczeń wód naturalnych i sposoby uzdatniania wody. Można też wyjaśnić

wpływ ciśnienia atmosferycznego na wartość temperatury wrzenia wody i wyjaśnić termin

woda destylowana. Opisujemy budowę cząsteczki wody i przypominamy wiadomości na

temat wiązań z działu II. Zwracamy uwagę na związek między budową cząsteczki wody a jej

właściwościami jako rozpuszczalnika. Dodatkowo można wprowadzić pojęcie asocjacji.

Wyjaśniamy pojęcia: roztwór, rozpuszczalnik, substancja rozpuszczana, szybkość

rozpuszczania, rozpuszczalność. Rozważamy wpływ różnych czynników na szybkość

rozpuszczania i na rozpuszczalność substancji w wodzie. Analizujemy wykresy

rozpuszczalności i odczytujemy z nich informacje dotyczące roztworów i substancji

rozpuszczanych. Dokonujemy prostych obliczeń na podstawie krzywych rozpuszczalności

substancji. Omawiamy różne rodzaje roztworów zależnie od przyjętych kryteriów (stanu

skupienia substancji rozpuszczanej i rozpuszczalnika lub wielkości cząstek substancji

rozpuszczanej). Wprowadzamy pojęcie stężenia roztworu. Zapoznajemy uczniów z jednym ze

sposobów wyrażania stężeń – stężeniem procentowym. Omawiamy stężenie procentowe

roztworu z wykorzystaniem pojęć: masa substancji, masa rozpuszczalnika, masa roztworu,

gęstość. Wyjaśniamy sposoby zwiększania i zmniejszania stężenia roztworu, obliczamy

stężenie procentowe otrzymanego roztworu. Dodatkowo możemy obliczyć stężenie

procentowe roztworu uzyskanego w wyniku zmieszania roztworów tej samej substancji

o różnych stężeniach.

DZIAŁ IV. Kwasy (10 godzin lekcyjnych)

Hasła programowe:

Elektrolity i nieelektrolity.


Kwas chlorowodorowy i kwas siarkowodorowy – przykłady kwasów beztlenowych.

Kwas siarkowy(VI).

Kwas siarkowy(IV), kwas azotowy(V), kwas węglowy, kwas fosforowy(V) – przykłady

innych kwasów tlenowych.

Dysocjacja jonowa kwasów.

Kwaśne opady.


Na podstawie badania zjawiska przewodzenia prądu elektrycznego przez roztwory wodne

różnych substancji dokonujemy podziału substancji na elektrolity i nieelektrolity.

Wprowadzamy pojęcie wskaźnika i badamy zmiany barw wskaźników pod wpływem różnych

substancji. Podkreślamy, że zaobserwowane zjawiska wyjaśniamy na podstawie budowy

cząsteczek poszczególnych typów substancji. Wspominam o kwasach, z którymi mamy do

czynienia na co dzień, a następnie przechodzimy do systematycznego omówienia

najważniejszych kwasów mineralnych podajemy ich nazwy, wzory sumaryczne, wzory

strukturalne i budujemy modele cząsteczek. Otrzymujemy kwasy: chlorowodorowy,

siarkowodorowy, siarkowy(IV), węglowy i fosforowy(V) i na tej podstawie wyjaśniamy sposoby

otrzymywania kwasów tlenowych i kwasów beztlenowych. Następnie poznajemy wspólne

właściwości kwasów oraz właściwości charakterystyczne danego kwasu. Dodatkowo można

zapoznać uczniów z właściwościami oleum i kwasu azotowego(III). Zwracamy uwagę na

zachowanie bezpieczeństwa podczas pracy z kwasami. Omawiamy najważniejsze

zastosowania kwasów. Przypominamy budowę cząsteczki wody, terminy kation i anion.

Wprowadzamy elementy teorii dysocjacji jonowej (elektrolitycznej) Arrheniusa. Zapisujemy

równania reakcji dysocjacji kwasów i omawiamy ich przebieg na modelach. Na podstawie

teorii dysocjacji wyjaśniamy istnienie wspólnych właściwości kwasów. Dodatkowo można

omówić zagadnienia związane z dysocjacją stopniową, stopniem dysocjacji, mocą

elektrolitów. Można też wprowadzić podział na elektrolity mocne i słabe, podać przykłady

elektrolitów mocnych i słabych. Wyjaśniamy pojęcie kwaśnych opadów. Analizujemy proces

ich powstawania i skutki działania. Proponujemy sposoby ograniczenia powstawania

kwaśnych opadów.

DZIAŁ V. Wodorotlenki (6 godzin lekcyjnych)

Hasła programowe:

Wodorotlenek sodu i wodorotlenek potasu.

Wodorotlenek wapnia.

Wodorotlenek glinu i przykłady innych wodorotlenków.

Zasady a wodorotlenki.

Dysocjacja jonowa zasad.

pH roztworów.


Poznajemy nazwy, wzory sumaryczne i strukturalne oraz budujemy modele wodorotlenków.

Otrzymujemy wodorotlenek sodu w reakcji sodu z wodą. Badamy właściwości wodorotlenków:

sodu, potasu i wapnia. Omawiamy ich najważniejsze zastosowania. Zwracamy uwagę na

zachowanie bezpieczeństwa w czasie pracy ze stężonymi roztworami wodorotlenków.

Podajemy przykłady innych wodorotlenków i wykazujemy, że nie wszystkie wodorotlenki

można otrzymać w reakcji metali lub tlenków metali z wodą (np. wodorotlenek miedzi(II),

wodorotlenek żelaza(III)). Do otrzymania tych wodorotlenków korzystamy z innego sposobu.

Omawiając wodorotlenek glinu, można dodatkowo wyjaśnić, na czym polegają jego


właściwości amfoteryczne. Wyjaśniamy różnicę między wodorotlenkiem a zasadą

i, korzystając z tabeli rozpuszczalności wodorotlenków, podajemy przykłady zasad

i wodorotlenków. Zapisujemy równania reakcji dysocjacji jonowej zasad i omawiamy ich

przebieg na modelach. Na podstawie teorii dysocjacji wyjaśniamy wspólne właściwości zasad.

Uczniów zdolniejszych można dodatkowo zmobilizować do poznania właściwości

i zastosowań amoniaku i zasady amonowej. Wprowadzamy pojęcia odczynu roztworu i skali

pH. Wyjaśniamy zależność między liczbą jonów wodoru i wodorotlenkowych a wartością pH

w roztworach wodnych. Oznaczamy pH różnych roztworów i określamy ich odczyn.

DZIAŁ VI. Sole (14 godzin lekcyjnych)

Hasła programowe:

Wzory i nazwy soli.

Dysocjacja jonowa soli.

Otrzymywanie soli w reakcji zobojętniania.

Otrzymywanie soli w reakcji metali z kwasami.

Otrzymywanie soli w reakcji tlenków metali z kwasami.

Otrzymywanie soli w reakcji wodorotlenków metali z tlenkami niemetali.

Reakcje strąceniowe.

Inne sposoby otrzymywania soli.

Zastosowania soli.


Podsumowując wiadomości o kwasach i zasadach, zwracamy uwagę na fakt, że sole są

pochodnymi kwasów zarówno w budowie, jak i w nazewnictwie. Ustalamy wzory sumaryczne

soli na podstawie nazwy i odwrotnie, podkreślając, że wzór soli napisany jest poprawnie

wówczas, gdy istnieje równowaga wartościowości metalu i reszty kwasowej w soli. Dodatkowo

można wprowadzić pojęcia: sole podwójne, sole potrójne, wodorosole, hydroksosole, hydraty

oraz podać odpowiednie przykłady. Wyjaśniamy proces dysocjacji jonowej soli i zapisujemy

odpowiednie równania reakcji chemicznych. Ćwiczymy nazewnictwo jonów otrzymanych

w reakcji dysocjacji soli. Dodatkowo można omówić reakcje hydrolizy soli. Uwzględniając

fakt, że sól jest zbudowana z metalu i reszty kwasowej, wyjaśniamy, że jednym ze sposobów

otrzymywania soli jest reakcja zasad z kwasami, czyli reakcja zobojętniania. Przeprowadzamy

odpowiednie doświadczenia i zapisujemy równanie reakcji chemicznej w postaci

cząsteczkowej, jonowej i jonowej skróconej. Na podstawie doświadczeń wyjaśniamy także, że

innym sposobem otrzymywania soli jest reakcja metali z kwasami. Podkreślamy, że nie

wszystkie metale reagują z kwasami, lecz tylko te, które są aktywniejsze od wodoru i które są

zdolne wyprzeć go z kwasu. Zapoznajemy uczniów z szeregiem aktywności metali i ćwiczymy

umiejętność korzystania z niego. Wykonując doświadczenia, zapoznajemy uczniów z innymi

sposobami otrzymywania soli: reakcją tlenków metali z kwasami i reakcją tlenków niemetali

z wodorotlenkami. Wspominamy o sposobach otrzymywania soli w reakcjach: metali

z niemetalami (powstają sole kwasów beztlenowych) i tlenków niemetali z tlenkami metali

(powstają sole kwasów tlenowych). Dodatkowo można wyjaśnić jonowy przebieg tych reakcji

chemicznych. Wprowadzamy pojęcie soli łatwo i trudno rozpuszczalnej. Korzystając z tabeli

rozpuszczalności wodorotlenków i soli, podajemy odpowiednie przykłady. Na podstawie

doświadczeń (reakcji strąceniowych) wyjaśniamy powstawanie soli trudno rozpuszczalnych.

Równania reakcji chemicznych zapisujemy w postaci cząsteczkowej, jonowej i jonowej

skróconej. Podajemy przykłady soli o dużym znaczeniu w życiu człowieka i zapoznajemy

uczniów z ich zastosowaniami.


DZIAŁ VII. Węgiel i jego związki z wodorem (9 godzin lekcyjnych)

Hasła programowe:

Naturalne źródła węglowodorów.

Szereg homologiczny alkanów.

Metan i etan.

Właściwości alkanów.

Szeregi homologiczne alkenów i alkinów.

Eten i etyn jako przykłady węglowodorów nienasyconych.


Naukę chemii organicznej rozpoczynamy od wyjaśnienia, że jest to chemia związków węgla.

Przypominamy nieorganiczne związki węgla. Zapoznajemy uczniów z naturalnymi źródłami

węglowodorów: ropą naftową i gazem ziemnym. Dodatkowo można zbadać doświadczalnie

właściwości ropy naftowej i gazu ziemnego oraz wykonać destylację frakcjonowaną. Można

również omówić skutki wycieków ropy naftowej podczas jej wydobywania i transportowania.

Wprowadzamy pojęcie szeregu homologicznego, podajemy nazwy, wzory sumaryczne,

strukturalne i półstrukturalne poszczególnych członów szeregu homologicznego alkanów.

Budujemy modele cząsteczek węglowodorów nasyconych. Zwracamy uwagę na zależność

między długością łańcuchów węglowych alkanów a ich właściwościami fizycznymi. Omawiamy

budowę cząsteczki, właściwości i zastosowania metanu i etanu. Omawiamy budowę

cząsteczki etenu jako przykładu węglowodorów nienasyconych – alkenów. Budujemy model

jego cząsteczki. Otrzymujemy eten i badamy jego właściwości fizyczne i chemiczne.

„Tworzymy” szeregi homologiczne węglowodorów nienasyconych: alkenów i alkinów.

Omawiamy budowę cząsteczki etynu jako przykładu alkinów, budujemy model jego

cząsteczki. Otrzymujemy etyn, badamy jego właściwości fizyczne i chemiczne. Omawiamy

zastosowania etynu. Zapisujemy równania reakcji spalania całkowitego i niecałkowitego

węglowodorów nienasyconych. Wyjaśniamy przebieg reakcji polimeryzacji i jej znaczenie dla

produkcji niektórych tworzyw sztucznych. Dodatkowo możemy omówić właściwości

i zastosowania wybranych tworzyw sztucznych. Porównujemy właściwości chemiczne

alkanów, alkenów i alkinów, podkreślamy, że różnice wynikają z różnic w budowie cząsteczek.

W dziale tym stosujemy często ćwiczenia modelowe, gdyż ułatwiają one zrozumienie

właściwości związków organicznych przez poznanie budowy ich cząsteczek.

DZIAŁ VIII. Pochodne węglowodorów (11 godzin lekcyjnych)

Hasła programowe:

Szereg homologiczny alkoholi.

Metanol i etanol jako przykłady alkoholi.

Glicerol jako przykład alkoholu polihydroksylowego.

Szereg homologiczny kwasów karboksylowych.

Kwas metanowy i kwas etanowy jako przykłady kwasów karboksylowych.

Wyższe kwasy karboksylowe.

Estry.

Aminy i aminokwasy – pochodne węglowodorów zawierające azot.


Wyjaśniamy, co to znaczy, że alkohole są pochodnymi węglowodorów. „Tworzymy” szereg

homologiczny alkoholi – zapisujemy wzory: sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne,

zaznaczamy w cząsteczkach grupę alkilową (alkil) i grupę funkcyjną. Podajemy nazwy

systematyczne i zwyczajowe alkoholi. Zapoznajemy uczniów z właściwościami


i zastosowaniami metanolu, zaznaczając, że jest on bardzo silną trucizną. Doświadczalnie

badamy właściwości fizyczne i chemiczne etanolu. Podajemy jego zastosowania. Omawiamy

problem nadmiernego spożywania alkoholu i alkoholizm jako niebezpieczną chorobę

społeczną. Zapisujemy równania reakcji spalania metanolu i etanolu. Dodatkowo możemy

wykazać zależność między długością łańcucha węglowego a stanem skupienia i aktywnością

chemiczną alkoholi. Omawiamy budowę cząsteczki glicerolu jako przykładu alkoholu

polihydroksylowego. Zapisujemy wzory: sumaryczny i strukturalny, podajemy nazwę

systematyczną glicerolu. Doświadczalnie badamy właściwości glicerolu i omawiamy jego

zastosowania. Wyjaśniamy, co to znaczy, że kwasy karboksylowe są pochodnymi

węglowodorów. „Tworzymy” szereg homologiczny kwasów karboksylowych – zapisujemy

wzory: sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne, zaznaczamy w cząsteczkach grupę

alkilową (alkil) i grupę funkcyjną. Podajemy nazwy systematyczne i zwyczajowe kwasów

karboksylowych. Zapoznajemy uczniów z właściwościami i zastosowaniami kwasu

metanowego. Doświadczalnie badamy właściwości fizyczne i chemiczne kwasu etanowego.

Podajemy jego zastosowania. Zapisujemy równania reakcji dysocjacji i zobojętniania

(w postaci cząsteczkowej i jonowej) kwasu etanowego. Omawiamy budowę cząsteczek

wyższych kwasów karboksylowych. Badamy właściwości fizyczne kwasów: palmitynowego,

stearynowego i oleinowego. Zapisujemy równania reakcji spalania kwasów karboksylowych.

Podsumowując wiadomości o kwasach karboksylowych, dokonujemy analizy podobieństw

i różnic w ich właściwościach. Wyjaśniamy, na czym polega reakcja estryfikacji. Zapisujemy

równania reakcji prostych kwasów karboksylowych z alkoholami monohydroksylowymi.

Zwracamy uwagę na mechanizm reakcji estryfikacji i warunki, w jakich ona zachodzi.

Wskazujemy grupę funkcyjną we wzorach estrów. Tworzymy nazwy estrów. Otrzymujemy

etanian etylu i badamy jego właściwości. Omawiamy właściwości, zastosowania

i występowanie estrów w przyrodzie. Wyjaśniamy, co to znaczy, że aminy są pochodnymi

węglowodorów. „Tworzymy” szereg homologiczny amin zapisujemy wzory: sumaryczne,

strukturalne, zaznaczamy w cząsteczkach grupę alkilową (alkil) i grupę funkcyjną. Podajemy

nazwy systematyczne amin. Wyjaśniamy, że aminy można uznać też za pochodne amoniaku

(zasadowy charakter grupy aminowej). Określamy właściwości fizyczne i chemiczne amin na

przykładzie metyloaminy. Wyjaśniamy budowę cząsteczek aminokwasów na przykładzie

glicyny. Wskazujemy grupy funkcyjne w cząsteczce aminokwasu i podajemy wynikające stąd

konsekwencje (tworzenie wiązania peptydowego). Określamy właściwości fizyczne

i chemiczne aminokwasów na przykładzie glicyny.

DZIAŁ IX. Substancje o znaczeniu biologicznym (10 godzin lekcyjnych)

Hasła programowe:

Składniki chemiczne żywności.

Tłuszcze.

Białka.

Monosacharydy.

Disacharydy.

Polisacharydy.

Substancje silnie działające na organizm człowieka.


Przypominamy znane uczniom wiadomości o składnikach pokarmowych (tłuszczach, białkach,

cukrach, wodzie, solach mineralnych i witaminach) oraz rolę, jaką odgrywają w organizmach.

Omawiamy budowę cząsteczek tłuszczów. Dodatkowo możemy zapisać równanie reakcji

otrzymywania tłuszczu w reakcji estryfikacji glicerolu z wyższym kwasem karboksylowym.


Badamy właściwości tłuszczów i odróżniamy tłuszcze roślinne od zwierzęcych. Wyjaśniamy

różnicę między tłuszczem a substancją tłustą, np. olejem silnikowym. Dodatkowo możemy

wprowadzić pojęcie próby akroleinowej. Podkreślmy, że stan skupienia tłuszczu

w temperaturze pokojowej zależy od obecności w cząsteczce tłuszczu wiązania

wielokrotnego. Doświadczalnie odróżniamy tłuszcz nasycony od nienasyconego. Wyjaśniamy,

na czym polega utwardzanie tłuszczów. Dodatkowo możemy zapoznać uczniów z reakcją

hydrolizy tłuszczów i metaboliczną przemianą tłuszczów w organizmie. Wyjaśniamy, że białka

są to wielkocząsteczkowe związki naturalne, których podstawową „cegiełką” są aminokwasy.

Możemy ponadto doświadczalnie zbadać skład pierwiastkowy białek. Doświadczalnie

badamy właściwości białek i przeprowadzamy ich reakcje charakterystyczne (reakcja

ksantoproteinowa, reakcja biuretowa). Wykrywamy obecność białka w różnych produktach

spożywczych. Opisujemy różnice w przebiegu denaturacji i koagulacji białek, i określamy

czynniki wywołujące te procesy. Badamy skład pierwiastkowy sacharydów. Dokonujemy

podziału sacharydów na: monosacharydy, oligosacharydy i polisacharydy (cukry proste

i złożone). Omawiamy budowę cząsteczek: glukozy i fruktozy, podajemy ich wzór sumaryczny.

Badamy właściwości fizyczne glukozy. Dodatkowo można wprowadzić izomerię na przykładzie

wzorów strukturalnych glukozy, i fruktozy i wykonać próby: Tollensa i Trommera dla glukozy.

Podajemy wzór sumaryczny sacharozy, omawiamy jej występowanie i zastosowania.

Doświadczalnie sprawdzamy właściwości fizyczne sacharozy. Wyjaśniamy, na czym polega

reakcja hydrolizy sacharozy i zapisujemy równanie tej reakcji chemicznej. Omawiamy

znaczenie reakcji hydrolizy sacharozy w organizmie podczas trawienia. Opisujemy

występowanie skrobi i celulozy w przyrodzie. Zapisujemy wzory sumaryczne skrobi i celulozy,

wyjaśniamy ich przynależność do grupy polisacharydów. Badamy doświadczalnie właściwości

skrobi i przeprowadzamy jej reakcję charakterystyczną. Wykrywamy obecność skrobi

w różnych produktach spożywczych. Omawiamy różnice we właściwościach skrobi i celulozy.

Opisujemy zastosowania i znaczenie skrobi i celulozy. Podsumowując nauczanie chemii

w gimnazjum, możemy dodatkowo omówić zagadnienia związane z rodzajami,

właściwościami i skutkami zażywania substancji uzależniających.

4. Opis założonych osiągnięć uczniów i propozycje ich

oceniania

Wymagania programowe są to zamierzone osiągnięcia uczniów. Oceny osiągnięć uczniów

można dokonać na podstawie hierarchii wymagań, tak by spełnienie wymagań wyższych było

uwarunkowane spełnieniem wymagań niższych. Hierarchizacji wymagań na poszczególne

stopnie można dokonać wg następujących kryteriów:

łatwości nauczanych zagadnień,

doniosłości naukowej przekazywanych treści,

niezbędności wewnątrzprzedmiotowej w celu opanowania kolejnych tematów

z przedmiotu,

użyteczności w życiu codziennym.

13 4. Opis założonych osiągnięć uczniów i propozycje ich oceniania

Rys. 1. Schemat hierarchizacji wymagań, gdzie: K – wymagania konieczne, P – wymagania

podstawowe, R – wymagania rozszerzające, D – wymagania dopełniające

Wymagania konieczne (K) obejmują wiadomości i umiejętności, których przyswojenie

umożliwia uczniom kontynuowanie nauki na danym poziomie nauczania. Najczęstszą

kategorią celów dla tego rodzaju wymagań jest stosowanie wiadomości w sytuacjach

typowych, zapamiętanie wiadomości, odtwarzanie działania i uczestniczenie w nim. Uczeń,

który spełnia te wymagania, uzyskuje ocenę dopuszczającą.

Wymagania podstawowe (P) obejmują wiadomości i umiejętności, które są

stosunkowo łatwe do opanowania, pewne naukowo, użyteczne w życiu codziennym

i konieczne do kontynuowania nauki. W kategorii celów kształcenia nawiązuje to do

rozumienia wiadomości, odtwarzania działania i podejmowania go. Uczeń, który spełnia

wymagania konieczne i podstawowe, uzyskuje ocenę dostateczną.

Wymagania rozszerzające (R) obejmują wiadomości, które są średnio trudne do

opanowania, ich przyswojenie nie jest niezbędne do kontynuowania nauki, mogą, ale nie

muszą być użyteczne w życiu codziennym. Są pogłębione i rozszerzone w stosunku do

wymagań podstawowych. Odpowiada to stosowaniu wiadomości w sytuacjach typowych,

sprawnemu działaniu w stałych warunkach oraz nastawieniu na działanie. Uczeń, który

spełnia wymagania konieczne, podstawowe i rozszerzające, uzyskuje ocenę dobrą.

Wymagania dopełniające (D) obejmują wiadomości i umiejętności, które są trudne do

opanowania, nie mają bezpośredniego zastosowania w życiu codziennym, jednak nie muszą

wykraczać poza program nauczania. Odpowiada to stosowaniu wiadomości w sytuacjach

problemowych, sprawności działania w zmiennych warunkach i budowania własnego systemu

działań. Uczeń, który spełnia warunki konieczne, podstawowe, rozszerzające i dopełniające,

zyskuje ocenę bardzo dobrą.

Jeśli wiadomości i umiejętności ucznia wykraczają poza obowiązujący program

nauczania, a spełnia on wszystkie wymagania niższe, uzyskuje ocenę celującą.

System oceniania tworzą: ocenianie zewnętrzne i wewnątrzszkolne.

Ocenianie zewnętrzne organizują okręgowe komisje egzaminacyjne. Odbywa się ono

z zastosowaniem powszechnie znanych standardów edukacyjnych i kryteriów oceniania.

Ocenianie wewnątrzszkolne powinno być tworzone na podstawie szczegółowych

wymagań wynikających z programu nauczania realizowanego przez nauczyciela. Nauczyciel

chemii, ustalając wewnętrzne wymagania edukacyjne, winien więc kierować się

szczegółowym opisem wymagań oraz kryteriów i form oceniania zewnętrznego. Uczniowie

powinni zostać zapoznani ze sposobami sprawdzania i kryteriami oceniania. Oceny powinny

odzwierciedlać postępy uczniów, wspomagać ich rozwój i wspierać proces uczenia się.

Sprawdzanie postępów uczniów i wystawianie ocen, a także informacja zwrotna

o osiągnięciach uczniów to ważne elementy w pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczyciela.

K P R D


Uczniowie oczekują sprawiedliwej i obiektywnej oceny swojej pracy. Tylko wtedy uczniowie

i nauczyciel mają zapewnione właściwe warunki uczenia się i nauczania oraz pełną

świadomość, że ewentualne niepowodzenia nie oznaczają przegranej, lecz są przesłanką do

refleksji i dalszego doskonalenia metod nauczania, uczenia się, kontroli, oceny, samooceny

i współpracy.

Dobre ocenianie jest możliwe, jeśli są jasno sformułowane kryteria, które są znane

uczniom i przez nich akceptowane. Dostarcza ono informacji zwrotnych o pracy nauczyciela

i jego osiągnięciach, a więc o tym, co może on zmienić i udoskonalić w sposobie nauczania.

Ocenianie ciągłe oznacza systematyczne poznawanie uczniów. Jest to ocenianie

wewnętrzne towarzyszące procesowi dydaktyczno-wychowawczemu, mające na celu

śledzenie rozwoju ucznia.

Ocenianie kształtujące umożliwia nauczycielowi planowanie pracy z uczniami oraz

wybór właściwej strategii działania. Polega ono na zebraniu informacji przed rozpoczęciem

nauki (diagnoza wstępna) lub podczas nauczania. Ocenianie zwykle kończy się wystawieniem

stopnia, tzn. określeniem wartości, do której jest przyporządkowana dana informacja

uzyskana w trakcie kontroli. Ocena osiągnięć ucznia, podobnie jak ustalenie kryteriów dla

danej oceny, są trudne. Można przyjąć następujące kryteria oceniania:

Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

ma wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania,

stosuje wiadomości w sytuacjach nietypowych (problemowych),

formułuje problemy oraz dokonuje analizy i syntezy nowych zjawisk,

proponuje rozwiązania nietypowe,

osiąga sukcesy w konkursach chemicznych na szczeblu wyższym niż szkolny.

Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który:

opanował w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności określone w programie,

stosuje zdobytą wiedzę do rozwiązywania problemów i zadań w nowych sytuacjach,

wykazuje dużą samodzielność i potrafi bez pomocy nauczyciela korzystać z różnych

źródeł wiedzy, np. układu okresowego pierwiastków chemicznych, wykresów, tablic

chemicznych, encyklopedii, Internetu,

projektuje i bezpiecznie wykonuje doświadczenia chemiczne,

biegle zapisuje i bilansuje równania reakcji chemicznych oraz samodzielnie

rozwiązuje zadania obliczeniowe o dużym stopniu trudności.

Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który:

opanował w dużym zakresie wiadomości i umiejętności określone w programie,

poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności do samodzielnego rozwiązywania

typowych zadań i problemów,

korzysta z układu okresowego pierwiastków chemicznych, wykresów, tablic

chemicznych i innych źródeł wiedzy chemicznej,

bezpiecznie wykonuje doświadczenia chemiczne,

zapisuje i bilansuje równania reakcji chemicznych,

samodzielnie rozwiązuje zadania obliczeniowe o średnim stopniu trudności.

Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który:

opanował w zakresie podstawowym te wiadomości i umiejętności określone

w programie, które są konieczne do dalszego kształcenia,

z pomocą nauczyciela poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności do rozwiązywania

typowych zadań i problemów,

15 5. Propozycja rozkładu materiału

z pomocą nauczyciela korzysta ze źródeł wiedzy, takich jak: układ okresowy

pierwiastków chemicznych, wykresy, tablice chemiczne,

z pomocą nauczyciela bezpiecznie wykonuje doświadczenia chemiczne,

z pomocą nauczyciela zapisuje i bilansuje równania reakcji chemicznych oraz

rozwiązuje zadania obliczeniowe o niewielkim stopniu trudności.

Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:

ma pewne braki w wiadomościach i umiejętnościach określonych w programie, ale

nie przekreślają one możliwości dalszego kształcenia,

z pomocą nauczyciela rozwiązuje typowe zadania teoretyczne i praktyczne

o niewielkim stopniu trudności,

z pomocą nauczyciela bezpiecznie wykonuje proste doświadczenia chemiczne,

zapisuje proste wzory i równania reakcji chemicznych.

5. Propozycja rozkładu materiału nauczania

Przedstawiona propozycja rozkładu materiału nauczania chemii w gimnazjum obejmuje

wszystkie treści zawarte w Podstawie programowej kształcenia ogólnego w zakresie

nauczania chemii w gimnazjum (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17) w ramach 130 godzin chemii,

tj. 4 godziny tygodniowo w całym cyklu kształcenia (2 godziny tygodniowo w klasie pierwszej

i po 1 godzinie tygodniowo w klasie drugiej i trzeciej).

Oprócz przyporządkowania treściom nauczania liczby godzin przeznaczonych na ich

realizację, w proponowanym rozkładzie materiału podano również wymagania szczegółowe,

wprowadzane pojęcia i zalecane doświadczenia, pokazy, zadania. Wyróżniono wymagania,

które zawiera Podstawa programowa i obowiązują ucznia na egzaminie gimnazjalnym oraz

wymagania nadobowiązkowe, dla uczniów szczególnie zainteresowanych przedmiotem.

Poniżej podajemy szczegółowy opis oznaczeń.

Wymagania ogólne i szczegółowe obowiązujące na egzaminie gimnazjalnym (zawarte

w Podstawie programowej) zostały wyróżnione pismem pogrubionym.

Wymagania wykraczające poza treści obowiązujące w gimnazjum oznaczono

w rozkładzie materiału literą (W), natomiast w podręcznikach (serii „Chemia Nowej Ery”,

cz. 1. 3., Wydawnictwo Nowa Era) opatrzono nagłówkiem „Wiem więcej”. Kierowane są

one do uczniów zdolnych i szczególnie zainteresowanych przedmiotem.

Wymagania dotyczące wiadomości utrwalających, wprowadzonych już wcześniej (np. na

lekcjach przyrody lub w poprzednich działach podręczników), ale których powtórzenie

ułatwi zrozumienie bądź utrwalenie wprowadzanego tematu, oznaczono w rozkładzie

materiału literą (P), a w podręcznikach opatrzone nagłówkiem „Przypomnienie”.

Kierowane są one przede wszystkim do uczniów, którzy mają trudności z opanowaniem

materiału nauczania i powinni go powtarzać, w celu lepszego zrozumienia i utrwalenia.

Nauczyciel zna możliwości swoich uczniów i sam decyduje, czy treści rozszerzone lub

utrwalające będą przez niego wykorzystywane na lekcjach, czy też czas zaplanowany na ich

realizację lepiej przeznaczyć np. na dodatkowe powtórzenie i utrwalenie wiadomości


obowiązujących na egzaminie gimnazjalnym, eksperymentowanie, realizowanie projektów

edukacyjnych albo wycieczki dydaktyczne.

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Pozyskiwanie, wykorzystywanie i tworzenie informacji.

Uczeń samodzielnie pozyskuje i przetwarza informacje z różnorodnych źródeł, np. układu

okresowego pierwiastków chemicznych, tablic, wykresów, słowników, zasobów Internetu,

multimediów.

II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów.

Uczeń podaje właściwości substancji na podstawie wiedzy o budowie materii, wyjaśnia

przebieg prostych procesów chemicznych, zapisuje je w postaci równań reakcji

z zastosowaniem terminologii i symboliki chemicznej, wykorzystuje posiadaną wiedzę do

powiązania właściwości substancji z ich zastosowaniami i wpływem na środowisko

przyrodnicze, wykonuje proste obliczenia dotyczące praw chemicznych (stechiometria),

stężenia procentowego roztworu i rozpuszczalności.

III. Opanowanie czynności praktycznych.

Uczeń bezpiecznie posługuje się prostym sprzętem laboratoryjnym i podstawowymi

odczynnikami chemicznymi, projektuje i przeprowadza proste doświadczenia chemiczne.


Lp.

Treści nauczania

(temat lekcji)

Liczba

godzin na

realizację

Umiejętności – wymagania szczegółowe

(pismem półgrubym zostały zaznaczone wymagania,

obowiązujące na egzaminie gimnazjalnym)

Doświadczenia/pokazy

/przykłady/zadania

Wprowadzane pojęcia

Substancje i ich przemiany (24 godziny lekcyjne) Uczeń:

1. Pracownia

chemiczna

– podstawowe szkło

i sprzęt

laboratoryjny.

Przepisy BHP

i regulamin

pracowni

chemicznej

1

kwalifikuje chemię do nauk przyrodniczych

opisuje znaczenie chemii dla rozwoju cywilizacji

podaje przykłady zastosowań chemii w życiu codziennym

nazywa wybrane szkło i sprzęt laboratoryjny oraz określa

jego przeznaczenie

stosuje zasady bezpieczeństwa obowiązujące w pracowni

chemicznej

zna wymagania i sposób oceniania stosowane przez

nauczyciela

Pokaz szkła i sprzętu

laboratoryjnego

chemia

pracownia chemiczna

szkło laboratoryjne

sprzęt laboratoryjny

2. Właściwości

substancji

1

opisuje właściwości substancji będących głównymi

składnikami stosowanych na co dzień produktów, np.: soli

kamiennej, cukru, mąki, wody, miedzi, żelaza

wykonuje doświadczenia, w których bada właściwości

wybranych substancji

wymienia stany skupienia substancji na przykładzie wodyP

wymienia nazwy procesów zachodzących podczas zmian

stanów skupieniaP

przeprowadza obliczenia z wykorzystaniem pojęć: masa,

gęstość, objętość

przelicza jednostkę objętości i masyP

opisuje sposób pomiaru gęstości cieczyW

Doświadczenie 1. Badanie

właściwości wybranych

substancji (miedzi, żelaza,

soli kuchennej, mąki,

wody, chloru)

Doświadczenie 2.

Porównanie gęstości wody

i oleju

Przykład 1. Obliczanie

gęstości

substancja

ciało fizyczne

właściwości fizyczne

i chemiczne substancji

gęstość

areometrW

3. Zjawisko fizyczne

a reakcja

chemiczna

1 opisuje różnice w przebiegu zjawiska fizycznego i reakcji

chemicznej

podaje przykłady zjawisk fizycznych i reakcji chemicznych

zachodzących w otoczeniu człowieka

Doświadczenie 3. Na czym

polega różnica między

zjawiskiem fizycznym

a reakcją chemiczną?

zjawisko fizyczne

reakcja chemiczna


projektuje i wykonuje doświadczenia ilustrujące zjawisko

fizyczne i reakcję chemiczną

4. Mieszaniny

substancji

2 opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych

opisuje proste metody rozdzielania mieszanin na składniki

wskazuje różnice między właściwościami fizycznymi

składników mieszaniny, które umożliwiają jej rozdzielenie

sporządza mieszaniny: wody i piasku, wody i soli kamiennej,

kredy i soli kamiennej, siarki i opiłków żelaza, wody i oleju

jadalnego, wody i atramentu; rozdziela je na składniki

projektuje doświadczenie z zastosowaniem metody

chromatografiiW

opisuje metodę chromatografiiW

Doświadczenie 4.

Sporządzanie mieszanin

i rozdzielanie ich na

składniki

Doświadczenie 5.

Rozdzielanie składników

tuszuW

substancja prosta

substancja złożona

mieszanina

mieszanina

jednorodna

mieszanina

niejednorodna

sączenie

sedymentacja

dekantacja

krystalizacja

destylacjaW

sorpcja

mechaniczne metody

rozdzielania mieszanin

chromatografiaW

5. Pierwiastek

chemiczny

a związek

chemiczny

1

wyjaśnia różnicę między pierwiastkiem chemicznym

a związkiem chemicznym

wyjaśnia potrzebę wprowadzenia symboli chemicznej

zna symbole pierwiastków chemicznych: H, O, N, Cl, S, C, P,

Si, Na, K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu, Al, Pb, Sn, Ag, Hg i posługuje

się nimi

pierwiastek chemiczny

symbol chemiczny

związek chemiczny

wzór związku

chemicznego

6. Metale i niemetale

2 klasyfikuje pierwiastki chemiczne na metale i niemetale

odróżnia metale od niemetali na podstawie ich właściwości

klasyfikuje stopy metali do mieszanin jednorodnych

podaje różnice we właściwościach stopów i metali, z których

te stopy powstały


właściwości pierwiastków

chemicznych (cynk, sód,

magnez, fosfor czerwony,

siarka)


metale

niemetale

stopy metali: mosiądz,

brąz, duraluminium,

stal


wyjaśnia, dlaczego częściej się używa stopów metali niż

metali czystych

opisuje na przykładzie żelaza, na czym polega korozja

proponuje sposoby zabezpieczania przedmiotów

zawierających w swoim składzie żelazo przed rdzewieniem

definiuje pojęcie patynaW

przewodnictwa cieplnego

metali


przewodnictwa

elektrycznego metali

Doświadczenie 9.

Porównanie aktywności

chemicznej metali

Doświadczenie 10.

Porównanie twardości

cynku, mosiądzu i miedzi

Doświadczenie 11.

Określanie właściwości

stopów metali

Doświadczenie 12.

Badanie wpływu różnych

czynników na metale

korozja

patynaW

7.P Związek chemiczny

a mieszaninaP

1 opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnychP

porównuje właściwości związku chemicznego i mieszaninyP

wymienia przykłady związków chemicznych i mieszaninP

8. Powietrze

1 wyjaśnia rolę powietrza w życiu organizmów

wykonuje lub obserwuje doświadczenie potwierdzające, że

powietrze jest mieszaniną

określa doświadczalnie skład powietrza

opisuje skład i właściwości powietrza

opisuje historię odkrycia składu powietrzaW

Doświadczenie 13. Jak

najprościej zbadać skład

powietrza?

powietrze jako

mieszanina

jednorodna gazów

9. Tlen i jego

właściwości

2 zapisuje słownie przebieg reakcji otrzymywania tlenu

z tlenku rtęci(II)

otrzymuje tlen w reakcji rozkładu manganianu(VII) potasu

otrzymuje tlenek węgla(IV), tlenek siarki(IV) i tlenek

Doświadczenie 14.

Otrzymywanie tlenu

z manganianu(VII) potasu

Doświadczenie 15.

reakcja analizy

zapis słowny

przebiegu reakcji

chemicznej


magnezu w reakcjach spalania tych pierwiastków

chemicznych w tlenie

zapisuje słownie przebieg reakcji spalania w tlenie

obserwuje doświadczenia ilustrujące typy reakcji i formułuje

wnioski

opisuje, na czym polegają reakcje syntezy i analizy

zapisuje słownie przebieg reakcji chemicznej syntezy

i analizy

wskazuje substraty i produkty reakcji chemicznej

planuje i wykonuje doświadczenia mające na celu badanie

właściwości tlenu

opisuje właściwości fizyczne i chemiczne tlenu

opisuje znaczenie i zastosowania tlenu

wymienia zastosowania tlenków wapnia, żelaza i glinu

wymienia właściwości i zastosowania tlenku krzemu(IV)W

definiuje pojęcie ciało bezpostacioweW

Spalanie węgla, siarki i

magnezu w tlenie

substraty reakcji

produkty reakcji

reagenty

reakcja syntezy

utlenianie

spalanie

tlenek

tlenki metali

tlenki niemetali

ciało bezpostacioweW

szkłoW

10. Azot – główny

składnik powietrza

1 opisuje występowanie, znaczenie i obieg azotu w przyrodzie

opisuje właściwości fizyczne, chemiczne i zastosowania

azotu

11. Gazy szlachetne

1 wymienia pierwiastki chemiczne należące do gazów

szlachetnych

wyjaśnia, dlaczego gazy szlachetne są bardzo mało aktywne

chemicznie

określa właściwości gazów szlachetnych

wymienia zastosowania gazów szlachetnych

gazy szlachetne

12. Tlenek węgla(IV)

właściwości i rola

w przyrodzie

2 opisuje obieg tlenu i tlenku węgla(IV) w przyrodzie

wyjaśnia, na czym polega proces fotosyntezy

ustala doświadczalnie właściwości tlenku węgla(IV)

planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające wykryć

Doświadczenie 16.

Wykrywanie obecności

tlenku węgla(IV)

Doświadczenie 17.

Otrzymywanie tlenku

tlenek węgla(IV)

reakcja

charakterystyczna

woda wapienna


obecność tlenku węgla(IV) w powietrzu wydychanym z płuc


właściwości tlenku węgla(IV)

opisuje właściwości fizyczne i chemiczne tlenku węgla(IV)

opisuje, na czym polega reakcja wymiany

obserwuje doświadczenia ilustrujące reakcję wymiany

i formułuje wnioski

wskazuje substraty i produkty reakcji wymiany

wymienia zastosowania tlenku węgla(IV)

opisuje właściwości tlenku węgla(II)W

węgla(VI)

Doświadczenie 18.

Badanie właściwości

tlenku węgla(IV)

reakcja wymiany

suchy lód

tlenek węgla(II)W

13. Rola pary wodnej

w powietrzu

1 opisuje rolę pary wodnej w atmosferze

wykazuje obecność pary wodnej w atmosferze

tłumaczy na przykładzie wody, na czym polegają zmiany

stanów skupienia opisuje obieg wody w przyrodzie

opisuje zjawisko higroskopijności

Doświadczenie 19.

Pochłanianie pary wodnej

z powietrza przez stały

wodorotlenek sodu

para wodna

higroskopijność

kondensacja

14. Zanieczyszczenia

powietrza

1 wymienia źródła, rodzaje i skutki zanieczyszczeń powietrza

wyjaśnia, na czym polega efekt cieplarniany

proponuje sposoby zapobiegania nadmiernemu zwiększaniu

się efektu cieplarnianego

opisuje, na czym polega powstawanie dziury ozonowej

proponuje sposoby zapobiegania powiększaniu się dziury

ozonowej

planuje sposoby postępowania umożliwiające ochronę

powietrza przed zanieczyszczeniami

definiuje pojęcia ppm, jednostka Dobsona, ozonW

opisuje źródła, właściwości związków chemicznych i wpływ

na środowisko przyrodnicze tlenku węgla(II), tlenku azotu(II),

tlenku azotu(IV), freonówW

zanieczyszczenia

powietrza – źródła

naturalne

i antropogeniczne

pyły

dymy

aerozole

freony

ozon

dziura ozonowa

smog

kwaśne opady

efekt cieplarniany

ppmW

tlenek azotu(II)W


jednostka DobsonaW

15. Wodór i jego

właściwości

1 uzasadnia, że woda jest tlenkiem wodoru na podstawie

reakcji magnezu z parą wodną

zapisuje słownie przebieg reakcji otrzymywania wodoru

z wody w reakcji magnezu z parą wodną, określa typ tej

reakcji chemicznej

wskazuje substraty i produkty reakcji chemicznej


właściwości wodoru

opisuje właściwości fizyczne i chemiczne wodoru

wymienia zastosowania wodoru

Doświadczenie 20.

Otrzymywanie wodoru

w reakcji cynku z kwasem

chlorowodorowym

Doświadczenie 21.

Otrzymywanie wodoru

w reakcji magnezu z parą

wodną

wodór

mieszanina

piorunującaW

16. Energia w reakcjach

chemicznych

1 definiuje pojęcia reakcje egzoenergetyczne

i endoenergetyczne

podaje przykłady reakcji egzoenergetycznych

i endoenergetycznych

reakcja

endoenergetyczna

reakcja

egzoenergetyczna

17.P Reakcje syntezy,

analizy i wymianyP

1 podaje przykłady reakcji syntezy, analizy i wymianyP

zapisuje słownie przebieg reakcji syntezy, analizy i ymianyP

wskazuje substraty i produktyP

podaje przykłady różnych typów reakcji chemicznychP

zapisuje słownie przebieg reakcji otrzymywania tlenu, tlenku

węgla(IV) i wodoruP

zapisuje słownie przebieg reakcji otrzymywania wodoru

z wody (np. rozkład wody pod wpływem prądu

elektrycznego), spalania węglaP

rozpoznaje typ reakcji chemicznej na podstawie zapisu

słownego jej przebieguP

18.W Reakcje utleniania-

-redukcji jako

szczególny rodzaj

1 opisuje, na czym polega reakcja utleniania-redukcji W

definiuje pojęcia utleniacz i reduktor W

wskazuje w zapisanym przebiegu reakcji chemicznej proces

Doświadczenie 22.

Reakcja tlenku miedzi(II) z

wodorem

reakcja utleniania-

-redukcjiW

redukcjaW


reakcji wymianyW

utleniania, proces redukcji, utleniacz i reduktorW

projektuje i wykonuje doświadczenie otrzymywania miedzi

w reakcji tlenku miedzi(II) z wodorem lub reakcji tlenku

miedzi(II) z węglemW

Doświadczenie 23.

Reakcja tlenku miedzi(II)

z węglem

utlenianieW

reduktorW

utleniaczW

19. Podsumowanie

wiadomości

o substancjach i ich

przemianach

1

20. Sprawdzian

wiadomości z działu

Substancje i ich

przemiany

1

Wewnętrzna budowa materii (26 godzin lekcyjnych) Uczeń:

21. Ziarnista budowa

materii i historyczny

rozwój pojęcia

atomu

1

opisuje ziarnistą budowę materii

tłumaczy, na czym polega zjawisko dyfuzji

planuje doświadczenia potwierdzające ziarnistość budowy

materii

wymienia założenia teorii atomistyczno-cząsteczkowej

budowy materii

wyjaśnia różnice między pierwiastkiem a związkiem

chemicznym na podstawie założeń teorii atomistyczno-

-cząsteczkowej budowy materii

opisuje, czym się różni atom od cząsteczki

opisuje kształtowanie się poglądów na temat budowy

atomuW

opisuje rodzaje promieniW

rysuje model atomu ThomsonaW

wyjaśnia wpływ doświadczenia Rutherforda na odkrycie

budowy atomuW

Doświadczenie 24.

Obserwowanie zjawiska

dyfuzji

dyfuzja

atom

cząsteczka

teoria atomistyczno-

-cząsteczkowej

budowy materii


(definicja

uwzględniająca teorię

atomistyczno-

-cząsteczkowej budowy

materii)

związek chemiczny

(definicja

uwzględniająca teorię

atomistyczno-

-cząsteczkowej


opisuje model budowy atomu BohraW

budowy

materii)

model atomu

ThomsonaW

zjawisko

promieniotwórczościW

promienie W

promienie W

promienie W

doświadczenie

RutherfordaW

teoria budowy atomu

BohraW

22. Masa i rozmiary

atomów

2

wyjaśnia, dlaczego masy atomów i cząsteczek podaje się

w jednostkach masy atomowej

definiuje pojęcie jednostka masy atomowej

oblicza masy cząsteczkowe prostych związków chemicznych


masy cząsteczkowej wody


masy cząsteczkowej

tlenku węgla(IV)

jednostka masy

atomowej

masa atomowa

masa cząsteczkowa

23. Budowa atomów

2

opisuje i charakteryzuje skład atomu pierwiastka

chemicznego (jądro: protony i neutrony, elektrony)

definiuje pojęcie elektrony walencyjne

definiuje pojęcia liczba atomowa i liczba masowa

ustala liczbę protonów, neutronów i elektronów w atomie

danego pierwiastka chemicznego, gdy znane są liczby

atomowa i masowa

rysuje (pełny i uproszczony) model atomu pierwiastka

chemicznego

zapisuje konfigurację elektronową (rozmieszczenie

elektronów na powłokach) atomu pierwiastka chemicznego

oblicza maksymalną liczbę elektronów na powłoceW

atom (definicja

uwzględniająca

znajomość budowy)

elektrony

powłoki elektronowe

rdzeń atomowy

elektrony walencyjne

jądro atomowe

protony

liczba atomowa


(uściślenie definicji


z uwzględnieniem

znajomości terminu

liczba atomowa)

neutrony

cząstki materii

nukleony

liczba masowa

konfiguracja

elektronowa

(rozmieszczenie

elektronów na

powłokach)

24. Izotopy

2

definiuje pojęcie izotopy

wyjaśnia różnice w budowie atomów izotopu wodoru

definiuje pojęcie masa atomowa jako średnia masa atomów

danego pierwiastka chemicznego z uwzględnieniem jego

składu izotopowego

oblicza średnią masę atomową pierwiastka chemicznegoW

oblicza zawartość procentową izotopów w pierwiastku

chemicznymW

wymienia dziedziny życia, w których stosuje się izotopy

charakteryzuje zjawisko promieniotwórczościW

wyjaśnia, czym się różni promieniotwórczość naturalna od

sztucznejW

opisuje właściwości ciężkiej wodyW

opisuje historię odkrycia promieniotwórczościW

definiuje pojęcie okres półtrwaniaW

oblicza masę izotopu, znając wartość okresu półtrwaniaW

charakteryzuje rodzaje promieniW


masy izotopuW


średniej masy atomowej

pierwiastka chemicznegoW


zawartości procentowej

izotopów w pierwiastku

chemicznymW

izotopy

prot

deuter

tryt

izotopy

promieniotwórczeW

izotopy trwałeW

izotopy naturalne

izotopy sztuczne

jednostka masy

atomowej (uściślenie

definicji z

uwzględnieniem

znajomości terminu

izotop)

średnia masa

atomowa

promieniotwórczość

naturalnaW


promieniotwórczość

sztucznaW

pierwiastki

promieniotwórczeW

reakcja łańcuchowa

promieniowanie

rentgenowskieW

okres półtrwaniaW

przemiana W

25. Układ okresowy

pierwiastków

chemicznych

1

podaje treść prawa okresowości

odczytuje z układu okresowego pierwiastków podstawowe

informacje o pierwiastkach chemicznych (symbol

chemiczny, nazwę, liczbę atomową, masę atomową, rodzaj

pierwiastka chemicznego – metal lub niemetal),

m.in. o azocie, tlenie, wodorze

opisuje historię porządkowania pierwiastków chemicznychW

prawo okresowości

grupy

okresy

26. Zależność między

budową atomu

pierwiastka a jego

położeniem

w układzie

okresowym,

charakter

chemiczny

pierwiastków grup

głównych

2

podaje informacje na temat budowy atomu pierwiastka

chemicznego na podstawie znajomości numeru grupy

i numeru okresu w układzie okresowym

wyjaśnia związek między podobieństwem właściwości

pierwiastków chemicznych zapisanych w tej samej grupie

układu okresowego a budową ich atomów i liczbą

elektronów walencyjnych

tłumaczy, jak się zmienia charakter chemiczny pierwiastków

grup głównych w miarę zwiększania się numeru grupy

i numeru okresu

Opisanie atomu

pierwiastka chemicznego

na podstawie jego

położenia w układzie

okresowym

Przykład 7. Węgiel

Przykład 8. Fluor

Przykład 9. Glin

27. Rodzaje wiązań

chemicznych

3

opisuje rolę elektronów walencyjnych w łączeniu się atomów

wyjaśnia, dlaczego gazy szlachetne są bardzo mało aktywne

chemicznie na podstawie budowy ich atomów

Sposoby łączenia się

atomów

Przykład 10. Cząsteczka

wiązania chemiczne

oktet elektronowy

dublet elektronowy


opisuje powstawanie wiązań atomowych (kowalencyjnych)

na przykładzie cząsteczek H2, Cl2, N2, CO2, H2O, HCl, NH3,

zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne tych cząsteczek

definiuje pojęcie jony

opisuje sposób powstawania jonów

zapisuje elektronowo mechanizm powstawaniu jonów na

przykładach: Na, Mg, Al, Cl, S

opisuje mechanizm powstawania wiązania jonowego

porównuje właściwości związków kowalencyjnych i jonowych

(stan skupienia, temperatury topnienia i wrzenia)

opisuje wiązanie koordynacyjne i wiązanie metaliczneW

wyjaśnia wpływ odległości powłoki walencyjnej od jądra

atomowego na aktywność chemiczną pierwiastkówW

wodoru


chloru


azotu


chlorowodoru


amoniaku


tlenku węgla(IV)


tlenku wodoru

Przykład 17. Chlorek sodu

Przykład 18. Siarczek

magnezu

Przykład 19. Chlorek glinu

wiązanie kowalencyjne

(atomowe)


spolaryzowane


niespolaryzowane

para elektronowa

wartościowość

pierwiastka

chemicznego

jony

kationy

aniony

wiązanie jonowe

wzór sumaryczny

wzór strukturalny

wzór elektronowy

wiązanie

koordynacyjneW

wiązanie metaliczneW

28. Znaczenie

wartościowości przy

ustalaniu wzorów

związków

chemicznych

2

definiuje pojęcie wartościowość jako liczbę wiązań, które

tworzy atom, łącząc się z atomami innych pierwiastków

chemicznych

odczytuje z układu okresowego maksymalną wartościowość,

względem tlenu i wodoru, pierwiastków chemicznych grup

1., 2., 13., 14., 15., 16. i 17.; pisze wzory strukturalne

cząsteczek związków dwupierwiastkowych (o wiązaniach

kowalencyjnych) o znanych wartościowościach pierwiastków

chemicznych

ustala dla prostych dwupierwiastkowych związków

chemicznych (na przykładzie tlenków): nazwę na podstawie

Ustalanie wzorów

związków chemicznych

Przykład 20. Tlenek

żelaza(III)


miedzi(I)


ołowiu(IV)


siarki(VI)


wzoru sumarycznego, wzór sumaryczny na podstawie nazwy,

wzór sumaryczny na podstawie wartościowości pierwiastków

chemicznych

interpretuje zapisy: H2, 2 H, 2 H2 itp.

zna symbole pierwiastków chemicznych: H, O, N, Cl, S, C, P,

Si, Na, K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu, Al, Pb, Sn, Ag, Hg i posługuje

się nimi do zapisywania wzorów

29. Prawo stałości

składu związku

chemicznego

1 podaje treść prawa stałości składu związku chemicznego

dokonuje prostych obliczeń z zastosowaniem prawa stałości

składu związku chemicznego


stosunku masowego


składu procentowego


stosunku masowego

prawo stałości składu

stosunek masowy

30. Równania reakcji

chemicznych

4 wyjaśnia, co to jest równanie reakcji chemicznej

definiuje pojęcia indeksy stechiometryczne i współczynniki

stechiometryczne

zapisuje równania reakcji analizy (otrzymywanie tlenu),

syntezy (otrzymywanie tlenku węgla(IV) – spalanie węgla)

i wymiany

zapisuje równania reakcji otrzymywania wodoru z wody

rozkład wody pod wpływem prądu elektrycznego

i w reakcji magnezu z parą wodną

uzgadnia równania reakcji chemicznych, dobierając

odpowiednie współczynniki stechiometryczne

wskazuje substraty i produkty

odczytuje równania reakcji chemicznych

przedstawia modelowy schemat równań reakcji

chemicznych

Zapisywanie równań

reakcji chemicznych

Przykład 27. Spalanie

węgla w tlenie

Przykład 28. Otrzymywanie

tlenu z tlenku rtęci(II)


magnezu w tlenie


magnezu w tlenku

węgla(IV)

współczynniki

stechiometryczne

indeksy

stechiometryczne

równanie reakcji

chemicznej

31. Prawo zachowania

masy

1

podaje treść prawa zachowania masy

dokonuje prostych obliczeń z zastosowaniem prawa

Doświadczenie 25. Prawo

zachowania masy

prawo zachowania

masy


zachowania masy Przykład 31. Obliczanie

masy substratu


masy produktu


masy substratów

32. Obliczenia

stechiometryczne

3

zapisuje za pomocą symboli pierwiastków chemicznych

i wzorów związków chemicznych równania reakcji

chemicznych

dokonuje prostych obliczeń stechiometrycznych

Przykład 34.,35. i 36.

Obliczanie masy produktu

Przykład 37. i 38.

Obliczanie masy substratu

stechiometria

obliczenia

stechiometryczne

33.

Podsumowanie

wiadomości

o wewnętrznej

budowie materii

1

34. Sprawdzian


Wewnętrzna

budowa materii

1

Woda i roztwory wodne (14 godzin lekcyjnych) Uczeń:

35. Woda – właściwości

i rola w przyrodzie.

Zanieczyszczenia

wód

1

opisuje właściwości i znaczenie wody w przyrodzie

charakteryzuje rodzaje wód w przyrodzie

proponuje sposoby racjonalnego gospodarowania wodą

opisuje wpływ izotopów wodoru i tlenu na właściwości wodyW

definiuje pojęcie woda destylowanaW

określa wpływ ciśnienia atmosferycznego na wartość

temperatury wrzenia wodyW

określa źródła zanieczyszczeń wód naturalnychW

opisuje sposoby usuwania zanieczyszczeń z wódW

Doświadczenie 26.

Odparowanie wody

wodociągowej

Doświadczenie 27.

Mechaniczne usuwanie

zanieczyszczeń z wody

filtracjaW

woda destylowanaW

źródła zanieczyszczeń

wódW

metody oczyszczania

wódW


36. Woda jako

rozpuszczalnik

1

bada zdolność do rozpuszczania się różnych substancji

w wodzie

tłumaczy, na czym polega rozpuszczanie

opisuje budowę cząsteczki wody

wyjaśnia, dlaczego woda dla niektórych substancji jest

rozpuszczalnikiem, a dla innych nie

porównuje rozpuszczalność w wodzie związków

kowalencyjnych i jonowych

definiuje pojęcie asocjacjaW

Doświadczenie 28.

Rozpuszczanie substancji

w wodzie

rozpuszczanie

emulsja

dipol

budowa polarna

cząsteczki

asocjacjaW

37. Szybkość

rozpuszczania się

substancji

1

wyjaśnia pojęcie roztwór

tłumaczy, na czym polega proces mieszania substancji

planuje i wykonuje doświadczenia wykazujące wpływ

różnych czynników na szybkość rozpuszczania substancji

stałych w wodzie

Doświadczenie 29.

Badanie wpływu różnych

czynników na szybkość

rozpuszczania się

substancji stałej w wodzie

roztwór

substancja

rozpuszczana

rozpuszczalnik

38. Rozpuszczalność

substancji w wodzie

2

wyjaśnia pojęcia rozpuszczalność substancji, roztwór

nasycony

odczytuje rozpuszczalność substancji z wykresu jej

rozpuszczalności

analizuje wykresy rozpuszczalności różnych substancji

oblicza ilość substancji, którą można rozpuścić w określonej

ilości wody w podanej temperaturze

Doświadczenie 30.

Badanie rozpuszczalności

siarczanu(VI) miedzi(II)

w wodzie

rozpuszczalność

roztwór nasycony

krzywa

rozpuszczalności

39. Rodzaje roztworów

1

wyjaśnia pojęcie roztwór nienasycony

podaje przykłady substancji, które rozpuszczają się

w wodzie, tworząc roztwory właściwe

podaje przykłady substancji, które nie rozpuszczają się

w wodzie, tworząc koloidy i zawiesiny

opisuje różnice między roztworem rozcieńczonym,

stężonym, nasyconym i nienasyconym

Doświadczenie 31.

Hodowla kryształów

Doświadczenie 32.

Sporządzanie roztworu

właściwego, koloidu i

zawiesiny

roztwór nienasycony

roztwór rozcieńczony

roztwór stężony

roztwór właściwy

koloid

zawiesina

40. Stężenie 2 definiuje pojęcie stężenie procentowe roztworu Sposoby obliczania stężenie procentowe


procentowe

roztworu

prowadzi obliczenia z wykorzystaniem pojęć: stężenie

procentowe, masa substancji, masa rozpuszczalnika, masa

roztworu, gęstość

oblicza stężenie procentowe roztworu nasyconego w danej

temperaturze (z wykorzystaniem wykresu rozpuszczalności)

stężenia procentowego



roztworu o podanej masie

i znanej masie substancji

rozpuszczanej



roztworu o znanej masie

substancji rozpuszczanej

i rozpuszczalnika


masy substancji

rozpuszczanej


masy substancji

rozpuszczonej w roztworze

o określonym stężeniu

i gęstości

roztworu

41. Zwiększanie

i zmniejszanie

stężenia roztworów

2

prowadzi obliczenia z wykorzystaniem pojęć: stężenie

procentowe, masa substancji, masa rozpuszczalnika, masa

roztworu podaje sposoby na zmniejszenie lub zwiększenie

stężenia roztworów

dokonuje obliczeń prowadzących do otrzymania roztworów

o innym stężeniu niż stężenie roztworu początkowego

Przykład 43. Zwiększanie

stężenia roztworu



roztworu po jego

rozcieńczeniu

Przykład 45. Obliczenie

masy rozpuszczalnika,

którą trzeba odparować,

aby uzyskać roztwór


procentowym



masy substancji

rozpuszczanej, którą

trzeba dodać, aby

otrzymać roztwór


procentowym

42.W Mieszanie

roztworówW

2 oblicza stężenie procentowe roztworu otrzymanego po

zmieszaniu roztworów o różnych stężeniachW



roztworu otrzymanego

przez zmieszanie dwóch

roztworów o różnych

stężeniach

43.

Podsumowanie

wiadomości

o wodzie

i roztworach

wodnych

1

44. Sprawdzian


Woda i roztwory

wodne

1

Kwasy (11 godzin lekcyjnych) Uczeń:

45. Elektrolity i

nieelektrolity

1

definiuje pojęcia elektrolity, nieelektrolity, wskaźniki

wymienia wskaźniki (fenoloftaleina, oranż metylowy,

wskaźnik uniwersalny)

bada wpływ różnych substancji na zmianę barwy

wskaźników

opisuje zastosowanie wskaźników

rozróżnia doświadczalnie kwasy i zasady za pomocą

Doświadczenie 33.

Badanie przewodnictwa

elektrycznego i zmiany

barwy wskaźników przez

roztwory wodne substancji

wskaźniki

oranż metylowy

uniwersalny papierek

wskaźnikowy

fenoloftaleina

elektrolity

nieelektrolity


wskaźników

46. Kwas

chlorowodorowy

i kwas

siarkowodorowy

– przykłady kwasów

beztlenowych

2

definiuje pojęcie kwasy

zapisuje wzory sumaryczne kwasów chlorowodorowego

i siarkowodorowego

opisuje budowę kwasów beztlenowych na przykładzie

kwasów chlorowodorowego i siarkowodorowego

wskazuje podobieństwa w budowie cząsteczek tych kwasów

projektuje i/lub wykonuje doświadczenie, w którego wyniku

można otrzymać kwasy chlorowodorowy i siarkowodorowy

zapisuje równania reakcji otrzymywania kwasów

chlorowodorowego i siarkowodorowego

opisuje właściwości i zastosowania kwasów

chlorowodorowego i siarkowodorowego

Doświadczenie 34.

Otrzymywanie kwasu

chlorowodorowego przez

rozpuszczenie

chlorowodoru w wodzie

Doświadczenie 35.

Otrzymywanie kwasu

siarkowodorowego przez

rozpuszczenie

siarkowodoru w wodzie

kwasy

kwas chlorowodorowy

kwas siarkowodorowy

kwas beztlenowy

reszta kwasowa

47. Kwas siarkowy(VI)

1

zapisuje wzór sumaryczny kwasu siarkowego(VI)

opisuje budowę kwasu siarkowego(VI)

wyjaśnia, dlaczego kwas siarkowy(VI) zalicza się do kwasów

tlenowych

planuje doświadczenie, w którego wyniku można otrzymać

kwas siarkowy(VI)

zapisuje równanie reakcji otrzymywania kwasu

siarkowego(VI)

podaje zasadę bezpiecznego rozcieńczania stężonego

roztworu kwasu siarkowego(VI)

opisuje właściwości i zastosowania stężonego roztworu

kwasu siarkowego(VI)

Doświadczenie 36.


stężonego roztworu kwasu

siarkowego(VI)

Doświadczenie 37.

Rozcieńczanie stężonego

roztworu kwasu

siarkowego(VI)

kwas siarkowy(VI)

kwasy tlenowe

tlenek kwasowy

oleumW


48. Kwas siarkowy(IV),

kwas azotowy(V),

kwas węglowy,

kwas fosforowy(V)

– przykłady innych

kwasów tlenowych

3

zapisuje wzory sumaryczne kwasów siarkowego(IV),

azotowego(V), węglowego, fosforowego(V)

opisuje budowę kwasów siarkowego(IV), azotowego(V),

węglowego, fosforowego(V)

opisuje budowę kwasów tlenowych i wyjaśnia, dlaczego

kwasy: siarkowy(IV), azotowy(V), węglowy i fosforowy(V)

zalicza się do kwasów tlenowych

planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w których wyniku

można otrzymać kwas: siarkowy(IV), azotowy(V), węglowy

i fosforowy(V)

zapisuje równania reakcji otrzymywania kwasów

siarkowego(IV), azotowego(V), węglowego i fosforowego(V)

opisuje właściwości i zastosowania kwasów: siarkowego(IV),

węglowego, azotowego(V) i fosforowego(V)

Doświadczenie 38.

Otrzymywanie kwasu

siarkowego(IV)

Doświadczenie 39.

Rozkład kwasu

siarkowego(IV)

Doświadczenie 40.

Działanie stężonego

roztworu kwasu

azotowego(V) na białko

Doświadczenie 41.

Otrzymywanie kwasu

węglowego

Doświadczenie 42.

Otrzymywanie kwasu

fosforowego(V)

kwas siarkowy(IV)

kwas azotowy(V)

reakcja

ksantoproteinowa

woda królewska

białkaW

kwas azotowy(III)W

kwas węglowy

kwas fosforowy(V)

49. Dysocjacja jonowa

kwasów

1

wyjaśnia, na czym polega dysocjacja jonowa

(elektrolityczna) kwasów

zapisuje równania reakcji dysocjacji jonowej kwasów

definiuje kwasy i zasady (zgodnie z teorią Arrheniusa)

wyjaśnia, dlaczego wszystkie kwasy barwią dany wskaźnik

na taki sam kolor

rozróżnia kwasy za pomocą wskaźników

wyjaśnia, dlaczego roztwory wodne kwasów przewodzą prąd

elektryczny

dzieli elektrolity ze względu na stopień dysocjacjiW

dysocjacja jonowa

równanie reakcji

dysocjacji jonowej

kwasów

reakcja odwracalna

reakcja nieodwracalna

stopniowa dysocjacjaW

kwasy (definicja

uwzględniająca termin

dysocjacji)

stopień dysocjacjiW

moc elektrolituW

elektrolity mocneW

elektrolity słabeW


50. Kwaśne opady

1

wyjaśnia pojęcie kwaśne opady

analizuje proces powstawania kwaśnych opadów i skutki ich

działania

proponuje sposoby ograniczenia powstawania kwaśnych

opadów

51. Podsumowanie

wiadomości

o kwasach

1

52. Sprawdzian


Kwasy

1

Wodorotlenki (7 godzin lekcyjnych) Uczeń:

53. Wodorotlenek sodu

i wodorotlenek

potasu

1

definiuje pojęcie wodorotlenki

zapisuje wzory sumaryczne wodorotlenków sodu i potasu

opisuje budowę wodorotlenków

planuje doświadczenia, w których wyniku można otrzymać

wodorotlenek sodu i wodorotlenek potasu

zapisuje równania reakcji otrzymywania wodorotlenków

sodu i potasu

opisuje właściwości i zastosowania wodorotlenków sodu

i potasu

Doświadczenie 43.

Otrzymywanie

wodorotlenku sodu

w reakcji sodu z wodą

Doświadczenie 44.


wodorotlenku sodu

wodorotlenki

grupa wodorotlenowa

wodorotlenek sodu

wodorotlenek potasu

tlenki zasadowe

54. Wodorotlenek

wapnia

1

zapisuje wzór sumaryczny wodorotlenku wapnia

opisuje budowę wodorotlenku wapnia

planuje i wykonuje doświadczenia, w których wyniku można

otrzymać wodorotlenek wapnia

zapisuje równania reakcji otrzymywania wodorotlenku

wapnia

Doświadczenie 45.

Otrzymywanie

wodorotlenku wapnia

w reakcji wapnia z wodą

Doświadczenie 46.

Otrzymywanie

woda wapienna

wapno palone

gaszenie wapna

wapno gaszone

mleko wapienne


opisuje właściwości wodorotlenku wapnia i jego

zastosowania (ze szczególnym uwzględnieniem

zastosowania w budownictwie)

wodorotlenku wapnia

w reakcji tlenku wapnia

z wodą

55. Wodorotlenek glinu

i przykłady innych

wodorotlenków

1

opisuje budowę wodorotlenków

zapisuje wzór sumaryczny wodorotlenku glinu

planuje i wykonuje doświadczenia otrzymywania

wodorotlenków trudno rozpuszczalnych w wodzie

zapisuje równania reakcji otrzymywania wodorotlenków

opisuje i bada właściwości amfoteryczne wodorotlenku glinu

i jego zastosowaniaW

Doświadczenie 47. Próba

otrzymania wodorotlenku

miedzi(II) i wodorotlenku

żelaza(III) z odpowiednich

tlenków metali i wody

Doświadczenie 48.

Otrzymywanie

wodorotlenku miedzi(II)

i wodorotlenku żelaza(III)

z odpowiednich chlorków

i wodorotlenku sodu

wodorotlenek glinu

wodorotlenek

miedzi(II)

wodorotlenek

żelaza(III)

56. Zasady

a wodorotlenki.

Dysocjacja jonowa

zasad

1

rozróżnia pojęcia wodorotlenek i zasada

podaje przykłady zasad i wodorotlenków na podstawie

analizy tabeli rozpuszczalności wodorotlenków

wyjaśnia, na czym polega dysocjacja jonowa

(elektrolityczna) zasad

zapisuje równania reakcji dysocjacji jonowej zasad

wyjaśnia, dlaczego wszystkie zasady barwią dany wskaźnik

na taki sam kolor

rozróżnia zasady za pomocą wskaźników

wyjaśnia, dlaczego roztwory wodne zasad przewodzą prąd

elektryczny

zasady

zasada potasowa

zasada wapniowa

zasada sodowa

dysocjacja jonowa

zasad

zasada amonowaW

amoniakW

57. pH roztworów

1

rozróżnia kwasy i zasady za pomocą wskaźników

wymienia rodzaje odczynu roztworu i przyczyny odczynu

kwasowego, zasadowego i obojętnego

wyjaśnia pojęcie skala pH

interpretuje wartość pH w ujęciu jakościowym (odczyn

odczyn roztworu

odczyn kwasowy

odczyn zasadowy

odczyn obojętny

skala pH


kwasowy, zasadowy, obojętny)

wykonuje doświadczenie, które umożliwi zbadanie wartości

pH produktów występujących w życiu codziennym człowieka

(żywność, środki czystości)

opisuje zastosowania wskaźników (fenoloftaleiny,

wskaźnika uniwersalnego)

wskaźniki pH

pehametrW

58. Podsumowanie

wiadomości

o wodorotlenkach

1

59. Sprawdzian


Wodorotlenki

1

Sole (15 godzin lekcyjnych) Uczeń:

60. Wzory i nazwy soli

2

zapisuje wzory sumaryczne soli: chlorków, siarczków,

siarczanów(VI), azotanów(V), węglanów, fosforanów(V),

siarczanów(IV)

opisuje budowę soli

tworzy nazwy soli na podstawie wzorów sumarycznych

i wzory sumaryczne soli na podstawie ich nazw

Doświadczenie 49.


wybranych soli w wodzie

Doświadczenie 50.

Badanie przewodnictwa

elektrycznego roztworu

wodnego soli

Doświadczenie 51.

Badanie odczynu wodnych

roztworów soli

sole

sole kwasów

tlenowych

sole kwasów

beztlenowych

sole podwójneW

sole potrójneW

wodorosoleW

hydroksosoleW

hydratyW

61. Dysocjacja jonowa

soli

1

wyjaśnia, na czym polega dysocjacja jonowa (elektrolityczna)

soli

zapisuje równania reakcji dysocjacji jonowej

(elektrolitycznej) wybranych soli

wyjaśnia pojęcie hydrolizaW

równanie reakcji

dysocjacji soli

reakcja hydrolizyW


62. Otrzymywanie soli

w reakcjach

zobojętniania

2

wyjaśnia, na czym polega reakcja zobojętniania

planuje doświadczalne przeprowadzenie reakcji

zobojętniania

wykonuje doświadczenie i wyjaśnia przebieg reakcji

zobojętniania (np. HCl + NaOH)

zapisuje cząsteczkowo i jonowo równania reakcji

zobojętnienia

podaje różnice między cząsteczkowym a jonowym zapisem

równania tej reakcji zobojętniania

tłumaczy rolę wskaźnika w reakcji zobojętniania

Doświadczenie 52.

Otrzymywanie soli przez

działanie kwasem na

zasadę

reakcja zobojętniania


w reakcjach metali

z kwasami

1 wyjaśnia, na czym polega mechanizm reakcji metali

z kwasami

planuje doświadczalne przeprowadzenie reakcji metalu

z kwasem

zapisuje cząsteczkowo równania reakcji metali z kwasami

Doświadczenie 53.

Reakcje magnezu z

kwasami

Doświadczenie 54.

Działanie roztworem

kwasu solnego na miedź

Doświadczenie 55.

Reakcja miedzi ze

stężonym roztworem

kwasu azotowego(V)

szereg aktywności

metali

metale szlachetne

wzajemna aktywność

metali


w reakcjach

tlenków metali

z kwasami

1 wyjaśnia, na czym polega reakcja tlenków metali z kwasami

planuje doświadczalne przeprowadzenie reakcji tlenku

metalu z kwasem

zapisuje cząsteczkowo równania reakcji tlenków metali

z kwasami

wyjaśnia przebieg tej reakcji chemicznej

Doświadczenie 56.

Reakcje tlenku magnezu

i tlenku miedzi(II)

z roztworem kwasu

chlorowodorowego


w reakcjach

wodorotlenków

metali z tlenkami

1 wyjaśnia, na czym polega reakcja wodorotlenku metalu

z tlenkiem niemetalu

planuje doświadczalne przeprowadzenie reakcji

wodorotlenku metalu z tlenkiem niemetalu i wyjaśnia

Doświadczenie 57.

Reakcja tlenku węgla(IV)

z zasadą wapniową


niemetali przebieg tej reakcji chemicznej

zapisuje cząsteczkowo równania reakcji wodorotlenku

metalu z tlenkiem niemetalu

66. Reakcje

strąceniowe

2

wyjaśnia pojęcie reakcji strąceniowej

projektuje i wykonuje doświadczenie umożliwiające

otrzymanie soli w reakcjach strąceniowych

zapisuje równania reakcji strąceniowych cząsteczkowo

i jonowo

formułuje wniosek dotyczący wyniku reakcji strąceniowej na

podstawie analizy tabeli rozpuszczalności soli i

wodorotlenków

Doświadczenie 58.

Reakcja roztworu

azotanu(V) srebra(I)

z roztworem kwasu

chlorowodorowego

Doświadczenie 59.

Reakcja roztworu

azotanu(V) wapnia

z roztworem fosforanu(V)

sodu

Doświadczenie 60.

Reakcja roztworu

siarczanu(VI) sodu

z zasadą wapniową

reakcja strąceniowa

67. Inne sposoby

otrzymywania soliW

2

wie, na czym polega reakcja metali z niemetalamiW

zapisuje równania reakcji otrzymywania soli kwasów

beztlenowych tym sposobemW

wie, na czym polega reakcja tlenków kwasowych z tlenkami

zasadowymiW

zapisuje równania reakcji otrzymywania soli kwasów

tlenowych tym sposobemW

skrócony zapis jonowy

równania reakcji

chemicznejW

68. Zastosowania soli

1

wymienia zastosowania najważniejszych soli: węglanów,

azotanów(V), siarczanów(VI), fosforanów(V) i chlorków

69. Podsumowanie

wiadomości

o solach

1


70. Sprawdzian


Sole

1

Węgiel i jego związki z wodorem (10 godzin lekcyjnych) Uczeń:

71. Naturalne źródła

węglowodorów

1

wymienia naturalne źródła węglowodorów

projektuje doświadczenie pozwalające zbadać właściwości

ropy naftowejW

wyjaśnia, na czym polega destylacja frakcjonowana ropy

naftowej i jakie są jej produktyW

określa właściwości i zastosowania produktów destylacji

ropy naftowejW

wyjaśnia, jakie są skutki wycieków ropy naftowej związanych

z jej wydobywaniem i transportemW

opisuje właściwości i zastosowanie gazu ziemnegoW

Doświadczenie 61.

Badanie właściwości ropy

naftowej

Doświadczenie 62.

Badanie wpływu ropy

naftowej na piasek i ptasie

pióro

Doświadczenie 63.

Destylacja frakcjonowana

ropy naftowej

ropa naftowa

gaz ziemny

związki organiczne

węglowodory

benzyna

nafta

olej napędowy

72. Szereg

homologiczny

alkanów

1

definiuje pojęcie węglowodory nasycone

wyjaśnia, co to są alkany i tworzy ich szereg homologiczny

tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów (na

podstawie wzorów trzech kolejnych alkanów)

układa wzór sumaryczny alkanu o podanej liczbie atomów

węgla

pisze wzory strukturalne i półstrukturalne alkanów

węglowodory

nasycone

szereg homologiczny

związki nasycone

73. Metan i etan

1

podaje miejsca występowania metanu

opisuje właściwości fizyczne i chemiczne (reakcje spalania)

metanu i etanu

wyjaśnia, jaka jest różnica między spalaniem całkowitym

a niecałkowitym

zapisuje równania reakcji spalania całkowitego

i niecałkowitego metanu i etanu

planuje doświadczenie umożliwiające zbadanie rodzajów

Doświadczenie 64.

Badanie rodzajów

produktów spalania

metanu

metan

etan

spalanie całkowite

spalanie niecałkowite


produktów spalania metanu

opisuje zastosowania metanu i etanu

74. Właściwości

alkanów

1

wyjaśnia zależność między długością łańcucha węglowego

a stanem skupienia, lotnością i palnością alkanów


i niecałkowitego alkanów

Doświadczenie 65.

Obserwacja procesu

spalania gazu z

zapalniczki (butanu)

Doświadczenie 66.


benzyny

75. Szeregi

homologiczne

alkenów i alkinów

1

definiuje pojęcie węglowodory nienasycone

wyjaśnia budowę cząsteczek alkenów i alkinów i na tej

podstawie klasyfikuje je jako węglowodory nienasycone

tworzy szeregi homologiczne alkenów i alkinów

podaje wzory ogólne szeregów homologicznych alkenów

i alkinów

podaje zasady tworzenia nazw alkenów i alkinów

na podstawie nazw alkanów

zapisuje wzory strukturalne i półstrukturalne alkenów

i alkinów

węglowodory

nienasycone

alkeny

alkiny

wiązanie wielokrotne

76. Eten i etyn jako

przykłady

węglowodorów

nienasyconych

3

opisuje właściwości (spalanie, przyłączanie bromu i wodoru)

etenu i etynu

projektuje doświadczenie umożliwiające odróżnienie

węglowodorów nasyconych od nienasyconych


i niecałkowitego, przyłączania bromu i wodoru

do węglowodorów nienasyconych

opisuje zastosowania etenu i etynu

wyjaśnia, na czym polega reakcja polimeryzacji

zapisuje równanie reakcji polimeryzacji etenu

opisuje właściwości i zastosowania polietylenu

Doświadczenie 67.

Otrzymywanie etenu

i badanie jego właściwości

Doświadczenie 68.

Otrzymywanie etynu

i badanie jego właściwości

eten

etyn

reakcja przyłączania

(addycji)

polietylen

katalizator

monomer

polimer

reakcja polimeryzacji

tworzywa sztuczneW

piroliza metanuW


charakteryzuje tworzywa sztuczneW

podaje właściwości i zastosowania wybranych tworzyw

sztucznychW

trimeryzacjaW

77. Podsumowanie

wiadomości

o węglowodorach

1

78. Sprawdzian


Węgiel i jego

związki z wodorem

1

Pochodne węglowodorów (12 godzin lekcyjnych) Uczeń:

79. Szereg

homologiczny

alkoholi

1

opisuje budowę cząsteczki alkoholi

wskazuje grupę funkcyjną alkoholi i podaje jej nazwę

wyjaśnia, co to znaczy, że alkohole są pochodnymi

węglowodorów

tworzy nazwy prostych alkoholi

zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne prostych alkoholi

tworzy szereg homologiczny alkoholi na podstawie szeregu

homologicznego alkanów

alkohole

grupa funkcyjna

grupa hydroksylowa

80. Metanol i etanol

jako przykłady

alkoholi

1

opisuje właściwości i zastosowania metanolu i etanolu

projektuje doświadczenie umożliwiające zbadanie

właściwości etanolu

bada właściwości etanolu

zapisuje równania reakcji spalania metanolu i etanolu

opisuje negatywne skutki działania etanolu na organizm

ludzki


a stanem skupienia i aktywnością chemiczną alkoholiW

Doświadczenie 69.


etanolu

Doświadczenie 70.


etanolu

metanol

etanol

fermentacja

alkoholowa

enzymy

kontrakcja

spirytus

alkoholizm


81. Glicerol jako

przykład alkoholu

polihydroksylowego

1

zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny glicerolu

wyjaśnia nazwę systematyczną glicerolu (propanotriol)


właściwości glicerolu

zapisuje równania reakcji spalania glicerolu

bada i opisuje właściwości glicerolu

wymienia zastosowania glicerolu

Doświadczenie 71.


glicerolu

alkohole

monohydroksylowe

alkohole

polihydroksylowe

glicerol

82. Szereg

homologiczny

kwasów

karboksylowych

1

podaje przykłady kwasów organicznych występujących

w przyrodzie i wymienia ich zastosowania

opisuje budowę kwasów karboksylowych

wskazuje grupę funkcyjną kwasów karboksylowych i podaje

jej nazwę

wyjaśnia, co to znaczy, że kwasy karboksylowe

są pochodnymi węglowodorów

tworzy szereg homologiczny kwasów karboksylowych

na podstawie szeregu homologicznego alkanów

tworzy nazwy prostych kwasów karboksylowych i zapisuje

ich wzory sumaryczne i strukturalne

podaje nazwy zwyczajowe i systematyczne kwasów

karboksylowych

kwasy organiczne

kwasy karboksylowe

grupa karboksylowa

kwas metanowy

kwas etanowy

83. Kwas metanowy

i kwas etanowy jako

przykłady kwasów

karboksylowych

2

bada i opisuje właściwości i zastosowania kwasów:

metanowego i etanowego (octowego)


właściwości kwasu etanowego (reakcja spalania, odczyn,

reakcje z: zasadami, metalami i tlenkami metali)

zapisuje równania reakcji spalania, dysocjacji jonowej

(elektrolitycznej), reakcji z zasadami, metalami i tlenkami

metali kwasów metanowego i etanowego (octowego)

Doświadczenie 72.


kwasu octowego

Doświadczenie 73.

Badanie odczynu wodnego

roztworu kwasu octowego

Doświadczenie 74.

Reakcja kwasu octowego

z magnezem

Doświadczenie 75.

fermentacja octowa

sól kwasu

karboksylowego



z zasadą sodową

Doświadczenie 76.


z tlenkiem miedzi(II)

Doświadczenie 77.

Badanie palności kwasu

octowego

84. Wyższe kwasy

karboksylowe

1

wyjaśnia budowę cząsteczek wyższych kwasów

karboksylowych

podaje nazwy wyższych kwasów karboksylowych nasyconych

(palmitynowy, stearynowy) i nienasyconych (oleinowy)

zapisuje wzory kwasów palmitynowego, stearynowego

i oleinowego

opisuje właściwości długołańcuchowych kwasów

karboksylowych


właściwości wyższych kwasów karboksylowych (właściwości

fizyczne, spalanie, reakcja z zasadą sodową)

zapisuje równania reakcji spalania wyższych kwasów

karboksylowych i reakcji z zasadą sodową

projektuje doświadczenie umożliwiające odróżnienie kwasu

oleinowego od palmitynowego lub stearynowego


a stanem skupienia i aktywnością chemiczną kwasów

karboksylowych

Doświadczenie 78.


wyższych kwasów

karboksylowych

Doświadczenie 79.

Reakcja kwasu

stearynowego z zasadą

sodową

wyższe kwasy

karboksylowe

kwasy tłuszczowe

kwas palmitynowy

kwas stearynowy

kwas oleinowy

stearyna

mydło

stearynian sodu

85. Estry

2

wyjaśnia, na czym polega reakcja estryfikacji

zapisuje równania reakcji prostych kwasów karboksylowych

z alkoholami monohydroksylowymi

wskazuje grupę funkcyjną we wzorze estru

Doświadczenie 80.

Reakcja alkoholu

etylowego z kwasem

octowym

estry

reakcja estryfikacji

grupa estrowa

hydroliza


tworzy nazwy estrów pochodzących od podanych nazw

kwasów i alkoholi

projektuje doświadczenie umożliwiające otrzymanie estru

o podanej nazwie

opisuje właściwości estrów w aspekcie ich zastosowań

podaje występowanie estrów w przyrodzie

hydroliza estrów

86. Aminy i aminokwasy

pochodne

węglowodorów

zawierające azot

1

opisuje budowę amin na przykładzie metyloaminy

wskazuje grupę funkcyjną amin i podaje jej nazwę

wyjaśnia, co to znaczy, że aminy są pochodnymi

węglowodorów

opisuje właściwości fizyczne i chemiczne amin na

przykładzie metyloaminy

opisuje budowę aminokwasów na przykładzie glicyny

wskazuje grupy funkcyjne aminokwasów i podaje ich nazwy

wyjaśnia mechanizm powstawania wiązania peptydowego

opisuje właściwości fizyczne i chemiczne aminokwasów na

przykładzie glicyny

Doświadczenie 81.


fizycznych i chemicznych

glicyny

aminy

grupa aminowa

metyloamina

zasady organiczne

aminokwasy

glicyna

wiązanie peptydowe

87. Podsumowanie

wiadomości

o pochodnych

węglowodorów

1

88. Sprawdzian


Pochodne

węglowodorów

1

Substancje o znaczeniu biologicznym (11 godzin lekcyjnych) Uczeń:

89.P Składniki

chemiczne

żywnościP

1 wymienia składniki chemiczne żywności i miejsce ich

występowaniaP

wyjaśnia rolę składników chemicznych żywności

składniki chemiczne

żywnościP


w prawidłowym funkcjonowaniu organizmuP

składniki chemiczne żywnościP

90. Tłuszcze

2

wyjaśnia charakter chemiczny tłuszczów

klasyfikuje tłuszcze pod względem pochodzenia, stanu

skupienia i charakteru chemicznego

opisuje właściwości fizyczne tłuszczów

projektuje doświadczenie umożliwiające odróżnienie

tłuszczu nienasyconego od nasyconego

wyjaśnia, na czym polega utwardzanie tłuszczów

opisuje, na czym polega próba akroleinowaW

zapisuje równanie reakcji otrzymywania tłuszczu w wyniku

estryfikacji glicerolu z wyższym kwasem tłuszczowymW

opisuje, na czym polega metaboliczna przemiana

tłuszczówW

Doświadczenie 82.


tłuszczów

Doświadczenie 83.

Odróżnianie tłuszczów

roślinnych od zwierzęcych

Doświadczenie 84.

Odróżnianie tłuszczu od

substancji tłustej

tłuszcze

cząsteczka tłuszczu

tłuszcze zwierzęce

tłuszcze roślinne

tłuszcze nasycone

tłuszcze nienasycone

utwardzanie tłuszczów

akroleinaW

próba akroleinowaW

lipazyW

hydroliza tłuszczówW

91. Białka

2

definiuje białka jako związki chemiczne powstające

z aminokwasów

wymienia pierwiastki chemiczne, których atomy wchodzą

w skład cząsteczek białek

bada zachowanie się białka pod wpływem ogrzewania,

stężonego etanolu, kwasów i zasad, soli metali ciężkich

(np. CuSO4) i soli kuchennej

wymienia rodzaje białek

opisuje właściwości białek

planuje doświadczenie umożliwiające zbadanie właściwości

białek

opisuje różnice w przebiegu denaturacji i koagulacji białek

wylicza czynniki, które wywołują procesy denaturacji i

koagulacji białek

wykrywa obecność białka w różnych produktach

spożywczych

Doświadczenie 85.

Badanie składu

pierwiastkowego białka

Doświadczenie 86.

Wykrywanie białek

Doświadczenie 26.


białek

Doświadczenie 87.

Wykrywanie białek we

włóknach naturalnych

białka

białka proste

białka złożone

aminokwasy białkowe

aminokwasy

niebiałkowe

peptydy

reakcja

ksantoproteinowa

reakcja biuretowa

koagulacja

denaturacja

wysalanie białka

zol

żel

peptyzacja


planuje doświadczenie umożliwiające zbadanie składu

pierwiastkowego białekW

92. Monosacharydy

1

wymienia pierwiastki chemiczne, których atomy wchodzą

w skład cząsteczek sacharydów (cukrów)

dokonuje podziału sacharydów na monosacharydy,

oligosacharydy i polisacharydy (cukry proste i złożone)

podaje wzór sumaryczny monosacharydów: glukozy

i fruktozy

planuje doświadczalne badanie właściwości fizycznych

glukozy

bada i opisuje właściwości fizyczne, występowanie

i zastosowania glukozy

planuje doświadczenie umożliwiające zbadanie składu

pierwiastkowego sacharydówW

doświadczalnie przeprowadza reakcje charakterystyczne

glukozy: próbę Trommera i próbę TollensaW

Doświadczenie 88.

Badanie składu

pierwiastkowego

sacharydów

Doświadczenie 89.


glukozy


TrommeraW


Tollensa (próba lustra

srebrnego) W

sacharydy

cukry proste

monosacharydy

oligosacharydy

polisacharydy

węglowodany

glukoza

fruktoza

izomery

próba TrommeraW

próba TollensaW

93. Disacharydy

1

podaje wzór sumaryczny sacharozy

bada i opisuje właściwości fizyczne, występowanie

i zastosowania sacharozy

sprawdza doświadczalnie, czy sacharoza wykazuje

właściwości redukująceW

wyjaśnia, na czym polega reakcja hydrolizy sacharozy i jakie

jest jej znaczenie w organizmie podczas trawienia

zapisuje równanie reakcji sacharozy z wodą za pomocą

wzorów sumarycznych

Doświadczenie 92.


sacharozy


Trommera W

disacharydy

dwucukry

sacharoza

cukier trzcinowy

cukier buraczany

94. Polisacharydy

1 opisuje występowanie skrobi i celulozy w przyrodzie

podaje wzory sumaryczne skrobi i celulozy

opisuje właściwości fizyczne skrobi i celulozy, i wymienia

różnice

wykrywa obecność skrobi w różnych produktach

Doświadczenie 94.


skrobi

Doświadczenie 95.


polisacharydy

cukry złożone

skrobia

kleik skrobiowy

reakcja


spożywczych

bada doświadczalnie właściwości skrobi

opisuje znaczenie i zastosowania skrobi i celulozy

skrobi charakterystyczna

skrobi

celuloza

błonnik

dekstrynyW

95.W Substancje silnie

działające na

organizm

człowiekaW

1

wymienia rodzaje uzależnieńW

opisuje substancje powodujące uzależnieniaW

wyjaśnia, jakie są skutki uzależnieńW

uzależnienieW

lekozależnośćW

nikotynizmW

narkomaniaW

farmakologiaW

narkotykiW

kokainaW

morfinaW

heroinaW

amfetaminaW

kwas -hydromasłowyW

placeboW

nikotynaW

bierni palaczeW

kawaW

herbataW

kofeinaW

96. Podsumowanie

wiadomości

o substancjach

o znaczeniu

biologicznym

1

97. Sprawdzian


1


Substancje

o znaczeniu

biologicznym

Redakcja merytoryczna: Edyta Ładna

Redakcja językowa: Anna Palusińska

Documents

Teresa Kulawik, Maria Litwin - mrat.pl · Chemia Nowej Ery Program nauczania chemii w gimnazjum Spis treści 1. Wstęp – charakterystyka programu, założenia dydaktyczne i wychowawcze