Embed Size (px)
Citation preview
bullbull
REPUBLIKA E SHQIPrRISE
UNIVERSITETI ALEKSANOrR MOISIU OURRES
FAKULTETII SHKENCAVE POLITIKE-JURIOIKE
OEPARTAMENTI ADMINISTRIM PUBUK
MASTER SHKENCOR
TEME DIPLOME POLlTlKAT FISKALE NE SHQIPERI
FISKAL POLICIES IN ALBANIA
Ne pennbllshje te detyrimeve
ne diplomen e nivelit te dyte Msc Administrim Financiale
Punoi Emald Deda Udhehoqi Prof Dr
~ OURRES20 17 r
f - f
Emri mbiemiri i slUdentit
Deklaroj se kjo leze diplome perfaqeson pun en lime origjinale dhe nuk kam perdorur burime Ie Ijera pervec alyre te shkruajtura ncpermje( citirneve
Te gjitha Ie dhenal fabelalfigurat dhe citimel ne tekst Ie e il a jane riprodnuar prej ndonje burimi tjeter duke perfshire dhe internetin jane pranuar ne menyre eksplicide SI te tillaKy punim eshte punuar s ipas struktures se dhene dhe miratuar nga Fakulteti i Shkencave Politike Juridike
Durres me Firma e studenti
Emold Oeda
~
E
Udbebeqesi Prof Dr Halit Xhafa v~rteton se ky eshte nje version i rnir-Jtuar i punimit Ie diplomes si studentit Emold Deda te Masterit Sbkencor profili
Administrim Financiar me tem i n e meposhtme
POLITIKA T FlSKALE NE SHQIPERI
UDHEHEQESI
Prof Dr Ha lit Xhafa
TABELA E FERMBAJTJES
Kapitulli - J
1- Mirenjohje
U-Abstrakt
IU-Fjalet kyee
IVmiddotObjektivi i studimit
V-Qellimi i siudimit
VI-Hipoteza
VlI-Metodologjia e studimit
VJI-Hyrje
Kapituili - II
11- Kendvesbtrim teorik mbi politiken fiskale
21- Koncepfi dhe qelfimef e poliliCes fisicoe fq 9
22 Objektivat e politikes fiskale fq 10
23 Instrumental e polilikes flSkale fq J2
2 4 PolilikaflSkale SlabiliZaJoret kryesore Qulomatik dhe disa parime fq 13
25 Uoje e politikave fiskae fq 14
26 Nderveprimet e pOlilikes monetare dllefiskale bullbullbullbullbullbullbullbullbullbullbullbull fq 15
27 PolilikojiskaJe dhe rritjo ekonomike bullbullbullbullbullbull fq 16
1
Kapitulli 1Il
III Zhvillimet fiskale ne Shqiperi
31 Burimet e rritjes ekonomike dhe efektei e krzes globale fq 19
31 Perormanca jiskale [q 20
33 Zhvillimel jiskoe gjale 9-mujorit Ie 2014 q 22
34 Analiza sipas Ie ardhurave bullbull q 23
35 Veprimtarite pothuajsejiskae fq 15 Kapitulli - IV
[V Efektcl e programit ekouomik dhe fiska12014-2016 De sbqiperi
41 Kuadr I pergjithshem I politikave dhe objekival [q 26
42 Zhvillimel neushi ll e harmonizimilfinanciar fq 27
43 Pengesal per itjen ekonomike dhe axhenda e reormave slrukturore fq 29
44 Fushal kryesore te reormave slruklurore fq 30
44 rregjel e produkleve dhe kapilalil q 33
441 Reormal ne seldorin e energjise fq 36
443 Reorma ne seklorin financiar q 39
444 Sigurimel Shoqerore fq 40
445 Reorma adminislrative q 41
446 Rejorma nit shirbimin civil fq 42
447 Reforma ne shiirbimet shendetesore q 43
448 Reorma niiushen e drejlesisii q 44
449 Reforma neushen e bujqesise fq 44
4410 Reorma niiusha Iii Ijera fq 44
Konkluzione fq 45
Rekomandime fq 46
Referenca fq 47
Biblografia fq 48
2
SHKURTESAT E PERDORURA
PF- Politika Fiskale
PM- PoHtika Monetare
BP- Borxhi Publik
FMN- Fondi Monetare Nderkombetare
FSE- Fondin Social Evropian
PBB- Prodhimi i Brendsbem Bruto
MPPT- Mioistria e Puneve Publike Transportit
ARSH - Autoritetit Rrugor Sbqiptar
MFK- Menaxbimin Financiar dbe Kootrolli
elP - Competitiveness and Innovation Programme
SME- Sistemi Monetare Ekonomik
KESH- Korporata Energjetike Shqipetare
ISSH- Insitui i Sigurimeve Sbeodetsore
TVSH- Tatimi mbi Vleren e Shtuar
OBT- OrgaoWtta Boterore e Tregetise
3
MIRENJOHJE
fshte nje ndjesi e ve~anli~ qe Ie pershkon kur reali zon nje pune Ie bukur dhe Ie dobishmc Vey faklil qe plrpjckjet e mia kane qene rnaksimale per kele studim nuk mund Ie Ie pa permendur kontributin e pcrsonave q ~ me kane ndihmuar
Nje falenderim i v~nle dhe nje mirenjohje e (helle shkon per pedagogun udheheqes(gtrofDr Halit Xhafa per konrribulin dhe bashkepunimin e saj
Gjithashtu mirenjohje shkon pe r bankat dhe bizneseL qe me dhane mundesi Ie mbledh infonnacionin e nevojshem per rea lizimin e sludimit Falenderoj punonjes il e bibliotekes se Universite(it ALEKSANDBR MO)SIU te Durresit peT ndihmen e lyre ne s igur imin e literatures
Se fundi dua Ie falenderoj Ie gjilht slaGn e Universitctit ALEKSANDER MOISJU Durres per konlribulin e lyre ne mesimdhenie dhe ne pergali(jen e gjeneratave Ie reja pro fesionale
Abs(rak(
P~r te arriluf mireqenie dhe stabililet poli lik qeverile ko mbetare synojne arritjen e ekuilibril ekonomik Qeveria perdor inslrumenle Ie ndryshme per Ie stimuluar rritjen e ekonomise per Ie uur papunesine dhe per Ie a rril ur objekli vat makroekonomike Polili ka fiskal e eshte perdori mi i shpenz imeve dhe tab-ave qeveritare te cilal ndikojne akt ivitetin ekonom ik Percaklimi i po litikes fi skale ne nj e viI Ie dh~ne kohor fltl ktikishl merr parasysh si Ie kaluaren (gjendjen akluale soc ial - ekonomike ) ashtu edhe implikimel pcr Ie a rdhmen Po lilika fiskale mund Ie jete ekspans ioniste ose shtrcilguese Nje polilike liska le ekspansioniste do Ie thole shkurtim i taksave d irekle dhe indirekte s i dhe rritja e shpenizimeve qeveritare Ket o polilika do Ie inkurajojne me shume shpenzimet dh e do Ie rrisin akti vitetin ekonomik Ndersa nje politike fi ska le shtrenguese do Ie thole rritje taksash s i dhe shkUl1im Ie shpemimeve qeveriLare Keto polilika do reduktojne nivein e ke rkeses ag regale dll e ndihmojne ne ulj en e innacionit Te zgjedhesh midi s dy tipeve Ie politi kes fiskale nuk eshle nje vendimi I leh t(~ si persa i perket gjendjes aktua le Ie ekonomise ashlu ellhe vendimeve poli like Zgjedhja e polilikcs fi skale eslHe nje nga eshtje me te debatueshme Ie ro lit te qe verise Il e jeten ekorlomike sociale Ie nje ve nd i j o velem nga ekonomistet por nga nj e gltl me me e gjere nj e rez ish
bull
Abstract
To achieve prosperity and political stability national governments aimed at achieving equilibrium ekonomik Govemmen uses different Instruments 10 st imulate economic growth to reduce unimployment and to achieve macroeconomic objectives Fiscal policy is the use of government spending and taxes affect economic activity tecilat Determination of fiscal policy in a given year actua lly takes into account the limits of the past (the current state social - economic) as we ll as the implications for the future Fiscal policy can be expansive or restrictive An expansionary fiscal policy means reduction of direct and indirect taxes and increased government shpenizimeve These policies will encourage more spending and boost econo mic activ ity While fiscal policy tightening means tax increases and government spending cuts These policies will reduce the level of aggregate demand and help reduce inflation Choosing between the two types of fiscal policy is not an easy deci s ion both in tenns of the current economic situatio n as well as political deci sions The choice of fi scal policy is one of the most controversial issues of the role of government in socia l and economic life of a country not only by economists but from a wider range of people
Fjalet ky~e te perdorura De kete studim jane Pofilikafiskale rritja ekonomfke borxhi publik inveslimel konsumi laha polilika moneare efikasiletqendrueshmeri fiskale
Key words used in this study are fiscal policy economic growth public debt investment consumption taxation monetary policy eficiency jiscal susfainability
Objektivi i studimit - Eshte te arrije te analizoje dhe te percaktoje e fi kasitetin ne siSlemin e politikave fiskale si dhe programet fiskale te miratuara nga qeveria per te ndikuar ne stabi litetin e buxhetit dhe rritjen e mireqenjes socialeekonomike te nje shteti per periudha Ie caktuara qe keto politikajane implementuar ose ezauruar ne praktike nsa Minjslria e Finances
Qimimi i studimit - Eshce Ie tregoje nC aspeklin leonk Iidhjen e Po litikave Fiskale me rritjen ekonomike tt nje vendi perqasjen e Shqiperise ndaj politikave te ndjekura pare kjo ne aspektin ekonomik ligjor e social te shpjegoje faktoret e ndryshem qe percaktojne Ndikimin e politikave fiskale s i dhe efektet pozitive dhe negative Ie tyre per Shqiperine Studimi eshte menduar qe Ii jape pergjigje disa pye0eve studimore sic jane cHat jane efektet e politikave fiskale ne ekonomine shqiptare si ndikon klima e biznesit ne vend ne perthithjen e politikave fiskale elj
5
Hipoteza
bull Nese sistemi i politikiave fi skale do te ndertoje strategji afatgjate per te stabilizuar borxhin publik dhe per te ulur papunsine a do te oje kjo ne zhviJlim te vend it
bull ltfare roli luan sistemi i politikave fiskale ne vendin tone
bull A p~rben zhvillim sistemi i programeve te politikave fiskale ne vendsi nje faktor pozitiv ne zhvillimin e vendit
Metodologjia e studimit
Nt keU~ studim jane perdorur teknikat sasiore dhe ciH~sore puna eshte ~rqendruar ne mbledhjen dhe perpunimin e informacioni cilesor dhe sasior faktik dhe jo Ie nje informacioni shabllon dhe te parcndesish~m Studimi karakterizohet nga nje informues josi perfaqesor njekohesisht perfshin dhe nje sere analizash praktike qe gjilhsecili mund l j kuptoje lehtesisht Jane mbledhur informacione nga publikime mndryshme te autoreve te kcsaj fushe Duke e pare nga ana cilesore mund te themi se u arrit te realizohej grumbullimi i nje infonnacioni shume thelbesor dhe domethenes per sa i p~rket kesaj fushe studimi Si fillim Ishte hartuar struktura e infonnacionit qe do te nevojitej gjate ketij studimit me pas esh1e kerkuar duke perdorur fjalet kyre Politika Fiskale analiza financiare stabiliteti makroekonomik Pjesa me e madhe e infonnacionit esh(e siguruar nga publikimet librat dhe studime te ndryshme
Sirukiura
Studimi eshte i ndare ne kater kapituj Ne kapitullin e pare eshte pershkruar nje hyrje per politikat fi skale Ne kapituliin e dyte jane analizuar objektivatinstrumentat qe ndikojne ne ecurine e ketyre politikave lojet dhe disa perkufisime Kurse ne kapitullin e trete kemi nje analize rreth ndikimit te politikave fiskale ne shqiperi dhe ndikimi ne rritj en ekonomike Kapitulli fundit perfshin program in fiskal dhe analize rreth disa refonnave fiskale
6
Hyrje
Ro li i politikes fiskale (PF) ne rritjen eko nomike ka nxilur shume studime si ne aspektin teonk dhe ne aU empirik Literatura bashkekohore makroekonomike vi ne dulge si objektivat afatshkurter ashtu dhe ala afatgjate Ie F-se Nt periudhen afatshkur1~r PF-ja mund H perdoret per Ie kontrolluar eiklin e prodhimit ose per Ie stabilizuar luhatshmerine ne lreguesil makro ~ka eshte e njejte me ndikimin afatshkurter Ie politikes monetare Me tej (Xr periudhen afatgjate PFshyja dhe menyrat e financimit Ie borxhit mund te ndikojne gjithashtu kerkesen dhe oferten agregate Ie ekonomise Diskutimi qe Jidhet me ndikimet e PF-se ne rritjen ekonomike eshte mjaft aktual pasi zhvillimi J instrumenteve Ie duhur fiskale mund te yoje ne rri~e ekonomike Ie vazhdueshme dhe te qendrueshme P~r kele arsye qellimi I k~tij materiali diskutimi eshte t~ anaJizoj lidhjen e PF me rritjen ekonomike ne rastin e nje vendi te vogtl me ekonomi te hapur e ne zhvillim -Shqiperise Politika fiskale lidhet me veprimet e qeverise ne ndryshimin e perb~rjes 51 te hyrave dhe shpenzimeve puhlike me qellim te menaxhimit te kerkeses agregale per Ie mbajtur rritje Ie qendrueshme ekonomike me punesim relativi sht tt tarte pa gjenerim te infJaeionit pa ni~e te borxhit publik dhe me bilane te kenaqshem te pagesave
Kur qeveria percaktohet per politiken fiskale ajo bene paraprakisht vleresimin e nje numri te madh faktoresh perfshire dhe eeurine e variablave dhe indikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar per shkak Ie ndikimit te tyre ne shumen e te hyrave Ie grumbuHuara permes taksave me Ie eilat permbushen nevojat e financimit Ie programeve qeverilare Nje ~eshtje ljeter me rendesi per qeverine eshre percaktimi lidhur me deficitin buxhetor pra a do te mbulohen shpenzimet e rritura ose te pambuluara te qeveri se me finaneim nga huaja apo centrmes emetimi t te parase (finaneimi monetare ideficitit) Vendimet lidhur me politikat fiskale ne mase te madhe varen nga konsideratat politike si besueshmeria dhe rol i qe luan qeveria ne eko nomi por edhe nga reagimet publike lidhur me drejlimin dhe veprimet e qeverise Vendimet e tilla mund Ie ndiko hen edhe nga faktoret e jashtem qe do Ie thoU se qeveria duhet te merr parasysh trendet global ekonomik dhe politi kat fiskale te vendeve Ijera tt eila mund Ie kene efekt ne rialokacion Ie kompani ve vendore pennes benefieione fi skale
Sipas literatures ekonomike ekzistojne tre perkufizime te natyres se potitikes fiskal e qe lidhen me zhvilJimet ekonomike ne vend Ie eilat s ipas mdhes jane politike fi skale procikJike politike fiskale kunderciklike dhe po]itike fiskale neutrale Ne periudha kur ekonomia ptrjeton nje rritje ekonomike mbi potencial in e saj rritja e shpenzimeve buxhetore me ritme me Ie larta se Ie ardhurat ndikojne ne rritjen e raportit te deficiti ndaj PBB-sf duke sugjeruar ne kete menyre po]itike fi skale procikJike Ndersa ne kohe Ie keqija kur rritja ekonomike rezulton nen potencial natyra proeikJike e polilikes fiskale reflektohet ne reduktim Ie raportil te shpenzimeve publike ndaj PBB-se duke sjele gjithashtu dhe nje rcnie Ie deficiti buxhetor te shprehur ne raport me PBB-ne Gavin dhe Perotti (1997) argumentojne se natyra procikJike e politikes fiskale ne kohe te kampJija nder Ie tjera shpjegohel me mundes ite e kufizuara per kredimarrje te sektorit publik Ky eshte nje tipar qe karakterizo n sidomos ekonomite e vendeve ne zhvil1im te cilat gjate ketyre periudhave nuk mund te marrin hua per te financuar shpenzimel e tyre ose mund te mamn hua velem ne terma interes i rnjaft Ie larta Perbalie ketyre kushteve autoriteti fi skal detyrohet te redulctoje deficitin buxhetor nepennjet uljes se shpenzimeve publike Ndersa Alesina dhe Tabellini (2005) natyren proeiklike te
7
politik~s fiskale e lidhin me sistemin politik ne vend duke evidentuar nje korrelacion mjaft le larte mes prociklitetil Ie polilikes fiska le me nivelin e korrupsionit ne vend Politika fiskale konsiderohet te jete kunderciklike kur deficit buxhetor thellohet ne kushtet e nje rritjeje ekonomike nen potencialin e saj si pasoje e stimujve fiskale te ndennarre nga qeveria ne kuader Ie gjallerimit te ekonomise
8
KAPITULLI - II
2 Kendveshtrim teorik mbi politiken fiskale
21 KODcepti dbe qellimet e politikes liskale
bull Politika fiskale bashk~ me politi ken monetare jane dy komponentet themelore Ie poljtik~s ekonomike shteterore te ciiat shtTytezohen per qellime makroekonomike influencimin e produ1ct it te pergjithshem vendor nivelin e punesimit te ardhurave dhe ni velin e ~mimeve Politika fiskaJe konsi ston nl perdorimin e taksave dhe shpenzimeve qeveritare 5i mjete per te ndikuar ne treguesit makroekonomik te nji vendi Shpenzimet qeveritare ndikojne ne nivelin e pergjithshem te shpenzimeve te ekonomi l pra edhe ne nivelin e GDP e per rrjedhoje edhe ne nivelin e punezenies inflaciani1 etj Politika fiskale ndikon drejtperdrejle apo ne menyre te terthorte oe ekonomine e vend it Vendi met e marra ne politiken fiskale nuk jane te lehta per shkak se ndryshimi i nj e variabti mund te shkakH~toje ndryshim te variablave te tjere dhe te merr kahjen e gabuar prandaj politika fiskale konsiderohet s i nje fushe komplekse e cila eshie e nevojshme Ie analizohel ne menyre te detajuar
Qellimet theme lore te politikes fiskale nderlidhen me qellimet Ihemelore ekonomike Ie shtetit e al0 jan~
bull Punesimi i middotIarte (plote) bull Inflacioni i uiet dhe stabei bull Pozicioni i qendrueshem i bilancit te pagesave bull Rritje e lane dhe stabile ekonomike
Politika fiskale mund te kete edhe qellime te tjera si~ jane bull Zvogelimin e pabarazist ekonomike bull Zvogelimin e dallimeve regjionale bull Permires im i ambientitjetesor etj
Qellimet e poJitikes fiskale realizohen pennes te hyrave publike te dalave publike deficitil fiskaJ (buxhetor) dhe bonhit publik
Politika fiskale ndikon ne Kerkesen agregate (rritjen zvogeiimin dhe nderrimin e struktures) Likuiditetin e ekonomise Subvencionimin e malJrave dhe faktoreve te prodhimit krahas ndetTimit relativ te ~mimeve
1 Baxter M and King R (1993) Fiscal policy in general equilibrium American Economic Review
9
Nderrimin e te ardhurave reale It qytelareve dhe ndennarrjeve te cilat ndikojne ne nivelin e kerkesi Dy mekanizmat e pare ndikojnt ne kerkese i treti ne oferten ndersa i katerti ne orerten dhe kerkesen
Oy mekanizmat e pare ndikojne ne afate Ie shkurter dhe jane te natyres makroekonomike ndersa dy Ie tjerat veprojne ne afate te ampjate dhejane te natyres mikromiddotekonomike
Poli tika fiskale ka te beje me perdorim in e shpenzimeve qeveritare dhe po litiken e taksave per te arritur qellime Ie caktuara ekonomike e sociaJe Keto qellime ndahen ne 3 kategori alokati ve shpemdarese dhe stabilizuese
gt QeUimi a lokativ ka te beje me ndikimin e politikave buxhetore Ie qeverise ne a loltimin e resurseve te shoqerise
gt- QelJimet shperDdarese kane te bejne me ndikimin e politikave buxhetore ne shpemdarjen e te ardhu rave te shoqerise
~ Qellimet stabilizuese kane te bejne me ndilUmin e qeverise mbi inflacionin papunesine dhe rri~en ekonom ike
Politika fiskal e ka te blje me politiken e shpenzimeve qeveritare per blerje mallrash e sherb imesh e ~r kryerjen e pagesave Ie transferueshme nga njera ane dhe me politiken e sigurimit te Ie ardhurave e para se gjithash te taksave ne anen tjeter
22 Objektivat e politikes fiskalc
Ne procesin e formulimit te politikes fi skale politikberesit percaktojne objektivat Ie ci lat synojne ti realizojne dhe instrumentet me te ci lat ato objektiva behen te realizueshme duke iu permbajrur detyrimisht principeve Ie menaxhimit fiskal s i
a) transparenca lidhur me objektivat implementimin e polilikes fiskale dhe publikimi n e Ilogarive publike b) stabi liteti i procesit te berjes se politikes fiskale c) efikasiteti i ndikimit t~ politikes fiskae ne ekonomi d) pergjegjesia ne menaxhimin e financave pubJike e) efi kasiteti i modelimit dhe impJementimi t te politikEs fiskale f) drejtesia (paanesia) duke perfshire a l~ ndtnnjet gjeneratave
Objektivat e politikes fiskale lidhen me rritjen e mireqenies se pergjithshme shoqerore si qellim paresor i nje shoqerie bashkekohore Kjo mireqenie sigurohet vetem ne kushtet e nje ambienti qe e c ilesojne stabiliteti ekonomik politik dhe soc ia ll Pra kur flasim per objekti vat e polilikes fiskale kemi parasysh
2 Di Giorgio G and Oi Noia C Designing institutions for financial stabil ity Regulation and Supervision by Objective for (he Euro Area Preliminary Version November 2000 Fq 13
10
permbushjen e nevojave publike permes nj ~ sistemi te shendoshe Ie financimit publik
realizimin e punesimit Ie plote
rritjen e nonnes Se shtimit ekonomik
ruajtjen e stabilitetit te ymimeve
stabilitetin e bilancit te pagesave
penniresimin e kushteve Ie punes duke perfshire permiresimin e struktures kualifikuese te fuqise punetore dhe perparimin teknologjik
stimulimin e kursimeve
stimulim in e investimeve
rritjen e aftesise konkurruese te produkteve dhe sherbimeve vendore rritjen e cilesise s~ sherbimeve ne arsim dhe shend etes i
Realizimi i kel yre objektivave varet nga aftesia e qeverise per bashkrenditjen e tyre me instrumentet fi skaJe per te influencuar kompozici onin dhe nivelin e kerkeses agregate saktesia e analizave makroekonomike lidhur me trendet e ind ikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar rregullimi dhe marreveshjet institucionale per koordinimin e politikave makroekonomike
23 Instrumentat e politikes fiskale
Permes pol itikes fiskale shtel mund te ndikoj drejtperdrejte ne ekonomi Kur ai vendos per taksat qe i grumbullon transfenat te mirat dhe shlrbimet qe i bien financimin defi citar ne fakt angazhohen ne poliliken fiskale ltfaredo ndryshimi ne ni ve lin e ketyre instrumenteve ka efekt te drejtperdrejta n~ njedhat e pergjithshme ekonomike P~rmes instrumenteve te politikes fi skale ndikohet ne punesim dhe nive te ymimeve ne rishpemdarjen me te mire te te ardhures dhe pasurise ne shtimin ekonomik ne rritjen e kursimil ne ni velin e investimeve ne ~eshtjet e edukimit arsimit kulture dhe shendetesi
Efekte tjera te aplikimil te instrumenteve te polilikes fiskale
bull Instrumentet e politikes fiskale mund te aplikohen edhe ptr qellime tjera si ne fushen e poJitikes sf edukimit arsimimil per qellime demografike kulrurore ndertimoreshendetesore dhe komercial e
11
Shteti paraqitet si punedhenes ne ndltnnanj et publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe siguri se
bull Pennes politikes doganore shteti rrit eksportin dhe zvoge lon importin e me kete zvogelon deficitin ne bilancin e pagesave dhe pltnnireson vleren e val utes kombetare
bull Me politi ken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin regjional dhe ne perm iresimin e stru lctures ekonomike
24 Politika fiskale Stabilizatoret kryesore automatik dbe disa parime
Stabilizatoret kryesore automaCik
lNdryshimet automatike te tlt ardhurave nga taksat taksat progresive (rrilet nonna e taksave me rritje n e te ardhurave) gt Psh nese bie prodhimi atehere te ardhurat nga laksat bien duke rritur keshtu rel ativisht te ard hurat e disponueshme e per pasoje edhe shpenzimet per konsum dhe investime 2 Pagesat per papunesine dhe pagesat tjera te transferueshme kur Tite t papunes ia rrite n benefitet per te papunet
Megjithate stabiI izato ret automatike ) kane dy mangesi
1 Efektet negative ne oferten agregate bull Taksat progresive mund te dekurajojne iniciativat dhe punetoret qlt te punojne me
Shurne bull Po ashtu ndikojne ni rri~en e infiacionit pasi ato e kufizojne prodhimin bull Pagesat e larta per te papun~t bejne qe tl papunet Ie qendrojne me gjate si Ie
Papune 2Problemi i penges~s fiskal e
bull Kur ekonomia rritet kita stabi li zatore e pengojnl rritjen (ulin multi plikatorin)
Parimet
gt Financat publike j ane zgje rim i financave Ie familjes Nese famjlja shpenzon me shume se te ardhural e saj atehere do It kete varferi dhe fa limentim E njejta vlen edhe per bLLxhetiniqeverine
gt Buxheti duhe( le jete i balancuar gt Borxhi qeveri tar eshte nje barre per brezat e ardhshem Financat modeme dallojne defic itin strukturor dhe ate ciklik
3 Me stabil izatore automatike nenku ptohen ato mekanizma qe stimulojne ose kontraktoj ne ekonomine ne momentet e duhura pa patur nevojen e nje ndryshimi nlt politikat ekonomike te vendi( ne ate periudhe kohore (Macroeconomics 5th edititon pg 382 (Mankiw G)
12
DEFICITI AKTUAL ~ DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
--y Deficiti aktual - perfaqeson deficitin faktik ne nje periudhl te dhene ---t Deficiti strukturoT - pjesa e deficitit qe vjen si rezultat i politikes fiskale aktive (psh ndryshimi i nannes sf taksave shpenzimet per arsim mbrojtje) - Deficiti ciklik- pjesa e deficitit qe percaktohet ne menyre automatike nga gjendja e eik]jl te biZllcsit
Per t~ sqaruar konceptet e mesipenne eshte e nevojshme te dime se
_ Buxheti aktual shpenzimet te ardhurat dhe deficiti faktik _ BLlxbeti strukturor shpenzimet te ardhurat dhe deficit nesc ekonomia funksionon ne kushtet e prodhimit potencial _ Buxbeti cikJik shpenzimet te ardhurat dhe deficiti nesc ekonomia funksionon nen ase mbi nivelin e prodhimit potencial
BUXHETI AKTUAL ~ BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN C1KLIK
25 L10jet e politikave fiskale
Ne pergjithes i dallojme keto Iloje te politikave fiskale
_ Zgjeruese akiive _ KuJizuese aktive _ Zgjeruese automalike _ Kujizuese automatike
L10iet - - litikes fiskal -Zgjeruese Kufizuese
Aktive
Automatike
Rritje e shpenzimeve qeveritare Ulje e taksave Os te dyja Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Ulje e shpenzimeve qeveritare Rritje e taksave Ose te dyja
Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Burimi Makroekonomia
13
Ne politiken fiskale zgjeruese aklive perfshihen veprime te paramenduara Ie qeveri se qe m sin shpenzimet qeveritare ulin taksat ose Ie dyja bashkeKurse poJitika fiskaJe active fi skale kufizuese kate beje me veprime te qeverise qe ulin shpenzi met qeveritare rrisin taksatose te dyja bashkeNder kaq karakte ristike e politikave fi skale kufizuese zgjeruese aUlomatike jane kompensimi per papunsine dhe asistencat sociale
26 Nderveprimet e politikes monetare dbc fiskalc
Politika mo netare (PM) dhe politika fi skale (PF) ndihmojne qe te nxJernn ekonomine nga recesioni
Te dyja keto po lilika jane te drejtuara kah menaxhimi i kerkeses agrega te (psh per tl mbajtur inflacionin nen kontrolJ)
Nevojitet nje koordinim ne mes Ie PF dhe PM Psh nese shteti deshiron Ie mse kerkesen agregate atehere ITit shpe nzimet qeveri tare
Ose per te mbajtur prodhimin ne ni velin e dhene atehere me ane Ie instrumenteve te politikes monetare i rrit normat e interest
Problemi identifikimi i ci kJeve it biznesit dhe ndryshimi nga nje politike ne tj etren
PM dhe PF duhet Ie kombinahen (koordinohen) per te eliminuar fenamenin e ngushtimit te shpenzimeve private (crowding-out) kur mten shpenzimet qeveritare
Sl MANIFESTOHET CROWDING OUT
)- Supozoj rne q~ qeveria nit shpenzimet e saja per mait re dhe sh~rbime
raquo Rritet GDP me shume se sa viera e shpenzi meve per shkak te multiplikatorit
~ Kjo ndikon ne tregun monetar duke rritur kerkesen plr para4bull
raquo Per shkak se oferta eshte e dhene (fikse) nitet norma e interest
)- Rritja e normes se interesit dekurajon shpenzi met qe jane te lidhura - qe jane te ndjeshme ndaj normes se interest
4 Makroekonomia fq ~ 115-118
14
o Si rezultat do te ulej efekti i politikes fiskale
Shenim Crowding-oullidhet me deficitin strukturor sepse kuf ekonomia eshte ne recesion atehere nuk ekziston crowding-oul
Paraqitja e crowding-out permes modelit AS=AD sipas pikepamjes klasike-monetariste
p
AS
E=E AD=AD
0=0 GOP reall
Shenim
KUT qeveria rrit shpenzimel qeverilare - rriter kerkesa per paro- kjo rril normen e interesit - zvogiHohen investimel private ne masii Ie njejii sa lea qenejillimisht rrltja e shpenzimeve qeveritare duke eJiminuar ejekJet e polilikesfiskale
15
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
Emri mbiemiri i slUdentit
Deklaroj se kjo leze diplome perfaqeson pun en lime origjinale dhe nuk kam perdorur burime Ie Ijera pervec alyre te shkruajtura ncpermje( citirneve
Te gjitha Ie dhenal fabelalfigurat dhe citimel ne tekst Ie e il a jane riprodnuar prej ndonje burimi tjeter duke perfshire dhe internetin jane pranuar ne menyre eksplicide SI te tillaKy punim eshte punuar s ipas struktures se dhene dhe miratuar nga Fakulteti i Shkencave Politike Juridike
Durres me Firma e studenti
Emold Oeda
~
E
Udbebeqesi Prof Dr Halit Xhafa v~rteton se ky eshte nje version i rnir-Jtuar i punimit Ie diplomes si studentit Emold Deda te Masterit Sbkencor profili
Administrim Financiar me tem i n e meposhtme
POLITIKA T FlSKALE NE SHQIPERI
UDHEHEQESI
Prof Dr Ha lit Xhafa
TABELA E FERMBAJTJES
Kapitulli - J
1- Mirenjohje
U-Abstrakt
IU-Fjalet kyee
IVmiddotObjektivi i studimit
V-Qellimi i siudimit
VI-Hipoteza
VlI-Metodologjia e studimit
VJI-Hyrje
Kapituili - II
11- Kendvesbtrim teorik mbi politiken fiskale
21- Koncepfi dhe qelfimef e poliliCes fisicoe fq 9
22 Objektivat e politikes fiskale fq 10
23 Instrumental e polilikes flSkale fq J2
2 4 PolilikaflSkale SlabiliZaJoret kryesore Qulomatik dhe disa parime fq 13
25 Uoje e politikave fiskae fq 14
26 Nderveprimet e pOlilikes monetare dllefiskale bullbullbullbullbullbullbullbullbullbullbullbull fq 15
27 PolilikojiskaJe dhe rritjo ekonomike bullbullbullbullbullbull fq 16
1
Kapitulli 1Il
III Zhvillimet fiskale ne Shqiperi
31 Burimet e rritjes ekonomike dhe efektei e krzes globale fq 19
31 Perormanca jiskale [q 20
33 Zhvillimel jiskoe gjale 9-mujorit Ie 2014 q 22
34 Analiza sipas Ie ardhurave bullbull q 23
35 Veprimtarite pothuajsejiskae fq 15 Kapitulli - IV
[V Efektcl e programit ekouomik dhe fiska12014-2016 De sbqiperi
41 Kuadr I pergjithshem I politikave dhe objekival [q 26
42 Zhvillimel neushi ll e harmonizimilfinanciar fq 27
43 Pengesal per itjen ekonomike dhe axhenda e reormave slrukturore fq 29
44 Fushal kryesore te reormave slruklurore fq 30
44 rregjel e produkleve dhe kapilalil q 33
441 Reormal ne seldorin e energjise fq 36
443 Reorma ne seklorin financiar q 39
444 Sigurimel Shoqerore fq 40
445 Reorma adminislrative q 41
446 Rejorma nit shirbimin civil fq 42
447 Reforma ne shiirbimet shendetesore q 43
448 Reorma niiushen e drejlesisii q 44
449 Reforma neushen e bujqesise fq 44
4410 Reorma niiusha Iii Ijera fq 44
Konkluzione fq 45
Rekomandime fq 46
Referenca fq 47
Biblografia fq 48
2
SHKURTESAT E PERDORURA
PF- Politika Fiskale
PM- PoHtika Monetare
BP- Borxhi Publik
FMN- Fondi Monetare Nderkombetare
FSE- Fondin Social Evropian
PBB- Prodhimi i Brendsbem Bruto
MPPT- Mioistria e Puneve Publike Transportit
ARSH - Autoritetit Rrugor Sbqiptar
MFK- Menaxbimin Financiar dbe Kootrolli
elP - Competitiveness and Innovation Programme
SME- Sistemi Monetare Ekonomik
KESH- Korporata Energjetike Shqipetare
ISSH- Insitui i Sigurimeve Sbeodetsore
TVSH- Tatimi mbi Vleren e Shtuar
OBT- OrgaoWtta Boterore e Tregetise
3
MIRENJOHJE
fshte nje ndjesi e ve~anli~ qe Ie pershkon kur reali zon nje pune Ie bukur dhe Ie dobishmc Vey faklil qe plrpjckjet e mia kane qene rnaksimale per kele studim nuk mund Ie Ie pa permendur kontributin e pcrsonave q ~ me kane ndihmuar
Nje falenderim i v~nle dhe nje mirenjohje e (helle shkon per pedagogun udheheqes(gtrofDr Halit Xhafa per konrribulin dhe bashkepunimin e saj
Gjithashtu mirenjohje shkon pe r bankat dhe bizneseL qe me dhane mundesi Ie mbledh infonnacionin e nevojshem per rea lizimin e sludimit Falenderoj punonjes il e bibliotekes se Universite(it ALEKSANDBR MO)SIU te Durresit peT ndihmen e lyre ne s igur imin e literatures
Se fundi dua Ie falenderoj Ie gjilht slaGn e Universitctit ALEKSANDER MOISJU Durres per konlribulin e lyre ne mesimdhenie dhe ne pergali(jen e gjeneratave Ie reja pro fesionale
Abs(rak(
P~r te arriluf mireqenie dhe stabililet poli lik qeverile ko mbetare synojne arritjen e ekuilibril ekonomik Qeveria perdor inslrumenle Ie ndryshme per Ie stimuluar rritjen e ekonomise per Ie uur papunesine dhe per Ie a rril ur objekli vat makroekonomike Polili ka fiskal e eshte perdori mi i shpenz imeve dhe tab-ave qeveritare te cilal ndikojne akt ivitetin ekonom ik Percaklimi i po litikes fi skale ne nj e viI Ie dh~ne kohor fltl ktikishl merr parasysh si Ie kaluaren (gjendjen akluale soc ial - ekonomike ) ashtu edhe implikimel pcr Ie a rdhmen Po lilika fiskale mund Ie jete ekspans ioniste ose shtrcilguese Nje polilike liska le ekspansioniste do Ie thole shkurtim i taksave d irekle dhe indirekte s i dhe rritja e shpenizimeve qeveritare Ket o polilika do Ie inkurajojne me shume shpenzimet dh e do Ie rrisin akti vitetin ekonomik Ndersa nje politike fi ska le shtrenguese do Ie thole rritje taksash s i dhe shkUl1im Ie shpemimeve qeveriLare Keto polilika do reduktojne nivein e ke rkeses ag regale dll e ndihmojne ne ulj en e innacionit Te zgjedhesh midi s dy tipeve Ie politi kes fiskale nuk eshle nje vendimi I leh t(~ si persa i perket gjendjes aktua le Ie ekonomise ashlu ellhe vendimeve poli like Zgjedhja e polilikcs fi skale eslHe nje nga eshtje me te debatueshme Ie ro lit te qe verise Il e jeten ekorlomike sociale Ie nje ve nd i j o velem nga ekonomistet por nga nj e gltl me me e gjere nj e rez ish
bull
Abstract
To achieve prosperity and political stability national governments aimed at achieving equilibrium ekonomik Govemmen uses different Instruments 10 st imulate economic growth to reduce unimployment and to achieve macroeconomic objectives Fiscal policy is the use of government spending and taxes affect economic activity tecilat Determination of fiscal policy in a given year actua lly takes into account the limits of the past (the current state social - economic) as we ll as the implications for the future Fiscal policy can be expansive or restrictive An expansionary fiscal policy means reduction of direct and indirect taxes and increased government shpenizimeve These policies will encourage more spending and boost econo mic activ ity While fiscal policy tightening means tax increases and government spending cuts These policies will reduce the level of aggregate demand and help reduce inflation Choosing between the two types of fiscal policy is not an easy deci s ion both in tenns of the current economic situatio n as well as political deci sions The choice of fi scal policy is one of the most controversial issues of the role of government in socia l and economic life of a country not only by economists but from a wider range of people
Fjalet ky~e te perdorura De kete studim jane Pofilikafiskale rritja ekonomfke borxhi publik inveslimel konsumi laha polilika moneare efikasiletqendrueshmeri fiskale
Key words used in this study are fiscal policy economic growth public debt investment consumption taxation monetary policy eficiency jiscal susfainability
Objektivi i studimit - Eshte te arrije te analizoje dhe te percaktoje e fi kasitetin ne siSlemin e politikave fiskale si dhe programet fiskale te miratuara nga qeveria per te ndikuar ne stabi litetin e buxhetit dhe rritjen e mireqenjes socialeekonomike te nje shteti per periudha Ie caktuara qe keto politikajane implementuar ose ezauruar ne praktike nsa Minjslria e Finances
Qimimi i studimit - Eshce Ie tregoje nC aspeklin leonk Iidhjen e Po litikave Fiskale me rritjen ekonomike tt nje vendi perqasjen e Shqiperise ndaj politikave te ndjekura pare kjo ne aspektin ekonomik ligjor e social te shpjegoje faktoret e ndryshem qe percaktojne Ndikimin e politikave fiskale s i dhe efektet pozitive dhe negative Ie tyre per Shqiperine Studimi eshte menduar qe Ii jape pergjigje disa pye0eve studimore sic jane cHat jane efektet e politikave fiskale ne ekonomine shqiptare si ndikon klima e biznesit ne vend ne perthithjen e politikave fiskale elj
5
Hipoteza
bull Nese sistemi i politikiave fi skale do te ndertoje strategji afatgjate per te stabilizuar borxhin publik dhe per te ulur papunsine a do te oje kjo ne zhviJlim te vend it
bull ltfare roli luan sistemi i politikave fiskale ne vendin tone
bull A p~rben zhvillim sistemi i programeve te politikave fiskale ne vendsi nje faktor pozitiv ne zhvillimin e vendit
Metodologjia e studimit
Nt keU~ studim jane perdorur teknikat sasiore dhe ciH~sore puna eshte ~rqendruar ne mbledhjen dhe perpunimin e informacioni cilesor dhe sasior faktik dhe jo Ie nje informacioni shabllon dhe te parcndesish~m Studimi karakterizohet nga nje informues josi perfaqesor njekohesisht perfshin dhe nje sere analizash praktike qe gjilhsecili mund l j kuptoje lehtesisht Jane mbledhur informacione nga publikime mndryshme te autoreve te kcsaj fushe Duke e pare nga ana cilesore mund te themi se u arrit te realizohej grumbullimi i nje infonnacioni shume thelbesor dhe domethenes per sa i p~rket kesaj fushe studimi Si fillim Ishte hartuar struktura e infonnacionit qe do te nevojitej gjate ketij studimit me pas esh1e kerkuar duke perdorur fjalet kyre Politika Fiskale analiza financiare stabiliteti makroekonomik Pjesa me e madhe e infonnacionit esh(e siguruar nga publikimet librat dhe studime te ndryshme
Sirukiura
Studimi eshte i ndare ne kater kapituj Ne kapitullin e pare eshte pershkruar nje hyrje per politikat fi skale Ne kapituliin e dyte jane analizuar objektivatinstrumentat qe ndikojne ne ecurine e ketyre politikave lojet dhe disa perkufisime Kurse ne kapitullin e trete kemi nje analize rreth ndikimit te politikave fiskale ne shqiperi dhe ndikimi ne rritj en ekonomike Kapitulli fundit perfshin program in fiskal dhe analize rreth disa refonnave fiskale
6
Hyrje
Ro li i politikes fiskale (PF) ne rritjen eko nomike ka nxilur shume studime si ne aspektin teonk dhe ne aU empirik Literatura bashkekohore makroekonomike vi ne dulge si objektivat afatshkurter ashtu dhe ala afatgjate Ie F-se Nt periudhen afatshkur1~r PF-ja mund H perdoret per Ie kontrolluar eiklin e prodhimit ose per Ie stabilizuar luhatshmerine ne lreguesil makro ~ka eshte e njejte me ndikimin afatshkurter Ie politikes monetare Me tej (Xr periudhen afatgjate PFshyja dhe menyrat e financimit Ie borxhit mund te ndikojne gjithashtu kerkesen dhe oferten agregate Ie ekonomise Diskutimi qe Jidhet me ndikimet e PF-se ne rritjen ekonomike eshte mjaft aktual pasi zhvillimi J instrumenteve Ie duhur fiskale mund te yoje ne rri~e ekonomike Ie vazhdueshme dhe te qendrueshme P~r kele arsye qellimi I k~tij materiali diskutimi eshte t~ anaJizoj lidhjen e PF me rritjen ekonomike ne rastin e nje vendi te vogtl me ekonomi te hapur e ne zhvillim -Shqiperise Politika fiskale lidhet me veprimet e qeverise ne ndryshimin e perb~rjes 51 te hyrave dhe shpenzimeve puhlike me qellim te menaxhimit te kerkeses agregale per Ie mbajtur rritje Ie qendrueshme ekonomike me punesim relativi sht tt tarte pa gjenerim te infJaeionit pa ni~e te borxhit publik dhe me bilane te kenaqshem te pagesave
Kur qeveria percaktohet per politiken fiskale ajo bene paraprakisht vleresimin e nje numri te madh faktoresh perfshire dhe eeurine e variablave dhe indikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar per shkak Ie ndikimit te tyre ne shumen e te hyrave Ie grumbuHuara permes taksave me Ie eilat permbushen nevojat e financimit Ie programeve qeverilare Nje ~eshtje ljeter me rendesi per qeverine eshre percaktimi lidhur me deficitin buxhetor pra a do te mbulohen shpenzimet e rritura ose te pambuluara te qeveri se me finaneim nga huaja apo centrmes emetimi t te parase (finaneimi monetare ideficitit) Vendimet lidhur me politikat fiskale ne mase te madhe varen nga konsideratat politike si besueshmeria dhe rol i qe luan qeveria ne eko nomi por edhe nga reagimet publike lidhur me drejlimin dhe veprimet e qeverise Vendimet e tilla mund Ie ndiko hen edhe nga faktoret e jashtem qe do Ie thoU se qeveria duhet te merr parasysh trendet global ekonomik dhe politi kat fiskale te vendeve Ijera tt eila mund Ie kene efekt ne rialokacion Ie kompani ve vendore pennes benefieione fi skale
Sipas literatures ekonomike ekzistojne tre perkufizime te natyres se potitikes fiskal e qe lidhen me zhvilJimet ekonomike ne vend Ie eilat s ipas mdhes jane politike fi skale procikJike politike fiskale kunderciklike dhe po]itike fiskale neutrale Ne periudha kur ekonomia ptrjeton nje rritje ekonomike mbi potencial in e saj rritja e shpenzimeve buxhetore me ritme me Ie larta se Ie ardhurat ndikojne ne rritjen e raportit te deficiti ndaj PBB-sf duke sugjeruar ne kete menyre po]itike fi skale procikJike Ndersa ne kohe Ie keqija kur rritja ekonomike rezulton nen potencial natyra proeikJike e polilikes fiskale reflektohet ne reduktim Ie raportil te shpenzimeve publike ndaj PBB-se duke sjele gjithashtu dhe nje rcnie Ie deficiti buxhetor te shprehur ne raport me PBB-ne Gavin dhe Perotti (1997) argumentojne se natyra procikJike e politikes fiskale ne kohe te kampJija nder Ie tjera shpjegohel me mundes ite e kufizuara per kredimarrje te sektorit publik Ky eshte nje tipar qe karakterizo n sidomos ekonomite e vendeve ne zhvil1im te cilat gjate ketyre periudhave nuk mund te marrin hua per te financuar shpenzimel e tyre ose mund te mamn hua velem ne terma interes i rnjaft Ie larta Perbalie ketyre kushteve autoriteti fi skal detyrohet te redulctoje deficitin buxhetor nepennjet uljes se shpenzimeve publike Ndersa Alesina dhe Tabellini (2005) natyren proeiklike te
7
politik~s fiskale e lidhin me sistemin politik ne vend duke evidentuar nje korrelacion mjaft le larte mes prociklitetil Ie polilikes fiska le me nivelin e korrupsionit ne vend Politika fiskale konsiderohet te jete kunderciklike kur deficit buxhetor thellohet ne kushtet e nje rritjeje ekonomike nen potencialin e saj si pasoje e stimujve fiskale te ndennarre nga qeveria ne kuader Ie gjallerimit te ekonomise
8
KAPITULLI - II
2 Kendveshtrim teorik mbi politiken fiskale
21 KODcepti dbe qellimet e politikes liskale
bull Politika fiskale bashk~ me politi ken monetare jane dy komponentet themelore Ie poljtik~s ekonomike shteterore te ciiat shtTytezohen per qellime makroekonomike influencimin e produ1ct it te pergjithshem vendor nivelin e punesimit te ardhurave dhe ni velin e ~mimeve Politika fiskaJe konsi ston nl perdorimin e taksave dhe shpenzimeve qeveritare 5i mjete per te ndikuar ne treguesit makroekonomik te nji vendi Shpenzimet qeveritare ndikojne ne nivelin e pergjithshem te shpenzimeve te ekonomi l pra edhe ne nivelin e GDP e per rrjedhoje edhe ne nivelin e punezenies inflaciani1 etj Politika fiskale ndikon drejtperdrejle apo ne menyre te terthorte oe ekonomine e vend it Vendi met e marra ne politiken fiskale nuk jane te lehta per shkak se ndryshimi i nj e variabti mund te shkakH~toje ndryshim te variablave te tjere dhe te merr kahjen e gabuar prandaj politika fiskale konsiderohet s i nje fushe komplekse e cila eshie e nevojshme Ie analizohel ne menyre te detajuar
Qellimet theme lore te politikes fiskale nderlidhen me qellimet Ihemelore ekonomike Ie shtetit e al0 jan~
bull Punesimi i middotIarte (plote) bull Inflacioni i uiet dhe stabei bull Pozicioni i qendrueshem i bilancit te pagesave bull Rritje e lane dhe stabile ekonomike
Politika fiskale mund te kete edhe qellime te tjera si~ jane bull Zvogelimin e pabarazist ekonomike bull Zvogelimin e dallimeve regjionale bull Permires im i ambientitjetesor etj
Qellimet e poJitikes fiskale realizohen pennes te hyrave publike te dalave publike deficitil fiskaJ (buxhetor) dhe bonhit publik
Politika fiskale ndikon ne Kerkesen agregate (rritjen zvogeiimin dhe nderrimin e struktures) Likuiditetin e ekonomise Subvencionimin e malJrave dhe faktoreve te prodhimit krahas ndetTimit relativ te ~mimeve
1 Baxter M and King R (1993) Fiscal policy in general equilibrium American Economic Review
9
Nderrimin e te ardhurave reale It qytelareve dhe ndennarrjeve te cilat ndikojne ne nivelin e kerkesi Dy mekanizmat e pare ndikojnt ne kerkese i treti ne oferten ndersa i katerti ne orerten dhe kerkesen
Oy mekanizmat e pare ndikojne ne afate Ie shkurter dhe jane te natyres makroekonomike ndersa dy Ie tjerat veprojne ne afate te ampjate dhejane te natyres mikromiddotekonomike
Poli tika fiskale ka te beje me perdorim in e shpenzimeve qeveritare dhe po litiken e taksave per te arritur qellime Ie caktuara ekonomike e sociaJe Keto qellime ndahen ne 3 kategori alokati ve shpemdarese dhe stabilizuese
gt QeUimi a lokativ ka te beje me ndikimin e politikave buxhetore Ie qeverise ne a loltimin e resurseve te shoqerise
gt- QelJimet shperDdarese kane te bejne me ndikimin e politikave buxhetore ne shpemdarjen e te ardhu rave te shoqerise
~ Qellimet stabilizuese kane te bejne me ndilUmin e qeverise mbi inflacionin papunesine dhe rri~en ekonom ike
Politika fiskal e ka te blje me politiken e shpenzimeve qeveritare per blerje mallrash e sherb imesh e ~r kryerjen e pagesave Ie transferueshme nga njera ane dhe me politiken e sigurimit te Ie ardhurave e para se gjithash te taksave ne anen tjeter
22 Objektivat e politikes fiskalc
Ne procesin e formulimit te politikes fi skale politikberesit percaktojne objektivat Ie ci lat synojne ti realizojne dhe instrumentet me te ci lat ato objektiva behen te realizueshme duke iu permbajrur detyrimisht principeve Ie menaxhimit fiskal s i
a) transparenca lidhur me objektivat implementimin e polilikes fiskale dhe publikimi n e Ilogarive publike b) stabi liteti i procesit te berjes se politikes fiskale c) efikasiteti i ndikimit t~ politikes fiskae ne ekonomi d) pergjegjesia ne menaxhimin e financave pubJike e) efi kasiteti i modelimit dhe impJementimi t te politikEs fiskale f) drejtesia (paanesia) duke perfshire a l~ ndtnnjet gjeneratave
Objektivat e politikes fiskale lidhen me rritjen e mireqenies se pergjithshme shoqerore si qellim paresor i nje shoqerie bashkekohore Kjo mireqenie sigurohet vetem ne kushtet e nje ambienti qe e c ilesojne stabiliteti ekonomik politik dhe soc ia ll Pra kur flasim per objekti vat e polilikes fiskale kemi parasysh
2 Di Giorgio G and Oi Noia C Designing institutions for financial stabil ity Regulation and Supervision by Objective for (he Euro Area Preliminary Version November 2000 Fq 13
10
permbushjen e nevojave publike permes nj ~ sistemi te shendoshe Ie financimit publik
realizimin e punesimit Ie plote
rritjen e nonnes Se shtimit ekonomik
ruajtjen e stabilitetit te ymimeve
stabilitetin e bilancit te pagesave
penniresimin e kushteve Ie punes duke perfshire permiresimin e struktures kualifikuese te fuqise punetore dhe perparimin teknologjik
stimulimin e kursimeve
stimulim in e investimeve
rritjen e aftesise konkurruese te produkteve dhe sherbimeve vendore rritjen e cilesise s~ sherbimeve ne arsim dhe shend etes i
Realizimi i kel yre objektivave varet nga aftesia e qeverise per bashkrenditjen e tyre me instrumentet fi skaJe per te influencuar kompozici onin dhe nivelin e kerkeses agregate saktesia e analizave makroekonomike lidhur me trendet e ind ikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar rregullimi dhe marreveshjet institucionale per koordinimin e politikave makroekonomike
23 Instrumentat e politikes fiskale
Permes pol itikes fiskale shtel mund te ndikoj drejtperdrejte ne ekonomi Kur ai vendos per taksat qe i grumbullon transfenat te mirat dhe shlrbimet qe i bien financimin defi citar ne fakt angazhohen ne poliliken fiskale ltfaredo ndryshimi ne ni ve lin e ketyre instrumenteve ka efekt te drejtperdrejta n~ njedhat e pergjithshme ekonomike P~rmes instrumenteve te politikes fi skale ndikohet ne punesim dhe nive te ymimeve ne rishpemdarjen me te mire te te ardhures dhe pasurise ne shtimin ekonomik ne rritjen e kursimil ne ni velin e investimeve ne ~eshtjet e edukimit arsimit kulture dhe shendetesi
Efekte tjera te aplikimil te instrumenteve te polilikes fiskale
bull Instrumentet e politikes fiskale mund te aplikohen edhe ptr qellime tjera si ne fushen e poJitikes sf edukimit arsimimil per qellime demografike kulrurore ndertimoreshendetesore dhe komercial e
11
Shteti paraqitet si punedhenes ne ndltnnanj et publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe siguri se
bull Pennes politikes doganore shteti rrit eksportin dhe zvoge lon importin e me kete zvogelon deficitin ne bilancin e pagesave dhe pltnnireson vleren e val utes kombetare
bull Me politi ken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin regjional dhe ne perm iresimin e stru lctures ekonomike
24 Politika fiskale Stabilizatoret kryesore automatik dbe disa parime
Stabilizatoret kryesore automaCik
lNdryshimet automatike te tlt ardhurave nga taksat taksat progresive (rrilet nonna e taksave me rritje n e te ardhurave) gt Psh nese bie prodhimi atehere te ardhurat nga laksat bien duke rritur keshtu rel ativisht te ard hurat e disponueshme e per pasoje edhe shpenzimet per konsum dhe investime 2 Pagesat per papunesine dhe pagesat tjera te transferueshme kur Tite t papunes ia rrite n benefitet per te papunet
Megjithate stabiI izato ret automatike ) kane dy mangesi
1 Efektet negative ne oferten agregate bull Taksat progresive mund te dekurajojne iniciativat dhe punetoret qlt te punojne me
Shurne bull Po ashtu ndikojne ni rri~en e infiacionit pasi ato e kufizojne prodhimin bull Pagesat e larta per te papun~t bejne qe tl papunet Ie qendrojne me gjate si Ie
Papune 2Problemi i penges~s fiskal e
bull Kur ekonomia rritet kita stabi li zatore e pengojnl rritjen (ulin multi plikatorin)
Parimet
gt Financat publike j ane zgje rim i financave Ie familjes Nese famjlja shpenzon me shume se te ardhural e saj atehere do It kete varferi dhe fa limentim E njejta vlen edhe per bLLxhetiniqeverine
gt Buxheti duhe( le jete i balancuar gt Borxhi qeveri tar eshte nje barre per brezat e ardhshem Financat modeme dallojne defic itin strukturor dhe ate ciklik
3 Me stabil izatore automatike nenku ptohen ato mekanizma qe stimulojne ose kontraktoj ne ekonomine ne momentet e duhura pa patur nevojen e nje ndryshimi nlt politikat ekonomike te vendi( ne ate periudhe kohore (Macroeconomics 5th edititon pg 382 (Mankiw G)
12
DEFICITI AKTUAL ~ DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
--y Deficiti aktual - perfaqeson deficitin faktik ne nje periudhl te dhene ---t Deficiti strukturoT - pjesa e deficitit qe vjen si rezultat i politikes fiskale aktive (psh ndryshimi i nannes sf taksave shpenzimet per arsim mbrojtje) - Deficiti ciklik- pjesa e deficitit qe percaktohet ne menyre automatike nga gjendja e eik]jl te biZllcsit
Per t~ sqaruar konceptet e mesipenne eshte e nevojshme te dime se
_ Buxheti aktual shpenzimet te ardhurat dhe deficiti faktik _ BLlxbeti strukturor shpenzimet te ardhurat dhe deficit nesc ekonomia funksionon ne kushtet e prodhimit potencial _ Buxbeti cikJik shpenzimet te ardhurat dhe deficiti nesc ekonomia funksionon nen ase mbi nivelin e prodhimit potencial
BUXHETI AKTUAL ~ BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN C1KLIK
25 L10jet e politikave fiskale
Ne pergjithes i dallojme keto Iloje te politikave fiskale
_ Zgjeruese akiive _ KuJizuese aktive _ Zgjeruese automalike _ Kujizuese automatike
L10iet - - litikes fiskal -Zgjeruese Kufizuese
Aktive
Automatike
Rritje e shpenzimeve qeveritare Ulje e taksave Os te dyja Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Ulje e shpenzimeve qeveritare Rritje e taksave Ose te dyja
Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Burimi Makroekonomia
13
Ne politiken fiskale zgjeruese aklive perfshihen veprime te paramenduara Ie qeveri se qe m sin shpenzimet qeveritare ulin taksat ose Ie dyja bashkeKurse poJitika fiskaJe active fi skale kufizuese kate beje me veprime te qeverise qe ulin shpenzi met qeveritare rrisin taksatose te dyja bashkeNder kaq karakte ristike e politikave fi skale kufizuese zgjeruese aUlomatike jane kompensimi per papunsine dhe asistencat sociale
26 Nderveprimet e politikes monetare dbc fiskalc
Politika mo netare (PM) dhe politika fi skale (PF) ndihmojne qe te nxJernn ekonomine nga recesioni
Te dyja keto po lilika jane te drejtuara kah menaxhimi i kerkeses agrega te (psh per tl mbajtur inflacionin nen kontrolJ)
Nevojitet nje koordinim ne mes Ie PF dhe PM Psh nese shteti deshiron Ie mse kerkesen agregate atehere ITit shpe nzimet qeveri tare
Ose per te mbajtur prodhimin ne ni velin e dhene atehere me ane Ie instrumenteve te politikes monetare i rrit normat e interest
Problemi identifikimi i ci kJeve it biznesit dhe ndryshimi nga nje politike ne tj etren
PM dhe PF duhet Ie kombinahen (koordinohen) per te eliminuar fenamenin e ngushtimit te shpenzimeve private (crowding-out) kur mten shpenzimet qeveritare
Sl MANIFESTOHET CROWDING OUT
)- Supozoj rne q~ qeveria nit shpenzimet e saja per mait re dhe sh~rbime
raquo Rritet GDP me shume se sa viera e shpenzi meve per shkak te multiplikatorit
~ Kjo ndikon ne tregun monetar duke rritur kerkesen plr para4bull
raquo Per shkak se oferta eshte e dhene (fikse) nitet norma e interest
)- Rritja e normes se interesit dekurajon shpenzi met qe jane te lidhura - qe jane te ndjeshme ndaj normes se interest
4 Makroekonomia fq ~ 115-118
14
o Si rezultat do te ulej efekti i politikes fiskale
Shenim Crowding-oullidhet me deficitin strukturor sepse kuf ekonomia eshte ne recesion atehere nuk ekziston crowding-oul
Paraqitja e crowding-out permes modelit AS=AD sipas pikepamjes klasike-monetariste
p
AS
E=E AD=AD
0=0 GOP reall
Shenim
KUT qeveria rrit shpenzimel qeverilare - rriter kerkesa per paro- kjo rril normen e interesit - zvogiHohen investimel private ne masii Ie njejii sa lea qenejillimisht rrltja e shpenzimeve qeveritare duke eJiminuar ejekJet e polilikesfiskale
15
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
E
Udbebeqesi Prof Dr Halit Xhafa v~rteton se ky eshte nje version i rnir-Jtuar i punimit Ie diplomes si studentit Emold Deda te Masterit Sbkencor profili
Administrim Financiar me tem i n e meposhtme
POLITIKA T FlSKALE NE SHQIPERI
UDHEHEQESI
Prof Dr Ha lit Xhafa
TABELA E FERMBAJTJES
Kapitulli - J
1- Mirenjohje
U-Abstrakt
IU-Fjalet kyee
IVmiddotObjektivi i studimit
V-Qellimi i siudimit
VI-Hipoteza
VlI-Metodologjia e studimit
VJI-Hyrje
Kapituili - II
11- Kendvesbtrim teorik mbi politiken fiskale
21- Koncepfi dhe qelfimef e poliliCes fisicoe fq 9
22 Objektivat e politikes fiskale fq 10
23 Instrumental e polilikes flSkale fq J2
2 4 PolilikaflSkale SlabiliZaJoret kryesore Qulomatik dhe disa parime fq 13
25 Uoje e politikave fiskae fq 14
26 Nderveprimet e pOlilikes monetare dllefiskale bullbullbullbullbullbullbullbullbullbullbullbull fq 15
27 PolilikojiskaJe dhe rritjo ekonomike bullbullbullbullbullbull fq 16
1
Kapitulli 1Il
III Zhvillimet fiskale ne Shqiperi
31 Burimet e rritjes ekonomike dhe efektei e krzes globale fq 19
31 Perormanca jiskale [q 20
33 Zhvillimel jiskoe gjale 9-mujorit Ie 2014 q 22
34 Analiza sipas Ie ardhurave bullbull q 23
35 Veprimtarite pothuajsejiskae fq 15 Kapitulli - IV
[V Efektcl e programit ekouomik dhe fiska12014-2016 De sbqiperi
41 Kuadr I pergjithshem I politikave dhe objekival [q 26
42 Zhvillimel neushi ll e harmonizimilfinanciar fq 27
43 Pengesal per itjen ekonomike dhe axhenda e reormave slrukturore fq 29
44 Fushal kryesore te reormave slruklurore fq 30
44 rregjel e produkleve dhe kapilalil q 33
441 Reormal ne seldorin e energjise fq 36
443 Reorma ne seklorin financiar q 39
444 Sigurimel Shoqerore fq 40
445 Reorma adminislrative q 41
446 Rejorma nit shirbimin civil fq 42
447 Reforma ne shiirbimet shendetesore q 43
448 Reorma niiushen e drejlesisii q 44
449 Reforma neushen e bujqesise fq 44
4410 Reorma niiusha Iii Ijera fq 44
Konkluzione fq 45
Rekomandime fq 46
Referenca fq 47
Biblografia fq 48
2
SHKURTESAT E PERDORURA
PF- Politika Fiskale
PM- PoHtika Monetare
BP- Borxhi Publik
FMN- Fondi Monetare Nderkombetare
FSE- Fondin Social Evropian
PBB- Prodhimi i Brendsbem Bruto
MPPT- Mioistria e Puneve Publike Transportit
ARSH - Autoritetit Rrugor Sbqiptar
MFK- Menaxbimin Financiar dbe Kootrolli
elP - Competitiveness and Innovation Programme
SME- Sistemi Monetare Ekonomik
KESH- Korporata Energjetike Shqipetare
ISSH- Insitui i Sigurimeve Sbeodetsore
TVSH- Tatimi mbi Vleren e Shtuar
OBT- OrgaoWtta Boterore e Tregetise
3
MIRENJOHJE
fshte nje ndjesi e ve~anli~ qe Ie pershkon kur reali zon nje pune Ie bukur dhe Ie dobishmc Vey faklil qe plrpjckjet e mia kane qene rnaksimale per kele studim nuk mund Ie Ie pa permendur kontributin e pcrsonave q ~ me kane ndihmuar
Nje falenderim i v~nle dhe nje mirenjohje e (helle shkon per pedagogun udheheqes(gtrofDr Halit Xhafa per konrribulin dhe bashkepunimin e saj
Gjithashtu mirenjohje shkon pe r bankat dhe bizneseL qe me dhane mundesi Ie mbledh infonnacionin e nevojshem per rea lizimin e sludimit Falenderoj punonjes il e bibliotekes se Universite(it ALEKSANDBR MO)SIU te Durresit peT ndihmen e lyre ne s igur imin e literatures
Se fundi dua Ie falenderoj Ie gjilht slaGn e Universitctit ALEKSANDER MOISJU Durres per konlribulin e lyre ne mesimdhenie dhe ne pergali(jen e gjeneratave Ie reja pro fesionale
Abs(rak(
P~r te arriluf mireqenie dhe stabililet poli lik qeverile ko mbetare synojne arritjen e ekuilibril ekonomik Qeveria perdor inslrumenle Ie ndryshme per Ie stimuluar rritjen e ekonomise per Ie uur papunesine dhe per Ie a rril ur objekli vat makroekonomike Polili ka fiskal e eshte perdori mi i shpenz imeve dhe tab-ave qeveritare te cilal ndikojne akt ivitetin ekonom ik Percaklimi i po litikes fi skale ne nj e viI Ie dh~ne kohor fltl ktikishl merr parasysh si Ie kaluaren (gjendjen akluale soc ial - ekonomike ) ashtu edhe implikimel pcr Ie a rdhmen Po lilika fiskale mund Ie jete ekspans ioniste ose shtrcilguese Nje polilike liska le ekspansioniste do Ie thole shkurtim i taksave d irekle dhe indirekte s i dhe rritja e shpenizimeve qeveritare Ket o polilika do Ie inkurajojne me shume shpenzimet dh e do Ie rrisin akti vitetin ekonomik Ndersa nje politike fi ska le shtrenguese do Ie thole rritje taksash s i dhe shkUl1im Ie shpemimeve qeveriLare Keto polilika do reduktojne nivein e ke rkeses ag regale dll e ndihmojne ne ulj en e innacionit Te zgjedhesh midi s dy tipeve Ie politi kes fiskale nuk eshle nje vendimi I leh t(~ si persa i perket gjendjes aktua le Ie ekonomise ashlu ellhe vendimeve poli like Zgjedhja e polilikcs fi skale eslHe nje nga eshtje me te debatueshme Ie ro lit te qe verise Il e jeten ekorlomike sociale Ie nje ve nd i j o velem nga ekonomistet por nga nj e gltl me me e gjere nj e rez ish
bull
Abstract
To achieve prosperity and political stability national governments aimed at achieving equilibrium ekonomik Govemmen uses different Instruments 10 st imulate economic growth to reduce unimployment and to achieve macroeconomic objectives Fiscal policy is the use of government spending and taxes affect economic activity tecilat Determination of fiscal policy in a given year actua lly takes into account the limits of the past (the current state social - economic) as we ll as the implications for the future Fiscal policy can be expansive or restrictive An expansionary fiscal policy means reduction of direct and indirect taxes and increased government shpenizimeve These policies will encourage more spending and boost econo mic activ ity While fiscal policy tightening means tax increases and government spending cuts These policies will reduce the level of aggregate demand and help reduce inflation Choosing between the two types of fiscal policy is not an easy deci s ion both in tenns of the current economic situatio n as well as political deci sions The choice of fi scal policy is one of the most controversial issues of the role of government in socia l and economic life of a country not only by economists but from a wider range of people
Fjalet ky~e te perdorura De kete studim jane Pofilikafiskale rritja ekonomfke borxhi publik inveslimel konsumi laha polilika moneare efikasiletqendrueshmeri fiskale
Key words used in this study are fiscal policy economic growth public debt investment consumption taxation monetary policy eficiency jiscal susfainability
Objektivi i studimit - Eshte te arrije te analizoje dhe te percaktoje e fi kasitetin ne siSlemin e politikave fiskale si dhe programet fiskale te miratuara nga qeveria per te ndikuar ne stabi litetin e buxhetit dhe rritjen e mireqenjes socialeekonomike te nje shteti per periudha Ie caktuara qe keto politikajane implementuar ose ezauruar ne praktike nsa Minjslria e Finances
Qimimi i studimit - Eshce Ie tregoje nC aspeklin leonk Iidhjen e Po litikave Fiskale me rritjen ekonomike tt nje vendi perqasjen e Shqiperise ndaj politikave te ndjekura pare kjo ne aspektin ekonomik ligjor e social te shpjegoje faktoret e ndryshem qe percaktojne Ndikimin e politikave fiskale s i dhe efektet pozitive dhe negative Ie tyre per Shqiperine Studimi eshte menduar qe Ii jape pergjigje disa pye0eve studimore sic jane cHat jane efektet e politikave fiskale ne ekonomine shqiptare si ndikon klima e biznesit ne vend ne perthithjen e politikave fiskale elj
5
Hipoteza
bull Nese sistemi i politikiave fi skale do te ndertoje strategji afatgjate per te stabilizuar borxhin publik dhe per te ulur papunsine a do te oje kjo ne zhviJlim te vend it
bull ltfare roli luan sistemi i politikave fiskale ne vendin tone
bull A p~rben zhvillim sistemi i programeve te politikave fiskale ne vendsi nje faktor pozitiv ne zhvillimin e vendit
Metodologjia e studimit
Nt keU~ studim jane perdorur teknikat sasiore dhe ciH~sore puna eshte ~rqendruar ne mbledhjen dhe perpunimin e informacioni cilesor dhe sasior faktik dhe jo Ie nje informacioni shabllon dhe te parcndesish~m Studimi karakterizohet nga nje informues josi perfaqesor njekohesisht perfshin dhe nje sere analizash praktike qe gjilhsecili mund l j kuptoje lehtesisht Jane mbledhur informacione nga publikime mndryshme te autoreve te kcsaj fushe Duke e pare nga ana cilesore mund te themi se u arrit te realizohej grumbullimi i nje infonnacioni shume thelbesor dhe domethenes per sa i p~rket kesaj fushe studimi Si fillim Ishte hartuar struktura e infonnacionit qe do te nevojitej gjate ketij studimit me pas esh1e kerkuar duke perdorur fjalet kyre Politika Fiskale analiza financiare stabiliteti makroekonomik Pjesa me e madhe e infonnacionit esh(e siguruar nga publikimet librat dhe studime te ndryshme
Sirukiura
Studimi eshte i ndare ne kater kapituj Ne kapitullin e pare eshte pershkruar nje hyrje per politikat fi skale Ne kapituliin e dyte jane analizuar objektivatinstrumentat qe ndikojne ne ecurine e ketyre politikave lojet dhe disa perkufisime Kurse ne kapitullin e trete kemi nje analize rreth ndikimit te politikave fiskale ne shqiperi dhe ndikimi ne rritj en ekonomike Kapitulli fundit perfshin program in fiskal dhe analize rreth disa refonnave fiskale
6
Hyrje
Ro li i politikes fiskale (PF) ne rritjen eko nomike ka nxilur shume studime si ne aspektin teonk dhe ne aU empirik Literatura bashkekohore makroekonomike vi ne dulge si objektivat afatshkurter ashtu dhe ala afatgjate Ie F-se Nt periudhen afatshkur1~r PF-ja mund H perdoret per Ie kontrolluar eiklin e prodhimit ose per Ie stabilizuar luhatshmerine ne lreguesil makro ~ka eshte e njejte me ndikimin afatshkurter Ie politikes monetare Me tej (Xr periudhen afatgjate PFshyja dhe menyrat e financimit Ie borxhit mund te ndikojne gjithashtu kerkesen dhe oferten agregate Ie ekonomise Diskutimi qe Jidhet me ndikimet e PF-se ne rritjen ekonomike eshte mjaft aktual pasi zhvillimi J instrumenteve Ie duhur fiskale mund te yoje ne rri~e ekonomike Ie vazhdueshme dhe te qendrueshme P~r kele arsye qellimi I k~tij materiali diskutimi eshte t~ anaJizoj lidhjen e PF me rritjen ekonomike ne rastin e nje vendi te vogtl me ekonomi te hapur e ne zhvillim -Shqiperise Politika fiskale lidhet me veprimet e qeverise ne ndryshimin e perb~rjes 51 te hyrave dhe shpenzimeve puhlike me qellim te menaxhimit te kerkeses agregale per Ie mbajtur rritje Ie qendrueshme ekonomike me punesim relativi sht tt tarte pa gjenerim te infJaeionit pa ni~e te borxhit publik dhe me bilane te kenaqshem te pagesave
Kur qeveria percaktohet per politiken fiskale ajo bene paraprakisht vleresimin e nje numri te madh faktoresh perfshire dhe eeurine e variablave dhe indikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar per shkak Ie ndikimit te tyre ne shumen e te hyrave Ie grumbuHuara permes taksave me Ie eilat permbushen nevojat e financimit Ie programeve qeverilare Nje ~eshtje ljeter me rendesi per qeverine eshre percaktimi lidhur me deficitin buxhetor pra a do te mbulohen shpenzimet e rritura ose te pambuluara te qeveri se me finaneim nga huaja apo centrmes emetimi t te parase (finaneimi monetare ideficitit) Vendimet lidhur me politikat fiskale ne mase te madhe varen nga konsideratat politike si besueshmeria dhe rol i qe luan qeveria ne eko nomi por edhe nga reagimet publike lidhur me drejlimin dhe veprimet e qeverise Vendimet e tilla mund Ie ndiko hen edhe nga faktoret e jashtem qe do Ie thoU se qeveria duhet te merr parasysh trendet global ekonomik dhe politi kat fiskale te vendeve Ijera tt eila mund Ie kene efekt ne rialokacion Ie kompani ve vendore pennes benefieione fi skale
Sipas literatures ekonomike ekzistojne tre perkufizime te natyres se potitikes fiskal e qe lidhen me zhvilJimet ekonomike ne vend Ie eilat s ipas mdhes jane politike fi skale procikJike politike fiskale kunderciklike dhe po]itike fiskale neutrale Ne periudha kur ekonomia ptrjeton nje rritje ekonomike mbi potencial in e saj rritja e shpenzimeve buxhetore me ritme me Ie larta se Ie ardhurat ndikojne ne rritjen e raportit te deficiti ndaj PBB-sf duke sugjeruar ne kete menyre po]itike fi skale procikJike Ndersa ne kohe Ie keqija kur rritja ekonomike rezulton nen potencial natyra proeikJike e polilikes fiskale reflektohet ne reduktim Ie raportil te shpenzimeve publike ndaj PBB-se duke sjele gjithashtu dhe nje rcnie Ie deficiti buxhetor te shprehur ne raport me PBB-ne Gavin dhe Perotti (1997) argumentojne se natyra procikJike e politikes fiskale ne kohe te kampJija nder Ie tjera shpjegohel me mundes ite e kufizuara per kredimarrje te sektorit publik Ky eshte nje tipar qe karakterizo n sidomos ekonomite e vendeve ne zhvil1im te cilat gjate ketyre periudhave nuk mund te marrin hua per te financuar shpenzimel e tyre ose mund te mamn hua velem ne terma interes i rnjaft Ie larta Perbalie ketyre kushteve autoriteti fi skal detyrohet te redulctoje deficitin buxhetor nepennjet uljes se shpenzimeve publike Ndersa Alesina dhe Tabellini (2005) natyren proeiklike te
7
politik~s fiskale e lidhin me sistemin politik ne vend duke evidentuar nje korrelacion mjaft le larte mes prociklitetil Ie polilikes fiska le me nivelin e korrupsionit ne vend Politika fiskale konsiderohet te jete kunderciklike kur deficit buxhetor thellohet ne kushtet e nje rritjeje ekonomike nen potencialin e saj si pasoje e stimujve fiskale te ndennarre nga qeveria ne kuader Ie gjallerimit te ekonomise
8
KAPITULLI - II
2 Kendveshtrim teorik mbi politiken fiskale
21 KODcepti dbe qellimet e politikes liskale
bull Politika fiskale bashk~ me politi ken monetare jane dy komponentet themelore Ie poljtik~s ekonomike shteterore te ciiat shtTytezohen per qellime makroekonomike influencimin e produ1ct it te pergjithshem vendor nivelin e punesimit te ardhurave dhe ni velin e ~mimeve Politika fiskaJe konsi ston nl perdorimin e taksave dhe shpenzimeve qeveritare 5i mjete per te ndikuar ne treguesit makroekonomik te nji vendi Shpenzimet qeveritare ndikojne ne nivelin e pergjithshem te shpenzimeve te ekonomi l pra edhe ne nivelin e GDP e per rrjedhoje edhe ne nivelin e punezenies inflaciani1 etj Politika fiskale ndikon drejtperdrejle apo ne menyre te terthorte oe ekonomine e vend it Vendi met e marra ne politiken fiskale nuk jane te lehta per shkak se ndryshimi i nj e variabti mund te shkakH~toje ndryshim te variablave te tjere dhe te merr kahjen e gabuar prandaj politika fiskale konsiderohet s i nje fushe komplekse e cila eshie e nevojshme Ie analizohel ne menyre te detajuar
Qellimet theme lore te politikes fiskale nderlidhen me qellimet Ihemelore ekonomike Ie shtetit e al0 jan~
bull Punesimi i middotIarte (plote) bull Inflacioni i uiet dhe stabei bull Pozicioni i qendrueshem i bilancit te pagesave bull Rritje e lane dhe stabile ekonomike
Politika fiskale mund te kete edhe qellime te tjera si~ jane bull Zvogelimin e pabarazist ekonomike bull Zvogelimin e dallimeve regjionale bull Permires im i ambientitjetesor etj
Qellimet e poJitikes fiskale realizohen pennes te hyrave publike te dalave publike deficitil fiskaJ (buxhetor) dhe bonhit publik
Politika fiskale ndikon ne Kerkesen agregate (rritjen zvogeiimin dhe nderrimin e struktures) Likuiditetin e ekonomise Subvencionimin e malJrave dhe faktoreve te prodhimit krahas ndetTimit relativ te ~mimeve
1 Baxter M and King R (1993) Fiscal policy in general equilibrium American Economic Review
9
Nderrimin e te ardhurave reale It qytelareve dhe ndennarrjeve te cilat ndikojne ne nivelin e kerkesi Dy mekanizmat e pare ndikojnt ne kerkese i treti ne oferten ndersa i katerti ne orerten dhe kerkesen
Oy mekanizmat e pare ndikojne ne afate Ie shkurter dhe jane te natyres makroekonomike ndersa dy Ie tjerat veprojne ne afate te ampjate dhejane te natyres mikromiddotekonomike
Poli tika fiskale ka te beje me perdorim in e shpenzimeve qeveritare dhe po litiken e taksave per te arritur qellime Ie caktuara ekonomike e sociaJe Keto qellime ndahen ne 3 kategori alokati ve shpemdarese dhe stabilizuese
gt QeUimi a lokativ ka te beje me ndikimin e politikave buxhetore Ie qeverise ne a loltimin e resurseve te shoqerise
gt- QelJimet shperDdarese kane te bejne me ndikimin e politikave buxhetore ne shpemdarjen e te ardhu rave te shoqerise
~ Qellimet stabilizuese kane te bejne me ndilUmin e qeverise mbi inflacionin papunesine dhe rri~en ekonom ike
Politika fiskal e ka te blje me politiken e shpenzimeve qeveritare per blerje mallrash e sherb imesh e ~r kryerjen e pagesave Ie transferueshme nga njera ane dhe me politiken e sigurimit te Ie ardhurave e para se gjithash te taksave ne anen tjeter
22 Objektivat e politikes fiskalc
Ne procesin e formulimit te politikes fi skale politikberesit percaktojne objektivat Ie ci lat synojne ti realizojne dhe instrumentet me te ci lat ato objektiva behen te realizueshme duke iu permbajrur detyrimisht principeve Ie menaxhimit fiskal s i
a) transparenca lidhur me objektivat implementimin e polilikes fiskale dhe publikimi n e Ilogarive publike b) stabi liteti i procesit te berjes se politikes fiskale c) efikasiteti i ndikimit t~ politikes fiskae ne ekonomi d) pergjegjesia ne menaxhimin e financave pubJike e) efi kasiteti i modelimit dhe impJementimi t te politikEs fiskale f) drejtesia (paanesia) duke perfshire a l~ ndtnnjet gjeneratave
Objektivat e politikes fiskale lidhen me rritjen e mireqenies se pergjithshme shoqerore si qellim paresor i nje shoqerie bashkekohore Kjo mireqenie sigurohet vetem ne kushtet e nje ambienti qe e c ilesojne stabiliteti ekonomik politik dhe soc ia ll Pra kur flasim per objekti vat e polilikes fiskale kemi parasysh
2 Di Giorgio G and Oi Noia C Designing institutions for financial stabil ity Regulation and Supervision by Objective for (he Euro Area Preliminary Version November 2000 Fq 13
10
permbushjen e nevojave publike permes nj ~ sistemi te shendoshe Ie financimit publik
realizimin e punesimit Ie plote
rritjen e nonnes Se shtimit ekonomik
ruajtjen e stabilitetit te ymimeve
stabilitetin e bilancit te pagesave
penniresimin e kushteve Ie punes duke perfshire permiresimin e struktures kualifikuese te fuqise punetore dhe perparimin teknologjik
stimulimin e kursimeve
stimulim in e investimeve
rritjen e aftesise konkurruese te produkteve dhe sherbimeve vendore rritjen e cilesise s~ sherbimeve ne arsim dhe shend etes i
Realizimi i kel yre objektivave varet nga aftesia e qeverise per bashkrenditjen e tyre me instrumentet fi skaJe per te influencuar kompozici onin dhe nivelin e kerkeses agregate saktesia e analizave makroekonomike lidhur me trendet e ind ikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar rregullimi dhe marreveshjet institucionale per koordinimin e politikave makroekonomike
23 Instrumentat e politikes fiskale
Permes pol itikes fiskale shtel mund te ndikoj drejtperdrejte ne ekonomi Kur ai vendos per taksat qe i grumbullon transfenat te mirat dhe shlrbimet qe i bien financimin defi citar ne fakt angazhohen ne poliliken fiskale ltfaredo ndryshimi ne ni ve lin e ketyre instrumenteve ka efekt te drejtperdrejta n~ njedhat e pergjithshme ekonomike P~rmes instrumenteve te politikes fi skale ndikohet ne punesim dhe nive te ymimeve ne rishpemdarjen me te mire te te ardhures dhe pasurise ne shtimin ekonomik ne rritjen e kursimil ne ni velin e investimeve ne ~eshtjet e edukimit arsimit kulture dhe shendetesi
Efekte tjera te aplikimil te instrumenteve te polilikes fiskale
bull Instrumentet e politikes fiskale mund te aplikohen edhe ptr qellime tjera si ne fushen e poJitikes sf edukimit arsimimil per qellime demografike kulrurore ndertimoreshendetesore dhe komercial e
11
Shteti paraqitet si punedhenes ne ndltnnanj et publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe siguri se
bull Pennes politikes doganore shteti rrit eksportin dhe zvoge lon importin e me kete zvogelon deficitin ne bilancin e pagesave dhe pltnnireson vleren e val utes kombetare
bull Me politi ken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin regjional dhe ne perm iresimin e stru lctures ekonomike
24 Politika fiskale Stabilizatoret kryesore automatik dbe disa parime
Stabilizatoret kryesore automaCik
lNdryshimet automatike te tlt ardhurave nga taksat taksat progresive (rrilet nonna e taksave me rritje n e te ardhurave) gt Psh nese bie prodhimi atehere te ardhurat nga laksat bien duke rritur keshtu rel ativisht te ard hurat e disponueshme e per pasoje edhe shpenzimet per konsum dhe investime 2 Pagesat per papunesine dhe pagesat tjera te transferueshme kur Tite t papunes ia rrite n benefitet per te papunet
Megjithate stabiI izato ret automatike ) kane dy mangesi
1 Efektet negative ne oferten agregate bull Taksat progresive mund te dekurajojne iniciativat dhe punetoret qlt te punojne me
Shurne bull Po ashtu ndikojne ni rri~en e infiacionit pasi ato e kufizojne prodhimin bull Pagesat e larta per te papun~t bejne qe tl papunet Ie qendrojne me gjate si Ie
Papune 2Problemi i penges~s fiskal e
bull Kur ekonomia rritet kita stabi li zatore e pengojnl rritjen (ulin multi plikatorin)
Parimet
gt Financat publike j ane zgje rim i financave Ie familjes Nese famjlja shpenzon me shume se te ardhural e saj atehere do It kete varferi dhe fa limentim E njejta vlen edhe per bLLxhetiniqeverine
gt Buxheti duhe( le jete i balancuar gt Borxhi qeveri tar eshte nje barre per brezat e ardhshem Financat modeme dallojne defic itin strukturor dhe ate ciklik
3 Me stabil izatore automatike nenku ptohen ato mekanizma qe stimulojne ose kontraktoj ne ekonomine ne momentet e duhura pa patur nevojen e nje ndryshimi nlt politikat ekonomike te vendi( ne ate periudhe kohore (Macroeconomics 5th edititon pg 382 (Mankiw G)
12
DEFICITI AKTUAL ~ DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
--y Deficiti aktual - perfaqeson deficitin faktik ne nje periudhl te dhene ---t Deficiti strukturoT - pjesa e deficitit qe vjen si rezultat i politikes fiskale aktive (psh ndryshimi i nannes sf taksave shpenzimet per arsim mbrojtje) - Deficiti ciklik- pjesa e deficitit qe percaktohet ne menyre automatike nga gjendja e eik]jl te biZllcsit
Per t~ sqaruar konceptet e mesipenne eshte e nevojshme te dime se
_ Buxheti aktual shpenzimet te ardhurat dhe deficiti faktik _ BLlxbeti strukturor shpenzimet te ardhurat dhe deficit nesc ekonomia funksionon ne kushtet e prodhimit potencial _ Buxbeti cikJik shpenzimet te ardhurat dhe deficiti nesc ekonomia funksionon nen ase mbi nivelin e prodhimit potencial
BUXHETI AKTUAL ~ BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN C1KLIK
25 L10jet e politikave fiskale
Ne pergjithes i dallojme keto Iloje te politikave fiskale
_ Zgjeruese akiive _ KuJizuese aktive _ Zgjeruese automalike _ Kujizuese automatike
L10iet - - litikes fiskal -Zgjeruese Kufizuese
Aktive
Automatike
Rritje e shpenzimeve qeveritare Ulje e taksave Os te dyja Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Ulje e shpenzimeve qeveritare Rritje e taksave Ose te dyja
Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Burimi Makroekonomia
13
Ne politiken fiskale zgjeruese aklive perfshihen veprime te paramenduara Ie qeveri se qe m sin shpenzimet qeveritare ulin taksat ose Ie dyja bashkeKurse poJitika fiskaJe active fi skale kufizuese kate beje me veprime te qeverise qe ulin shpenzi met qeveritare rrisin taksatose te dyja bashkeNder kaq karakte ristike e politikave fi skale kufizuese zgjeruese aUlomatike jane kompensimi per papunsine dhe asistencat sociale
26 Nderveprimet e politikes monetare dbc fiskalc
Politika mo netare (PM) dhe politika fi skale (PF) ndihmojne qe te nxJernn ekonomine nga recesioni
Te dyja keto po lilika jane te drejtuara kah menaxhimi i kerkeses agrega te (psh per tl mbajtur inflacionin nen kontrolJ)
Nevojitet nje koordinim ne mes Ie PF dhe PM Psh nese shteti deshiron Ie mse kerkesen agregate atehere ITit shpe nzimet qeveri tare
Ose per te mbajtur prodhimin ne ni velin e dhene atehere me ane Ie instrumenteve te politikes monetare i rrit normat e interest
Problemi identifikimi i ci kJeve it biznesit dhe ndryshimi nga nje politike ne tj etren
PM dhe PF duhet Ie kombinahen (koordinohen) per te eliminuar fenamenin e ngushtimit te shpenzimeve private (crowding-out) kur mten shpenzimet qeveritare
Sl MANIFESTOHET CROWDING OUT
)- Supozoj rne q~ qeveria nit shpenzimet e saja per mait re dhe sh~rbime
raquo Rritet GDP me shume se sa viera e shpenzi meve per shkak te multiplikatorit
~ Kjo ndikon ne tregun monetar duke rritur kerkesen plr para4bull
raquo Per shkak se oferta eshte e dhene (fikse) nitet norma e interest
)- Rritja e normes se interesit dekurajon shpenzi met qe jane te lidhura - qe jane te ndjeshme ndaj normes se interest
4 Makroekonomia fq ~ 115-118
14
o Si rezultat do te ulej efekti i politikes fiskale
Shenim Crowding-oullidhet me deficitin strukturor sepse kuf ekonomia eshte ne recesion atehere nuk ekziston crowding-oul
Paraqitja e crowding-out permes modelit AS=AD sipas pikepamjes klasike-monetariste
p
AS
E=E AD=AD
0=0 GOP reall
Shenim
KUT qeveria rrit shpenzimel qeverilare - rriter kerkesa per paro- kjo rril normen e interesit - zvogiHohen investimel private ne masii Ie njejii sa lea qenejillimisht rrltja e shpenzimeve qeveritare duke eJiminuar ejekJet e polilikesfiskale
15
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
TABELA E FERMBAJTJES
Kapitulli - J
1- Mirenjohje
U-Abstrakt
IU-Fjalet kyee
IVmiddotObjektivi i studimit
V-Qellimi i siudimit
VI-Hipoteza
VlI-Metodologjia e studimit
VJI-Hyrje
Kapituili - II
11- Kendvesbtrim teorik mbi politiken fiskale
21- Koncepfi dhe qelfimef e poliliCes fisicoe fq 9
22 Objektivat e politikes fiskale fq 10
23 Instrumental e polilikes flSkale fq J2
2 4 PolilikaflSkale SlabiliZaJoret kryesore Qulomatik dhe disa parime fq 13
25 Uoje e politikave fiskae fq 14
26 Nderveprimet e pOlilikes monetare dllefiskale bullbullbullbullbullbullbullbullbullbullbullbull fq 15
27 PolilikojiskaJe dhe rritjo ekonomike bullbullbullbullbullbull fq 16
1
Kapitulli 1Il
III Zhvillimet fiskale ne Shqiperi
31 Burimet e rritjes ekonomike dhe efektei e krzes globale fq 19
31 Perormanca jiskale [q 20
33 Zhvillimel jiskoe gjale 9-mujorit Ie 2014 q 22
34 Analiza sipas Ie ardhurave bullbull q 23
35 Veprimtarite pothuajsejiskae fq 15 Kapitulli - IV
[V Efektcl e programit ekouomik dhe fiska12014-2016 De sbqiperi
41 Kuadr I pergjithshem I politikave dhe objekival [q 26
42 Zhvillimel neushi ll e harmonizimilfinanciar fq 27
43 Pengesal per itjen ekonomike dhe axhenda e reormave slrukturore fq 29
44 Fushal kryesore te reormave slruklurore fq 30
44 rregjel e produkleve dhe kapilalil q 33
441 Reormal ne seldorin e energjise fq 36
443 Reorma ne seklorin financiar q 39
444 Sigurimel Shoqerore fq 40
445 Reorma adminislrative q 41
446 Rejorma nit shirbimin civil fq 42
447 Reforma ne shiirbimet shendetesore q 43
448 Reorma niiushen e drejlesisii q 44
449 Reforma neushen e bujqesise fq 44
4410 Reorma niiusha Iii Ijera fq 44
Konkluzione fq 45
Rekomandime fq 46
Referenca fq 47
Biblografia fq 48
2
SHKURTESAT E PERDORURA
PF- Politika Fiskale
PM- PoHtika Monetare
BP- Borxhi Publik
FMN- Fondi Monetare Nderkombetare
FSE- Fondin Social Evropian
PBB- Prodhimi i Brendsbem Bruto
MPPT- Mioistria e Puneve Publike Transportit
ARSH - Autoritetit Rrugor Sbqiptar
MFK- Menaxbimin Financiar dbe Kootrolli
elP - Competitiveness and Innovation Programme
SME- Sistemi Monetare Ekonomik
KESH- Korporata Energjetike Shqipetare
ISSH- Insitui i Sigurimeve Sbeodetsore
TVSH- Tatimi mbi Vleren e Shtuar
OBT- OrgaoWtta Boterore e Tregetise
3
MIRENJOHJE
fshte nje ndjesi e ve~anli~ qe Ie pershkon kur reali zon nje pune Ie bukur dhe Ie dobishmc Vey faklil qe plrpjckjet e mia kane qene rnaksimale per kele studim nuk mund Ie Ie pa permendur kontributin e pcrsonave q ~ me kane ndihmuar
Nje falenderim i v~nle dhe nje mirenjohje e (helle shkon per pedagogun udheheqes(gtrofDr Halit Xhafa per konrribulin dhe bashkepunimin e saj
Gjithashtu mirenjohje shkon pe r bankat dhe bizneseL qe me dhane mundesi Ie mbledh infonnacionin e nevojshem per rea lizimin e sludimit Falenderoj punonjes il e bibliotekes se Universite(it ALEKSANDBR MO)SIU te Durresit peT ndihmen e lyre ne s igur imin e literatures
Se fundi dua Ie falenderoj Ie gjilht slaGn e Universitctit ALEKSANDER MOISJU Durres per konlribulin e lyre ne mesimdhenie dhe ne pergali(jen e gjeneratave Ie reja pro fesionale
Abs(rak(
P~r te arriluf mireqenie dhe stabililet poli lik qeverile ko mbetare synojne arritjen e ekuilibril ekonomik Qeveria perdor inslrumenle Ie ndryshme per Ie stimuluar rritjen e ekonomise per Ie uur papunesine dhe per Ie a rril ur objekli vat makroekonomike Polili ka fiskal e eshte perdori mi i shpenz imeve dhe tab-ave qeveritare te cilal ndikojne akt ivitetin ekonom ik Percaklimi i po litikes fi skale ne nj e viI Ie dh~ne kohor fltl ktikishl merr parasysh si Ie kaluaren (gjendjen akluale soc ial - ekonomike ) ashtu edhe implikimel pcr Ie a rdhmen Po lilika fiskale mund Ie jete ekspans ioniste ose shtrcilguese Nje polilike liska le ekspansioniste do Ie thole shkurtim i taksave d irekle dhe indirekte s i dhe rritja e shpenizimeve qeveritare Ket o polilika do Ie inkurajojne me shume shpenzimet dh e do Ie rrisin akti vitetin ekonomik Ndersa nje politike fi ska le shtrenguese do Ie thole rritje taksash s i dhe shkUl1im Ie shpemimeve qeveriLare Keto polilika do reduktojne nivein e ke rkeses ag regale dll e ndihmojne ne ulj en e innacionit Te zgjedhesh midi s dy tipeve Ie politi kes fiskale nuk eshle nje vendimi I leh t(~ si persa i perket gjendjes aktua le Ie ekonomise ashlu ellhe vendimeve poli like Zgjedhja e polilikcs fi skale eslHe nje nga eshtje me te debatueshme Ie ro lit te qe verise Il e jeten ekorlomike sociale Ie nje ve nd i j o velem nga ekonomistet por nga nj e gltl me me e gjere nj e rez ish
bull
Abstract
To achieve prosperity and political stability national governments aimed at achieving equilibrium ekonomik Govemmen uses different Instruments 10 st imulate economic growth to reduce unimployment and to achieve macroeconomic objectives Fiscal policy is the use of government spending and taxes affect economic activity tecilat Determination of fiscal policy in a given year actua lly takes into account the limits of the past (the current state social - economic) as we ll as the implications for the future Fiscal policy can be expansive or restrictive An expansionary fiscal policy means reduction of direct and indirect taxes and increased government shpenizimeve These policies will encourage more spending and boost econo mic activ ity While fiscal policy tightening means tax increases and government spending cuts These policies will reduce the level of aggregate demand and help reduce inflation Choosing between the two types of fiscal policy is not an easy deci s ion both in tenns of the current economic situatio n as well as political deci sions The choice of fi scal policy is one of the most controversial issues of the role of government in socia l and economic life of a country not only by economists but from a wider range of people
Fjalet ky~e te perdorura De kete studim jane Pofilikafiskale rritja ekonomfke borxhi publik inveslimel konsumi laha polilika moneare efikasiletqendrueshmeri fiskale
Key words used in this study are fiscal policy economic growth public debt investment consumption taxation monetary policy eficiency jiscal susfainability
Objektivi i studimit - Eshte te arrije te analizoje dhe te percaktoje e fi kasitetin ne siSlemin e politikave fiskale si dhe programet fiskale te miratuara nga qeveria per te ndikuar ne stabi litetin e buxhetit dhe rritjen e mireqenjes socialeekonomike te nje shteti per periudha Ie caktuara qe keto politikajane implementuar ose ezauruar ne praktike nsa Minjslria e Finances
Qimimi i studimit - Eshce Ie tregoje nC aspeklin leonk Iidhjen e Po litikave Fiskale me rritjen ekonomike tt nje vendi perqasjen e Shqiperise ndaj politikave te ndjekura pare kjo ne aspektin ekonomik ligjor e social te shpjegoje faktoret e ndryshem qe percaktojne Ndikimin e politikave fiskale s i dhe efektet pozitive dhe negative Ie tyre per Shqiperine Studimi eshte menduar qe Ii jape pergjigje disa pye0eve studimore sic jane cHat jane efektet e politikave fiskale ne ekonomine shqiptare si ndikon klima e biznesit ne vend ne perthithjen e politikave fiskale elj
5
Hipoteza
bull Nese sistemi i politikiave fi skale do te ndertoje strategji afatgjate per te stabilizuar borxhin publik dhe per te ulur papunsine a do te oje kjo ne zhviJlim te vend it
bull ltfare roli luan sistemi i politikave fiskale ne vendin tone
bull A p~rben zhvillim sistemi i programeve te politikave fiskale ne vendsi nje faktor pozitiv ne zhvillimin e vendit
Metodologjia e studimit
Nt keU~ studim jane perdorur teknikat sasiore dhe ciH~sore puna eshte ~rqendruar ne mbledhjen dhe perpunimin e informacioni cilesor dhe sasior faktik dhe jo Ie nje informacioni shabllon dhe te parcndesish~m Studimi karakterizohet nga nje informues josi perfaqesor njekohesisht perfshin dhe nje sere analizash praktike qe gjilhsecili mund l j kuptoje lehtesisht Jane mbledhur informacione nga publikime mndryshme te autoreve te kcsaj fushe Duke e pare nga ana cilesore mund te themi se u arrit te realizohej grumbullimi i nje infonnacioni shume thelbesor dhe domethenes per sa i p~rket kesaj fushe studimi Si fillim Ishte hartuar struktura e infonnacionit qe do te nevojitej gjate ketij studimit me pas esh1e kerkuar duke perdorur fjalet kyre Politika Fiskale analiza financiare stabiliteti makroekonomik Pjesa me e madhe e infonnacionit esh(e siguruar nga publikimet librat dhe studime te ndryshme
Sirukiura
Studimi eshte i ndare ne kater kapituj Ne kapitullin e pare eshte pershkruar nje hyrje per politikat fi skale Ne kapituliin e dyte jane analizuar objektivatinstrumentat qe ndikojne ne ecurine e ketyre politikave lojet dhe disa perkufisime Kurse ne kapitullin e trete kemi nje analize rreth ndikimit te politikave fiskale ne shqiperi dhe ndikimi ne rritj en ekonomike Kapitulli fundit perfshin program in fiskal dhe analize rreth disa refonnave fiskale
6
Hyrje
Ro li i politikes fiskale (PF) ne rritjen eko nomike ka nxilur shume studime si ne aspektin teonk dhe ne aU empirik Literatura bashkekohore makroekonomike vi ne dulge si objektivat afatshkurter ashtu dhe ala afatgjate Ie F-se Nt periudhen afatshkur1~r PF-ja mund H perdoret per Ie kontrolluar eiklin e prodhimit ose per Ie stabilizuar luhatshmerine ne lreguesil makro ~ka eshte e njejte me ndikimin afatshkurter Ie politikes monetare Me tej (Xr periudhen afatgjate PFshyja dhe menyrat e financimit Ie borxhit mund te ndikojne gjithashtu kerkesen dhe oferten agregate Ie ekonomise Diskutimi qe Jidhet me ndikimet e PF-se ne rritjen ekonomike eshte mjaft aktual pasi zhvillimi J instrumenteve Ie duhur fiskale mund te yoje ne rri~e ekonomike Ie vazhdueshme dhe te qendrueshme P~r kele arsye qellimi I k~tij materiali diskutimi eshte t~ anaJizoj lidhjen e PF me rritjen ekonomike ne rastin e nje vendi te vogtl me ekonomi te hapur e ne zhvillim -Shqiperise Politika fiskale lidhet me veprimet e qeverise ne ndryshimin e perb~rjes 51 te hyrave dhe shpenzimeve puhlike me qellim te menaxhimit te kerkeses agregale per Ie mbajtur rritje Ie qendrueshme ekonomike me punesim relativi sht tt tarte pa gjenerim te infJaeionit pa ni~e te borxhit publik dhe me bilane te kenaqshem te pagesave
Kur qeveria percaktohet per politiken fiskale ajo bene paraprakisht vleresimin e nje numri te madh faktoresh perfshire dhe eeurine e variablave dhe indikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar per shkak Ie ndikimit te tyre ne shumen e te hyrave Ie grumbuHuara permes taksave me Ie eilat permbushen nevojat e financimit Ie programeve qeverilare Nje ~eshtje ljeter me rendesi per qeverine eshre percaktimi lidhur me deficitin buxhetor pra a do te mbulohen shpenzimet e rritura ose te pambuluara te qeveri se me finaneim nga huaja apo centrmes emetimi t te parase (finaneimi monetare ideficitit) Vendimet lidhur me politikat fiskale ne mase te madhe varen nga konsideratat politike si besueshmeria dhe rol i qe luan qeveria ne eko nomi por edhe nga reagimet publike lidhur me drejlimin dhe veprimet e qeverise Vendimet e tilla mund Ie ndiko hen edhe nga faktoret e jashtem qe do Ie thoU se qeveria duhet te merr parasysh trendet global ekonomik dhe politi kat fiskale te vendeve Ijera tt eila mund Ie kene efekt ne rialokacion Ie kompani ve vendore pennes benefieione fi skale
Sipas literatures ekonomike ekzistojne tre perkufizime te natyres se potitikes fiskal e qe lidhen me zhvilJimet ekonomike ne vend Ie eilat s ipas mdhes jane politike fi skale procikJike politike fiskale kunderciklike dhe po]itike fiskale neutrale Ne periudha kur ekonomia ptrjeton nje rritje ekonomike mbi potencial in e saj rritja e shpenzimeve buxhetore me ritme me Ie larta se Ie ardhurat ndikojne ne rritjen e raportit te deficiti ndaj PBB-sf duke sugjeruar ne kete menyre po]itike fi skale procikJike Ndersa ne kohe Ie keqija kur rritja ekonomike rezulton nen potencial natyra proeikJike e polilikes fiskale reflektohet ne reduktim Ie raportil te shpenzimeve publike ndaj PBB-se duke sjele gjithashtu dhe nje rcnie Ie deficiti buxhetor te shprehur ne raport me PBB-ne Gavin dhe Perotti (1997) argumentojne se natyra procikJike e politikes fiskale ne kohe te kampJija nder Ie tjera shpjegohel me mundes ite e kufizuara per kredimarrje te sektorit publik Ky eshte nje tipar qe karakterizo n sidomos ekonomite e vendeve ne zhvil1im te cilat gjate ketyre periudhave nuk mund te marrin hua per te financuar shpenzimel e tyre ose mund te mamn hua velem ne terma interes i rnjaft Ie larta Perbalie ketyre kushteve autoriteti fi skal detyrohet te redulctoje deficitin buxhetor nepennjet uljes se shpenzimeve publike Ndersa Alesina dhe Tabellini (2005) natyren proeiklike te
7
politik~s fiskale e lidhin me sistemin politik ne vend duke evidentuar nje korrelacion mjaft le larte mes prociklitetil Ie polilikes fiska le me nivelin e korrupsionit ne vend Politika fiskale konsiderohet te jete kunderciklike kur deficit buxhetor thellohet ne kushtet e nje rritjeje ekonomike nen potencialin e saj si pasoje e stimujve fiskale te ndennarre nga qeveria ne kuader Ie gjallerimit te ekonomise
8
KAPITULLI - II
2 Kendveshtrim teorik mbi politiken fiskale
21 KODcepti dbe qellimet e politikes liskale
bull Politika fiskale bashk~ me politi ken monetare jane dy komponentet themelore Ie poljtik~s ekonomike shteterore te ciiat shtTytezohen per qellime makroekonomike influencimin e produ1ct it te pergjithshem vendor nivelin e punesimit te ardhurave dhe ni velin e ~mimeve Politika fiskaJe konsi ston nl perdorimin e taksave dhe shpenzimeve qeveritare 5i mjete per te ndikuar ne treguesit makroekonomik te nji vendi Shpenzimet qeveritare ndikojne ne nivelin e pergjithshem te shpenzimeve te ekonomi l pra edhe ne nivelin e GDP e per rrjedhoje edhe ne nivelin e punezenies inflaciani1 etj Politika fiskale ndikon drejtperdrejle apo ne menyre te terthorte oe ekonomine e vend it Vendi met e marra ne politiken fiskale nuk jane te lehta per shkak se ndryshimi i nj e variabti mund te shkakH~toje ndryshim te variablave te tjere dhe te merr kahjen e gabuar prandaj politika fiskale konsiderohet s i nje fushe komplekse e cila eshie e nevojshme Ie analizohel ne menyre te detajuar
Qellimet theme lore te politikes fiskale nderlidhen me qellimet Ihemelore ekonomike Ie shtetit e al0 jan~
bull Punesimi i middotIarte (plote) bull Inflacioni i uiet dhe stabei bull Pozicioni i qendrueshem i bilancit te pagesave bull Rritje e lane dhe stabile ekonomike
Politika fiskale mund te kete edhe qellime te tjera si~ jane bull Zvogelimin e pabarazist ekonomike bull Zvogelimin e dallimeve regjionale bull Permires im i ambientitjetesor etj
Qellimet e poJitikes fiskale realizohen pennes te hyrave publike te dalave publike deficitil fiskaJ (buxhetor) dhe bonhit publik
Politika fiskale ndikon ne Kerkesen agregate (rritjen zvogeiimin dhe nderrimin e struktures) Likuiditetin e ekonomise Subvencionimin e malJrave dhe faktoreve te prodhimit krahas ndetTimit relativ te ~mimeve
1 Baxter M and King R (1993) Fiscal policy in general equilibrium American Economic Review
9
Nderrimin e te ardhurave reale It qytelareve dhe ndennarrjeve te cilat ndikojne ne nivelin e kerkesi Dy mekanizmat e pare ndikojnt ne kerkese i treti ne oferten ndersa i katerti ne orerten dhe kerkesen
Oy mekanizmat e pare ndikojne ne afate Ie shkurter dhe jane te natyres makroekonomike ndersa dy Ie tjerat veprojne ne afate te ampjate dhejane te natyres mikromiddotekonomike
Poli tika fiskale ka te beje me perdorim in e shpenzimeve qeveritare dhe po litiken e taksave per te arritur qellime Ie caktuara ekonomike e sociaJe Keto qellime ndahen ne 3 kategori alokati ve shpemdarese dhe stabilizuese
gt QeUimi a lokativ ka te beje me ndikimin e politikave buxhetore Ie qeverise ne a loltimin e resurseve te shoqerise
gt- QelJimet shperDdarese kane te bejne me ndikimin e politikave buxhetore ne shpemdarjen e te ardhu rave te shoqerise
~ Qellimet stabilizuese kane te bejne me ndilUmin e qeverise mbi inflacionin papunesine dhe rri~en ekonom ike
Politika fiskal e ka te blje me politiken e shpenzimeve qeveritare per blerje mallrash e sherb imesh e ~r kryerjen e pagesave Ie transferueshme nga njera ane dhe me politiken e sigurimit te Ie ardhurave e para se gjithash te taksave ne anen tjeter
22 Objektivat e politikes fiskalc
Ne procesin e formulimit te politikes fi skale politikberesit percaktojne objektivat Ie ci lat synojne ti realizojne dhe instrumentet me te ci lat ato objektiva behen te realizueshme duke iu permbajrur detyrimisht principeve Ie menaxhimit fiskal s i
a) transparenca lidhur me objektivat implementimin e polilikes fiskale dhe publikimi n e Ilogarive publike b) stabi liteti i procesit te berjes se politikes fiskale c) efikasiteti i ndikimit t~ politikes fiskae ne ekonomi d) pergjegjesia ne menaxhimin e financave pubJike e) efi kasiteti i modelimit dhe impJementimi t te politikEs fiskale f) drejtesia (paanesia) duke perfshire a l~ ndtnnjet gjeneratave
Objektivat e politikes fiskale lidhen me rritjen e mireqenies se pergjithshme shoqerore si qellim paresor i nje shoqerie bashkekohore Kjo mireqenie sigurohet vetem ne kushtet e nje ambienti qe e c ilesojne stabiliteti ekonomik politik dhe soc ia ll Pra kur flasim per objekti vat e polilikes fiskale kemi parasysh
2 Di Giorgio G and Oi Noia C Designing institutions for financial stabil ity Regulation and Supervision by Objective for (he Euro Area Preliminary Version November 2000 Fq 13
10
permbushjen e nevojave publike permes nj ~ sistemi te shendoshe Ie financimit publik
realizimin e punesimit Ie plote
rritjen e nonnes Se shtimit ekonomik
ruajtjen e stabilitetit te ymimeve
stabilitetin e bilancit te pagesave
penniresimin e kushteve Ie punes duke perfshire permiresimin e struktures kualifikuese te fuqise punetore dhe perparimin teknologjik
stimulimin e kursimeve
stimulim in e investimeve
rritjen e aftesise konkurruese te produkteve dhe sherbimeve vendore rritjen e cilesise s~ sherbimeve ne arsim dhe shend etes i
Realizimi i kel yre objektivave varet nga aftesia e qeverise per bashkrenditjen e tyre me instrumentet fi skaJe per te influencuar kompozici onin dhe nivelin e kerkeses agregate saktesia e analizave makroekonomike lidhur me trendet e ind ikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar rregullimi dhe marreveshjet institucionale per koordinimin e politikave makroekonomike
23 Instrumentat e politikes fiskale
Permes pol itikes fiskale shtel mund te ndikoj drejtperdrejte ne ekonomi Kur ai vendos per taksat qe i grumbullon transfenat te mirat dhe shlrbimet qe i bien financimin defi citar ne fakt angazhohen ne poliliken fiskale ltfaredo ndryshimi ne ni ve lin e ketyre instrumenteve ka efekt te drejtperdrejta n~ njedhat e pergjithshme ekonomike P~rmes instrumenteve te politikes fi skale ndikohet ne punesim dhe nive te ymimeve ne rishpemdarjen me te mire te te ardhures dhe pasurise ne shtimin ekonomik ne rritjen e kursimil ne ni velin e investimeve ne ~eshtjet e edukimit arsimit kulture dhe shendetesi
Efekte tjera te aplikimil te instrumenteve te polilikes fiskale
bull Instrumentet e politikes fiskale mund te aplikohen edhe ptr qellime tjera si ne fushen e poJitikes sf edukimit arsimimil per qellime demografike kulrurore ndertimoreshendetesore dhe komercial e
11
Shteti paraqitet si punedhenes ne ndltnnanj et publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe siguri se
bull Pennes politikes doganore shteti rrit eksportin dhe zvoge lon importin e me kete zvogelon deficitin ne bilancin e pagesave dhe pltnnireson vleren e val utes kombetare
bull Me politi ken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin regjional dhe ne perm iresimin e stru lctures ekonomike
24 Politika fiskale Stabilizatoret kryesore automatik dbe disa parime
Stabilizatoret kryesore automaCik
lNdryshimet automatike te tlt ardhurave nga taksat taksat progresive (rrilet nonna e taksave me rritje n e te ardhurave) gt Psh nese bie prodhimi atehere te ardhurat nga laksat bien duke rritur keshtu rel ativisht te ard hurat e disponueshme e per pasoje edhe shpenzimet per konsum dhe investime 2 Pagesat per papunesine dhe pagesat tjera te transferueshme kur Tite t papunes ia rrite n benefitet per te papunet
Megjithate stabiI izato ret automatike ) kane dy mangesi
1 Efektet negative ne oferten agregate bull Taksat progresive mund te dekurajojne iniciativat dhe punetoret qlt te punojne me
Shurne bull Po ashtu ndikojne ni rri~en e infiacionit pasi ato e kufizojne prodhimin bull Pagesat e larta per te papun~t bejne qe tl papunet Ie qendrojne me gjate si Ie
Papune 2Problemi i penges~s fiskal e
bull Kur ekonomia rritet kita stabi li zatore e pengojnl rritjen (ulin multi plikatorin)
Parimet
gt Financat publike j ane zgje rim i financave Ie familjes Nese famjlja shpenzon me shume se te ardhural e saj atehere do It kete varferi dhe fa limentim E njejta vlen edhe per bLLxhetiniqeverine
gt Buxheti duhe( le jete i balancuar gt Borxhi qeveri tar eshte nje barre per brezat e ardhshem Financat modeme dallojne defic itin strukturor dhe ate ciklik
3 Me stabil izatore automatike nenku ptohen ato mekanizma qe stimulojne ose kontraktoj ne ekonomine ne momentet e duhura pa patur nevojen e nje ndryshimi nlt politikat ekonomike te vendi( ne ate periudhe kohore (Macroeconomics 5th edititon pg 382 (Mankiw G)
12
DEFICITI AKTUAL ~ DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
--y Deficiti aktual - perfaqeson deficitin faktik ne nje periudhl te dhene ---t Deficiti strukturoT - pjesa e deficitit qe vjen si rezultat i politikes fiskale aktive (psh ndryshimi i nannes sf taksave shpenzimet per arsim mbrojtje) - Deficiti ciklik- pjesa e deficitit qe percaktohet ne menyre automatike nga gjendja e eik]jl te biZllcsit
Per t~ sqaruar konceptet e mesipenne eshte e nevojshme te dime se
_ Buxheti aktual shpenzimet te ardhurat dhe deficiti faktik _ BLlxbeti strukturor shpenzimet te ardhurat dhe deficit nesc ekonomia funksionon ne kushtet e prodhimit potencial _ Buxbeti cikJik shpenzimet te ardhurat dhe deficiti nesc ekonomia funksionon nen ase mbi nivelin e prodhimit potencial
BUXHETI AKTUAL ~ BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN C1KLIK
25 L10jet e politikave fiskale
Ne pergjithes i dallojme keto Iloje te politikave fiskale
_ Zgjeruese akiive _ KuJizuese aktive _ Zgjeruese automalike _ Kujizuese automatike
L10iet - - litikes fiskal -Zgjeruese Kufizuese
Aktive
Automatike
Rritje e shpenzimeve qeveritare Ulje e taksave Os te dyja Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Ulje e shpenzimeve qeveritare Rritje e taksave Ose te dyja
Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Burimi Makroekonomia
13
Ne politiken fiskale zgjeruese aklive perfshihen veprime te paramenduara Ie qeveri se qe m sin shpenzimet qeveritare ulin taksat ose Ie dyja bashkeKurse poJitika fiskaJe active fi skale kufizuese kate beje me veprime te qeverise qe ulin shpenzi met qeveritare rrisin taksatose te dyja bashkeNder kaq karakte ristike e politikave fi skale kufizuese zgjeruese aUlomatike jane kompensimi per papunsine dhe asistencat sociale
26 Nderveprimet e politikes monetare dbc fiskalc
Politika mo netare (PM) dhe politika fi skale (PF) ndihmojne qe te nxJernn ekonomine nga recesioni
Te dyja keto po lilika jane te drejtuara kah menaxhimi i kerkeses agrega te (psh per tl mbajtur inflacionin nen kontrolJ)
Nevojitet nje koordinim ne mes Ie PF dhe PM Psh nese shteti deshiron Ie mse kerkesen agregate atehere ITit shpe nzimet qeveri tare
Ose per te mbajtur prodhimin ne ni velin e dhene atehere me ane Ie instrumenteve te politikes monetare i rrit normat e interest
Problemi identifikimi i ci kJeve it biznesit dhe ndryshimi nga nje politike ne tj etren
PM dhe PF duhet Ie kombinahen (koordinohen) per te eliminuar fenamenin e ngushtimit te shpenzimeve private (crowding-out) kur mten shpenzimet qeveritare
Sl MANIFESTOHET CROWDING OUT
)- Supozoj rne q~ qeveria nit shpenzimet e saja per mait re dhe sh~rbime
raquo Rritet GDP me shume se sa viera e shpenzi meve per shkak te multiplikatorit
~ Kjo ndikon ne tregun monetar duke rritur kerkesen plr para4bull
raquo Per shkak se oferta eshte e dhene (fikse) nitet norma e interest
)- Rritja e normes se interesit dekurajon shpenzi met qe jane te lidhura - qe jane te ndjeshme ndaj normes se interest
4 Makroekonomia fq ~ 115-118
14
o Si rezultat do te ulej efekti i politikes fiskale
Shenim Crowding-oullidhet me deficitin strukturor sepse kuf ekonomia eshte ne recesion atehere nuk ekziston crowding-oul
Paraqitja e crowding-out permes modelit AS=AD sipas pikepamjes klasike-monetariste
p
AS
E=E AD=AD
0=0 GOP reall
Shenim
KUT qeveria rrit shpenzimel qeverilare - rriter kerkesa per paro- kjo rril normen e interesit - zvogiHohen investimel private ne masii Ie njejii sa lea qenejillimisht rrltja e shpenzimeve qeveritare duke eJiminuar ejekJet e polilikesfiskale
15
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
Kapitulli 1Il
III Zhvillimet fiskale ne Shqiperi
31 Burimet e rritjes ekonomike dhe efektei e krzes globale fq 19
31 Perormanca jiskale [q 20
33 Zhvillimel jiskoe gjale 9-mujorit Ie 2014 q 22
34 Analiza sipas Ie ardhurave bullbull q 23
35 Veprimtarite pothuajsejiskae fq 15 Kapitulli - IV
[V Efektcl e programit ekouomik dhe fiska12014-2016 De sbqiperi
41 Kuadr I pergjithshem I politikave dhe objekival [q 26
42 Zhvillimel neushi ll e harmonizimilfinanciar fq 27
43 Pengesal per itjen ekonomike dhe axhenda e reormave slrukturore fq 29
44 Fushal kryesore te reormave slruklurore fq 30
44 rregjel e produkleve dhe kapilalil q 33
441 Reormal ne seldorin e energjise fq 36
443 Reorma ne seklorin financiar q 39
444 Sigurimel Shoqerore fq 40
445 Reorma adminislrative q 41
446 Rejorma nit shirbimin civil fq 42
447 Reforma ne shiirbimet shendetesore q 43
448 Reorma niiushen e drejlesisii q 44
449 Reforma neushen e bujqesise fq 44
4410 Reorma niiusha Iii Ijera fq 44
Konkluzione fq 45
Rekomandime fq 46
Referenca fq 47
Biblografia fq 48
2
SHKURTESAT E PERDORURA
PF- Politika Fiskale
PM- PoHtika Monetare
BP- Borxhi Publik
FMN- Fondi Monetare Nderkombetare
FSE- Fondin Social Evropian
PBB- Prodhimi i Brendsbem Bruto
MPPT- Mioistria e Puneve Publike Transportit
ARSH - Autoritetit Rrugor Sbqiptar
MFK- Menaxbimin Financiar dbe Kootrolli
elP - Competitiveness and Innovation Programme
SME- Sistemi Monetare Ekonomik
KESH- Korporata Energjetike Shqipetare
ISSH- Insitui i Sigurimeve Sbeodetsore
TVSH- Tatimi mbi Vleren e Shtuar
OBT- OrgaoWtta Boterore e Tregetise
3
MIRENJOHJE
fshte nje ndjesi e ve~anli~ qe Ie pershkon kur reali zon nje pune Ie bukur dhe Ie dobishmc Vey faklil qe plrpjckjet e mia kane qene rnaksimale per kele studim nuk mund Ie Ie pa permendur kontributin e pcrsonave q ~ me kane ndihmuar
Nje falenderim i v~nle dhe nje mirenjohje e (helle shkon per pedagogun udheheqes(gtrofDr Halit Xhafa per konrribulin dhe bashkepunimin e saj
Gjithashtu mirenjohje shkon pe r bankat dhe bizneseL qe me dhane mundesi Ie mbledh infonnacionin e nevojshem per rea lizimin e sludimit Falenderoj punonjes il e bibliotekes se Universite(it ALEKSANDBR MO)SIU te Durresit peT ndihmen e lyre ne s igur imin e literatures
Se fundi dua Ie falenderoj Ie gjilht slaGn e Universitctit ALEKSANDER MOISJU Durres per konlribulin e lyre ne mesimdhenie dhe ne pergali(jen e gjeneratave Ie reja pro fesionale
Abs(rak(
P~r te arriluf mireqenie dhe stabililet poli lik qeverile ko mbetare synojne arritjen e ekuilibril ekonomik Qeveria perdor inslrumenle Ie ndryshme per Ie stimuluar rritjen e ekonomise per Ie uur papunesine dhe per Ie a rril ur objekli vat makroekonomike Polili ka fiskal e eshte perdori mi i shpenz imeve dhe tab-ave qeveritare te cilal ndikojne akt ivitetin ekonom ik Percaklimi i po litikes fi skale ne nj e viI Ie dh~ne kohor fltl ktikishl merr parasysh si Ie kaluaren (gjendjen akluale soc ial - ekonomike ) ashtu edhe implikimel pcr Ie a rdhmen Po lilika fiskale mund Ie jete ekspans ioniste ose shtrcilguese Nje polilike liska le ekspansioniste do Ie thole shkurtim i taksave d irekle dhe indirekte s i dhe rritja e shpenizimeve qeveritare Ket o polilika do Ie inkurajojne me shume shpenzimet dh e do Ie rrisin akti vitetin ekonomik Ndersa nje politike fi ska le shtrenguese do Ie thole rritje taksash s i dhe shkUl1im Ie shpemimeve qeveriLare Keto polilika do reduktojne nivein e ke rkeses ag regale dll e ndihmojne ne ulj en e innacionit Te zgjedhesh midi s dy tipeve Ie politi kes fiskale nuk eshle nje vendimi I leh t(~ si persa i perket gjendjes aktua le Ie ekonomise ashlu ellhe vendimeve poli like Zgjedhja e polilikcs fi skale eslHe nje nga eshtje me te debatueshme Ie ro lit te qe verise Il e jeten ekorlomike sociale Ie nje ve nd i j o velem nga ekonomistet por nga nj e gltl me me e gjere nj e rez ish
bull
Abstract
To achieve prosperity and political stability national governments aimed at achieving equilibrium ekonomik Govemmen uses different Instruments 10 st imulate economic growth to reduce unimployment and to achieve macroeconomic objectives Fiscal policy is the use of government spending and taxes affect economic activity tecilat Determination of fiscal policy in a given year actua lly takes into account the limits of the past (the current state social - economic) as we ll as the implications for the future Fiscal policy can be expansive or restrictive An expansionary fiscal policy means reduction of direct and indirect taxes and increased government shpenizimeve These policies will encourage more spending and boost econo mic activ ity While fiscal policy tightening means tax increases and government spending cuts These policies will reduce the level of aggregate demand and help reduce inflation Choosing between the two types of fiscal policy is not an easy deci s ion both in tenns of the current economic situatio n as well as political deci sions The choice of fi scal policy is one of the most controversial issues of the role of government in socia l and economic life of a country not only by economists but from a wider range of people
Fjalet ky~e te perdorura De kete studim jane Pofilikafiskale rritja ekonomfke borxhi publik inveslimel konsumi laha polilika moneare efikasiletqendrueshmeri fiskale
Key words used in this study are fiscal policy economic growth public debt investment consumption taxation monetary policy eficiency jiscal susfainability
Objektivi i studimit - Eshte te arrije te analizoje dhe te percaktoje e fi kasitetin ne siSlemin e politikave fiskale si dhe programet fiskale te miratuara nga qeveria per te ndikuar ne stabi litetin e buxhetit dhe rritjen e mireqenjes socialeekonomike te nje shteti per periudha Ie caktuara qe keto politikajane implementuar ose ezauruar ne praktike nsa Minjslria e Finances
Qimimi i studimit - Eshce Ie tregoje nC aspeklin leonk Iidhjen e Po litikave Fiskale me rritjen ekonomike tt nje vendi perqasjen e Shqiperise ndaj politikave te ndjekura pare kjo ne aspektin ekonomik ligjor e social te shpjegoje faktoret e ndryshem qe percaktojne Ndikimin e politikave fiskale s i dhe efektet pozitive dhe negative Ie tyre per Shqiperine Studimi eshte menduar qe Ii jape pergjigje disa pye0eve studimore sic jane cHat jane efektet e politikave fiskale ne ekonomine shqiptare si ndikon klima e biznesit ne vend ne perthithjen e politikave fiskale elj
5
Hipoteza
bull Nese sistemi i politikiave fi skale do te ndertoje strategji afatgjate per te stabilizuar borxhin publik dhe per te ulur papunsine a do te oje kjo ne zhviJlim te vend it
bull ltfare roli luan sistemi i politikave fiskale ne vendin tone
bull A p~rben zhvillim sistemi i programeve te politikave fiskale ne vendsi nje faktor pozitiv ne zhvillimin e vendit
Metodologjia e studimit
Nt keU~ studim jane perdorur teknikat sasiore dhe ciH~sore puna eshte ~rqendruar ne mbledhjen dhe perpunimin e informacioni cilesor dhe sasior faktik dhe jo Ie nje informacioni shabllon dhe te parcndesish~m Studimi karakterizohet nga nje informues josi perfaqesor njekohesisht perfshin dhe nje sere analizash praktike qe gjilhsecili mund l j kuptoje lehtesisht Jane mbledhur informacione nga publikime mndryshme te autoreve te kcsaj fushe Duke e pare nga ana cilesore mund te themi se u arrit te realizohej grumbullimi i nje infonnacioni shume thelbesor dhe domethenes per sa i p~rket kesaj fushe studimi Si fillim Ishte hartuar struktura e infonnacionit qe do te nevojitej gjate ketij studimit me pas esh1e kerkuar duke perdorur fjalet kyre Politika Fiskale analiza financiare stabiliteti makroekonomik Pjesa me e madhe e infonnacionit esh(e siguruar nga publikimet librat dhe studime te ndryshme
Sirukiura
Studimi eshte i ndare ne kater kapituj Ne kapitullin e pare eshte pershkruar nje hyrje per politikat fi skale Ne kapituliin e dyte jane analizuar objektivatinstrumentat qe ndikojne ne ecurine e ketyre politikave lojet dhe disa perkufisime Kurse ne kapitullin e trete kemi nje analize rreth ndikimit te politikave fiskale ne shqiperi dhe ndikimi ne rritj en ekonomike Kapitulli fundit perfshin program in fiskal dhe analize rreth disa refonnave fiskale
6
Hyrje
Ro li i politikes fiskale (PF) ne rritjen eko nomike ka nxilur shume studime si ne aspektin teonk dhe ne aU empirik Literatura bashkekohore makroekonomike vi ne dulge si objektivat afatshkurter ashtu dhe ala afatgjate Ie F-se Nt periudhen afatshkur1~r PF-ja mund H perdoret per Ie kontrolluar eiklin e prodhimit ose per Ie stabilizuar luhatshmerine ne lreguesil makro ~ka eshte e njejte me ndikimin afatshkurter Ie politikes monetare Me tej (Xr periudhen afatgjate PFshyja dhe menyrat e financimit Ie borxhit mund te ndikojne gjithashtu kerkesen dhe oferten agregate Ie ekonomise Diskutimi qe Jidhet me ndikimet e PF-se ne rritjen ekonomike eshte mjaft aktual pasi zhvillimi J instrumenteve Ie duhur fiskale mund te yoje ne rri~e ekonomike Ie vazhdueshme dhe te qendrueshme P~r kele arsye qellimi I k~tij materiali diskutimi eshte t~ anaJizoj lidhjen e PF me rritjen ekonomike ne rastin e nje vendi te vogtl me ekonomi te hapur e ne zhvillim -Shqiperise Politika fiskale lidhet me veprimet e qeverise ne ndryshimin e perb~rjes 51 te hyrave dhe shpenzimeve puhlike me qellim te menaxhimit te kerkeses agregale per Ie mbajtur rritje Ie qendrueshme ekonomike me punesim relativi sht tt tarte pa gjenerim te infJaeionit pa ni~e te borxhit publik dhe me bilane te kenaqshem te pagesave
Kur qeveria percaktohet per politiken fiskale ajo bene paraprakisht vleresimin e nje numri te madh faktoresh perfshire dhe eeurine e variablave dhe indikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar per shkak Ie ndikimit te tyre ne shumen e te hyrave Ie grumbuHuara permes taksave me Ie eilat permbushen nevojat e financimit Ie programeve qeverilare Nje ~eshtje ljeter me rendesi per qeverine eshre percaktimi lidhur me deficitin buxhetor pra a do te mbulohen shpenzimet e rritura ose te pambuluara te qeveri se me finaneim nga huaja apo centrmes emetimi t te parase (finaneimi monetare ideficitit) Vendimet lidhur me politikat fiskale ne mase te madhe varen nga konsideratat politike si besueshmeria dhe rol i qe luan qeveria ne eko nomi por edhe nga reagimet publike lidhur me drejlimin dhe veprimet e qeverise Vendimet e tilla mund Ie ndiko hen edhe nga faktoret e jashtem qe do Ie thoU se qeveria duhet te merr parasysh trendet global ekonomik dhe politi kat fiskale te vendeve Ijera tt eila mund Ie kene efekt ne rialokacion Ie kompani ve vendore pennes benefieione fi skale
Sipas literatures ekonomike ekzistojne tre perkufizime te natyres se potitikes fiskal e qe lidhen me zhvilJimet ekonomike ne vend Ie eilat s ipas mdhes jane politike fi skale procikJike politike fiskale kunderciklike dhe po]itike fiskale neutrale Ne periudha kur ekonomia ptrjeton nje rritje ekonomike mbi potencial in e saj rritja e shpenzimeve buxhetore me ritme me Ie larta se Ie ardhurat ndikojne ne rritjen e raportit te deficiti ndaj PBB-sf duke sugjeruar ne kete menyre po]itike fi skale procikJike Ndersa ne kohe Ie keqija kur rritja ekonomike rezulton nen potencial natyra proeikJike e polilikes fiskale reflektohet ne reduktim Ie raportil te shpenzimeve publike ndaj PBB-se duke sjele gjithashtu dhe nje rcnie Ie deficiti buxhetor te shprehur ne raport me PBB-ne Gavin dhe Perotti (1997) argumentojne se natyra procikJike e politikes fiskale ne kohe te kampJija nder Ie tjera shpjegohel me mundes ite e kufizuara per kredimarrje te sektorit publik Ky eshte nje tipar qe karakterizo n sidomos ekonomite e vendeve ne zhvil1im te cilat gjate ketyre periudhave nuk mund te marrin hua per te financuar shpenzimel e tyre ose mund te mamn hua velem ne terma interes i rnjaft Ie larta Perbalie ketyre kushteve autoriteti fi skal detyrohet te redulctoje deficitin buxhetor nepennjet uljes se shpenzimeve publike Ndersa Alesina dhe Tabellini (2005) natyren proeiklike te
7
politik~s fiskale e lidhin me sistemin politik ne vend duke evidentuar nje korrelacion mjaft le larte mes prociklitetil Ie polilikes fiska le me nivelin e korrupsionit ne vend Politika fiskale konsiderohet te jete kunderciklike kur deficit buxhetor thellohet ne kushtet e nje rritjeje ekonomike nen potencialin e saj si pasoje e stimujve fiskale te ndennarre nga qeveria ne kuader Ie gjallerimit te ekonomise
8
KAPITULLI - II
2 Kendveshtrim teorik mbi politiken fiskale
21 KODcepti dbe qellimet e politikes liskale
bull Politika fiskale bashk~ me politi ken monetare jane dy komponentet themelore Ie poljtik~s ekonomike shteterore te ciiat shtTytezohen per qellime makroekonomike influencimin e produ1ct it te pergjithshem vendor nivelin e punesimit te ardhurave dhe ni velin e ~mimeve Politika fiskaJe konsi ston nl perdorimin e taksave dhe shpenzimeve qeveritare 5i mjete per te ndikuar ne treguesit makroekonomik te nji vendi Shpenzimet qeveritare ndikojne ne nivelin e pergjithshem te shpenzimeve te ekonomi l pra edhe ne nivelin e GDP e per rrjedhoje edhe ne nivelin e punezenies inflaciani1 etj Politika fiskale ndikon drejtperdrejle apo ne menyre te terthorte oe ekonomine e vend it Vendi met e marra ne politiken fiskale nuk jane te lehta per shkak se ndryshimi i nj e variabti mund te shkakH~toje ndryshim te variablave te tjere dhe te merr kahjen e gabuar prandaj politika fiskale konsiderohet s i nje fushe komplekse e cila eshie e nevojshme Ie analizohel ne menyre te detajuar
Qellimet theme lore te politikes fiskale nderlidhen me qellimet Ihemelore ekonomike Ie shtetit e al0 jan~
bull Punesimi i middotIarte (plote) bull Inflacioni i uiet dhe stabei bull Pozicioni i qendrueshem i bilancit te pagesave bull Rritje e lane dhe stabile ekonomike
Politika fiskale mund te kete edhe qellime te tjera si~ jane bull Zvogelimin e pabarazist ekonomike bull Zvogelimin e dallimeve regjionale bull Permires im i ambientitjetesor etj
Qellimet e poJitikes fiskale realizohen pennes te hyrave publike te dalave publike deficitil fiskaJ (buxhetor) dhe bonhit publik
Politika fiskale ndikon ne Kerkesen agregate (rritjen zvogeiimin dhe nderrimin e struktures) Likuiditetin e ekonomise Subvencionimin e malJrave dhe faktoreve te prodhimit krahas ndetTimit relativ te ~mimeve
1 Baxter M and King R (1993) Fiscal policy in general equilibrium American Economic Review
9
Nderrimin e te ardhurave reale It qytelareve dhe ndennarrjeve te cilat ndikojne ne nivelin e kerkesi Dy mekanizmat e pare ndikojnt ne kerkese i treti ne oferten ndersa i katerti ne orerten dhe kerkesen
Oy mekanizmat e pare ndikojne ne afate Ie shkurter dhe jane te natyres makroekonomike ndersa dy Ie tjerat veprojne ne afate te ampjate dhejane te natyres mikromiddotekonomike
Poli tika fiskale ka te beje me perdorim in e shpenzimeve qeveritare dhe po litiken e taksave per te arritur qellime Ie caktuara ekonomike e sociaJe Keto qellime ndahen ne 3 kategori alokati ve shpemdarese dhe stabilizuese
gt QeUimi a lokativ ka te beje me ndikimin e politikave buxhetore Ie qeverise ne a loltimin e resurseve te shoqerise
gt- QelJimet shperDdarese kane te bejne me ndikimin e politikave buxhetore ne shpemdarjen e te ardhu rave te shoqerise
~ Qellimet stabilizuese kane te bejne me ndilUmin e qeverise mbi inflacionin papunesine dhe rri~en ekonom ike
Politika fiskal e ka te blje me politiken e shpenzimeve qeveritare per blerje mallrash e sherb imesh e ~r kryerjen e pagesave Ie transferueshme nga njera ane dhe me politiken e sigurimit te Ie ardhurave e para se gjithash te taksave ne anen tjeter
22 Objektivat e politikes fiskalc
Ne procesin e formulimit te politikes fi skale politikberesit percaktojne objektivat Ie ci lat synojne ti realizojne dhe instrumentet me te ci lat ato objektiva behen te realizueshme duke iu permbajrur detyrimisht principeve Ie menaxhimit fiskal s i
a) transparenca lidhur me objektivat implementimin e polilikes fiskale dhe publikimi n e Ilogarive publike b) stabi liteti i procesit te berjes se politikes fiskale c) efikasiteti i ndikimit t~ politikes fiskae ne ekonomi d) pergjegjesia ne menaxhimin e financave pubJike e) efi kasiteti i modelimit dhe impJementimi t te politikEs fiskale f) drejtesia (paanesia) duke perfshire a l~ ndtnnjet gjeneratave
Objektivat e politikes fiskale lidhen me rritjen e mireqenies se pergjithshme shoqerore si qellim paresor i nje shoqerie bashkekohore Kjo mireqenie sigurohet vetem ne kushtet e nje ambienti qe e c ilesojne stabiliteti ekonomik politik dhe soc ia ll Pra kur flasim per objekti vat e polilikes fiskale kemi parasysh
2 Di Giorgio G and Oi Noia C Designing institutions for financial stabil ity Regulation and Supervision by Objective for (he Euro Area Preliminary Version November 2000 Fq 13
10
permbushjen e nevojave publike permes nj ~ sistemi te shendoshe Ie financimit publik
realizimin e punesimit Ie plote
rritjen e nonnes Se shtimit ekonomik
ruajtjen e stabilitetit te ymimeve
stabilitetin e bilancit te pagesave
penniresimin e kushteve Ie punes duke perfshire permiresimin e struktures kualifikuese te fuqise punetore dhe perparimin teknologjik
stimulimin e kursimeve
stimulim in e investimeve
rritjen e aftesise konkurruese te produkteve dhe sherbimeve vendore rritjen e cilesise s~ sherbimeve ne arsim dhe shend etes i
Realizimi i kel yre objektivave varet nga aftesia e qeverise per bashkrenditjen e tyre me instrumentet fi skaJe per te influencuar kompozici onin dhe nivelin e kerkeses agregate saktesia e analizave makroekonomike lidhur me trendet e ind ikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar rregullimi dhe marreveshjet institucionale per koordinimin e politikave makroekonomike
23 Instrumentat e politikes fiskale
Permes pol itikes fiskale shtel mund te ndikoj drejtperdrejte ne ekonomi Kur ai vendos per taksat qe i grumbullon transfenat te mirat dhe shlrbimet qe i bien financimin defi citar ne fakt angazhohen ne poliliken fiskale ltfaredo ndryshimi ne ni ve lin e ketyre instrumenteve ka efekt te drejtperdrejta n~ njedhat e pergjithshme ekonomike P~rmes instrumenteve te politikes fi skale ndikohet ne punesim dhe nive te ymimeve ne rishpemdarjen me te mire te te ardhures dhe pasurise ne shtimin ekonomik ne rritjen e kursimil ne ni velin e investimeve ne ~eshtjet e edukimit arsimit kulture dhe shendetesi
Efekte tjera te aplikimil te instrumenteve te polilikes fiskale
bull Instrumentet e politikes fiskale mund te aplikohen edhe ptr qellime tjera si ne fushen e poJitikes sf edukimit arsimimil per qellime demografike kulrurore ndertimoreshendetesore dhe komercial e
11
Shteti paraqitet si punedhenes ne ndltnnanj et publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe siguri se
bull Pennes politikes doganore shteti rrit eksportin dhe zvoge lon importin e me kete zvogelon deficitin ne bilancin e pagesave dhe pltnnireson vleren e val utes kombetare
bull Me politi ken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin regjional dhe ne perm iresimin e stru lctures ekonomike
24 Politika fiskale Stabilizatoret kryesore automatik dbe disa parime
Stabilizatoret kryesore automaCik
lNdryshimet automatike te tlt ardhurave nga taksat taksat progresive (rrilet nonna e taksave me rritje n e te ardhurave) gt Psh nese bie prodhimi atehere te ardhurat nga laksat bien duke rritur keshtu rel ativisht te ard hurat e disponueshme e per pasoje edhe shpenzimet per konsum dhe investime 2 Pagesat per papunesine dhe pagesat tjera te transferueshme kur Tite t papunes ia rrite n benefitet per te papunet
Megjithate stabiI izato ret automatike ) kane dy mangesi
1 Efektet negative ne oferten agregate bull Taksat progresive mund te dekurajojne iniciativat dhe punetoret qlt te punojne me
Shurne bull Po ashtu ndikojne ni rri~en e infiacionit pasi ato e kufizojne prodhimin bull Pagesat e larta per te papun~t bejne qe tl papunet Ie qendrojne me gjate si Ie
Papune 2Problemi i penges~s fiskal e
bull Kur ekonomia rritet kita stabi li zatore e pengojnl rritjen (ulin multi plikatorin)
Parimet
gt Financat publike j ane zgje rim i financave Ie familjes Nese famjlja shpenzon me shume se te ardhural e saj atehere do It kete varferi dhe fa limentim E njejta vlen edhe per bLLxhetiniqeverine
gt Buxheti duhe( le jete i balancuar gt Borxhi qeveri tar eshte nje barre per brezat e ardhshem Financat modeme dallojne defic itin strukturor dhe ate ciklik
3 Me stabil izatore automatike nenku ptohen ato mekanizma qe stimulojne ose kontraktoj ne ekonomine ne momentet e duhura pa patur nevojen e nje ndryshimi nlt politikat ekonomike te vendi( ne ate periudhe kohore (Macroeconomics 5th edititon pg 382 (Mankiw G)
12
DEFICITI AKTUAL ~ DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
--y Deficiti aktual - perfaqeson deficitin faktik ne nje periudhl te dhene ---t Deficiti strukturoT - pjesa e deficitit qe vjen si rezultat i politikes fiskale aktive (psh ndryshimi i nannes sf taksave shpenzimet per arsim mbrojtje) - Deficiti ciklik- pjesa e deficitit qe percaktohet ne menyre automatike nga gjendja e eik]jl te biZllcsit
Per t~ sqaruar konceptet e mesipenne eshte e nevojshme te dime se
_ Buxheti aktual shpenzimet te ardhurat dhe deficiti faktik _ BLlxbeti strukturor shpenzimet te ardhurat dhe deficit nesc ekonomia funksionon ne kushtet e prodhimit potencial _ Buxbeti cikJik shpenzimet te ardhurat dhe deficiti nesc ekonomia funksionon nen ase mbi nivelin e prodhimit potencial
BUXHETI AKTUAL ~ BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN C1KLIK
25 L10jet e politikave fiskale
Ne pergjithes i dallojme keto Iloje te politikave fiskale
_ Zgjeruese akiive _ KuJizuese aktive _ Zgjeruese automalike _ Kujizuese automatike
L10iet - - litikes fiskal -Zgjeruese Kufizuese
Aktive
Automatike
Rritje e shpenzimeve qeveritare Ulje e taksave Os te dyja Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Ulje e shpenzimeve qeveritare Rritje e taksave Ose te dyja
Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Burimi Makroekonomia
13
Ne politiken fiskale zgjeruese aklive perfshihen veprime te paramenduara Ie qeveri se qe m sin shpenzimet qeveritare ulin taksat ose Ie dyja bashkeKurse poJitika fiskaJe active fi skale kufizuese kate beje me veprime te qeverise qe ulin shpenzi met qeveritare rrisin taksatose te dyja bashkeNder kaq karakte ristike e politikave fi skale kufizuese zgjeruese aUlomatike jane kompensimi per papunsine dhe asistencat sociale
26 Nderveprimet e politikes monetare dbc fiskalc
Politika mo netare (PM) dhe politika fi skale (PF) ndihmojne qe te nxJernn ekonomine nga recesioni
Te dyja keto po lilika jane te drejtuara kah menaxhimi i kerkeses agrega te (psh per tl mbajtur inflacionin nen kontrolJ)
Nevojitet nje koordinim ne mes Ie PF dhe PM Psh nese shteti deshiron Ie mse kerkesen agregate atehere ITit shpe nzimet qeveri tare
Ose per te mbajtur prodhimin ne ni velin e dhene atehere me ane Ie instrumenteve te politikes monetare i rrit normat e interest
Problemi identifikimi i ci kJeve it biznesit dhe ndryshimi nga nje politike ne tj etren
PM dhe PF duhet Ie kombinahen (koordinohen) per te eliminuar fenamenin e ngushtimit te shpenzimeve private (crowding-out) kur mten shpenzimet qeveritare
Sl MANIFESTOHET CROWDING OUT
)- Supozoj rne q~ qeveria nit shpenzimet e saja per mait re dhe sh~rbime
raquo Rritet GDP me shume se sa viera e shpenzi meve per shkak te multiplikatorit
~ Kjo ndikon ne tregun monetar duke rritur kerkesen plr para4bull
raquo Per shkak se oferta eshte e dhene (fikse) nitet norma e interest
)- Rritja e normes se interesit dekurajon shpenzi met qe jane te lidhura - qe jane te ndjeshme ndaj normes se interest
4 Makroekonomia fq ~ 115-118
14
o Si rezultat do te ulej efekti i politikes fiskale
Shenim Crowding-oullidhet me deficitin strukturor sepse kuf ekonomia eshte ne recesion atehere nuk ekziston crowding-oul
Paraqitja e crowding-out permes modelit AS=AD sipas pikepamjes klasike-monetariste
p
AS
E=E AD=AD
0=0 GOP reall
Shenim
KUT qeveria rrit shpenzimel qeverilare - rriter kerkesa per paro- kjo rril normen e interesit - zvogiHohen investimel private ne masii Ie njejii sa lea qenejillimisht rrltja e shpenzimeve qeveritare duke eJiminuar ejekJet e polilikesfiskale
15
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
SHKURTESAT E PERDORURA
PF- Politika Fiskale
PM- PoHtika Monetare
BP- Borxhi Publik
FMN- Fondi Monetare Nderkombetare
FSE- Fondin Social Evropian
PBB- Prodhimi i Brendsbem Bruto
MPPT- Mioistria e Puneve Publike Transportit
ARSH - Autoritetit Rrugor Sbqiptar
MFK- Menaxbimin Financiar dbe Kootrolli
elP - Competitiveness and Innovation Programme
SME- Sistemi Monetare Ekonomik
KESH- Korporata Energjetike Shqipetare
ISSH- Insitui i Sigurimeve Sbeodetsore
TVSH- Tatimi mbi Vleren e Shtuar
OBT- OrgaoWtta Boterore e Tregetise
3
MIRENJOHJE
fshte nje ndjesi e ve~anli~ qe Ie pershkon kur reali zon nje pune Ie bukur dhe Ie dobishmc Vey faklil qe plrpjckjet e mia kane qene rnaksimale per kele studim nuk mund Ie Ie pa permendur kontributin e pcrsonave q ~ me kane ndihmuar
Nje falenderim i v~nle dhe nje mirenjohje e (helle shkon per pedagogun udheheqes(gtrofDr Halit Xhafa per konrribulin dhe bashkepunimin e saj
Gjithashtu mirenjohje shkon pe r bankat dhe bizneseL qe me dhane mundesi Ie mbledh infonnacionin e nevojshem per rea lizimin e sludimit Falenderoj punonjes il e bibliotekes se Universite(it ALEKSANDBR MO)SIU te Durresit peT ndihmen e lyre ne s igur imin e literatures
Se fundi dua Ie falenderoj Ie gjilht slaGn e Universitctit ALEKSANDER MOISJU Durres per konlribulin e lyre ne mesimdhenie dhe ne pergali(jen e gjeneratave Ie reja pro fesionale
Abs(rak(
P~r te arriluf mireqenie dhe stabililet poli lik qeverile ko mbetare synojne arritjen e ekuilibril ekonomik Qeveria perdor inslrumenle Ie ndryshme per Ie stimuluar rritjen e ekonomise per Ie uur papunesine dhe per Ie a rril ur objekli vat makroekonomike Polili ka fiskal e eshte perdori mi i shpenz imeve dhe tab-ave qeveritare te cilal ndikojne akt ivitetin ekonom ik Percaklimi i po litikes fi skale ne nj e viI Ie dh~ne kohor fltl ktikishl merr parasysh si Ie kaluaren (gjendjen akluale soc ial - ekonomike ) ashtu edhe implikimel pcr Ie a rdhmen Po lilika fiskale mund Ie jete ekspans ioniste ose shtrcilguese Nje polilike liska le ekspansioniste do Ie thole shkurtim i taksave d irekle dhe indirekte s i dhe rritja e shpenizimeve qeveritare Ket o polilika do Ie inkurajojne me shume shpenzimet dh e do Ie rrisin akti vitetin ekonomik Ndersa nje politike fi ska le shtrenguese do Ie thole rritje taksash s i dhe shkUl1im Ie shpemimeve qeveriLare Keto polilika do reduktojne nivein e ke rkeses ag regale dll e ndihmojne ne ulj en e innacionit Te zgjedhesh midi s dy tipeve Ie politi kes fiskale nuk eshle nje vendimi I leh t(~ si persa i perket gjendjes aktua le Ie ekonomise ashlu ellhe vendimeve poli like Zgjedhja e polilikcs fi skale eslHe nje nga eshtje me te debatueshme Ie ro lit te qe verise Il e jeten ekorlomike sociale Ie nje ve nd i j o velem nga ekonomistet por nga nj e gltl me me e gjere nj e rez ish
bull
Abstract
To achieve prosperity and political stability national governments aimed at achieving equilibrium ekonomik Govemmen uses different Instruments 10 st imulate economic growth to reduce unimployment and to achieve macroeconomic objectives Fiscal policy is the use of government spending and taxes affect economic activity tecilat Determination of fiscal policy in a given year actua lly takes into account the limits of the past (the current state social - economic) as we ll as the implications for the future Fiscal policy can be expansive or restrictive An expansionary fiscal policy means reduction of direct and indirect taxes and increased government shpenizimeve These policies will encourage more spending and boost econo mic activ ity While fiscal policy tightening means tax increases and government spending cuts These policies will reduce the level of aggregate demand and help reduce inflation Choosing between the two types of fiscal policy is not an easy deci s ion both in tenns of the current economic situatio n as well as political deci sions The choice of fi scal policy is one of the most controversial issues of the role of government in socia l and economic life of a country not only by economists but from a wider range of people
Fjalet ky~e te perdorura De kete studim jane Pofilikafiskale rritja ekonomfke borxhi publik inveslimel konsumi laha polilika moneare efikasiletqendrueshmeri fiskale
Key words used in this study are fiscal policy economic growth public debt investment consumption taxation monetary policy eficiency jiscal susfainability
Objektivi i studimit - Eshte te arrije te analizoje dhe te percaktoje e fi kasitetin ne siSlemin e politikave fiskale si dhe programet fiskale te miratuara nga qeveria per te ndikuar ne stabi litetin e buxhetit dhe rritjen e mireqenjes socialeekonomike te nje shteti per periudha Ie caktuara qe keto politikajane implementuar ose ezauruar ne praktike nsa Minjslria e Finances
Qimimi i studimit - Eshce Ie tregoje nC aspeklin leonk Iidhjen e Po litikave Fiskale me rritjen ekonomike tt nje vendi perqasjen e Shqiperise ndaj politikave te ndjekura pare kjo ne aspektin ekonomik ligjor e social te shpjegoje faktoret e ndryshem qe percaktojne Ndikimin e politikave fiskale s i dhe efektet pozitive dhe negative Ie tyre per Shqiperine Studimi eshte menduar qe Ii jape pergjigje disa pye0eve studimore sic jane cHat jane efektet e politikave fiskale ne ekonomine shqiptare si ndikon klima e biznesit ne vend ne perthithjen e politikave fiskale elj
5
Hipoteza
bull Nese sistemi i politikiave fi skale do te ndertoje strategji afatgjate per te stabilizuar borxhin publik dhe per te ulur papunsine a do te oje kjo ne zhviJlim te vend it
bull ltfare roli luan sistemi i politikave fiskale ne vendin tone
bull A p~rben zhvillim sistemi i programeve te politikave fiskale ne vendsi nje faktor pozitiv ne zhvillimin e vendit
Metodologjia e studimit
Nt keU~ studim jane perdorur teknikat sasiore dhe ciH~sore puna eshte ~rqendruar ne mbledhjen dhe perpunimin e informacioni cilesor dhe sasior faktik dhe jo Ie nje informacioni shabllon dhe te parcndesish~m Studimi karakterizohet nga nje informues josi perfaqesor njekohesisht perfshin dhe nje sere analizash praktike qe gjilhsecili mund l j kuptoje lehtesisht Jane mbledhur informacione nga publikime mndryshme te autoreve te kcsaj fushe Duke e pare nga ana cilesore mund te themi se u arrit te realizohej grumbullimi i nje infonnacioni shume thelbesor dhe domethenes per sa i p~rket kesaj fushe studimi Si fillim Ishte hartuar struktura e infonnacionit qe do te nevojitej gjate ketij studimit me pas esh1e kerkuar duke perdorur fjalet kyre Politika Fiskale analiza financiare stabiliteti makroekonomik Pjesa me e madhe e infonnacionit esh(e siguruar nga publikimet librat dhe studime te ndryshme
Sirukiura
Studimi eshte i ndare ne kater kapituj Ne kapitullin e pare eshte pershkruar nje hyrje per politikat fi skale Ne kapituliin e dyte jane analizuar objektivatinstrumentat qe ndikojne ne ecurine e ketyre politikave lojet dhe disa perkufisime Kurse ne kapitullin e trete kemi nje analize rreth ndikimit te politikave fiskale ne shqiperi dhe ndikimi ne rritj en ekonomike Kapitulli fundit perfshin program in fiskal dhe analize rreth disa refonnave fiskale
6
Hyrje
Ro li i politikes fiskale (PF) ne rritjen eko nomike ka nxilur shume studime si ne aspektin teonk dhe ne aU empirik Literatura bashkekohore makroekonomike vi ne dulge si objektivat afatshkurter ashtu dhe ala afatgjate Ie F-se Nt periudhen afatshkur1~r PF-ja mund H perdoret per Ie kontrolluar eiklin e prodhimit ose per Ie stabilizuar luhatshmerine ne lreguesil makro ~ka eshte e njejte me ndikimin afatshkurter Ie politikes monetare Me tej (Xr periudhen afatgjate PFshyja dhe menyrat e financimit Ie borxhit mund te ndikojne gjithashtu kerkesen dhe oferten agregate Ie ekonomise Diskutimi qe Jidhet me ndikimet e PF-se ne rritjen ekonomike eshte mjaft aktual pasi zhvillimi J instrumenteve Ie duhur fiskale mund te yoje ne rri~e ekonomike Ie vazhdueshme dhe te qendrueshme P~r kele arsye qellimi I k~tij materiali diskutimi eshte t~ anaJizoj lidhjen e PF me rritjen ekonomike ne rastin e nje vendi te vogtl me ekonomi te hapur e ne zhvillim -Shqiperise Politika fiskale lidhet me veprimet e qeverise ne ndryshimin e perb~rjes 51 te hyrave dhe shpenzimeve puhlike me qellim te menaxhimit te kerkeses agregale per Ie mbajtur rritje Ie qendrueshme ekonomike me punesim relativi sht tt tarte pa gjenerim te infJaeionit pa ni~e te borxhit publik dhe me bilane te kenaqshem te pagesave
Kur qeveria percaktohet per politiken fiskale ajo bene paraprakisht vleresimin e nje numri te madh faktoresh perfshire dhe eeurine e variablave dhe indikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar per shkak Ie ndikimit te tyre ne shumen e te hyrave Ie grumbuHuara permes taksave me Ie eilat permbushen nevojat e financimit Ie programeve qeverilare Nje ~eshtje ljeter me rendesi per qeverine eshre percaktimi lidhur me deficitin buxhetor pra a do te mbulohen shpenzimet e rritura ose te pambuluara te qeveri se me finaneim nga huaja apo centrmes emetimi t te parase (finaneimi monetare ideficitit) Vendimet lidhur me politikat fiskale ne mase te madhe varen nga konsideratat politike si besueshmeria dhe rol i qe luan qeveria ne eko nomi por edhe nga reagimet publike lidhur me drejlimin dhe veprimet e qeverise Vendimet e tilla mund Ie ndiko hen edhe nga faktoret e jashtem qe do Ie thoU se qeveria duhet te merr parasysh trendet global ekonomik dhe politi kat fiskale te vendeve Ijera tt eila mund Ie kene efekt ne rialokacion Ie kompani ve vendore pennes benefieione fi skale
Sipas literatures ekonomike ekzistojne tre perkufizime te natyres se potitikes fiskal e qe lidhen me zhvilJimet ekonomike ne vend Ie eilat s ipas mdhes jane politike fi skale procikJike politike fiskale kunderciklike dhe po]itike fiskale neutrale Ne periudha kur ekonomia ptrjeton nje rritje ekonomike mbi potencial in e saj rritja e shpenzimeve buxhetore me ritme me Ie larta se Ie ardhurat ndikojne ne rritjen e raportit te deficiti ndaj PBB-sf duke sugjeruar ne kete menyre po]itike fi skale procikJike Ndersa ne kohe Ie keqija kur rritja ekonomike rezulton nen potencial natyra proeikJike e polilikes fiskale reflektohet ne reduktim Ie raportil te shpenzimeve publike ndaj PBB-se duke sjele gjithashtu dhe nje rcnie Ie deficiti buxhetor te shprehur ne raport me PBB-ne Gavin dhe Perotti (1997) argumentojne se natyra procikJike e politikes fiskale ne kohe te kampJija nder Ie tjera shpjegohel me mundes ite e kufizuara per kredimarrje te sektorit publik Ky eshte nje tipar qe karakterizo n sidomos ekonomite e vendeve ne zhvil1im te cilat gjate ketyre periudhave nuk mund te marrin hua per te financuar shpenzimel e tyre ose mund te mamn hua velem ne terma interes i rnjaft Ie larta Perbalie ketyre kushteve autoriteti fi skal detyrohet te redulctoje deficitin buxhetor nepennjet uljes se shpenzimeve publike Ndersa Alesina dhe Tabellini (2005) natyren proeiklike te
7
politik~s fiskale e lidhin me sistemin politik ne vend duke evidentuar nje korrelacion mjaft le larte mes prociklitetil Ie polilikes fiska le me nivelin e korrupsionit ne vend Politika fiskale konsiderohet te jete kunderciklike kur deficit buxhetor thellohet ne kushtet e nje rritjeje ekonomike nen potencialin e saj si pasoje e stimujve fiskale te ndennarre nga qeveria ne kuader Ie gjallerimit te ekonomise
8
KAPITULLI - II
2 Kendveshtrim teorik mbi politiken fiskale
21 KODcepti dbe qellimet e politikes liskale
bull Politika fiskale bashk~ me politi ken monetare jane dy komponentet themelore Ie poljtik~s ekonomike shteterore te ciiat shtTytezohen per qellime makroekonomike influencimin e produ1ct it te pergjithshem vendor nivelin e punesimit te ardhurave dhe ni velin e ~mimeve Politika fiskaJe konsi ston nl perdorimin e taksave dhe shpenzimeve qeveritare 5i mjete per te ndikuar ne treguesit makroekonomik te nji vendi Shpenzimet qeveritare ndikojne ne nivelin e pergjithshem te shpenzimeve te ekonomi l pra edhe ne nivelin e GDP e per rrjedhoje edhe ne nivelin e punezenies inflaciani1 etj Politika fiskale ndikon drejtperdrejle apo ne menyre te terthorte oe ekonomine e vend it Vendi met e marra ne politiken fiskale nuk jane te lehta per shkak se ndryshimi i nj e variabti mund te shkakH~toje ndryshim te variablave te tjere dhe te merr kahjen e gabuar prandaj politika fiskale konsiderohet s i nje fushe komplekse e cila eshie e nevojshme Ie analizohel ne menyre te detajuar
Qellimet theme lore te politikes fiskale nderlidhen me qellimet Ihemelore ekonomike Ie shtetit e al0 jan~
bull Punesimi i middotIarte (plote) bull Inflacioni i uiet dhe stabei bull Pozicioni i qendrueshem i bilancit te pagesave bull Rritje e lane dhe stabile ekonomike
Politika fiskale mund te kete edhe qellime te tjera si~ jane bull Zvogelimin e pabarazist ekonomike bull Zvogelimin e dallimeve regjionale bull Permires im i ambientitjetesor etj
Qellimet e poJitikes fiskale realizohen pennes te hyrave publike te dalave publike deficitil fiskaJ (buxhetor) dhe bonhit publik
Politika fiskale ndikon ne Kerkesen agregate (rritjen zvogeiimin dhe nderrimin e struktures) Likuiditetin e ekonomise Subvencionimin e malJrave dhe faktoreve te prodhimit krahas ndetTimit relativ te ~mimeve
1 Baxter M and King R (1993) Fiscal policy in general equilibrium American Economic Review
9
Nderrimin e te ardhurave reale It qytelareve dhe ndennarrjeve te cilat ndikojne ne nivelin e kerkesi Dy mekanizmat e pare ndikojnt ne kerkese i treti ne oferten ndersa i katerti ne orerten dhe kerkesen
Oy mekanizmat e pare ndikojne ne afate Ie shkurter dhe jane te natyres makroekonomike ndersa dy Ie tjerat veprojne ne afate te ampjate dhejane te natyres mikromiddotekonomike
Poli tika fiskale ka te beje me perdorim in e shpenzimeve qeveritare dhe po litiken e taksave per te arritur qellime Ie caktuara ekonomike e sociaJe Keto qellime ndahen ne 3 kategori alokati ve shpemdarese dhe stabilizuese
gt QeUimi a lokativ ka te beje me ndikimin e politikave buxhetore Ie qeverise ne a loltimin e resurseve te shoqerise
gt- QelJimet shperDdarese kane te bejne me ndikimin e politikave buxhetore ne shpemdarjen e te ardhu rave te shoqerise
~ Qellimet stabilizuese kane te bejne me ndilUmin e qeverise mbi inflacionin papunesine dhe rri~en ekonom ike
Politika fiskal e ka te blje me politiken e shpenzimeve qeveritare per blerje mallrash e sherb imesh e ~r kryerjen e pagesave Ie transferueshme nga njera ane dhe me politiken e sigurimit te Ie ardhurave e para se gjithash te taksave ne anen tjeter
22 Objektivat e politikes fiskalc
Ne procesin e formulimit te politikes fi skale politikberesit percaktojne objektivat Ie ci lat synojne ti realizojne dhe instrumentet me te ci lat ato objektiva behen te realizueshme duke iu permbajrur detyrimisht principeve Ie menaxhimit fiskal s i
a) transparenca lidhur me objektivat implementimin e polilikes fiskale dhe publikimi n e Ilogarive publike b) stabi liteti i procesit te berjes se politikes fiskale c) efikasiteti i ndikimit t~ politikes fiskae ne ekonomi d) pergjegjesia ne menaxhimin e financave pubJike e) efi kasiteti i modelimit dhe impJementimi t te politikEs fiskale f) drejtesia (paanesia) duke perfshire a l~ ndtnnjet gjeneratave
Objektivat e politikes fiskale lidhen me rritjen e mireqenies se pergjithshme shoqerore si qellim paresor i nje shoqerie bashkekohore Kjo mireqenie sigurohet vetem ne kushtet e nje ambienti qe e c ilesojne stabiliteti ekonomik politik dhe soc ia ll Pra kur flasim per objekti vat e polilikes fiskale kemi parasysh
2 Di Giorgio G and Oi Noia C Designing institutions for financial stabil ity Regulation and Supervision by Objective for (he Euro Area Preliminary Version November 2000 Fq 13
10
permbushjen e nevojave publike permes nj ~ sistemi te shendoshe Ie financimit publik
realizimin e punesimit Ie plote
rritjen e nonnes Se shtimit ekonomik
ruajtjen e stabilitetit te ymimeve
stabilitetin e bilancit te pagesave
penniresimin e kushteve Ie punes duke perfshire permiresimin e struktures kualifikuese te fuqise punetore dhe perparimin teknologjik
stimulimin e kursimeve
stimulim in e investimeve
rritjen e aftesise konkurruese te produkteve dhe sherbimeve vendore rritjen e cilesise s~ sherbimeve ne arsim dhe shend etes i
Realizimi i kel yre objektivave varet nga aftesia e qeverise per bashkrenditjen e tyre me instrumentet fi skaJe per te influencuar kompozici onin dhe nivelin e kerkeses agregate saktesia e analizave makroekonomike lidhur me trendet e ind ikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar rregullimi dhe marreveshjet institucionale per koordinimin e politikave makroekonomike
23 Instrumentat e politikes fiskale
Permes pol itikes fiskale shtel mund te ndikoj drejtperdrejte ne ekonomi Kur ai vendos per taksat qe i grumbullon transfenat te mirat dhe shlrbimet qe i bien financimin defi citar ne fakt angazhohen ne poliliken fiskale ltfaredo ndryshimi ne ni ve lin e ketyre instrumenteve ka efekt te drejtperdrejta n~ njedhat e pergjithshme ekonomike P~rmes instrumenteve te politikes fi skale ndikohet ne punesim dhe nive te ymimeve ne rishpemdarjen me te mire te te ardhures dhe pasurise ne shtimin ekonomik ne rritjen e kursimil ne ni velin e investimeve ne ~eshtjet e edukimit arsimit kulture dhe shendetesi
Efekte tjera te aplikimil te instrumenteve te polilikes fiskale
bull Instrumentet e politikes fiskale mund te aplikohen edhe ptr qellime tjera si ne fushen e poJitikes sf edukimit arsimimil per qellime demografike kulrurore ndertimoreshendetesore dhe komercial e
11
Shteti paraqitet si punedhenes ne ndltnnanj et publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe siguri se
bull Pennes politikes doganore shteti rrit eksportin dhe zvoge lon importin e me kete zvogelon deficitin ne bilancin e pagesave dhe pltnnireson vleren e val utes kombetare
bull Me politi ken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin regjional dhe ne perm iresimin e stru lctures ekonomike
24 Politika fiskale Stabilizatoret kryesore automatik dbe disa parime
Stabilizatoret kryesore automaCik
lNdryshimet automatike te tlt ardhurave nga taksat taksat progresive (rrilet nonna e taksave me rritje n e te ardhurave) gt Psh nese bie prodhimi atehere te ardhurat nga laksat bien duke rritur keshtu rel ativisht te ard hurat e disponueshme e per pasoje edhe shpenzimet per konsum dhe investime 2 Pagesat per papunesine dhe pagesat tjera te transferueshme kur Tite t papunes ia rrite n benefitet per te papunet
Megjithate stabiI izato ret automatike ) kane dy mangesi
1 Efektet negative ne oferten agregate bull Taksat progresive mund te dekurajojne iniciativat dhe punetoret qlt te punojne me
Shurne bull Po ashtu ndikojne ni rri~en e infiacionit pasi ato e kufizojne prodhimin bull Pagesat e larta per te papun~t bejne qe tl papunet Ie qendrojne me gjate si Ie
Papune 2Problemi i penges~s fiskal e
bull Kur ekonomia rritet kita stabi li zatore e pengojnl rritjen (ulin multi plikatorin)
Parimet
gt Financat publike j ane zgje rim i financave Ie familjes Nese famjlja shpenzon me shume se te ardhural e saj atehere do It kete varferi dhe fa limentim E njejta vlen edhe per bLLxhetiniqeverine
gt Buxheti duhe( le jete i balancuar gt Borxhi qeveri tar eshte nje barre per brezat e ardhshem Financat modeme dallojne defic itin strukturor dhe ate ciklik
3 Me stabil izatore automatike nenku ptohen ato mekanizma qe stimulojne ose kontraktoj ne ekonomine ne momentet e duhura pa patur nevojen e nje ndryshimi nlt politikat ekonomike te vendi( ne ate periudhe kohore (Macroeconomics 5th edititon pg 382 (Mankiw G)
12
DEFICITI AKTUAL ~ DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
--y Deficiti aktual - perfaqeson deficitin faktik ne nje periudhl te dhene ---t Deficiti strukturoT - pjesa e deficitit qe vjen si rezultat i politikes fiskale aktive (psh ndryshimi i nannes sf taksave shpenzimet per arsim mbrojtje) - Deficiti ciklik- pjesa e deficitit qe percaktohet ne menyre automatike nga gjendja e eik]jl te biZllcsit
Per t~ sqaruar konceptet e mesipenne eshte e nevojshme te dime se
_ Buxheti aktual shpenzimet te ardhurat dhe deficiti faktik _ BLlxbeti strukturor shpenzimet te ardhurat dhe deficit nesc ekonomia funksionon ne kushtet e prodhimit potencial _ Buxbeti cikJik shpenzimet te ardhurat dhe deficiti nesc ekonomia funksionon nen ase mbi nivelin e prodhimit potencial
BUXHETI AKTUAL ~ BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN C1KLIK
25 L10jet e politikave fiskale
Ne pergjithes i dallojme keto Iloje te politikave fiskale
_ Zgjeruese akiive _ KuJizuese aktive _ Zgjeruese automalike _ Kujizuese automatike
L10iet - - litikes fiskal -Zgjeruese Kufizuese
Aktive
Automatike
Rritje e shpenzimeve qeveritare Ulje e taksave Os te dyja Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Ulje e shpenzimeve qeveritare Rritje e taksave Ose te dyja
Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Burimi Makroekonomia
13
Ne politiken fiskale zgjeruese aklive perfshihen veprime te paramenduara Ie qeveri se qe m sin shpenzimet qeveritare ulin taksat ose Ie dyja bashkeKurse poJitika fiskaJe active fi skale kufizuese kate beje me veprime te qeverise qe ulin shpenzi met qeveritare rrisin taksatose te dyja bashkeNder kaq karakte ristike e politikave fi skale kufizuese zgjeruese aUlomatike jane kompensimi per papunsine dhe asistencat sociale
26 Nderveprimet e politikes monetare dbc fiskalc
Politika mo netare (PM) dhe politika fi skale (PF) ndihmojne qe te nxJernn ekonomine nga recesioni
Te dyja keto po lilika jane te drejtuara kah menaxhimi i kerkeses agrega te (psh per tl mbajtur inflacionin nen kontrolJ)
Nevojitet nje koordinim ne mes Ie PF dhe PM Psh nese shteti deshiron Ie mse kerkesen agregate atehere ITit shpe nzimet qeveri tare
Ose per te mbajtur prodhimin ne ni velin e dhene atehere me ane Ie instrumenteve te politikes monetare i rrit normat e interest
Problemi identifikimi i ci kJeve it biznesit dhe ndryshimi nga nje politike ne tj etren
PM dhe PF duhet Ie kombinahen (koordinohen) per te eliminuar fenamenin e ngushtimit te shpenzimeve private (crowding-out) kur mten shpenzimet qeveritare
Sl MANIFESTOHET CROWDING OUT
)- Supozoj rne q~ qeveria nit shpenzimet e saja per mait re dhe sh~rbime
raquo Rritet GDP me shume se sa viera e shpenzi meve per shkak te multiplikatorit
~ Kjo ndikon ne tregun monetar duke rritur kerkesen plr para4bull
raquo Per shkak se oferta eshte e dhene (fikse) nitet norma e interest
)- Rritja e normes se interesit dekurajon shpenzi met qe jane te lidhura - qe jane te ndjeshme ndaj normes se interest
4 Makroekonomia fq ~ 115-118
14
o Si rezultat do te ulej efekti i politikes fiskale
Shenim Crowding-oullidhet me deficitin strukturor sepse kuf ekonomia eshte ne recesion atehere nuk ekziston crowding-oul
Paraqitja e crowding-out permes modelit AS=AD sipas pikepamjes klasike-monetariste
p
AS
E=E AD=AD
0=0 GOP reall
Shenim
KUT qeveria rrit shpenzimel qeverilare - rriter kerkesa per paro- kjo rril normen e interesit - zvogiHohen investimel private ne masii Ie njejii sa lea qenejillimisht rrltja e shpenzimeve qeveritare duke eJiminuar ejekJet e polilikesfiskale
15
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
MIRENJOHJE
fshte nje ndjesi e ve~anli~ qe Ie pershkon kur reali zon nje pune Ie bukur dhe Ie dobishmc Vey faklil qe plrpjckjet e mia kane qene rnaksimale per kele studim nuk mund Ie Ie pa permendur kontributin e pcrsonave q ~ me kane ndihmuar
Nje falenderim i v~nle dhe nje mirenjohje e (helle shkon per pedagogun udheheqes(gtrofDr Halit Xhafa per konrribulin dhe bashkepunimin e saj
Gjithashtu mirenjohje shkon pe r bankat dhe bizneseL qe me dhane mundesi Ie mbledh infonnacionin e nevojshem per rea lizimin e sludimit Falenderoj punonjes il e bibliotekes se Universite(it ALEKSANDBR MO)SIU te Durresit peT ndihmen e lyre ne s igur imin e literatures
Se fundi dua Ie falenderoj Ie gjilht slaGn e Universitctit ALEKSANDER MOISJU Durres per konlribulin e lyre ne mesimdhenie dhe ne pergali(jen e gjeneratave Ie reja pro fesionale
Abs(rak(
P~r te arriluf mireqenie dhe stabililet poli lik qeverile ko mbetare synojne arritjen e ekuilibril ekonomik Qeveria perdor inslrumenle Ie ndryshme per Ie stimuluar rritjen e ekonomise per Ie uur papunesine dhe per Ie a rril ur objekli vat makroekonomike Polili ka fiskal e eshte perdori mi i shpenz imeve dhe tab-ave qeveritare te cilal ndikojne akt ivitetin ekonom ik Percaklimi i po litikes fi skale ne nj e viI Ie dh~ne kohor fltl ktikishl merr parasysh si Ie kaluaren (gjendjen akluale soc ial - ekonomike ) ashtu edhe implikimel pcr Ie a rdhmen Po lilika fiskale mund Ie jete ekspans ioniste ose shtrcilguese Nje polilike liska le ekspansioniste do Ie thole shkurtim i taksave d irekle dhe indirekte s i dhe rritja e shpenizimeve qeveritare Ket o polilika do Ie inkurajojne me shume shpenzimet dh e do Ie rrisin akti vitetin ekonomik Ndersa nje politike fi ska le shtrenguese do Ie thole rritje taksash s i dhe shkUl1im Ie shpemimeve qeveriLare Keto polilika do reduktojne nivein e ke rkeses ag regale dll e ndihmojne ne ulj en e innacionit Te zgjedhesh midi s dy tipeve Ie politi kes fiskale nuk eshle nje vendimi I leh t(~ si persa i perket gjendjes aktua le Ie ekonomise ashlu ellhe vendimeve poli like Zgjedhja e polilikcs fi skale eslHe nje nga eshtje me te debatueshme Ie ro lit te qe verise Il e jeten ekorlomike sociale Ie nje ve nd i j o velem nga ekonomistet por nga nj e gltl me me e gjere nj e rez ish
bull
Abstract
To achieve prosperity and political stability national governments aimed at achieving equilibrium ekonomik Govemmen uses different Instruments 10 st imulate economic growth to reduce unimployment and to achieve macroeconomic objectives Fiscal policy is the use of government spending and taxes affect economic activity tecilat Determination of fiscal policy in a given year actua lly takes into account the limits of the past (the current state social - economic) as we ll as the implications for the future Fiscal policy can be expansive or restrictive An expansionary fiscal policy means reduction of direct and indirect taxes and increased government shpenizimeve These policies will encourage more spending and boost econo mic activ ity While fiscal policy tightening means tax increases and government spending cuts These policies will reduce the level of aggregate demand and help reduce inflation Choosing between the two types of fiscal policy is not an easy deci s ion both in tenns of the current economic situatio n as well as political deci sions The choice of fi scal policy is one of the most controversial issues of the role of government in socia l and economic life of a country not only by economists but from a wider range of people
Fjalet ky~e te perdorura De kete studim jane Pofilikafiskale rritja ekonomfke borxhi publik inveslimel konsumi laha polilika moneare efikasiletqendrueshmeri fiskale
Key words used in this study are fiscal policy economic growth public debt investment consumption taxation monetary policy eficiency jiscal susfainability
Objektivi i studimit - Eshte te arrije te analizoje dhe te percaktoje e fi kasitetin ne siSlemin e politikave fiskale si dhe programet fiskale te miratuara nga qeveria per te ndikuar ne stabi litetin e buxhetit dhe rritjen e mireqenjes socialeekonomike te nje shteti per periudha Ie caktuara qe keto politikajane implementuar ose ezauruar ne praktike nsa Minjslria e Finances
Qimimi i studimit - Eshce Ie tregoje nC aspeklin leonk Iidhjen e Po litikave Fiskale me rritjen ekonomike tt nje vendi perqasjen e Shqiperise ndaj politikave te ndjekura pare kjo ne aspektin ekonomik ligjor e social te shpjegoje faktoret e ndryshem qe percaktojne Ndikimin e politikave fiskale s i dhe efektet pozitive dhe negative Ie tyre per Shqiperine Studimi eshte menduar qe Ii jape pergjigje disa pye0eve studimore sic jane cHat jane efektet e politikave fiskale ne ekonomine shqiptare si ndikon klima e biznesit ne vend ne perthithjen e politikave fiskale elj
5
Hipoteza
bull Nese sistemi i politikiave fi skale do te ndertoje strategji afatgjate per te stabilizuar borxhin publik dhe per te ulur papunsine a do te oje kjo ne zhviJlim te vend it
bull ltfare roli luan sistemi i politikave fiskale ne vendin tone
bull A p~rben zhvillim sistemi i programeve te politikave fiskale ne vendsi nje faktor pozitiv ne zhvillimin e vendit
Metodologjia e studimit
Nt keU~ studim jane perdorur teknikat sasiore dhe ciH~sore puna eshte ~rqendruar ne mbledhjen dhe perpunimin e informacioni cilesor dhe sasior faktik dhe jo Ie nje informacioni shabllon dhe te parcndesish~m Studimi karakterizohet nga nje informues josi perfaqesor njekohesisht perfshin dhe nje sere analizash praktike qe gjilhsecili mund l j kuptoje lehtesisht Jane mbledhur informacione nga publikime mndryshme te autoreve te kcsaj fushe Duke e pare nga ana cilesore mund te themi se u arrit te realizohej grumbullimi i nje infonnacioni shume thelbesor dhe domethenes per sa i p~rket kesaj fushe studimi Si fillim Ishte hartuar struktura e infonnacionit qe do te nevojitej gjate ketij studimit me pas esh1e kerkuar duke perdorur fjalet kyre Politika Fiskale analiza financiare stabiliteti makroekonomik Pjesa me e madhe e infonnacionit esh(e siguruar nga publikimet librat dhe studime te ndryshme
Sirukiura
Studimi eshte i ndare ne kater kapituj Ne kapitullin e pare eshte pershkruar nje hyrje per politikat fi skale Ne kapituliin e dyte jane analizuar objektivatinstrumentat qe ndikojne ne ecurine e ketyre politikave lojet dhe disa perkufisime Kurse ne kapitullin e trete kemi nje analize rreth ndikimit te politikave fiskale ne shqiperi dhe ndikimi ne rritj en ekonomike Kapitulli fundit perfshin program in fiskal dhe analize rreth disa refonnave fiskale
6
Hyrje
Ro li i politikes fiskale (PF) ne rritjen eko nomike ka nxilur shume studime si ne aspektin teonk dhe ne aU empirik Literatura bashkekohore makroekonomike vi ne dulge si objektivat afatshkurter ashtu dhe ala afatgjate Ie F-se Nt periudhen afatshkur1~r PF-ja mund H perdoret per Ie kontrolluar eiklin e prodhimit ose per Ie stabilizuar luhatshmerine ne lreguesil makro ~ka eshte e njejte me ndikimin afatshkurter Ie politikes monetare Me tej (Xr periudhen afatgjate PFshyja dhe menyrat e financimit Ie borxhit mund te ndikojne gjithashtu kerkesen dhe oferten agregate Ie ekonomise Diskutimi qe Jidhet me ndikimet e PF-se ne rritjen ekonomike eshte mjaft aktual pasi zhvillimi J instrumenteve Ie duhur fiskale mund te yoje ne rri~e ekonomike Ie vazhdueshme dhe te qendrueshme P~r kele arsye qellimi I k~tij materiali diskutimi eshte t~ anaJizoj lidhjen e PF me rritjen ekonomike ne rastin e nje vendi te vogtl me ekonomi te hapur e ne zhvillim -Shqiperise Politika fiskale lidhet me veprimet e qeverise ne ndryshimin e perb~rjes 51 te hyrave dhe shpenzimeve puhlike me qellim te menaxhimit te kerkeses agregale per Ie mbajtur rritje Ie qendrueshme ekonomike me punesim relativi sht tt tarte pa gjenerim te infJaeionit pa ni~e te borxhit publik dhe me bilane te kenaqshem te pagesave
Kur qeveria percaktohet per politiken fiskale ajo bene paraprakisht vleresimin e nje numri te madh faktoresh perfshire dhe eeurine e variablave dhe indikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar per shkak Ie ndikimit te tyre ne shumen e te hyrave Ie grumbuHuara permes taksave me Ie eilat permbushen nevojat e financimit Ie programeve qeverilare Nje ~eshtje ljeter me rendesi per qeverine eshre percaktimi lidhur me deficitin buxhetor pra a do te mbulohen shpenzimet e rritura ose te pambuluara te qeveri se me finaneim nga huaja apo centrmes emetimi t te parase (finaneimi monetare ideficitit) Vendimet lidhur me politikat fiskale ne mase te madhe varen nga konsideratat politike si besueshmeria dhe rol i qe luan qeveria ne eko nomi por edhe nga reagimet publike lidhur me drejlimin dhe veprimet e qeverise Vendimet e tilla mund Ie ndiko hen edhe nga faktoret e jashtem qe do Ie thoU se qeveria duhet te merr parasysh trendet global ekonomik dhe politi kat fiskale te vendeve Ijera tt eila mund Ie kene efekt ne rialokacion Ie kompani ve vendore pennes benefieione fi skale
Sipas literatures ekonomike ekzistojne tre perkufizime te natyres se potitikes fiskal e qe lidhen me zhvilJimet ekonomike ne vend Ie eilat s ipas mdhes jane politike fi skale procikJike politike fiskale kunderciklike dhe po]itike fiskale neutrale Ne periudha kur ekonomia ptrjeton nje rritje ekonomike mbi potencial in e saj rritja e shpenzimeve buxhetore me ritme me Ie larta se Ie ardhurat ndikojne ne rritjen e raportit te deficiti ndaj PBB-sf duke sugjeruar ne kete menyre po]itike fi skale procikJike Ndersa ne kohe Ie keqija kur rritja ekonomike rezulton nen potencial natyra proeikJike e polilikes fiskale reflektohet ne reduktim Ie raportil te shpenzimeve publike ndaj PBB-se duke sjele gjithashtu dhe nje rcnie Ie deficiti buxhetor te shprehur ne raport me PBB-ne Gavin dhe Perotti (1997) argumentojne se natyra procikJike e politikes fiskale ne kohe te kampJija nder Ie tjera shpjegohel me mundes ite e kufizuara per kredimarrje te sektorit publik Ky eshte nje tipar qe karakterizo n sidomos ekonomite e vendeve ne zhvil1im te cilat gjate ketyre periudhave nuk mund te marrin hua per te financuar shpenzimel e tyre ose mund te mamn hua velem ne terma interes i rnjaft Ie larta Perbalie ketyre kushteve autoriteti fi skal detyrohet te redulctoje deficitin buxhetor nepennjet uljes se shpenzimeve publike Ndersa Alesina dhe Tabellini (2005) natyren proeiklike te
7
politik~s fiskale e lidhin me sistemin politik ne vend duke evidentuar nje korrelacion mjaft le larte mes prociklitetil Ie polilikes fiska le me nivelin e korrupsionit ne vend Politika fiskale konsiderohet te jete kunderciklike kur deficit buxhetor thellohet ne kushtet e nje rritjeje ekonomike nen potencialin e saj si pasoje e stimujve fiskale te ndennarre nga qeveria ne kuader Ie gjallerimit te ekonomise
8
KAPITULLI - II
2 Kendveshtrim teorik mbi politiken fiskale
21 KODcepti dbe qellimet e politikes liskale
bull Politika fiskale bashk~ me politi ken monetare jane dy komponentet themelore Ie poljtik~s ekonomike shteterore te ciiat shtTytezohen per qellime makroekonomike influencimin e produ1ct it te pergjithshem vendor nivelin e punesimit te ardhurave dhe ni velin e ~mimeve Politika fiskaJe konsi ston nl perdorimin e taksave dhe shpenzimeve qeveritare 5i mjete per te ndikuar ne treguesit makroekonomik te nji vendi Shpenzimet qeveritare ndikojne ne nivelin e pergjithshem te shpenzimeve te ekonomi l pra edhe ne nivelin e GDP e per rrjedhoje edhe ne nivelin e punezenies inflaciani1 etj Politika fiskale ndikon drejtperdrejle apo ne menyre te terthorte oe ekonomine e vend it Vendi met e marra ne politiken fiskale nuk jane te lehta per shkak se ndryshimi i nj e variabti mund te shkakH~toje ndryshim te variablave te tjere dhe te merr kahjen e gabuar prandaj politika fiskale konsiderohet s i nje fushe komplekse e cila eshie e nevojshme Ie analizohel ne menyre te detajuar
Qellimet theme lore te politikes fiskale nderlidhen me qellimet Ihemelore ekonomike Ie shtetit e al0 jan~
bull Punesimi i middotIarte (plote) bull Inflacioni i uiet dhe stabei bull Pozicioni i qendrueshem i bilancit te pagesave bull Rritje e lane dhe stabile ekonomike
Politika fiskale mund te kete edhe qellime te tjera si~ jane bull Zvogelimin e pabarazist ekonomike bull Zvogelimin e dallimeve regjionale bull Permires im i ambientitjetesor etj
Qellimet e poJitikes fiskale realizohen pennes te hyrave publike te dalave publike deficitil fiskaJ (buxhetor) dhe bonhit publik
Politika fiskale ndikon ne Kerkesen agregate (rritjen zvogeiimin dhe nderrimin e struktures) Likuiditetin e ekonomise Subvencionimin e malJrave dhe faktoreve te prodhimit krahas ndetTimit relativ te ~mimeve
1 Baxter M and King R (1993) Fiscal policy in general equilibrium American Economic Review
9
Nderrimin e te ardhurave reale It qytelareve dhe ndennarrjeve te cilat ndikojne ne nivelin e kerkesi Dy mekanizmat e pare ndikojnt ne kerkese i treti ne oferten ndersa i katerti ne orerten dhe kerkesen
Oy mekanizmat e pare ndikojne ne afate Ie shkurter dhe jane te natyres makroekonomike ndersa dy Ie tjerat veprojne ne afate te ampjate dhejane te natyres mikromiddotekonomike
Poli tika fiskale ka te beje me perdorim in e shpenzimeve qeveritare dhe po litiken e taksave per te arritur qellime Ie caktuara ekonomike e sociaJe Keto qellime ndahen ne 3 kategori alokati ve shpemdarese dhe stabilizuese
gt QeUimi a lokativ ka te beje me ndikimin e politikave buxhetore Ie qeverise ne a loltimin e resurseve te shoqerise
gt- QelJimet shperDdarese kane te bejne me ndikimin e politikave buxhetore ne shpemdarjen e te ardhu rave te shoqerise
~ Qellimet stabilizuese kane te bejne me ndilUmin e qeverise mbi inflacionin papunesine dhe rri~en ekonom ike
Politika fiskal e ka te blje me politiken e shpenzimeve qeveritare per blerje mallrash e sherb imesh e ~r kryerjen e pagesave Ie transferueshme nga njera ane dhe me politiken e sigurimit te Ie ardhurave e para se gjithash te taksave ne anen tjeter
22 Objektivat e politikes fiskalc
Ne procesin e formulimit te politikes fi skale politikberesit percaktojne objektivat Ie ci lat synojne ti realizojne dhe instrumentet me te ci lat ato objektiva behen te realizueshme duke iu permbajrur detyrimisht principeve Ie menaxhimit fiskal s i
a) transparenca lidhur me objektivat implementimin e polilikes fiskale dhe publikimi n e Ilogarive publike b) stabi liteti i procesit te berjes se politikes fiskale c) efikasiteti i ndikimit t~ politikes fiskae ne ekonomi d) pergjegjesia ne menaxhimin e financave pubJike e) efi kasiteti i modelimit dhe impJementimi t te politikEs fiskale f) drejtesia (paanesia) duke perfshire a l~ ndtnnjet gjeneratave
Objektivat e politikes fiskale lidhen me rritjen e mireqenies se pergjithshme shoqerore si qellim paresor i nje shoqerie bashkekohore Kjo mireqenie sigurohet vetem ne kushtet e nje ambienti qe e c ilesojne stabiliteti ekonomik politik dhe soc ia ll Pra kur flasim per objekti vat e polilikes fiskale kemi parasysh
2 Di Giorgio G and Oi Noia C Designing institutions for financial stabil ity Regulation and Supervision by Objective for (he Euro Area Preliminary Version November 2000 Fq 13
10
permbushjen e nevojave publike permes nj ~ sistemi te shendoshe Ie financimit publik
realizimin e punesimit Ie plote
rritjen e nonnes Se shtimit ekonomik
ruajtjen e stabilitetit te ymimeve
stabilitetin e bilancit te pagesave
penniresimin e kushteve Ie punes duke perfshire permiresimin e struktures kualifikuese te fuqise punetore dhe perparimin teknologjik
stimulimin e kursimeve
stimulim in e investimeve
rritjen e aftesise konkurruese te produkteve dhe sherbimeve vendore rritjen e cilesise s~ sherbimeve ne arsim dhe shend etes i
Realizimi i kel yre objektivave varet nga aftesia e qeverise per bashkrenditjen e tyre me instrumentet fi skaJe per te influencuar kompozici onin dhe nivelin e kerkeses agregate saktesia e analizave makroekonomike lidhur me trendet e ind ikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar rregullimi dhe marreveshjet institucionale per koordinimin e politikave makroekonomike
23 Instrumentat e politikes fiskale
Permes pol itikes fiskale shtel mund te ndikoj drejtperdrejte ne ekonomi Kur ai vendos per taksat qe i grumbullon transfenat te mirat dhe shlrbimet qe i bien financimin defi citar ne fakt angazhohen ne poliliken fiskale ltfaredo ndryshimi ne ni ve lin e ketyre instrumenteve ka efekt te drejtperdrejta n~ njedhat e pergjithshme ekonomike P~rmes instrumenteve te politikes fi skale ndikohet ne punesim dhe nive te ymimeve ne rishpemdarjen me te mire te te ardhures dhe pasurise ne shtimin ekonomik ne rritjen e kursimil ne ni velin e investimeve ne ~eshtjet e edukimit arsimit kulture dhe shendetesi
Efekte tjera te aplikimil te instrumenteve te polilikes fiskale
bull Instrumentet e politikes fiskale mund te aplikohen edhe ptr qellime tjera si ne fushen e poJitikes sf edukimit arsimimil per qellime demografike kulrurore ndertimoreshendetesore dhe komercial e
11
Shteti paraqitet si punedhenes ne ndltnnanj et publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe siguri se
bull Pennes politikes doganore shteti rrit eksportin dhe zvoge lon importin e me kete zvogelon deficitin ne bilancin e pagesave dhe pltnnireson vleren e val utes kombetare
bull Me politi ken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin regjional dhe ne perm iresimin e stru lctures ekonomike
24 Politika fiskale Stabilizatoret kryesore automatik dbe disa parime
Stabilizatoret kryesore automaCik
lNdryshimet automatike te tlt ardhurave nga taksat taksat progresive (rrilet nonna e taksave me rritje n e te ardhurave) gt Psh nese bie prodhimi atehere te ardhurat nga laksat bien duke rritur keshtu rel ativisht te ard hurat e disponueshme e per pasoje edhe shpenzimet per konsum dhe investime 2 Pagesat per papunesine dhe pagesat tjera te transferueshme kur Tite t papunes ia rrite n benefitet per te papunet
Megjithate stabiI izato ret automatike ) kane dy mangesi
1 Efektet negative ne oferten agregate bull Taksat progresive mund te dekurajojne iniciativat dhe punetoret qlt te punojne me
Shurne bull Po ashtu ndikojne ni rri~en e infiacionit pasi ato e kufizojne prodhimin bull Pagesat e larta per te papun~t bejne qe tl papunet Ie qendrojne me gjate si Ie
Papune 2Problemi i penges~s fiskal e
bull Kur ekonomia rritet kita stabi li zatore e pengojnl rritjen (ulin multi plikatorin)
Parimet
gt Financat publike j ane zgje rim i financave Ie familjes Nese famjlja shpenzon me shume se te ardhural e saj atehere do It kete varferi dhe fa limentim E njejta vlen edhe per bLLxhetiniqeverine
gt Buxheti duhe( le jete i balancuar gt Borxhi qeveri tar eshte nje barre per brezat e ardhshem Financat modeme dallojne defic itin strukturor dhe ate ciklik
3 Me stabil izatore automatike nenku ptohen ato mekanizma qe stimulojne ose kontraktoj ne ekonomine ne momentet e duhura pa patur nevojen e nje ndryshimi nlt politikat ekonomike te vendi( ne ate periudhe kohore (Macroeconomics 5th edititon pg 382 (Mankiw G)
12
DEFICITI AKTUAL ~ DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
--y Deficiti aktual - perfaqeson deficitin faktik ne nje periudhl te dhene ---t Deficiti strukturoT - pjesa e deficitit qe vjen si rezultat i politikes fiskale aktive (psh ndryshimi i nannes sf taksave shpenzimet per arsim mbrojtje) - Deficiti ciklik- pjesa e deficitit qe percaktohet ne menyre automatike nga gjendja e eik]jl te biZllcsit
Per t~ sqaruar konceptet e mesipenne eshte e nevojshme te dime se
_ Buxheti aktual shpenzimet te ardhurat dhe deficiti faktik _ BLlxbeti strukturor shpenzimet te ardhurat dhe deficit nesc ekonomia funksionon ne kushtet e prodhimit potencial _ Buxbeti cikJik shpenzimet te ardhurat dhe deficiti nesc ekonomia funksionon nen ase mbi nivelin e prodhimit potencial
BUXHETI AKTUAL ~ BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN C1KLIK
25 L10jet e politikave fiskale
Ne pergjithes i dallojme keto Iloje te politikave fiskale
_ Zgjeruese akiive _ KuJizuese aktive _ Zgjeruese automalike _ Kujizuese automatike
L10iet - - litikes fiskal -Zgjeruese Kufizuese
Aktive
Automatike
Rritje e shpenzimeve qeveritare Ulje e taksave Os te dyja Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Ulje e shpenzimeve qeveritare Rritje e taksave Ose te dyja
Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Burimi Makroekonomia
13
Ne politiken fiskale zgjeruese aklive perfshihen veprime te paramenduara Ie qeveri se qe m sin shpenzimet qeveritare ulin taksat ose Ie dyja bashkeKurse poJitika fiskaJe active fi skale kufizuese kate beje me veprime te qeverise qe ulin shpenzi met qeveritare rrisin taksatose te dyja bashkeNder kaq karakte ristike e politikave fi skale kufizuese zgjeruese aUlomatike jane kompensimi per papunsine dhe asistencat sociale
26 Nderveprimet e politikes monetare dbc fiskalc
Politika mo netare (PM) dhe politika fi skale (PF) ndihmojne qe te nxJernn ekonomine nga recesioni
Te dyja keto po lilika jane te drejtuara kah menaxhimi i kerkeses agrega te (psh per tl mbajtur inflacionin nen kontrolJ)
Nevojitet nje koordinim ne mes Ie PF dhe PM Psh nese shteti deshiron Ie mse kerkesen agregate atehere ITit shpe nzimet qeveri tare
Ose per te mbajtur prodhimin ne ni velin e dhene atehere me ane Ie instrumenteve te politikes monetare i rrit normat e interest
Problemi identifikimi i ci kJeve it biznesit dhe ndryshimi nga nje politike ne tj etren
PM dhe PF duhet Ie kombinahen (koordinohen) per te eliminuar fenamenin e ngushtimit te shpenzimeve private (crowding-out) kur mten shpenzimet qeveritare
Sl MANIFESTOHET CROWDING OUT
)- Supozoj rne q~ qeveria nit shpenzimet e saja per mait re dhe sh~rbime
raquo Rritet GDP me shume se sa viera e shpenzi meve per shkak te multiplikatorit
~ Kjo ndikon ne tregun monetar duke rritur kerkesen plr para4bull
raquo Per shkak se oferta eshte e dhene (fikse) nitet norma e interest
)- Rritja e normes se interesit dekurajon shpenzi met qe jane te lidhura - qe jane te ndjeshme ndaj normes se interest
4 Makroekonomia fq ~ 115-118
14
o Si rezultat do te ulej efekti i politikes fiskale
Shenim Crowding-oullidhet me deficitin strukturor sepse kuf ekonomia eshte ne recesion atehere nuk ekziston crowding-oul
Paraqitja e crowding-out permes modelit AS=AD sipas pikepamjes klasike-monetariste
p
AS
E=E AD=AD
0=0 GOP reall
Shenim
KUT qeveria rrit shpenzimel qeverilare - rriter kerkesa per paro- kjo rril normen e interesit - zvogiHohen investimel private ne masii Ie njejii sa lea qenejillimisht rrltja e shpenzimeve qeveritare duke eJiminuar ejekJet e polilikesfiskale
15
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
Abstract
To achieve prosperity and political stability national governments aimed at achieving equilibrium ekonomik Govemmen uses different Instruments 10 st imulate economic growth to reduce unimployment and to achieve macroeconomic objectives Fiscal policy is the use of government spending and taxes affect economic activity tecilat Determination of fiscal policy in a given year actua lly takes into account the limits of the past (the current state social - economic) as we ll as the implications for the future Fiscal policy can be expansive or restrictive An expansionary fiscal policy means reduction of direct and indirect taxes and increased government shpenizimeve These policies will encourage more spending and boost econo mic activ ity While fiscal policy tightening means tax increases and government spending cuts These policies will reduce the level of aggregate demand and help reduce inflation Choosing between the two types of fiscal policy is not an easy deci s ion both in tenns of the current economic situatio n as well as political deci sions The choice of fi scal policy is one of the most controversial issues of the role of government in socia l and economic life of a country not only by economists but from a wider range of people
Fjalet ky~e te perdorura De kete studim jane Pofilikafiskale rritja ekonomfke borxhi publik inveslimel konsumi laha polilika moneare efikasiletqendrueshmeri fiskale
Key words used in this study are fiscal policy economic growth public debt investment consumption taxation monetary policy eficiency jiscal susfainability
Objektivi i studimit - Eshte te arrije te analizoje dhe te percaktoje e fi kasitetin ne siSlemin e politikave fiskale si dhe programet fiskale te miratuara nga qeveria per te ndikuar ne stabi litetin e buxhetit dhe rritjen e mireqenjes socialeekonomike te nje shteti per periudha Ie caktuara qe keto politikajane implementuar ose ezauruar ne praktike nsa Minjslria e Finances
Qimimi i studimit - Eshce Ie tregoje nC aspeklin leonk Iidhjen e Po litikave Fiskale me rritjen ekonomike tt nje vendi perqasjen e Shqiperise ndaj politikave te ndjekura pare kjo ne aspektin ekonomik ligjor e social te shpjegoje faktoret e ndryshem qe percaktojne Ndikimin e politikave fiskale s i dhe efektet pozitive dhe negative Ie tyre per Shqiperine Studimi eshte menduar qe Ii jape pergjigje disa pye0eve studimore sic jane cHat jane efektet e politikave fiskale ne ekonomine shqiptare si ndikon klima e biznesit ne vend ne perthithjen e politikave fiskale elj
5
Hipoteza
bull Nese sistemi i politikiave fi skale do te ndertoje strategji afatgjate per te stabilizuar borxhin publik dhe per te ulur papunsine a do te oje kjo ne zhviJlim te vend it
bull ltfare roli luan sistemi i politikave fiskale ne vendin tone
bull A p~rben zhvillim sistemi i programeve te politikave fiskale ne vendsi nje faktor pozitiv ne zhvillimin e vendit
Metodologjia e studimit
Nt keU~ studim jane perdorur teknikat sasiore dhe ciH~sore puna eshte ~rqendruar ne mbledhjen dhe perpunimin e informacioni cilesor dhe sasior faktik dhe jo Ie nje informacioni shabllon dhe te parcndesish~m Studimi karakterizohet nga nje informues josi perfaqesor njekohesisht perfshin dhe nje sere analizash praktike qe gjilhsecili mund l j kuptoje lehtesisht Jane mbledhur informacione nga publikime mndryshme te autoreve te kcsaj fushe Duke e pare nga ana cilesore mund te themi se u arrit te realizohej grumbullimi i nje infonnacioni shume thelbesor dhe domethenes per sa i p~rket kesaj fushe studimi Si fillim Ishte hartuar struktura e infonnacionit qe do te nevojitej gjate ketij studimit me pas esh1e kerkuar duke perdorur fjalet kyre Politika Fiskale analiza financiare stabiliteti makroekonomik Pjesa me e madhe e infonnacionit esh(e siguruar nga publikimet librat dhe studime te ndryshme
Sirukiura
Studimi eshte i ndare ne kater kapituj Ne kapitullin e pare eshte pershkruar nje hyrje per politikat fi skale Ne kapituliin e dyte jane analizuar objektivatinstrumentat qe ndikojne ne ecurine e ketyre politikave lojet dhe disa perkufisime Kurse ne kapitullin e trete kemi nje analize rreth ndikimit te politikave fiskale ne shqiperi dhe ndikimi ne rritj en ekonomike Kapitulli fundit perfshin program in fiskal dhe analize rreth disa refonnave fiskale
6
Hyrje
Ro li i politikes fiskale (PF) ne rritjen eko nomike ka nxilur shume studime si ne aspektin teonk dhe ne aU empirik Literatura bashkekohore makroekonomike vi ne dulge si objektivat afatshkurter ashtu dhe ala afatgjate Ie F-se Nt periudhen afatshkur1~r PF-ja mund H perdoret per Ie kontrolluar eiklin e prodhimit ose per Ie stabilizuar luhatshmerine ne lreguesil makro ~ka eshte e njejte me ndikimin afatshkurter Ie politikes monetare Me tej (Xr periudhen afatgjate PFshyja dhe menyrat e financimit Ie borxhit mund te ndikojne gjithashtu kerkesen dhe oferten agregate Ie ekonomise Diskutimi qe Jidhet me ndikimet e PF-se ne rritjen ekonomike eshte mjaft aktual pasi zhvillimi J instrumenteve Ie duhur fiskale mund te yoje ne rri~e ekonomike Ie vazhdueshme dhe te qendrueshme P~r kele arsye qellimi I k~tij materiali diskutimi eshte t~ anaJizoj lidhjen e PF me rritjen ekonomike ne rastin e nje vendi te vogtl me ekonomi te hapur e ne zhvillim -Shqiperise Politika fiskale lidhet me veprimet e qeverise ne ndryshimin e perb~rjes 51 te hyrave dhe shpenzimeve puhlike me qellim te menaxhimit te kerkeses agregale per Ie mbajtur rritje Ie qendrueshme ekonomike me punesim relativi sht tt tarte pa gjenerim te infJaeionit pa ni~e te borxhit publik dhe me bilane te kenaqshem te pagesave
Kur qeveria percaktohet per politiken fiskale ajo bene paraprakisht vleresimin e nje numri te madh faktoresh perfshire dhe eeurine e variablave dhe indikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar per shkak Ie ndikimit te tyre ne shumen e te hyrave Ie grumbuHuara permes taksave me Ie eilat permbushen nevojat e financimit Ie programeve qeverilare Nje ~eshtje ljeter me rendesi per qeverine eshre percaktimi lidhur me deficitin buxhetor pra a do te mbulohen shpenzimet e rritura ose te pambuluara te qeveri se me finaneim nga huaja apo centrmes emetimi t te parase (finaneimi monetare ideficitit) Vendimet lidhur me politikat fiskale ne mase te madhe varen nga konsideratat politike si besueshmeria dhe rol i qe luan qeveria ne eko nomi por edhe nga reagimet publike lidhur me drejlimin dhe veprimet e qeverise Vendimet e tilla mund Ie ndiko hen edhe nga faktoret e jashtem qe do Ie thoU se qeveria duhet te merr parasysh trendet global ekonomik dhe politi kat fiskale te vendeve Ijera tt eila mund Ie kene efekt ne rialokacion Ie kompani ve vendore pennes benefieione fi skale
Sipas literatures ekonomike ekzistojne tre perkufizime te natyres se potitikes fiskal e qe lidhen me zhvilJimet ekonomike ne vend Ie eilat s ipas mdhes jane politike fi skale procikJike politike fiskale kunderciklike dhe po]itike fiskale neutrale Ne periudha kur ekonomia ptrjeton nje rritje ekonomike mbi potencial in e saj rritja e shpenzimeve buxhetore me ritme me Ie larta se Ie ardhurat ndikojne ne rritjen e raportit te deficiti ndaj PBB-sf duke sugjeruar ne kete menyre po]itike fi skale procikJike Ndersa ne kohe Ie keqija kur rritja ekonomike rezulton nen potencial natyra proeikJike e polilikes fiskale reflektohet ne reduktim Ie raportil te shpenzimeve publike ndaj PBB-se duke sjele gjithashtu dhe nje rcnie Ie deficiti buxhetor te shprehur ne raport me PBB-ne Gavin dhe Perotti (1997) argumentojne se natyra procikJike e politikes fiskale ne kohe te kampJija nder Ie tjera shpjegohel me mundes ite e kufizuara per kredimarrje te sektorit publik Ky eshte nje tipar qe karakterizo n sidomos ekonomite e vendeve ne zhvil1im te cilat gjate ketyre periudhave nuk mund te marrin hua per te financuar shpenzimel e tyre ose mund te mamn hua velem ne terma interes i rnjaft Ie larta Perbalie ketyre kushteve autoriteti fi skal detyrohet te redulctoje deficitin buxhetor nepennjet uljes se shpenzimeve publike Ndersa Alesina dhe Tabellini (2005) natyren proeiklike te
7
politik~s fiskale e lidhin me sistemin politik ne vend duke evidentuar nje korrelacion mjaft le larte mes prociklitetil Ie polilikes fiska le me nivelin e korrupsionit ne vend Politika fiskale konsiderohet te jete kunderciklike kur deficit buxhetor thellohet ne kushtet e nje rritjeje ekonomike nen potencialin e saj si pasoje e stimujve fiskale te ndennarre nga qeveria ne kuader Ie gjallerimit te ekonomise
8
KAPITULLI - II
2 Kendveshtrim teorik mbi politiken fiskale
21 KODcepti dbe qellimet e politikes liskale
bull Politika fiskale bashk~ me politi ken monetare jane dy komponentet themelore Ie poljtik~s ekonomike shteterore te ciiat shtTytezohen per qellime makroekonomike influencimin e produ1ct it te pergjithshem vendor nivelin e punesimit te ardhurave dhe ni velin e ~mimeve Politika fiskaJe konsi ston nl perdorimin e taksave dhe shpenzimeve qeveritare 5i mjete per te ndikuar ne treguesit makroekonomik te nji vendi Shpenzimet qeveritare ndikojne ne nivelin e pergjithshem te shpenzimeve te ekonomi l pra edhe ne nivelin e GDP e per rrjedhoje edhe ne nivelin e punezenies inflaciani1 etj Politika fiskale ndikon drejtperdrejle apo ne menyre te terthorte oe ekonomine e vend it Vendi met e marra ne politiken fiskale nuk jane te lehta per shkak se ndryshimi i nj e variabti mund te shkakH~toje ndryshim te variablave te tjere dhe te merr kahjen e gabuar prandaj politika fiskale konsiderohet s i nje fushe komplekse e cila eshie e nevojshme Ie analizohel ne menyre te detajuar
Qellimet theme lore te politikes fiskale nderlidhen me qellimet Ihemelore ekonomike Ie shtetit e al0 jan~
bull Punesimi i middotIarte (plote) bull Inflacioni i uiet dhe stabei bull Pozicioni i qendrueshem i bilancit te pagesave bull Rritje e lane dhe stabile ekonomike
Politika fiskale mund te kete edhe qellime te tjera si~ jane bull Zvogelimin e pabarazist ekonomike bull Zvogelimin e dallimeve regjionale bull Permires im i ambientitjetesor etj
Qellimet e poJitikes fiskale realizohen pennes te hyrave publike te dalave publike deficitil fiskaJ (buxhetor) dhe bonhit publik
Politika fiskale ndikon ne Kerkesen agregate (rritjen zvogeiimin dhe nderrimin e struktures) Likuiditetin e ekonomise Subvencionimin e malJrave dhe faktoreve te prodhimit krahas ndetTimit relativ te ~mimeve
1 Baxter M and King R (1993) Fiscal policy in general equilibrium American Economic Review
9
Nderrimin e te ardhurave reale It qytelareve dhe ndennarrjeve te cilat ndikojne ne nivelin e kerkesi Dy mekanizmat e pare ndikojnt ne kerkese i treti ne oferten ndersa i katerti ne orerten dhe kerkesen
Oy mekanizmat e pare ndikojne ne afate Ie shkurter dhe jane te natyres makroekonomike ndersa dy Ie tjerat veprojne ne afate te ampjate dhejane te natyres mikromiddotekonomike
Poli tika fiskale ka te beje me perdorim in e shpenzimeve qeveritare dhe po litiken e taksave per te arritur qellime Ie caktuara ekonomike e sociaJe Keto qellime ndahen ne 3 kategori alokati ve shpemdarese dhe stabilizuese
gt QeUimi a lokativ ka te beje me ndikimin e politikave buxhetore Ie qeverise ne a loltimin e resurseve te shoqerise
gt- QelJimet shperDdarese kane te bejne me ndikimin e politikave buxhetore ne shpemdarjen e te ardhu rave te shoqerise
~ Qellimet stabilizuese kane te bejne me ndilUmin e qeverise mbi inflacionin papunesine dhe rri~en ekonom ike
Politika fiskal e ka te blje me politiken e shpenzimeve qeveritare per blerje mallrash e sherb imesh e ~r kryerjen e pagesave Ie transferueshme nga njera ane dhe me politiken e sigurimit te Ie ardhurave e para se gjithash te taksave ne anen tjeter
22 Objektivat e politikes fiskalc
Ne procesin e formulimit te politikes fi skale politikberesit percaktojne objektivat Ie ci lat synojne ti realizojne dhe instrumentet me te ci lat ato objektiva behen te realizueshme duke iu permbajrur detyrimisht principeve Ie menaxhimit fiskal s i
a) transparenca lidhur me objektivat implementimin e polilikes fiskale dhe publikimi n e Ilogarive publike b) stabi liteti i procesit te berjes se politikes fiskale c) efikasiteti i ndikimit t~ politikes fiskae ne ekonomi d) pergjegjesia ne menaxhimin e financave pubJike e) efi kasiteti i modelimit dhe impJementimi t te politikEs fiskale f) drejtesia (paanesia) duke perfshire a l~ ndtnnjet gjeneratave
Objektivat e politikes fiskale lidhen me rritjen e mireqenies se pergjithshme shoqerore si qellim paresor i nje shoqerie bashkekohore Kjo mireqenie sigurohet vetem ne kushtet e nje ambienti qe e c ilesojne stabiliteti ekonomik politik dhe soc ia ll Pra kur flasim per objekti vat e polilikes fiskale kemi parasysh
2 Di Giorgio G and Oi Noia C Designing institutions for financial stabil ity Regulation and Supervision by Objective for (he Euro Area Preliminary Version November 2000 Fq 13
10
permbushjen e nevojave publike permes nj ~ sistemi te shendoshe Ie financimit publik
realizimin e punesimit Ie plote
rritjen e nonnes Se shtimit ekonomik
ruajtjen e stabilitetit te ymimeve
stabilitetin e bilancit te pagesave
penniresimin e kushteve Ie punes duke perfshire permiresimin e struktures kualifikuese te fuqise punetore dhe perparimin teknologjik
stimulimin e kursimeve
stimulim in e investimeve
rritjen e aftesise konkurruese te produkteve dhe sherbimeve vendore rritjen e cilesise s~ sherbimeve ne arsim dhe shend etes i
Realizimi i kel yre objektivave varet nga aftesia e qeverise per bashkrenditjen e tyre me instrumentet fi skaJe per te influencuar kompozici onin dhe nivelin e kerkeses agregate saktesia e analizave makroekonomike lidhur me trendet e ind ikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar rregullimi dhe marreveshjet institucionale per koordinimin e politikave makroekonomike
23 Instrumentat e politikes fiskale
Permes pol itikes fiskale shtel mund te ndikoj drejtperdrejte ne ekonomi Kur ai vendos per taksat qe i grumbullon transfenat te mirat dhe shlrbimet qe i bien financimin defi citar ne fakt angazhohen ne poliliken fiskale ltfaredo ndryshimi ne ni ve lin e ketyre instrumenteve ka efekt te drejtperdrejta n~ njedhat e pergjithshme ekonomike P~rmes instrumenteve te politikes fi skale ndikohet ne punesim dhe nive te ymimeve ne rishpemdarjen me te mire te te ardhures dhe pasurise ne shtimin ekonomik ne rritjen e kursimil ne ni velin e investimeve ne ~eshtjet e edukimit arsimit kulture dhe shendetesi
Efekte tjera te aplikimil te instrumenteve te polilikes fiskale
bull Instrumentet e politikes fiskale mund te aplikohen edhe ptr qellime tjera si ne fushen e poJitikes sf edukimit arsimimil per qellime demografike kulrurore ndertimoreshendetesore dhe komercial e
11
Shteti paraqitet si punedhenes ne ndltnnanj et publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe siguri se
bull Pennes politikes doganore shteti rrit eksportin dhe zvoge lon importin e me kete zvogelon deficitin ne bilancin e pagesave dhe pltnnireson vleren e val utes kombetare
bull Me politi ken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin regjional dhe ne perm iresimin e stru lctures ekonomike
24 Politika fiskale Stabilizatoret kryesore automatik dbe disa parime
Stabilizatoret kryesore automaCik
lNdryshimet automatike te tlt ardhurave nga taksat taksat progresive (rrilet nonna e taksave me rritje n e te ardhurave) gt Psh nese bie prodhimi atehere te ardhurat nga laksat bien duke rritur keshtu rel ativisht te ard hurat e disponueshme e per pasoje edhe shpenzimet per konsum dhe investime 2 Pagesat per papunesine dhe pagesat tjera te transferueshme kur Tite t papunes ia rrite n benefitet per te papunet
Megjithate stabiI izato ret automatike ) kane dy mangesi
1 Efektet negative ne oferten agregate bull Taksat progresive mund te dekurajojne iniciativat dhe punetoret qlt te punojne me
Shurne bull Po ashtu ndikojne ni rri~en e infiacionit pasi ato e kufizojne prodhimin bull Pagesat e larta per te papun~t bejne qe tl papunet Ie qendrojne me gjate si Ie
Papune 2Problemi i penges~s fiskal e
bull Kur ekonomia rritet kita stabi li zatore e pengojnl rritjen (ulin multi plikatorin)
Parimet
gt Financat publike j ane zgje rim i financave Ie familjes Nese famjlja shpenzon me shume se te ardhural e saj atehere do It kete varferi dhe fa limentim E njejta vlen edhe per bLLxhetiniqeverine
gt Buxheti duhe( le jete i balancuar gt Borxhi qeveri tar eshte nje barre per brezat e ardhshem Financat modeme dallojne defic itin strukturor dhe ate ciklik
3 Me stabil izatore automatike nenku ptohen ato mekanizma qe stimulojne ose kontraktoj ne ekonomine ne momentet e duhura pa patur nevojen e nje ndryshimi nlt politikat ekonomike te vendi( ne ate periudhe kohore (Macroeconomics 5th edititon pg 382 (Mankiw G)
12
DEFICITI AKTUAL ~ DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
--y Deficiti aktual - perfaqeson deficitin faktik ne nje periudhl te dhene ---t Deficiti strukturoT - pjesa e deficitit qe vjen si rezultat i politikes fiskale aktive (psh ndryshimi i nannes sf taksave shpenzimet per arsim mbrojtje) - Deficiti ciklik- pjesa e deficitit qe percaktohet ne menyre automatike nga gjendja e eik]jl te biZllcsit
Per t~ sqaruar konceptet e mesipenne eshte e nevojshme te dime se
_ Buxheti aktual shpenzimet te ardhurat dhe deficiti faktik _ BLlxbeti strukturor shpenzimet te ardhurat dhe deficit nesc ekonomia funksionon ne kushtet e prodhimit potencial _ Buxbeti cikJik shpenzimet te ardhurat dhe deficiti nesc ekonomia funksionon nen ase mbi nivelin e prodhimit potencial
BUXHETI AKTUAL ~ BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN C1KLIK
25 L10jet e politikave fiskale
Ne pergjithes i dallojme keto Iloje te politikave fiskale
_ Zgjeruese akiive _ KuJizuese aktive _ Zgjeruese automalike _ Kujizuese automatike
L10iet - - litikes fiskal -Zgjeruese Kufizuese
Aktive
Automatike
Rritje e shpenzimeve qeveritare Ulje e taksave Os te dyja Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Ulje e shpenzimeve qeveritare Rritje e taksave Ose te dyja
Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Burimi Makroekonomia
13
Ne politiken fiskale zgjeruese aklive perfshihen veprime te paramenduara Ie qeveri se qe m sin shpenzimet qeveritare ulin taksat ose Ie dyja bashkeKurse poJitika fiskaJe active fi skale kufizuese kate beje me veprime te qeverise qe ulin shpenzi met qeveritare rrisin taksatose te dyja bashkeNder kaq karakte ristike e politikave fi skale kufizuese zgjeruese aUlomatike jane kompensimi per papunsine dhe asistencat sociale
26 Nderveprimet e politikes monetare dbc fiskalc
Politika mo netare (PM) dhe politika fi skale (PF) ndihmojne qe te nxJernn ekonomine nga recesioni
Te dyja keto po lilika jane te drejtuara kah menaxhimi i kerkeses agrega te (psh per tl mbajtur inflacionin nen kontrolJ)
Nevojitet nje koordinim ne mes Ie PF dhe PM Psh nese shteti deshiron Ie mse kerkesen agregate atehere ITit shpe nzimet qeveri tare
Ose per te mbajtur prodhimin ne ni velin e dhene atehere me ane Ie instrumenteve te politikes monetare i rrit normat e interest
Problemi identifikimi i ci kJeve it biznesit dhe ndryshimi nga nje politike ne tj etren
PM dhe PF duhet Ie kombinahen (koordinohen) per te eliminuar fenamenin e ngushtimit te shpenzimeve private (crowding-out) kur mten shpenzimet qeveritare
Sl MANIFESTOHET CROWDING OUT
)- Supozoj rne q~ qeveria nit shpenzimet e saja per mait re dhe sh~rbime
raquo Rritet GDP me shume se sa viera e shpenzi meve per shkak te multiplikatorit
~ Kjo ndikon ne tregun monetar duke rritur kerkesen plr para4bull
raquo Per shkak se oferta eshte e dhene (fikse) nitet norma e interest
)- Rritja e normes se interesit dekurajon shpenzi met qe jane te lidhura - qe jane te ndjeshme ndaj normes se interest
4 Makroekonomia fq ~ 115-118
14
o Si rezultat do te ulej efekti i politikes fiskale
Shenim Crowding-oullidhet me deficitin strukturor sepse kuf ekonomia eshte ne recesion atehere nuk ekziston crowding-oul
Paraqitja e crowding-out permes modelit AS=AD sipas pikepamjes klasike-monetariste
p
AS
E=E AD=AD
0=0 GOP reall
Shenim
KUT qeveria rrit shpenzimel qeverilare - rriter kerkesa per paro- kjo rril normen e interesit - zvogiHohen investimel private ne masii Ie njejii sa lea qenejillimisht rrltja e shpenzimeve qeveritare duke eJiminuar ejekJet e polilikesfiskale
15
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
Hipoteza
bull Nese sistemi i politikiave fi skale do te ndertoje strategji afatgjate per te stabilizuar borxhin publik dhe per te ulur papunsine a do te oje kjo ne zhviJlim te vend it
bull ltfare roli luan sistemi i politikave fiskale ne vendin tone
bull A p~rben zhvillim sistemi i programeve te politikave fiskale ne vendsi nje faktor pozitiv ne zhvillimin e vendit
Metodologjia e studimit
Nt keU~ studim jane perdorur teknikat sasiore dhe ciH~sore puna eshte ~rqendruar ne mbledhjen dhe perpunimin e informacioni cilesor dhe sasior faktik dhe jo Ie nje informacioni shabllon dhe te parcndesish~m Studimi karakterizohet nga nje informues josi perfaqesor njekohesisht perfshin dhe nje sere analizash praktike qe gjilhsecili mund l j kuptoje lehtesisht Jane mbledhur informacione nga publikime mndryshme te autoreve te kcsaj fushe Duke e pare nga ana cilesore mund te themi se u arrit te realizohej grumbullimi i nje infonnacioni shume thelbesor dhe domethenes per sa i p~rket kesaj fushe studimi Si fillim Ishte hartuar struktura e infonnacionit qe do te nevojitej gjate ketij studimit me pas esh1e kerkuar duke perdorur fjalet kyre Politika Fiskale analiza financiare stabiliteti makroekonomik Pjesa me e madhe e infonnacionit esh(e siguruar nga publikimet librat dhe studime te ndryshme
Sirukiura
Studimi eshte i ndare ne kater kapituj Ne kapitullin e pare eshte pershkruar nje hyrje per politikat fi skale Ne kapituliin e dyte jane analizuar objektivatinstrumentat qe ndikojne ne ecurine e ketyre politikave lojet dhe disa perkufisime Kurse ne kapitullin e trete kemi nje analize rreth ndikimit te politikave fiskale ne shqiperi dhe ndikimi ne rritj en ekonomike Kapitulli fundit perfshin program in fiskal dhe analize rreth disa refonnave fiskale
6
Hyrje
Ro li i politikes fiskale (PF) ne rritjen eko nomike ka nxilur shume studime si ne aspektin teonk dhe ne aU empirik Literatura bashkekohore makroekonomike vi ne dulge si objektivat afatshkurter ashtu dhe ala afatgjate Ie F-se Nt periudhen afatshkur1~r PF-ja mund H perdoret per Ie kontrolluar eiklin e prodhimit ose per Ie stabilizuar luhatshmerine ne lreguesil makro ~ka eshte e njejte me ndikimin afatshkurter Ie politikes monetare Me tej (Xr periudhen afatgjate PFshyja dhe menyrat e financimit Ie borxhit mund te ndikojne gjithashtu kerkesen dhe oferten agregate Ie ekonomise Diskutimi qe Jidhet me ndikimet e PF-se ne rritjen ekonomike eshte mjaft aktual pasi zhvillimi J instrumenteve Ie duhur fiskale mund te yoje ne rri~e ekonomike Ie vazhdueshme dhe te qendrueshme P~r kele arsye qellimi I k~tij materiali diskutimi eshte t~ anaJizoj lidhjen e PF me rritjen ekonomike ne rastin e nje vendi te vogtl me ekonomi te hapur e ne zhvillim -Shqiperise Politika fiskale lidhet me veprimet e qeverise ne ndryshimin e perb~rjes 51 te hyrave dhe shpenzimeve puhlike me qellim te menaxhimit te kerkeses agregale per Ie mbajtur rritje Ie qendrueshme ekonomike me punesim relativi sht tt tarte pa gjenerim te infJaeionit pa ni~e te borxhit publik dhe me bilane te kenaqshem te pagesave
Kur qeveria percaktohet per politiken fiskale ajo bene paraprakisht vleresimin e nje numri te madh faktoresh perfshire dhe eeurine e variablave dhe indikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar per shkak Ie ndikimit te tyre ne shumen e te hyrave Ie grumbuHuara permes taksave me Ie eilat permbushen nevojat e financimit Ie programeve qeverilare Nje ~eshtje ljeter me rendesi per qeverine eshre percaktimi lidhur me deficitin buxhetor pra a do te mbulohen shpenzimet e rritura ose te pambuluara te qeveri se me finaneim nga huaja apo centrmes emetimi t te parase (finaneimi monetare ideficitit) Vendimet lidhur me politikat fiskale ne mase te madhe varen nga konsideratat politike si besueshmeria dhe rol i qe luan qeveria ne eko nomi por edhe nga reagimet publike lidhur me drejlimin dhe veprimet e qeverise Vendimet e tilla mund Ie ndiko hen edhe nga faktoret e jashtem qe do Ie thoU se qeveria duhet te merr parasysh trendet global ekonomik dhe politi kat fiskale te vendeve Ijera tt eila mund Ie kene efekt ne rialokacion Ie kompani ve vendore pennes benefieione fi skale
Sipas literatures ekonomike ekzistojne tre perkufizime te natyres se potitikes fiskal e qe lidhen me zhvilJimet ekonomike ne vend Ie eilat s ipas mdhes jane politike fi skale procikJike politike fiskale kunderciklike dhe po]itike fiskale neutrale Ne periudha kur ekonomia ptrjeton nje rritje ekonomike mbi potencial in e saj rritja e shpenzimeve buxhetore me ritme me Ie larta se Ie ardhurat ndikojne ne rritjen e raportit te deficiti ndaj PBB-sf duke sugjeruar ne kete menyre po]itike fi skale procikJike Ndersa ne kohe Ie keqija kur rritja ekonomike rezulton nen potencial natyra proeikJike e polilikes fiskale reflektohet ne reduktim Ie raportil te shpenzimeve publike ndaj PBB-se duke sjele gjithashtu dhe nje rcnie Ie deficiti buxhetor te shprehur ne raport me PBB-ne Gavin dhe Perotti (1997) argumentojne se natyra procikJike e politikes fiskale ne kohe te kampJija nder Ie tjera shpjegohel me mundes ite e kufizuara per kredimarrje te sektorit publik Ky eshte nje tipar qe karakterizo n sidomos ekonomite e vendeve ne zhvil1im te cilat gjate ketyre periudhave nuk mund te marrin hua per te financuar shpenzimel e tyre ose mund te mamn hua velem ne terma interes i rnjaft Ie larta Perbalie ketyre kushteve autoriteti fi skal detyrohet te redulctoje deficitin buxhetor nepennjet uljes se shpenzimeve publike Ndersa Alesina dhe Tabellini (2005) natyren proeiklike te
7
politik~s fiskale e lidhin me sistemin politik ne vend duke evidentuar nje korrelacion mjaft le larte mes prociklitetil Ie polilikes fiska le me nivelin e korrupsionit ne vend Politika fiskale konsiderohet te jete kunderciklike kur deficit buxhetor thellohet ne kushtet e nje rritjeje ekonomike nen potencialin e saj si pasoje e stimujve fiskale te ndennarre nga qeveria ne kuader Ie gjallerimit te ekonomise
8
KAPITULLI - II
2 Kendveshtrim teorik mbi politiken fiskale
21 KODcepti dbe qellimet e politikes liskale
bull Politika fiskale bashk~ me politi ken monetare jane dy komponentet themelore Ie poljtik~s ekonomike shteterore te ciiat shtTytezohen per qellime makroekonomike influencimin e produ1ct it te pergjithshem vendor nivelin e punesimit te ardhurave dhe ni velin e ~mimeve Politika fiskaJe konsi ston nl perdorimin e taksave dhe shpenzimeve qeveritare 5i mjete per te ndikuar ne treguesit makroekonomik te nji vendi Shpenzimet qeveritare ndikojne ne nivelin e pergjithshem te shpenzimeve te ekonomi l pra edhe ne nivelin e GDP e per rrjedhoje edhe ne nivelin e punezenies inflaciani1 etj Politika fiskale ndikon drejtperdrejle apo ne menyre te terthorte oe ekonomine e vend it Vendi met e marra ne politiken fiskale nuk jane te lehta per shkak se ndryshimi i nj e variabti mund te shkakH~toje ndryshim te variablave te tjere dhe te merr kahjen e gabuar prandaj politika fiskale konsiderohet s i nje fushe komplekse e cila eshie e nevojshme Ie analizohel ne menyre te detajuar
Qellimet theme lore te politikes fiskale nderlidhen me qellimet Ihemelore ekonomike Ie shtetit e al0 jan~
bull Punesimi i middotIarte (plote) bull Inflacioni i uiet dhe stabei bull Pozicioni i qendrueshem i bilancit te pagesave bull Rritje e lane dhe stabile ekonomike
Politika fiskale mund te kete edhe qellime te tjera si~ jane bull Zvogelimin e pabarazist ekonomike bull Zvogelimin e dallimeve regjionale bull Permires im i ambientitjetesor etj
Qellimet e poJitikes fiskale realizohen pennes te hyrave publike te dalave publike deficitil fiskaJ (buxhetor) dhe bonhit publik
Politika fiskale ndikon ne Kerkesen agregate (rritjen zvogeiimin dhe nderrimin e struktures) Likuiditetin e ekonomise Subvencionimin e malJrave dhe faktoreve te prodhimit krahas ndetTimit relativ te ~mimeve
1 Baxter M and King R (1993) Fiscal policy in general equilibrium American Economic Review
9
Nderrimin e te ardhurave reale It qytelareve dhe ndennarrjeve te cilat ndikojne ne nivelin e kerkesi Dy mekanizmat e pare ndikojnt ne kerkese i treti ne oferten ndersa i katerti ne orerten dhe kerkesen
Oy mekanizmat e pare ndikojne ne afate Ie shkurter dhe jane te natyres makroekonomike ndersa dy Ie tjerat veprojne ne afate te ampjate dhejane te natyres mikromiddotekonomike
Poli tika fiskale ka te beje me perdorim in e shpenzimeve qeveritare dhe po litiken e taksave per te arritur qellime Ie caktuara ekonomike e sociaJe Keto qellime ndahen ne 3 kategori alokati ve shpemdarese dhe stabilizuese
gt QeUimi a lokativ ka te beje me ndikimin e politikave buxhetore Ie qeverise ne a loltimin e resurseve te shoqerise
gt- QelJimet shperDdarese kane te bejne me ndikimin e politikave buxhetore ne shpemdarjen e te ardhu rave te shoqerise
~ Qellimet stabilizuese kane te bejne me ndilUmin e qeverise mbi inflacionin papunesine dhe rri~en ekonom ike
Politika fiskal e ka te blje me politiken e shpenzimeve qeveritare per blerje mallrash e sherb imesh e ~r kryerjen e pagesave Ie transferueshme nga njera ane dhe me politiken e sigurimit te Ie ardhurave e para se gjithash te taksave ne anen tjeter
22 Objektivat e politikes fiskalc
Ne procesin e formulimit te politikes fi skale politikberesit percaktojne objektivat Ie ci lat synojne ti realizojne dhe instrumentet me te ci lat ato objektiva behen te realizueshme duke iu permbajrur detyrimisht principeve Ie menaxhimit fiskal s i
a) transparenca lidhur me objektivat implementimin e polilikes fiskale dhe publikimi n e Ilogarive publike b) stabi liteti i procesit te berjes se politikes fiskale c) efikasiteti i ndikimit t~ politikes fiskae ne ekonomi d) pergjegjesia ne menaxhimin e financave pubJike e) efi kasiteti i modelimit dhe impJementimi t te politikEs fiskale f) drejtesia (paanesia) duke perfshire a l~ ndtnnjet gjeneratave
Objektivat e politikes fiskale lidhen me rritjen e mireqenies se pergjithshme shoqerore si qellim paresor i nje shoqerie bashkekohore Kjo mireqenie sigurohet vetem ne kushtet e nje ambienti qe e c ilesojne stabiliteti ekonomik politik dhe soc ia ll Pra kur flasim per objekti vat e polilikes fiskale kemi parasysh
2 Di Giorgio G and Oi Noia C Designing institutions for financial stabil ity Regulation and Supervision by Objective for (he Euro Area Preliminary Version November 2000 Fq 13
10
permbushjen e nevojave publike permes nj ~ sistemi te shendoshe Ie financimit publik
realizimin e punesimit Ie plote
rritjen e nonnes Se shtimit ekonomik
ruajtjen e stabilitetit te ymimeve
stabilitetin e bilancit te pagesave
penniresimin e kushteve Ie punes duke perfshire permiresimin e struktures kualifikuese te fuqise punetore dhe perparimin teknologjik
stimulimin e kursimeve
stimulim in e investimeve
rritjen e aftesise konkurruese te produkteve dhe sherbimeve vendore rritjen e cilesise s~ sherbimeve ne arsim dhe shend etes i
Realizimi i kel yre objektivave varet nga aftesia e qeverise per bashkrenditjen e tyre me instrumentet fi skaJe per te influencuar kompozici onin dhe nivelin e kerkeses agregate saktesia e analizave makroekonomike lidhur me trendet e ind ikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar rregullimi dhe marreveshjet institucionale per koordinimin e politikave makroekonomike
23 Instrumentat e politikes fiskale
Permes pol itikes fiskale shtel mund te ndikoj drejtperdrejte ne ekonomi Kur ai vendos per taksat qe i grumbullon transfenat te mirat dhe shlrbimet qe i bien financimin defi citar ne fakt angazhohen ne poliliken fiskale ltfaredo ndryshimi ne ni ve lin e ketyre instrumenteve ka efekt te drejtperdrejta n~ njedhat e pergjithshme ekonomike P~rmes instrumenteve te politikes fi skale ndikohet ne punesim dhe nive te ymimeve ne rishpemdarjen me te mire te te ardhures dhe pasurise ne shtimin ekonomik ne rritjen e kursimil ne ni velin e investimeve ne ~eshtjet e edukimit arsimit kulture dhe shendetesi
Efekte tjera te aplikimil te instrumenteve te polilikes fiskale
bull Instrumentet e politikes fiskale mund te aplikohen edhe ptr qellime tjera si ne fushen e poJitikes sf edukimit arsimimil per qellime demografike kulrurore ndertimoreshendetesore dhe komercial e
11
Shteti paraqitet si punedhenes ne ndltnnanj et publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe siguri se
bull Pennes politikes doganore shteti rrit eksportin dhe zvoge lon importin e me kete zvogelon deficitin ne bilancin e pagesave dhe pltnnireson vleren e val utes kombetare
bull Me politi ken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin regjional dhe ne perm iresimin e stru lctures ekonomike
24 Politika fiskale Stabilizatoret kryesore automatik dbe disa parime
Stabilizatoret kryesore automaCik
lNdryshimet automatike te tlt ardhurave nga taksat taksat progresive (rrilet nonna e taksave me rritje n e te ardhurave) gt Psh nese bie prodhimi atehere te ardhurat nga laksat bien duke rritur keshtu rel ativisht te ard hurat e disponueshme e per pasoje edhe shpenzimet per konsum dhe investime 2 Pagesat per papunesine dhe pagesat tjera te transferueshme kur Tite t papunes ia rrite n benefitet per te papunet
Megjithate stabiI izato ret automatike ) kane dy mangesi
1 Efektet negative ne oferten agregate bull Taksat progresive mund te dekurajojne iniciativat dhe punetoret qlt te punojne me
Shurne bull Po ashtu ndikojne ni rri~en e infiacionit pasi ato e kufizojne prodhimin bull Pagesat e larta per te papun~t bejne qe tl papunet Ie qendrojne me gjate si Ie
Papune 2Problemi i penges~s fiskal e
bull Kur ekonomia rritet kita stabi li zatore e pengojnl rritjen (ulin multi plikatorin)
Parimet
gt Financat publike j ane zgje rim i financave Ie familjes Nese famjlja shpenzon me shume se te ardhural e saj atehere do It kete varferi dhe fa limentim E njejta vlen edhe per bLLxhetiniqeverine
gt Buxheti duhe( le jete i balancuar gt Borxhi qeveri tar eshte nje barre per brezat e ardhshem Financat modeme dallojne defic itin strukturor dhe ate ciklik
3 Me stabil izatore automatike nenku ptohen ato mekanizma qe stimulojne ose kontraktoj ne ekonomine ne momentet e duhura pa patur nevojen e nje ndryshimi nlt politikat ekonomike te vendi( ne ate periudhe kohore (Macroeconomics 5th edititon pg 382 (Mankiw G)
12
DEFICITI AKTUAL ~ DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
--y Deficiti aktual - perfaqeson deficitin faktik ne nje periudhl te dhene ---t Deficiti strukturoT - pjesa e deficitit qe vjen si rezultat i politikes fiskale aktive (psh ndryshimi i nannes sf taksave shpenzimet per arsim mbrojtje) - Deficiti ciklik- pjesa e deficitit qe percaktohet ne menyre automatike nga gjendja e eik]jl te biZllcsit
Per t~ sqaruar konceptet e mesipenne eshte e nevojshme te dime se
_ Buxheti aktual shpenzimet te ardhurat dhe deficiti faktik _ BLlxbeti strukturor shpenzimet te ardhurat dhe deficit nesc ekonomia funksionon ne kushtet e prodhimit potencial _ Buxbeti cikJik shpenzimet te ardhurat dhe deficiti nesc ekonomia funksionon nen ase mbi nivelin e prodhimit potencial
BUXHETI AKTUAL ~ BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN C1KLIK
25 L10jet e politikave fiskale
Ne pergjithes i dallojme keto Iloje te politikave fiskale
_ Zgjeruese akiive _ KuJizuese aktive _ Zgjeruese automalike _ Kujizuese automatike
L10iet - - litikes fiskal -Zgjeruese Kufizuese
Aktive
Automatike
Rritje e shpenzimeve qeveritare Ulje e taksave Os te dyja Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Ulje e shpenzimeve qeveritare Rritje e taksave Ose te dyja
Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Burimi Makroekonomia
13
Ne politiken fiskale zgjeruese aklive perfshihen veprime te paramenduara Ie qeveri se qe m sin shpenzimet qeveritare ulin taksat ose Ie dyja bashkeKurse poJitika fiskaJe active fi skale kufizuese kate beje me veprime te qeverise qe ulin shpenzi met qeveritare rrisin taksatose te dyja bashkeNder kaq karakte ristike e politikave fi skale kufizuese zgjeruese aUlomatike jane kompensimi per papunsine dhe asistencat sociale
26 Nderveprimet e politikes monetare dbc fiskalc
Politika mo netare (PM) dhe politika fi skale (PF) ndihmojne qe te nxJernn ekonomine nga recesioni
Te dyja keto po lilika jane te drejtuara kah menaxhimi i kerkeses agrega te (psh per tl mbajtur inflacionin nen kontrolJ)
Nevojitet nje koordinim ne mes Ie PF dhe PM Psh nese shteti deshiron Ie mse kerkesen agregate atehere ITit shpe nzimet qeveri tare
Ose per te mbajtur prodhimin ne ni velin e dhene atehere me ane Ie instrumenteve te politikes monetare i rrit normat e interest
Problemi identifikimi i ci kJeve it biznesit dhe ndryshimi nga nje politike ne tj etren
PM dhe PF duhet Ie kombinahen (koordinohen) per te eliminuar fenamenin e ngushtimit te shpenzimeve private (crowding-out) kur mten shpenzimet qeveritare
Sl MANIFESTOHET CROWDING OUT
)- Supozoj rne q~ qeveria nit shpenzimet e saja per mait re dhe sh~rbime
raquo Rritet GDP me shume se sa viera e shpenzi meve per shkak te multiplikatorit
~ Kjo ndikon ne tregun monetar duke rritur kerkesen plr para4bull
raquo Per shkak se oferta eshte e dhene (fikse) nitet norma e interest
)- Rritja e normes se interesit dekurajon shpenzi met qe jane te lidhura - qe jane te ndjeshme ndaj normes se interest
4 Makroekonomia fq ~ 115-118
14
o Si rezultat do te ulej efekti i politikes fiskale
Shenim Crowding-oullidhet me deficitin strukturor sepse kuf ekonomia eshte ne recesion atehere nuk ekziston crowding-oul
Paraqitja e crowding-out permes modelit AS=AD sipas pikepamjes klasike-monetariste
p
AS
E=E AD=AD
0=0 GOP reall
Shenim
KUT qeveria rrit shpenzimel qeverilare - rriter kerkesa per paro- kjo rril normen e interesit - zvogiHohen investimel private ne masii Ie njejii sa lea qenejillimisht rrltja e shpenzimeve qeveritare duke eJiminuar ejekJet e polilikesfiskale
15
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
Hyrje
Ro li i politikes fiskale (PF) ne rritjen eko nomike ka nxilur shume studime si ne aspektin teonk dhe ne aU empirik Literatura bashkekohore makroekonomike vi ne dulge si objektivat afatshkurter ashtu dhe ala afatgjate Ie F-se Nt periudhen afatshkur1~r PF-ja mund H perdoret per Ie kontrolluar eiklin e prodhimit ose per Ie stabilizuar luhatshmerine ne lreguesil makro ~ka eshte e njejte me ndikimin afatshkurter Ie politikes monetare Me tej (Xr periudhen afatgjate PFshyja dhe menyrat e financimit Ie borxhit mund te ndikojne gjithashtu kerkesen dhe oferten agregate Ie ekonomise Diskutimi qe Jidhet me ndikimet e PF-se ne rritjen ekonomike eshte mjaft aktual pasi zhvillimi J instrumenteve Ie duhur fiskale mund te yoje ne rri~e ekonomike Ie vazhdueshme dhe te qendrueshme P~r kele arsye qellimi I k~tij materiali diskutimi eshte t~ anaJizoj lidhjen e PF me rritjen ekonomike ne rastin e nje vendi te vogtl me ekonomi te hapur e ne zhvillim -Shqiperise Politika fiskale lidhet me veprimet e qeverise ne ndryshimin e perb~rjes 51 te hyrave dhe shpenzimeve puhlike me qellim te menaxhimit te kerkeses agregale per Ie mbajtur rritje Ie qendrueshme ekonomike me punesim relativi sht tt tarte pa gjenerim te infJaeionit pa ni~e te borxhit publik dhe me bilane te kenaqshem te pagesave
Kur qeveria percaktohet per politiken fiskale ajo bene paraprakisht vleresimin e nje numri te madh faktoresh perfshire dhe eeurine e variablave dhe indikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar per shkak Ie ndikimit te tyre ne shumen e te hyrave Ie grumbuHuara permes taksave me Ie eilat permbushen nevojat e financimit Ie programeve qeverilare Nje ~eshtje ljeter me rendesi per qeverine eshre percaktimi lidhur me deficitin buxhetor pra a do te mbulohen shpenzimet e rritura ose te pambuluara te qeveri se me finaneim nga huaja apo centrmes emetimi t te parase (finaneimi monetare ideficitit) Vendimet lidhur me politikat fiskale ne mase te madhe varen nga konsideratat politike si besueshmeria dhe rol i qe luan qeveria ne eko nomi por edhe nga reagimet publike lidhur me drejlimin dhe veprimet e qeverise Vendimet e tilla mund Ie ndiko hen edhe nga faktoret e jashtem qe do Ie thoU se qeveria duhet te merr parasysh trendet global ekonomik dhe politi kat fiskale te vendeve Ijera tt eila mund Ie kene efekt ne rialokacion Ie kompani ve vendore pennes benefieione fi skale
Sipas literatures ekonomike ekzistojne tre perkufizime te natyres se potitikes fiskal e qe lidhen me zhvilJimet ekonomike ne vend Ie eilat s ipas mdhes jane politike fi skale procikJike politike fiskale kunderciklike dhe po]itike fiskale neutrale Ne periudha kur ekonomia ptrjeton nje rritje ekonomike mbi potencial in e saj rritja e shpenzimeve buxhetore me ritme me Ie larta se Ie ardhurat ndikojne ne rritjen e raportit te deficiti ndaj PBB-sf duke sugjeruar ne kete menyre po]itike fi skale procikJike Ndersa ne kohe Ie keqija kur rritja ekonomike rezulton nen potencial natyra proeikJike e polilikes fiskale reflektohet ne reduktim Ie raportil te shpenzimeve publike ndaj PBB-se duke sjele gjithashtu dhe nje rcnie Ie deficiti buxhetor te shprehur ne raport me PBB-ne Gavin dhe Perotti (1997) argumentojne se natyra procikJike e politikes fiskale ne kohe te kampJija nder Ie tjera shpjegohel me mundes ite e kufizuara per kredimarrje te sektorit publik Ky eshte nje tipar qe karakterizo n sidomos ekonomite e vendeve ne zhvil1im te cilat gjate ketyre periudhave nuk mund te marrin hua per te financuar shpenzimel e tyre ose mund te mamn hua velem ne terma interes i rnjaft Ie larta Perbalie ketyre kushteve autoriteti fi skal detyrohet te redulctoje deficitin buxhetor nepennjet uljes se shpenzimeve publike Ndersa Alesina dhe Tabellini (2005) natyren proeiklike te
7
politik~s fiskale e lidhin me sistemin politik ne vend duke evidentuar nje korrelacion mjaft le larte mes prociklitetil Ie polilikes fiska le me nivelin e korrupsionit ne vend Politika fiskale konsiderohet te jete kunderciklike kur deficit buxhetor thellohet ne kushtet e nje rritjeje ekonomike nen potencialin e saj si pasoje e stimujve fiskale te ndennarre nga qeveria ne kuader Ie gjallerimit te ekonomise
8
KAPITULLI - II
2 Kendveshtrim teorik mbi politiken fiskale
21 KODcepti dbe qellimet e politikes liskale
bull Politika fiskale bashk~ me politi ken monetare jane dy komponentet themelore Ie poljtik~s ekonomike shteterore te ciiat shtTytezohen per qellime makroekonomike influencimin e produ1ct it te pergjithshem vendor nivelin e punesimit te ardhurave dhe ni velin e ~mimeve Politika fiskaJe konsi ston nl perdorimin e taksave dhe shpenzimeve qeveritare 5i mjete per te ndikuar ne treguesit makroekonomik te nji vendi Shpenzimet qeveritare ndikojne ne nivelin e pergjithshem te shpenzimeve te ekonomi l pra edhe ne nivelin e GDP e per rrjedhoje edhe ne nivelin e punezenies inflaciani1 etj Politika fiskale ndikon drejtperdrejle apo ne menyre te terthorte oe ekonomine e vend it Vendi met e marra ne politiken fiskale nuk jane te lehta per shkak se ndryshimi i nj e variabti mund te shkakH~toje ndryshim te variablave te tjere dhe te merr kahjen e gabuar prandaj politika fiskale konsiderohet s i nje fushe komplekse e cila eshie e nevojshme Ie analizohel ne menyre te detajuar
Qellimet theme lore te politikes fiskale nderlidhen me qellimet Ihemelore ekonomike Ie shtetit e al0 jan~
bull Punesimi i middotIarte (plote) bull Inflacioni i uiet dhe stabei bull Pozicioni i qendrueshem i bilancit te pagesave bull Rritje e lane dhe stabile ekonomike
Politika fiskale mund te kete edhe qellime te tjera si~ jane bull Zvogelimin e pabarazist ekonomike bull Zvogelimin e dallimeve regjionale bull Permires im i ambientitjetesor etj
Qellimet e poJitikes fiskale realizohen pennes te hyrave publike te dalave publike deficitil fiskaJ (buxhetor) dhe bonhit publik
Politika fiskale ndikon ne Kerkesen agregate (rritjen zvogeiimin dhe nderrimin e struktures) Likuiditetin e ekonomise Subvencionimin e malJrave dhe faktoreve te prodhimit krahas ndetTimit relativ te ~mimeve
1 Baxter M and King R (1993) Fiscal policy in general equilibrium American Economic Review
9
Nderrimin e te ardhurave reale It qytelareve dhe ndennarrjeve te cilat ndikojne ne nivelin e kerkesi Dy mekanizmat e pare ndikojnt ne kerkese i treti ne oferten ndersa i katerti ne orerten dhe kerkesen
Oy mekanizmat e pare ndikojne ne afate Ie shkurter dhe jane te natyres makroekonomike ndersa dy Ie tjerat veprojne ne afate te ampjate dhejane te natyres mikromiddotekonomike
Poli tika fiskale ka te beje me perdorim in e shpenzimeve qeveritare dhe po litiken e taksave per te arritur qellime Ie caktuara ekonomike e sociaJe Keto qellime ndahen ne 3 kategori alokati ve shpemdarese dhe stabilizuese
gt QeUimi a lokativ ka te beje me ndikimin e politikave buxhetore Ie qeverise ne a loltimin e resurseve te shoqerise
gt- QelJimet shperDdarese kane te bejne me ndikimin e politikave buxhetore ne shpemdarjen e te ardhu rave te shoqerise
~ Qellimet stabilizuese kane te bejne me ndilUmin e qeverise mbi inflacionin papunesine dhe rri~en ekonom ike
Politika fiskal e ka te blje me politiken e shpenzimeve qeveritare per blerje mallrash e sherb imesh e ~r kryerjen e pagesave Ie transferueshme nga njera ane dhe me politiken e sigurimit te Ie ardhurave e para se gjithash te taksave ne anen tjeter
22 Objektivat e politikes fiskalc
Ne procesin e formulimit te politikes fi skale politikberesit percaktojne objektivat Ie ci lat synojne ti realizojne dhe instrumentet me te ci lat ato objektiva behen te realizueshme duke iu permbajrur detyrimisht principeve Ie menaxhimit fiskal s i
a) transparenca lidhur me objektivat implementimin e polilikes fiskale dhe publikimi n e Ilogarive publike b) stabi liteti i procesit te berjes se politikes fiskale c) efikasiteti i ndikimit t~ politikes fiskae ne ekonomi d) pergjegjesia ne menaxhimin e financave pubJike e) efi kasiteti i modelimit dhe impJementimi t te politikEs fiskale f) drejtesia (paanesia) duke perfshire a l~ ndtnnjet gjeneratave
Objektivat e politikes fiskale lidhen me rritjen e mireqenies se pergjithshme shoqerore si qellim paresor i nje shoqerie bashkekohore Kjo mireqenie sigurohet vetem ne kushtet e nje ambienti qe e c ilesojne stabiliteti ekonomik politik dhe soc ia ll Pra kur flasim per objekti vat e polilikes fiskale kemi parasysh
2 Di Giorgio G and Oi Noia C Designing institutions for financial stabil ity Regulation and Supervision by Objective for (he Euro Area Preliminary Version November 2000 Fq 13
10
permbushjen e nevojave publike permes nj ~ sistemi te shendoshe Ie financimit publik
realizimin e punesimit Ie plote
rritjen e nonnes Se shtimit ekonomik
ruajtjen e stabilitetit te ymimeve
stabilitetin e bilancit te pagesave
penniresimin e kushteve Ie punes duke perfshire permiresimin e struktures kualifikuese te fuqise punetore dhe perparimin teknologjik
stimulimin e kursimeve
stimulim in e investimeve
rritjen e aftesise konkurruese te produkteve dhe sherbimeve vendore rritjen e cilesise s~ sherbimeve ne arsim dhe shend etes i
Realizimi i kel yre objektivave varet nga aftesia e qeverise per bashkrenditjen e tyre me instrumentet fi skaJe per te influencuar kompozici onin dhe nivelin e kerkeses agregate saktesia e analizave makroekonomike lidhur me trendet e ind ikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar rregullimi dhe marreveshjet institucionale per koordinimin e politikave makroekonomike
23 Instrumentat e politikes fiskale
Permes pol itikes fiskale shtel mund te ndikoj drejtperdrejte ne ekonomi Kur ai vendos per taksat qe i grumbullon transfenat te mirat dhe shlrbimet qe i bien financimin defi citar ne fakt angazhohen ne poliliken fiskale ltfaredo ndryshimi ne ni ve lin e ketyre instrumenteve ka efekt te drejtperdrejta n~ njedhat e pergjithshme ekonomike P~rmes instrumenteve te politikes fi skale ndikohet ne punesim dhe nive te ymimeve ne rishpemdarjen me te mire te te ardhures dhe pasurise ne shtimin ekonomik ne rritjen e kursimil ne ni velin e investimeve ne ~eshtjet e edukimit arsimit kulture dhe shendetesi
Efekte tjera te aplikimil te instrumenteve te polilikes fiskale
bull Instrumentet e politikes fiskale mund te aplikohen edhe ptr qellime tjera si ne fushen e poJitikes sf edukimit arsimimil per qellime demografike kulrurore ndertimoreshendetesore dhe komercial e
11
Shteti paraqitet si punedhenes ne ndltnnanj et publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe siguri se
bull Pennes politikes doganore shteti rrit eksportin dhe zvoge lon importin e me kete zvogelon deficitin ne bilancin e pagesave dhe pltnnireson vleren e val utes kombetare
bull Me politi ken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin regjional dhe ne perm iresimin e stru lctures ekonomike
24 Politika fiskale Stabilizatoret kryesore automatik dbe disa parime
Stabilizatoret kryesore automaCik
lNdryshimet automatike te tlt ardhurave nga taksat taksat progresive (rrilet nonna e taksave me rritje n e te ardhurave) gt Psh nese bie prodhimi atehere te ardhurat nga laksat bien duke rritur keshtu rel ativisht te ard hurat e disponueshme e per pasoje edhe shpenzimet per konsum dhe investime 2 Pagesat per papunesine dhe pagesat tjera te transferueshme kur Tite t papunes ia rrite n benefitet per te papunet
Megjithate stabiI izato ret automatike ) kane dy mangesi
1 Efektet negative ne oferten agregate bull Taksat progresive mund te dekurajojne iniciativat dhe punetoret qlt te punojne me
Shurne bull Po ashtu ndikojne ni rri~en e infiacionit pasi ato e kufizojne prodhimin bull Pagesat e larta per te papun~t bejne qe tl papunet Ie qendrojne me gjate si Ie
Papune 2Problemi i penges~s fiskal e
bull Kur ekonomia rritet kita stabi li zatore e pengojnl rritjen (ulin multi plikatorin)
Parimet
gt Financat publike j ane zgje rim i financave Ie familjes Nese famjlja shpenzon me shume se te ardhural e saj atehere do It kete varferi dhe fa limentim E njejta vlen edhe per bLLxhetiniqeverine
gt Buxheti duhe( le jete i balancuar gt Borxhi qeveri tar eshte nje barre per brezat e ardhshem Financat modeme dallojne defic itin strukturor dhe ate ciklik
3 Me stabil izatore automatike nenku ptohen ato mekanizma qe stimulojne ose kontraktoj ne ekonomine ne momentet e duhura pa patur nevojen e nje ndryshimi nlt politikat ekonomike te vendi( ne ate periudhe kohore (Macroeconomics 5th edititon pg 382 (Mankiw G)
12
DEFICITI AKTUAL ~ DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
--y Deficiti aktual - perfaqeson deficitin faktik ne nje periudhl te dhene ---t Deficiti strukturoT - pjesa e deficitit qe vjen si rezultat i politikes fiskale aktive (psh ndryshimi i nannes sf taksave shpenzimet per arsim mbrojtje) - Deficiti ciklik- pjesa e deficitit qe percaktohet ne menyre automatike nga gjendja e eik]jl te biZllcsit
Per t~ sqaruar konceptet e mesipenne eshte e nevojshme te dime se
_ Buxheti aktual shpenzimet te ardhurat dhe deficiti faktik _ BLlxbeti strukturor shpenzimet te ardhurat dhe deficit nesc ekonomia funksionon ne kushtet e prodhimit potencial _ Buxbeti cikJik shpenzimet te ardhurat dhe deficiti nesc ekonomia funksionon nen ase mbi nivelin e prodhimit potencial
BUXHETI AKTUAL ~ BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN C1KLIK
25 L10jet e politikave fiskale
Ne pergjithes i dallojme keto Iloje te politikave fiskale
_ Zgjeruese akiive _ KuJizuese aktive _ Zgjeruese automalike _ Kujizuese automatike
L10iet - - litikes fiskal -Zgjeruese Kufizuese
Aktive
Automatike
Rritje e shpenzimeve qeveritare Ulje e taksave Os te dyja Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Ulje e shpenzimeve qeveritare Rritje e taksave Ose te dyja
Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Burimi Makroekonomia
13
Ne politiken fiskale zgjeruese aklive perfshihen veprime te paramenduara Ie qeveri se qe m sin shpenzimet qeveritare ulin taksat ose Ie dyja bashkeKurse poJitika fiskaJe active fi skale kufizuese kate beje me veprime te qeverise qe ulin shpenzi met qeveritare rrisin taksatose te dyja bashkeNder kaq karakte ristike e politikave fi skale kufizuese zgjeruese aUlomatike jane kompensimi per papunsine dhe asistencat sociale
26 Nderveprimet e politikes monetare dbc fiskalc
Politika mo netare (PM) dhe politika fi skale (PF) ndihmojne qe te nxJernn ekonomine nga recesioni
Te dyja keto po lilika jane te drejtuara kah menaxhimi i kerkeses agrega te (psh per tl mbajtur inflacionin nen kontrolJ)
Nevojitet nje koordinim ne mes Ie PF dhe PM Psh nese shteti deshiron Ie mse kerkesen agregate atehere ITit shpe nzimet qeveri tare
Ose per te mbajtur prodhimin ne ni velin e dhene atehere me ane Ie instrumenteve te politikes monetare i rrit normat e interest
Problemi identifikimi i ci kJeve it biznesit dhe ndryshimi nga nje politike ne tj etren
PM dhe PF duhet Ie kombinahen (koordinohen) per te eliminuar fenamenin e ngushtimit te shpenzimeve private (crowding-out) kur mten shpenzimet qeveritare
Sl MANIFESTOHET CROWDING OUT
)- Supozoj rne q~ qeveria nit shpenzimet e saja per mait re dhe sh~rbime
raquo Rritet GDP me shume se sa viera e shpenzi meve per shkak te multiplikatorit
~ Kjo ndikon ne tregun monetar duke rritur kerkesen plr para4bull
raquo Per shkak se oferta eshte e dhene (fikse) nitet norma e interest
)- Rritja e normes se interesit dekurajon shpenzi met qe jane te lidhura - qe jane te ndjeshme ndaj normes se interest
4 Makroekonomia fq ~ 115-118
14
o Si rezultat do te ulej efekti i politikes fiskale
Shenim Crowding-oullidhet me deficitin strukturor sepse kuf ekonomia eshte ne recesion atehere nuk ekziston crowding-oul
Paraqitja e crowding-out permes modelit AS=AD sipas pikepamjes klasike-monetariste
p
AS
E=E AD=AD
0=0 GOP reall
Shenim
KUT qeveria rrit shpenzimel qeverilare - rriter kerkesa per paro- kjo rril normen e interesit - zvogiHohen investimel private ne masii Ie njejii sa lea qenejillimisht rrltja e shpenzimeve qeveritare duke eJiminuar ejekJet e polilikesfiskale
15
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
politik~s fiskale e lidhin me sistemin politik ne vend duke evidentuar nje korrelacion mjaft le larte mes prociklitetil Ie polilikes fiska le me nivelin e korrupsionit ne vend Politika fiskale konsiderohet te jete kunderciklike kur deficit buxhetor thellohet ne kushtet e nje rritjeje ekonomike nen potencialin e saj si pasoje e stimujve fiskale te ndennarre nga qeveria ne kuader Ie gjallerimit te ekonomise
8
KAPITULLI - II
2 Kendveshtrim teorik mbi politiken fiskale
21 KODcepti dbe qellimet e politikes liskale
bull Politika fiskale bashk~ me politi ken monetare jane dy komponentet themelore Ie poljtik~s ekonomike shteterore te ciiat shtTytezohen per qellime makroekonomike influencimin e produ1ct it te pergjithshem vendor nivelin e punesimit te ardhurave dhe ni velin e ~mimeve Politika fiskaJe konsi ston nl perdorimin e taksave dhe shpenzimeve qeveritare 5i mjete per te ndikuar ne treguesit makroekonomik te nji vendi Shpenzimet qeveritare ndikojne ne nivelin e pergjithshem te shpenzimeve te ekonomi l pra edhe ne nivelin e GDP e per rrjedhoje edhe ne nivelin e punezenies inflaciani1 etj Politika fiskale ndikon drejtperdrejle apo ne menyre te terthorte oe ekonomine e vend it Vendi met e marra ne politiken fiskale nuk jane te lehta per shkak se ndryshimi i nj e variabti mund te shkakH~toje ndryshim te variablave te tjere dhe te merr kahjen e gabuar prandaj politika fiskale konsiderohet s i nje fushe komplekse e cila eshie e nevojshme Ie analizohel ne menyre te detajuar
Qellimet theme lore te politikes fiskale nderlidhen me qellimet Ihemelore ekonomike Ie shtetit e al0 jan~
bull Punesimi i middotIarte (plote) bull Inflacioni i uiet dhe stabei bull Pozicioni i qendrueshem i bilancit te pagesave bull Rritje e lane dhe stabile ekonomike
Politika fiskale mund te kete edhe qellime te tjera si~ jane bull Zvogelimin e pabarazist ekonomike bull Zvogelimin e dallimeve regjionale bull Permires im i ambientitjetesor etj
Qellimet e poJitikes fiskale realizohen pennes te hyrave publike te dalave publike deficitil fiskaJ (buxhetor) dhe bonhit publik
Politika fiskale ndikon ne Kerkesen agregate (rritjen zvogeiimin dhe nderrimin e struktures) Likuiditetin e ekonomise Subvencionimin e malJrave dhe faktoreve te prodhimit krahas ndetTimit relativ te ~mimeve
1 Baxter M and King R (1993) Fiscal policy in general equilibrium American Economic Review
9
Nderrimin e te ardhurave reale It qytelareve dhe ndennarrjeve te cilat ndikojne ne nivelin e kerkesi Dy mekanizmat e pare ndikojnt ne kerkese i treti ne oferten ndersa i katerti ne orerten dhe kerkesen
Oy mekanizmat e pare ndikojne ne afate Ie shkurter dhe jane te natyres makroekonomike ndersa dy Ie tjerat veprojne ne afate te ampjate dhejane te natyres mikromiddotekonomike
Poli tika fiskale ka te beje me perdorim in e shpenzimeve qeveritare dhe po litiken e taksave per te arritur qellime Ie caktuara ekonomike e sociaJe Keto qellime ndahen ne 3 kategori alokati ve shpemdarese dhe stabilizuese
gt QeUimi a lokativ ka te beje me ndikimin e politikave buxhetore Ie qeverise ne a loltimin e resurseve te shoqerise
gt- QelJimet shperDdarese kane te bejne me ndikimin e politikave buxhetore ne shpemdarjen e te ardhu rave te shoqerise
~ Qellimet stabilizuese kane te bejne me ndilUmin e qeverise mbi inflacionin papunesine dhe rri~en ekonom ike
Politika fiskal e ka te blje me politiken e shpenzimeve qeveritare per blerje mallrash e sherb imesh e ~r kryerjen e pagesave Ie transferueshme nga njera ane dhe me politiken e sigurimit te Ie ardhurave e para se gjithash te taksave ne anen tjeter
22 Objektivat e politikes fiskalc
Ne procesin e formulimit te politikes fi skale politikberesit percaktojne objektivat Ie ci lat synojne ti realizojne dhe instrumentet me te ci lat ato objektiva behen te realizueshme duke iu permbajrur detyrimisht principeve Ie menaxhimit fiskal s i
a) transparenca lidhur me objektivat implementimin e polilikes fiskale dhe publikimi n e Ilogarive publike b) stabi liteti i procesit te berjes se politikes fiskale c) efikasiteti i ndikimit t~ politikes fiskae ne ekonomi d) pergjegjesia ne menaxhimin e financave pubJike e) efi kasiteti i modelimit dhe impJementimi t te politikEs fiskale f) drejtesia (paanesia) duke perfshire a l~ ndtnnjet gjeneratave
Objektivat e politikes fiskale lidhen me rritjen e mireqenies se pergjithshme shoqerore si qellim paresor i nje shoqerie bashkekohore Kjo mireqenie sigurohet vetem ne kushtet e nje ambienti qe e c ilesojne stabiliteti ekonomik politik dhe soc ia ll Pra kur flasim per objekti vat e polilikes fiskale kemi parasysh
2 Di Giorgio G and Oi Noia C Designing institutions for financial stabil ity Regulation and Supervision by Objective for (he Euro Area Preliminary Version November 2000 Fq 13
10
permbushjen e nevojave publike permes nj ~ sistemi te shendoshe Ie financimit publik
realizimin e punesimit Ie plote
rritjen e nonnes Se shtimit ekonomik
ruajtjen e stabilitetit te ymimeve
stabilitetin e bilancit te pagesave
penniresimin e kushteve Ie punes duke perfshire permiresimin e struktures kualifikuese te fuqise punetore dhe perparimin teknologjik
stimulimin e kursimeve
stimulim in e investimeve
rritjen e aftesise konkurruese te produkteve dhe sherbimeve vendore rritjen e cilesise s~ sherbimeve ne arsim dhe shend etes i
Realizimi i kel yre objektivave varet nga aftesia e qeverise per bashkrenditjen e tyre me instrumentet fi skaJe per te influencuar kompozici onin dhe nivelin e kerkeses agregate saktesia e analizave makroekonomike lidhur me trendet e ind ikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar rregullimi dhe marreveshjet institucionale per koordinimin e politikave makroekonomike
23 Instrumentat e politikes fiskale
Permes pol itikes fiskale shtel mund te ndikoj drejtperdrejte ne ekonomi Kur ai vendos per taksat qe i grumbullon transfenat te mirat dhe shlrbimet qe i bien financimin defi citar ne fakt angazhohen ne poliliken fiskale ltfaredo ndryshimi ne ni ve lin e ketyre instrumenteve ka efekt te drejtperdrejta n~ njedhat e pergjithshme ekonomike P~rmes instrumenteve te politikes fi skale ndikohet ne punesim dhe nive te ymimeve ne rishpemdarjen me te mire te te ardhures dhe pasurise ne shtimin ekonomik ne rritjen e kursimil ne ni velin e investimeve ne ~eshtjet e edukimit arsimit kulture dhe shendetesi
Efekte tjera te aplikimil te instrumenteve te polilikes fiskale
bull Instrumentet e politikes fiskale mund te aplikohen edhe ptr qellime tjera si ne fushen e poJitikes sf edukimit arsimimil per qellime demografike kulrurore ndertimoreshendetesore dhe komercial e
11
Shteti paraqitet si punedhenes ne ndltnnanj et publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe siguri se
bull Pennes politikes doganore shteti rrit eksportin dhe zvoge lon importin e me kete zvogelon deficitin ne bilancin e pagesave dhe pltnnireson vleren e val utes kombetare
bull Me politi ken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin regjional dhe ne perm iresimin e stru lctures ekonomike
24 Politika fiskale Stabilizatoret kryesore automatik dbe disa parime
Stabilizatoret kryesore automaCik
lNdryshimet automatike te tlt ardhurave nga taksat taksat progresive (rrilet nonna e taksave me rritje n e te ardhurave) gt Psh nese bie prodhimi atehere te ardhurat nga laksat bien duke rritur keshtu rel ativisht te ard hurat e disponueshme e per pasoje edhe shpenzimet per konsum dhe investime 2 Pagesat per papunesine dhe pagesat tjera te transferueshme kur Tite t papunes ia rrite n benefitet per te papunet
Megjithate stabiI izato ret automatike ) kane dy mangesi
1 Efektet negative ne oferten agregate bull Taksat progresive mund te dekurajojne iniciativat dhe punetoret qlt te punojne me
Shurne bull Po ashtu ndikojne ni rri~en e infiacionit pasi ato e kufizojne prodhimin bull Pagesat e larta per te papun~t bejne qe tl papunet Ie qendrojne me gjate si Ie
Papune 2Problemi i penges~s fiskal e
bull Kur ekonomia rritet kita stabi li zatore e pengojnl rritjen (ulin multi plikatorin)
Parimet
gt Financat publike j ane zgje rim i financave Ie familjes Nese famjlja shpenzon me shume se te ardhural e saj atehere do It kete varferi dhe fa limentim E njejta vlen edhe per bLLxhetiniqeverine
gt Buxheti duhe( le jete i balancuar gt Borxhi qeveri tar eshte nje barre per brezat e ardhshem Financat modeme dallojne defic itin strukturor dhe ate ciklik
3 Me stabil izatore automatike nenku ptohen ato mekanizma qe stimulojne ose kontraktoj ne ekonomine ne momentet e duhura pa patur nevojen e nje ndryshimi nlt politikat ekonomike te vendi( ne ate periudhe kohore (Macroeconomics 5th edititon pg 382 (Mankiw G)
12
DEFICITI AKTUAL ~ DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
--y Deficiti aktual - perfaqeson deficitin faktik ne nje periudhl te dhene ---t Deficiti strukturoT - pjesa e deficitit qe vjen si rezultat i politikes fiskale aktive (psh ndryshimi i nannes sf taksave shpenzimet per arsim mbrojtje) - Deficiti ciklik- pjesa e deficitit qe percaktohet ne menyre automatike nga gjendja e eik]jl te biZllcsit
Per t~ sqaruar konceptet e mesipenne eshte e nevojshme te dime se
_ Buxheti aktual shpenzimet te ardhurat dhe deficiti faktik _ BLlxbeti strukturor shpenzimet te ardhurat dhe deficit nesc ekonomia funksionon ne kushtet e prodhimit potencial _ Buxbeti cikJik shpenzimet te ardhurat dhe deficiti nesc ekonomia funksionon nen ase mbi nivelin e prodhimit potencial
BUXHETI AKTUAL ~ BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN C1KLIK
25 L10jet e politikave fiskale
Ne pergjithes i dallojme keto Iloje te politikave fiskale
_ Zgjeruese akiive _ KuJizuese aktive _ Zgjeruese automalike _ Kujizuese automatike
L10iet - - litikes fiskal -Zgjeruese Kufizuese
Aktive
Automatike
Rritje e shpenzimeve qeveritare Ulje e taksave Os te dyja Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Ulje e shpenzimeve qeveritare Rritje e taksave Ose te dyja
Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Burimi Makroekonomia
13
Ne politiken fiskale zgjeruese aklive perfshihen veprime te paramenduara Ie qeveri se qe m sin shpenzimet qeveritare ulin taksat ose Ie dyja bashkeKurse poJitika fiskaJe active fi skale kufizuese kate beje me veprime te qeverise qe ulin shpenzi met qeveritare rrisin taksatose te dyja bashkeNder kaq karakte ristike e politikave fi skale kufizuese zgjeruese aUlomatike jane kompensimi per papunsine dhe asistencat sociale
26 Nderveprimet e politikes monetare dbc fiskalc
Politika mo netare (PM) dhe politika fi skale (PF) ndihmojne qe te nxJernn ekonomine nga recesioni
Te dyja keto po lilika jane te drejtuara kah menaxhimi i kerkeses agrega te (psh per tl mbajtur inflacionin nen kontrolJ)
Nevojitet nje koordinim ne mes Ie PF dhe PM Psh nese shteti deshiron Ie mse kerkesen agregate atehere ITit shpe nzimet qeveri tare
Ose per te mbajtur prodhimin ne ni velin e dhene atehere me ane Ie instrumenteve te politikes monetare i rrit normat e interest
Problemi identifikimi i ci kJeve it biznesit dhe ndryshimi nga nje politike ne tj etren
PM dhe PF duhet Ie kombinahen (koordinohen) per te eliminuar fenamenin e ngushtimit te shpenzimeve private (crowding-out) kur mten shpenzimet qeveritare
Sl MANIFESTOHET CROWDING OUT
)- Supozoj rne q~ qeveria nit shpenzimet e saja per mait re dhe sh~rbime
raquo Rritet GDP me shume se sa viera e shpenzi meve per shkak te multiplikatorit
~ Kjo ndikon ne tregun monetar duke rritur kerkesen plr para4bull
raquo Per shkak se oferta eshte e dhene (fikse) nitet norma e interest
)- Rritja e normes se interesit dekurajon shpenzi met qe jane te lidhura - qe jane te ndjeshme ndaj normes se interest
4 Makroekonomia fq ~ 115-118
14
o Si rezultat do te ulej efekti i politikes fiskale
Shenim Crowding-oullidhet me deficitin strukturor sepse kuf ekonomia eshte ne recesion atehere nuk ekziston crowding-oul
Paraqitja e crowding-out permes modelit AS=AD sipas pikepamjes klasike-monetariste
p
AS
E=E AD=AD
0=0 GOP reall
Shenim
KUT qeveria rrit shpenzimel qeverilare - rriter kerkesa per paro- kjo rril normen e interesit - zvogiHohen investimel private ne masii Ie njejii sa lea qenejillimisht rrltja e shpenzimeve qeveritare duke eJiminuar ejekJet e polilikesfiskale
15
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
KAPITULLI - II
2 Kendveshtrim teorik mbi politiken fiskale
21 KODcepti dbe qellimet e politikes liskale
bull Politika fiskale bashk~ me politi ken monetare jane dy komponentet themelore Ie poljtik~s ekonomike shteterore te ciiat shtTytezohen per qellime makroekonomike influencimin e produ1ct it te pergjithshem vendor nivelin e punesimit te ardhurave dhe ni velin e ~mimeve Politika fiskaJe konsi ston nl perdorimin e taksave dhe shpenzimeve qeveritare 5i mjete per te ndikuar ne treguesit makroekonomik te nji vendi Shpenzimet qeveritare ndikojne ne nivelin e pergjithshem te shpenzimeve te ekonomi l pra edhe ne nivelin e GDP e per rrjedhoje edhe ne nivelin e punezenies inflaciani1 etj Politika fiskale ndikon drejtperdrejle apo ne menyre te terthorte oe ekonomine e vend it Vendi met e marra ne politiken fiskale nuk jane te lehta per shkak se ndryshimi i nj e variabti mund te shkakH~toje ndryshim te variablave te tjere dhe te merr kahjen e gabuar prandaj politika fiskale konsiderohet s i nje fushe komplekse e cila eshie e nevojshme Ie analizohel ne menyre te detajuar
Qellimet theme lore te politikes fiskale nderlidhen me qellimet Ihemelore ekonomike Ie shtetit e al0 jan~
bull Punesimi i middotIarte (plote) bull Inflacioni i uiet dhe stabei bull Pozicioni i qendrueshem i bilancit te pagesave bull Rritje e lane dhe stabile ekonomike
Politika fiskale mund te kete edhe qellime te tjera si~ jane bull Zvogelimin e pabarazist ekonomike bull Zvogelimin e dallimeve regjionale bull Permires im i ambientitjetesor etj
Qellimet e poJitikes fiskale realizohen pennes te hyrave publike te dalave publike deficitil fiskaJ (buxhetor) dhe bonhit publik
Politika fiskale ndikon ne Kerkesen agregate (rritjen zvogeiimin dhe nderrimin e struktures) Likuiditetin e ekonomise Subvencionimin e malJrave dhe faktoreve te prodhimit krahas ndetTimit relativ te ~mimeve
1 Baxter M and King R (1993) Fiscal policy in general equilibrium American Economic Review
9
Nderrimin e te ardhurave reale It qytelareve dhe ndennarrjeve te cilat ndikojne ne nivelin e kerkesi Dy mekanizmat e pare ndikojnt ne kerkese i treti ne oferten ndersa i katerti ne orerten dhe kerkesen
Oy mekanizmat e pare ndikojne ne afate Ie shkurter dhe jane te natyres makroekonomike ndersa dy Ie tjerat veprojne ne afate te ampjate dhejane te natyres mikromiddotekonomike
Poli tika fiskale ka te beje me perdorim in e shpenzimeve qeveritare dhe po litiken e taksave per te arritur qellime Ie caktuara ekonomike e sociaJe Keto qellime ndahen ne 3 kategori alokati ve shpemdarese dhe stabilizuese
gt QeUimi a lokativ ka te beje me ndikimin e politikave buxhetore Ie qeverise ne a loltimin e resurseve te shoqerise
gt- QelJimet shperDdarese kane te bejne me ndikimin e politikave buxhetore ne shpemdarjen e te ardhu rave te shoqerise
~ Qellimet stabilizuese kane te bejne me ndilUmin e qeverise mbi inflacionin papunesine dhe rri~en ekonom ike
Politika fiskal e ka te blje me politiken e shpenzimeve qeveritare per blerje mallrash e sherb imesh e ~r kryerjen e pagesave Ie transferueshme nga njera ane dhe me politiken e sigurimit te Ie ardhurave e para se gjithash te taksave ne anen tjeter
22 Objektivat e politikes fiskalc
Ne procesin e formulimit te politikes fi skale politikberesit percaktojne objektivat Ie ci lat synojne ti realizojne dhe instrumentet me te ci lat ato objektiva behen te realizueshme duke iu permbajrur detyrimisht principeve Ie menaxhimit fiskal s i
a) transparenca lidhur me objektivat implementimin e polilikes fiskale dhe publikimi n e Ilogarive publike b) stabi liteti i procesit te berjes se politikes fiskale c) efikasiteti i ndikimit t~ politikes fiskae ne ekonomi d) pergjegjesia ne menaxhimin e financave pubJike e) efi kasiteti i modelimit dhe impJementimi t te politikEs fiskale f) drejtesia (paanesia) duke perfshire a l~ ndtnnjet gjeneratave
Objektivat e politikes fiskale lidhen me rritjen e mireqenies se pergjithshme shoqerore si qellim paresor i nje shoqerie bashkekohore Kjo mireqenie sigurohet vetem ne kushtet e nje ambienti qe e c ilesojne stabiliteti ekonomik politik dhe soc ia ll Pra kur flasim per objekti vat e polilikes fiskale kemi parasysh
2 Di Giorgio G and Oi Noia C Designing institutions for financial stabil ity Regulation and Supervision by Objective for (he Euro Area Preliminary Version November 2000 Fq 13
10
permbushjen e nevojave publike permes nj ~ sistemi te shendoshe Ie financimit publik
realizimin e punesimit Ie plote
rritjen e nonnes Se shtimit ekonomik
ruajtjen e stabilitetit te ymimeve
stabilitetin e bilancit te pagesave
penniresimin e kushteve Ie punes duke perfshire permiresimin e struktures kualifikuese te fuqise punetore dhe perparimin teknologjik
stimulimin e kursimeve
stimulim in e investimeve
rritjen e aftesise konkurruese te produkteve dhe sherbimeve vendore rritjen e cilesise s~ sherbimeve ne arsim dhe shend etes i
Realizimi i kel yre objektivave varet nga aftesia e qeverise per bashkrenditjen e tyre me instrumentet fi skaJe per te influencuar kompozici onin dhe nivelin e kerkeses agregate saktesia e analizave makroekonomike lidhur me trendet e ind ikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar rregullimi dhe marreveshjet institucionale per koordinimin e politikave makroekonomike
23 Instrumentat e politikes fiskale
Permes pol itikes fiskale shtel mund te ndikoj drejtperdrejte ne ekonomi Kur ai vendos per taksat qe i grumbullon transfenat te mirat dhe shlrbimet qe i bien financimin defi citar ne fakt angazhohen ne poliliken fiskale ltfaredo ndryshimi ne ni ve lin e ketyre instrumenteve ka efekt te drejtperdrejta n~ njedhat e pergjithshme ekonomike P~rmes instrumenteve te politikes fi skale ndikohet ne punesim dhe nive te ymimeve ne rishpemdarjen me te mire te te ardhures dhe pasurise ne shtimin ekonomik ne rritjen e kursimil ne ni velin e investimeve ne ~eshtjet e edukimit arsimit kulture dhe shendetesi
Efekte tjera te aplikimil te instrumenteve te polilikes fiskale
bull Instrumentet e politikes fiskale mund te aplikohen edhe ptr qellime tjera si ne fushen e poJitikes sf edukimit arsimimil per qellime demografike kulrurore ndertimoreshendetesore dhe komercial e
11
Shteti paraqitet si punedhenes ne ndltnnanj et publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe siguri se
bull Pennes politikes doganore shteti rrit eksportin dhe zvoge lon importin e me kete zvogelon deficitin ne bilancin e pagesave dhe pltnnireson vleren e val utes kombetare
bull Me politi ken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin regjional dhe ne perm iresimin e stru lctures ekonomike
24 Politika fiskale Stabilizatoret kryesore automatik dbe disa parime
Stabilizatoret kryesore automaCik
lNdryshimet automatike te tlt ardhurave nga taksat taksat progresive (rrilet nonna e taksave me rritje n e te ardhurave) gt Psh nese bie prodhimi atehere te ardhurat nga laksat bien duke rritur keshtu rel ativisht te ard hurat e disponueshme e per pasoje edhe shpenzimet per konsum dhe investime 2 Pagesat per papunesine dhe pagesat tjera te transferueshme kur Tite t papunes ia rrite n benefitet per te papunet
Megjithate stabiI izato ret automatike ) kane dy mangesi
1 Efektet negative ne oferten agregate bull Taksat progresive mund te dekurajojne iniciativat dhe punetoret qlt te punojne me
Shurne bull Po ashtu ndikojne ni rri~en e infiacionit pasi ato e kufizojne prodhimin bull Pagesat e larta per te papun~t bejne qe tl papunet Ie qendrojne me gjate si Ie
Papune 2Problemi i penges~s fiskal e
bull Kur ekonomia rritet kita stabi li zatore e pengojnl rritjen (ulin multi plikatorin)
Parimet
gt Financat publike j ane zgje rim i financave Ie familjes Nese famjlja shpenzon me shume se te ardhural e saj atehere do It kete varferi dhe fa limentim E njejta vlen edhe per bLLxhetiniqeverine
gt Buxheti duhe( le jete i balancuar gt Borxhi qeveri tar eshte nje barre per brezat e ardhshem Financat modeme dallojne defic itin strukturor dhe ate ciklik
3 Me stabil izatore automatike nenku ptohen ato mekanizma qe stimulojne ose kontraktoj ne ekonomine ne momentet e duhura pa patur nevojen e nje ndryshimi nlt politikat ekonomike te vendi( ne ate periudhe kohore (Macroeconomics 5th edititon pg 382 (Mankiw G)
12
DEFICITI AKTUAL ~ DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
--y Deficiti aktual - perfaqeson deficitin faktik ne nje periudhl te dhene ---t Deficiti strukturoT - pjesa e deficitit qe vjen si rezultat i politikes fiskale aktive (psh ndryshimi i nannes sf taksave shpenzimet per arsim mbrojtje) - Deficiti ciklik- pjesa e deficitit qe percaktohet ne menyre automatike nga gjendja e eik]jl te biZllcsit
Per t~ sqaruar konceptet e mesipenne eshte e nevojshme te dime se
_ Buxheti aktual shpenzimet te ardhurat dhe deficiti faktik _ BLlxbeti strukturor shpenzimet te ardhurat dhe deficit nesc ekonomia funksionon ne kushtet e prodhimit potencial _ Buxbeti cikJik shpenzimet te ardhurat dhe deficiti nesc ekonomia funksionon nen ase mbi nivelin e prodhimit potencial
BUXHETI AKTUAL ~ BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN C1KLIK
25 L10jet e politikave fiskale
Ne pergjithes i dallojme keto Iloje te politikave fiskale
_ Zgjeruese akiive _ KuJizuese aktive _ Zgjeruese automalike _ Kujizuese automatike
L10iet - - litikes fiskal -Zgjeruese Kufizuese
Aktive
Automatike
Rritje e shpenzimeve qeveritare Ulje e taksave Os te dyja Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Ulje e shpenzimeve qeveritare Rritje e taksave Ose te dyja
Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Burimi Makroekonomia
13
Ne politiken fiskale zgjeruese aklive perfshihen veprime te paramenduara Ie qeveri se qe m sin shpenzimet qeveritare ulin taksat ose Ie dyja bashkeKurse poJitika fiskaJe active fi skale kufizuese kate beje me veprime te qeverise qe ulin shpenzi met qeveritare rrisin taksatose te dyja bashkeNder kaq karakte ristike e politikave fi skale kufizuese zgjeruese aUlomatike jane kompensimi per papunsine dhe asistencat sociale
26 Nderveprimet e politikes monetare dbc fiskalc
Politika mo netare (PM) dhe politika fi skale (PF) ndihmojne qe te nxJernn ekonomine nga recesioni
Te dyja keto po lilika jane te drejtuara kah menaxhimi i kerkeses agrega te (psh per tl mbajtur inflacionin nen kontrolJ)
Nevojitet nje koordinim ne mes Ie PF dhe PM Psh nese shteti deshiron Ie mse kerkesen agregate atehere ITit shpe nzimet qeveri tare
Ose per te mbajtur prodhimin ne ni velin e dhene atehere me ane Ie instrumenteve te politikes monetare i rrit normat e interest
Problemi identifikimi i ci kJeve it biznesit dhe ndryshimi nga nje politike ne tj etren
PM dhe PF duhet Ie kombinahen (koordinohen) per te eliminuar fenamenin e ngushtimit te shpenzimeve private (crowding-out) kur mten shpenzimet qeveritare
Sl MANIFESTOHET CROWDING OUT
)- Supozoj rne q~ qeveria nit shpenzimet e saja per mait re dhe sh~rbime
raquo Rritet GDP me shume se sa viera e shpenzi meve per shkak te multiplikatorit
~ Kjo ndikon ne tregun monetar duke rritur kerkesen plr para4bull
raquo Per shkak se oferta eshte e dhene (fikse) nitet norma e interest
)- Rritja e normes se interesit dekurajon shpenzi met qe jane te lidhura - qe jane te ndjeshme ndaj normes se interest
4 Makroekonomia fq ~ 115-118
14
o Si rezultat do te ulej efekti i politikes fiskale
Shenim Crowding-oullidhet me deficitin strukturor sepse kuf ekonomia eshte ne recesion atehere nuk ekziston crowding-oul
Paraqitja e crowding-out permes modelit AS=AD sipas pikepamjes klasike-monetariste
p
AS
E=E AD=AD
0=0 GOP reall
Shenim
KUT qeveria rrit shpenzimel qeverilare - rriter kerkesa per paro- kjo rril normen e interesit - zvogiHohen investimel private ne masii Ie njejii sa lea qenejillimisht rrltja e shpenzimeve qeveritare duke eJiminuar ejekJet e polilikesfiskale
15
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
Nderrimin e te ardhurave reale It qytelareve dhe ndennarrjeve te cilat ndikojne ne nivelin e kerkesi Dy mekanizmat e pare ndikojnt ne kerkese i treti ne oferten ndersa i katerti ne orerten dhe kerkesen
Oy mekanizmat e pare ndikojne ne afate Ie shkurter dhe jane te natyres makroekonomike ndersa dy Ie tjerat veprojne ne afate te ampjate dhejane te natyres mikromiddotekonomike
Poli tika fiskale ka te beje me perdorim in e shpenzimeve qeveritare dhe po litiken e taksave per te arritur qellime Ie caktuara ekonomike e sociaJe Keto qellime ndahen ne 3 kategori alokati ve shpemdarese dhe stabilizuese
gt QeUimi a lokativ ka te beje me ndikimin e politikave buxhetore Ie qeverise ne a loltimin e resurseve te shoqerise
gt- QelJimet shperDdarese kane te bejne me ndikimin e politikave buxhetore ne shpemdarjen e te ardhu rave te shoqerise
~ Qellimet stabilizuese kane te bejne me ndilUmin e qeverise mbi inflacionin papunesine dhe rri~en ekonom ike
Politika fiskal e ka te blje me politiken e shpenzimeve qeveritare per blerje mallrash e sherb imesh e ~r kryerjen e pagesave Ie transferueshme nga njera ane dhe me politiken e sigurimit te Ie ardhurave e para se gjithash te taksave ne anen tjeter
22 Objektivat e politikes fiskalc
Ne procesin e formulimit te politikes fi skale politikberesit percaktojne objektivat Ie ci lat synojne ti realizojne dhe instrumentet me te ci lat ato objektiva behen te realizueshme duke iu permbajrur detyrimisht principeve Ie menaxhimit fiskal s i
a) transparenca lidhur me objektivat implementimin e polilikes fiskale dhe publikimi n e Ilogarive publike b) stabi liteti i procesit te berjes se politikes fiskale c) efikasiteti i ndikimit t~ politikes fiskae ne ekonomi d) pergjegjesia ne menaxhimin e financave pubJike e) efi kasiteti i modelimit dhe impJementimi t te politikEs fiskale f) drejtesia (paanesia) duke perfshire a l~ ndtnnjet gjeneratave
Objektivat e politikes fiskale lidhen me rritjen e mireqenies se pergjithshme shoqerore si qellim paresor i nje shoqerie bashkekohore Kjo mireqenie sigurohet vetem ne kushtet e nje ambienti qe e c ilesojne stabiliteti ekonomik politik dhe soc ia ll Pra kur flasim per objekti vat e polilikes fiskale kemi parasysh
2 Di Giorgio G and Oi Noia C Designing institutions for financial stabil ity Regulation and Supervision by Objective for (he Euro Area Preliminary Version November 2000 Fq 13
10
permbushjen e nevojave publike permes nj ~ sistemi te shendoshe Ie financimit publik
realizimin e punesimit Ie plote
rritjen e nonnes Se shtimit ekonomik
ruajtjen e stabilitetit te ymimeve
stabilitetin e bilancit te pagesave
penniresimin e kushteve Ie punes duke perfshire permiresimin e struktures kualifikuese te fuqise punetore dhe perparimin teknologjik
stimulimin e kursimeve
stimulim in e investimeve
rritjen e aftesise konkurruese te produkteve dhe sherbimeve vendore rritjen e cilesise s~ sherbimeve ne arsim dhe shend etes i
Realizimi i kel yre objektivave varet nga aftesia e qeverise per bashkrenditjen e tyre me instrumentet fi skaJe per te influencuar kompozici onin dhe nivelin e kerkeses agregate saktesia e analizave makroekonomike lidhur me trendet e ind ikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar rregullimi dhe marreveshjet institucionale per koordinimin e politikave makroekonomike
23 Instrumentat e politikes fiskale
Permes pol itikes fiskale shtel mund te ndikoj drejtperdrejte ne ekonomi Kur ai vendos per taksat qe i grumbullon transfenat te mirat dhe shlrbimet qe i bien financimin defi citar ne fakt angazhohen ne poliliken fiskale ltfaredo ndryshimi ne ni ve lin e ketyre instrumenteve ka efekt te drejtperdrejta n~ njedhat e pergjithshme ekonomike P~rmes instrumenteve te politikes fi skale ndikohet ne punesim dhe nive te ymimeve ne rishpemdarjen me te mire te te ardhures dhe pasurise ne shtimin ekonomik ne rritjen e kursimil ne ni velin e investimeve ne ~eshtjet e edukimit arsimit kulture dhe shendetesi
Efekte tjera te aplikimil te instrumenteve te polilikes fiskale
bull Instrumentet e politikes fiskale mund te aplikohen edhe ptr qellime tjera si ne fushen e poJitikes sf edukimit arsimimil per qellime demografike kulrurore ndertimoreshendetesore dhe komercial e
11
Shteti paraqitet si punedhenes ne ndltnnanj et publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe siguri se
bull Pennes politikes doganore shteti rrit eksportin dhe zvoge lon importin e me kete zvogelon deficitin ne bilancin e pagesave dhe pltnnireson vleren e val utes kombetare
bull Me politi ken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin regjional dhe ne perm iresimin e stru lctures ekonomike
24 Politika fiskale Stabilizatoret kryesore automatik dbe disa parime
Stabilizatoret kryesore automaCik
lNdryshimet automatike te tlt ardhurave nga taksat taksat progresive (rrilet nonna e taksave me rritje n e te ardhurave) gt Psh nese bie prodhimi atehere te ardhurat nga laksat bien duke rritur keshtu rel ativisht te ard hurat e disponueshme e per pasoje edhe shpenzimet per konsum dhe investime 2 Pagesat per papunesine dhe pagesat tjera te transferueshme kur Tite t papunes ia rrite n benefitet per te papunet
Megjithate stabiI izato ret automatike ) kane dy mangesi
1 Efektet negative ne oferten agregate bull Taksat progresive mund te dekurajojne iniciativat dhe punetoret qlt te punojne me
Shurne bull Po ashtu ndikojne ni rri~en e infiacionit pasi ato e kufizojne prodhimin bull Pagesat e larta per te papun~t bejne qe tl papunet Ie qendrojne me gjate si Ie
Papune 2Problemi i penges~s fiskal e
bull Kur ekonomia rritet kita stabi li zatore e pengojnl rritjen (ulin multi plikatorin)
Parimet
gt Financat publike j ane zgje rim i financave Ie familjes Nese famjlja shpenzon me shume se te ardhural e saj atehere do It kete varferi dhe fa limentim E njejta vlen edhe per bLLxhetiniqeverine
gt Buxheti duhe( le jete i balancuar gt Borxhi qeveri tar eshte nje barre per brezat e ardhshem Financat modeme dallojne defic itin strukturor dhe ate ciklik
3 Me stabil izatore automatike nenku ptohen ato mekanizma qe stimulojne ose kontraktoj ne ekonomine ne momentet e duhura pa patur nevojen e nje ndryshimi nlt politikat ekonomike te vendi( ne ate periudhe kohore (Macroeconomics 5th edititon pg 382 (Mankiw G)
12
DEFICITI AKTUAL ~ DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
--y Deficiti aktual - perfaqeson deficitin faktik ne nje periudhl te dhene ---t Deficiti strukturoT - pjesa e deficitit qe vjen si rezultat i politikes fiskale aktive (psh ndryshimi i nannes sf taksave shpenzimet per arsim mbrojtje) - Deficiti ciklik- pjesa e deficitit qe percaktohet ne menyre automatike nga gjendja e eik]jl te biZllcsit
Per t~ sqaruar konceptet e mesipenne eshte e nevojshme te dime se
_ Buxheti aktual shpenzimet te ardhurat dhe deficiti faktik _ BLlxbeti strukturor shpenzimet te ardhurat dhe deficit nesc ekonomia funksionon ne kushtet e prodhimit potencial _ Buxbeti cikJik shpenzimet te ardhurat dhe deficiti nesc ekonomia funksionon nen ase mbi nivelin e prodhimit potencial
BUXHETI AKTUAL ~ BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN C1KLIK
25 L10jet e politikave fiskale
Ne pergjithes i dallojme keto Iloje te politikave fiskale
_ Zgjeruese akiive _ KuJizuese aktive _ Zgjeruese automalike _ Kujizuese automatike
L10iet - - litikes fiskal -Zgjeruese Kufizuese
Aktive
Automatike
Rritje e shpenzimeve qeveritare Ulje e taksave Os te dyja Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Ulje e shpenzimeve qeveritare Rritje e taksave Ose te dyja
Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Burimi Makroekonomia
13
Ne politiken fiskale zgjeruese aklive perfshihen veprime te paramenduara Ie qeveri se qe m sin shpenzimet qeveritare ulin taksat ose Ie dyja bashkeKurse poJitika fiskaJe active fi skale kufizuese kate beje me veprime te qeverise qe ulin shpenzi met qeveritare rrisin taksatose te dyja bashkeNder kaq karakte ristike e politikave fi skale kufizuese zgjeruese aUlomatike jane kompensimi per papunsine dhe asistencat sociale
26 Nderveprimet e politikes monetare dbc fiskalc
Politika mo netare (PM) dhe politika fi skale (PF) ndihmojne qe te nxJernn ekonomine nga recesioni
Te dyja keto po lilika jane te drejtuara kah menaxhimi i kerkeses agrega te (psh per tl mbajtur inflacionin nen kontrolJ)
Nevojitet nje koordinim ne mes Ie PF dhe PM Psh nese shteti deshiron Ie mse kerkesen agregate atehere ITit shpe nzimet qeveri tare
Ose per te mbajtur prodhimin ne ni velin e dhene atehere me ane Ie instrumenteve te politikes monetare i rrit normat e interest
Problemi identifikimi i ci kJeve it biznesit dhe ndryshimi nga nje politike ne tj etren
PM dhe PF duhet Ie kombinahen (koordinohen) per te eliminuar fenamenin e ngushtimit te shpenzimeve private (crowding-out) kur mten shpenzimet qeveritare
Sl MANIFESTOHET CROWDING OUT
)- Supozoj rne q~ qeveria nit shpenzimet e saja per mait re dhe sh~rbime
raquo Rritet GDP me shume se sa viera e shpenzi meve per shkak te multiplikatorit
~ Kjo ndikon ne tregun monetar duke rritur kerkesen plr para4bull
raquo Per shkak se oferta eshte e dhene (fikse) nitet norma e interest
)- Rritja e normes se interesit dekurajon shpenzi met qe jane te lidhura - qe jane te ndjeshme ndaj normes se interest
4 Makroekonomia fq ~ 115-118
14
o Si rezultat do te ulej efekti i politikes fiskale
Shenim Crowding-oullidhet me deficitin strukturor sepse kuf ekonomia eshte ne recesion atehere nuk ekziston crowding-oul
Paraqitja e crowding-out permes modelit AS=AD sipas pikepamjes klasike-monetariste
p
AS
E=E AD=AD
0=0 GOP reall
Shenim
KUT qeveria rrit shpenzimel qeverilare - rriter kerkesa per paro- kjo rril normen e interesit - zvogiHohen investimel private ne masii Ie njejii sa lea qenejillimisht rrltja e shpenzimeve qeveritare duke eJiminuar ejekJet e polilikesfiskale
15
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
permbushjen e nevojave publike permes nj ~ sistemi te shendoshe Ie financimit publik
realizimin e punesimit Ie plote
rritjen e nonnes Se shtimit ekonomik
ruajtjen e stabilitetit te ymimeve
stabilitetin e bilancit te pagesave
penniresimin e kushteve Ie punes duke perfshire permiresimin e struktures kualifikuese te fuqise punetore dhe perparimin teknologjik
stimulimin e kursimeve
stimulim in e investimeve
rritjen e aftesise konkurruese te produkteve dhe sherbimeve vendore rritjen e cilesise s~ sherbimeve ne arsim dhe shend etes i
Realizimi i kel yre objektivave varet nga aftesia e qeverise per bashkrenditjen e tyre me instrumentet fi skaJe per te influencuar kompozici onin dhe nivelin e kerkeses agregate saktesia e analizave makroekonomike lidhur me trendet e ind ikatoreve kryesore ekonomik dhe financiar rregullimi dhe marreveshjet institucionale per koordinimin e politikave makroekonomike
23 Instrumentat e politikes fiskale
Permes pol itikes fiskale shtel mund te ndikoj drejtperdrejte ne ekonomi Kur ai vendos per taksat qe i grumbullon transfenat te mirat dhe shlrbimet qe i bien financimin defi citar ne fakt angazhohen ne poliliken fiskale ltfaredo ndryshimi ne ni ve lin e ketyre instrumenteve ka efekt te drejtperdrejta n~ njedhat e pergjithshme ekonomike P~rmes instrumenteve te politikes fi skale ndikohet ne punesim dhe nive te ymimeve ne rishpemdarjen me te mire te te ardhures dhe pasurise ne shtimin ekonomik ne rritjen e kursimil ne ni velin e investimeve ne ~eshtjet e edukimit arsimit kulture dhe shendetesi
Efekte tjera te aplikimil te instrumenteve te polilikes fiskale
bull Instrumentet e politikes fiskale mund te aplikohen edhe ptr qellime tjera si ne fushen e poJitikes sf edukimit arsimimil per qellime demografike kulrurore ndertimoreshendetesore dhe komercial e
11
Shteti paraqitet si punedhenes ne ndltnnanj et publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe siguri se
bull Pennes politikes doganore shteti rrit eksportin dhe zvoge lon importin e me kete zvogelon deficitin ne bilancin e pagesave dhe pltnnireson vleren e val utes kombetare
bull Me politi ken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin regjional dhe ne perm iresimin e stru lctures ekonomike
24 Politika fiskale Stabilizatoret kryesore automatik dbe disa parime
Stabilizatoret kryesore automaCik
lNdryshimet automatike te tlt ardhurave nga taksat taksat progresive (rrilet nonna e taksave me rritje n e te ardhurave) gt Psh nese bie prodhimi atehere te ardhurat nga laksat bien duke rritur keshtu rel ativisht te ard hurat e disponueshme e per pasoje edhe shpenzimet per konsum dhe investime 2 Pagesat per papunesine dhe pagesat tjera te transferueshme kur Tite t papunes ia rrite n benefitet per te papunet
Megjithate stabiI izato ret automatike ) kane dy mangesi
1 Efektet negative ne oferten agregate bull Taksat progresive mund te dekurajojne iniciativat dhe punetoret qlt te punojne me
Shurne bull Po ashtu ndikojne ni rri~en e infiacionit pasi ato e kufizojne prodhimin bull Pagesat e larta per te papun~t bejne qe tl papunet Ie qendrojne me gjate si Ie
Papune 2Problemi i penges~s fiskal e
bull Kur ekonomia rritet kita stabi li zatore e pengojnl rritjen (ulin multi plikatorin)
Parimet
gt Financat publike j ane zgje rim i financave Ie familjes Nese famjlja shpenzon me shume se te ardhural e saj atehere do It kete varferi dhe fa limentim E njejta vlen edhe per bLLxhetiniqeverine
gt Buxheti duhe( le jete i balancuar gt Borxhi qeveri tar eshte nje barre per brezat e ardhshem Financat modeme dallojne defic itin strukturor dhe ate ciklik
3 Me stabil izatore automatike nenku ptohen ato mekanizma qe stimulojne ose kontraktoj ne ekonomine ne momentet e duhura pa patur nevojen e nje ndryshimi nlt politikat ekonomike te vendi( ne ate periudhe kohore (Macroeconomics 5th edititon pg 382 (Mankiw G)
12
DEFICITI AKTUAL ~ DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
--y Deficiti aktual - perfaqeson deficitin faktik ne nje periudhl te dhene ---t Deficiti strukturoT - pjesa e deficitit qe vjen si rezultat i politikes fiskale aktive (psh ndryshimi i nannes sf taksave shpenzimet per arsim mbrojtje) - Deficiti ciklik- pjesa e deficitit qe percaktohet ne menyre automatike nga gjendja e eik]jl te biZllcsit
Per t~ sqaruar konceptet e mesipenne eshte e nevojshme te dime se
_ Buxheti aktual shpenzimet te ardhurat dhe deficiti faktik _ BLlxbeti strukturor shpenzimet te ardhurat dhe deficit nesc ekonomia funksionon ne kushtet e prodhimit potencial _ Buxbeti cikJik shpenzimet te ardhurat dhe deficiti nesc ekonomia funksionon nen ase mbi nivelin e prodhimit potencial
BUXHETI AKTUAL ~ BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN C1KLIK
25 L10jet e politikave fiskale
Ne pergjithes i dallojme keto Iloje te politikave fiskale
_ Zgjeruese akiive _ KuJizuese aktive _ Zgjeruese automalike _ Kujizuese automatike
L10iet - - litikes fiskal -Zgjeruese Kufizuese
Aktive
Automatike
Rritje e shpenzimeve qeveritare Ulje e taksave Os te dyja Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Ulje e shpenzimeve qeveritare Rritje e taksave Ose te dyja
Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Burimi Makroekonomia
13
Ne politiken fiskale zgjeruese aklive perfshihen veprime te paramenduara Ie qeveri se qe m sin shpenzimet qeveritare ulin taksat ose Ie dyja bashkeKurse poJitika fiskaJe active fi skale kufizuese kate beje me veprime te qeverise qe ulin shpenzi met qeveritare rrisin taksatose te dyja bashkeNder kaq karakte ristike e politikave fi skale kufizuese zgjeruese aUlomatike jane kompensimi per papunsine dhe asistencat sociale
26 Nderveprimet e politikes monetare dbc fiskalc
Politika mo netare (PM) dhe politika fi skale (PF) ndihmojne qe te nxJernn ekonomine nga recesioni
Te dyja keto po lilika jane te drejtuara kah menaxhimi i kerkeses agrega te (psh per tl mbajtur inflacionin nen kontrolJ)
Nevojitet nje koordinim ne mes Ie PF dhe PM Psh nese shteti deshiron Ie mse kerkesen agregate atehere ITit shpe nzimet qeveri tare
Ose per te mbajtur prodhimin ne ni velin e dhene atehere me ane Ie instrumenteve te politikes monetare i rrit normat e interest
Problemi identifikimi i ci kJeve it biznesit dhe ndryshimi nga nje politike ne tj etren
PM dhe PF duhet Ie kombinahen (koordinohen) per te eliminuar fenamenin e ngushtimit te shpenzimeve private (crowding-out) kur mten shpenzimet qeveritare
Sl MANIFESTOHET CROWDING OUT
)- Supozoj rne q~ qeveria nit shpenzimet e saja per mait re dhe sh~rbime
raquo Rritet GDP me shume se sa viera e shpenzi meve per shkak te multiplikatorit
~ Kjo ndikon ne tregun monetar duke rritur kerkesen plr para4bull
raquo Per shkak se oferta eshte e dhene (fikse) nitet norma e interest
)- Rritja e normes se interesit dekurajon shpenzi met qe jane te lidhura - qe jane te ndjeshme ndaj normes se interest
4 Makroekonomia fq ~ 115-118
14
o Si rezultat do te ulej efekti i politikes fiskale
Shenim Crowding-oullidhet me deficitin strukturor sepse kuf ekonomia eshte ne recesion atehere nuk ekziston crowding-oul
Paraqitja e crowding-out permes modelit AS=AD sipas pikepamjes klasike-monetariste
p
AS
E=E AD=AD
0=0 GOP reall
Shenim
KUT qeveria rrit shpenzimel qeverilare - rriter kerkesa per paro- kjo rril normen e interesit - zvogiHohen investimel private ne masii Ie njejii sa lea qenejillimisht rrltja e shpenzimeve qeveritare duke eJiminuar ejekJet e polilikesfiskale
15
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
Shteti paraqitet si punedhenes ne ndltnnanj et publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe siguri se
bull Pennes politikes doganore shteti rrit eksportin dhe zvoge lon importin e me kete zvogelon deficitin ne bilancin e pagesave dhe pltnnireson vleren e val utes kombetare
bull Me politi ken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin regjional dhe ne perm iresimin e stru lctures ekonomike
24 Politika fiskale Stabilizatoret kryesore automatik dbe disa parime
Stabilizatoret kryesore automaCik
lNdryshimet automatike te tlt ardhurave nga taksat taksat progresive (rrilet nonna e taksave me rritje n e te ardhurave) gt Psh nese bie prodhimi atehere te ardhurat nga laksat bien duke rritur keshtu rel ativisht te ard hurat e disponueshme e per pasoje edhe shpenzimet per konsum dhe investime 2 Pagesat per papunesine dhe pagesat tjera te transferueshme kur Tite t papunes ia rrite n benefitet per te papunet
Megjithate stabiI izato ret automatike ) kane dy mangesi
1 Efektet negative ne oferten agregate bull Taksat progresive mund te dekurajojne iniciativat dhe punetoret qlt te punojne me
Shurne bull Po ashtu ndikojne ni rri~en e infiacionit pasi ato e kufizojne prodhimin bull Pagesat e larta per te papun~t bejne qe tl papunet Ie qendrojne me gjate si Ie
Papune 2Problemi i penges~s fiskal e
bull Kur ekonomia rritet kita stabi li zatore e pengojnl rritjen (ulin multi plikatorin)
Parimet
gt Financat publike j ane zgje rim i financave Ie familjes Nese famjlja shpenzon me shume se te ardhural e saj atehere do It kete varferi dhe fa limentim E njejta vlen edhe per bLLxhetiniqeverine
gt Buxheti duhe( le jete i balancuar gt Borxhi qeveri tar eshte nje barre per brezat e ardhshem Financat modeme dallojne defic itin strukturor dhe ate ciklik
3 Me stabil izatore automatike nenku ptohen ato mekanizma qe stimulojne ose kontraktoj ne ekonomine ne momentet e duhura pa patur nevojen e nje ndryshimi nlt politikat ekonomike te vendi( ne ate periudhe kohore (Macroeconomics 5th edititon pg 382 (Mankiw G)
12
DEFICITI AKTUAL ~ DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
--y Deficiti aktual - perfaqeson deficitin faktik ne nje periudhl te dhene ---t Deficiti strukturoT - pjesa e deficitit qe vjen si rezultat i politikes fiskale aktive (psh ndryshimi i nannes sf taksave shpenzimet per arsim mbrojtje) - Deficiti ciklik- pjesa e deficitit qe percaktohet ne menyre automatike nga gjendja e eik]jl te biZllcsit
Per t~ sqaruar konceptet e mesipenne eshte e nevojshme te dime se
_ Buxheti aktual shpenzimet te ardhurat dhe deficiti faktik _ BLlxbeti strukturor shpenzimet te ardhurat dhe deficit nesc ekonomia funksionon ne kushtet e prodhimit potencial _ Buxbeti cikJik shpenzimet te ardhurat dhe deficiti nesc ekonomia funksionon nen ase mbi nivelin e prodhimit potencial
BUXHETI AKTUAL ~ BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN C1KLIK
25 L10jet e politikave fiskale
Ne pergjithes i dallojme keto Iloje te politikave fiskale
_ Zgjeruese akiive _ KuJizuese aktive _ Zgjeruese automalike _ Kujizuese automatike
L10iet - - litikes fiskal -Zgjeruese Kufizuese
Aktive
Automatike
Rritje e shpenzimeve qeveritare Ulje e taksave Os te dyja Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Ulje e shpenzimeve qeveritare Rritje e taksave Ose te dyja
Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Burimi Makroekonomia
13
Ne politiken fiskale zgjeruese aklive perfshihen veprime te paramenduara Ie qeveri se qe m sin shpenzimet qeveritare ulin taksat ose Ie dyja bashkeKurse poJitika fiskaJe active fi skale kufizuese kate beje me veprime te qeverise qe ulin shpenzi met qeveritare rrisin taksatose te dyja bashkeNder kaq karakte ristike e politikave fi skale kufizuese zgjeruese aUlomatike jane kompensimi per papunsine dhe asistencat sociale
26 Nderveprimet e politikes monetare dbc fiskalc
Politika mo netare (PM) dhe politika fi skale (PF) ndihmojne qe te nxJernn ekonomine nga recesioni
Te dyja keto po lilika jane te drejtuara kah menaxhimi i kerkeses agrega te (psh per tl mbajtur inflacionin nen kontrolJ)
Nevojitet nje koordinim ne mes Ie PF dhe PM Psh nese shteti deshiron Ie mse kerkesen agregate atehere ITit shpe nzimet qeveri tare
Ose per te mbajtur prodhimin ne ni velin e dhene atehere me ane Ie instrumenteve te politikes monetare i rrit normat e interest
Problemi identifikimi i ci kJeve it biznesit dhe ndryshimi nga nje politike ne tj etren
PM dhe PF duhet Ie kombinahen (koordinohen) per te eliminuar fenamenin e ngushtimit te shpenzimeve private (crowding-out) kur mten shpenzimet qeveritare
Sl MANIFESTOHET CROWDING OUT
)- Supozoj rne q~ qeveria nit shpenzimet e saja per mait re dhe sh~rbime
raquo Rritet GDP me shume se sa viera e shpenzi meve per shkak te multiplikatorit
~ Kjo ndikon ne tregun monetar duke rritur kerkesen plr para4bull
raquo Per shkak se oferta eshte e dhene (fikse) nitet norma e interest
)- Rritja e normes se interesit dekurajon shpenzi met qe jane te lidhura - qe jane te ndjeshme ndaj normes se interest
4 Makroekonomia fq ~ 115-118
14
o Si rezultat do te ulej efekti i politikes fiskale
Shenim Crowding-oullidhet me deficitin strukturor sepse kuf ekonomia eshte ne recesion atehere nuk ekziston crowding-oul
Paraqitja e crowding-out permes modelit AS=AD sipas pikepamjes klasike-monetariste
p
AS
E=E AD=AD
0=0 GOP reall
Shenim
KUT qeveria rrit shpenzimel qeverilare - rriter kerkesa per paro- kjo rril normen e interesit - zvogiHohen investimel private ne masii Ie njejii sa lea qenejillimisht rrltja e shpenzimeve qeveritare duke eJiminuar ejekJet e polilikesfiskale
15
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
DEFICITI AKTUAL ~ DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
--y Deficiti aktual - perfaqeson deficitin faktik ne nje periudhl te dhene ---t Deficiti strukturoT - pjesa e deficitit qe vjen si rezultat i politikes fiskale aktive (psh ndryshimi i nannes sf taksave shpenzimet per arsim mbrojtje) - Deficiti ciklik- pjesa e deficitit qe percaktohet ne menyre automatike nga gjendja e eik]jl te biZllcsit
Per t~ sqaruar konceptet e mesipenne eshte e nevojshme te dime se
_ Buxheti aktual shpenzimet te ardhurat dhe deficiti faktik _ BLlxbeti strukturor shpenzimet te ardhurat dhe deficit nesc ekonomia funksionon ne kushtet e prodhimit potencial _ Buxbeti cikJik shpenzimet te ardhurat dhe deficiti nesc ekonomia funksionon nen ase mbi nivelin e prodhimit potencial
BUXHETI AKTUAL ~ BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN C1KLIK
25 L10jet e politikave fiskale
Ne pergjithes i dallojme keto Iloje te politikave fiskale
_ Zgjeruese akiive _ KuJizuese aktive _ Zgjeruese automalike _ Kujizuese automatike
L10iet - - litikes fiskal -Zgjeruese Kufizuese
Aktive
Automatike
Rritje e shpenzimeve qeveritare Ulje e taksave Os te dyja Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Ulje e shpenzimeve qeveritare Rritje e taksave Ose te dyja
Kompensim per papunsine Asislence sociale
- - -
Burimi Makroekonomia
13
Ne politiken fiskale zgjeruese aklive perfshihen veprime te paramenduara Ie qeveri se qe m sin shpenzimet qeveritare ulin taksat ose Ie dyja bashkeKurse poJitika fiskaJe active fi skale kufizuese kate beje me veprime te qeverise qe ulin shpenzi met qeveritare rrisin taksatose te dyja bashkeNder kaq karakte ristike e politikave fi skale kufizuese zgjeruese aUlomatike jane kompensimi per papunsine dhe asistencat sociale
26 Nderveprimet e politikes monetare dbc fiskalc
Politika mo netare (PM) dhe politika fi skale (PF) ndihmojne qe te nxJernn ekonomine nga recesioni
Te dyja keto po lilika jane te drejtuara kah menaxhimi i kerkeses agrega te (psh per tl mbajtur inflacionin nen kontrolJ)
Nevojitet nje koordinim ne mes Ie PF dhe PM Psh nese shteti deshiron Ie mse kerkesen agregate atehere ITit shpe nzimet qeveri tare
Ose per te mbajtur prodhimin ne ni velin e dhene atehere me ane Ie instrumenteve te politikes monetare i rrit normat e interest
Problemi identifikimi i ci kJeve it biznesit dhe ndryshimi nga nje politike ne tj etren
PM dhe PF duhet Ie kombinahen (koordinohen) per te eliminuar fenamenin e ngushtimit te shpenzimeve private (crowding-out) kur mten shpenzimet qeveritare
Sl MANIFESTOHET CROWDING OUT
)- Supozoj rne q~ qeveria nit shpenzimet e saja per mait re dhe sh~rbime
raquo Rritet GDP me shume se sa viera e shpenzi meve per shkak te multiplikatorit
~ Kjo ndikon ne tregun monetar duke rritur kerkesen plr para4bull
raquo Per shkak se oferta eshte e dhene (fikse) nitet norma e interest
)- Rritja e normes se interesit dekurajon shpenzi met qe jane te lidhura - qe jane te ndjeshme ndaj normes se interest
4 Makroekonomia fq ~ 115-118
14
o Si rezultat do te ulej efekti i politikes fiskale
Shenim Crowding-oullidhet me deficitin strukturor sepse kuf ekonomia eshte ne recesion atehere nuk ekziston crowding-oul
Paraqitja e crowding-out permes modelit AS=AD sipas pikepamjes klasike-monetariste
p
AS
E=E AD=AD
0=0 GOP reall
Shenim
KUT qeveria rrit shpenzimel qeverilare - rriter kerkesa per paro- kjo rril normen e interesit - zvogiHohen investimel private ne masii Ie njejii sa lea qenejillimisht rrltja e shpenzimeve qeveritare duke eJiminuar ejekJet e polilikesfiskale
15
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
Ne politiken fiskale zgjeruese aklive perfshihen veprime te paramenduara Ie qeveri se qe m sin shpenzimet qeveritare ulin taksat ose Ie dyja bashkeKurse poJitika fiskaJe active fi skale kufizuese kate beje me veprime te qeverise qe ulin shpenzi met qeveritare rrisin taksatose te dyja bashkeNder kaq karakte ristike e politikave fi skale kufizuese zgjeruese aUlomatike jane kompensimi per papunsine dhe asistencat sociale
26 Nderveprimet e politikes monetare dbc fiskalc
Politika mo netare (PM) dhe politika fi skale (PF) ndihmojne qe te nxJernn ekonomine nga recesioni
Te dyja keto po lilika jane te drejtuara kah menaxhimi i kerkeses agrega te (psh per tl mbajtur inflacionin nen kontrolJ)
Nevojitet nje koordinim ne mes Ie PF dhe PM Psh nese shteti deshiron Ie mse kerkesen agregate atehere ITit shpe nzimet qeveri tare
Ose per te mbajtur prodhimin ne ni velin e dhene atehere me ane Ie instrumenteve te politikes monetare i rrit normat e interest
Problemi identifikimi i ci kJeve it biznesit dhe ndryshimi nga nje politike ne tj etren
PM dhe PF duhet Ie kombinahen (koordinohen) per te eliminuar fenamenin e ngushtimit te shpenzimeve private (crowding-out) kur mten shpenzimet qeveritare
Sl MANIFESTOHET CROWDING OUT
)- Supozoj rne q~ qeveria nit shpenzimet e saja per mait re dhe sh~rbime
raquo Rritet GDP me shume se sa viera e shpenzi meve per shkak te multiplikatorit
~ Kjo ndikon ne tregun monetar duke rritur kerkesen plr para4bull
raquo Per shkak se oferta eshte e dhene (fikse) nitet norma e interest
)- Rritja e normes se interesit dekurajon shpenzi met qe jane te lidhura - qe jane te ndjeshme ndaj normes se interest
4 Makroekonomia fq ~ 115-118
14
o Si rezultat do te ulej efekti i politikes fiskale
Shenim Crowding-oullidhet me deficitin strukturor sepse kuf ekonomia eshte ne recesion atehere nuk ekziston crowding-oul
Paraqitja e crowding-out permes modelit AS=AD sipas pikepamjes klasike-monetariste
p
AS
E=E AD=AD
0=0 GOP reall
Shenim
KUT qeveria rrit shpenzimel qeverilare - rriter kerkesa per paro- kjo rril normen e interesit - zvogiHohen investimel private ne masii Ie njejii sa lea qenejillimisht rrltja e shpenzimeve qeveritare duke eJiminuar ejekJet e polilikesfiskale
15
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
o Si rezultat do te ulej efekti i politikes fiskale
Shenim Crowding-oullidhet me deficitin strukturor sepse kuf ekonomia eshte ne recesion atehere nuk ekziston crowding-oul
Paraqitja e crowding-out permes modelit AS=AD sipas pikepamjes klasike-monetariste
p
AS
E=E AD=AD
0=0 GOP reall
Shenim
KUT qeveria rrit shpenzimel qeverilare - rriter kerkesa per paro- kjo rril normen e interesit - zvogiHohen investimel private ne masii Ie njejii sa lea qenejillimisht rrltja e shpenzimeve qeveritare duke eJiminuar ejekJet e polilikesfiskale
15
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
27 Politika fiskale dbe rrilja ekoDomike
Lidhja makroekoliomike midis politikes fi ska le dhe rritjes ekonomike per shume kohe ka terhequr vemendjen e ekonomist~ve Fatkeqesisht studimet e kryera ne lidhje me kete lidhje kane rezultuar te deshtuara Njl nga shkaqet kryesore te ketij deshtimi vjen per shkak te pamundesise per te ndertuar nje tregues te politikes fiskale Sipas Tanzi dhe Zee ( 1997) tre jane treguesit kryesor t~ politik~s fiskale
shpenzimel qevertare laksal
bull deficit buxhetor
Por literatura ekonomike nuk favorizon asnjerin ng8 kita tregues si perfaqesuesi me i denje i poJitikes fiskale Ne literaturen ekonomike asnje nga komponentet e politikes fiskale taksat shpenzimet qeveritare dhe defi9iti buxhetor nuk tregojne korelacion te forte me rrirjen ekonomike kur ala analizohen te vecante Mungesa e korelaeionit mund te jetl pasoje e pamund~sise qe seciJi nga komponentet buxhetore Ie ~rfaqsoje plotesisht pozieionin e poljlik~s fiskale NI studimin e tyre Baldaeci ptr 39 vende te mb~shtetura nga programet e FMN20 giate viteve 90 theksohet ne nuk gjeH~m nje lidhje positive midis konsol idimit fiskal dhe rritjes ekonomike ne Benin Gambia Lesotho Ish Republilca JugoslJave e Maqedonlse Senegal ose Tanzania ku te gjithe e kishin defiyitin buxhetor ( pa grantet ) me te vogel se 25 te PBB gjate 90 Vendet qe jane nen programin e FMN keshillohen qe te mbajne nje nivel deficiti buxhetor te ulet me qellim qe t~ garantohet ambjenti i nevojshem per nje rritie ekonomike5 te qendrueshme Faktikisht nga studimi i kryer ne keto vende konkludohet se zgjedhja e politikes fi skale kushtezohet nga kushtet specifike qe ka nje vend dhe nuk mund te perdoret nje model i njejte per te gjitha vender Pavaresisht se nuk eshte gjetur nje lidhje e qendrueshme empirike midis politikes fiskale dhe rritjes ekonomike roli i politikes fiskale ne zhvillirnin ekonomik eshte thelbesor Teorikisht pranohet se nje polilike fiskale ekspansive do Ie rrise kerkesen agregate e eila do te rezultoje me rritje te prodhimit Ne nje model s imulimi per ekonomini turke Osdemir ( 2003) konk1udoi qe politika fiskaJe ndikon ne nivelin e rritjes ekonomike Rezultatet e simulimit treguan qe sa m~ e lart~ te jete pjesa e shpenzimeve pubJike per infrastrukturen ne totalin e shpenzimeve publike aq me e lane do t~jete rritja ekonomike
Nje rol tecentr t~ rendesishem qe luan politika fiskale ne ITitjen ekonomike eshte ndikimi i saj ne stabilizimin makroekonomik Nje ekonomi me nje mjedis makroekonomik te paqendrueshem ne nje bote me kontrata nominale do te mse riskun e marreveshjeve afat gjala duke ndikuar keshtu ne reduktimin e prodhimit Nje nga (reguesit kryesore me ndikim H~ ndjeshem ne luhatshmerine e prodhimit eshte niveli i ndryshueshmerise se ymimeve Nje ekonomi me nje nonne inOaciani te paqendrueshme dhe te larte do te rrise koston e biznesi t duke ndikuar negalivisht ne aktivitetin ekonomik Polilika fi skaJe mund te ndikoje ne ni ve lin e inflacionit nepennjet shurne kanaleve si nepermjet nivelit te taksave ashtu edhe nepermjet nivelit te konsumit publik dhe nivelit te defiyitit buxhetor Rother ( 2004 ) duke perdorur te dhenat per 15
~ Benos N (2009) Fiscal policy and economic growth empirical evidence from EU countries MPRA Paper No 19 J74 posted 11 December 2009
16
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
shtete t~ OEeD gjat~ 35 vileve Ie fundi konldudoi qe luhatja e polirikes fi skale ka ndikuar ndjeshlm ne luha~en e nivelit Ie inflacionit me nje efekt negativ ne nivelin e prodhimit 5ipas vleresimeve Ie FMN-se roli i politikes fiskale ne Shqiperi gjate dekades se fund it ka luajtur nje rol Ie rendesishem ne stabilizimin makroekonomik duke rezultuar me nje nonne inflacioni te ult dhe nive II borxhit puhlik qe vleresohet i qendrueshem6 Por ne vitel e fundit dhe vleresimet optirniste Ie dikurshme Ie FMN-se rrezohen sepse ne lidhje me borxhin publik jemi ne nje pozicion jo te kendshem per te mas lhlne kritik Pefsa i perket borxhit te brendshem publik mbeshtetur oe ci lesine e pamohueshme Ie shi frave mund Ie themi se Shqiperia ka nivelin me Ie larte Ie borxhit publik ne rajan renamen I cili ka ngjallur shqet~simin e institucioneve nd~rkomb~tare t~ cilat e kusht~zojne ndihmen apc kredite e tyre me uljen e borxbit Borxhi publik eshle 5875 e PBB ne vitin 2011 Ne fund Ie vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 7725 miliarde leke ose 5875 te PBB Ky Slok pernehel ng
(i) borxhi i Qeverise Qendrore 5874 te PSB (i i) borxhi i pushtetit lokal me 002 Ie PBB sipas Ie dh~nave nga Ministria e
Financave N~ krahasim me vitin 2010 borxhi i Qeverise Qendrore eshte rrilur me rreth 8 ndersa borxhi i pushtetit lakal ka shenuar rritje prej 48 Sipas afatit o rigjinal te maturimit struktura e stokut Ie borxhil perbehel nga borxhi afatshkurter 33 dhe afatgjate 67 Ne lidhje me borxhin e brendshem me financim afatgjate duhet theksuar se gjate vitit 20 J 1 Minislria e Financave ka vazhduar politiken e saj Ie emetimit kryesisht tt instnunenteve afatgjate te borxhit Pfr rrjedhoje struktura e borxhit Ie brendshem shteteror sipas instrumenteve ka ardhur duke u ptnniresuar ne favor te instrumenteve afatgjate te ciJet perfaqesojn~ 4385 Ie tij kundrejt 424 ne fund Ie vitit 2010 Kele situate problematike mund ta konkrelizojme dhe ne menyre tabelare
Borxhi total publik ( PSS) 60
59
58
57
56
55
54
53
52
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi FMN
6 Vleresime t~ FMN
17 f~
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
Sipas Departamenrit te Shterit Amerikan Qeveria ndoqi nje polilike fiska le ekspansioniste duke rezultuar me nj l deficit buxhetor jo te qendrueshem Papunesia mbeti e lart~ veyanerisht n~
-qytete dhe zona veriore ku aktiviteti ekonomik ka qenl mjafi i ulet ~rv~ kontrabandes Ky konkluzion eshte perdorur si shembull per Ie rreguar qe politika f(skale ekspansive nuk prodhon gjithmone rritje I~ ekonomise Politika fiskale e ndjekur pas kri~s ekonomike sociaJe te vitit 1997 eshle bazuar ne dy konsiderata ne rritjen e Ie ardhurave buxhetore dhe uljen e defiyitil buxhetor Ne fund te vitil 2004 te ardhurat latimore gjate kesaj periudhe jane rritur me 6 perqind Ie PBB dhe defiyiti buxhetor eshte ulur me 8 perqind te PBB
Rritja e Ie ardhurave tatimore dhe ulja e denyitit buxhetor ka bere te mundur qe nnancimi i ekonomise te rritet si nga sektori public ashtu edhe nga sektori privat Ulja e metejshme e deficitit buxhetor si pasoje e rritjes se te ardhurave buxhetore dhe shkurtimit te shpenzimeve jo produktive ( shpenzimet administrative ) do te ndikojne pozitivisht ne rritjen e prodhimit te brendshem Parashikimi j bere p~r here U pare gjale viteve te tranzicionit i buxhetit te vitit 2005 me nje nivel pozitiv te kursimeve publike ( te ardhurat buxhetore minus shpenzimet korrente ) konkludojme se do te ndikonte pozitivisht ne rritjen e investimeve ne ekonomi Penniresimet qe po i beheshin sistemit Ie taksave si ne anen e nderhyrjeve ne liampie ashtu edhe ne administrimin e tyre do tl shoqeroheshin me efekte pozitive ne rritjen e prodhimit Ulja e nonnes se tatimit mbi fitimin nga 25 plrqind ne 20 perqind ne yitin 2006 do te rriste kursimet e korportave duke rritur k~shtu edhe investimet ne ekonomi Nje rol te konsiderueshem ne zhvillimin ekonomik afatgjale ka patur edhe procesi i decentraJizimit fiskaL Ky proyes ishte projektuar te ndikonte si n~ rritjen e efiyen~s se perdorimit te fondeve buxhetore ashtu edhe ne rritjen e te ardhurave te pushtetit vendor Te ardhurat e pushtetit vendor ne vitin 2005 parashikoheshin ne nivelin prej 103 miliard Jeke nga 29 miliard leke ne vitin 20007 duke rritur keshtu shpenzimet e pushtetit vendor nga 6 miliard leke ne 2000 ne 176 miliard ne 2005
7 Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabilizers in the 1990s and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
18
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
Ka pitulli III
Zhvillimet liskale ne Shqiperi ne kontekstin e krizes ekonomike
31 Burimet e rritj_s ekonomike dhe _fekte e krizes globale
Nje nga centshljet themelore Ie politikave e konomike dhe atyre Ie qeverisjes eshte it sigurojne nje nitje ekonomike te qendrueshme Rritja ekonomike ka qene ne qender te ~o qeverie dhe force politike ne vend te pakten qe prej vitit 2000 Megjithese per kete dhjetvje~ar vlerat e rritjes kane qene Ie kenaqshme situata makroekonomike ndryshoi ne Ire vitel e fundit Efektet negative u shfaqen kryesisht ne vitin 20098 vii ne te cilin u shfaqen edhe elementet e krizes globale Zhvillimet makroekonomike ne vend ampjate ketij viti u formuan ne kontekstin e krizes globale financiare dhe Ie ekonomise reale 1 vetmi element pozitiv ishte se ekonomia shqiptare u prek me pak nga kriza se vendet e tjeTa te Europes Juglindore pershkak te nj~ shka1Je me te ule Ie hapjes ndaj ekonomisi bolerore ne krahasim me k~to ve nde Rritja ekonomike vlerisohet te kett qene rreth 3 prqind per vitin 2012 sipas FMN si pasoji e nje ngadalesimi te ritmeve te saj ne tre tremujoret e pare ti vitie Ky ngadalisim i rritjes ekonomike deshmon edhe njehere pavaresisht te gjilhave se ekonomia shqiptare ~shte prekur seriozisht nga kriza globale Sipas Bankes se Shqiperise ne kele skenar nderkombeta r rritja ekonomike ne vend u ngadalesua s i pasoje e ngadalesimit te kerke~ se brendshme dhe te jashtme ne prani tE shtrengimit te likuiditeteve dhe reduktimit tE flukseve hyrese vaJutore Kerkesa aggregate si nje ga burimet e nitjes peso i ulje si pasoje e reduklimit te konsumit investimeve private dhe kerkeses per eksporte Gjithashtu vihet re edhe nje ulje e importeve sidomos e mallrave kapitaie te eilat se bashku me uljen e remitaneave dhe kufizimin e kreditimit ndikuan drejperdrejt ne invest imet private Gjithashtu rrilja e shpenzimeve qeveritare ne gjysmen e pare te vitit zhvleresimi i Jekut nitja e defiyitit ndikuan ne frenimin e investimeve private Per shkak te efekteve te krizes globale u krijua nje klime pasigurie e ei la yoi ne ulj en e konsumit dhe mtjen e kursimit ne vend E njejta s ituate jo e favorshme paraqitel edhe ne vitin 2013 Rritja ekonomike ka mbetur pothuajse ne te njejtat viera me nje vir me pare iarg parashikimeve optimiste Edhe per periudhen 2011 - 2013 vlerat e rritjes ekonomike parashikohen te mos ken~ ndonje permiresim te ndjeshem per (U afruar me vlerat histoike le saj 5 - 6 perqind Kriza Greke e eila vazhdon prej muajsh mund te jete kercEnim real per ekonomine shqiptare pr dy arsye numrit le madh te emigrant~ve shqiptare atie dhe nurmit te madh te bizneseve greke ne Shqiperi ku nder me kryesoret jan sektori bankar e tel efonia celulare por edhe sektore te tjere si ndirtimi tregetia turizmi etj Efekti direkt Jidhet me investimet ku greqia eshte nje nga investitoret kryesore dhe nje ulje e investimeve do te ndikonte negativisht ne rritjen ekonomike ne punesim ne rritj en e var~rise etj Pervey efektit negaliv te krizes shume ekonomisle mendojne se burimet e deritanishme te rritjes ekonomike jane konsumuar Pra problemi i ritmeve te ulta te rritjes nuk vjen vetem si pasoje e krizes Sikurse u pennend mesiper burimet kryesore te ni~es per kete periudhe 20 vj e9are kane qene te ardhurat nga emigracioni donacionet e shumta nga qeveri dhe organizma nderkombtare
B Zhvillimi financiar dhe ITitja ekonomike Rasti i Shqiperise buletini ekonomik vellimi numer 2 shtator 2009
19
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
kredite e buta dhe ndihmat e huja privatizimet masive Ie ciJat kane Jejuar buxhetin e shtetit te beje shpenzime dhe te kete ni ve le te moderuara te defi~itit buxhetor vetpunesimi ne bujqesi zgjidhja e problemit te papunesise nepennjet emigracionit kryesisht ne vendet fqinje zgjerimi i madh i sektorit Ie ndertimit etj Remitancat nuk mund te konsiderohen me nje burim i rendesishem dhe j vazhdueshem i rritj es ekonomike ne Shqiperi Qe prej vitit 2006 ndihet nje tendence ne renie e cila parashikohet H pasqyroje nje humbje ne buxhet ne masen Yz - I perqind e PBB ne vit per periudhen (2010 shy2013) ne varesi te skenareve54 qe do I shkaktonin kete ulje Pra per dekaden ne vazhdim efekti i remitancave do Ie jete gjithnje e me i vogel Gjithashtu donacionet ndihmat dhe kredite e buta jane minimizuar Edhe burimet e tjera duket se jane drej t ezaurimit
Sigurimi i nje rritje te qendrueslune per vitel ne vazhdim duhel Ie arrihet nennjet faktoreve dhe burimeve Ie Ijera Periudha e Iranzicionil e orientuar drejt politikave baze si liberalizimi i tregtise stabilizimi makroekonomik konsolidimi fi skal rritja e privatizimeve etj eShle drejt fundit Prandaj politikat duhen drejtuar ne nivele sektoriale si bujqesia energj itika industria diversifikimi i produkteve nilja e konkurueshmerise aplikimi i teknoJogjive te perparuara hannonizirni i politikave arsimore me nevojat e e konornise dhe bizneseve perfshirjen me te gjerl te popullsisi ne plrfitimet nga nitja ekonomike etj
32 Performanca fiskale
Performanca fiskale e sektorit publik eshte vendimtare per rrugen e vend it drejt anetaresimit ne BE Mbeshte~a e koordinuar riga o rganizatat nderkombetare ka qene e fokusuar veyane risht mbi permiresirn in e menaxhimit financiar publik Ne periudhen direkt para ftlJimit Ie krizes ekonomike globa le politika fiskale e ndjekur ka kontribuar pozilivisht ne ecurine e pergjilhshme te ekonomise Politika tiskale ndjekur ne kele periudhe mund te konsiderohet pergjithesisht e shtrenguar Deficiti buxhetor ka shenuar nivele me te uleta se ai i planifikuar Viti 2007 ve9anerisht perkon dhe me realizimin e disa refonnave Ie rendesishme ne ekonomi Disa nga reformat me Ie rendesishme lidhen me pennirlsimin e administrimit Ie taksave dhe shpenzimeve publike reduktimin e metejshem te tarifave doganore mbi nje sere produktesh ne perputhje me detyrimet qe rrj edhin nga marreveshja e tregti se se li re me Bashkimin Europian riorganizimi dhe forcimi i mbikeqyljes sl sektorit financiar si dhe krijimi i Qendrls Kombetare te Regji strimit9
Si rezultat i strategjive dhe politi kave te Ministrise se Financave nt drejtim te red uktimit te riskut fi skal dhe njekohesisht te ruajtjes sl stabilitetit makroekonomik ne vend deficiti ka ruajtur nje ni ve l tl qendrueshem dhe duke respekruar vleren limit te percaktuar Ndryshe nga dy vilet paraardh(se deficiti u financua kryesisht nga te ardhurat e privatizimit dhe u shenua nj t renie e ndjeshme e peshes se financimit Ie deficitit me ant te emelimit te letrave me vlere Politikat fi skale ne drejtim te te ardhurave kane pasur si objektiv kryesor stimulimin e bimesit dhe rritjen e niveJit t~ te ardhurave nga taksat Nga kendveshtrimi i shpenzimeve buxhetore politika fiskale ka synuar rritj en e pagave ne sektore te ndryshem Ie ekonomise me perparesi arsim e shendetes i si edhe reduktimin e kontributeve te sigurimeve shoqerore Ne vitet 2008middot2009 politika fi skale ka patur njt karakter ekspansioniSl Ky karakter eshte reflektuar ne zgjerimi n e investimeve publike
Ministria e financave Programi Ekonomik dhe Fiskal 2006-2008
20
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
dhe te deficitit buxhetor Niveli r borxhit qeveritar shenoi mtje gj ate vitit 2008 por duke mbetu r brenda nivelit tavan prej 60 Mcgjithate ~rmiresimi i administrimit te borxhit publik ne drejtim te zgjatjes se afatit te maturimit dhe diversifikimit te burimeve Ie financimit eshte zhyillim pozitiv qe ka ndihmuar rifinanc imin e borxhit dhe kontrollin e impaktit te kostos sf tij nf treguesit e buxhetit Borxhi qeveritar Ra vazhduar lTitjen pas v iti t 2008 duke arritur nf 7 1 te PBB-se ne vitin 2014 Pergjith~sisht kontributin me te madh ne kerf lTitje e ka dhene borxhi I jashtem Rritja e borxhit u shkaktua nga poJitika fiskale li berale nevojat per te mbeshtetur sektorin energjitik dhe goditjeve te j ashlme nga kriza g lobale Gj ithashru niveli i borxhit ne vitin 201 3 u rrit me tej per shkak te njohjes se detyrimeve te prapambetura ndaj sektorit privat prej 52 Deficiti buxhelor per vitin 2008 vleresohet te kete amlur ne 57 Ie PBB-se duke u thelluar me rreth 22 pike perqindjeje ne terma vjetore Kontribuues i kryesor ne zgjerimin e metejshem te deficitit fiskal jane shpenzimet per investime IO Penniresimi i administrimit te shpenzimeve kapitaleU
ne~rrnjet nje rishpemdarjeje te fondeve drejt projekteve me te medha ka perfaqesuar nje prej perparesive te politikes fiskale gjate vitit 2008 Ky vit fiskal eshte karakterizuar nga nje ni vel relativisht i lart shpenzimesh kapitale krahasuar me vitet paraard hese nje pjese e konsiderueshme e te cilave ~rfaqesohet nga shpenzimet per ndertimin e segment it rrugor Rreshen - Kali mash Politika fiskale per kete periudhe kohore e karakterizuar pergjith~sisht nga nje natyrt ekspansioniste ka shtrbyer s i nji slimul fi skal per ekonomine Shpenzimet buxhetore jane perqendruar kryesisht ne tremujorin e d yt~ dhe ate te katert te viti Sikurse dhe ne dy vitet paraardhese shpenzimet jane perqendruar gjeresisht ne muajt e fund it te vitit duke ushtruar presione rritese ndaj nonnave te inleres il ne tregun e letrave me vlere te qeverise
Edhe gjate vitit 2009 politika fiskale u karakterizua nga nje natyre ekspansioniste e eila krahas stimulit monetar ka ndihmuar ekonomine ne gjenerimin e noonave pozitive te rriljes Deficiti u zgj erua me ritme te larta sidomos pas tremujorit te parI duke u vleresuar ne fund te vitit 2009 nl rreth 7 te PBB-se Burimet kryesore t financimi t te deficitit ishin te ardhurat nga privatizimet dhe kredia sindikale Zgjerimi i deficitit ndi koi ne kere menyre dhe ne rritjen e stokut te borxhit publik Rritja e borxhit publik dhe deficitit buxhetor gjate vitit 2009 si pasoje e stimlljve fi skale ne kuader te gjallerimit te ekonomise beri te domosdoshem nd ryshimin e ka hut te politikes fiskae ne vilin 20 I O
Nderkohe gjate vitit 2014 pol itika fi skale i eshte rikthyer natyres konsoliduese Niveli i lane i borxhit publik nuk la hacentsire per ndjekjen e njl politike fiskale stimuluese Procesin e konsolidimit fi skal e ka drejtuar rrilj a e te ard hurave latimore nderkohe qe impulsi fiskal i gjeneruar nga shpenzimet primare korente eshte neutralizuar ns a fitmet renese te shpenzimeve kapitale Programi i konso lidimit fi skal qe filloi ne vitin 20 14 dhe eshte perfshire ne kuadrin fiskal afatmesem synan reduktimin e borxhit qeveri tar ndaj PBB-se duke filluar prej vitit 20 15 Reformat fiskal e duke perfshire edhe ato qe lidhen me te ardhurat nga taksat dhe menaxhimin e financave publike do te jene refonna kyc Paketa fi skale e vitit 20 14 perfshiu vendosjen e nj e takes progresive mbi te ardhurat personale modifikime te tat imit mbi fitimin dhe reformen akcire Masa te metejsrune jane te nevojshme per te penniresuar administrat~n tatimore edhe pse
10 Banka e Shqiperise Raporti vjetor 2008
21
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
masa te tilla ka te ngjare Ie japin perfitime vetem ne pcriudhen afatmesme Permiresimi mbledhjes 51 taksave eshte nje nga objektivat kryesore Ie vilie aktual
Ligji vjetor i buxhelil per vitin 2015 ka prezantuar masa fiskale per Ie hyrat dhe shpenzimet qe synajne nje uJje teo deficitit fiskai Nje tjeter objektiv kryesor eshte ulja e niveleve Ie borxhit ndaj PBB-se duke siguruar nivel te qendrueshme per nje vend ne zhvillim per Ie mas cenuar qendrueshmerine afatgjate Politi kat fiskale do te fokusohen ne efikasitetin e shpenzimeve pub like prioritetin e shpenzjmeve Ie politikave me ndikime Ie me-dha duke hapur perspektiva te reja per investimet e seklorit prival promovimin e fitimet e efikasitelit rritjen ekonomike dhe punesimin Borxhi publik i Shqiperise parashjkohel te zbrese nen 60 nga 2019 si rezultat I niveleve me Ie uleta te deficitit dhe rritjes se PBS-sl Megjithate kushtet e dobeta ciklike caktojne nje limit maksimal per nivelin e permiresimit te vendit pa shkaktuar pasoja negative ekonomike dhe sociale
Qeveria e Shqiperise eshte duke zbatuar nj sere reformash me qellim mtjen e eficienCe5 ne kryerjen e shpenzimeve Gjithashtu refonna thelbesore duhet te ndennerren ne drejtim te sistemit te sigurimeve shoqerore dhe sektorit energjitik Sistemi i pensioneve eshte aktualisht ne deficit dhe me parashildmin per plakjen dramalike te populisise gjate dekadave t~ ardhshme ajo nuk do tt jete ne gjendje per te perbaluar rritjen e k~rkesave per pensione Farcimin i kuadrit fiskal dhe rritja e pergjegjesise dhe pergjegishmerise per perdorimin efektiv dhe efikas te burirneve financiare pubJike jane prioriter kryesore per qeverine
33 Zbvillimel fiskale gjate 9-mujoril Ie 2014
Buxheti i konsoliduar - Te ardhurat e buxhetit te konsoliduar per periudhen 9-mujore arrilen ne 2667 miliarde LEK ose 31 miliarde LEK me shume se e njejta periudhe e nje viti me pare me nje rritje prej 132
)gt Te ardhurat nga Grantet aniten ne 74 miliarde LEK ose 39 miliarde me shume se 9shymujori 2013
)gt Te ardhurat nga tatimet dhe doganatjane rreth 866 miliarde LEK ose 244 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje prej 15 per qind me shume krahasuar me nje viti me pare
)gt Te ardhurat nga pushteti vendor amten ne 97 miliarde LEK ose rreth 16 miliarde LEK me shurne se 9-mujori 2013 me rritje vjetore prej 20 per qind me shume
gt Te ardhurat nga fondet speciale arriten 4695 miJiarde LEK ose 255 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritje vjetore 6 per qind
11 Ministria e Finances 2013
22
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
raquo Te ardhurat jo-tatimore kane qene per kele periudhe rreth 16 miliarde LEK ose 14 miliarde LEK me pak se 9-mujori 2013 me renie vjetore prej -8 perqind
Shperndarja e te ardhurave sipas burimit - Ne periudhen janar-shtator 20 14 te ardhurat tatimore per~jne rreth 912 ~r qind nga 91 4 per qind te te ardhurave ne buxhetin e konsoliduar ne periudh~n e vilil t~ kaluar grantet rrelh 28 per q ind nga 12 pltr qind vit in e kaluar dhe te ardhuratjo-tatimore 6 pamp qind nga 74 ~r qind t~ 10lalil ne buxhetin e viti t 20 13
Tl ardburat nga (atimer dhe dogaoaf - Per 9-mujorin 20 14 ato kane rritur peshen e tyJe ne tOlalin e te ardhurave te buxhetit tl shtetit Keshtu per 9-mujorin 20 13 te ardhurat nga tatimet dhe doganat per~nin 688 per qind te total it Ie II ardhurave te buxhetit tl shtetit ndersa per 9-mujorin 20 14 jane rritur me 12 ptlr qind duke ~rbere k~hru 70 per qind Sipas agjencive 1 mbledhjes adm inistrata doganore ka mbledhur 11004 miliard LEK ose 127 miliarde LEK me shume se 9-mujori 20 13 me nje rrilje vjctore prej 131 ~r qind Admin istrata tatimore ka mb1edhur 121 miliarde LEK ase 159 mitiarde LEK me shume se 9-mujori 2013 me nje rritjevjetore prej 152 per qind
34 Analiza sipas te ardburave
A Tatimet mbi konsumin Tatimi mbi Vleren e shtuar - Nga Tatimi mbi Vleren e Shtuar l2 jane mbledhur gji thsej per 9-mujorin 9 19 miliarde LpoundK ose 162 per qind mE shume se nje vit me pare nga te cilat 778 per qi nd eshte TVSH e mbledhur ne import dhe 2235 per qind TVSH e mbledhur brenda vend it duke ndryshuar raportin e varesise Sf te ardhurave nga TVSH importle brendshme me I I pe r qind Per 9-mujorin 2013 te ardhurat nsa TVSH ne import perrenin 788 tt TVSH totale dhe TVSH e brendshme perbente 2 12 per qind Kjo levizje e vogel drejt rritjes ~ TVSH se brendshme tregon rritje te qarkullimit te brendshem te mall rave dhe sherbimeve
B Tatimi mbi Vlereo e Shtllar De import TVSH e mbledhur ne import per 9-mujorin 2014 eshte 714 miliarde LEK ose 91 miliarde LEK me shume se 9-mujori 2013 Viera e importeve eshte rritur me II per qind ne krahasim me 9-mujorin 20 13 ndersa sas ia e importeve eshte rritur me 42 per qind
Pergjate gjithe muajve te vi tit 2014 rritj a nga TVSH ne import ka qe ne konstante dhe e forte yfare tregon per nje perform ace te mire te administrates doganore duke mwe ketu ne konsiderate edhe faktin se Paketa f iskale 20 14 si dhe giate vilit 20 14 jane ndtrmarre poli tika perjashtuese nga pagesa e TVSH ne funksion te zhvillimit te sektoreve te vecante te ekonomise ne perputhje me programin e Qeverise
12 Ligj i Nr7928 date 2704 1995 Per Tatimin mbi Vleren e Shruar
Z3
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
Minuset e krij uara nga keto politikajo vetem q~ nuk kane ndikuar ne uljen e te ardhurave nga TVSH ne imporl por ne saj te mireadministrimit doganor eshte arritur mbulimi ketyre efekteve negative dhe eshte arri tur nje mbi- perforrnance per kete ze
C Tatimet mbi konsumin Akciza - Te ardhurat gjithsej nga Akciza ptr periudhen janar shyshtator arriten ne rreth 293 miliarde LEK 13 per qind me shurne krahasuar me te njej tin periudhe Ie vitit 2013 Nga mallrat e fo rta rezu ltojne me renie te ndjeshme kundrejt 9shymujo ril Ie nje viti me pare cigarel dhe birra perkatesishl me -88 dhe -82 dhe me rritje karburantet dhe kafja perkatesi sht me 96 dhe 47 Ulja e importeve te birrcs eshte e shoqeruar me dukurine e rritjes se prodhimit vendas ku vI en U pennendet ulja e importeve te birres dhe e rriljes njekohesisht Ie prodhimit vendas per kele artikull
Ulja e importeve Ie cigareve per 9-mujorin 2014 eshte i argumentuar ne kuader Ie rritjes se importeve ne muajin e fundit Ie vitit 20J3 ne masen 174 krahasuar me dhjetor 2012 duke krijuar stok per muaj t e pare te vi tit 2014 si rezultat i lan9imit te Pakets Fiskale 20 14 me rritje te akcizes se c igareve
D Taksimi i tregtise nderkombetare Taksa doganore - Te ardhurat nga taksa doganore per periudhen janar - shtator 20 14 jane rreth 42 miliarde LEK dhe krahasuar me te njejt~n periudh~ te vitil 20 13 t~ ardhurat nga kjo taksijane rritur me 6 per qind Rritja e te ardhurave nsa taksa doganore eshte e shoqeruar me argumentin e rritj es se importeve dhe te ardhurave nga TVSH ~r arsye se niveli mesatar i taksimil ~r shkak Ie zbatimit te Mamveshjeve te Tregtise se Lire eshte ulur nga 14 per qind ne 13 per qind
E Taksimi i te ardburave Tatimi mbi te Ardburat Personate - Te ardhurat nga talimi mbi te ardhurat personale arriten ne 205 mili arde LEK per periudhen janar-shtator ose 12 miliarde LEK me pak se 9-mujori 20 1313 me nje ulje vjetore prej -5 6 per qind Ky ze ka ecur mire ~r periudhen 8-mujore 20 14 me nje minus prej vetem 033 miliarde LEK Ecuria e mire e ketij tatimi bazohet ne faktin se me kett ze perfShihen disa taksa ku me e rendesishmja dhe me me peshe ne totalin e kesaj takse eshte 18timi mbi Ie ardhurat personale nga punesimi Nga J janar 2014 18timi mbi te ardhurat personale nga punesimi u ul per rreth 97 tt tatalit te te pun~suarve ne rang vendi po litike kjo e ei la solli nje kosto negati ve ne te ardhural nga kjo takse te vleresuara me minus 15 miliarde LEK (tatimi mbi tt ardhurat personale nga punesimi) Nga te dhenat e 8-mujorit 201 4 konstatohet se efekti negative ne te ardhura eshte ml i theile sepse vetem p~r 8-mujor jane Ioijuar minus 15 miliarde LEK nsa kjo takse ne krahasim me te ardhurat e 8-mujori t 2013 qe duke shtuar edhe minusin e vleresuar prej -15 miliarde LEK vj etor konstatohet se efekti negativ nga kjo mase ~shte shume i madh Kjo ulje ne te ardhura shihet kryesisht tek te ardhurat e sektorit publik per t~ cilet paga mesatare eshte 56 mij~ LEK 9ka do le thote se norma efektive e tatimit mbi pagen p~r kete kategori te punisuarish ~shte mlt e vogel se 10 pra 18 miliarde LEK te ardhura me shume jane akorduar per te gjithe punonjesit e administrates publike ne saj te po litikes qeverisese per uje e tatimit mbi pagen
13 Udhezimi i Ministris~ se Financave Per lafimin mbi Ie ardhural ne Republiken e Shqiperisemiddot nr 16 dl 250720 13
24
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
Ndersa nese shohim Ie dhenat e tatimit mbi pagen per sektonn priva~ konstatohet se jane rritur te ardhurat me vetcm 174 milione LEK per B-mujorin 2014B-mujorin 2013 Kjo per arsye se taksa progresive eshU shoqeruar me fenomenin e nendeklarimit te pageses reale ne sektonn -privat per efekt te pagimit te nj e takse me te ul et Pergjate 8 muajve te pare U~ vitil 2014 v~rehet se pavaresisht nga ulja nc U~ ardhura e kesaj takse oe saj tt mireadministri mit latimor tf gjithe u rat e tjere Ie tatirnit mbi te ardhurat personaie kane pasur nje trend rrites ne krahasim me B-mujorin 2013 Ie tilla si tatimi mbi dividentin dhe aksioner eshte rrirur me 68 per 8-mujorin 2014 ne krahasim me 8-mujorin 2013
35 Veprimtarite pothuajse fiskale
Stoku i borxhit te garantuar ne 30 092016 arrin oe rreth 55 miliarde leke ose 37 e PBB Garancite e leshuara ne tregun e brendshem perfaqesojne 554 te stokut te garancive gjithsej ose 304 miliarde Jeke Nderkohe garancite e leshuara kundrejt kreditoreve Ie huaj zene rreth 446 te stokut te garancive ose 245 rniliarde leke 14 Sektoret qe kane pemtuar me shurne nga emetirni i garancive qeveritare jane
i) Energjia (837) ii) UjesjeJles - KanaJizime (7 29) iii) Media Vizive (388) iv) Transporti (26)
Grafik 1 Garancilif sipos sektorifve ekonomikif - - - - - --- _
BuJqhl Ttl 105 UJ_j_1I6
__
729Modi Vldv
Tntnsportl
261
Burm Ministria e Financave (2016)
H Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjelikes Drejtoria e Pergjithshme e Politikave -Strategjia e Zhvi llimit te Biznesit dhe Investimeve
25
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
Te gjitha garancit~ e brendslune jane emetuar ne favor te sektorit energjitik ku hUamarres ka qene KESH sha dhe kreditore bankat tregtare te ni ve lit te dyte (konkrelisht RZB me 70000 ISP Bank me 171 KESH me 02 dhe Societe Generale me 2 7 Ie shumes se pergjifhshme)
KAPITULLI -IV
4 Efektet e programit ekoDomik dbe fiska12014-2016 De shqiperi
41Kuadri I pergjitbsbem I politikave dbe objektivat
Programi Ekonomik e Fiska 2013 bazohet ne igjin Per buxhetin e vitit 20141S Kuadrin Makroekonomik dhe Fiskal 20 I 5-20 17 16 dhe n~ raportin e fund it Ie Politikes Monetare Programi Ekonomik e Fiskal 2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 Objektivi kryesor i politikave ekonomike ne kuadrin afatmesem eshte ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe vazhdimi i reformave strukturore ne menyre qe Ie krijohen kushtet e nevojshme qe ekonomia Ie veproje ne shtegun e rriljes potenciale
Politika fiskale ~r periudhen 2014 - 2016 do te jete e orientuar ne nj~ trajektore te konsolidimi fiska Ajo synan me se pari vendosjen e financave publike ne nje trajektore te qendrueshme si nje prej shtyllave kryesore te rritjes ekonomike dhe zhvillimit Ie qendrueshem Ie vendit Hartimi i politikes fiska1 e per periudhen afatmesme ne vij im eshte konsultuar ngushtesisht dhe me Fondin Monetar Nderkombetar (FMN) dhe me Banken Boterore (BB) Ajo eshte gjithashtu ne p(rputhje t~ plote me gjetjet dhe rekomandimet e Komi sio nit Evropianl7 Synimi madhor afatmesem i politikes fi skale eshte rimekembja e rritjes ekonomike te vendit ne nivelet e saj potenciale dhe qendrueshmeria e saj ne kohe
Objekivi kryesor i komi~s sl politikes fiska le per periudhen afatmesme eshte niveli j deficit it strukturor i cili siguron q~ndrueshmerine e borxhit publik ne periudhen afatmesme dhe afatgjate dhe minimizimon e efektet negative afatshkurtra mbi rritjen ekonomike Objekti vi kryesor operacional sasior j politikes fi skale ne kuadrin makro-fiskal aklUal eshte ruajtja e deficitit Ie pergjithshEm fiskal per ~do vit p~rkatesisht si ne vijim
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 67 te PBB-se ne vitin 20 J4
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej48 te PBS-se ne vitin 2015
o Deficiti i pergjithshem fiskal prej 34 ie PBSmiddots ne vitin 2016
IS Ligji Per buxherin e vi tit 20 13 u miratua nga Parlamenti me 2 1220 13 NrRef 185 16 Programi Ekonomik e Fiskal2014 - 2016 u miratua nga Keshilli i Ministrave me 29 janar 2014 11 Progres Reporti per Shqiperine 2013
26
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
Ky objektiv sasior i politikes fiskale do te korrigjohet ne varesi te eikli1 ekonomik Pra objektivi i defiei tit fiskal do te zgjerohet nese ekonamia perfannan me pashte se sa parashikimi aktual dhe e kundena Duhet te theksohet faJni se brenda ketyre niveleve Ie defieitit per tte vitet ( ardhshme perfshihet pagesa e plOle e te gjitha botxheve te akumuluara te qeverise ndaj sektarit privat e eila eshte nje perparesi dhe nje nga komponentet kryesore Ii polilikes fiskal e per periudhen afatmesme ne vijim Investimel pubJike jane parashikuar Ie mbahen ne nje nivel prej te pakten 5 perqind t1 PBB j cili eshie nje nivel optimal per mbeshte~en e nje rritje ekonomike te lane e te qendrueshme Politika monetare do te vazhdoje te zbatohet nen nje regjim fleksibel te kursit te kembimit ku viera e monedhes vendase (Lek) kundrejt monedhave te huaja do te percaktohet liri sht nga oferta dhe kerklsa e tyre ne ttegun e klmbimit nderkombetar Hartimi i politikes monetare dhe asaj fiskale eshte cryer ne harmonizim Ie plote me njera tjetren ne symin te nje efektiviteti maksimal tl tyre ne Iidhje me arritjen e objektivave respektive Zbatimi i reformave kYve strukturore do te jetl gjithashtu nje leve kryesore per shfytezimin e patenciaeve II ekonomise se vend it Ni kete drejtim do te synohet penniresimi i kuadrit ligjor dhe rreguJativ te funksianimit tl biznesit dhe klimes se pergjithshme te biznesit rritja e konkurrences se prodhimeve dhe sherbimeve vendase penniresimi i metejshtm i sektorit finaneiar ulja e ekonomise informale reformimi i administrates pubike si dhe reformimi ne sistemin e pensioneve dhe vijueshrneria e reformave ne tregun e punes
42Zhvillimet ne rushen e harmonizimit financiar
Aktivilete gjali vitil 2013 - Hartimi akteve nenligjore ne plotesim te kuadrit ligjor p~r MFK-ne si per shembull
Urdhri i Ministrit le Finaneave Nr 5759 dale 100420 13 Per Miratimin e Metodologjise per Monitorimin e Performances sl Njesive Publike Urdhri i Ministrit te Financave Nr 33 date 11072013 Per gjunnet Standarde te Auditit per Prokurimin me Vlere te Vogel dhe te Larte Udhezimi i Ministrit te Financave date 24 Dhjetor 2014 Per mbylljen e lIogarive vjelo re te buxhetit te vitit 2013
_ Njesia Qendrore e Harmonizimit per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin prane Ministrise 5e Financave u fokusua ne Implementimin e Projektit Pilot Mbeshtetie per Ministrine e Financave te Shqiperise per permiresimin e menaxhimit flnanciar dhe kontrollit te fondeve publike tek Ministria e Punlve Publike dhe Transportit (MPPT) dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARSH)
U pergatit dhe u paraqit ne Keshillin e Ministrave dhe ne Kontrollin e Larte te Shtetit brenda muajit maj 2013 Raporti Vjetor mbi Funksionimin e Sistemit tl Kontrollit te Brendshem Financiar Publik n~ Njesite e Qeverisjes se Pergjithshme per vitin 2012
Caktimi j Nepunesve Autorizues dhe Zbatues ne Njesite e Qeverisjes s~ Pergjith5hme sipas kerkesave Ie Ligjit nr10296 date 08072012 Plr Menaxhimin Finaneiar dhe Kontrollin eshte moniloruar ne vazhdimesi nga N1QHfMFK
Ne kuader te implementimit U kerkesave te ligjit nr 10296 date 08072010 Per Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin si dhe akteve te tjera te nxjerra ne zbatim tl tij
27
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
NJQHIMFK organ izoi seminare informuese dhe trajnuese me Titullaret dhe menaxheret e Ij ere te njesive t~ qeverisjes vendore
A ktivitetet per periudhllJ ni vazdim (vitin 2014) do Ii konsistoji nl
Fillimi i Projektit te binjakezimit 2 vjeYar per Implementimin e nje sistemi modem te menaxhimit financiar dhe kontrol1it si dhe inspektimit financiar pubJik ne Shqiptri
bull Rishikimi i bazes ligjore te financave publ ike bull Seminare ndergjegjesimi ne vazhdi mesi Mon itorimi i caktimit Ie Nenpunesve Zbatues n~ vazhdimesi (Drejtuesit e finances) bull Trajnime dhe Seminare per Menaxheret DrejlUes it e Fi nances dhe Special iSLet ne lidhje
me menaxhimin e riskut dhe gjunnet e auditit ne bashkpunim me Shkollen e Administrates PubJike
Zhvillimet nil jushlln e menaxhimit tii Thesarit Prilshmerile e ardhslune Ie Thesa ril jane
)gt Fuqizimi i Progesit te parashikl mit Ie parase dhe manxhimit te likuiditetit gt Permires imi i pergjithshem i disponueshme ri se ciles ise integritetit dhe besueshmerise se
informacionit mbi te ardhurat e arketueshme dhe llogarite e pagueshme i nevojshem per kryetjen e parashikimeve te parase dhe anali za te trendil qe perbejne nje pjese te rendesishme te nje protesi modem U~ parashikimit Ie mjeteve rnone[are
~ Permiresimi i p~rgjithshem i transparences r~ndesi s~ cilesis~ dhe afaleve kohore te ekzekulimit Ie buxheti[ te konsoliduar duke rregji struar transaksionet ne burim
gt Nxi tja e nje shkalle me Ie larte te zbatimil te kontrolleve Ie brendshme mbi te ardhurat publike dhe shpenzimet ne te gjithe spektrin e mini strive te injes nj esive shpenzuese bashkive ko munave dhe organeve tjera lokale publike administrative (instirucione buxhetore)
gt- Konsolidimi i Ie gjitha arketimeve te Ie ardhurave ne Banken Qendro re Fuq izimi i menaxltimit Ie shpenzimeve publike duke perfshi re kontrollin e menaxhimi t Ie kontratave shumevje~are per v itet e ardhshme ne Sistemin lnfonnativ Financiar te Qeveri se
gt Marrja e masave per Ie parandaluar krijimin e detyrimeve te papaguara gjale proyesit Ie ekzekutimit te buxhetit
A vanlathet nga perspektiva e Menaxhimil Ie Financave Publike
gt Mundesi per te perm iresuar flu kset e punes dhe ato progedural e gt Forcimi dhe integrimi i Menaxhimit te Financave Publike gt- Optimizimi i metejshem i progeseve te mbledhjes dhe admini strimit se te ardhurave nga
Qeveria Shqiptare gt- Angazhim me j madh j burimeve nj erCzo re per Ie forcuar mbikeqyrj en e ekzekutimil Ie
buxhetit
28
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
)igt Ripercakton rolin e Thesarit nga mbajtes i kontabilitetit ne kryeadministrator Ie proltesit Ie ekzekutimil te buxhetil te konsoliduar
)- Lidhja e forte me iniciativa te tjera kYlje te qeverise si per shembull Kontrolli Financiar i Investimeve Publ ike 18
)igt Me shume instrumente per vleresimin e perfonnances ne lidhje me proltesin e ekzekutimit Ie buxhelit
43 Pengesat per rritjen ekonomike dbe axbeoda e reformave strukturore
Pozicioni aktual i financave publike per~n nje pengese pfr arritjen e nje rritje ekonomike ne potenc ial e te qendrueshme ne kohe Nga njera ane ni veli i lane i borxhit publik zbeh besueshmerine e agjenteve ekonomik per nj e stabilitet Ie qendrueshem ekonomik ndersa nga ana tjeter nevoja imediate per t u angazhuar ne nje konsolidim fiskal ushtron presione mbi rritjen afalshkuner Ie ekonomise e ci la tashme eshte lejel e dobel
- Niveli i larte i kredive me probleme i akumuluar ne portofolet e sistemit bankar i agravuar ne nj lt= mase Ie konsiderueshem edhe prej stokul Ie akumuluar Ie delyrimeve Ie prapambelura Ie qeverise ndaj sektorit privat vijon Ie jete nje prej pengesave me te medha sa i takon nghcit ne ndermejtesimin financiar Ie kapitaJeve ne menyre efiyiente dhe efektive midis agjenteve te ndryshem te ekonom ise Si rrjedhoje kreditimi pCr ekonomine tashme i kontraktuar mban ekonomine ndjeshem nen potencialin e saj
- Nevoja centr konsolidimin e financave puhlike dhe njekohesisht shlyerja sa me e shpejl~ e detyrimeve te prapambetura te akumuluara Ie qeverise ndaj seklorit privat do te jete oje prej prioriteteve te qeverise Shqiptare giate tre viteve n~ vijim Materializimi i kelij prioritetet do Ie ndihmohet nepennejt angazhimit ne nje program stabi lizimi me Fondin Monetar Nderkombetar
- Tregu i punes ne Shqiperi eshle Ihellesisht 1 demtuar nga nj inforrnaiitet i theksuar ne Ie gjitha sektoret sidomos nf Bujqes i Ndertim dhe Sherbime19 Ky problem do Ie adresohet nepennjet masave Ie marra ~r reduktimin e ekono mise infonnale s i rritja e inspektimeve nga Inspektoriar i Shteteror i Punes (ISH P) rritja e kontrolleve nga Njesia task Force te Hetimit Tatimor dhe nga rritja e perdorimit te paisjeve fiskale
- Ndryshime Ie shpeshta te kuadrit ligjor dhe te paketave fiskale sjellin yodentim dhe hezitim per investime nga ana e biznesit Nje nga problemalikat e ngri tura edhe nga Shoqatat e transportit ishte ai i ndalimit per nje kohe Ie gjale ne Dogana Per kele arsye do Ie adoptohet direkti va evropiane On cross-border mergers
- Problem i mprehte per biznesin e vogel e Ie mestm ka qene ai i mungeses se kredidhenies per shkak te stepjes sl sektorit Bankar Ky limit ngadaleson investimet e reja dhe shpeshere edhe vete aktivitetin e zakonshem Ie ndermarrj eve Plani lreshyvje~ar syno n shfrytezimin e plote Ie skemes se financimit Ie SME-ve bashke me qeverine italiane Fondi Evropian per Evropen Juglindore (EFSE) do te jete nje nga kreditoret e
18 Programi Ekonomik e Fiskal 2014-2016 fq 60 19 Programi Ekonomik e Fiska12014-2016 fq 602-63
29
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
ndennarrjeve t~ vogla ne sektorin financiar Fondi i ekonomise kreative do t~ jete ne dispozicion te sektorit te Artizanatit
- Probleme te tjera buroj ne nga nje hi stori shume-vjecare arb itrariteti nga administrata tatimore dhe nSa nje informatizim I ulet Mungesa e koordi nimi Ie administrates publike ne raport me biznesin dhe mosperdo rimi i nje serveri qendror detyron nje bimes te permbush tre here te njejlin dokumentacion per tatimet ISSH dhe Drejtorit~ ne vartesi te ministrive te iinjes kosto Ie cilat mund Ie eli minohen ne~rmjet nj e koordini mi me te mire dhe nje sistemi informatik me efektik
- Sistemi i Drejtesise eshte i ngadalte dhe perceptohel sl i korruptuar Shpeshere jepen vendime haptazi antiligjore SI per shembull dhenia e Ie drejtes kredimarresil q~ nuk shlyen borxhin Ve9 efekteve Ie tjera ky e lement inkurajon edhe rritjen e kredive me probleme Hapja e Gjykates Administrative ka perfaqesuar nje hap pozitiv drejt pershpej timit proyeduarial Ligjet mbi tt drejtat e pronesise jane konfHktuale dhe dokumentat e vertetimit Ie pronesise jo gii tlunone merren parasysh nsa autoritetet edhe kur jane plotesisht Ie vlefshme
- Arsimi i larte ne Shqiperi eshte shume pak j lidhur me biznesin dhe produkti i lyre burimet njerezore nukjane gjithmone ne lartesi le e pozicioneve Ie kerkuara
- Infrastruktura rrugore ne Shqiperi ndonese eshte penniresuar vitel e fundit eshte ende me standarde te pjesshme nderkombetare Ne pje~ e konsiderueshme e akseve rrugore kom betare te eilat kane fill uar te ndertohen prej nje kohe relativisth te gjate jane ende te pa perfunduara Tejzgjatja e punimeve ka shkaktuar degradim te investirneve dhe kosto per ekonornine
44 Fusbat kryesore te reformave strukturore
441 Tregjet e produkteve db kapitalit
Politikat e NdermoQ pir Zhvillimill e Sektorit Privat Objektivi kryesor i poJiti kes 51 Qeverise per zhvil1imin e seklorit privat ka konsistuar ne reformimin teresor Ie kuadrit ligjor dhe rregullator ne fushen e biznesit duke synuar me perpares i perrniresimin e klimes se biznesi t reduktimin e barrierave administrative Politikat kryesore te ndennarra per zhv illimin e sektorit pri vat kane konsistuar ne sa me poshtt
- Zbalimi i Slralegjise se Jnovacionit Ie Biznesit dhe Teknologjise
- Reduklimi i koSlos dhe Iwhes sii regjislrimille nje biznesi Iii ri
- Thjeshlimi i pro~edurave Ie li~encim it
Permiresimi i skemave tefinancimit Ie biznesit Per penniresimin e klimes se financimit ne fushen e polilikave te SME-ve jane malTc disa masa ne lidhje me skemat e garantimit te kredive
30
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
bull Zbatimi i skemes sl kredise per SME-le nga programi italo-shqiptar Qe prej fillimit zyrtar te Programit ne janar 2009 linja e kredise per SME-tt ka qene mjaft e suksesshme
bull Fondi Evropian ~r Evropen Jugli ndore (EFSE) eshte nje nga kreditoret me te medhenj te mikro-ndermarrjeve ose ndermarrjeve te vogla ne sektorin financiar
bull Rritja e Kapaciteteve Ie sipermarreve ne sektorin artizanal nepennjet zbat imit te Fondi i Ekonomise Kreative (Artizanarit)
bull Me VKM Nr Nr667 dt 28092011 eshte miratuar krijimi i Fondit te Inovacionit per periudhen 2011 - 2014 me nji vlere prej 40 milione Leke per 3 vite
bull Rritja e konkurueshmerise se SME-ve neplrmjet zbatimit te programit per Fondin e Konkurueshmerise
bull Programi i Konkurueshmerise dhe Novacionit (eIP) per SME-te Pjesemarrja e Shqiperise ne programin komunitar per Konkurrueshmerine dhe novacionet (Competitiveness and Innovation Programme - CIP) per periudhen 2007 - 2013 eshU miratuar me vendim te Parlamentit Europian Nr 163912006EC
bull Aktivitete per projektin komunitar CIP-EIP Shqiperia merr pjese ne pragramin e Rrjetit te grave europiane ambasadore dhe ne programin e European Net~ark of Mentors far ~men Entrepreneurs
Ekonomia informate Eshte ~re progres ne masat per reduktimin e ekanamise infonnale Tre drej timet kryesore lidhur me luften kunder informaliletitjan~
- tTitja e inspektimeve nga Inspektarati Shteteror i Punes (lSHP)
- tTitja e kontrolleve nga Njesia e Zbatimi Ie Taks Force ne Drejtorine e Hetimit Tat imor
- tTijta e perdarimit te paisjeve fiskale
Drejtimel kryesore pitr Zhvillimin e Sekloril Prival pitr periudJritn 2014 - 2016
- Miratimi i strategjise se Siznesit dhe lnvestimeve per periudhen 2014 - 2020
- Adoptimi i Direktives 200SS61EC On cross-border mergers
- Adoptimi i Direktives 201117EC Per luftimin e pagesave Ie vonlJara ne transaksionet tregtare
- Forcimi dhe zgjerimi j ralit te gruas ne sipennarrjen private
- Mbeshtetja e biznesit social dhe rritja e pergjegjshmerise sociale te korporatave
- Mbeshle~a per industrine kreative
- Penniresimi i kreditimit Ie SME-ve - zgjerimi i skemave te garantimit te kredive
- Implementimi i Programi 3-vjeyar italian per mbeshtetjen e SME-ve nepermjet linjes se bute Ie kredise dhe fondit Ie garantimit 1e kredive
31
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
- Zbatimi i programeve financ iare te Fondit II Konkurrueshmerise dhe Fondit Ie Garantimit it Kredive per Eksport (FK-se dhe FGKE-se)
- Implementimi i fondit te novacionit dhe fondit te ekonomise kreative
- Forcimi j diaJogut me biznesin
- Mbeshtetja e shoqatave te biznesit dhe kompanive eksportuese qe operojne ne baze sekton dhe prOduktesh
-Zbatimi i Strategjis~ se Inovacionit dhe Teknologjise se Biznesit dhe planit te veprimit 20 11shy2016
Ponijikimi i privolizimeve per periudhen 2014 - 2016
Privalizimi ne sektoret jo-strategjik Per vit in 20 14 eshte planifikuar privatizimi i Ie gjitha aseteve dhe aksioneve shteterore te shoqerive ne sektoret jostrategj ik Viera e pergjithshme e ketyre aseteve dhe e aksioneve shleterore eshte perllogaritur ne nje vlere prej 5 milione euro Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Sipennarrjes po shqyrton te gjithe dokumentacion me qtlJim perfshirjen e te gjitha ndermanjeve ne progesin e privatizimit ose te likujdimit
Privalizimi ne sektorel strategjik Privatizimi i paketes se mbetu r Ie Albtelekom sha Shilja e paketes se zoteruar nga shteti eshte planifikuar per vitin 2014 Paketa e mbetur prej 167683661 per qind te aksioneve Ishte vleresuar me nje vlere prej 2 500 milione Lek~ ose 18 milione Euro
- Privatizimi i paketfs se mbetur ne ARMO sha shitja e paket~s shteterore esht~ planifikuar te realizohet gjate vitil 2015 N~ ARMO sha shleli zoteron rreth 149 per qind Ie aksioneve me nje vlere te perllogaritur ne rreth 22 milione Euro
- Privatizimi i pjeses se mbelur ne OSSH sha Shoqeria eshte privatizuar ne vitin 2009 Jane shitur 76 e aksioneve dhe aktualisht shteli loteran ne kete shoqen 24 te aksioneve Pjesa e mbetur e aksioneve prej 24 dhe me nje vlere Ie perllogaritur ne rreth 32 milione Euro eshte planifikuar te shire gjate vitit 2016
- Privalizimi i Albpelral sha gjate periudhes 2015 - 2016 eshte planifikuar sh ilja 100 per qind e paketes shteterore te zoteruar nga shleti Kapitali i regjistruar i kompanise Albpetrol sha vleresohet ne rreth 95 milione Euro
Ndihmo shtelirore ne seklorin e ndiirmarrjeve
Shuma totale e ndihmave shteterore Ie dhena ne Shqiperi per periudhen 2007 - 2012 eshte 8352375 milione Leke (631 milione euro) Ndihma shteterore per vitin 2012 duke perfshire Ie gjithe sek1oret arrin ne vleren 2148077 milione Leke (15449 milione E) qe perfaqesojne 16 per qind Ie PBS-se te Shqiperise krahasuar me 126 per qind ne vitin 2011 duke shenuar nje rri~e me 27 per qind Rritja e vIe res ~ ndihmes totale per vi li n 20 12 ne krahasim me vitin 20 II ne shumen prej 49355 milione Leke ka ardhur per shkak te nj e rritje Ie ndjeshme te ndihmes per
32
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
kerkim dhe zhvillimin dhe energji Nderkohe me pak ndihme ~shte dhenl per sherbimet publike transportin publik punesimin trajnimin dhe minierat
Prioritet 20 14 - 2016 sa i takon ndihmes shteterore per seklorin e ndermarrjeve do Ie jene - Zbatimi i legjislacionit te ndihmes shtelerore
- Sigurimi i pavaresise dhe forcimi i kapaciteve administrative tt Komisionit te Ndihmes Shteterore dhe Sektorit te Kontrollil te Ndihmes Shleterore
- Rri~a e ndergjegjesimit te dhenesve te ndihmes per progeduren e njoftimit te ndihmes shteterore
- Sigurimi i transparences ne perdorimin e fondeve publike nepermjet kontrollit te skemave dhe ndihmave individuale nga Komisioni i Ndihmes Shteterore dhe te pasqyruara ne raportet vjetore te ndilunave shleterore Ii eilat miratohen me Vendim te Keshillit te Mini slrave
- Rishikimi e legjislacioni Ie ndihmes shteterore
442 Reformat ne sektorin e energjise
Liberlllizmi j Iregut te energjisefulja e operatoreve private Gjate viti 20 14 pritet tf~ miratohet Ligji i ri per Sektorin e Energjise Elektrike20 Me
miratimin e ketij ligji hapet rruga per liberalizimin e metejshem te tregut te energjise me synimin qe brenda 1 janar 2015 te arrihet nje hapje e plate e tregut ne perpulhje me objektivat e Traktatit te Komunitetit te Energjise Ne plrputhje me skenarin e parashikuar te mi ratimit tl Ligjil te ri te Sektorit te Energjise Elektrike parashikohet edhe pergatitja e Modeit te ri te Tregut te Energjise Elektrike i cili do Ie jete nl plrputhje me orientimet qe do tejape Ligji i ri i Sektorit Ie Energjise Elektrike Ne kuader Ie Jiberalizimit te tregUl te prodhimit te ene rgji se dhe te futjes se operatoreve private ne tregun e prodhimil gjate vitit 2013 jane lidhur47 kontrata te reja per ndertimin e 112 HEC-ve me vlere te pergjithslune rreth 4541 milion euro Deri tani jane nenshkruar 168 kontrata koncesioni per ndertimin e 441 hidrocentraleve me foqi te instaluar ne total prej 20 12 M W me vlere te pergjithshme te investimit ne rreth 26 15 miliard Euro Gjithsej jane ne shfrytezim (prodhim) 74 hidrocentrale Gjate viti I 2014 pritet te hyjne ne prodhim rreth 17 hidrocentrale Me venien ne shfrytezim te ketyre objekteve parashikohet te garantohet siguria e fumizimit me energji elektrike te tregul te brendshem dhe nje pjese e energjise se prodhuar te sh itet ne tregun rajonal Ne kuader te hapjes se tregut jane bere investime te konsiderueshme per rritjen e kapaciteteve te njetave te transmetimit dhe interkonjeksionit Gjate vitil 2013 eshte nenshkruar malTcveshja per ndertimin e linjes se interkonjeksionit Shqiperi-Kosove dhe eshte ncnshkruar marreveshja e financimit me KfW
Paralelisht gjate 2014 do te punohet per nenshkrimin e marreveshjes se ndenimit te Iinjes se intekonjeksionit me FYROM dhe do ti punohet per identifimin e burimit te financimit Paralelisht me fuqizimin e kapaciteleve tl interkonjeksionit po punohet edhe per fuqizimin e
20 Programi Ekonomik e Fiska1 2014-2016 fq 66
33
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
sistemit kombetar t~ transmetimit nepermjet investimeve ne fuqizimin e linjave ekzistuese dhe ndertimin e linjave te reja duke nitur kapacitetet transmetuese e duke rritur stabilitetin e fumizimit ne vend Ketu mund Ie permendim projeklin e unms se juguI linjen 220 kV Tirana2shyRrashbull dhe ajo Elbasan-Fier
Sjidal priorilelel 104 - 1016 Liberalizimi i tregut te energjise investimet e konsideruesh me per zhvill imin e infrastrukrurls se sistemeve Ie transmetimit dhe intekonjeksionit Ie energji se elektrike si dhe fumizimi i panderprere i konsumatoreve me energj i e lekti ke jane disa nga arritjet me kryesore per kete sekter Ndryshi met ligjore te bera gjate viteve te meparshme kane qene nl perputhje te plate me rregullat e Bashkimit Europi an duke i hapur rrugen zhvillimit te konkurences ne tregun e brendshem te energjise elektrike dhe el iminimit te s ilUates monopol ne kete trego Rezu hat i drejtperdrejte i politikave ka qene nje furnizim i panderprere i konsumatoreve me energji elektrike Gjate viteve 2009 2013 te vetmet nderprerje energjie kane qene ata per shkak te defekteve ne njet Ie mospage~s nga konsumatorer apo remonteve te paralaj meruara Sfidat kryesore per periudhen 2014 - 2016 dhe ne vazhdim lidhen me penniresimin e struktures se fumizimit me burime primare energjetike rritjen e kapacitetit gjenerues te vendit zvogelimin e humbjeve ne rrjet rritj en e metejshme te kapaciteteve teshkembimi te energjise me vendet e rajonit lidhja e Shqiperise me rrjelin nderkombetar te gazil Iiberalizimi i plote i tregu te energj ise eektrike etj Prioritetet per periudhen 20 14 - 20 6 jane pjese e prioriteteve afatgjata te qeverise per zlwilli mi n e sektorit te energjise dhe lidhen me zbatimin e programeve dhe projekteve te meposhteme
Ndmimi i hidrocenlraleve Ie medhej Ie mesem dhe U vegje investim et pri tet te pennirltsojne ndjeshen si bilancin e prodhimit dhe Ie shkembimilte energj ise ashtu dhe te ardhurat ne buxhet Investimet kryesore lidhen me ndertimin e HEC-ve ne lumin Devoll (280 MV) ne lumin Osum (152 MW) ne lumin Vjose (350 MW) ne lumin DriniSkavice (200 MW) Me ndenimin e k~tyre impianteve Shqiperia ploteson kerkesat e tregut te brendshe m dhe mund te kthehet ne eksportues neto te energj ise Masat e nd~nnarra per implementimin me sukses te projekteve te mesiperme lidhen me krijimin e lehtesirave fisk ale dhe proceduri aie perfshire skema per lehtesimin e kredititmir te HEC-ve te vegje
Lidhja e Shqiperise me jelin rajonal Ie gazit natyror synohet qe deri ne vitin 2025 rreth 15 perqind e konsumit total Ie energji se te mbulohet pennes konsumjt te gazit natyroL Qeveria shq iptare po punon intensivisht per rea lizimin e projektit TAP dhe lAP Konkretisht ne daten 5 Pri ll 201 3 u nenshkruan dy marreveshjet per projektin TAP Marrltveshja me Qeverine e Vendjt Prites midis Republikes se Shqiperi se duke vepruar nepermjet KeshiJlit te Mi ni strave dhe Trans Adriatik Pipeline AG Iidhur me Projeklin e Gazsjellesil Trans Adriarik (Projekti TAP) ose e quajtur ndryshe HGA si dhe Marr~veshja midis Repuhlikes se Shqi~rise
perfaqesuar nga Keshilli i Ministrave dhe Trans Ad ri atik Pi peli ne AG n~ lidhje me Projektin e Gazsjellesit Trans Adriatik (Projekt i TAP) te cil atjane ratifikuar nga Kuvendi i Shqiperise me 15 prill 20 13 (Ligji or 116120 13 datI 15042013) Projekti TAP financoher nga disa aksionaret e te cilit qe nga 300720 13 janeBP (20) SOCAR (20) Statoi l (20) Fluxys ( 16) Total (10) EON (9) dheAxpo (5)) Po keshtu Keshilli Kombetar i Territorit (KKT) ka miraluar Vendimin nr 2 date 201 22012 Per percaktimin e projektit te Gazsjeltesit Trans Adriatik (TAP) si lteshtje te Rendesise Kom~tare ne planifikimin e territorit eshte mi ratuar edhe Plani
34
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
Kombelar Sektorial me Vendimin nr I dale 472013 Ie KKT dhe vazhdon procedura per miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse Ndertimi i projektit pritet te filloje ne vitin 20 5 me nje kohezgjatje Ie ndertimit 4 - 5 vjet Sipas vleresimeve paraprake projekti pritet te kele nje kontribut prej rreth 420 milion Euro ne GDP per periudhCn 20 15 - 2019 gjate ndertimit parashikohet te hapen rreth 4 200 vende pune (se bashku me efektet shtese ne ekonomi parashikohen 10-12000 vende pune) kontributi neto ne buxhetin e shtetit gjate viteve te operimit parashikohet ne rreth 40-50 milion eurovit Masat e ndermarra dhe ne vijim Jidhen me ndjekjen e praktikave ligare dhe administrative pe r realizimin e projektiL Lidhur me projektin lAP eshte ne fazen perfundimtare kur palet (Qeveria e Shqiperise Malit te Zi Bosnje Hercegovines dhe Kracise) do te shprehen per projektin e fizibiliteti Eshte duke punuar per s(udimin e ndikimit ne mjedis dhe mode lin e tregut qe do te ndiqet ne procesin e implementimit te ketij projekti Ky projekt do te Iidhet me projektin TAP ne zonen e Fierit dhe do te vazhdoje ne veri ne drejtim te Kroacise
ZJrvillimi i rrjelille brendsem Ie transmetimil dlle Ie interkonjeksionille energjise elektrike skema e investimeve eshte konceptuar per te perballuar kerkesat ne nitje te konsumatoreve per energji elektrike filJimisht per te imponuar dhe me pas per te eksportuar tepricen e energjise Perparesi per periudh~n 2014 - 2016 eshte ndertimi i linjes se interkonjeksionit me Kosoven per te cilen jane siguruar burimet financiare sidhe perfundimi i studimit te fizibilitetit dhe mobilizirni i burimeve per projektin e interkonjeksionit me FYROM Ne sistemin e transmetimit jane identifikuar rreth 20 projekte nga te cilat shtate projekte jane konsideruar s i prioritare dhe per te cilat po kryhen studimet e fizibiliceti t dhe pritet te fillojne brenda periudh~s se programit
Eficenca e energjise Ne teresine e masave per rritjen e sigurise se fumizimit dhe te funksionimit te tregut do te velYo nim edhe masat per promovimin c gjenerimit te energjise elektrike nga burimet e rinovueshme (panelet diellore impiantet e eres etj) rri~en e eficiences se energjise (9 deri ne vitin 2018) permes zbatimit te Planit Kombetar te Veprimit per Eficiencen e Energjise miratimit te kuadrit ligjor per eficiencen e energjise dhe te KocHt te Banesave sigllrimin e instrumentave mb~shtetes financiare per e ficiencen e energjise perfshire axhustimin e tarifave te energjise elektrike duke synuar mbulimin e kos(Qve te prodhimit dhe sherbimit por edhe duke mbrojtur shtresat ne nevoje nga efeklet e nitjes se ymimeve Kostot perkatese Ie masave Ie parashikuara per mbeshletien e sektorit te energjise jane parashikuar ne menyre te detajuar ne programin buxhetor afatmesem 2014 ~ 2016 Nderkohe projektet qe zbatohen ne fushen e prodhimit te energjise perfsh ire edhe ne fushen e shpemdarjes realizohen nga sektori prival dhe praktikisht nuk paraqesin ndonje kosto relevante per buxhetitn e shtetit
Zhvillimi industries se mlmerave Per periudhen 20 14~20 16 referuar indikacioneve Ie strategj ise per zhvillimin e minierave s i prioritet do fe jetep enniresim i produktivitetit dhe konkurrences intemacionalizimi i produkteve minerare per perdorim racional te burimeve financiare njerezore dhe nalyrore rri~a e eksponeve rritja e shkaJles se perqendrimit te subjekleve minerare qe punojne per material ndertimi rritja e games se mineraleve qe shfrytezohen per te siguruar Ie ardhura me te medha nga sektori minerar
35
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
443 Reforma De sektoriD fiDaDciar
Ne veprimtarine e sistemir financiar rreziku i drejtperdrejte dhe j terthorte i kreditit ~rfaqesojn rreziqet kryesore pos~erisht per sektorin bankar R~nia e cilesise sf kredise gjate v itil 2012 u shoqerua me ngadalesim te ndjeshem Ie ritmit le kredidhenies Duke qene se keto dy prirje perforcojne njera-tjetren 8anka e Shqiperise e ka konsideruar Ie rendesishme ndennanjen e disa masa per te nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit ne ristrukturime me Ie hershme te kredise (keto masa jane ne fuqi qe prej muajit Maj 201 3) Me konkretisht per te nxitur kredidhenien ndryshimet rregullative parashikojne
- heqjen e kerkesave per kapital per rritj en vjetore te stokut te kredise per ekonomine nese ajo eshte midis 4-10 - rriljen e kerkesave per kapital per shtesen e investimeve Ie sektorit bankar me inslilucionet financiare jorezidente - uljen e p~rgjithshme me 5 pike perqindje te kerkeses rregullative per niveJin e raporti minimal Ie likuiditelil ne lotal per lekun dhe per valuten ne krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit te rrezikut Ie bankave Megjithate vazlldon Ie mbetet ne fuqj nje perqasje rregull3tive me e kujdeshme per bankal greke
Per Ie adresuar dukurine e rritjes se kredive me probleme ndryshimet rregullative mundesojne - ristrukturimin e kredise qe ne fazen kur ajo kategorizohel s i kredi e rregulh por kur kredimarresi nis te shfaqe probJemet e para ne pagesen e kredise Qellimi eshte qe
me kushtet e reja Ie kredise pas ri strukturimit Ie ruhel afiesia paguese e kredimarresit dhe ciJesia e kredise Kjo kredi do le vijoje Ie kJasifikohe l si kredi e rregulh (nl dy kJasal e para Ie kategorizimit) por do te kerkoje nje norme provigjionimi me Ie lane prej 10
- uljen ne 6 muaj nga 9 muaj (derisa kredimarresi te kete paguar tre keste Ie kredise) Ie periudhes kohore ne Ie cilen kredite e risktrukturuara mune te klhehen ne kredi standarde
Ndryshimi i kerkesave per kapital Jidhur me nitjen vjetore te stokut te kredise dhe H fluksit te investimeve Ie sektorit bankar me subjektet jorezidente jane me natyre kunderciklike Ie perkohshme dhe do Ie shtrijne efektin e tyre per periudhen 20 J3-20 14 Nese Banka e Shqiperise nuk vendos ndryshe me nje vendim te posa~em kfto ndryshime do te shfuqizohen me p(rfundimin e periudhes se siperpermendur dhe bankat duhet Ie sigurojne perputhshrnerine me kfrkesat e kuadril rregullativ euistues deri ne Qershor 2015 Ky mekanizem vleresohel j
rendesishem per te ruajlur tek bankat kerkesen per nje kredilim Ie kujdeshem dhe veprimtari Ie mirekapitalizuar Rritja e stokut te kredive me probleme ka nxjerre nevojen per njlt proces tf fshiIjes sl kredive Ie humbura MegjithaU ky proces si dhe volumi j kredive te humbura tt fshira nga bilancet e bankave kane qene modeste per shkak te percaktimit Ie paqane te borxhil Ie keq nga ana e legjislacionit tatimor ne fuqi nuk parashikonte zbritjen nga shpenzimet cent r qellime fiskale per keto shuma Banka e Shqiperise ka propozuar disa ndryshime ne aktet neniigjore per nje perkufizim me te sakte Ie borxhil Ie keq propozim i cili pas negociatave eshte marre ne konsiderate nga Ministri j Financave dhe ndryshimi eshte reflektuar ne 24 Maj 20 13
36
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
Me tej nle bashkepunim me Banken Boterore me ane ie projekti t FinSAC (Financial Sector Adjustment Credit) jane be-e perpjekje per vendosjen e nje kuadri Ie zgj idhjes se kredi ve me probleme Banka e Shqiperise ka vazhduar Ie konsoJidoje punen per ri shikimin e kuadrit rregulliv dhe rnbikeqyres ne perputhje me standardet e Komitetit te Bazelit me syii im perafrimin e mllejshem Ie tij me Acquis Cummunaulaire Gjale periudhes raportuese Keshilli Mbikeqyres i Bankes se Shqiperisi miratoi rregulloret e meposhtme
- Rregullorja Per licenci rnin dhe ushtrimin e veprimtarise nga subjektet financiarejobanka
- Rregullorja Per admi nistrimin e rrezikut ne veprimtarine e subjelcteve financ iarejobanka
- Regullorja Mbi instTUmentet e pagesave elektronike
Rishikirni teresor i tre rregulloreve te s iperpermendura eshli ~re kryesisht ne funksion Ie ktrkesave per institucionet e parase elektronike alctivitetit Ie parase elelctronike ne perputhje me Direktiven e BE-se 2009111 OIEC Mbi sipermarrjen ndjekjen dhe mbikeqyrjen e aktivitetit te institucioneve Ie parast e lektronike dhe direktivave te amenduara 2005160lEC 200648poundC dhe direkti ves st shfuqizuar 200046EC - Udhezimi Mbi administrimin e rrezikut Ie normes Sf interesi t ne librin e bankes perafron pjeserisht direktiven evropiane 200648IEC mbi veprimtarine e institucioneve Ie kIeditit dhe direktiven 200649EC mbi mjaftueshmerine e kapitalit Ie shoqeri ve te investimit dhe institucioneve te kredi tit
443 Tregu i punes
Politikat shteterore Ie punesimit do te vazhdojne te perfshijne si masa per nxitjen e punesimit (Pol itikat aktive) ashtu dhe sigurimin e mbeshtetjes me te ardhura (Politikat pasive) Politikat aktive Ie tregU[le punes perfshijne sherbimet e punesimit programet e krijimit ti vendeve Ie reja te punes dhe programet e formimit profesional
Programet e nxiljes se punesimil jane zbatuar edhe ne vitin 2013 dhe do Ie jene te pranishme ne Shqiperi ne vilet ne vazhdim Per vi tin 20 13 fond i ptr programet e nxiljes se punesimit ka qene 90 milione leke dhe jane zbatuar programet ekzistuese gjithsej 6 programe me 72 projekte dhe 844 punek~rkues te papune te p~rfshire
Formimi profesional Objektivi vjetor per vitin 2013 ne lidhje me nurnrin e Ie trajnuarve ne Drejtorite Rajonale te Formimit Profesional Publik ishte 8500 persona Per periudhen Janar -Nentor 2013 jane regj istruar gjithsej 8255 persona dhe jane ~ertjfikuar 7935 persona nga te ci1et 3343 jane femra Nga [otali i te yertifikuarve jane punesuar mbas mbarimit le nje kursi 380 persona Gjithashtu eshte realizuar gjale kesaj periudhe trajnimi i 1561 te burgosurve
Programi f pageses se papunesise perben nje nder programet e para te ap likuara ne zyrat e punesimit Ky program eshle pjese e politikave Ie tregut te punes i cili s iguron mbeshtetjen me te ardhura te Ie papuneve ne kohen e daljes se tyre si te tille Objelctivat e tij kryesorejane
37
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
- Te kompensoje te ardhurat per te papW1et - Tu jape mbishtetje aklive perfituesve te pageses se papunesise ne menyre qe te rikt hehen ne puni
Inspektoriati i Punes Gjate vitit 2013 ka fil1uar puna ~r kompietimin e kuadrit ligjor tl s igurise dhe shendetit si ne kuader te impiementimit Ie ligjit 10 238 Per sigurine dhe shendelin ne pune dhe konkreti sht neni 42 pika 3 ku ydo inslitucion pergjegjes per ~shtjet e sigurise dhe shendetit ne pune do te nxjerre rregulloret perkatese sipas fushes se veprimtari sl Ie miratuara me Vendi me te K~shillit te Ministrave ashtu dhe ne kuader te implementimit Ie Ligjit Per disa ndryshime ne Kadin e Punes Pakela do te perfundoj e ne vi tin 20 14
Plani per periudhen 2014 - 2016 tregu i punes Me kontributin dhe asistencen e Projektit IPA 2010 ~Zhvillimi i Burimeve Njerezore~ eshte duke u punuar per hartimin e strategjive ne fushat e punesimil dhe trajnimit Konkretisht jane hartuar dy drafte jXr strategjine ndersektoriaJe t~ punesimit dhe per strategj ine e arsimit dhe fonn imit profesional dhe te nxenit gjate gjithe jetes N~ kele kuad~ r po me kontributin e projektit te mesipenn po punohet tashme per hartimin e nje dokumenti tl perbashket strategjik per punesimin dhe arsimin e fonnimin profesional Ne kete strategji do tl percaktohen masa konkrete per drejtimin e zhvillimit te sislemit te arsimit fonni mit profesional dhe punesimit Gjithashtu ne strategji do te parashikohen masa konkrete pe r p~rfshirjen e grupeve nC nevoje sidomos per tju pergjigj ur nivelit te ulet le punesimit te grave nepermjet fonnimit profesional programeve te nxitj es se punesimit papunesise se larte te te nnjve Strategjia parashikohet te perfundoje ne mars 2014 Vizion i Strategjise Kombetare te Punes imit dhe Aftesive 2014 2020 eshte e mbeshtetur ne qellimin gjithe perfshires i Strategjise Europiane 2020 per nje pun~sim ne rritje te qendryshem dhe gjithe perfshires dhe i bazuar ne Mundesi me te medha dhe pune me te mire per te gjitha grate dhe burrat Qellimi i pergjithshem i Stralegjise do te jete nxitja e punes imit cilesor dhe mundesi per arsim dhe fo rmim professional per grate dhe burrat shqiptare Kj o do te arrihet nepennjet poitikave aktive koherente dhe te bashkerenduara qe ne te njejten kohe i adresohen kerkeses dhe ofertes per punesim dhe boshllekut te perfshirjes sociaJe Strategjia e punesimit dhe afiesive 2014middot2020 do te fokusohet ne kater prioritete strategjike si me poshte
- Futjen e njerezve ne pune permes masave p(rkatese punesimi 0frim cilesor te arsimi dhe fonnimit profess ional per te rinjte dhe te ritunt Kjo do Ie arrihet nepermjet - Nxitja e perfthirjes sit njeriizve Ie paJavorizuar Kjo do Iii arrihel nepermjel Forcimir Iii administrimit tii tregut (ii punes dhe sislemir Ie kualifikimeve
Po me mbeshtetjen e projektit IPA 20 J 0 eshte duke u zhv illuar mode Ii pilot i zyres se pun~simit Tirane me modelin e ri te sherbimeve te punesimit Kjo bthet per te rritur efi~encen e sherb imeve te punesimit ne tregun e punes Fondet per programet e nxities se punes imit jane (refishuar per vitin 20 14 Ne kele kuader po rishikohet baza ligjore e ketyre programeve per ti bere ate sa me efi~ente dhe transparente
38
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
Gjithashtu do ~ hartohen dhe programe te reja te lidhura keto me punesimin e personave me aftes i Ie kufizuar cirakerine etj Ne kuader te ptrgatitjeve per Fondin Social Evropian kane filluar konsultimet per hanimin e fondi kom~tar te punesimit dhe per kete eshte ngritur nje grup pune nga eksperte te MMSR dhe MAS me mbeshtetjen e projektit-IPA 2010
444 Sigurimet Shoqerore Skema e sigurimeve shoqerore po ballafaqohet me disa probleme 51 - Komprimimi i pensioneve duke bere qe pensionet mesatare Ie jene shume afer pensioneve minimale - Norma e zevendesimit e larte per pensionet minimale dhe shume e ulet per pensionet mesatare dhe maksimaJe - Nivel i i larte i subvencion imit nga buxheti i shtetit per mbeshtetjen e skemes sf fermereve
- Ne pergjithes i masa e ulet e pensioneve dhe rri~e ne vazhdimesi te transfertave buxhetore per t~
perbaluar shpenzimet n~ rritje t~ skemes se pensioneve
Qeveria parashikon te filloje pergatitjen per reformen n~ pensione me qellim permiresimin e afitsise vetefinancuese t~ skemes dhe zhvillimin e incentivave p~r pjesemarrej me Ie gjere te kontri buesve nt skeme Pas nje analize Ie gjate Ie problemeve te Sistemit Ie Pensioneve ne bashkepunim me Aktoret Politik Bank~n Boterore FMN dhe grupet e interesit po punohet qe ne muajt ne vazhdim te draftohet projekt-refonna Reformimi i sistemit te pensioneve vjen si nj~ domosdoshmeri e zhvillimeve te ardhshme social-ekonomike dhe proyes it Ie integrimit Ie Shqiperise ne Bashkimin Evropian
ObjektivaJ kryesore jinanciare jane - Forcimi j qendrueshmerise se skemes se sigurimeve shoqerore - Permiresimin thelbesor Ie administrim it te sistemit Ie perfilimeve - Rritjen e cilesise se administrimit te fondeve - Administrimin e pagesave - Evidentimin dhe marrjen e masave per minimizimin e risqeve dhe forcimin e kontrollit te perdorimit te fondeve
Parashikohet qe gjate vitit 2014 do te organizohet puna ne grupe teknike dhe pjesmar~a e te gjilhe grupeve te interesit per pergali~en e strategjise afat-gjate Ie pensioneve si dhe pergali tjen e akteve ligjore te nevojshme Nd~rkohe eshte parashikuar qe pensionet te rriten vetem ne nivelin e inflacionit ndersa parametrat e sistemit te penniresohen me objek tivin per nje lidhje me te mire te mascs se kontributit me perfitimin permires imin e koeficientil Ie varesise dhe ate Ie zevendes imit si dhe permiresimin e gjendjes financiare te skemes
39
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
445 Reforma administrative
R eforma funksional- slrukturore Gjat( vitit 2013 refonna funksional - strukturo re ka patur si synime kryesore - Pershtatj en e strukturave dhe organikave Ie institucioneve Ie administrates pubJike me misionin funksionel kompetencat dhe aktivitetet qe ata duhet Ie kryejne21
- Fi llimin e punes per hartimin e akteve nenligjore ne zbatim Ie Ligjit nr 9012012 Per organizimin dhe funksi on imin e administrates shteterore si dhe te anali zes funks ionale te institucioneve te administrates shteterore
Nl kendveshtrim te sa me siper ampiale vitit 20 13 jane krye r aktivi tetet si vijon - Me qellirnin e realizimit edhe Ie nji prej objektivave kryesore Ie qeverise sl re ate te qeverisjes efiYente dhe transparente menjehere me ardhjen ne depoundyre qeveria filloi pun en per hartimin dhe mi ratimin e strukturave te 16 ministn ve
Perve~ sa mt siper me ndertimin e strukturave te mini stri ve tt reja u prezantuan edhe disa ri s i per tt siguruar oje qeveri te qendrueshme dhe me mundesi perparimtare e konkretisht
- U foreua d imensioni i integrimit evropian dhe kapacitetel e ~do ministrie ne kete drejtim dhe mbi te gjitha u foreua M inistria e lntegrimit permes njl rritie me 20 te personelit - Planifikimi strategjiklmenaxhimi u perckatua si nje funksion kryesor ne 910 ministri duke perfshire qasjen e financimit me rezultate middot U krijua nje rrjet per luften kunder korrupsionit duke perckatuar nga nj e koordinator per anti shykorrupsionin ne nive l revendesministri ne ~do ministri njel i e ili drejtohet nga Koordinatori Kombetar Antikorrupsion Ministri i Shtetit per lteshtiet Vendore - U pershtat koncepti i njesise Sf jetesimit te prioritereve nga Britania e Madhe duke krijuar nj e njet te nj esise se jet~simit te priori teteve me qellim orientimin e punes tek menaxhimi i performan~s dhe rezultatet Njesia e je tesimit Ie prioriteteve e krijuar ne ~do ministri udhehiqet nga nje Zevendesmini ster Te gjithe nepunesi t e ketyre njesive do te mbeshteten dhe trajnohen nsa njesia e jelesimit te prioriteteve ne Kryeministri bull U krijuar nje rrjel Chief Info rmation Officer me qllIim hartimin e planeve strategjike ne drejtim Ie (e knol ogjjs~ i cili udhehiqet nsa Koordinatori Kombetar Ministri i Shtetit per Inovacionin dhe Admini straten Publike
Si rezultat - mbas miratimit te strukturave te 16 ministrive te Iinjes u reduktua numri i pergjithshem i punonjesve me 15 middot shkurtimet me te medha u ben~ ne ministrite me te medha t~ meparshme me nje perqindje mesatare rreth 30 (Minis tria e Financave Ministria e Brendshme Ministria e Puneve Ie Jashtme Ministria e Mb rojtjes) ~ u mt nep~rmjet rialoki rnit numri i punonjesve Ie dedikuar per fushat priori tare me rreth 14 (si rezultat i krijimit te ministrive te reja apo nitj es se numnt Ie punonjesve te ministrise sl Integrimit Evropian)
21 Programi Ekono mi k e Fiskal 20J4~2016 fq 74
40
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
- Ne zbatim te Ligjit nr 90no 12 Per organizimin dhe funksionirnin e administrates shteterore
Gjate muajve lelo r - nentor u miratuan vendi met perkatese t~ Keshillit te Ministrave per pereaktimin e fushave te veprimtarise shteterore nen pergjegjesine e IYdo mi nistrie linje dhe ministrave te shtetit Ne vij im ne kuader te refonnes strukturore shteterore dhe me qellim frytshmerine ulj en e kostove te sherbimit rritjen e besimit te publikut dhe qendrueshmerine e institueioneve publike me Urdhrin nr 167 dat 81020 13 te Kryeministrit eshte ngritur Komitetit Ndenninistror per Refonnen Strukturore te Shtetit i eili kryesohet nga Krye ministri dhe ka ne perbelje te tij Ministrat e Shtetit dhe Zevendesministra qe mbulojne fushat perkatese
Ky komiletel eshle pergiegjes per - rishqyrtiminlv leresimin e struktures aktua le instirucionale dhe administrative nga nje pikepamje kushtetuese ligjore dhe fakti ke - pranimin dhe vleresimin e sugjerimeve dhe ideve nga subjekte te Jidhura ase te interesuara per refonnen - identifjkimin e nevojave dhe propozimin e amendamenteve te pershtatshme reformuese - pergatitjen e raporteve rekomanduese per Keshilli n e Ministrave mbi inieiativat e ndrrmara
Deri tani Komiteti ka pergatitur nje material mbi pari met qe duhen ndjekur dhe standartet e nevojshme per krijimin e strukturave te varesise si me poshte - Eleminimin e mbivendosjeve ndermje institueioneve Ie vares ise aty ku eshte e mundur - Qartlsimin e varesise se instilucionit nga Minislria aty ku eshte e mundur - Marrjen ne konsideratl te struk1ures gjeografi ke te seeilit instilucion te varesise (kombetar ase rajonal) - Propozimin e permiresimeve mbi e fektshmerine dhe eliminimin e menaxnimit dheose sherbimeve mbeshleleSe Ie panevojshme - Fareimin e prioriteteve te insiticioneve te varesise - impiementimin e di sa risive ne seeilin insitucion Ie varesise (p sh funkslonimin e planifikimit strategjik marrjen e nje keshilltari per teknologjine) - Propozimin e instilucioneve te reja ne perputhje me prioritetet e vendosura - Garantimin e permbushjes Sf qellimeve te IYdo institucioni te varesise (disa mund Ie shkrihenJmbylien - nd ryshirne Jigjore mund te nevojiten per te ~re Ie mundur keto ndryshime)
Per Ie vene ne jele rekomandimet e Komilelit Nderrninistror per Refonnen Strukturore Ie Shtetil si dhe per piotesimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Ligji 9020 12 gjate vitil 2014 do te vijahet me hartimin e legj islacionit perkates ne keW drjetim
446 Reform De sherbimiD civil
Refonna ne menaxhimin e burimeve njerezore me synimin e krijimit te nj e administrate profesionale Ie mbeshletur ne merita Ie depolitizuar dhe Ie aftl te perbalJoje sfidal mbetet nje nder prioritetet kryesa re te qeverise shqiptare Nje hap i rendesishem ne kete drejtim ishle miratimi i Ligjit nr 15212013 Pe r nepunesin civ il i eili mbeshtetet ne di sa shtylla Ie rendesishrne
41
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
XrijQn rrupen e Drejluesve Iii Lartit Ie SIifrbimil Civil N~ kete rasl kjo trupe do Ie k~le nje regjim juridik te posaoem punesimi dhe instrumentet ~rkatese te menaxhimit
Rekrulimi nit grup Kand idatet per pozic ionel e nive lil hyres ne sherbimin civil do te zgjidhen nepennjet nje konkursi kombetar vjetor me synim krij imin e nje apo me shume grupeve me kandidate te cilet plotesojne kushtet e pergjithshme dhe Ie posayme per I u emeruar ne pozicione me kerkesa dhe pergjegjesi Ie ngjashme ose Ie krahasueshme oe nje ministri apo institucioneL e tjera
Zhvillimi i kaieres dhe ngrilja ne deryri Mekanizmat e zhvillimit te karri eres jane levizja paralele (brenda se njejtes kategori) dhe ngritja ne delyre (ne nje kategori me Ie larte) Levizja paralele do te kryhet ne~nnjet nje proyedure me konkurim te brendshem Ie bazuar ne pozicionin (konkurim per nje pozicion te caktuar) me qellim perzgjedhjen e kandidatit me te mire te mundshem brenda sherbimit civil Ngritja ne detyre do Ie bazohet ne nje konkurim Ie hapur Ie organizuar per nje ose disa pozicione Ie cakluara dhe ky konkurim do Ie mbishtetet ne nj l sislem preferencial bonusi per nepunesit civ ile ekzistues
Uvizshmeria Ligji parashikon rotacionin dhe transferimin si inslrumente te lev izshmeris~ dhe pasurimit te karrieres Du ke qene se ky ligj esht~ konceptuar si nj~ ligj i p~rgjithshlm qe percakton pari met dhe vendos standartet e p~rgjithshme te menaxhimit si dhe pergjegjesite perkatese qe ai te jete i zbatueshlm duhet te shoqerohet me aktet nenllgjore tl parashikuara per tu miratuar Duke e konsideruar zbatimin e ligjit te ri te nepunesit civil si nje nder priori tetet e saj nga qeveria jane ndennarre hapat e nevojshme per te hartuar te gjitha aktet nenligjore Ne kte menyre Jigj i i ri i sherbimit civil do te filloje te zbatohet ne respektim le parimeve dhe standarteve te miratuara ne te Ne kete proyenes qeveria shqiptare (Ministri i Shtetit per lnovacionin dhe Administraten Publike dhe Departamenti i Administra(es Publike) po mbeshteten mbeshletja do te vijoje edhe gjate vitit tt ardhshem nga SIGMA (inslitucioni i cili ne menyre te vazhdueshme ka asistuar qeveri ne shqiptare ne fushen e reformave ne administraten publike) Aktualisht~ jane hartur dhe jane ne fazen e konsult imit te gjitha (10 gji thsej) aktel nenligjore ne zbatim te ligjit te ri per nepunesin civi l M~ tej gjate muajitjanar 2014 keto akte do te dergohen per shqyrtim dhe miratim ne Keshi llin e Ministrave e me pas puna do te vijoje me lrajnimin e te gj ithe nepunesve te perfshire ne nemyre te drejtperdrej le ne zbalim e kelij legj islacioni si dhe me zbalimin e tij
447 Reforma De sberbimel sbeDdelesore
Aktuaiisht financimel e sherbimeve shendetesore jane te fragmentuara nga disa burime Kjo problematike ne financimin e shtrbimeve shendettsore ka bert qe financimi te mos jete i lidhur me aktivitetet e kryera nga sherbimet sMndetesore dhe performancen e tyre ve~anerisht kjo e theksuar per sherbimet spitaiore Problemi i financi mit te fragmentuar eshte nj~ nga problemet qe ka sjelle per pasoje mungesen e theksuar te barnave dhe material eve mjekesore ne spitale Transformimi i sistemit aktual do te bihel gradualishl duke kaluar nga sistemi aktual miks kontributiv n~ taksimin e pergji thshem te ci lin e aplikojne shume vende te zhvill uara ne Europen
42
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
e me giere Rritj a e qendrueshme e te ardhurave te buxhet it do t~ sjelle dhe me shume financ ime per sherbimet shendetesore Ligii i ri parashikon nje fuqizimi te rolit te Fondit22 Parimi kryesor mbi Ie cilen eshte ndertuar skema e sigurimeve shendetesore eshte parimi i soJidariteti t Skema synon n~ mbulimin e popullsise per perfitimin e sherbimeve te kujdesit shendetesor Ie financuara nga sektori publik dhe privat Reformat ne fush~n e rimbursimit te bamave
- Per vitin 20 14 do Ie hiqel TVS H per bamal ne masen 10 me nje efekt prej I milione Lekc Kjo do t~ sjelle si pasoje ulj en me 10 Ie laquomimil Ie bamave ne vend dhe domosdoshmerish uljen me J0 t~ vrnimit Ie barnave ne Listen e Rimbursimi1 - Bamat e lisles do Ie perzgjidhen sipas di sa prioriteteve Negociata me kompanite p~r laquomimet - Rri~a e bamave xhenerike ne listen e barnave te rimbursueshme si ne sherbimin paresor ashtu edhe ate spitalor
448 Reforma ne fusben e drejtesise
Penniresimi j veprimtaris~ se A M Falimentit pennes ndryshimit te Ligjit Nr8901 dt2305 2002 Per falimentin ndryshimit te VKM Nr197dL I 3042007 Per REPUB LI KA E SHQIPiR lSi kushtet dhe kriteret e percak timit Ie mases se shperblimit dhe te rimbursimit te shpenzimcvc Ie adminislratoreve te faiimentit perfundi mit te draftmiddotakteve nenligjore trajnimit paraprak dhe organizimit Ie provimit mbi proyedurat e J i~enci m it Ie 10 administratorevc
449 Reforma ne fushen e bujqesise Shqiperia vazhdon te m~shtese ristrukturimin e Bujqltsise nepermjet ~rm i resi mit Ie ambjenlit U bisnesit zhvillimit te infrastruktures dhe mbeshtetjcs me investime Ne vitin 2013 Qeveria e Shqiperise akordoi 76 milione euro per mblshte~en me investimeve per bujqes ine nepermjet skemave KombetaTe Mbeshtetia nga Qeveria ne m~nyre le qendrueshme e ketij sekton ka pasur nje impala pozitiv ne rri~en c konkurueshmerise se akt iviteteve bujqesore RIitja ne sektorin e bujqesise ka ardhur kryesisht nepermjet rritjes se produktivitetiL
Programi Ekonomik e Fiska120 14middot20 16 fq 78
43
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
4410 Reforma ne fusba te tjera
1- Reformat DC sektorin e turizmit zhvillimin e territorit dbe strehimin social Rishikimi i Legjislacionit per Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit
Rishikimi i legj islacionit Ie planifikimit qendron ne haze Ie programit te qeverise per zhv illimin urban rural dhe rajana Nevoja per rishikim te ketij iegjisiacioni lidhet edhe me faktin se iegjisiacioni i plani fikimit i miratuar ne vitin 2009 dhe qe ka hyre ne fuqi ne vitin 20 11 ka pesuar nje sere ndryshimesh shpesh here drastike te dial kane demtuar strukturtn konsiste~n dhe konceptet pari more te tij Per te korrigjuar keto probJeme te ligjit dhe akteve nen-ligjore do Ie ndennerret nj proyes j
hapur dhe transparent ku paJcti grupet e interesit do Ie diskutojne per problemet dhe veshtiresite qe hasin me zbatimin e legj is lacionit te planifikimit dhe do te propozojne ~rmiresime Ie tij Kjo mendohet Ie kryhet gjate vitil 2014
2- Rcforma institucionale dhe ligjore ne rUSheR e turizmi( Me synim sigurimin e instrumenteve te duhur qe orientojne turizmin shqiptar drejt zhvillimit te qendrueshem konkurrues krijimin e nje hapesire te rregulluar ligjore si dhe pmnine e investitoreve potencial ~sh(e i damosdoshem edhe ri sh ikimi i kuadrit ligja r dhe institucional ne fushen e turizmit Zhvillimi kaotik i industrise se turizmit shpesh me rregulla Ie mangeta dhe pa institucione kontrolli ka krijuar problematika qe i shtohen papjekurise dhe faz~s fillestare te zhvillimit Ie kesaj industrie Me ndryshimet ligjore do t i jepet zgjidhje - Kategorizimit te aktoreve te tregut turistik per teresine e produkteve - Klasifikimit Ie strukturave akomoduese dhe sherbimit sipas standardeve nderkombetare sistemit Ie inspektirnit dhe kontrollit administrative - Ngritjes se sistemit te mbledhjes dhe vleresimit te te dhenave stati stikore - Eleminimit te barrierave te biznesit dhe nxitjes se investimeve - Percaktimit dhe zJwillimit ligjor te zonave me perparesi turizmin - Si dhe do te mbeshtetet ligjerisht bashkepunimi i sektor~ve publik e privat
3- rustrukturimi j program te kreditimit te Jehtesuar
Refonna ne sektorin e strehimit soc ial do te perfshije edhe ristrukturimin e programit te kreditimit te lehtesuar Ne kete program synohet te nderpritet komponenti qe mbeshtet funksionaret politike dhe te ushtrohet kontroll mbi menyren e perfitimit IE zgjerohet partneriteti duke perfshire ndertuesit me qe1Jim uljen e kostove mbeshtetjen e familjeve dhe individeve qe bJejne banese per here Ie pare Kjo mendohelle kryhet gjate vitit 20 14
44
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
KONKLUZIONE
~ Nje nga sfidat me te ciJat eshte perballur poJitika fi skale ne tranzicion eshte te kontribuoje ne stabilizim por pa penguar ristrukturimin fiska l Ie nevojshem Pasi Yeti stabilizimi kerkon instrumenta fiskale Ie permi resuar Konsolidimi fiska nepermjet vendojes sl nj balance midis reduktimit Ie defi~itjt dhe borxhit publik dhe nevojes per Ie kryer investime kapirale Ie nevojshme ka ndikuar pozitivisht 5i ne drejlim Ie srabili tet it ashtu edhe ne drejtim te rri~es ekonomike
NderkoM ka nj lidhshmeri mes papunesise dhe inflacioni qe shprehel ne praktiken se ne periudhat e rritjes sl inflacion papunesia bie ndjeshem dhe e kunderta n~ periudhat e uljes se inflacionit papunesia rritet Po ashtu nivelet e papunesise dhe rritj es se produktit tregojne per nj lidhje ti ngushl~ mes lyre pasi ne periudhal e uljes sl papunesise produkti shenan rritje ndlrsa ne periudhat e rritjes s~ papunCsise produkti bie
4 Shteli nderhyn me ani Ie instrumenteve te politikes fi skale per te rregulluar ekuilibrat qe nevojiten per mbarevajtjen e ekonomisC dhe financave Keta instrumente Ie politikes fiskale mund tt~ aplikohen edhe ne sektore te tj ere si ne fushi n e politikes se edukimit arsimimit per qellime demografike kuhurore ndertimore shendetesore dhe komerciale e sidomos ne sferen e punesimit Shleti paraqitet keshtu si punedhenes ne ndermarrjet publike ne administraten publike ne organet e ruajtjes se rend it dhe sigurise Permes politikis doganore shleli nit eksportin dhe zvogeJon importin e me kete zvoge lon deficitin ne bilanci n e pagesave dhe permireson vleren e valutes kombetare
~ Me politiken fi skale ndikohet edhe ne zhvillimin rajonal dhe ne permiresimin e strllktures ekonomikeNderhyQa e shletit ne rrjedha ekonomi ke permes politikes fiskale perfshi ketu dhe instrumentin e amnistise fiskale arsyetohet me rregullimet e bera ne drejtim Ie menjanimir Ie dukurive qe behen pengese per ruajtjen e mireqenies se rergjithshme te shaqerise Kito dukuri Iidhen me vepriminjoperfelct Ie tregul ne mbrojtjen e shlresave Ie varfra Ie shoqerise krijimin e vendeve te punes slunangien e monopoleve dhe rriljen e konkurrences se mirefillte rish~mdarjen me Ie drejte Ie pasurise etj
4 Megjithe reformat dhe penniresimet e bera situata e financave publike mbetet ende shqetesuese Nivelet e larta te borxhit publik pamundesia per rritien e nivelit te Ie ardhurave politika e shpenzimeve dhe kriza fiskale ne vendin fqinje deshmojne se konsolidimi fiskal nuk eshte ne nivelet e deshiruara Do te ishle shume e udhes qe Shqiperia te ndermeme reforma ne fushen fiskale duke u konsultuar edhe me organizma nderkombtare per te mes hyre ne nje krize te financave publike ne kushtet kur edhe rrethanat e tjera nukjane aspak favo rizuse
45
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
REKOMANDIME
Ceshtjet kryesore teuro cilal merilojne vemendjen ne kuader fe kityre relwmanimeve jane si vijon
iL Ndertimi i kri tereve gjitheperfshirese dhe parimeve te qendrueshme mbi te ella do te bazohej po li tika e reja fiskale ne shqiperi
Zgjenmi i hazes tatimore krahas rishqyrtimit te ngarkesave tatimore me qellim qe keto ngarkesa te jene ne harmoni me aftesite e taksapaguesve per permbushjen e obligimeve te tyre fiskale
Politika fi skale te nxise investimet dhe zhvillimin ekonomik
ij Aplikimi i instrumenteve te reja fiskale
~ Decentralizimi fiskal
Zvoglimi i evazionit fiska l
Rritja e kapaciteteve operative dhe menaxherike fiskale ne kuader Ie administrates tatimore shtimi j dicipJines dhe transparences fi ska le
bull Politika fiskale perben nje komponent Ie politikes ekonomike shteterore qe shfrytezohet
per qellime makroekonomike per te ndikuar mbi nivelin e produktit punesimit dhe
~mimeve
Nje nga keta instrumente qe perdoret ne kohe dhe rrethana te caktuara eshte dhe arnnistia fiskale e cila sjell ne vetvete fIuksin e kapitaleve qe den ne ate kohe qendronin te
fshehura dometh~ne joproduktive ose ti qarkulJuara ne sektore informaie apa jashte vend it 9ka sjell rrudhjen e kapitaiit aktiv prodhues e investues ne vend dhe mungesen e likuiditeteve ne trego P~r rrjedhoje uljen e pun~simjt t~ prodhimit dhe Ie konsumit
Mendoj se ne kushtet e ekonomise shqiptare eshte e nevojshme nje politike fiskaie ne menyre pennanente sepse vet zhvilJ imet ekonomi ke te botes se trete e kane dhe mbartin
fshehjen dhe evazion ne menyre organike centr me leper ne kushtet e nje shtet ne ngritje e siper politika flskale dhe perdon mi i saj me efikasitet perbene domosdoshmeri
46
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
Referencat
Ministria e Financave t~ Shqiperise (20 14) Udhezimi Nr 5 date 2702120 14 Mbi likuidimin e detyrimeve te prapambetura
Philipp C Rother fiscal Policy and Inflation Volatility European Central Bank Working Paper no 317 2005
Albania Local Finance Policy Note World Bank Document September (2008)
Veld l Larch M and Vandeweyer M (2012) Automatic fi scal stabilisers What they are and they do EC Economic Papers no 452
Noord P van den (2000) The size and the role of automatic stabili zers in the 19905 and beyond OECD Economics Department Working Papers No 230
Luea A and Cimadamo J (2009) Discretionary Fiscal Policies over the Cycle New Evidence based onthe ESC B Disaggregated Approach EeB Working Paper No J I 18
QShKE The informal sector in Albania Unregistered employment and fiscal implication Studimi 1994
Keshilli i Ministrave RSH VKM Nr544 date 010820 12 Kuadri makroekonomik e fiskal per periudhen 2013-20 IS
Baunsgaard Th and Symansky S (2009) Automatic fi scal stabilizers IMF SPNI 09123
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes Drejtoria e Pergjithshrne e Politikave -Strategjia e Zhvillimit t~ Biznesit dhe Investimeve
ZhviJlimi financiar dhe rritja ekonornike Rasti i Shqiperi se buletini ekonomik vel limi numer 2 shtator 2009
Programi Ekonomik dhe Fiskal2014 - 20 16
47
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
BIDLOGRAFlA
httpwwwfinancagovalfi lesuserfiiesOrganigramaJStruktura_20 16drej loria _ e ---po1itikave_fi kale
httpwwwminfingQvallindexphpoption==conlentamptask=viewampid=862ampltemid=66
httpwwwgooglecomJhl~enampsource~hpampq~POLITIKAT+FI SKALE
wwwbankofalbaniaorg(2013middot2020)Prili 2013
wwwbankaofalbania com Statistika monetare dhe financiare
wwwbankofalbaniacom StabiJiteti financiar
hnpIwwwseebi zeulcglmakroekonomija
httpwwweeon liborgll ibraryIEncFi seal Po Ijc y
httpwwwinvestorglossarycomlmonetary-policy htm
48
![Sisteme Monetare.[Conspecte.md]](https://img.dokumen.tips/doc/110x75/577cdc5f1a28ab9e78aa6855/sisteme-monetareconspectemd.jpg)
