1

Opracowały: mgr Joanna Ulaczyk i mgr Olga Gołacka

Terapia wielozmysłowa we wczesnym wspomaganiu rozwoju małego dziecka

Wstęp

Kiedy rodzi się dziecko, oczekiwania rodziców są różne. Niektórzy z nich wyobrażają sobie, że ich dziecko odziedziczy wspaniałe cechy

charakteru, urodę, zainteresowania. Nikt jednak nie marzy o urodzeniu dziecka niepełnosprawnego.

Zdiagnozowanie choroby oznacza często konieczność pożegnania się z marzeniami i ambicjami związanymi z prawidłowym rozwojem

dziecka, jego edukacją i osiągnięciami. Rodziny dotknięte chorobą dziecka w różny sposób próbują sobie radzić z tą trudną sytuacją, która ich

dotknęła. Kiedy jest im trudno pogodzić się z usłyszaną diagnozą, szukają pomocy często u wielu specjalistów, poddają swoje dziecko intensywnej

rehabilitacji. Wielu z rodziców załamuje się i przyjmuje niewłaściwy sposób postępowania. Często jest to nadmierna opieka polegająca na

wyręczaniu dziecka w różnych czynnościach lub na przesadnej rehabilitacji lub też zupełny bark podejmowania jakichkolwiek działań

zapobiegawczych. Wielu rodziców szuka specjalistów, którzy natychmiast wyleczą ich dziecko lub cudowny środek, lekarstwo, zabieg. Oczekują

jednoznacznej diagnozy, konkretnych informacji o nazwie, przyczynach i przebiegu „choroby”, kolejnych skierowań na badania diagnostyczne i

zabiegi lecznicze.

Dzięki pracy zespołu wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, rodzice dowiadują się, że z tą chorobą trzeba nauczyć się „jakoś” żyć. Ważne jest,

aby to „jakoś” było jak najlepsze. Choroba dziecka nie może stać się wyrokiem, ponieważ może to wpływać na sytuację całej rodziny.

2

Podstawa prawna

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 lutego 2009 r. w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci (Dz. U. Nr23, poz. 133)Rozporządzenie określa warunki organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci, mającego na celu pobudzanie psychoruchowego ispołecznego rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole oraz kwalifikacje wymagane od osób prowadzącychwczesne wspomaganie, a także formy współpracy z rodziną dziecka.Niniejsze rozporządzenie ma na celu dostosowanie przepisów tego rozporządzenia do przepisów obowiązującego art. 71 b ustawy o systemie oświaty,gdyż na mocy zmiany art. 71b ust. 2a i 2b ustawy o systemie oświaty dokonanej ustawą z dnia 11 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o systemieoświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 80, poz. 542) niepubliczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradniespecjalistyczne uzyskały prawo do organizowania zespołów wczesnego i wspomagania rozwoju dziecka i prowadzenia wczesnego wspomaganiarozwoju dzieci. Dotychczas jedynie publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne miały prawo do tworzeniazespołów wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w celu pobudzania psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka, od chwili wykrycianiepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole, prowadzonego bezpośrednio z dzieckiem i jego rodziną.Przedmiotowe rozporządzenie było poprzedzone rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 4 kwietnia 2005 r. w sprawieorganizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci (Dz. U. Nr 68, poz. 587), które utraciło moc z dniem 24 maja 2007 r. na podstawie art. 1 pkt21 ustawy z dnia 11 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 80, poz. 542).

Zespół Wczesnego Wspomagania Rozwoju Dziecka przy SOSW w Świnoujściu

Pomysł utworzenia w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Świnoujściu Zespołu Wczesnego Wspomagania Rozwoju Dziecka

zrodził się w lutym 2008 roku. Powstał jako inicjatywa pedagogów i odpowiedź na potrzeby małych potrzebujących dzieci i ich rodziców.

Naszą ofertę skierowaliśmy przede wszystkim do dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej, ze sprzężonymi niepełnosprawnościami, do

dzieci z zespołem Downa, z cechami autyzmu, zaburzoną sprawnością psychomotoryczną. Już wówczas doskonale wiedzieliśmy, że im wcześniej

3

podjęta terapia, tym skuteczniejszy efekt rehabilitacyjny i rewalidacyjny, łatwiejsze zniwelowanie dysharmonii rozwojowych, kompensowanie

deficytów i wyrównywanie szans w stosunku do pełnosprawnych rówieśników. Naszą ambicją było utworzenie dobrze wyposażonego gabinetu

wczesnego wspomagania, pozyskanie dzieci i ich rodziców, pokazanie, że można nam zaufać bo w swych działaniach jesteśmy rozważni,

konsekwentni i mamy doświadczenie. Dzisiaj, dysponujemy już wiedzą pełną i usystematyzowaną, popartą czteroletnimi działaniami, które mogą być

użyte wszędzie tam, gdzie pracuje się z małym dzieckiem. Jesteśmy o te nowe działania i nowe doświadczenia bogatsi. Dzięki wysiłkowi wszystkich

nauczycieli naszego Ośrodka mamy wspaniałą bazę, doskonale wyposażone w specjalistyczny sprzęt sale terapeutyczne i gabinety.

Każdemu dziecku Zespół zapewnia indywidualne zajęcia ze specjalistami: pedagogiem specjalnym, logopedą, rehabilitantem, terapeutą SI. Dla

każdego dziecka opracowuje się i poddaje okresowej ewaluacji indywidualny program terapii IPWW. Ponadto nasz Zespół zapewnia konsultacje

psychologa.

W chwili obecnej Ośrodek dysponuje nowoczesną i bogatą bazą dydaktyczną, w tym;

· Gabinetem Wczesnego Wspomagania,

· Salą Rehabilitacyjną,

· Salą Integracji Sensorycznej,

· Gabinetem Logopedycznym,

Nasze działania opierają się na:

· diagnoza wstępna i funkcjonalna,

· precyzyjny wywiad z rodzicem dotyczący etiologii deficytów,

· wspólne z rodzicem wypełniamy wstępny arkusz obserwacji w celu oceny poziomu funkcjonowania dziecka,

· obserwacja dziecka w trakcie zajęć,

· konstruowanie IPWW i jego ciągła ewaluacja,

· rozumna konsekwencja i współpraca w realizacji IPWW pomiędzy członkami Zespołu,

4

· współpraca w realizacji IPWW z rodzicem.

Podążamy za dzieckiem i metody pracy dostosowujemy do jego indywidualnych potrzeb rozwojowych i możliwości psychofizycznych. Dobór metod

pracy określa:

· własne wieloletnie doświadczenie,

· fachowa literatura przedmiotu,

· przemyślenia i refleksje,

· nowatorskie pomysły pedagogów specjalnych ,

W naszej codziennej praktyce zawodowej wykorzystujemy to, co niosą nam współczesne nauki: pedagogika, psychologia, neurologia, psychiatria,

rehabilitacja, logopedia.

Stosujemy w terapii wielozmysłowej:

· elementy ruchu rozwijającego W. Sherbourne,

· wybrane aktywności programu M.Ch Knillów (świadomość ciała, kontakt, komunikacja),

· elementy metody integracji sensorycznej wg J.Ayres,

· elementy stymulacji polisensorycznej: "Czterech Pór Roku",

· elementy metody dobrego startu Marty Bogdanowicz,

· ćwiczenia grafomotoryczne również Marty Bogdanowicz.

· różne techniki relaksacyjne, masażyki, zabawy paluszkowe, wyliczanki, elementy pedagogiki zabawy, itp.

Obszary oddziaływań wychowawczych i terapeutycznych obejmują cztery podstawowe sfery:

· sferę poznawczą: poprzez zastosowanie najróżniejszych ćwiczeń ogólnostymulujących,

· sferę ruchową: poprzez ćwiczenia małej i dużej motoryki,

5

· sferę społeczno-emocjonalną,

· komunikację poprzez ćwiczenia logopedyczne, artykulacyjne, dzwiękonaśladowcze i inne.

Efekty naszej pracy to przede wszystkim:

· podniesienie poziomu ogólnego funkcjonowania dziecka we wszystkich sferach jego rozwoju,

· zapoczątkowanie procesu korygowania zaburzonych funkcji,

· kompensowanie braków w rozwoju fizycznym i psychicznym,

· rozwój aktywności własnej,

· chęć poznawania otaczającego świata,

· zwiększenie stopnia integracji społecznej i nawiązywania kontaktów z rówieśnikami.

W naszej pracy ważnym partnerem jest rodzic dziecka, bo tak naprawdę to on jest najważniejszym i najskuteczniejszym terapeutą swojego

dziecka. Dlatego nasz Zespół przywiązuje bardzo wielką wagę do tego, aby z rodzicem współpracować na co dzień. Przede wszystkim w momencie,

kiedy dziecko trafia do Zespołu terapeuci przeprowadzają bardzo szczegółowy wywiad dotyczący etiologii deficytów i obecnej sytuacji w jakiej

dziecko się znajduje. Następnie terapeuta wraz z rodzicem wypełnia arkusz obserwacji dotyczący oceny poziomu funkcjonowania dziecka. Na

cotygodniowych spotkaniach, również wspólnie analizujemy i oceniamy zachowania dziecka i pomagamy rodzicowi w odpowiedniej ich

interpretacji, pokazujemy drogi prawidłowego postępowania czy reagowania na nie. Sugerujemy rodzicowi założenie zeszytu obserwacji, po to, aby

mógł w nim prowadzić własny pomiar postępów. Pomagamy rodzicowi w prawidłowej organizacji czasu dla dziecka, czyli tzw. czasu aktywnego i

nieaktywnego, tak aby rodzic również znalazł czas dla siebie samego, co pozwoli mu odpocząć i nabrać sił. Zapewniamy pomoc w prezentowaniu

różnych form i metod pracy poprzez szczegółowy instruktaż. Pomagamy opracować odpowiedni system nagród i kar. Wzmacniamy pozycję dziecka

ukazując jego dobre i mocne strony. Pomagamy w wyposażeniu w niezbędny sprzęt rehabilitacyjny.

6

Diagnoza i ocena poziomu rozwoju małego dziecka – ogólna charakterystyka

ROZWÓJ CZYNNOŚCI NEUROLOGICZNYCH

Odruch - reakcja Miesiąc RokWiek 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16Odruch pełzaniaOdruch chodzeniaNaprzemienny wyprostWyprostny rąkWyprostny nógPodparciaZginania - cofaniaChwytny rękiChwytny stopyMoroSkrócenia tułowiaToniczny szyjnyPoszukiwania i ssania

Prostowania głowyProstowania szyiOdwracanie tułowiaReakcja na unoszenieZwracania tułowiaLandauaObręczy barkowejObręczy biodrowejSpadochronowyNa bokiDo przodu

7

W tyłPrzy zachwianiuNa brzuchuNa plecachSiedzącNa czworakachStojąc

Reakcje odruchowePierwotne Prostowanie -

wstawanieZachowanie wyprostnych odruchów

obronnych przy upadaniuRównowaga przy skłonach

Czynności neurologiczneBardzo czynne Mało czynne Nieczynne

Uwaga! Diagramu nie należy traktować jako testu. Służy on do własnych informacji i mniej szczegółowej oceny.

Opracowanie: Pomorskie CTPmgr Jerzy Jarosław Jurczyszyn

Aby pomóc dziecku w zmniejszeniu skutków ewentualnej niepełnosprawności, należy jak najwcześniej postawić diagnozę. Diagnoza powinna

być kompleksowa i stać się punktem, wyjścia do przygotowania profesjonalnego Indywidualnego Programu Wczesnego Wspomagania.

Sam termin „diagnoza” w ogólnym znaczeniu oznacza zbieranie danych umożliwiających poznanie stanu fizycznego i psychicznego dziecka.

W przygotowaniu kompleksowej diagnozy biorą udział: lekarz pediatra, neurolog, ortopeda, laryngolog, okulista, rehabilitant, logopeda, psycholog,

pedagog specjalny.

Niepokojące objawy występujące zaraz po urodzeniu mogą, ale nie muszą, być związane z uszkodzeniem układu nerwowego. Taką diagnozę

może postawić tylko lekarz. Mówi się wówczas, że jest to diagnoza medyczna. Wczesne wykrycie nieprawidłowości neurologicznej jest nie do

przecenienia – umożliwia skuteczne leczenie oraz w wielu przypadkach wczesną rehabilitację małych pacjentów.

Diagnoza medyczna może być przygotowana na długo przez urodzeniem dziecka dzięki badaniom prenatalnym, które umożliwiają podjęcie leczenia

w życiu płodowym. Bardzo istotna jest również diagnoza rozwoju psychicznego dziecka. Pierwsza informacja o rozwoju psychicznym jest ocena

8

odruchów bezwarunkowych: pokarmowego, obronnego, orientacyjnego. Na bazie odruchów bezwarunkowych wykształca się całe bogactwo

odruchów warunkowych. Pierwsze oznaki tworzenia się odruchów warunkowych można zauważyć około15 dnia życia na podstawie odruchu

orientacyjnego. Dla rozumienia rozwoju psychicznego dziecka niezbędna jest znajomość fizjologii wyższej czynności nerwowej. U podstaw rozwoju

czynności psychicznych leży odruch warunkowy. Wszelkie zjawisko zewnętrzne jest bodźcem dla układu nerwowego. Narządu odbierające bodźce

zewnętrzne nazywamy zmysłami lub receptorami zewnętrznymi. Bodźce odebrane przez zmysły przenoszą się drogą nerwową do odpowiednich

ośrodków w centralnym układzie nerwowym, gdzie następuje ostateczna analiza podrażnienia. Dalszą i równoczesną czynnością jest synteza, tj.

łączenia danego zjawiska z dowolną czynnością organizmu.

Kora mózgowa posiada syntezoalalizatory dla bodźców idących zarówno z zewnętrznego i wewnętrznego świata i wewnętrznego środowiska

organizmu. Na podstawie czynności syntezoanalizatorów wykształca się odruchy warunkowe, będą Ce nabytymi czasowymi połączeniami między

różnymi punktami kory mózgowej. Wytwarzanie tych połączeń i ich wygasanie stanowi rozwój czynności psychicznych oraz istotę rozwoju

psychicznego i wychowania dziecka.

Kiedy zachodzi potrzeba określania stopnia rozwoju umysłowego dziecka celem przekonania się, czy i o ile istnieje u dzieci opróżnienie

rozwoju intelektualnego? Stopień rozwoju intelektualnego określa się obliczając tzw. iloraz inteligencji. iloraz inteligencji oblicza się w ten sposób,

że wiek rozwoju dzieli się przez wiek życia. Określanie stopnia inteligencji według testów może być nieprecyzyjne zwłaszcza, jeśli jest wykonywane

jednorazowo i przez osobę obcą i dlatego wnioski z wyników badania testami należy wyciągać bardzo ostrożnie.

Wiek rozwoju

Współczynnik ilorazu rozwoju (Q/R) = -----------------------------------x 100

Wiek życia

Do oceny rozwoju małych dzieci stosuje się np. skalę rozwoju Arnolda Gesella oraz skalę rozwoju psychoruchowego (0-3 lata) O. Brunet i L.

Leizine. Normy rozwojowe stanowią wykaz czynności i form zachowania dziecka w poszczególnych miesiącach życia i odnoszą się zarówno do

rozwoju ruchowego, jak i do rozwoju psychicznego. Rodzaje czynności dziecka Gesell dzieli na 4 sfery: motorykę, przystosowanie (adaptację), mowę

i dojrzałość społeczna.

Test Denvera – orientacyjny test rozwoju.

9

Kolejnym testem służącym do oceny rozwoju psychoruchowego dziecka jest test DENVERA pełna nazwa Denver Developmental Sereening

Test (DDST). Opracowany został przez Frankenburga i współpracowników w Ośrodku Medycznym Uniwersytetu w Colorado. Przeznaczony jest on

dla osób, które nie posiadają przygotowania psychologicznego np. lekarzy pediatrów. Jako test typu przesiewowego pozwala na wstępną orientację

odnoszącą się do poziomu rozwoju dziecka oraz sygnalizuje, które dziecko wymaga pogłębionych badań specjalistycznych. Skala DENVERA została

wystandaryzowana na 1036 zdrowych dzieciach w wieku od 2 tygodni do 6 lat. Zawiera 105 prób, dla których podano wentyle 25,50, 75 i 90.

wyznaczniki rozwoju są przedstawione w formie graficznej, co pozwala na jednym arkuszu zapisu dokonać kolejnych ocen i umożliwia analizę

dynamiki rozwoju dziecka. Wydaje się, że test DENVERA może być bardzo pomocny dla praktyki psychologicznej, zwłaszcza wtedy, gdy

organizacja opieki nad dzieckiem wymaga współpracy wielu specjalistów. Test Denvera okazywał się niezwykle pomocny we współpracy z

pedagogiem, który mógł natychmiast podjąć działania interwencyjne. Po latach pracy dokonano rewizji testu i zmienił kryteria interpretacji. Nowa

wersja testu nosi nazwę The Revised Denver developmental Test – RDEST.

Próby zawarte w teście podzielono na 4 sfery:

1. Sfera indywidualno – społeczna ze zbirem prób, które określają zdolność dziecka do samodzielności oraz współdziałania z ludźmi.

2. Sfera koordynacji wzrokowo- ruchowej określająca adaptację i zdolność w zakresie chwytania przedmiotów i manipulowania nimi.

3. Sfera rozwoju mowy, która ocenia zdolność dziecka do mówienia, słuchania i wykonywania poleceń.

4. Sfera lokomocji i koordynacji postaw – określa ona zdolność dziecka do siadania, chodzenia i skakania.

Nie wszystkie sfery rozwoju dziecka mają równie dużą wartość diagnostyczną. Sfera ruchowa dla celów diagnostycznych, a głownie dla

rokowania nie zawsze ma istotne znaczenie: np. dziecko znacznie opóźnione w rozwoju umysłowym może zacząć chodzić w odpowiednim dla tej

funkcji. Poza oceną poszczególnych sfer istotne jest wyrobienie sobie opinii na temat: zachowania się dziecka, jego żywotności, stopnia

zainteresowania otoczeniem, koncentracji, sposobu działania czyli wszystkich wskaźników, których nie obejmuje żadna skala i punktacja. Objawy te

mają szczególne znaczenie przy określaniu możliwości rozwojowych dzieci.1

Monachijska funkcjonalna diagnostyka rozwojowa2

Metoda wywodzi się z Niemiec jej twórcą jest prof. T. Hellbruggeg. W Polsce powstała Fundacja „Promyk Słońca” będąca odłamem organizacji

niemieckiej zajmującej się rozpowszechnianiem tego sposobu diagnozowania małych dzieci. Diagnoza ta obejmuje ocenę rozwoju dziecka w wieku

1 Polskie Centrum Terapii Pedagogicznej; Bądź terapeutą własnego dziecka, Wczesna Interwencja; Koszalin 20022 M. Drewniakowa; Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa, wyd. Kraków 1995

10

od 1 miesiąca życia do 3 lat. Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa kładzie nacisk na wychwycenie deficytów rozwojowych i ich

odpowiednie leczenie w ramach rehabilitacji wieku rozwojowego.

Diagnoza ta obejmuje:

- diagnostykę wieku chodzenia

- diagnostykę sprawności manualnej

- diagnostykę wieku percepcji

- diagnostykę wieku mówienia

- diagnostykę wieku rozumienia mowy

- diagnostykę wieku społecznego

- diagnostykę w zakresie samodzielności

Metoda ta pozwala na wczesne wykrycie zaburzeń rozwojowych i zastosowanie wczesnej rehabilitacji ruchowej, psychologicznej i pedagogicznej,

dając dziecku szansę skompensowania zaburzonego rozwoju.

Test PEP - R3

PEP – R jest zestawem form zachowań i umiejętności, który służy do diagnozowania charakterystycznych dla danego dziecka sposobu uczenia

się. Test przeznaczony jest dla dzieci w wieku od sześciu miesięcy do siedmiu lat. W przypadku opóźnionego rozwoju, czyli poniżej poziomu

pierwszej klasy podstawowej dostarcza informacji o dzieciach do dwunastego roku życia.

Używany w ocenie dziecka PEP – R dostarcza nam informacji na temat rozwoju umiejętności naśladowania, percepcji, motoryki małej i dużej,

koordynacji wzrokowo – ruchowej, czynności poznawczych, komunikacji i mowy czynnej. Umiejętności w tych dziedzinach sprawdzane są w 131

zadaniach, przedstawionych w „Podręczniku testu PEP –R”. Zadania testowe zawierają elementy kilku sfer rozwoju. Sfery te należy traktować jako

kompatybilne ze sobą:

3 E. Schopler, R. J. Reichler, A. Bashford, M. Lansing, L. M. Marcus; Profil psychoedukacujny, wyd. Gdańsk 1995

11

1. Naśladowanie

Część testu dotycząca naśladowania składa się z 16 zadań, zadnia oceniają możliwości dziecka do naśladowania dźwięków i ruchów. Sfera ta jest

szczególnie ważna dla rozwoju mowy, ponieważ wykształca się poprzez naśladowanie. Naśladowanie odgrywa bardzo ważną rolę w procesie

przystosowania się do życia w społeczeństwie, uczą się nowych zachowań, reakcji i współpracy. Test daje możliwość usystematyzowanego zapisu

możliwości dziecka, nauczenia się odpowiednich reakcji społecznych w różnych środowiskach. Zadania w tej części testu obejmują naśladowanie

ruchów ciała, naśladowanie używania pewnych przedmiotów, naśladowanie dźwięków i słów demonstrowanych przez badającego.

2. Percepcja

Część dotycząca percepcji składa się z 13 zadań oceniających percepcję słuchową i wzrokową. Dzieci autystyczne mają zazwyczaj problemy z

odbiorem informacji za pomocą zmysłów. Ze względu na szczególne trudności z zakresie postrzegania opisywanych dzieci, zadania są dostosowane

do potrzeb dzieci młodszych. Polegają na obserwowaniu poruszających się baniek mydlanych, przeglądaniu obrazków w książce, reagowaniu na

dźwięki. Zadania dla dzieci na wyższym poziomie to: rozpoznawanie kształtów, rozmiarów i kolorów również szukanie przedmiotu schowanego pod

kubeczkiem.

3. Motoryka mała i duża

Część dotycząca motoryki małej składa się z 16 zadań natomiast część dotycząca motoryki dużej z 18. Zadania sprawdzają poziom

samodzielności, które są normalnie opanowane w wieku 3 – 4 lat. Zadania dotyczące motoryki małej polegają m. in. Na odkręcaniu pokrywki.

Zadania służące ocenie motoryki dużej to m. in. Samodzielne chodzenie czy łapanie piłki.

4. Koordynacja wzrokowo – ruchowa

Ta część zawiera 15 zadań w skład, których wchodzą badania koordynacji wzrokowo - ruchowej i motoryki małej. Opanowanie tej dziedziny są

podstawą opanowania umiejętności pisania i rysowania. Zadania w tej część to m. in. rysowanie, wodzenie palcem po śladzie.

5. Czynności poznawcze, komunikacja i mowa czynna

Ponieważ procesy poznania i mowy są od siebie zależne, również zadania testowe są ze sobą powiązane. Różnica pomiędzy obiema częściami

polega na tym, że zadania z „czynności poznawcze” wymagają tylko wykonania czynności. Część ta zawiera 26 zadań, np. wskazywanie

wymienionej części ciała, rozpoznawanie nazw figur. Natomiast zadania części „komunikacja; mowa czynna” wymaga użycia mowy. Zawiera 27

zadań odzwierciedlających umiejętności liczenia, rozpoznawania liter i cyfr, powtarzania zadań oraz czytania na głos.

12

PEP – R umożliwia określenie stopnia zaburzeń zachowania w relacjach międzyludzkich (nawiązywania kontaktów i relacji emocjonalnych), w

zabawie, w sposobie reagowania na bodźce zewnętrzne oraz stopnia zaburzeń rozwoju mowy. Test ujmuje to w 42 zadaniach podzielonych na cztery

części: 1) nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne, 2) zabawa i zainteresowanie przedmiotami, 3) reakcje na bodźce, 4) mowa. Skala

zachowań ma pomóc w postawieniu diagnozy. Dostarcza informacji o stopniu zaburzenia w zachowaniu dziecka oraz określa poszczególne

dziedziny, w jakich się one pojawiają. Zadania w tej skali mają na celu m. in. rozpoznanie umiejętności nawiązania kontaktu wzrokowego,

rozpoznanie niewłaściwego wykorzystywania materiałów, nadmiernego zainteresowania wąchaniem i smakowaniem rzeczy, nietypowego używania

słów i nieskoordynowanego zachowania w czasie wykonywania zadania. Zadania nr 172, 173, 174 oceniają reakcję dziecka na różnego rodzaju

nagrody. Czas niezorganizowanej zabawy pozwala diagnozującemu przeprowadzić obserwację dziecka, które potrzebna jest do oceny zachowań.

Wyniki z tych ćwiczeń pochodzą z notatek, jakie robi badający podczas kontaktu z dzieckiem.

Materiały potrzebne do przeprowadzenia testu to zbiór zabawek i pomocy edukacyjnych, które dziecko poznaje podczas zorganizowanej i

zaplanowanej zabawy. Diagnozujący za pomocą testu obserwuje, ocenia i notuje zachowania dziecka. Pod koniec badania testowego wyniki

rozmieszczane są w siedmiu sferach, dotyczących rozwoju i czterech sferach dotyczących zachowania. Sporządzony profil wyniku badania

odzwierciedla mocne, słabe i obiecujące strony rozwoju dziecka oraz jego zachowania.

Zamiast jednoznacznej oceny, wynik „zaliczony” (otrzymuje zadanie, które dziecko potrafi samodzielnie wykonać) lub „niezaliczony” (otrzymuje

zadanie, gdy dziecko nie jest w stanie zrobić żadnej części zadania lub nawet nie próbuje go wykonać, mimo że diagnozujący kilkakrotnie je

demonstrował), PEP – R wprowadza trzecią możliwość: „obiecujący” (otrzymuje zadanie w sytuacji, gdy, dziecko mniej więcej wie, jak wykonać

zadanie, ale nie jest w stanie zakończyć go pomyślnie; lub, gdy diagnozujący musi kilkakrotnie je pokazać, aby uczyć dziecko, jak należy wykonać

zadanie), który można określić jako sferę najbliższego rozwoju, czyli prognozę osiągnięcia sukcesów terapii. Wynik obiecujący jest przeznaczony dla

dziecka, które tylko częściowo rozumie, co należy zrobić w danym zadaniu lub nie posiada wystarczających umiejętności, aby to zrobić dobrze.

Dziecko może wykazywać pewne wyczucie tego, co należy zrobić, lub może nawet wykonać to częściowo, ale w szczególny sposób. Takie

rozwiązanie zadania ocenia się jako obiecujące.

Test bada nie tylko opóźnienie rozwoju, ale również nietypowe zachowania typu zainteresowanie tylko swoją osobą, brak interakcji podczas

zabaw z rówieśnikami. Główną zaletą PEP – R jest to, że zwraca uwagę na oba te aspekty. „Skala Rozwoju” ukazuje poziom rozwoju dziecka w

stosunku do rówieśników. Elementy „Skali Zachowań” stanowią odrębny system, ale mają zbliżoną funkcję, którą jest określenie reakcji i zachowań

13

charakterystycznych dla dzieci autystycznych. Kategorie te pochodzą ze Skali Oceny Autyzmu Dziecięcego (CARS), opracowanego w celu diagnozy

autyzmu (Schopler i in. 1988).

Nietypowe zachowania lub zachowania związane z zaburzeniami sprawności dziecka jest określona ilościowo i jakościowo. Ocena ta ukazuje

nam rozmiar problemów związanych z zachowaniem dziecka. Zachowania ocenia się jako: „odpowiednie”, „umiarkowanie nieodpowiednie” i „ w

znacznym stopniu nieodpowiednie”. Elementy Skali Zachowań, w przeciwieństwie do elementów Skali Rozwoju, nie odnoszą się do norm

zachowania. Ani zachowania zaburzone w stopniu umiarkowanym, ani znacznym nie są normą jakiejkolwiek grupy wiekowej. Wyniki za Skali

Zachowań mogą być przydatne do śledzenia zmian zachodzących w zachowaniu dziecka, ułatwiają również dobór dzieci do grupy, klasy.

Oprócz wyjątkowego systemu oceniania, PEP – R różni się od większości psychologicznych narzędzi diagnostycznych swoim zastosowaniem.

Metoda ta przeznaczona jest jako podstawa zaplanowania zindywidualizowanego programu nauczania, jaki przedstawię w następnym rozdziale.

Rzetelność testu określona została wskaźnikiem stopnia podobieństwa ocen dokonanych przez różne osoby w sferach dotyczących rozwoju.

SKALA ZACHOWAN SKALA ROZWOJUPEP – R modyfikowany przez PCTP

Arkusz ocen 1

K Z B M N P MM MD WR CP KM

Robienie baniek mydlanych1 Odkręcanie pojemnika2 Robienie baniek mydlanych3 Podążanie wzrokiem za przedmiotami4 Przecinanie wzrokiem osi ciałaKlocki o różnej powierzchni5 Badanie klocków dotykiemKalejdoskop6 Zabawa kalejdoskopem7 Dominacja okaDzwonek alarmowy8 Dwukrotne naciśnięcie dzwonkaPlastelina i patyczki9 Robienie palcem zagłębienia w plastelinie

14

10 Chwytanie patyczków11 Formowanie wałka z plasteliny12 Robienie miseczki z plastelinyPacynki i przedmioty13 Zabawa z pacynką14 Naśladowanie głosów zwierząt15 Naśladowanie czynności z użyciem przedmiot.16 Wskazywanie części ciała pacynki17 Wskazywanie własnych części ciała18 Współdziałanie w czasie zabawy z pacynką

# 0 0 1 0 # 6 3 5 0 0 3 0Odpowiednie 0 0 0 Zal. 0 0 0

Umiarkowanie nieodpowiednie 0 0 0 Obie. 0 0 0W znacznym stopniu nieodpowiednie 0 0 0 N.zal. 0 0 0

SKALA ZACHOWAŃ SKALA ROZWOJUPEP – R modyfikowany przez PCTP

Arkusz ocen 2

K Z B M N P MM MD WR CP KM

Płyta z wyciętymi figurami geometrycznymi19 Odnajdywanie odpowiednich otworów20 Dopasowywanie figur do otworów21 Nazywanie figur geometrycznych22 Bierne rozpoznawanie figur geometrycznychPłyta z wyciętymi kształtami przedmiotów23 Uzupełnianie płytki z wyciętymi kształtami24 Przecinanie osi ciała w celu przeniesienia element.Uzupełnianie płyty elementami różnej wielkości25 Rozpoznawanie otworów według wielkości26 Umieszczanie elementów w otworach wg wielkości27 Odróżnianie przedmiotów dużych i małych

15

28 Bierne rozpoznawanie przedmiotów dużych i małychUkładanie puzzli29 Dopasowywanie elementów puzzli30 Układanie puzzli31 Układanie obrazka z krowąKolorowe klocki i krążki32 Łączenie kolorowych klocków i krążków33 Nazywanie kolorów34 Bierne rozróżnianie kolorówKołatka35 Orientacja na dźwięk kołatki36 Reakcja na dźwięk kołatki

# 0 0 1 0 # 0 5 0 1 3 5 3Odpowiednie 0 0 0 Zal. 0 0

Umiarkowanie nieodpowiednie 0 0 0 Obie. 0 0W znacznym stopniu nieodpowiednie 0 0 0 N.zal. 0 0

SKALA ZACHOWAŃ SKALA ROZWOJUPEP – R modyfikowany przez PCTP

Arkusz ocen 3

K Z B M N P MM MD WR CP KM

Zadania sprawnościowe37 Chodzenie o własnych siłach38 Klaskanie w dłonie39 Stanie na jednej nodze40 Podskoki obunóż41 Naśladowanie ruchów motoryki dużej42 Dotykanie kciukiem wszystkich palcówPiłka43 Łapanie piłki44 Rzucanie piłki

16

45 Kopanie piłki46 Dominacja nogi47 Przenoszenie piłki48 Pchnięcie piłkiSchody49 Wchodzenie po schodach na przemianKrzesło50 Siadanie na krześleChodzik51 Popychanie chodzikaKubek i ulubiona zabawka dziecka52 Dziecięce zabawy grupowe53 Szukanie ulubionego przedmiotu

Lustro54 Reakcje na własne odbicie w lustrze

Kontakt fizyczny55 Reakcja na kontakt fizyczny

# 2 0 0 0 # 2 0 1 13 0 1 0Odpowiednie 0 0 0 Zal. 0 0 0

Umiarkowanie nieodpowiednie 0 0 0 Obie. 0 0 0W znacznym stopniu nieodpowiednie 0 0 0 N.zal. 0 0 0

SKALA ZACHOWAŃ SKALA ROZWOJUPEP – R modyfikowany przez PCTP

Arkusz ocen 4

K Z B M N P MM MD WR CP KM

Łaskotanie56 Reakcja na łaskotkiGwizdek57 Reakcja orientacyjna na dźwięk gwizdka58 Reakcja na dźwięk gwizdkaGesty

17

59 Reakcja na gestyKubek i sok60 Picie z kubkaSłoik i ulubiony przedmiot61 Proszenie o pomoc przy użyciu gestówKulki, sześciany, sznurowadło, stojak62 Reakcja na sznurowadło63 Nawlekanie kulek na sznurowadło64 Kołysanie kulkami na sznurowadle65 Zdejmowanie sześcianów z drucika66 Nakładanie sześcianów na pionowy kołek67 Koordynacja czynności obu rąk68 Przekładanie przedmiotu z ręki do ręki

Poczucie tożsamości69 Jak się nazywasz?70 Jesteś chłopcem, czy dziewczynką?

Zeszyt zadań do oceny pisania71 Spontaniczne próby bazgrania72 Dominacja jednej ręki

# 0 1 2 0 # 0 2 4 4 1 0 3Odpowiednie 0 0 Zal. 0 0

Umiarkowanie nieodpowiednie 0 0 Obie. 0 0W znacznym stopniu nieodpowiednie 0 0 N.zal. 0 0

SKALA ZACHOWAŃ SKALA ROZWOJUPEP – R modyfikowany przez PCTP

Arkusz ocen 5

K Z B M N P MM MD WR CP KM

18

Zeszyt zadań do oceny pisania73 Przerysowywanie linii pionowej74 Przerysowywanie koła75 Przerysowywanie kwadratu76 Przerysowywanie trójkąta77 Przerysowywanie rombu78 Kolorowanie obrazków79 Obrysowywanie obwodu figurPlansze z literami alfabetu80 Dopasowywanie liter81 Nazywanie liter82 Bierne rozpoznawanie liter83 Przepisywanie liter84 Rysowanie postaci85 Pisanie imieniaPapier i nożyczki86 Cięcie papieru nożyczkamiWorek z przedmiotami87 Dziecko rozpoznaje i podaje przedmiot88 Dziecko dotykiem rozpoznaje przedmiotFilcowa składanka89 Układanka chłopcaZabawa niezorganizowana90 Samodzielna zabawa91 Nawiązywanie kontaktów społecznych92 Reakcja na głos badającego

# 2 1 0 0 # 0 0 3 0 9 4 1Odpowiednie 0 0 Zal. 0 0 0

Umiarkowanie nieodpowiednie 0 0 Obie. 0 0 0W znacznym stopniu nieodpowiednie 0 0 N.zal. 0 0 0

19

SKALA ZACHOWAŃ SKALA ROZWOJUPEP – R modyfikowany przez PCTP

Arkusz ocen 6

K Z B M N P MM MD WR CP KM

Małe klocki i pudełko93 Układanie klocków94 Wkładanie klocka do pudełka95 Liczenie klocków96 Podawanie wymienionej liczby klockówKubek i klocki97 Wykonywanie dwuetapowego poleceniaKlocki, pionki, pojemniki98 Rozdzielanie dwóch różnych elementów99 Wrzucanie klocków do pojemnikaPowtarzanie cyfr100 Powtarzanie szeregów 2 i 3 cyfrowych101 Powtarzanie szeregów 2 i 3 cyfrowych

Próba 1: 7 – 9, 2 – 4 – 1,Próba 2: 5 – 3, 5 – 7 – 9,

102 Powtarzanie szeregów 4 i 5 cyfrowych103 Powtarzanie szeregów 4 i 5 cyfrowych

Próba 1: 5 – 8 – 6 – 1, 3 – 2 – 9 – 8 – 4Próba 2: 7 – 1 – 4 – 2, 7 – 4 – 8 – 2 – 1

Liczenie104 Liczenie na głosPlansze z numerami105 Nazywanie cyfr

Dodawanie i odejmowanie106 Rozwiązywanie zadań w pamięci107 Rozwiązywanie zadań w pamięci

# 0 0 0 0 # 2 0 1 0 2 3 7

20

Odpowiednie 0 0 0 0 Zal. 0 0Umiarkowanie nieodpowiednie 0 0 0 0 Obie. 0 0

W znacznym stopniu nieodpowiednie 0 0 0 0 N.zal. 0 0

SKALA ZACHOWAŃ SKALA ROZWOJUPEP – R modyfikowany przez PCTP

Arkusz ocen 7

K Z B M N P MM MD WR CP KM

Trzy kubki i cukierek108 Szukanie cukierka schowanego pod kubek109 Chwytanie dwoma palcamiPlansze z obrazkami przedmiotów110 Naśladowanie sposobu użycia przedmiotówDźwięk dzwonka ręcznego111 Orientacja na dźwięk dzwonka112 Reakcja na dźwięk dzwonkaDzwonek ręczny, kołatka, łyżka113 Naśladowanie dźwięków przy pomocy instrumentówKarty z różnymi kształtami i kolorami114 Rozdzielanie kart według koloru i kształtuŁączenie plansz z przedmiotami115 Dopasowywanie przedmiotów do obrazków116 Nazywanie przedmiotów117 Podawanie wymienionego przedmiotu118 Demonstrowanie zastosowania przedmiotu

Wyłącznik światła119 Przyciskanie wyłącznika światła

Zeszyt ćwiczeń językowych120 Zainteresowanie obrazkiem w zeszycie121 Bierne rozpoznawanie przedmiotów i czynności122 Nazywanie przedmiotów i czynności

21

Powtarzanie dźwięków, słów i zdań123 Powtarzanie dźwięków124 Powtarzanie zdań

# 0 0 1 0 # 3 3 2 0 0 6 2Odpowiednie 0 0 0 Zal. 0 0

Umiarkowanie nieodpowiednie 0 0 0 Obie. 0 0W znacznym stopniu nieodpowiednie 0 0 0 N.zal. 0 0

SKALA ZACHOWAŃ SKALA ROZWOJUPEP – R modyfikowany przez PCTP

Arkusz ocen 8

K Z B M N P MM MD WR CP KM

Powtarzanie dźwięków, słów i zdań c.d.125 Powtarzanie krótkich zdań lub zwrotów126 Powtarzanie zdań prostych127 Powtarzanie zdań złożonychPudełko, pacynka, kubek, krzesło, piłka128 Reakcja na polecenia ustneNaśladowanie129 Reakcja na naśladowanie własnego zachowania130 Reakcja na naśladowanie własnych dźwiękówRozkazy131 Reakcja na proste rozkazyMowa132 Odpowiadanie krótkimi zdaniami133 Udzielanie dłuższych odpowiedzi134 Użycie liczby mnogiej135 Użycie zaimkówZeszyt ćwiczeń językowych136 Czytanie krótkich wyrazów137 Czytanie krótkich zdań138 Czytanie z kilkoma błędami139 Czytanie po cichu ze zrozumieniem

22

140 Czytanie i wypełnianie poleceń

Pojemnik na wykorzystane materiały141 Wykonywanie czynności rutynowych

Machanie ręką142 Machanie ręką na pożegnanie

Uszczypnięcie143 Reakcja na uszczypnięcie

# 0 0 1 0 # 3 0 0 0 0 4 11Odpowiednie 0 0 0 Zal. 0 0 0 0

Umiarkowanie nieodpowiednie 0 0 0 Obie. 0 0 0 0W znacznym stopniu nieodpowiednie 0 0 0 N.zal. 0 0 0 0

SKALA ZACHOWAŃPEP – R modyfikowany przez PCTP

Arkusz ocen 9

K Z B M

144

Badanie otoczenia

145

Badanie materiałów testowych

146

Kontakt wzrokowy

147

Wrażliwość wzrokowa

148

Wrażliwość słuchowa

149

Zainteresowanie nierówną powierzchnią

150

Zainteresowanie smakiem

23

151

Zainteresowanie zapachem

152

Nawiązywanie kontaktów uczuciowych

153

Zachowanie w czasie wykonywania zadania

154

Szukanie pomocy badającego

155

Reakcje lękowe

156

Ruchy i manieryzm

157

Świadomość obecności osoby badającej

158

Współpraca z badającym

159

Umiejętność skupiania uwagi

160

Reakcja na nagłe zmiany

161

Intonacja i modulacja głosu

162

Mowa niezrozumiała

# 7 4 6 2Odpowiednie

Umiarkowanie nieodpowiednieW znacznym stopniu nieodpowiednie

24

SKALA ZACHOWAŃPEP – R modyfikowany przez PCTP

Arkusz ocen 10

K Z B M

163

Używanie słów

164

Swoiste używanie języka

165

Echolalia odroczona

166

Echolalia bezpośrednia

167

Nieustanne naśladowanie dźwięków i słów

168

Używanie zaimków

169

Wyrazistość mowy

170

Znajomość składni

171

Spontaniczna komunikacja

172

Motywowanie nagrodami rzeczowymi

173

Motywowanie pochwałą

174

Motywacja wewnętrzna

# 1 2 0 9Odpowiednie 0

Umiarkowanie nieodpowiednie 0W znacznym stopniu nieodpowiednie 0

25

Skala zachowań

Nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne1/0 2/0 3/2 4/0 5/2 6/0 7/0 8/0 9/7 10/

112

0 0 0 0 0 0 Odp.

0 0 0 0 0 0 Um.

0 0 0 0 0 0 Zn.

Zabawa i zainteresowanie przedmiotami1/0 2/0 3/0 4/1 5/1 6/0 7/0 8/0 9/4 10/

28

0 0 0 0 0 0 Odp.

0 0 0 0 0 0 Um.

0 0 0 0 0 0 Zn.

26

Reakcja na bodźce1/1 2/1 3/0 4/2 5/0 6/0 7/1 8/1 9/6 10/

012

0 0 0 0 Odp.

0 0 0 0 Um.

0 0 0 0 Zn.

Mowa1/0 2/0 3/0 4/0 5/0 6/0 7/0 8/0 9/2 10/

911

0 0 0 0 0 0 0 0 Odp.

0 0 0 0 0 0 0 0 Um.

0 0 0 0 0 0 0 0 Zn.

Skala rozwoju

Naśladowanie1/6 2/0 3/2 4/0 5/0 6/2 7/3 8/3 9/0 10/

016

0 0 0 X X Zal.0 0 0 X X Ob.0 0 0 X X Nza

l

Percepcja1/3 2/5 3/0 4/2 5/0 6/0 7/3 8/0 9/0 10/ 13

27

00 0 0 0 X X Zal.0 0 0 0 X X Ob.0 0 0 0 X X Nza

l

Motoryka mała1/5 2/0 3/1 4/4 5/3 6/1 7/2 8/0 9/0 10/

016

0 0 X X Zal.0 0 X X Ob.0 0 X X Nza

l

Motoryka duża1/0 2/1 3/1

34/4 5/0 6/0 7/0 8/0 9/0 10/

018

0 0 0 0 0 X X Zal.0 0 0 0 0 X X Ob.0 0 0 0 0 X X Nza

l

Koordynacja wzrokowo – ruchowa1/0 2/3 3/0 4/1 5/9 6/2 7/0 8/0 9/0 10/

015

0 0 0 0 X X Zal.0 0 0 0 X X Ob.0 0 0 0 X X Nza

l

Czynności poznawcze1/3 2/5 3/1 4/0 5/4 6/3 7/6 8/4 9/0 10/

026

0 X X Zal.0 X X Ob.0 X X Nza

l

28

Mowa czynna1/0 2/3 3/0 4/3 5/1 6/7 7/2 8/1

19/0 10/

027

0 0 X X Zal.0 0 X X Ob.0 0 X X Nza

l

29

30

31

KOMPLEKSOWE PROGRAMY WSPOMAGANIA ROZWOJU DZIECKA I RODZINY.(INDYWIDUALNE PROGRAMY TERAPEUTYCZNE )

PROGRAM 1 (dla dziecka głuchego)

Dane dziecka

J. R. ur. 01.01.2008r w Świnoujściu

Zamieszkały: Świnoujście ul.Telefon kontaktowy:

Rodzice:

Cele i procedury osiągania celów.

CELE OGÓLNE:

- kształtowanie sposobu komunikowania się z otoczeniem na poziomie odpowiadającym indywidualnym możliwościom dziecka;

- usprawnianie w zakresie dużej i małej motoryki,

- wyrabianie orientacji w schemacie własnego ciała i orientacji przestrzennej;

- wdrażanie do samoobsługi;

- rozwijanie zainteresowania otoczeniem, poprzez poznawanie wielozmysłowe;

- prawidłowe nawiązywanie kontaktów społecznych;

- systematyczna współpraca z rodzicami dziecka.

32

CELE SZCZEGÓŁOWE:- poszukiwanie sposobów porozumiewania się;

- przygotowanie do rozwoju mowy;

- rozwijanie koordynacji wzrokowej;

- rozwijanie koordynacji słuchowej;

- rozwijanie koordynacji wzrokowo- ruchowej;

- kształcenie koncentracji uwagi;

- rozwijanie procesów poznawczych;

- ćwiczenia słuchu fonemowego i fonematycznego;

- rozwijanie aktywności ruchowej;

- kształtowanie umiejętności wykonywania czynności samoobsługowych;

- doskonalenie sprawności manualnych – usprawnianie pracy ręki i dłoni;

- stymulacja rozwoju dużej motoryki .

PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW:

Powyższe cele będą realizowane poprzez odpowiednio dobrane metody i formy i środki biorące pod uwagę możliwości percepcyjnedziecka. Aby to osiągnąć będą stosowane:

- ćwiczenia słuchowe rozwijające możliwości słuchowe dziecka połączone z terapią oddechową;

- ćwiczenia w zakresie usprawnia motoryki dużej usprawniające chodzenie;

- elementy zabawy jako zachęcanie dziecka do podejmowania wysiłku umysłowego i rozwoju jego funkcji poznawczych;

33

- elementy terapii wielozmysłowej;

- elementy Ruchu Rozwijającego W. Scherborne;

- rehabilitacja ruchowa z elementami Integracji Sensorycznej;

DZIAŁANIA TERAPEUTYCZNE PRZEWIDYWANEOSIĄGNIĘCIA PRACA Z RODZINĄ CZAS

REALIZACJI OSIĄGNIĘCIA uwagi

KOMUNIKACJAWyraźne zwracanie się do dziecka, twarz zwrócona

w jego kierunku;Powtarzanie określonych gestów: „pa - pa”, „nu -

nu”, „cześć”, „daj”;Wspomaganie mowy gestami.

Dziecko reaguje na komunikaty,oddaje komunikaty zwrotne.Następuje współpraca iporozumienie między dzieckiem iterapeutą.

Ustalenie z matkąsystemu komunikacjiwspomagającej istosowanie tych samychkomunikatów wśrodowisku domowym.

3 MIESIĄCE

II. ROZWÓJ SŁUCHOWY I ROZWÓJMOWY

Powtarzanie i prezentowanie charakterystycznychdźwięków otoczenia i nazywanie ich (np. instrumenty,pukanie w drzwi, odgłos wody);

Włączanie muzyki – terapeuta tańczy z dzieckiemdo jej rytmu;

Nazywanie i pokazywanie osób, przedmiotów,części ciała (praca z lustrem);

Nazywanie czynności, które się wykonuje;Nazywanie emocji – pokazywanie na obrazku,

praca z lustrem;Zachęcanie do wokalizacji poprzez próby

naśladowania dźwięków z otoczenia wspomaganie

Rozpoznaje charakterystycznedźwięki. Na pytanie terapeutypoprzedzone określonymdźwiękiem „co to?” potrafiwskazać na obrazku daną rzeczlub czynność bądź osobę.Wskazuje przy pomocy terapeutyczęści ciała: nos, ucho, ręce, nogi,brzuch.Zaczyna wokalizować.

Wskazówki dla matki jakmówić do dziecka, jakichzdań używać.Jak wzmacniaćwokalizacje dzieckapoprzez naśladowaniewydawanych przez niedźwięków.Omawianieposzczególnych zajęć.

10 MIESIĘCY

34

gestami np. „lala śpi aaaa”Terapeuta pracując z dzieckiem mówi do niego,

posługuje się prostymi zdaniami.

III. ROZWÓJ SPOSTRZEGANIAWZROKOWEGO

terapeuta zachęca dziecko do kontrolowaniawzrokiem czynności wykonywanych przy użyciunarzędzi (kredki, ołówka, grzebienia, łyżki)

terapeuta pokazuje dziecku jak wykorzystaćsznurek do przyciągnięcia przedmiotu;

zachęca dziecko do zabawy klockami poprzezdemonstrowanie budowy wieży z klocków;

pokazuje dziecku jak nakładać na patyk kółka;wkłada do otworów w deseczce kwadrat, trójkąt i

koło następnie modyfikuje poprzez wkładanie dootworów takich samych figur różnej wielkości;

do bryły z wyciętymi otworami wrzuca klocki oróżnych kształtach demonstruje dziecku jak rzucaćklocki do odpowiednich otworówJeżeli dziecko robi postępy następują ćwiczenia owiększym stopniu trudności.

Kontroluje czynności –wzrokiem; potrafi przyciągnąćsznurkiem przedmiot, wkłada dootworów w deseczce określonefigury; do bryły z wyciętymiotworami wrzuca klocki oróżnych kształtach.

Omawianieposzczególnych zajęć.Wskazówki co ćwiczyć zdzieckiem i w jakisposób.

10 MIESIĘCY

IV. ROZWÓJ SPRAWNOŚCIMOTORYCZNEJ I MANUALNEJ

Terapeuta wykonuje z dzieckiem ćwiczeniazachęcające do samodzielnego chodzenia poprzezćwiczenia polegające na pociąganiu dziecka ku sobie,wspólnie chodząc z dzieckiem wokół pokoju; wreszciewykorzystując drążek. W dalszej kolejności zachęca dozrobienia samodzielnych kroków przyciągając jegouwagę atrakcyjną błyszczącą zabawką – wzmacniarównież jego motywację pozwalając pobawić sięzabawką;

Utrwalanie samodzielnego chodzenia, ćwiczeniastymulujące układ przedsionkowy wykorzystanieelementów SI – huśtawka manipulowanie na niej

Dziecko chodzi samodzielnie,doskonali technikę chodzenia;wchodzi po schodach trzymane zarączkę; potrafi podnieść zabawkęz podłogi stojąc. Potrafi pokonaćprzeszkodę z pomocą terapeuty.Potrafi wrzucać przedmioty dopojemnika.Łączy dwa punkty na kartce.Pije z kubeczka z ustnikiem.Poprawia się sprawnośćmanualna.

2 MIESIĄCE

35

przedmiotami, chodzenie po „kamieniach”, ćwiczeniana piłce, kopanie piłki, próby rzucania nią, ćwiczeniana ławeczce z pomocą terapeuty;

przygotowywanie do wchodzenia po schodachzaczynając od jednego schodka;

pokonywanie przeszkody z wykorzystaniemsznurka przywiązanego do dwóch pachołków;

chwytanie drobnych przedmiotów i wrzucanie ichdo pojemnika;

rysowanie bazgranie na kartce – próby łączeniadwóch, trzech punktów na kartce;

rysowanie mazakiem na białej tablicy;malowanie farbami na kartce z użyciem palców –

zabawa farbami;zabawy z ciastoliną – wyciskanie, próby

wałkowania;zachęcanie dziecka do picia z kubeczka z

ustnikiem;

PRZEZ CAŁYOKRES

TERAPII

V. ROZWÓJ CZYNNOŚCISAMOOBSŁUGOWYCH

Terapeuta zachęca dziecko do zdejmowaniaposzczególnych części garderoby. Stopniowozaczynając od najmniej skomplikowanych części:czapeczka, buty;

oswajanie dziecka z nocnikiem – po wypiciu płynu,sadzamy dziecko na nocnik mówimy siiii, gdy dzieckuuda się załatwić okazujemy entuzjazm;

wspólne mycie rąk. Terapeuta wykonuje ruchymycia rak trzymając rączki dziecka.

Dziecko potrafi rozebrać się zpomocą terapeuty.Dziecko zaczyna sygnalizowaćjeszcze sporadycznie potrzebyfizjologiczne.Potrafi wykonać ruchypokazujące mycie rąk.

Uzgodnienie z mamąjakie rutynowe czynnościćwiczymy z dzieckiem.Wymieniamydoświadczenia iewentualniemodyfikujemy metodypracy z dzieckiem.

PRZEZ CAŁYOKRES

TERAPII

VI. ROZWÓJ SPOŁECZNY IEMOCJONALNY

Terapeuta wita się żegna z dzieckiem na początku ina końcu zajęć z dzieckiem i opiekunem.

Dziecko reaguje na mimikę igesty terapeuty samo równieżreaguje adekwatnie na sytuacje.Potrafi „zrobić minę” taką jak nazdjęciu wyrażającą określony stanemocjonalny. Adekwatnie reaguje

Terapeuta instruuje mamęo potrzebie ustalenia iprzestrzegania zasadpanujących w domu –sprzątania zabawek,spania o określonej

PRZEZ CAŁYOKRES

TERAPII

36

Terapeuta zachęca dziecko do przytulania zabawki– misia, lalki lub innej pluszowej zabawki;

Terapeuta przedstawia dziecku zdjęcia twarzy, naktórych są różne emocje, nazywa je; sam jedemonstruje. Siedzi obok dziecka przed lustrem,skłania dziecko do „robienia min”;

Zauważanie osiągnięć dziecka jak i ganienie musząbyć tu i teraz – wyraźne okazywanie emocji przezterapeutę;

Wprowadzenie elementów ruchu rozwijającego W.Scherborne ćwiczenia prowadzone wspólnie z mamą.

Samodzielna praca z terapeutą bez przebywaniamamy w pomieszczeniu.

na zadowolenie bądź nie –terapeuty. Wita się i żegna zterapeutą.Pracuje z terapeutą sam wpomieszczeniu bez obecnościmamy.

godzinie, obowiązkuprzywitania i pożegnania.Zasady powinny byćkonsekwentnieprzestrzegane iegzekwowane. Ustaleniezasad wspólnej zabawy zrodzeństwem.

V. ROZWÓJ SENSORYCZNYNa każdych zajęciach trapeuta wprowadza

elementy ćwiczeń stymulujące takie zmysły jak: węch,smak, dotyk.

Zwrócenie się do mamy opotrzebie stymulacjidziecka wielozmysłowo.Wskazanie sytuacji wżyciu codziennym, któresą okazją do takiejstymulacji.

PRZEZ CAŁYOKRES

TERAPII

PROGRAM 2 (dla dziecka z autyzmem)

Dane dziecka

N.R. ur. 07.07.2006 r. w Świnoujściu

Zamieszkały: Świnoujście ul.Telefon kontaktowy:

37

Rodzice:

ZAKRES CELE GŁÓWNE ZADANIA SZCZEGÓŁÓWE WSKAŻNIK REALIZACJI PRACAZ RODZINĄ

ZAKRESSPRAWNOŚCI

Motoryka mała - poprawia się umiejętność chwytania orazpuszczania przedmiotów oraz współdziałania oburąk;- poprawia się sprawność koordynacji rąk orazsprawność obu nadgarstków;- potrafi ścisnąć klamerkę w taki sposóbmy sięotworzyła;- poprawia się czucie w zakresie zmysłu dotyku;

-przekładanie przedmiotów;

-pojemnik z przedmiotami;

-zabawa klamerkami;

-zabawa z materiałami;

Omówienie poszczególnychzajęć. Wskazówki co ćwiczyć zdzieckiem i w jaki sposób.

ZAKRESSPRAWNOŚCI

UŁATWIAJĄCYCHPOZNAWANIE

ŚWIATA

Stymulacjapolisensoryczna

- poznawanie elementarnych wrażeń:

dźwiękowych

dotykowych

zapachowych

smakowych

wzrokowych.

uczestniczy w Porannym Kręgu– metoda stymulacjipolisensorycznej według pór roku;- stymulacja dźwiękami łatwymido rozpoznania, prezentowanymipojedynczo, typu odgłosyzwierząt, pojazdów. Wpomieszczeniu, które odbijadźwięki (łazienka);- zróżnicowane bodźce, typu:szorowanie jej ciała szorstkim iostrym ręcznikiem, zmieniaćtemperaturę wody podczas toalety;- stymuluje zmysł węchuodpowiednio do pory roku wg.metody Poranny Krąg:, lato-cytryna, jesień-lawenda, zima-mięta, wiosna-różą;- stymulacja smakowa wg. wyżejwymienionych kategorii: lato-konfitura z wiśni, jesień-mód,

Rozmowa z rodzicami opotrzebie stymulacjipolisensorycznej dziecka.Wskazanie podręcznychprzedmiotów działającychstymulująco.

38

zima- pastylki miętowe, wiosna –cytryna.- stymulacja poprzez zabawy zlatarką, obserwację przedmiotówprzy świetle padającymbezpośrednio na Nadię.

Rozumienie mowy - rozumie słowa określające położenie przedmiotóww przestrzeni: wysoko, nisko;- prawidłowo reaguje na polecenia ustne;- wykonuje dwuetapowe polecenia;- lepiej rozumie schemat własnego ciała, potrafisamodzielnie wytyczać kierunek w przestrzeniwzględem własnego ciała, rozumie pojęcia: przedsobą, nad sobą, na, pod;- rozróżnia położenie przedmiotów w przestrzeni,rozumie pojęcia: za, obok;

- układanie przedmiotów na półce;

- przynieś przedmiot;

- pracowity krasnal;- ja- ciało;

- tor przeszkód;

Kategoryzacja - biernie rozpoznaje figury geometryczne;- biernie rozróżnia kolory;- rozpoznaje i potrafi wskazać przedmioty: ciężkie ilekkie- rozumie znaczenie pojęcia czasu: długo, krótko napodstawie słyszanego dźwięku oraz na podstawietrwania dźwięków – rytmu;

- pokaż figurę geometryczną;

- dobierz kolor do kwadratu;- porównywanie ciężaruprzedmiotów;

- rytmy z klocków;

Komponowanie - samodzielnie manipuluje płaskimi figuramigeometrycznymi, układa z figur różne wzory;

- kompozycje z figurgeometrycznych;

FUNKCJEPOZNAWCZE

Dopasowywanie - poznaje nowe słowa, wzbogaca wiedzę ogólną,kojarzy obrazek ze słowem drukowanym;

- program stymulacjiintelektualnej;

Omówienie poszczególnychzajęć. Wskazówki co ćwiczyć zdzieckiem i w jaki sposób.

ZAKRESKOMUNIKOWANIA

Używanie zaimków - nauka posługiwania się zaimkami (rozumieniezaimków);

- posługiwanie się zaimkami; Szczególne zwrócenie uwagina sposób komunikacji między

39

Echolalia bezpośredniai odroczona

- zmniejsza się występowanie echolalii; - mowa echolaliczna;SIĘ – MOWACZYNNA

Spontanicznakomunikacja

- dziecko zachęcone zabawą mobilizuje się dospontanicznej komunikacji;

- porozmawiajmy przezkrótkofalówkę;

Nadia a rodziną.

NAŚLADOWANIE

Dźwięków - rozumienie polecenia powtórz, odtwarza głosyzwierząt;- odróżnia poszczególne dźwięki, naśladuje je;

- mówimy głosem zwierząt;

- dźwięki z najbliższegootoczenia;

Omówienie poszczególnychzajęć. Wskazówki co ćwiczyć zdzieckiem i w jaki sposób.

Nawiązywaniekontaktów społecznych

- lubi przebywać z terapeutą, zdaje sobie sprawę zjego obecności podczas zabaw, jest zainteresowanepodjęciem aktywności;

- papierowa pacynka; Omówienie poszczególnychzajęć. Wskazówki co ćwiczyć zdzieckiem i w jaki sposób.Prowokowanie do dialogu.

Szukanie pomocybadającego

coraz częściej szuka pomocy badającego; - brakujące przedmioty i zabawki; Omówienie poszczególnychzajęć. Wskazówki co ćwiczyć zdzieckiem i w jaki sposób.Prowokowanie do proszenia opomoc.

Reakcje lękowe zmniejsza się zakres lęku; - przezwyciężanie strachu; Omówienie poszczególnychzajęć. Wskazówki co ćwiczyć zdzieckiem i w jaki sposób.Nagradzanie prawidłowejpostawy.

Reakcja na nagłezmiany

akceptuje zmiany w otoczeniu oraz przebieguzabawy w zajęciach;

- co się zmieniło na obrazku? Omówienie poszczególnychzajęć. Wskazówki co ćwiczyć zdzieckiem i w jaki sposób.

NAWIĄZYWANIEKONTAKTÓW IREAKCJEEMOCJONALNE

Motywowaniepochwałą

jest zmotywowane do zabawy, potrafi kontrolowaćswoje otoczenie, nawiązuje współpracę, wchodzi winterakcje;

- zabawa w nauczyciela; Omówienie poszczególnychzajęć. Wskazówki co ćwiczyć zdzieckiem i w jaki sposób.Przygotować smakołyk.

40

Samodzielna zabawa - uczy się samodzielnej zabawy, poprawia sięaktywność dziecka w zabawie;- poprawia się umiejętność bawienia prostymizabawkami np.: lalkami i samochodem, potrafi wpamięci magazynować informacje, rozwija własnąwyobraźnię;- staje się samodzielne w zabawie, poprawia sięaktywność dziecka w zabawie. Potrafi kontrolowaćswoje ruchy pod wpływem werbalnychkomunikatów terapeuty;

- zabawa klockami – dwa klocki;- zabawa klockami – złożonekonstrukcje;

- zabawa zabawkami;

- zabawa klockami – złożonekonstrukcje – wznoszenie budowlitakiej samej;

Zachowania w czasiewykonywania zadania

- poprawia się działanie dziecka, staje się bardziejzorganizowane, dziecko nie potrzebuje zbyt wielepomocy terapeuty, aby wykonać zadanie;

- zeszyt aktywności 2;

Motywacjawewnętrzna

Następuje poprawa właściwych zachowań,opanowanie nowych umiejętności, poprawia sięogólna motywacja do zabawy, nauki;

- wzmacnianie poprzez motywacjęwewnętrzną;

Omówienie poszczególnychzajęć. Wskazówki co ćwiczyć zdzieckiem i w jaki sposób.Przechodzenie do bardziejskomplikowanych zadań.

ZABAWA IZAINTERESOWANIE

PRZED-MIOTAMI

Motywowanienagrodami rzeczowymi

- poprawia się skuteczność uczenia się nowychumiejętności, utrwalane są nowe wiadomościpoprzez system odpowiednio zastosowanychwzmocnień;

- wzmacnianie nagrodamirzeczowymi i smakołykami;

41

Umiejętności mu-zyczno –ruchowe

usprawnianie koordynacji słuchowo – ruchowej;- kanałem kinestetycznym odbiera i zapamiętujeutwory muzyczne;

- porusza się w rytm piosenek;- ilustruje ciałem poznawanepiosenki;- śpiewa poznawane piosenki;- odtwarza na instrumentachpoznane melodie.

Omówienie poszczególnychzajęć. Wskazówki co ćwiczyć zdzieckiem i w jaki sposób.

ZAKRESUMIEJĘTNOŚCI

PRAKTYCZNYCHUmiejętności pla-

styczne- udoskonalanie i poszerzanie doświadczeńplastycznych.

- samodzielnie malujedziesięcioma palcami metodąShowa;

- samodzielnie rysuje pastelami zapomocą palców;- z pomocą terapeuty wycina,wydziera kształty z papieru oróżnej fakturze;- samodzielnie formuje różnefigury z materii plastycznej.

- Omówienie poszczególnychzajęć. Wskazówki co ćwiczyć zdzieckiem i w jaki sposób.Uświadomienie potrzebyusprawniania motoryki małej.

Ewaluacja rozwoju dziecka jest procesem, na który składają się trzy zasadnicze komponenty:

· Opis i diagnoza jakiegoś stanu, zachowania, na przykład umiejętności nawiązywania kontaktu z dorosłymi, rozwiązywania konfliktów,

rozpoznawania emocji własnych i innych, dokonywania wyboru aktywności, przeprowadzania własnej linii działania, uczestniczenia w

rozmowie, zadawania pytań, posługiwania się nożyczkami, manipulowania małymi przedmiotami, wchodzenia po schodach, naśladowania

prostych ruchów (skakanie, klaskanie, uderzanie w kolana) zgodnie z rytmem melodii;

42

· Ocena/interpretacja, której dokonuje nauczyciel, porównując własne oczekiwania dotyczące poziomu rozwoju u danego dziecka lub w

danej grupie dzieci z faktycznymi rezultatami pochodzącymi z obserwacji;

· Planowanie, a więc formułowanie oczekiwań, a na ich podstawie – celów dla dalszych działań edukacyjnych w stosunku do danego

dziecka lub danej grupy dzieci. Wiedza o tym, co dziecko już umie i wie i co może jeszcze osiągnąć samodzielnie lub przy pomocy innych

dzieci i dorosłych, jakie są jego doświadczenia i zainteresowania jest punktem wyjścia w planowaniu.

Te trzy komponenty procesu ewaluacji są tak bardzo ze sobą powiązane, że w codziennym myśleniu o ewaluacji zupełnie nie dostrzega się

ich, a jednak istnieją po to by bardziej świadomie i adekwatnie odpowiadać na indywidualne potrzeby dzieci.

Ewaluację prowadzonych zajęć dokonuje się na podstawie ankiety dla rodziców i zaobserwowanych zmian w zachowaniu i możliwości

rozwojowych dzieci.

Ankieta dla rodziców

1. Jak ocenia Pani/Pan swoje kontakty z terapeutami?

- bardzo dobre

- dobre

- nie mam zdania

- złe

- inne.......................... ..

2. Czy zdaniem Pani/Pana zajęcia są dobrze zorganizowane?

- tak

- nie

43

- nie mam zdania

Jeśli nie to dlaczego?................... .

3.. W jakim stopniu rozwijamy i usprawniamy Pani/Pana dziecka?

- bardzo dobrym

- dobrym

- niewystarczającym

- nie mam zdania

- inne............................

4. Jak Państwo oceniają działalność placówki?

- celująco

- bardzo dobrze

- dobrze

- średnio

- słabo

- źle (dlaczego?)…………….

5. Jeśli chce Pan (i) coś jeszcze dodać, proszę zrobić to tutaj!

…-----------------……………………………………………………………

44

ZAKOŃCZENIE

Jakość funkcjonowania każdego człowieka zależy między innymi od harmonijnego rozwoju i integracji wszystkich zmysłów. Często

jednak zdarza się, że nie wszystkie zmysły rozwinęły się harmonijnie. Rozwój jednych może być opóźniony względem innych. Może się tak

zdarzyć ze względu na czynniki zewnętrzne bądź wewnętrzne. Nie miejsce to jednak nad tymi czynnikami się zastanawiać. Ważne żeby jak

najszybciej wychwycić, zdiagnozować te opóźnienia i przystąpić do pracy terapeutycznej. Właśnie jak najszybsze zdiagnozowanie trudności ma

decydujące znaczenie w efektywności terapii. Aby tak się stało ważna jest wiedza o możliwości podjęcia takiej pracy z dzieckiem. Wydawać by

się mogło, że jest to oczywiste – tak jednak nie jest. Zbyt często pokutuje pogląd, że „dziecko z tego wyrośnie” zdarza się to również wśród

lekarzy pediatrów a więc tych, którzy mają pierwszy i najczęstszy kontakt z dzieckiem w pierwszych miesiącach jego życia. Natomiast jeżeli

dziecko urodzi się z widoczną niepełnosprawnością w wielu przypadkach rodzice są pozostawieni sami sobie i na własną rękę poszukują

pomocy jeżeli są dostatecznie świadomi. Jeżeli dziecko urodzi się w rodzinie dysfunkcyjnej bądź niewydolnej wychowawczo i opiekuńczo

wówczas może się zdarzyć, że dopiero w okresie wczesnoszkolnym dziecko objęte jest fachową pomocą.

Aby tak się nie działo ważne jest propagowanie wczesnego wspomagania rozwoju małych dzieci nie tylko wśród rodziców ale przede

wszystkim – lekarzy, pracowników opieki społecznej, nauczycieli. Warto bowiem zaznaczyć, że pomoc potrzebna jest nie tylko dziecku ale

również jego rodzinie – żeby wiedziała jak pomóc dziecku oraz pomoc polegająca na wspieraniu rodziców w różnych aspektach życia: od

pokierowania do odpowiednich specjalistów, wskazania możliwości uzyskania pomocy socjalnej, wskazywania postępów dziecka i wspólnej

radości z bycia razem.

Uzyskaliśmy prawne i finansowe możliwości dostarczania takiej wczesnej pomocy dziecku i jego rodzinie. W wielu miejscach tworzone

są Ośrodki Wczesnego Wspomagania – te ostatnie kilka lat pokazuje, jak duża jest potrzeba ich działania.

45

Bibliografia

Literatura podstawowa:

Edukacja uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym- przewodnik dla nauczycieli (2000) Warszawa: Centrum metodyczne pomocy

psychologiczno-pedagogicznej MEN

Cieszyńska J., Korendo M. ( 2007) .Wczesna interwencja terapeutyczna. Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne.

Kmita G. , Kaczmarek T. (2004). Wczesna interwencja miejsce psychologa w opiece nad małym dzieckiem i jego rodziną. Warszawa:

Wydawnictwo Emu

Maas F. V. (1998). Uczenie się przez zmysły. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Olechnowicz H. (1999). Praca terapeutyczna z małymi dziećmi. Jaskiniowcy zagubieni w XXI wieku. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i

Pedagogiczne S.A.

Piszczek M. (2007). Diagnoza i wspomaganie rozwoju dziecka. Wybrane zagadnienia. Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy

Psychologiczno-Pedagogicznej MEN.

Schopler E., Reichler R. J., Bashford A., Dansing M., Marcus L. M., (tom I) Profil psychoedukacyjny, SPOA, Gdańsk 1995.

Literatura uzupełniająca:

Birch A, Malim T. (1998). Psychologia rozwojowa w zarysie. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Cytowska B. , Wilczura B. (2006). Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka". Kraków. Oficyna Wydawnicza: "Impuls"

Kwaśniewska G. (2007). Interdyscyplinarność procesu wczesnej interwencji wobec dziecka i jego rodziny. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Piszczek M. (2006).Dziecko, którego rozwój emocjonalno-poznawczy nie przekracza pierwszego roku życia. Diagnoza, zasady terapii i ocena

46

efektów zajęć. Wybrane zagadnienia. Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN.

Olechnowicz H. (1997). Opowieści terapeutów. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne S.A.

Olechnowicz H. (1999). Drugie opowieści terapeutów. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne S.A.

Olechnowicz H. (1988). U źródeł rozwoju dziecka. Warszawa: Nasza Księgarnia.

Olechnowicz H (1997) Dobre chwile z naszym dzieckiem-zabawy sprzyjające rozwojowi charakteru. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i

Pedagogiczne.

Serafin T. (2005). Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki szkole. Warszawa:

Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu.

Vasta R, Haith H. M., Miller S. A (1995). Psychologia dziecka. Warszawa: PWN.