str. 1

Uczniowie, dziś ostatnia lekcja z tego działu, za tydzień zrobimy

powtórzenie, a za dwa tygodnie (12/04) sprawdzian.

Temat: Przegląd i znaczenie gadów. 28/04/20

Zapoznając się z dzisiejszym materiałem, przyjrzyjcie się tym zagadnienia:

- zróżnicowanie budowy i trybu życia gadów,

- gatunki gadów żyjące w Polsce,

- znaczenie gadów,

- sposoby ochrony gadów.

Gady są gromadą różnorodną zarówno pod względem budowy, jak i

środowisko życia. Zaliczamy do nich jaszczurki, krokodyle, żółwie i węże.

Większość gadów jest drapieżna lub padlinożerna. Mimo, że u wszystkich

gadów występują cechy świadczące o ich przystosowaniu do życia na lądzie,

niektóre gatunki żyją w wodzie. Należą do nich niektóre żółwie, węże i

wszystkie krokodyle.

Warto zaznaczyć, że choć żyją one w wodzie, oddychają tlenem pobieranym z

powietrza. W Polsce występuje tylko 8 rodzimych gatunków gadów, są to:

padalec zwyczajny, jaszczura zwinka, jaszczurka żyworodna, żółw błotny,

żmija zygzakowata, gniewosz plamisty, wąż Eskulapa i zaskroniec

zwyczajny. Wszystkie objęte ochroną prawną. Na obszarze Polski można

spotkać także dziko żyjące gatunki gadów obcego pochodzenia, najczęściej jest

to żółw czerwonolicy.

Jaszczurki

Mają wydłużone ciało, zakończone długim ogonem, i dobrze rozwinięte

kończyny, dzięki którym mogą się szybko poruszać. Do pobierania pokarmu

służy im wydatna szczęka z zębami, które są wymieniane w ciągu życia.

str. 2

Węże

Mają silnie wydłużone ciała bez kończyn, zakończone krótkim ogonem. Kości

szczęki połączone są ruchomo z czaszką, co umożliwia im połykanie ofiar o

dużych rozmiarach. Niemal wszystkie węże mają liczne drobne zęby służące do

przytrzymywania zdobyczy, a niektóre także wyraźnie wykształcone zęby

jadowe.

str. 3

Żółwie

Są jedynymi kręgowcami, które mają „zewnętrzny” szkielet w postaci pancerza.

Tworzą go przekształcone żebra i obojczyk, a do jego górnej części przyrośnięty

jest kręgosłup. Żółwie nie mają klatki piersiowej. Dzięki takiej budowie żółwie

mogą wciągać głowę, kończyny i ogon do wnętrza pancerza.

Zamiast zębów występują u nich rogowe listwy. Większość żółwi jest drapieżna,

tylko niektóre gatunki są roślinożerne.

Krokodyle (nie występują naturalnie w Polsce).

Są największymi ziemno-wodnymi gadami, np. krokodyl różańcowy osiąga

długość do 7 m. Ich kończyny podobnie jak u jaszczurek, są dobrze rozwinięte.

Chociaż krokodyle sprawiają wrażenie ociężałych, mogą być bardzo szybkie. To

drapieżne gady z długimi, spłaszczonymi pyskami. Mają stożkowate zęby. Ich

ogon jest bocznie spłaszczony. Oczy, uszy i nozdrza znajdują się na szczycie

głowy.

str. 4

CIEKAWOSTKA

Węże różnymi sposobami polują na swoje ofiary. Niektóre gatunki

wykorzystują siłę mięśni. Oplatają dużą ofiarę i ściskają tak mocno, że nie może

ona nabrać powietrza do płuc i umiera przez uduszenie. Tak poluje większość

węży, w tym duże gatunki dusicieli, jak boa i pytony.

Inne węże wykorzystują siłę jadu, który może być śmiertelnie niebezpieczny

także dla człowieka. Do najbardziej jadowitych węży należy mamba czarna,

kobra indyjska, żmija łańcuszkowa, tajpan czy grzechotnik straszliwy. Żaden z

nich nie żyje naturalnie w Polsce. Niektóre węże (w tym zaskroniec) połykają

ofiarę żywcem. Istnieją także gatunki żywiące się wyłącznie jajami.

str. 5

Znaczenie gadów

Gady są częścią środowiska i pozwalają utrzymać w nim równowagę. Z jednej

strony, jako drapieżniki regulują liczbę owadów, gryzoni i mniejszych gatunków

ptaków, a także innych gadów. Z drugiej strony, stanowią pożywienie dla

ptaków i ssaków drapieżnych. W Polsce liczebność gadów jest bardzo

ograniczona, a przyczynami tego zjawiska są m.in. systematyczne zmniejszanie

się powierzchni ich życia oraz zanieczyszczenie środowiska. Węże (chociaż są

chronione) bywają celowo zabijane, często w wyniku przesądów i lęku. W

rzeczywistości nie atakują one bez przyczyny i wolą uciec, niż spotkać się z

człowiekiem. W medycynie i naukach biologicznych wykorzystuje się związki

pochodzące z jadu tych zwierząt.

NOTATKA

W zeszycie pod tematem przepiszcie lub wydrukujcie i wklejcie oraz

uzupełnijcie poniższą tabelkę.

1)

2) Wyjaśnij, co zagraża gadom, i podaj, jak możemy je chronić.