Tedu tov 2013

АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР АÀÃ-ÃÀБ/2011/ГÀ-05

АÀÃ-ÃÀБ/2013/ГÀ-02 1



АГУУЛГА

Тайланг бэлтгэсэн: Àðõàíãàé àймгийн аудитын газар

Аудитын менежер Ä.Íýðã¿éáààòàð

Ахлах аудитор Ä.Óëàìáàÿð

2013 оны 2 дугаар сар Уг тайланг АГ-ын Веб сайт-аас үзнэ үү. www.arkhangai.au.mn Аудитын тайлан, дүгнэлттэй холбоотой асуудлаар нэмж тодруулах, асууж лавлах

зүйл байвал 70332458 дугаарын утас, 70333141 дугаарын факсаар харилцана уу

ХАЯГ: Ýðäýíýáóëãàí ñóì Àéìãèéí ÇÄÒÃ-ûí áàéð 3-ð äàâõàð 313 òîî

Архангай аймгийн Тариалан эрхлэлтийг дэмжих дундын үйлчилгээний техникийн төвийн үйл ажиллагаанд хийсэн гүйцэтгэлийн аудитын тайлан

Товчилсон үгийн тайлбар ................................................... 2 Аудитын зорилт, хамарсан хүрээ, арга зүй, үндсэн мэдээлэл................................................................................ 3

Аудитын тайлан ................................................................ 4

� Хөрөнгө оруулалтын талаар � Санхүүгийн үйл ажиллагааны талаар

� Бусад асуудлын талаар � Дүгнэлт

Шалгагдагч байгууллагын тайлбар ................................. 9 Холбогдох байгууллагаас ирүүлсэн нотлох баримт ........................................................................................... 10

АÀÃ-ÃÀБ/2011/ГÀ-05

АÀÃ-ÃÀБ/2013/ГÀ-02

ХХААХҮЯ Хүнс хөдөө аж ахуй хөнгөн үйлдвэрийн яамТЭДС Тариалан эрхлэлтийг дэмжих санТЭДДҮТТ Тарилан эрхлэлтийг дэмжих дундын

төвХБХ Хөгжлийн ХААЖДҮГ Хөдөө аж ахуй жижиг дунд үйлдвэрийн газарХЯБХХН Хөдөөгийн ядуурлыг бууруулах хөтөлбөр хэрэгжүүлэх нэгжМХС Мал хамгаалах санУЗ Удирдах зХААХОУС Хөдөө аж ахуйн хөгжлийн олон улсын сан

АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР

үнс хөдөө аж ахуй хөнгөн үйлдвэрийн яамТариалан эрхлэлтийг дэмжих сан Тарилан эрхлэлтийг дэмжих дундын үйлчилгээний техникийн өв өгжлийн бодлогын хэлтэс өдөө аж ахуй жижиг дунд үйлдвэрийн газарөдөөгийн ядуурлыг бууруулах хөтөлбөр хэрэгжүүлэх нэгж

Мал хамгаалах сан Удирдах зөвлөл өдөө аж ахуйн хөгжлийн олон улсын сан

Товчилсон үгийн тайлбар

АРХАНГАЙ АЙМГИЙН АУДИТЫН ГАЗАР

3

үнс хөдөө аж ахуй хөнгөн үйлдвэрийн яам

үйлчилгээний техникийн

өдөө аж ахуй жижиг дунд үйлдвэрийн газар өдөөгийн ядуурлыг бууруулах хөтөлбөр хэрэгжүүлэх нэгж

өдөө аж ахуйн хөгжлийн олон улсын сан

үгийн тайлбар



Аудит хийх үндэслэл:

Аймгийн Засаг даргын тамгын газрын 2013 оны 1 сарын 22-ны 3/115 тоот албан хүсэлт, Аймгийн ИТХ-ын даргын 2013 онгы 1 сарын 23-ны 09 тоот албан бичиг.

Аудитын зорилго:

Аймгийн Тариалан эрхлэлтийг дэмжих дундын үйлчилгээний техникийн төвийн 2010-2012 оны хөрөнгө оруулалт түүний ашиглалт болон санхүүгийн үйл ажиллагаанд гүйцэтгэлийн аудит хийх мөн тухайн байгууллага үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, эдийн засгийн хувьд хэрхэн үр дүнтэй ажиллаж байгаад дүгнэлт гаргахад оршино.

Үндсэн мэдээлэл:

• Архангай аймгийн ИТХТ-ийн 2010 оны 6 сарын 9-ны өдрийн 38 тоот тогтоолоор

“Тариалан эрхлэлтийг дэмжих дундын үйлчилгээний техникийн төв”-ийг байгуулж дүрмийг баталжээ.

• Дүрмийн 3.1-д “Архангай аймгийн газар тариалангийн техникийн хангамжийн

дутагдалтай иргэн, аж ахуйн нэгжид тариалангийн технолгит ажлыг техникээр гүйцэтгэх дэмжлэг үзүүлэх, аж ахуйн нэгж өөрөө 10000 хүртэлх га талбайд

тариалан эрхэлж, өөрөө өөрийгөө санхүүжүүлэхэд төвийн үйл ажиллагааны зорилго оршино.” гэж заасан байна.

• Дүрмийн 5.3.3-д”...үйл ажиллагааныхаа талаар аймгийн Засаг даргад жил бүр

тайлагнах”

• Тус байгууллага нь 2010 оны байдлаар нийт 1.380,6 сая төгрөгийн үндсэн

хөрөнгөтэй бөгөөд үүний 1.184,8 сая төгрөгийн тоног төхөөрөмж нь ХХААХҮЯ-

ны ТЭДС-ийн зээлээр, 57,1 сая төгрөгийн үндсэн хөрөнгө нь ХААХОУ-ын

сангийн зээлийн хөрөнгөөр, 21,6 сая төгрөгийн тоног төхөөрөмжийг өөрийн

хөрөнгөөр, 117,1 сая төгрөгийн хөрөнгө нь балансаас балансад шилжүүлж авсан байна.

• Төвшрүүлэх сумын нутагт 1604 га газартай.

• Дүрмийн 6.7-д “аймгийн ИТХТХурлаас удирдах зөвлөлийг баталж ажиллана”

гэсний дагуу удирдах зөвлөлийг 2 жил орчмын дараа аймгийн ИТХТ-ийн 2012 оны 2 сарын 16-ны 13 тоот тогтоолоор байгуулсан. Зөвлөлийн даргаар аймгийн

ЗДТГ-ын ХБХ-ийн дарга, гишүүдээр ХХААЖДҮГ-ын дарга, орон нутгийн өмчийн төлөөлөгчийг сонгосон байна.

Архангай аймгийн Тариалан эрхлэлтийг дэмжих дундын үйлчилгээний техникийн төвийн үйл ажиллагаанд

хийсэн гүйцэтгэлийн аудитын тайлан



• Тус байгууллага нь 11 орон тоотой үүнээс захирал, нягтлан, сахиулаас бусад

инженер, жолооч, нярав гэсэн 8 орон тоо нь улирлын чанартай ажилладаг, үндсэн бус орон тооны ажилчид байдаг.

• ТЭДДҮТТ-ийн техникийн үйлчилгээний түрээсийн төлбөрийн хэмжээг аймгийн

ИТХТ-ийн тогтоолоор жил бүр баталж ирсэн бөгөөд аймгийн ИТХТ-ийн 2012 оны 3 сарын 28-ны өдрийн 29 тоот тогтоолоор баталсан үйлчилгээний хөлсний

хэмжээ нь анхны тогтоосон үнэтэй харьцуулахад 2-4 дахин буурсан байна.

Аудитын тайлан:

I. Хөрөнгө оруулалтын талаар:

• ХХААХҮЯ-ны тарилан эрхлэлтийг дэмжих сангаас 2010 оны 4 сарын 28-ны

өдрийн 118 тоот санхүүгийн түрээсийн гэрээгээр нэг бүр нь 10,2-148,5 сая

төгрөгийн үнэтэй нийт 38 тооны 1,184.8 сая төгрөгийн трактор, тоног төхөөрөмж

нийлүүлэгдсэн бөгөөд түрээсийн гэрээ 3 жилийн хугацаатай жил бүр тэнцүү хэмжээгээр эргэн төлөгдөх нөхцлөөр хийгджээ. Өнөөгийн байдлаар төлөлт

хийгдээгүй байна. Эдгээр үндсэн хөрөнгүүд хаана үйлдвэрлэгдсэн нь тодорхойгүй, техникийн хувийн хэрэг байхгүй, анхан шатны баримтгүй байна.

• “Нил бор” ХХК-аас 2010 оны 6 сарын 15-ны өдрийн 01/29 тоот гэрээгээр 11,4 сая төгрөгийн үнэ бүхий 7ш анжис, 14ш борнойг нийлүүлэхээр гэрээ байгуулсан бөгөөд нийлүүлэгдсэн хөрөнгийн хүлээн авсан актнаас харахад зарим анжиснууд

ажлын шаардлага хангахгүй байсан байна. Гэвч төлбөрийг бүрэн барагдуулахаар өглөгт бүртгэжээ.

• Аймагт хэрэгжиж байсан ХЯБХХН-ийн мэдэлд байсан 57,1 сая төгрөгийн

өртөгтэй тэжээлийн цех, хадлангийн салааны тоног төхөөрөмжийг 2010 онд ХЯБХХН, ХХААЖДҮГ, ТЭДДҮТТ гурвалсан гэрээ байгуулж, төлбөрийг 3 жилийн хугацаатайгаар “Мал эрсдэлээс хамгаалах сан”-д буцаан төвлөрүүлэх

нөхцөлөөр ТЭДДҮТТ-д хүлээлгэн өгснийг богино хугацаат өр төлбөрөөр бүртгэсэн байна.

• Аймгийн ИТХТ-ийн 2010 оны 63 дугаар тогтоолоор аймгийн өмчинд бүртгэлтэй

93,7 сая төгрөгийн өртөг бүхий бага сургуулийн барилгыг агуулахын зориулалтаар балансаас балансад орлого авчээ. 2010 онд уг байранд их засвар хийж

капиталжуулснаар 107,3 сая төгрөгөөр бүртгэгджээ.

• Мөн татварын хэлтэст ашиглагдаж байсан 9,8 сая төгрөгийн өртөг бүхий УАЗ-

469 машиныг балансаас балансад шилжүүлж хөрөнгөөр бүртгэсэн байна.

II. Санхүүгийн үйл ажиллагааны талаар:

2.1. 2010 онд нийт 1,380,590.1 мянган төгрөгийн үндсэн хөрөнгөтэй, орон

нутгаас 35,0 сая төгрөгийн санхүүгийн дэмжлэг, МХС-аас 10,0 сая

төгрөгийн, хувь хүнээс 2,5 сая төгрөгийн нийт 12,5 сая төгрөгийн зээл авч үйл ажиллагаагаа явуулж эхэлсэн бөгөөд энэ онд нийт 500 га-д уринш



хийснээс 160 га-д ногоон тэжээл тариалж, 4300 боодол ногоон тэжээл

орлогод авч 2080 боодлыг нэг бүрийг 5000 төгрөгөөр борлуулж 10,4 сая төгрөгийн, мөн өвс бэлтгэж нөөцөд болон хувь хүмүүст борлуулж 19,1 сая төгрөгийн, техникийн түрээсээр 7,7 сая төгрөгийн орлого нийт 37,2 сая төгрөгийн орлоготой ажилласан ч үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний өөрийн

өртөгөө нөхөж чадаагүй алдагдалтай ажиллажээ. � 2010 оны тайлан баланс дахь эдийн засгийн зарим үзүүлэлтүүдэд

шинжилгээ хийж үзэхэд цэвэр эргэлтийн хөрөнгө байхгүй өөрөөр хэлбэл богино хугацаат өр төлбөр эргэлтийн хөрөнгийн хэмжээнээс хэтэрсэн мөн нөхөлтийн коэффициент буюу

эргэлтийн хөрөнгийн харьцаа 0,45 байгаа нь тус байгууллага богино хугацаат өр төлбөрийг цаг хугцаанд нь шуурхай

барагдуулж чадахгүйг харуулж байна. Шууд дүгнэвэл төлбөрийн чадваргүй байна. Өр төлбөр эзэмшигчийн өмчийн харьцааны

хувьд тохиромжит харьцаанаас богино хугацаат өр төлбөр 2,9 сая төгрөгөөр, урт хугацаат өр төлбөр нь 7,6 дахин их байна.

Тайлангийн хугацааны эцэст 38,9 сая төгрөгийн эргэлтийн хөрөнгийн үлдэгдэлтэй бөгөөд үүнээс 26,9 сая төгрөг нь 300 га-д уринш хийсэн дуусаагүй үйлдвэрлэл, 7,3 сая төгрөг нь ногоон тэжээл, 7,3 сая төгрөг нь худалдаж авсан буудай байна.

2.2. 2011 онд уринш хийсэн талбайн 60-аад га-д тариалалт хийж 1000 гаруй

боодол ногоон тэжээл авсан, 200 га талбайг сүү цагаан идээний “Ундарга”

ХХК, “Ар арвис” ХХК-д түрээслэсэн байна. Нийт 83,5 сая төгрөгийн борлуулалтын орлоготой ажилласнаас техникийн түрээсээр 55,3 сая төгрөг,

өвс тэжээл борлуулснаас 28,2 сая төгрөг олжээ. Орон нутгаас санхүүгийн

дэмжлэгээр 27,0 сая төгрөг олгогджээ. Тайлан балансаар 1,7 сая төгрөгийн

ашиг тайлагнагдсан ч техник тоног төхөөрөмжийн элэгдлийг үнэн зөв тооцоогүй байна. Урт хугацаат өр төлбөрөөс 7,2 сая төгрөгийг барагдуулжээ.

� 2011 оны тайлан баланс дахь эдийн засгийн зарим үзүүлэлтүүдэд

шинжилгээ хийж үзэхэд цэвэр эргэлтийн хөрөнгө тооцогдоогүй ч өмнөх онтой харьцуулахад богино хугацаат өр төлбөрийн хэмжээ багасч, эргэлтийн хөрөнгийн хэмжээ өссөн нааштай харьцаатай. Нөхөлтийн коэффициент буюу эргэлтийн хөрөнгийн харьцаа 0,89 болж өмнөх оноос өссөн байна.

2.3. 2012 онд нийт 1760 га-д үрэлгээ, хагалгаа, хураалтын үйлчилгээ үзүүлж,

43,5 сая төгрөгийн орлого олсоноос 27,7 сая төгрөгийн орлогыг төвлөрүүлж, бусдыг авлагаар бүртгэсэн, өвс тэжээл борлуулснаас 6,0 сая



төгрөгийн орлого олсон байна. Орон нутгаас санхүүгийн дэмжлэг олгоогүй байна.

2.4. ТЭДДҮТТ-ийн үйл ажиллагаанд байгуулагдсанаас хойш 2012 оны 10 сард

ХХААЯ-ны сайдын дэргэдэх мониторингийн газраас, 2012 оны 11 сард ТЭДС-ийн техник хариуцсан дарга Галсан тэргүүтэй Улиастай дахь ТЭДС-ийн салбарын дарга Эрдэнэхүү, нягтлан бодогч Урнаа нар нийлүүлсэн техник, тоног төхөөрөмжийн ашиглалтын байдалд шалгалт хийсэн хийсэн гэх боловч шалгалтын дүн, тайлан, зөвлөмж байхгүй байна.

III. Бусад асуудлын талаар:

3.1. Тус төв нь үйлчилгээ үзүүлэхдээ үнэ хөлсөө тохирсон түрээсийн гэрээ байгуулдаггүй.

3.2. Төвшрүүлэх сумын засаг даргын 2013 оны 2 сарын 22-ны 30 тоот албан

бичгээр ирүүлсэн судалгаагаар ТЭДДҮТТ нь 2012 онд өөрийн эзэмшлийн газраас 426 га-г “Word and lojik” ХХК-д, 292 га-г “Ар Арвис” ХХК-д түрээслүүлсэн мэдээтэй боловч үүнтэй холбоотой материал аудитад хамрагдаагүй бөгөөд газрын түрээсийн гэрээ байхгүй, орлого

бүртгэгдээгүй байна.

3.3. 32,7 сая төгрөгийн хадлангийн салааны тоног төхөөрөмжийг 2012 оны 8 сарын 29-нд “АР ТТБДМ” хоршоо, иргэн Н.Сандагочир, “Хүйсийн ам” хоршоотой тус бүр гэрээ байгуулан 4 жилийн хугацаанд эргэн төлөгдөх нөхцөлтэй зээлдүүлсэн байна. Зээлдүүлсэн хөрөнгийн судалгаа “АР ТТБДМ” хоршоо Н.Сандагочир “Хүйсийн ам” хоршоо ДҮН 22 морины хүчин чадалтай трактор

1 5,375.0 5,375.0 1 5,375.0 5,375.0

Хадуур тармуур /2,1м/ 1 1,850.0 1,850.0 1 1,850.0 1,850.0 чиргүүл 1 900.0 900.0 1 900.0 900.0 35 морины хүчин чадалтай трактор

1 9,900.0 9,900.0

Чирүүл /2,5тн 1 4,000.0 4,000.0 Хадуур тармуур /2,1м/ 1 2,500.0 2,500.0

ДҮН 3 8,125.0 3 8,125.0 3 16,400.0 32,650.0

Энэ нь УЗ-өөр хэлэлцэгдэж, протокол, тэмдэглэл хөтлөгдөөгүй, ТЭДДҮТТ-ийн дарга Буянхишигийн албан тушаалаа урвуулан ашиглаж, дур мэдэн гаргасан шийдвэр байна.

3.4. Зээлдүүлсэн тоног төхөөрөмжийн үнийг “Мал эрсдлээс хамгаалах сан”-д 2012-2015 оны хугацаанд хуваарийн дагуу төвлөрүүлэхээр гэрээнд тусгасан ч өнөөдрийн байдлаар 2012 онд төвлөрсөн байх 6,0 сая төгрөгөөс “Хүйсийн ам”хоршоо 2013 оны 1 сард 800,0 мянган төгрөг төлснөөс өөр төлөлт хийгдээгүй байна.



ДҮГНЭЛТ

Аливаа аж ахуйн газар үйл ажиллагаагаа явуулах урт хугацаат хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэрийг ашиглах боломж байгаа бол тухайн санхүүгийн хөшүүргийн үр ашгийн тооцоог нарийвчлан хийж шийдвэр гаргах нь зүйтэй байдаг.

Орон нутгийн өмчит аж ахуйн тооцоот үйлдвэрийн газар ТЭДДҮТТөв нь анх байгуулагдахдаа үйл ажиллагааныхаа хэтийн төлөв, менежмент, эдийн засгийн үр ашиг, үндэслэлийг оновчтой тооцоогүйгээс байгуулагдсанаас хойш өнөөдрийг хүртэл үр ашигтай ажиллаж чадаагүй байна. Цаашид ч үр ашигтай ажиллах санхүүгийн нөөц, чадавхи бүрдэх боломж бага байна. Энэ нь дараах эдийн засгийн шинжилгээний үзүүлэлтүүдээс харагдаж байна.

1. ХХААХҮЯ-ны тариалан эрхлэлтийг дэмжих сангаас нийлүүлэгдсэн 1,184.8 сая төгрөгийн трактор, тоног төхөөрөмжийн үнийн эргэн төлөгдөх дүнг /зарим техник тоног төхөөрөмжийн үнэнд хүү тооцогдсон/ олсон орлоготой харьцуулбал дараах байдалтай байна. 2010 онд 2011 онд 2012 онд

Урт хугацаат өр төлбөрийн эргэн төлөгдөх хуваарь/сая.төг/

408,9 405,7 405,7

Борлуулалтын орлого /сая.төг/

37,2 57,5 43,5

2. 1,184.8 сая төгрөгийн трактор, тоног төхөөрөмжийн ашиглалт дараах байдалтай

байна.

2010 он 2011 он 2012 он Борлуулалт/үндсэн хөрөнгө

0,03 мөнгө 0,05 мөнгө 0,04 мөнгө

Энэ нь 1 төгрөгийн техник хэрэгслийн ашиглалтаас 0,03-0,04 мөнгөний орлого олж байна өөрөөр хэлбэл техник тоног төхөөрөмжийг бүрэн дүүрэн ашиглаж чадахгүй байгааг харуулж байна.

3. Тариалан эрхлэлтийг дэмжих дундын үйлчилгээний техникийн төв”-ийн дүрмийн 3.1-д “Архангай аймгийн газар тариалангийн техникийн хангамжийн дутагдалтай иргэн, аж ахуйн нэгжид тариалангийн технолгит ажлыг техникээр гүйцэтгэх дэмжлэг үзүүлэх, аж ахуйн нэгж өөрөө 10000 хүртэлх га талбайд тариалан эрхэлж, өөрөө өөрийгөө санхүүжүүлэхэд төвийн үйл

ажиллагааны зорилго оршино.” гэж заасан нь эдийн засгийн үндэслэл тооцоогүй

байна. 2012 оны статистик мэдээнээс харахад аймгийн дүнгээр тариалалт хийж ашиглагдаж байгаа талбай 3730 га үүнээс Төвшрүүлэх суманд 2710 га байдаг байна.

ДҮГНЭЛТ



Нөгөө талаар тус байгууллагыг аймгийн ИТХТ-ийн хурлаас дүрмийг баталж байгуулаад, эхний 2 жил 35,0-27,0 сая төгрөгийн санхүүгийн дэмжлэг өгсөнөөс өөрөөр 1,184,7 сая төгрөгийн хөрөнгийн ашиглалт, эргэн төлөлт, үйл ажиллагааны үр ашиг, зохион байгуулалтын талаар анхаарал тавьж, тодорхой арга хэмжээ авч ажиллаагүй байна.

Дүрмийн 6.7-д “аймгийн ИТХТХурлаас удирдах зөвлөлийг баталж ажиллана”

гэсний дагуу удирдах зөвлөлийг 2 жил орчмын дараа аймгийн ИТХТ-ийн 2012 оны 2 сарын 16-ны 13 тоот тогтоолоор байгуулсан ч уг зөвлөл нь тус төвийн үйл ажиллагаанд өөрчлөлт гаргахуйц, үйл ажиллагааг нь үр ашигтай явуулахад нөлөөлөхүйц үр дүнтэй ажиллаагүй байна. Удирдах зөвлөлийн 2012 оны 3 сарын 25-ны анхны хурлаар тус төвийн 2011 оны үйл ажиллагааны үр дүн, 2012 оны зорилтын тухай хэлэлцсэн ч тухайн байгууллагын үйл ажиллагааны доголдол, менежментгүй ажиллаж байгаа талаар огт хэлэлцээгүй байна.

ГҮЙЦЭТГЭЛИЙН АУДИТЫН БАГ


АÀÃ-ÃÀБ/2013/ГÀ-02 10

Шалгагдагч байгууллагын тайлбар


АÀÃ-ÃÀБ/2013/ГÀ-02 11

Холбогдох байгууллагаас ирүүлсэн нотлох баримт


АÀÃ-ÃÀБ/2013/ГÀ-02 12


АÀÃ-ÃÀБ/2013/ГÀ-02 13


АÀÃ-ÃÀБ/2013/ГÀ-02 14

Documents

Tedu tov 2013