Talaan ng mga Nilalaman - cnmag.cacnmag.ca/wp-content/uploads/2017/08/tagalog.pdf · Ang Kinakailangan Mong Malaman Tungkol Sa ... kontak at mga detalye ng negosyo. ... ay inilalathala

Talaan ng mga Nilalaman

31

19Ang proyekto ay pinopondohan ng

Paghahanap ng Iyong Perpektong Tagapag-empleyoni Sandra Fletcher

Paano Nagtatrabaho ang mga Sistemang Pangangalagang Pangkalusugan sa Ontario? ni Aruna Papp. MA, ADR, Med.

Pagtulong sa Iyong mga Anak sa Paaralan NOWni Claudio Muñoz

Ang Kinakailangan Mong Malaman Tungkol Sa... Pangsekswal na Edukasyon sa Paaralanni Teenaz Javat

Pag-aralan Kung Paano Mag-badyet at Maiwasan ang Bitag ng Pagkakautangni FCAC

Ngayong ako ay nasa Canada na, paano ko madadala ang aking pamilya? ni Durriya Bharmal, B.A.

Bakit kinakailangan mong bumalik sa paaralanni Claudio Muñoz

Mga Tip sa Paghahanap ng Trabaho para sa mga Kabataanni Dale Sproule

Ang ABC ng mga Programa para sa Paninirahan (Settlement Programs) para sa mga Bagong Datingni Claudio Munoz

Ang ABC ng ESL Pagsikapan ang Iyong Wikani Mayank Bhatt

Kung Sakaling may Emerhensya...ni Theresa Wojtasiewicz

Ang Paghahanap ng isang Doktoray mabuti para sa Iyong Kalusuganni Gilda Spitz

Tulungan ang Sistemang Pangkalusugan na Tumulong sa Iyoni Claudio Muñoz

2

4

5

8

11

13

14

16

19

22

25

28

31

Canadian NewcomerBest of 2009

Publisher and Editor : Dale Sproule [email protected]

Assistant Editor : Claudio Muñoz [email protected]

Layout and Design

: Julie J.K. Kang

Sales : Syed Ahmed [email protected]

Translation by Access Alliance Interpreter Services

Visit our website at: www.cnmag.caE-mail us at: [email protected]

For Advertising, Sponsorship orDistribution Inquiries call 416-406-4719

Canadian Newcomer Magazine is published bi-monthly by Canadian Newcomer Magazine Inc.

Administrative Office: 222 Parkview Hill Cres., Toronto ON M4B 1R8Sales Office: Ste. 105C, Bldg 2, 1450 O´Connor Dr., Toronto ON M4B 2T8

Six issue subscription in Canada – $20.00e-mail: [email protected]

Submission inquiries should be sent by e-mail to:[email protected]

Material published in Canadian Newcomer doesnot necessarily reflect the views of the publisher or editiorial

staff who are not liable for the views expressed herein.

Canadian Newcomer – Best of 20092

Paghahanap ng Iyong Perpektong Tagapag-empleyo

ni Sandra Fletcher

Para sa karamihan ng mga bagong dating sa Canada, ang paghahanap ng trabaho ay isa na ring trabaho. Aling mga tagapag-empleyo

ang mabubuti? Magkanong pera ang aking makukuha para sa trabahong ginagawa ko? Saan ako maaaring makapagtrabaho? Anong trabaho ang tama para sa akin at sa aking pamilya?Ang Perpektong Katugma

Ang isa sa pinakamahalagang bahagi sa isang matagumpay na paghahanap ng trabaho ay ang kaalaman sa pananaliksik ng mga tagapag-empleyo upang makita ang pinakamabuting lugar ng trabaho para sa IYO. Kapag mas marami kang nalalaman tungkol sa isang kumpanya at sa kanilang mga layunin, mas madali mong magagawang ipakita ang iyong kahalagahan bilang isang empleyado. Magsimula sa iyong paghahanap sa pama-magitan ng pag-aaral kung aling mga tagapag-empleyo sa iyong lugar ang umuupa ng mga manggagawa na may mga karanasan at mga kakayahang katulad ng sa iyo.Tumingin sa Internet

Saliksikin ang impormasyon sa internet sa pamamagitan ng mga website ng Labour Market katulad ng: Impormasyong Pampropesyunal sa Canada (Canadian Occupational Information) sa www.jobfutures.ca. Makikita mo dito ang impormasyon

tungkol sa pagpaplano ng karera.Ang Impormasyon tungkol sa Labour Market at

mga Karera sa makingcareersense.org ay nagbibigay ng impormasyon at mga link sa ibang mga site tungkol sa labour market ng Canada.

Ang impormasyon sa Industriya Canada (Indus-try Canada) ay ibinibigay sa www.ic.gc.ca kung saan matatagpuan mo ang impormasyon tungkol sa kanilang mga programa, mga serbisyo at mga listahan ng kumpa-nya.Mga Direktoryo ng Negosyo

Walang magagamit na internet? Ang mga aklat na katulad ng Scott’s Directory, Canada 211 at ang Yellow Pages ay maaaring magbigay ng mahahalagang impormasyong katulad ng: lokasyon, impormasyon ng kontak at mga detalye ng negosyo. Ang iyong lokal na aklatan ay isang mahusay na lugar upang makita ang mga aklat na ito. Marami ring mga aklatan na naghahandog ng libreng magagamit na internet!Mga Magasin at mga Peryodiko

Bawat taon ang isang listahan ng “100 Pinakamahusay na Tagapag-empleyo ng Canada” (“Canada’s Top 100 Employers”) ay inilalathala sa The Toronto Star batay sa pananaliksik na ginawa ng MediaCorp Canada Inc.

Canadian Newcomer – Best of 2009 3

Ang parehong kumpanya ay naglalathala rin ng “10 Pinakamahusay na Tagapag-empleyo para sa mga Bagong Canadian”. Narito ang dahilan kung bakit ang mga kumpanya ay naibotong pinakamahusay!

1. Sila ay nagbibigay ng mga serbisyong katulad ng impormasyon para sa paninirahan o mga ispesyal na klase upang tulungan ang bagong dating na mga empleyado. 2. Tinutulungan nila ang kamakailang dumating na mga imigrante sa pamamagitan ng pagkilala ng pambanyagang edukasyon at karanasan. 3. Inaasistihan nila ang mga bagong empleyado na kilalanin sa Canada ang mga pambanyagang kwalipikasyon sa pamamagitan ng mga Sentrong Pang-Akredistasyon (Accreditation Centres). 4. Mayroon silang mga programa upang tulungan ang mga bagong dating na maunawaan ang lugar ng trabaho sa Canada. 5. Ang kanilang mga kawani ay sinanay sa mga isyung pang-krus-kultural upang makatulong na makagawa ng isang mapagtanggap na lugar ng trabaho.

I-edit ng Pababa ang iyong ListahanSa sandaling matagpuan mo ang mga posibleng

maging mga tagapag-empleyo sa iyong lugar, magpokus sa mga detalye na may kinalaman sa iyong mga kakayahan, kaalaman, at mga abilidad. Maaaring naisin mong gumawa ng isang sistema ng pagpa-file upang maaayos mo ang impormasyon na iyong nahanap.

Narito ang ilang mga ideya upang ikaw ay makapagsimula: • Saan matatagpuan ang kumpanya?

• Gaano na katagal ang kumpanyang nagnenegosyo?• Gaano karami ang kanilang mga gusali?• Ano ang pangunahing industriya ng kumpanya?• Gaano karami ang kanilang mga empleyado?• Ano ang reputasyon ng kumpanya?• Ano ang mga misyon at mga pinahahalagahan ng kumpanya?• Ano ang pinakamahusay na paraan para makontak ko ang tagapag-empleyo (email, koreo, fax, telepono?)• Maaari ko bang makausap ang kanilang • Departamento ng Yamang Pantao (Human Resources Department) o mga empleyado?

Iba Pang Mga TipMagsulat ng mga nota at gumawa ng isang sistema

upang ayusin ang impormasyon na iyong mahahanap.Mag-isip sa labas ng kahon – ang isang samahan ng

paghahanap ng trabaho (job-finding club) sa iyong lugar, lalo na yung para lamang sa mga bagong dating na mga imigrante sa Canada, ay maaaring makatulong sa iyo sa prosesong ito.

Maging mapasensya. Tandaan, na kinakailangan ng oras at pagsisikap upang makahanap ng TAMANG tagapag-empleyo. Mahalaga para sa iyong makahanap ng isang taong maaari mong tulungang maging mas matagumpay – at kapwa mahalagang makahanap ng isang tao na sa iyong palagay ay makakatulong sa iyo na umasenso sa iyong napiling layunin para sa trabaho.

cnm


Marami sa mga bagong Canadian ang nagpapalagay na lubhang nakakalito ang sistemang pangangalagang pangkalusugan sa Ontario. Sinabi sa kanila ng kanilang mga kaibigan at mga kamag-anak na ang pangangalagang pangmedikal “ay libre, walang kailangang bayaran sa

doktor o sa mga ospital. Ang pamahalaan ang nagbabayad ng lahat”. Siyanga, ang pangangalagang pangkalusugan sa Ontario ay HINDI libre. Ito ay binabayaran sa pamamagitan ng mga buwis na kinokolekta ng pamahalaan, at lahat tayo ay nagbabayad para sa mga serbisyong ito.

Kapag ang isang residente ng Ontario ay nangangailangan ng pangangalagang pangkalusugan, kinakailangan niyang patunayan na siya ay nakatira at nagtatrabaho sa Probinsyang ito, na gumagamit ng isang kard na tinatawag na Ontario Health Insurance Plan (OHIP) kard. Kinakailangan nilang makita ang isang balidong OHIP kard bago ka makakuha ng mga serbisyo. Labag sa batas na gumamit o manghiram ng kard ng ibang tao. Bawat karapat-dapat na tao, bata o adulto ay kinakailangang magkaroon ng kanilang sariling OHIP kard. Palaging dalhin ang iyong Health Kard sa iyo. Ikaw ay kinakailangang maging laging handang magpakita nito sa tuwing kailanganin mo ang mga serbisyo.

Mahalagang mag-aplay kaagad para sa kard ng OHIP sa lalong madaling panahon—ito ay dapat na maging isa sa mga unang gawain pagkatapos na makarating— sapagkat maaaring abutin ng tatlong mga buwan mula sa petsa na ikaw ay mag-aplay upang makatanggap ng saklaw. Habang ikaw ay naghihintay para sa iyong saklaw na dumating, pag-isipang bumili ng seguro para sa pagbibiyahe na may kasamang saklaw na pangkalusugan mula sa isang pribadong kumpanya, lalo na kung ikaw ay may mga maliliit na anak . Kung ikaw ay walang seguro at ikaw o ang isang miyembro ng iyong pamilya ay magkasakit ikaw ay sisingilin para sa mga serbisyo at ang mga ito ay maaaring maging lubhang mahal.

Sa oras na iyong matanggap ang kard ng OHIP kinakailangan mong manatili sa Ontario nang 153 mga araw sa loob ng alinman sa 12-buwang panahon—ikaw ay maaaring bumalik sa iyong dating bansa o magbakasyon nang 212 mga araw, humigit-kumulang pitong buwan. Ngunit kung iiwanan mo ang Probinsya nang mas mahabang panahon maaaring kailanganin mong mag-aplay na muli.Sino ang maaaring kumuha ng Ontario Health Insurance Plan?

Kung ikaw ay mapasama sa isa sa mga sumusunod na mga kategorya ikaw ay maaaring makakuha ng OHIP:• Mga mamamayan ng Canada, permanenteng mga residente, lumapag na mga imigrante (landed

immigrants) o mga takas (refugees).• Kung ikaw ay nakapag-aplay na para sa pagkamamamayan o permanenteng residensya at nakapasa na sa

iyong mga kinakailangang pangmedikal.• Ikaw ay isang banyagang manggagawa na humahawak ng isang balidong permisong magtrabaho o

awtorisasyon na makapagtrabaho na may pangalan ng isang Canadian na tagapag-empleyo sa Ontario at ng iyong inaasahang trabaho at ito ay balido para sa anim na buwan man lamang.

• Kung ikaw ay isang banyagang miyembro ng klero na magbibigay ng mga pangrelihiyong mga serbisyo sa isang kongregasyon sa Ontario para sa anim na mga buwan man lamang.

• Bilang asawa ng isang miyembro ng klero, kapareha ng may parehong kasarian o dependenteng anak (wala pang 19 na taong gulang).

• Kung ikaw ay isang banyagang manggagawa na ma-eempleyo sa Ontario para sa panahon ng tatlong magkakasunod na mga taon man lamang.

• Kung ikaw ay may isang permisong magtrabaho o awtorisasyong makapagtrabaho sa ilalim ng “Live-In Caregivers in Canada Program o Foreign Domestic Movement.”

• Kung ikaw ay nabigyan na ng isang permisong magtrabaho o awtorisasyong makapagtrabaho sa ilalim ng Caribbean Commonwealth at Mexican Season Agricultural Workers Program.

Ang kawani ng Ministri ng Kalusugan ay maaaring makatulong sa iyo upang alamin kung ikaw ay karapat-dapat o hindi para sa saklaw na pangkalusugan ng Ontario. Tumawag sa INFOline ng Ministri sa 1-800-268-1154 (Libreng-tawag sa Ontario lamang). SaToronto, tumawag sa 416-314-5518. Mga oras ng operasyon: 8:30am - 5:00pm o mag-e-mail sa kanila sa [email protected] cnm

Paano Nagtatrabaho ang mga Sistemang Pangangalagang Pangkalusugan sa Ontario?

ni Aruna Papp. MA, ADR, Med

4


Pagkatapos pa lamang ng anim na buwan sa Canada, si Jeff Lee, isang imigranteng istudyante sa Dr. Norman Bethune CI, ay

nag-aplay para maging isang peer leader para sa programa ng NOW. “Siya ay isa ring bagong dating at iyon ang isa sa mga nakaganyak upang siya ay upahan,” nagunita ni Fiona Yang, isang manggagawa para sa paninirahan (settlement worker) sa paaralan. “Siya ay talagang mahiyain.”

Si Jeff ay may blondeng buhok, tila medyo mapula ng konti. Siya ay mukhang kumportable at masigasig na magsalita. Sa panahon ng pakikipanayam siya ay nakasuot ng itim. Ngayon ay Halloween sa paaralan at siya ay nakasuot ng bihis ng isang bampira.

Ang tangi niya lamang kaibahan at ng sinumang ibang mga bata sa paaralan ay ang kanyang punto. Sa oras ng aming pag-uusap, “mahiyain” ay hindi isang salitang pumasok sa aking isipan upang ilarawan siya.

Ang Newcomer Orientation Week (NOW) ay isang programa na naghahanda sa mga imigranteng istudyante para sa kanilang mga unang araw sa paaralan. Sa loob ng apat na araw ng masinsinang oryentasyon, sila ay natututo kung papaano maghanap ng mga silid-aralan, ng gym at ng kapeterya. Kanila ring nararanasan ang mga rutina sa paaralang katulad ng mga kuliling, mga pang-umagang anunsiyo, oras ng tanghalian, at

paggamit ng locker. Sila ay nakakakuha ng isang sulyap sa sistema ng paaralan sa Ontario (ang sistema ng kredito at ang kahalagahan ng ekstra-kurikular na mga aktibidad). Pinakamahalaga sa lahat, sila ay nagkakaroon ng mabuting mga kaibigan – ang

pinakamahusay na suporta na iyong maaaring makuha upang makapagsimula sa paaralang wala ka pang nalalaman, ay nakatatakot at kung minsan ay isang nakalilipos na kapaligiran.

Ang programang NOW ay isang bagong inisyatibo na nagbibigay sa mga pangkat ng mga manggagawa para sa paninirahan, mga guro at mas mahalaga, sa mga peer leader. Ang

mga peer leader ay “dating” mga bagong dating na istudyante na may mas maraming karanasan – tulad ni Jeff – na nagboluntaryo upang magbigay ng impormasyon at suporta para sa mga istudyanteng bagong dating. Ang mga adulto ang nangangasiwa at nagbibigay ng tulong at pamamatnubay.

“Ang lahat ay bago nang ako ay magsimula sa paaralan bilang isang bagong dating,” sabi ni Jeff . “Ako ay nagkaroon ng maraming mga pagkaligalig noong una. Nagkaproblema ako sa mga locker, sa paghahanap ng mga silid-aralan at maging sa pakikipag-usap sa ibang mga tao. Ang programang NOW ay nagbibigay sa iyo ng pakiramdam na maging kumportable tungkol sa pagpasok sa paaralan.”

ni Claudio Muñoz

Bagong dating sa panahon ng kids NOW huling linggo ng tag-init.

Pagtulong sa Iyong mga Anak sa Paaralan


Noong 2008, Ang linggo ng NOW ay nakaabot sa 1,225 na mga bagong dating na mga istudyante sa tulong ng 428 na mga peer leader sa buong Ontario. Ang Pamprobinsyal na mga lupon ng mga paaralan, kasama na ang mga lokasyon ng Toronto, Hamilton, Ottawa, Windsor, Waterloo, Peel at Rehiyon ng York, ay sumusuporta sa programa, nagbibigay ng lugar sa mga paaralan, nagrerekluta ng mga guro at nagtataguyod nito sa mga istudyante at mga magulang. Ang buong pro-grama ay pinipondohan ng Citizenship and Immigration Canada.Pagtuklas ng kayamanan

Si Christie Chang ay isa sa mga kalahok sa taong ito. Nakita ng kanyang ina ang isang baner ng programang NOW na nakasabit sa harapan ng paaralan at hinikayat niyang sumali si Christie. “Ako ay parang... ‘Ok.’ At ako ay pumunta sa programa at ito ay talagang nakakalibang. Ang aking ina ay talagang natutuwa.”

Naalala ni Jenani Jegasothy, isang manggagawa para sa paninirahan ng paaralan sa Dr. Norman Bethune, na sa simula ang lahat ay talagang tahimik. “Maririnig mo ang isang aspiling bumagsak,” sabi niya. Ngunit ito ay nagsimulang lahat....

“Ang programa ay may maraming mga nakakatuwang mga laro,” sabi ni Christie. “Kailangan mong maghanap sa paaralan, kagaya ng sa paghahanap ng kayamanan, palakad-lakad sa paligid at hinahanap ang lahat ng bagay. [Pagkatapos noon] nalalaman ko na kung ano ang isang “wing”, kung nasaan ang mga silid-aralan.”

Ang mga aktibidad ay nagsisimula ng alas otso at nagtatapos ng alas singko. Ang mga bagong dating na mga bata ay nagkukumpleto ng isang talatanungan na inilalagay ng diretso sa mga pader ng silid-aralan (bilang isang nakasulat na panimula sa ibang mga mag-aaral),

naglalaro ng isang “help wheel” (isang talagang kapaki-pakinabang na kagamitan upang malaman kung sino ang maaaring makatulong sa iyo tungkol sa ibat-ibang mga isyu – halimbawa, kung ano ang ginagawa ng isang manggagawa para sa paninirahan (settlement worker), at nakikilahok sa mga pagsusulit, bilang ilan sa iba pang maraming mga aktibidad. Sa unang araw, ang lahat ay nagmamadaling umuwi sa pagtatapos ng araw, ngunit mula sa ikalawang araw pasulong, halos kailangan nang bitbitin ang mga batang palabas ng mga manggagawa para sa paninirahan at ng mga guro.

Walang sinumang nais umuwi.Hindi madaling maging isang (banyagang) tinedyer

Bago siya dumalo sa linggo ng NOW, si Christie ay nag-aalala tungkol sa antas ng kanyang Ingles (siya ay mula sa Hong Kong). Siya ay nagpunta sa isang paaralan sa Markham noon at ito ay hindi naging isang

Jeff Lee, peer lider sa Dr Norman Bethune CI.

Paano Sumali Sa Programa

Kung ang iyong mga anak ay magsisimula sa paaralan sa susunod na taon, mangyari lamang na magkaroon ng kamalayan na ang mga programa ay hindi makukuha sa bawat paaralan. Ito ay nagdedepende sa dami ng mga imigranteng mga istudyante na nakarehistro. Magtanong kung may programa sa iyong paaralan habang nagpaparehistro.

Kung ang iyong mga anak ay mahuhuling magsimula sa paaralan, sa oras na ang linggo ay matapos, sila ay maaari pa ring makinabang sa programa. Ang karamihan sa mga peer leader ay mga miyembro rin ng programa ng Tagapagturo ng ESL (ESL Mentor program). Ito ay tag-isa-isang proyekto, na kung saan ang tagapagturo ay nakikipagtagpo sa tinuturuan sa panahon ng pananghalian para sa gawaing pampaaralan, o kaya ay nagtatagpo sila nang Sabado ng umaga para sa pagtuturo ng Ingles Bilang Ikalawang Wika (English as a Second Language).

Ang sinumang bagong istudyante ay maaaring sumali sa programa ng pagtuturo. Pagkatapos, sila ay papasok sa parehong network ng mga kaibigan at suporta (hindi lamang sila makakasali sa lahat ng mga kasiyahan sa linggo ng NOW.)


magandang karanasan. “Talagang napakahirap dahil hindi ako makapagsalita ng Ingles, kaya kapag may nagtatanong sa akin ng anuman ang tangi kong kayang sabihin ay oo, oo, oo, hindi, hindi, hindi. Natatakot ako.”

Ipinapaliwanag ni Homa Forouzan, isang manggagawa para sa paninirahan ng Pleasant View Junior High School na ang kakulangan sa mga kakayahan sa komunikasyon, at ang pakikibagay sa isang bagong kapaligiran at sa isang bagong kultura na may mga puwang sa kanilang edukasyon ang pinakamalaking mga problema para sa mga batang imigrante.

Si Sue Kim, na isa ring manggagawa para sa paninirahan ng paaralan sa parehong iskuwela, ay nagpapaliwanag, “Ang isa pang problema ay ang ibat-ibang mga ekspektasyon – hindi nila nalalaman kung ano ang maaasahan mula sa paaralan, o lipunan. Higit sa lahat, wala silang mga kaibigan na makakasama. Kahit na ang sistema ay magkaiba, mayroon silang mga kaibigan na mapupuntahan at mapagtatanungan.”

Iyon ang tiyak na pangunahing layunin ng programa at ang unang tungkulin ng isang peer leader. Ang mga peer leader sa panahon ng linggo ng NOW, ang namumuno sa programa. Sila ay gumaganap sa palabas, sila ay nag-uusap ng tungkol sa mga problema na kanilang hinaharap at kung ano ang kanilang ginagawa upang malutas ang mga ito.

Ngunit, ang pinakamahalaga, mula sa unang araw, ay ang pakikipag-kaibigan at pagiging kaibigan na kanilang pinakamahalagang gawain.

Ipinaliwanag ni Christie na ang mga batang nakilala niya sa linggo ng oryentasyon ay kanya nang mga kaibigan ngayon. “Kami ay magkakasabay na nanananghalian, kami ay nagsasayang magkakasama [...] kami ay nagsasama-sama at nag-iistambay para sa Pasko at Halloween at iba pang mga pista. Mayroon kaming isang uri ng parti at ito ay talagang nakaaaliw.”

“Ako ay nakagawa ng maraming pakikipagkaibigan,” dagdag ni Jeff. “Kami ay talagang lumalabas para magsine,namimili o nag- kakaraoke. Kami ay magkakasamang sumali sa pang-Sabadong iskuwela. Mayroon pa kaming grupo sa facebook.”Lahat ay nananalo sa NOW

Ang NOW ay gumagawa ng isang network ng mga kaibigan para sa mga bagong istudyante, iyan ay sigurado. Ngunit ito ay may pang-akademikong mga kabutihan din. Sinasabi ni Christie na kapag, halimbawa, ang isang banyagang istudyante ay hindi makaintindi ng isang ehersisyo sa matematika, may ibang istudyante na maaaring makapagpapaliwanag nito sa sarili nilang wika.

“Ang programa ay dinisenyo upang siguradong makapagbigay ng impormasyon at pakikipagkaibigan,”

paliwanag ni Jane Wei, isang manggagawa para sa paninirahan sa Dr. Norman Bethune. “Ngunit kami rin ay may isang gabay tagapayo na pumupunta upang magsalita tungkol sa sistema ng paaralan, mga kreditong kinakailangan mo para sa pagtatapos. Ang mga peer leader ay nagtuturo sa mga bagong dating kung paano magbasa ng kanilang iskedyul, kung paano gumamit ng adyenda, anong mga materyales ang kinakailangan nila para sa mga klase.”

Ito ay maaaring magmukhang parang panimula ngunit kung walang magsasabi sa iyo, walang paraan na madidiskubre mo ito nang mag-isa. Ang mga bagong dating na mga bata na nakikilahok sa linggo ng NOW ay nagsisimula sa iskuwela ng may isang magiliw na kapaligiran kasama ng pagbibigay atensyon ng lahat sa kanilang mga problema at mga katanungan. Hindi nila kinakailangang pumasok sa mga klase kaagad, nang walang palatandaan, o maupong mag-isa sa kapeterya kagaya ng kailangan nilang gawin noong naunang mga taon.

Para sa lahat ng mga kasangkot, ang programa ay isang buong tagumpay. Ang mga imigranteng istudyante ay nakakapagsaayos, mayroon na silang mga kaibigan at lahat ng impormasyon na kinakailangan nila (o kahit paano ay nalalaman nila kung saan hahanapin ito). Ang mga pangunahing mga problema na lamang ay ang mga pang-akademiko.

Para sa mga peer leader ito rin ay isang magandang karanasan. Sila ay may mas marami nang mga kaibigan, ngunit sila rin ay may mas malaki pang kumpidensya. “Aking natanto na maaari rin pala akong maging isang pinuno,” paliwanag ni Jeff. “Sa simula,ako ay walang anumang kumpidensya sa pamumuno ng kahit anuman, ngunit pagkatapos ng pagsasanay nag- iba. Ako ay nasurpresa. Ang nararamdaman ko ngayon tungkol sa programang NOW ay natuto ako ng maraming mga bagay, kagaya ng kung paano lumapit sa ibang mga istudyante sa paaralan. Ako rin ay natuto ng kooperasyon at mga pagpipresenta sa grupo at mga kakayahang pangkomunikasyon.”

Ang linggo ng NOW ay tumatagal na lamang ng apat na araw bago magsimula ang iskuwela, ngunit ang mga peer leader at ang kalahok ay nagpapanatili ng ispirito nito para sa natitirang taon. “Nais naming magkaroon ng mas maraming tao, mas maraming mga bagong dating,” sabi ni Jeff. “Marahil palakihin ang buong grupo at magkaroon ng mas maraming oras na magkakasama, para kami ay maaaring magkaroon ng mas maraming kasiyahan. Marahil maaari kaming pumuntang magkamping o anuman.”

Ito ay mas mahigit pa sa programa ng pagbabagay para sa mga bata. Ito ay simpleng pakikipagkaibigan lamang.

cnm


Ang Kinakailangan Mong Malaman Tungkol Sa... Pangsekswal na Edukasyon sa Paaralan

ni Teenaz Javat

Ito ay gabi para sa mga magulang sa bagong McKinnon Public School sa komunidad ng Churchill Meadows sa Mississauga.

Ang mga magulang – na karamihan ay bago sa paaralan, sa komunidad at maging sa bansa – ay bali-sang naghihintay upang mas kanilang malaman kung ano ang ginagawa ng kanilang mga anak sa araw-araw na ang mga ito ay nasa paaralan.

Ang gabing ito ay mas isang pakikipag-aabot-kamay (outreach) na sesyon na naglalalayong gumawa ng mga koneksyon sa pagitan ng bahay at paaralan.

Nais ng paaralang makakuha ng katugunan mula sa mga magulang at mga tagapag-alaga ng tungkol sa kung papaano nila nais na mapaunlad ang kanilang paaralan at kung ano ang kanilang inaasahan sa pamaraan ng edukasyong itinuturo sa kanilang mga anak.

Mula sa alituntunin sa pananamit hanggang sa mga samahan para sa araling-bahay, mga kasuotan para sa gym hanggang sa kung bakit kinakailangan ng ekstrang pares ng panloob na sapatos kung panahon ng taglamig…maraming mga paksa ang iniharap at pinag-usapan.

Sa gitna ng lahat ng mga ito, may isang matandang ginoong Sikh na magalang na tumayo at nagtanong nang direktang paraan batay sa katotohanan, sa mga guro kung bakit kinakailangang turuan ang kanyang mga apo sa paaralang elementarya (na may mga klaseng mula sa junior kindergarten hanggang ika-anim na baitang) ng pangsekswal na edukasyon sa napakabatang edad.

Ang pag-uusap ng tungkol sa sex ay bawalAng kanyang tanong ay umalingawngaw sa buong

mga lupon ng paaralan sapagkat hindi lamang ang mga bagong dating sa bansa subalit pati na rin ang mga ikal-awang henerasyong mga Canadian ay mayroong patuloy na mga alalahanin tungkol sa kung ano ang itinuturo sa mga bata tungkol sa sex.

“Ang karamihan ng mga magulang,” ayon kay Homa Farouzan, isang manggagawa para sa paninirahan sa mga paaralan na kasapi sa Toronto District School Board (TDSB), “ay nanggaling sa mga bansang ipinag-babawal ang pag-uusap ng tungkol sa sex. Sa paaralan na kung saan ako ay nag-a-outreach, marami akong mga magulang na nagmula sa tradisyunal na mga pamilyang Muslim na nais na mas higit na malaman ang tungkol sa nilalaman ng edukasyon ng kanilang anak at hindi kumportableng makipag-usap sa kanilang mga anak ng tungkol dito”.

“Ang aming tungkulin bilang mga manggagawa ng outreach sa paaralan ay tulungan ang mga magulang na maikonekta ang kanilang bahay sa paaralan at makakuha ng tamang impormasyon. Ako ay nakikitungo sa mga paaralang may malalaking populasyon ng Muslim. Kahit na sa mga Muslim, may mga pagkakaiba-iba ng ka-higpitan sa kung papaano nila sinusunod ang parehong relihiyon”, ipinaliwanag ni Farouzan. “Halimbawa ang mga magulang na mula sa Syria, Lebanon at Iran ay mas maluwag nang kaunti at mas nanaisin nilang ang mga guro ang magpasimula sa kanilang mga anak ng


tungkol sa paksa ng pangsekswal na edukasyon sapagkat sa kanilang palagay ang mga guro ay nakagagawa ng mas mabuting trabaho kumpara sa kanilang ginagawa sa bahay.”

Si Fariba Sahraie, isang nagsosolong ina na nag-imigrante sa Canada mula sa Iran, ay nagsabi, “Ang aking anak na babae ay nasa ika-walong baitang nang kami ay magpunta sa Toronto at ako ay labis na natuwa sa kanyang natutuhan tungkol sa pangsekswal na edukasyon. Siya ngayon ay nasa huling taon na ng mataas na paaralan sa North York at nalalaman na kung paano haharapin ang mga bagay na ito, kaya mas mabuting mas alamin ang mga katotohanan sa halip na manatiling ignoranteng gaya namin noong nasa bahay pa kami. Kami ay hindi nag-usap nang lantaran tungkol sa sex. Sa isang Islamik na bansa ang lantarang pag-uusap ng tungkol dito ay ipinagbabawal. Kung kaya mas mabuti kung ang isang guro ang magsasabi sa kanila sa halip na ako.”

Gayunpaman, hindi lahat ng tao ay may bukas na pag-iisip tungkol dito na gaya ni Sahraie.

May ilang mga magulang mula sa Afghanistan at Pakistan na napaka-istrikto sa kanilang mga anak – lalo na sa kanilang mga anak na babae – at doon kadalasan nagkakaroon ng pagtutunggali ang kultura at ang relihiyon.Walang pamimiling lumabas

Ang lupon ng paaralan ay napakahigpit tungkol sa pagbibigay ng edukasyon na naging bahagi ng kurikulum ng Ontario.

Walang magulang na maaaring makapamiling lumabas dito sapagkat ito ay isang parte ng Edukasyong Pangkalusugan at Pampisikal na bahagi ng kurikulum na ituturong unti-unti mula sa unang baitang hanggang sa ika-12.

Bukod pa rito, ang kurikulum ay ipinag-uutos ng Ministri ng Edukasyon ng Ontario (Ontario Ministry of Education) at ang pangsekswal na edukasyon ay ibinibigay sa bawat antas ng grado na may mga paksang idinadagdag at isinasama habang ang bata ay tumatanda sa edad at grado.

Ang kautusan ng pamahalaan ay ang makapagbigay sa mga istudyante, unang-una sa lahat, ng kaalaman at mga kakayahan na kinakailangan nila upang makagawa, makapanatili at matamasa ang malusog na paraan ng pamumuhay, pati na rin ang makalutas ng mga problema, makagawa ng mga desisyon at magtakda ng mga layunin na tuwirang may kaugnayan sa pampersonal na kalusugan at kagalingan.

Ang apat na mga sangkap ng strand ng Malusog na Pamumuhay ay:

• Malusog na pagkain.• Paglaki at pag-unlad.• Personal na kaligtasan at pag-iingat sa pinsala.• Paggamit ng sustansiya at pang-aabuso.

Ang pangsekswal na edukasyon ay itinuturo sa loob ng paglaki at pag-unlad na strand sa bawat isudyante sa buong mga lupon ng paaralan sa Ontario nang walang iksemsyon.

Samantala, si Dhira N. Shah isang aesthetician na taga-Mississauga at ina ng dalawang mga batang lalaki ay natutuwa na pupunuin ng paaralan ang mga puwang sa paghahanap ng kaalaman ng kanyang mga anak na lalaki.

Si Shah ay buntis sa kanyang ikalawang anak halos limang taon na ang nakakaraan nang ang kanyang mas nakatatandang anak na lalaki na si Poorav, na nasa ikalawang baitang, ay nagtanong kung paano lalabas ang bata sa kanyang katawan.

“Kumuha ako ng isang aklat na may larawan ng katawan ng tao mula sa pampublikong aklatan at nagsimulang ipaliwanag sa kanya kung paano ipinanganganak ang isang sanggol, ngunit nilaktawan ko ang mga pahinang tungkol sa sekswal na pagtatalik. Sa isip ko ay masyado pang bata ang aking anak upang maunawaan ito. Bilang mga Hindu kami ay karaniwang hindi kumportableng mag-usap ng bukas tungkol sa sex. Gayunpaman, umuwi siya kinabukasan mula sa paaralan na may iksaktong aklat at sinabi sa akin na ipinaliwanag sa kanya ng kanyang guro kung paano ipinanganganak ang mga sanggol at nilaktawan ko ang ilang mga pahina mula sa aklat, na tumuturo sa mga bagay na nauukol sa sekswal na pagtatalik.”

Si Shah ay natuwa na ito ay nalaman ng kanyang anak sa isang siyentipikong paraan at hindi mula sa kanyang mga kaibigan. Siya ay maliwanag na naginhawahan na humalili ang guro sa isang bagay na hindi siya kumportableng pag-usapan.


“Ang ginagawa nila sa paaralan ay napakabuti. Ang aming pananampalataya, katulad rin ng ibang mga karamihan ay nagsasabi sa amin na mamuhay ng mabuting buhay at kung ang mga paaralan ay gumagawa ng ganyan kagaling na trabaho sa pagtuturo ng mga bata, wala akong mairereklamong kahit anuman.”

Ang kaparehong mga opinyon ay inulit ni Sue Kim, isang manggagawa para sa paninirahan ng paaralan na tumutulong sa mga bagong dating mula sa mga bansa sa Silangang Asya, lalung-lalo na sa mga Koreanong pamilya na tumitira sa Toronto.

“Wala akong narinig na negatibo laban sa pangsekswal na edukasyon na itinuturo sa mga paaralan hanggang sa ngayon mula sa grupo ng mga magulang na pinakikitunguhan ko. Kung kaya ipinapalagay ko na sila ay okey sa kung anong itinuturo sa kanilang mga anak sa pampublikong sistema ng edukasyon sa Toronto. Hindi nila ito pinupuri ngunit hindi rin nila sinasabing ito ay laban sa kanilang pangrelihiyong mga paniniwala,” sabi ni Kim.

Sinabi ni Jane Wei, na nagtatrabaho bilang isang manggagawa para sa paninirahan sa dalawang mataas na

mga paaralan sa Toronto, “Ako ay nakikitungo sa mga magulang mula sa komunidad ng Intsek at hanggang sa ngayon ay hindi pa sa kanilang nagrereklamo.

“Gayunpaman, ang paksang ito ay hindi isang klase na bukas na pinag-uusapan sa kultura ng Intsek kung kaya kahit na ang mga magulang at mga bata ay lumalapit sa akin para sa iba’t-bang mga problema, hindi minsan man nilang binanggit ang tungkol sa pangsekswal na edukasyon. Sa palagay ko ay nalalaman nila na sila ay nasa isang bagong kultura, kung kaya ang ginagawa ng paaralan ay nakabubuti para sa kanilang mga anak, iyon lamang ay aking pagkakaunawa sa kanilang reaksyon.”

Gaya ng sinabi ni Farouzan, na nanirahan na sa Canada nang 22 taon at isa ring ina ng mga tinedyer, “Kung ang mga batang ito ay kinakailangang lumaki at manirahan sa Ontario mas mabuti na sila ay mabigyan ng kaalaman upang makayanang makitungo sa kung ano man ang makakaharap nila. Ito ay isang kakayahang pampamumuhay at kung ang mga magulang ay nahihiyang magbigay ng pangsekswal na edukasyon sa kanila, mas nanaisin ko na matutunan nila ito sa paaralan.” cnm

Ano, Kailan at Saan?Ang mga patnubay ng ministri tungkol sa pangsekswal na edukasyon ay napakalinaw. Ang masinsinang pangsekswal na edulasyon ay magsisimula sa paaralang primarya (mga baitang anim, pito at walo). Gayunpaman, mula sa unang baitang pataas ituturo sa mga bata na walang taong dapat humipo sa kanila sa mga lugar na natatakpan ng kasuotang panlangoy sapagkat ang mga bahaging ito ay pribadong mga parte. Ang kurikulum ng elementaryang paaralan ay dahan- dahang itinatatag sa bawat grado at ang karamihan ng mga paksa ay pinag-uusapan ng naaangkop sa antas ng gradong iyon.

• Mga paliwanag sa sistema ng reproduksiyon ng babae at lalaki at kung paano nauugnay ang mga ito sa pagkakaroon ng anak (fertilization), pagkilala at pag-iingat sa mga sakit na naililipat sa pamamagitan ng sex (STD), HIV at AIDS.

• Kilalanin ang kaibhan sa pagitan ng katotohanan at mga katha-kathang nauugnay sa pagreregla, spermatogenesis at pagkakaroon ng anak (fertilization).

• Ipaliwanag ang katagang abstinensya kagaya ng pagkaka-aplay nito sa malusog na sekswalidad.

• Kilalanin ang mga pamamaraan na ginagamit upang maiwasan ang pagbubuntis.

• I-aplay ang mga kakayahang pampamumuhay na katulad ng paggawa ng desisyon,paninindigan at mga kakayahang tumanggi sa proseso ng paggawa ng mga alam na desisyon.

• Suriin ang mga konsekwesya ng paggawa ng mga sekswal na aktibidad na gumagamit ng mga droga.

• Kilalanin ang mga pinagmumulan ng suporta tungkol sa mga isyung may kaugnayan sa malusog na sekswalidad hal. mga magulang, mga guro, mga tagapagpayo, mga doktor.

Para sa karagdagang impormasyon bisitahin ang website ng Ministri ng Edukasyon (Ministry of Education) sa www.edu.gov.on.ca.


Ang FCAC ay isang ahensya ng pamahalaang pederal na nangangalaga sa mga karapatan ng mga mamimili, at nagbibigay ng kapaki-pakinabang at walang

kinikilingang impormasyon tungkol sa mga produkto at mga serbisyong pampinansyal.

ni FCAC

Pag-aralan Kung Paano Mag-badyet at Maiwasan ang Bitag ng Pagkakautang

Ang pagsisimula sa isang bagong bansa ay isang nakakatakot na bagay na pag-isipan at ito ay isang karanasan na maaaring

makapaghatid sa iyo sa pagkakautang. Iyon ang dahilan kung bakit mahalagang gumawa ng eksaktong pagtatasa sa kung magkano ang magiging halaga ng pamumuhay sa Canada at pag-ingatang magbigay ng isang panghuh-ula para sa mga hindi inaasahang mga gastusin.Magkano ang halaga ng paninirahan sa Canada?

Kahit na tinantya mo na kung magkano ang iyong magiging gastos sa pagtira sa Canada, ikaw ay hindi makakakuha ng isang eksaktong taya hanggang ikaw ay talagang nakatira na rito. Sa iyong mga unang buwan sa bansa, magsimulang itago ang iyong mga resibo at magtala ng lahat ng iyong mga ginagastos, mula sa mga groseri hanggang sa iyong pang-araw-araw na tasa ng kape. Ito ay makapagbibigay sa iyo ng panimulang punto para maghahanda ng isang badyet.Nakakatulong na gumawa ng isang badyet!

Mahirap kontrolin ang ating mga gastos kung tayo ay hindi gagawa ng isang badyet. Sa pamamagitan ng paggawa ng isang badyet makikita mo nang eksakto kung saan pumupunta ang iyong pera at maaaring makamit ang iyong pang-maikling –panahong mga layunin, na katulad ng pagbabayd ng mga buwanang bayarin, pagkuha ng kurso o pagbabayad ng iyong utang

sa kredit kard. Sa pamamagitan ng pagbubukod ng isang pirmihang halaga sa isang regular na base, masasalubong mo rin ang iyong pangmatagalang-panahong mga layunin, na katulad ng pagbili ng isang bahay o isang kotse, o pagbabayad para sa edukasyon at pagbabiyahe.Magplano nang maaga

Walang taong ligtas sa mga hindi inaasahang mga pangyayaring katulad ng mga pagpapagawa ng kotse o isang problemang pangkalusugan. Iyon ang dahilan kaya mahalagang magbukod ng pera para sa araw ng tag-ulan. Sikaping makapagtabi ng katumbas ng tatlo hanggang anim na buwang sahod upang matulungan ka sa hindi inaasahang mga krisis. Matutulungan ka rin nitong makaiwas na malubog sa malaking pagkakautang.Magbawas ng iyong utang

Mahalagang manatiling magkaroon ng kontrol sa iyong mga utang, pati na sa hindi bayad na balanse sa iyong mga kredit kard, mga linya ng kredito at pampersonal na mga utang, at makahanap ng mga paraan upang makabayad ng mga ito sa pinakamadaling panahon. Ang paggawa nito ay makakatulong sa iyo na makapagtatag ng isang ulat ng mabuting kredito, upang mas madali kang makahiram kung dumating ang oras para bumili ng isang bahay o makakuha ng isa pang utang. Ang sumusunod na payo ay makakatulong sa iyo upang malimitahan at mabawasan ang iyong utang.


Mga Nais o mga pangangailangan?Bago bumili ng mga groseri, mga damit, mga

bagay na electroniko o mga laruan, maglaan ng oras na tanungin sa iyong sarili kung ang binibili ay isang bagay na talagang kinakailangan mo o kung ito ba ay isang bagay na gusto mo lamang. Talaga bang kinakailangan mo ang bagay na itinatanong? Kung ang sagot ay hindi, iyon ay isa lamang bagay na nais mo. Ibalik na muli ang bagay sa istante, at sabihin mo sa iyong sarili na titipirin mo ang pera na maaari mong magamit para sa mas mahalagang bagay.Magbabayad mamaya?

Kung kararating mo pa lamang sa Canada, ikaw ay maaaring mangailangang bumili ng kasangkapan o ng isang kotse. Maraming mga tindahan na nag-aalok ng “bumili na ngayon, bayaran mamaya” na mga uri ng mga plano. Bagamat ang mga alok na ito ay nakakatukso, ang mga ito ay maaaring maging isang karagdagang pagmulan ng utang kung hindi mo mabayaran ang mga ito sa takdang petsa. Bukod sa pagbabayad ng iyong balanse, ikaw ay kinakailangang magbayad ng mataas na mga antas ng interes na hanggang 30 porsiyento. Mas mabuting iwasan ang ganitong uring plano maliban lamang kung makakaya mong magbayad ng buong balanse bago magsimulang maipon ang interes.Ang mga kredit kard ay hindi mga bukal ng walang hanggang salapi

Tandaan na ang isang kredit kard ay isang paraan ng pagbabayad, hindi isang pinagmumulan ng pondo. Kung nais mong gamitin ang iyong kredit kard, siguraduhin na ikaw ay may sapat na pera upang mabayaran ang buong balanse ng iyong kard sa takdang petsa. Sa pamamagitan ng pagtatanda ng simpleng katotohanang ito, maiingatan mo ang iyong sarili mula sa paggastos ng perang wala ka.Magpalit ng iyong mga kinagawian

Ikaw ay makagagawa ng malaking katipiran sa pamamagitan lamang ng pagbabawas sa iyong regular na maliliit na mga pinamimili. Halimbawa, ikaw ay makatitipid ng maraming daang mga dolyar sa isang taon sa pamamagitan lamang ng pagpapalit ng iyong mga kinagawian.

Sumakay sa pampublikong transportasyon patungo sa trabaho, sa halip na sa iyong kotse;

Gumawa ng iyong sariling pananghalian sa halip na bumili nito sa malapit na tindahan sa iyong lugar ng trabaho;

Magdala ng iyong sariling kape sa trabaho; at

Bumili ng isang damit na hindi nangangailangang i-dry-clean.Mayroong mga kasangkapan

Upang matulungan kang gumuhit ng isang badyet at makaiwas sa utang, ang Financial Consumer Agency of Canada (FCAC) ay gumawa ng dalawang bagong mga pilyego ng tip:

Pilyego ng tip tungkol sa pagbabadyet: Nagbibigay ng impormasyon sa mga badyet at nagsasali ng isang paraan ng paggawa na gabay at isang detalyadong worksheet upang matulungan kang makapag-umpisang gumawa ng iyong badyet.

Pilyego ng tip sa utang: Naghahandog ng payo tungkol sa kung paano mas mabuting mapapangasiwaan ang iyong pampersonal na mga pinasiya.

Para sa karagdagang impormasyon tungkol sa pampinansyal na mga produkto at mga serbisyo, bisitahin ang website ng FCAC sa www.fcac.gc.ca o tumawag sa amin ng libreng-tawag sa 1–866–461–3222. cnm


Ngayong ako ay nasa Canada na, paano ko madadala ang aking pamilya?

ni Durriya Bharmal, B.A. Miyembro ng CSIC, Mamann Sandaluk mga Abogadong Pang-Imigrasyon

Paano ko madadala ang aking pamilya? Ito ay isang itinatanong ng maraming mga imigrante. Sa karamihan ng mga kultura sa silangan, ang

mga magulang ay naninirahan na kasama ang kanilang mga anak. Ang mga bata ay nag-iimigrante sa Canada at hindi nila maisali ang kanilang mga magulang bilang kanilang mga dependente. Bilang karagdagan, ang ilan sa mga magulang ay nangangailangang iwanan ang kanilang nakatatandang mga anak sapagkat sila ay hindi na ipinapalagay na mga dependyente sa ilalim ng batas ng imigrasyon.

Para sa mga magulang, ang sagot ay isang pag-iisponsor sa pamilyang klase (family class sponsorship). Bilang isang isponsor, kinakailangan mong masalubong ang isang Low Income Cut Off (LICO) na halaga kung iyong iniisponsoran ang iyong mga magulang. Kung ikaw ay nag-iisponsor ng asawa o isang dependyenteng bata (wala pang 22 taon, at kung 22 at mas matanda, isang full time na istudyante o umaasa sa iyo sa pangmedikal na rason bago pa man naging 22 taong gulang) ang pampinansyal na pagsusulit ay hindi naaangkop.

Ang kita ay isang nakatakdang halaga na inilalathala at binabago bawat taon ng Statistics Canada. Ang LICO ay nakabatay sa laki ng yunit ng iyong pamilya hal. ang dami ng mga taong kasalukuyang umaasa sa iyo, ang isponsor, mga taong inisponsoran mo noong nakaraan (na nasa balidong mga pangako), pati na ang dami ng mga taong nais mong isponsoran at ang kanilang mga dependyente. Ang LICO ay kinakalkula sa pamamagitan ng pagtitika ng kita na kinita sa Canada sa nakaraang huling 12 mga buwan bago dumating ang petsa ng pagpa-file ng aplikasyon para sa pag-iisponsor.

Halimbawa, ang isang pamilyang binubuo ng isang asawang lalaki, asawang babae at dalawang anak na nasa Canada ay gustong mag-isponsor ng mga magulang ng asawang babae (walang umaasang mga anak) sa Canada. Ang LICO na kinakailangang masalubong ay magiging para sa anim na mga tao hal. apat na tao sa Canada at ang dalawang iisponsoran. Ang LICO para sa anim na tao para sa taon ng Enero hanggang Disyembre 2009 ay $51,498.

Ang kinikita ay maaaring kitain sa loob ng hindi aabot sa 12 buwan kung kaya’t, hindi mo kinakailangang maghintay ng isang labindalawang panahon upang simulan ang aplikasyon para sa pag-iisponsor.

Ang panahon ng pagpoproseso para sa gayong mga aplikasyon ay isang naiibang istorya. Ang departamento ay nakagawa ng malaking mga backlog sa loob ng kamakailang mga taon sa mga aplikasyon para sa pag-iisponsor ng mga magulang. Ang aplikasyon ay may dalawang-hakbang na proseso. Ang unang bahagi, ang pagpapasiya ng pagiging karapat-dapat ng isponsor, ay umaabot nang halos dalawang taon sa Canada. Sa oras na ang prosesong ito ay malagpasan, ang bahagi ng mga aplikante (mga magulang) ay ililipat sa opisina ng bisang responsable para sa bansang tinitirahan ng mga magulang. Maaaring abutin ang opisina ng bisa nang anuman sa pagitan ng isa at dalawang mga taon upang iproseso ang aplikasyon. Dahil dito, ang mga magulang ay kadalasang naghihintay ng tatlo hanggang apat na mga taon bago makapiling ang kanilang mga anak at mga pamilya sa Canada.

Ang mga anak na naiwan sa bansang pinagmulan dahilan sa sila ay mahigit sa 22 taong gulang na (at hindi mga full time na istudyanteng umaasa sa kanilang mga magulang) kung ang mga aplikasyon ng kanilang mga magulang ay matapos na at hindi na sila kwalipikadong mag-imigranteng kasama ng kanilang mga magulang ay maaaring hindi magkaroon ng anumang tuwirang mga kasagutan sa kanilang kalagayan. Sila ay malamang na mangailangang maging kwalipikado sa kanilang sarili bilang mga dalubhasang manggagawa. Kung sila ay palarin na makapagtrabaho sa isa sa 38 mga trabaho na kamakailang inanunsiyo ng Ministro, sila ay malamang na makakarating sa Canada sa loob ng anim hanggang 12 buwan.

Sa ilang mga pambihirang pagkakataon, depende sa paghihirap na hinaharap ng anak sa labas ng bansa, maaaring sila ay makapag-aplay sa pamamagitan ng pangangatwiran ng makatao at maawaing mga dahilan (humanitarian and compassionate grounds). Mahalagang tandaan na ang pagkahiwalay sa kanilang pinakamalapit na pamilya ay hindi nangangahulugan na ito ay nagtatatag ng paghihirap at ang pang-indibidwal na mga kalagayan ay kinakailangang suriin na maging mas seryoso kaysa sa basta lamang pagkakahiwalay mula sa pamilya bago gumawa ng isang gayong aplikasyon.

Sa kasamaang palad, walang mga opsyon para padaliin ang pagdadala ng pamilya sa Canada nang permanente.

cnm


ni Claudio Muñoz

Bakit kinakailangan mong bumalik sa paaralan

Noong 2006, ang mga bagong dating ay halos dalawang beses na mas malamang na magkaroon ng pang-unibersidad na digring

kagaya ng mga taong ipinanganak sa Canada. Sa kabila nitong maliwanag na kahigtan, ayon sa ulat ng Statistic Canada na pinamagatang Ang edukasyon at mga ka-kayahang pangtrabaho ng mga Imigrante (“Immigrants’ education and required job skills”), sa panahong 1991 hanggang 2006, ang proporsyon ng mga imigranteng may digring mula sa unibersidad na nasa mga trabahong may mga mababang hinihinging edukasyon (na katu-lad ng mga klerk,mga tsuper ng trak, mga tindera, mga kahera at mga tsuper ng taksi) ay tumaas.”

Ang pang-internasyunal na edukasyon o banyagang karanasan sa trabaho ay hindi madaling makapaghahatid ng mga hanap-buhay sa mga lugar ng trabaho sa Canada na kagaya ng nais mong gawin nito. Ito ay maaaring nakakabigo hanggang sa puntong mapilitan ka nang umalis sa bansa. Maraming mga dahilan, at ang lahat ng mga ito ay umiikot sa kakulangan sa “Karanasang mag-trabaho sa Canada” (“Canadian experience”) o “mga pang-Canadian na kredensyal”(“Canadian credentials”). Ang sariling wika at bansang pinagmulan ay ipina-

palagay rin na ilan sa mga dahilan na nagpapaliwanag ng mga paghihirap na ito. Ang klase ng imigrasyon ay maaari ring maging isang sanhi, ayon sa mga data mula sa Statistics Canada.

Ang kabalintunaan ng karanasang magtrabaho sa Canada ay isa sa pinakanakakalitong mga karanasan para sa bawat bagong dating. Paano ka magkakaroon ng karanasang magtrabaho sa Canada kung hindi ka makapagtrabaho dahil sa kakulangan nito? Paano mo maiiwasan ito, o mapaglalabanan ito?

Buweno kung ikaw ay wala pa sa Canada (lalo na para sa aming dumaraming mga mambabasa sa web) pag-isipang isali ang isang sertipiko, isang panulay na programa (bridging program) o maging ang isang bagong digri mula sa isang institusyon sa Canada sa iyong badyet. Kung ikaw ay naririto na, marahil ay panahon na upang tingnan ang ilan sa mga programang inihahandog ng Employment Ontario sa pamamagi-tan ng Ikalawang Karerang inisyatibo (Second Career initiative) nito o ang pampinansyal na suportang maaari mong makuha – kagaya ng OSAP – upang makabalik sa paaralan (tingnan ang “Paggawa ng Isang Pagbabago” [“Making a Change”] ni Sandra Fletcher).


Ang isang digri sa Canada ay hindi gumagarantiya ng isang trabaho. Subalit ito ay tiyak na maglalagay sa iyong pabalik sa daan para sa isang karera sa iyong propesyon at sa buhay na ninanais mo. Walang pag-aalinlangan, ang anumang post-graduate na programa (katulad ng mga master digri, mga sertipiko o maging mga PhD) sa alinmang pang-edukasyong institusyon sa Canada ay naroroon para sa sinuman, subalit ang layunin ng mga programang iyon ay hindi para makuhanan ka ng trabaho sa mas lalong madaling panahon.

Bukod pa rito, anong saysay na bumalik sa paaralan upang kuhaning muli ang edukasyon na mayroon ka na? Ito ang dahilan kung bakit may mga programang panulay (bridging programs), isang ispesyal na uri ng edukasyon na maaaring makatulong sa mga bagong dating na makakuha ng kanilang lisensya o sertipiko sa kanilang propesyon o kalakal upang sila ay makapagtrabaho sa Ontario. Higit pa rito, maaaring makatulong ang mga ito sa iyo upang ikaw ay makakuha ng mga kakayahan na kinakailangan mo — hindi lamang ang mga kakayahang pangteknikal na may kaugnayan sa trabaho kundi pati na rin ang mga “soft skills” na tulad ng pakikipagkapwa-tao sa lugar ng trabaho.

Kung ikaw ay halimbawa, isang nars o isang tagatuos (accountant), ang mga programang ito ay makakatulong sa iyo upang matulungang kilalanin sa probinsya ang iyong mga kredensyal upang ikaw ay makapagtrabaho sa iyong propesyon. Ang mga tagapag-empleyo, mga kolehiyo at mga unibersidad, mga lupon ng regulatoryong pang-okupasyon, at mga organisasyong pangkomunidad ay nagsasama-sama upang magdisenyo at gumawa ng ibat-ibang mga panulay na mga programa. Ang Unibersidad ng Ryerson (Ryerson University), halimbawa, ay patuloy na nakikipagpulong sa mga kinatawan ng bangko upang mapabuti ang mga kurso sa negosyo at maibagay ang mga ito sa pangangailangan ng industriya.

Ang panulay na programa ay nagbibigay ng pagtatasa sa edukasyon at mga kakayahan, karanasan sa lugar ng trabaho (sa pamamagitan ng pagpapanggap, halimbawa), pagsasanay ng mga kakayahan o tinarget na pang-akademikong pagsasanay, paghahanda para sa pagkuha ng isang lisensya o eksaminasyon para sa sertipikasyon, pagsasanay ng wika para sa iyong propesyon kung kinakailangan, at pang-indibidwal na mga plano ng pag-aaral upang kilalanin ang anumang mga kinakailangang pagsasanay.

Makakagawa ba ang mga ito ng pagkakaiba? Oo. Ipinagmamalaki ng ilang mga programa ang antas ng pagtatrabaho na kasingtaas ng 80 por siyento (ang krisis

sa ekonomya ay maaaring nakaaapekto sa mga numerong ito ngunit ang mga ito ay medyo mabisa).

Ang mga bagong dating ay kumikita nang mas mababa kaysa sa kanilang mga ipinanganak sa Canadang mga kakumpitensiya at kinakailangan ng panahon upang masarahan ang puwang. Narito ang ilang mahahalagang impormasyon upang suportahan ang aming rekomendasyon ng pagbabalik sa paaralan. Ayon sa isang pag-aaral ng Statistics Canada na tinatawag na “Literacy and the Labour Market: Cognitive Skills and Immigrant Earnings” na inilathala noong 2008, “ang mga imigrante na nakatapos ng edukasyon sa labas ng bansa ay may mga kita na halos 65 por siyentong mas mababa kumpara sa ipinanganak sa Canadang mga kaparehong manggagawa, samantalang ang mga taong may ilang edukasyon mula sa Canada ay nakakatanggap ng mga kita na halos 16 na por siyentong mas mababa kaysa sa hindi kaya maihahambing na mga katutubong mga Canadian….” Minsan pa, ito ay nagdedepende sa taas ng edukasyon, iyong bansang pinagmulan, kung ang iyong sariling wika ay Ingles o Pranses at iba pa. Ngunit ito ay nagpapakita ng isang punto: ang isang diploma mula sa Canada ay maaaring makapagbukas ng pintuan sa isang mas mabuting trabaho.

Ang karanasang magtrabaho sa Canada ay maaari ring makatulong sa iyo na mapagtagumpayan ang puwang sa kitang ito. Sinasabi sa kaparehong pag-aaral na ang “mga lalaking imigrante na walang edukasyon mula sa Canada ay nakatatanggap ng makabuluhang mas malaking mga pakinabang kung may karanasang magtrabaho sa Canada”, ngunit ang problema ay paano ka makakakuha ng karanasan sa simula pa lamang.

cnm

16 Canadian Newcomer – Best of 2009

”ni Dale Sproule

“Mga Tip sa Paghahanap ng

Mas marami kang magagawa at mas mabilis kang makakakuha ng mas magandang trabaho kung magpaplano ka ng

pinakamahusay na paraan ng paggamit ng iyong oras bago ka maupo sa harapan ng iyong kompyuter. Ang isang taong hindi nakahanda para maghanap ng trabaho, ay maaaring makapagsayang ng maraming oras at matagpuan ang kanilang sariling nanonood sa YouTube o naglalaro ng mga laruan sa halip na naghahanap ng trabaho. Hindi ikaw iyon– tama?

Ang isa sa malaking mga kabutihan ng pagpunta sa isang sentro ng mapagkukunan ng trabaho [employment resource centre (ERC)] sa halip na gumamit ng kompyuter sa bahay ay ikaw ay mas malamang na hindi masangkot sa isang walang-kaugnayan sa trabahong mga libangan. Hindi lamang libre ang kanilang mga mapagkukunan ng impormasyon, sila rin ay kadalasang may mga nakapaskil na trabaho at mga link sa mga site ng trabaho na sa ibang pagkakataon ay hindi mo malalaman.

Ang ilang mga bagay na dapat mong gawin upang makapaghanda sa iyong araw ng paghahanap ng trabaho:

Gumawa ng isang listahan ng mga layunin bago ka magsimula. Kung karaniwan mong ginagawang mag-aplay para sa dalawang mga trabaho, maglayon para sa tatlo – o mas mabuti pa, lima! Ngunit huwag mag-ambisyon ng masyadong mataas. Kung gagawa ka ng iyong layunin na siyam at makaya lamang na gumawa ng lima, mararamdaman mo na parang hindi mo naabot ang iyong layunin. At mahalagang makaramdam ng kasiyahan sa iyong progreso. At

tandaan ang dami ng mga aplikasyon na iyong ginagawa ay hindi kasing-halaga ng kalidad. Ang isang mahusay na tinarget na aplikasyon para sa isang trabahong mas may tsansa kang matanggap ay mas mabuti kaysa sa 10 sapalarang aplikasyon sa nakalistang mas mataas magpasahod na “abot-sa-langit” na trabaho sa web na posibleng nakatatanggap ng libu-libong mga aplikante.

Saanman, kailanman at paano ka man maghanap ng trabaho, kinakailangan mo palaging magdala ng:• Presentableng mga kopya ng papel na bersyon ng

iyong résumé pati na rin ang isang batayang résumé na kinopya sa cd.

• Isang halimbawa ng pabalat na liham (cover letter template) na kinopya sa cd. (Ito ang bersyon ng iyong pabalat na sulat na maaari mong maibagay para makapag-aplay para sa ibat-ibang mga trabaho)

• Isang kumpletong listahan ng pampersonal na mga reperensiya, pareho sa cd at sa papel na kopya, na may kumpletong impormasyon ng kontak na kasali ang pangalan ng kontak, ang kanilang pinagtatrabahuhan at titulo sa trabaho, ang kalye at adres, mga adres ng e-mail at mga numero ng telepono.

Paggawa ng Isang mabuting Résumé Kung Ikaw ay Wala pa o may Napakakonting Karanasan

Ang isang mabuting unang résumé ay puwedeng maging lubhang mahirap na isulat, at nakakahiyang ibigay sa isang potensyal na tagapag-empleyo kung ikaw ay may maliit na paniniwala dito. Narito ang ilang mga patnubay sa paggawa ng isang kahanga-hangang “panimulang résumé”.

Trabaho para sa mga KabataanTrabaho para sa mga Kabataan

• Gumawa ng isang pormat ng gumaganang resume, na nagbibigay-diin sa iyong mga kakayahan at mga katuparan sa halip na sa mga titulo ng trabaho at mga petsa ng pagtatrabaho na mas nakatuon sa isang pormat ng magkasunod (chronological) na resume.

• Gumamit ng pangkaraniwan, madaling basahing font. Arial, Helvetica, Times New Roman at Garamond ay mga halimbawa ng istandard na mga font. Sa pamamagitan ng paggamit ng mga ito, ikaw ay makakapag-print nito mula sa karamihan ng mga kompyuter.

• Huwag gumamit ng isang may kulay o mabangong papel. Ang isang simpleng puting bond paper (20 libra) ay hindi mahal at katanggap-tanggap.

• Siguraduhin na ang iyong impormasyon ng kontak ay pangkasalukuyan at wasto. Gamitin ang iyong numero ng telepono sa bahay pati na ang alternatibong numero (kadalasan ay isang numero ng cell phone) at e-mail address kung mayroon. Kung ikaw ay may isang nakakatawa o hindi pangkaraniwang e-mail adres na kagaya ng [email protected] o [email protected], mas mabuting ideya na gumawa ng isang bago, at mas seryosong e-mail adres para sa iyong paghahanap ng trabaho –na gumagamit ng ilang bersyon ng iyong tunay na pangalan.

• Panatilihing maiksi ang résumé (isang pahina o mas kaunti). Ang mga tagapag-empleyo ay hindi umaasa o nanghihingi nang sobra mula sa mga batang manggagawa.

• Maaari mong simulan ang katawan ng iyong résumé sa paglalagay ng isang seksyon ng “Layunin” ( “Objective”), na nagsasabi sa potensyal na mga tagapag-empleyo kung anong uri ng trabaho ang iyong hinahanap at nagpapaliwanang kung bakit ikaw ang pinakamabuti para sa ganitong uring trabahong.

• Kung ikaw ay walang anumang tunay na “Karanasan sa Trabaho”, huwag mag-imbento. Ang katapatan ay isang importante at pinahahalagahang katangian. Gamitin ang pagboboluntaryo o karanasang pangkomunidad. Maaari mong ilista kahit na ang kakaibang mga trabahong tulad ng pagbabantay ng bata at pagtatrabaho sa bakuran at suportahan ang mga ito ng mga sulat ng reperensiya mula sa iyong mga nakaraang “tagapag-empleyo”.

• Sa ilalim ng “Edukasyon”, kinakailangan mong banggitin ang pinakamataas na grado na iyong nakamit. Banggitin ang anumang mga marka o mga gantimpala na maipagmamalaki mo. Bigyan ng ispesyal na atensyon ang mga kurso na maaaring maging kapaki-pakinabang sa trabahong iyong inaaplayan

• Sa ilalim ng “Mga Ispesyal na Kakayahan”,ilista ang mga software, mga talentong naaangkop sa trabaho, mga kakayahan sa pakikipagkapwa-tao o maging ang iyong angking kabigha-bighaning personalidad na katangian.Ang isang karaniwang pagkakamali na ginagawa

ng mga batang manggagawa ay ang pagmamaliit ng kanilang mga kakayahan at mga abilidad na madadala sa pinagtatrabahuhan. Kung ikaw ay nasa isang samahan o kasangkot sa anumang ekstra-kurikular na mga aktibidad sa mataas na paaralan, o nagrekluta ng mga kaibigan o ibang mga istudyante upang sumali sa samahan, ikaw ay makapagpapakita ng dedikasyon at mga kakayahan para sa pakikipagkapwa-tao. Kung ikaw ay nasangkot sa pagbubuo ng isang pagdiriwang, mula sa isang bake sale hanggang sa isang paligsahan ng sayaw o bidyo, maaaring kinailangan mong gumamit o magpabuti ng iyong mga kakayahang pang-administratibo o pang-organisasyon. Anumang aktibidad na ikaw ay nasangkot ay malamang na makapagdadagdag ng ilang mga kapaki-pakinabang na bagay sa iyong “skill set”. At kahit na ikaw ay hindi nasangkot sa anumang ekstra-kurikular na mga aktibidad, kailangan mong mag-isip ng ibang mga bagay na iyong ginawa. Maging ito ay ang pagkuha ng lisensya para sa pagmamaneho, pagiging bahagi ng isang pangkat (pag-aaral na makipagtrabaho sa ibang mga tao at isang tumutulong na miyembro ng pangkat) o pagsusulat para sa isang pahayagan ng paaralan (mga kakayahan sa pagbasa at pagsusulat) – ikaw ay may mga kakayahan.

”

17Canadian Newcomer – Best of 2009


Ang sikreto dito ay ang pagkilala ng mga ito, pag-iisip ng mga ito sa pamamagitan ng kung paano makakatulong ang mga ito sa panghinaharap na trabaho at paggamit ng mga ito upang makatulong sa iyong makapasok sa trabaho.

Inirerekomenda ni Sandy Cabral, isang Job Search Workshop facilitator sa Welcome Centre sa Vaughn na siyasatin ang listahan ng mga kakayahan para madaling makahanap ng trabaho.

Ang listahang ito ay maaaring makatulong sa iyo na kilalanin ang mga maililipat na kakayahang mahalaga sa pinagtatrabahuhan upang maisali mo ito sa iyong resumé.Mga Networking Tip para sa mga Kabataang Naghahanap ng Trabaho

Maraming mga aklat na tungkol sa paghahanap ng trabaho at mga website na nagbibigay-diin sa kahalagahan ng pagne-network. Subalit anong uri ng pagne-network ang maaari mong magawa kung ikaw ay bata at walang karanasan?• Maaaring mag-abang ng trabaho ang mga

magulang mo para sa iyo. Kung ikaw ay may mas nakatatandang mga kapatid na lalaki, babae o mga pinsan, maaaring magkaroon ng tsansa na irekomenda ka nila para sa mga trabaho na kanilang iiwanan habang sila ay patungo sa unibersidad o

lilipat patungo sa mas nababagay na karerang mga trabaho.

• Ang mga kaibigan ng iyong mga magulang ay maaari ring nasa mga posisyon ng awtoridad. Kahit na sila ay hindi mismong kasangkot sa proseso ng pag-upa, maaari mo silang lapitan sa pamamagitan ng iyong mga magulang at pakiusapang tumingin-tingin para sa mga naaangkop na mga oportunidad.

• Ang mga kaibigang may mga trabaho ay maaaring may alam tungkol sa mga oportunidad sa lugar na kanilang pinagtatrabahuhan.

• Ang mga guro na napahanga mo sa iyong mga gawain sa paaralan ay maaaring walang alam na bukas na trabaho, ngunit ang karamihan ay nakahandang maging mga reperensiya. Gamitin mo sila.Ang tagapag-ugnay ng mga boluntaryo ay

napakamahalaga. Kung sila ay iyong mapahanga nang husto habang nagbibigay ka ng mga oras sa pagboboluntaryo, gagawin nila ang mga bagay na katulad ng pagsusulat ng mga liham ng reperensiya, pumayag na maging mga reperensiya at marahil ay ipaalam sa iyo kung sila ay maka-engkuwentro ng mga oportunidad.

cnm

Mag-isip ng PositiboIkaw ay maaaring mag-alala na hindi ka pa

gaanong eksperyensado para makainteres sa sinuman na upahan ka. Kung ikaw ay bagong dating mula sa ibang bansa, ikaw ay maaari ring nag-aalala sa iyong mga kakayahan sa wika, sa iyong kakulangan sa mga kontak, o iyong kakulangan sa kaalaman tungkol sa pamilihan sa Canada. Subalit ikaw ay mayroong maraming maaaring maibigay.

Ang isang bagay na maaaring makatulong sa iyo na harapin ang kawalan ng seguridad na ito ay ang kaalaman ng ilang mga dahilan kung bakit ang mga kumpanya ay kadalasang masaya at masigasig na umupa ng mga kabataang tulad mo.

• Ang mga kabataan ay mas madaling matuto. Ang inyong mga pag-iisip at mga memorya ay matalas. Sa kaunting pagsasanay, kayo ay nakakagawa ng karamihan ng mga trabaho na kasinghusay ng sinuman.

• Hindi pa kayo nagkakaroon ng pagkakataon na bumuo ng mga masasamang gawi.

• Kayo ay mas abot-kayang bayaran. Ang mga

sahod ay tumataas nang mas mahaba kung kayo ay nasa trabaho at gusto ng mga tagapag-empleyo ang bagay na kayo ay magtatrabaho para sa mas kaunting pera.

• Ang mga kabataan ay kadalasang naghahanap ng aprobasyon sa halip na basta lamang naghihintay ng kasunod na tseke.

• Kayo ay mas madalas na nagmamalasakit tungkol sa kung paano nakikita ng inyong mga boss at mga katrabaho ang inyong pagsasagawa ng trabaho.

• Kayo ay may mas malakas na istamina. Ang lakas at sigasig ay makatutulong sa inyong mabuti sa trabaho.

• Ang karamihan sa inyo ay mas pamilyar at kumportable sa teknolohiya kaysa sa mga taong nagmula sa henerasyon ng inyong mga magulang.

• Ang kabataan ay kadalasang mas nakahandang gumawa ng mga “entry level” na trabaho na hindi gagawin ng mas matatandang mga manggagawa.


ni Claudio Munoz

Pagkatapos ng Digmaang Pandaigdig II – noong 1948 upang maging eksakto – ang mga serbisyo para sa paninirahan sa Canada ay

ginawa. Ang mga pederal na opisyal ng paninirahan ay matatagpuan sa buong bansa upang tumulong sa mga pamilya ng mga sundalong Canadian at mga takas (refugee) sa gera upang makapagsimula ng bagong buhay sa Canada. Bago pa man noon, ang ilang mga pribadong ahensya at mga kumpanya ay tumutulong na sa mga bagong dating sa kanilang landas upang maging mga Canadian.

Noong 1966, ang Departamento ng Lakas-Pantao at Imigrasyon (Department of Manpower and Immigration) ay ginawa. Ang mga imigrante ay maaari nang makakuha ng tulong sa pamamagitan ng mga serbisyong naroroon para sa lahat ng mga Canadians, kaya ang programa para sa paninirahan ay inihinto. Ngunit sa kalagitnaan ng mga taong 70 ang pamahalaang pederal ay nagpasimulang muli ng kanilang tulong. Noong 1974, ang mga organisasyong hindi pampamahalaan [nongovernmental organizations (NGOs)] ay nagsimulang makatanggap ng pondo upang magbigay ng mga serbisyo para sa mga bagong dating sa Canada sa ilalim ng Immigrant Settlement and Adaptation Program (ISAP) na nagpapatuloy hanggang ngayon.

Ang karamihan ng mga programang ibinibigay sa iyo ngayon ng mga organisasyon para sa paninirahan ay pinopondohan ng Citizenship and Immigration Canada (CIC) sa pamamagitan ng parehong programa. Marami pang mga serbisyo na pinopondohan rin ng Pamahalaan ng Ontario.

Marami na ngayong mga programa para sa mga bagong dating, na pasadya sa iba’t-ibang mga etnikong komunidad at mga pangangailangan. Mula sa simpleng oryentasyon hanggang sa pagsasanay, ang lahat ng mga

ito ay ginawa at pinopondohan upang matulungan kang makapanirahan nang mas mabilis.Tumutulong sa iyo na makapagsimula ng bagong buhay sa CanadaImmigrant Settlement Adaptation Program (ISAP)

Ang ISAP ay ang kasagutan ng Citizenship and Immigration Canada sa anumang mga pangangailangan at mga karanasan ng mga bagong dating. Ang mga programang pinopondohan ng ISAP ay tumutulong sa mga bagong dating na makakuha ng akses sa mga serbisyong pangkomunidad upang masalubong ang kanilang madaliang mga pangangailangan. Sa ilalim ng ISAP, ang mga organisasyong nagsisilbi sa mga imigrante ay maaaring makapagsangguni sa iyo sa mga serbisyong pang-ekonomiko, pangsosyal, pangkalusugan, pangkultural, pang-edukasyonal at panglibangan; makapagbigay sa iyo ng mga tip tungkol sa pagbabangko, pamimili, pangangasiwa ng isang sambahayan, at iba pang pang-araw-araw na mga gawain; makapagbigay sa iyo ng mga interpreter at mga tagapagsalin-wika kung kinakailangan mo ang mga ito,; magbigay sa iyo ng hindi panterapeutikang pagpapayo; at tutulong sa iyong maghandang gumawa ng isang pampropesyunal na klaseng résumé at matuto ng mga kakayahan sa paghahanap ng trabaho.Programang Host (Host Program)

Sinimulan noong 1984, ang host na programa ay maglalagay sa iyo upang magkaroon ng kontak sa isang pamilya o indibidwal na Canadian. Bagamat ito ay isang pampederal na pinopondohang programa, ang iyong host na Canadian ay parating isang boluntaryo (kadalasang isang tao na nakikibahagi sa karanasan ng imigrante) na makakatulong sa iyo na mapaglabanan ang mga kapaguran (stress) ng paglilipat sa isang bagong bansa, malaman ang mga magagamit na mga serbisyo

para sa mga Bagong Dating

ng mga Programa para sa Paninirahan(Settlement Programs)

Ang ABC


at kung paano gagamitin ang mga ito, tulungan kang makapagsanay ng iyong Ingles o Pranses, maghandang maghanap ng trabaho, at makisali sa pangkomunidad na mga aktibidad. Maaari kang matuto ng tungkol sa Canada, maaari mong maipamahagi ang iyong kultura at kayong dalawa ay maaaring makalikha ng isang mapag-alintanang Canada. Ito ay nakabibilib na katulad ng tunog nito.Programa para sa Paninirahan ng Bagong Dating [Newcomer Settlement Program (NSP])

Ang Newcomer Settlement Program (NSP) ay naglalayong tumulong sa mga bagong dating sa Ontario upang lubos na makisali sa lahat ng mga aspeto ng Canadian na pamumuhay (pangsosyal, pang-ekonomiko, pampulitiko at pangkultural) sa lalong madaling panahon, upang labis na mapakinabangan ang mga benepisyo ng mga kontribusyon ng mga imigrante sa lipunan ng Canada.

Ang Pamahalaan ng Ontario ay nagbibigay ng pondo sa mga organisasyong nakabatay sa komunidad na nagbibigay ng mga epektibong programa at mga serbisyo para sa mga bagong dating;nagtataguyod ng matitibay na mga koneksyon at koordinasyon sa pagitan ng paninirahan at iba pang mga serbisyo na kinakailangan ng mga bagong dating; at pinalalakas ang pagka- epektibo ng sistema ng paghahatid ng serbisyo para sa paninirahan sa pamamagitan ng pagbubuo ng mga solusyong inobatibo.

Ang mga tipikal na programang ibinibigay para sa mga bagong dating sa ilalim ng NSP ay ang pagtulong sa pabahay, pagtulong sa mga isyung panglegal, pagtulong sa mga isyung pampinansyal, edukasyon, mga klaseng pangwika, mga kakayahang pampamumuhay, trabaho, transportasyon, akses sa komunidad, pagtatanggol, kalusugan, pagpapayo, pag-aayos ng mga appointment sa mga ahensyang pampamahalaan at pangkomunidad para sa iyong kapakanan, pag-aayos ng mga boluntaryo na makakasama sa iyo sa iyong mga appointment, pagtulong sa iyo sa iyong mga dokumento at pagsasangguni sa mga serbisyo sa pagsasalin-wika (halimbawa, upang sumagot ng mga pormularyo) at marami pang iba.Mga Manggagawa para sa Paninirahan sa mga Paaralan [ Settlement Workers in Schools (SWIS)]

Ang mga manggagawa para sa paninirahan sa mga paaralan ay nagkokonekta ng mga kamakailang mga imigrante at ng kanilang mga pamilya sa mga serbisyo at mga mapagkukunan ng impormasyon sa mga paaralan at sa loob ng kanilang mga komunidad. Sa paaralan, sila ay nagbibigay ng mahahalagang impormasyon para sa bagong istudyante at nagbibigay rin ng pangunahing impormasyon para sa mga pamilya. Kung kinakailangan nila ng karagdagang tulong, ang

mga Manggagawa para sa paninirahan sa mga paaralan ay magsasangguni sa kanila sa isang ahensya o serbisyong pangkomunidad. Ang programang SWIS ay makukuha lamang sa mga komunidad na may mataas na bilang ng mga kamakailang mga bagong dating.Resettlement Assistance Program (RAP)

Ang programa ng Citizenship and Immigration Canada (CIC) ay tumutulong sa mga takas (refugees) at mga protektadong tao na makapagsimula ng isang bagong buhay sa Canada. Ito ay nagbibigay sa kanila ng pampinansyal na tulong upang masagutan ang mga halaga ng mga tirahan, kinakailangang mga kasuotan, mga kagamitang pambahay at iba pang mga gastusin sa pamumuhay, kasama na dito ang mga serbisyo para sa pagkain, transportasyon, mga serbisyong pangsuporta sa kita, pagtatasa ng wika at pagsasanay, mga serbisyong pagpapayo para sa trabaho, permanente at temporaryong tirahan, mga pagbibisita sa tahanan at pag-aasikaso sa mga sesyong pang-oryentasyon, pagsasangguni sa mga serbisyo sa komunidad at iba pang mga Serbisyo para sa Paninirahan.Tulong upang makapag-angkop sa labour market ng CanadaMga Workshop para sa Paghahanap ng Trabaho para sa mga Bagong Dating [Job Search Workshops for Newcomers (JSW)]

Ang mga Job Search Workshop para sa mga bagong dating ay ginawa upang tulungan ang mga bagong dating na makakuha ng trabaho sa pamamagitan ng pagsasanay sa kanila ng mga praktis para sa epektibong paghahanap ng trabaho at mga pamamaraan. Ang mga ito ay kadalasang umaabot ng tatlo hanggang apat na araw sa haba, walang bayad, at maaaring makuha sa araw, sa gabi o sa mga Sabado.

Ang mga workshop ay sumasaklaw ng mga paksang katulad ng: oryentasyon sa labour market ng Canada, pagtatasa ng mga kakayahan, epektibong pagsusulat ng résumé at pagsusulat ng pabalat na liham (cover letter), pagne-network at mga pamamaraan para sa pagkontak ng mga tagapag-empleyo, mga pamamaraan ng matagumpay na pakikipanayam, pangkalahatang ideya ng lugar ng trabaho, mga karapatan ng mga manggagawa at mga pamantayan sa trabaho, bukod sa marami pang iba. Ang Job Search Workshop ay isang programang inihahandog sa buong Ontario ng Citizenship and Immigration Canada.Employment Ontario

Bagamat ito ay hindi isang eksklusibong programa para sa mga bagong dating, ang Employment Ontario ay isang kasangkapan na ginawa ng pamahalaang Probinsyal para sa mga taong naghahanap ng isang trabaho.


Sa pamamagitan ng network ng trabaho at pagsasanay na ito, ang Ministri ng Pagsasanay, mga Kolehiyo at mga Unibersidad ng Ontario (Ontario Ministry of Training, Colleges and Universities) ay makakatulong sa iyo na makagawa ng iyong karera, at makapagpatuloy sa pag-aaral, sa iyong buong buhay ng pagtatrabaho. Ang Employment Ontario ay nagsisilbi sa mga naghahanap ng trabaho at pati na rin sa mga tagapag-empleyo. Ito ay isang pinagkukunan ng impormasyon tungkol sa mga trabaho, mga kakayahan sa paghahanap ng trabaho, pagsasanay, edukasyon, at iba pang mga serbisyo para sa mga empleyado at mga tagapag-empleyo. Pakibisita lamang ang Employment Ontario online para sa karagdagang impormasyon.Ang tanging paraan lamang upang maging bahagi nito: magsalita ng InglesMga Programang Ingles bilang Ikalawang Wika [English as a Second Language Programs (ESL)]

Kung nais mong matuto ng Ingles, mayroong maraming mga opsyon na naroroon sa buong Ontario. Ang mga klase ng Ingles Bilang Ikalawang Wika [English as a Second Language (ESL)] ay napakahalaga sa iyong paninirahan. Ang kakulangan sa mga kakayahang magsalita ng wika ang numero unong balakid na kailangang mapagtagumpayan ng mga bagong dating upang makapagpundar ng buhay sa Canada.Pagtuturo ng Wika para sa mga Bagong Dating sa Canada [Language Instruction for Newcomers to Canada (LINC)]

Ang LINC ay isang programa ng pamahalaang pederal para sa lahat ng mga karapat-dapat na mga adultong imigrante. Ito ay naghahandog ng libreng pagsasanay sa wika para sa mga adultong bagong dating na nais o nangangailangan ng panimulang Ingles (sa Pranses ito ay kilala bilang CLIC). Ang mga klase para sa wika ay ibinibigay ng mga lupon ng paaralan, mga kolehiyo at mga lokal na organisasyon at ang mga imigrante ay maaaring makapamiling mag-aral nang part-time, full-time, panggabi o pang Sabado’t Linggo, depende sa kanilang mga pangangailangan at iskedyul. Ang transportasyion at pagbabantay sa bata ay ibinibigay kung kinakailangan sa ilang mga lokasyon.LINC - Childminding Monitoring Advisory and Support (CMAS)

Ang LINC ay nagbibigay ng “pagbabantay sa bata” sa lugar o nag-aalaga sa mga anak ng mga magulang na

pumapasok sa mga klase ng LINC. Kung wala ang mga programa ng Pagbabantay sa Bata ng LINC, maraming mga bagong dating na hindi makakapasok dahil sa paghihirap na makakuha ng mag-aalaga para sa kanilang maliliit na mga anak. Ang serbisyo ay libre para sa mga istudyante ng LINC.ELT

Ang mga programang Enhanced Language Training (ELT) ay ginawa para makapagbigay ng ispesipiko sa trabaho, nababagay sa labour market na pagsasanay sa wika upang matulungan ang mga imigrante na makahanap at makapanatili ng mga trabaho na tutugma sa kanilang mga kakayahan at mga kwalipikasyon. Ang mga programang ELT ay katumbas ng Canadian Language Benchmark (CLB) antas 7-10 at ang ilan sa mga ito ay mayroon ring pantulong para sa mga naghahanap ng trabaho (na katulad ng mga pagtuturo at paglalagay sa trabaho.)

cnm


ni Mayank Bhatt

Pagsikapan ang Iyong WikaEE LLSSAng ABC ng

22

Ang kakayahan sa wikang Ingles ay napakahalaga para sa kanino mang bagong dating sa Canada. Kagaya ng sinabi ni

Dunja Metikos Debeljacki, Direktor ng Sentro ng Pagtatasa at Pagsasangguni ng Wika ng YMCA (YMCA Language Assessment and Referral Centre), “Ang wika ay nag-iisang pinakamahalagang nagtitiyak na dahilan ng pagtatagumpay sa buhay ng isang bagong dating sa Canada.” Kapwa ang pampederal at pamprobinsyal na pamahalaan ay nagbibigay ng mga programa sa mga bagong dating upang suriin at pabutihin ang kanilang mga kakayahan sa wika.

Narito ang isang listahan ng mga programa para mapahusay ang mga kakayahan sa wikang Ingles.Programang LINC (LINC program)

Ang mga Instruksyon sa Wika para sa mga Bagong Dating sa Canada (Language Instructions for Newcomers to Canada) ay isang pederal na pinopondohang programa na nagsimula noong 1992 at pinapalakad sa buong Canada. Ang mga lumapag na mga imigrante at mga permanenteng residente ay karapat-dapat para sa libreng pagtatasa at pagsasanay sa ilalim ng LINC.

Ito ay isang dalawang-yugtong programa. Sa unang yugto, ang mga kakayahan sa wika ng bagong dating ay tatasahan ng itinakdang pampederal na ahensya (halimbawa sa Toronto, ang YMCA ang nagtatasang ahensya). Sa yugtong ito,ang kakayahan sa pakikinig ng isang bagong dating, ang pakikipag-usap, pagbabasa at pagsusulat ay tinatasahan sa 12-puntos na iskala sa Canadian Language Benchmark Assessment (bagamat mayroong 12 mga benchmark, ang pagtatasa ng YMCA ay umaabot lamang sa hanggang 10.)

Sa ikalawang yugto, ang tagapagtasa ay naghaharap ng mga opsyon para sa lokasyon (kung ang kliyente – ang bagong dating – ay hindi magpahiwatig ng isang paunang natukoy nang paaralan) batay sa mga benchmark, mga pangangailangan para sa iba pang mga serbisyong katulad ng pagbabantay ng bata, oras ng klase at

pangangailangan sa dalubhasang pagsasanay ng wika. Ang tagapagtasa ay nagrerehistro rin ng bagong dating sa mismong lugar basta’t ang programa ay isa sa mga programang pinopondohan ng Citizenship and Immigration Canada (CIC), at sa ilang mga kaso maaari ka nilang mairehistro sa kapwa pinopondohan ng CIC at ng Ministry of Citizenship and Immigration (MCI) ng Ontario.

Sinusubukan rin ng LINC na pagkalooban ang mga bagong dating ng kasanayang pangkultural pati na rin isang pagsasanay sa wikang Ingles. Nitong huling mga nakaraang taon, ang programang LINC ay nagpalawak ng saklaw nito sa pamamagitan ng pagpapakilala ng mga programa ng pagsasanay na ispesipiko sa mga pangangailangan ng mga bagong dating na kagaya ng mga kakayahan para sa ispesipikong mga wika sa trabaho at mga programang panulay. “Kami ay mayroon na ngayong mga programa para sa mga bagong dating na may mas pinong pangwikang mga pangangailangan,” sabi ni Metikos ng YMCA.

Si Shabana Jatoi, isang bagong imigranteng mula sa Timog Asya, ay nagparehistro sa isang programang LINC at umasenso mula sa antas 2 hanggang antas 5.Siya ay tumanggap ng kanyang pagsasanay sa isang sentro ng Toronto District School Board (TDSB). Si Jatoi ay nakakuha ng trabaho pagkatapos na makumpleto niya ang antas 5. Idinidiin niya, “Ang mas mahalaga, ay nakayanan ko na mas mabuting maintindihan ang lipunan ng Canada.”Mga programang ESL (ESL programs)

Ang pamprobinsyal na mga pamahalaan ay nag-popondo ng mga programang Ingles bilang Ikalawang Wika [English as a Second Language (ESL)] sa buong Canada. Ang ESL na opsyon ay bukas maging sa mga bagong dating na hindi lumapag na mga imigrante o mga permanenteng residente. Ang mga institusyon na nagbibigay ng mga programang ESL ay kadalasang naniningil ng nominal (napakaliit) na bayad.


Maraming mga ahensya para sa paninirahan pati na rin mga institusyong pang-edukasyunal, mga kolehiyong pangkomunidad at mga lupon ng paaralan na naghahandog ng mga programang ESL. Ang programang ESL ay nagtatasa rin ng antas ng pagkapamilyar ng aplikante sa lahat ng apat na mga aspeto ng pag-aaral ng isang wika – pakikinig, pagsasalita, pagbabasa at pagsusulat. Bagamat ang pagtatasa ay sa kalawakan binabatay sa Canadian Language Benchmark Assessment, ang mga ito ay maaaring mag-iba-iba sa pagsasagawa sa iba’t-ibang mga paaralan.

Ang mga programang ESL ay kadalasang pasadya at naghahandog ng pagsasanay na batay sa sari-saring pangangailangan na kagaya ng pagtuturo ng wika, oryentasyon sa mga serbisyo ng komunidad, pang- akademikong paghahanda para sa karagdagang edukasyon, pakikipag-usap na Ingles, paghahanda para sa pagkamamamayan, paghahanda para sa pagsusulit sa kahusayan sa wika.

Ang mga programang ESL ay nagsisilbi rin sa mga ispesipikong pangangailangang kagaya ng Ingles para sa

mga Kakayahang Pangnegosyo/Mga Kompyuter, Ingles Para sa Pang-akademikong mga Layunin, Ingles para sa mga Ispesyal na mga Pangangailangang mga Programa at Ingles para sa Pagsusuri.

Si Mary Moore, Pinuno ng Programa, ng Mga Serbisyo para sa Istudyante, ng Yorkdale Adult Education Centre and Secondary School (TDSB), ay isang beterano sa pagtulong sa mga bagong dating upang mapahusay ang kanilang mga kakayahan sa wika at pagkatapos ay tinutulungan silang makakuha ng mas mataas na edukasyon sa larangan ng kanilang kadalubhasaan. Ipinapaliwanag ang mga programang ESL, sinabi ni Moore, “Ang programang ESL ay ang unang hakbang para makabalik ang isang bagong dating sa paaralan. Mula roon, sila ay matatag nang makakapagpabuti ng kanilang pang-akademikong katayuan sa Canada. Ako ay puno ng paghanga para sa sinumang adulto na bumabalik sa paaralan sapagkat ang pag-aaral o pagpapahusay ng mga kakayahan sa wika ay nakakatulong na gumawa ng sariling personalidad at nakakatulong rin na makabagay nang mas mabuti sa lipunan.”


Si Laura Parraga ay nagtatrabaho bilang isang interna sa departamento ng komunikasyon ng Ministry of Citizenship at Immigration ng Ontario. Bagamat ang kanyang unang wika ay Espanyol, siya ay isa nang masulong na nagsasalita ng Ingles ngayon. Gayunpaman, nang siya ay mag-imigrante sa Canada apat na taon ang nakararaan, siya ay hindi mahusay mag-Ingles. Siya ay sumali sa isang programang ESL sa Seneca College at kumuha ng mabilis na subaybayang pagsasanay.

“Bagamat ito ay mas mahal kumpara sa ibang mga programang ESL, nakuha ko ang ninanais ko,” paliwanag ni Parraga.Programang ELT (ELT program)

Inilungsad noong Abrill 2003, ang Pinahusay na Pagsasanay sa Ingles [ Enhanced Language Training (ELT)] ay isang pederal na pinopondohang inisyatibong nagbibigay ng mas mataas na antas ng pagsasanay sa wika (Canadian Language Benchmarks 7-10). Ang ELT ay naglalayon na magbigay ng pagsasanay para sa pangtrabahong-ispesipikong wika, panulay-sa-trabahong tulong, kasama na ang pagtuturo, paglalagay sa trabaho at iba pang tulong para sa mga internasyunal na sinanay na mga propesyunal na makakuha at makapagpanatili ng isang trabaho sa Canada.

Mangyaring punahin lamang na ang ilang mga programang ELT ay magagamit para sa mga bagong dating na sinuri sa isang mas mababang antas. Halimbawa ang panimulang mga benchmark ay maaaring maging 3 para sa ELT para sa mga ladrilyero.

Ang ELT ay tumutulong sa mga bagong dating at sa mga takas (refugees) na marating ang kanilang potensyal at madaling makabagay sa kanilang bagong kapaligiran sa pamamagitan ng pagtulong sa kanila na makasali nang husto at nang epektibo sa pangsosyal, pang-ekonomiko, pangkultural at pampulitikal na buhay sa Canada.

Sa karamihan ng oras, ang mga programang ELT ay ibinibigay sa lokal na antas ng mga organisasyon na naghahandog ng mga programang LINC at ESL. Ang ilang mga organisasyon ay hindi naghahandog ng LINC o ESL ngunit ang karamihan ay naghahandog.

Si Maheshwari (Maggie) Sivappa, isang beteranong guro na nag-imigrante sa Canada kamakailan, ay nakatapos ng isang programang ELT –ang Programa para sa Pagsasanay ng mga Pangkolehiyong Guro (College Teachers Training Program) mula sa George Brown sa simula nang taong ito. Ngayon siya ay nagbabalak na kumuha ng Ingles Bilang Ikalawang Wika [Teaching English as Second Language (TESL)] na kurso dahil ito ay magbubukas ng isang bagong daan para sa kanya.

Ang sabi ni Sivappa, “Ang mga kakayahan sa wika ay kinakailangang bumuo ng pagbabatayan para sa

sinumang bagong dating na nagsisikap na makibagay sa lipunan ng Canada.”Ibang mga programa

Ang pagsasanay para sa Ispesipiko-sa-Trabahong wika [Occupation-specific language training (OSLT)] ay nagbibigay ng bokabularyong ispesipiko sa trabaho upang matulungan ang mga bagong dating na naghahanap ng trabaho o nag-iisip na umasenso sa kanilang karera.

Ang programang ito ay inihahandog lamang sa piniling mga kolehiyo sa Ontario (tingnan ang artikulong “Bagong Pagsasanay sa Wika para sa Pagtatrabaho sa Ontario” [“New Language Training for Employment in Ontario”] sa website ng magasin).

Ang mga pangkakayahang programang nakak-abit sa Ingles ay para sa mga bagong dating na nais na makakuha nang mas maraming kaalaman o kahusayan sa kanilang napiling karera ng kadalubhasaang kagaya ng pagmamakinilya o mga kompyuter.

Ang programa ng pagpapaunlad ng kakayahang magbasa at magsulat sa Ingles [English literacy development (ELD)] ay para roon sa mga hindi makapagbasa at makapagsulat sa kanilang sariling wika. Ang pagtuturong ito ay naglalayon na mapabuti ang pagbabasa, pagsusulat at mga kakayahan sa panimulang matematika ng mga kalahok sa Ingles.

Ang programang Ingles para sa ispesyal na mga pangangailangan (English for special needs program) ay ESL para sa mga istudyanteng may mga paghamon sa pang-edukasyunal o pangkaisipang kalusugan.

Ang Ingles para sa Ispesyal na mga Layunin ay tumutuon sa mga kakayahang pangwika na may kaugnayan sa ispesipikong mga lugar ng interes – lugar ng trabaho, paaralan, ESL para sa pang-akademiskong pagbabasa at pagsusulat.

Ang programang pag-aaral sa bahay ng Ingles bilang Ikalawang Wika (English as a Second Language home-study program) ay para sa mga bagong dating na dahil sa anumang kadahilanan ay hindi makapasok sa mga klase ng ESL at sila ay mayroong isang taong gumaganap bilang isang boluntaryong tyutor. Ang mga kursong ito ay umaasa sa mga pantulong sa pagtuturo na kagaya ng mga pinakikinggang mga cassette o mga CD, mga workbook ng istudyante, at may kasaling mga one-to-one na mga leksiyon sa telepono sa isang guro sa Sentro ng Independenteng Pag-aaral (Independent Learning Centre).

Kagaya ng maliwanang, ang isang bagong dating ay maaaring mamili mula sa isang hilera ng mga programa. Ang pinakamabuting kurso ng aksyon sa pagtitiyak kung aling programa ang pipiliin ay ang paghingi ng payo mula sa isang lokal na tagapagpayo para sa paninirahan.

cnm


ni Theresa Wojtasiewicz

Kung Sakaling may Emerhensya...

Emerhensya – 1. Isang biglaan, madalian, kadalasang hindi inaasahang pangyayari o okasyon na nangangailangan ng madaliang

aksyon. 2. Isang estado, lalo na ng pangangailangan ng tulong o panaklolo, na nilikha ng isang hindi inaasahanag pangyayari: isang emerhensya ng klima;isang pampinansiyal na emerhensya.

-Dictionary.com, mula sa Random House DictionaryLahat tayo ay umaasa na wala kailanmang masamang

mangyayari, na hindi natin kailanman kakailanganing humingi ng tulong. Subalit ang mga bagay ay nangyayari sa oras na hindi natin inaasahan na mangyayari ang mga ito, at mahalagang malaman kung ano ang dapat gawin sa oras ng emerhensya.9-1-1

Ang numero ng serbisyong pang-emerhensya na 9-1-1 ay unang ginamit sa Estados Unidos noong mga 1960. Ang 9-1-1 ay kilala bilang isang Punto ng Pagsagot para sa Pamublikong Kaligtasan (Public Safety Answering Point), na nangangahulugang ito ay isang sentrong tinatawagan kung saan ang mga tawag ay tinatanggap ng sinanay na mga teleponista na nagbibigay ng impormasyon at tulong sa mga emerhensya. Maaari mong tawagan ang 9-1-1 para sa tulong sa halos lahat ng lugar sa Canada at Estados Unidos, at ang mga tawag ay libre, maging ito man ay mula sa iyong sariling telepono, isang binabayarang telepono, o isang cell phone kahit na ikaw ay wala sa lugar ng iyong pook ng tawagan o kaya ay naubusan na ng mga minutong pantawag. Kung ikaw ay tumatawag mula sa isang negosyo o iba pang mga lokasyon na gaya ng isang otel, maaaring kailanganin mong magdayal ng numero para sa linyang palabas bago tawagan ang 9-1-1.

Ano ang iyong gagawin kapag tumawag sa 9-1-1? Mahalagang manatiling kalmado. Sabihin sa teleponista kung anong serbisyo ang kinakailangan mo (pulis, bumbero o ambulansya), at sabihin sa kanila

• Kung ano ang nangyayari (isang krimen, isang bahay ay nasusunog, may isang taong may sakit)• Kung saan ito nangyayari, at• Kung sino ka (ang iyong pangalan, numero ng telepono at tirahan).

Kung ikaw ay hindi nakakapagsalita ng Ingles o hindi nakakapagsalitang mabuti nito, manatili sa linya habang ang teleponista ay kumokontak ng isang

serbisyo ng tagapagsalin-wika upang makahanap ng isang taong nagsasalita ng iyong wika. Mahalagang manatili sa linya hanggang sabihin sa iyo ng teleponistang ibaba mo na ang telepono.Mga Emerhensyang PangkalusuganTelehealth Ontario

Ang pagtawag sa 9-1-1 ay kadalasang pinakamahusay na paraang iyong magagawa kung may isang taong nasa mahigpit na panganib, na gaya ng isang atake sa puso o isang seryosong kapahamakan. Gayunpaman, kung masama ang iyong pakiramdam at hindi ka sigurado kung kinakailangan mong magtungo sa ospital, maaari ka, kung ikaw ay nakatira sa Ontario, na tumawag sa Telehealth Ontario.

Ang Telehealth ay may mga kawaning mga Rehistradong Nars. Sila ay magtatanong sa iyo ng magkakasunod na mga tanong na makakatulong sa kanilang makapagpasya kung ang iyong problema ay maaari mong matrato sa bahay, kung kailangan mong magpunta sa iyong doktor, o kung kinakailangan mo kaagad na magpunta sa ospital (na sa ganitong kaso ang teleponista ay magsasabi sa iyo na ibaba ang telepono at tumawag kaagad sa 9-1-1). Sila ay nagbibigay ng kumpidensyal na payo tungkol sa sari-saring mga isyung pangkalusugan pati na ang pagkakasakit,pagkapinsala, dieta at paraan ng pamumuhay. Ang serbisyo ay libre – hindi mo kinakailangang magbigay ng anumang personal na impormasyon, maging ang iyong numero ng Kard na Pangkalusugan (Health Card).Lason

Ang Sentro ng Lason ng Ontario (Ontario Poison Centre) sa Toronto ay nagbibigay ng 24 oras na serbisyo para sa mga tao sa buong Ontario na may emerhensyang nauugnay sa pagkalason. Ang mga teleponista ay nagbibigay ng payo tungkol sa anong dapat gawin kung ikaw ay magkaroon ng kontak sa isang lason. Maaari rin nilang sabihin sa iyo kung anong dapat mong gawin kung ikaw ay matuklaw ng isang ahas, o kung nakakain o nakahawak ang anak mo ng isang halaman, kabute, buto, ulo (bulb) o baya (berry) na sa iyong palagay ay nakakalason.

Kapag tumawag ka sa sentro, sabihin mo sa kanila kung ano ang mga sintomas, kung ano sa palagay mo ang nakalason, kung kailan ka o ang pasyente nagkaroon ng kontak dito, at sa kaso ng mga bata, kung anong

Mga Numerong Matatawagan9-1-1 Pulis, Bumbero, Ambulansya

Telehealth Ontario1-866-797-0000 or TTY (serbisyo sa telepono para sa nahihirapang makarinig) 1-866-797-0007

Sentro ng Lason ng Ontario (Ontario Poison Centre) 1-877-750-2233

Liny ng Tulong para sa mga Babaeng Sinaktan

(Assaulted Women’s Help Line)

GTA 416-863-0511 TTY 416-364-8762 Libreng-tawag 1-866-863-0511TTY 1-866-863-7868

Kit para sa Paghahanda sa Emerhensya ng Lungsod

ngToronto

Maging Handa sa Emerhensya- Ang Iyong Pampersonal na Patnubay para sa Paghahanda [City of Toronto Emergency Preparedness Kit: Get Emergency Ready - Your personal Preparedness Guide (PDF)]

www.toronto.ca/wes/techservices/oem/pdf/oem_booklet.pdf

Pagsasanay para sa Pangunang Lunas (First Aid Training)

St. John Ambulance: para sa pinakamalapit na opisina sa iyo,bisitahin ang mga opisina ng St. John Ambulance www.sja.ca.Canadian Red Cross: Bisitahin ang kanilang website at pindutin ang “Humanap ng isang kurso sa iyong lugar (Find a course in your area”)www.redcross.ca

EI (Service Canada)www.servicecanada.gc.ca

–seksyon ng EI o tumawag sa 1-800-206-7218/TTY 1-800-529-3742Ontario Works www.mcss.gov.on.ca/en/mcss/programs/social/ow/index.aspx

Pabahay (Toronto)

• Nagsosolong mga adulto, kabataan at mga mag-asawa, tumawag sa Sentro ng Pagtatasa at Pagsasangguni ( Assessment and Referral Centre) sa 416-338-4766 o 1-877-338-3398• Mga pamilyang may mga anak, tumawag sa Sentro ng Intake na Pampamilya (Central Family Intake) sa 416-397-5637.• Para sa pang-emerhensyang pabahay sa labas ng mga sentro ng lungsod ng Toronto, tumawag sa iyong lokal na city hall

Daily Bread Food Bank 416-203-0050 o mag-e-mail sa [email protected] York Harvest Food Bank 416-635-7771 o mag-e-mail sa [email protected]


edad. Ang Ispesyalista para sa Lason ay makakapagsabi sa you kung ano ang eksaktong kailangan mong gawin.Pananakit/Karahasan sa Tahanan/Abuso

Ang LinyangTulong para sa Sinaktang mga Babae (Assaulted Women’s Helpline) ay nagbibigay ng 24 oras na sentrong tawagan ng krisis para sa mga babaeng naging biktima ng pananakit o pang-aabuso. Ang serbisyo ay kumpidensyal at hindi ka kinakailangang magpakilala, at ito ay ibinibigay sa hanggang 154 mga wika.

Ang Linyang tulong ay magbibigay sa iyo ng pagpapayo sa krisis, suportang pang-emosyon, at mga pagsasangguni sa mga silungan kung kinakailangan mong umalis kaagad sa iyong mga kalagayan, pati na rin mga serbisyong panlegal at mga naaangkop na pangkultural na mga serbisyong pangsuporta.

Pangunang Lunas(First Aid)Kung minsan ang kaunting mga minuto sa pagitan

ng pagtawag sa 9-1-1 at sa pagdating ng mga serbisyong pang-emerhensya ay maaaring maging napakamahalaga sa pagsagip ng isang buhay. Ang isang taong may kasanayan sa Pangunang Lunas (First Aid) ay maaaring makagawa ng isang pagkakaiba. Maraming mga ahensya na nagbibigay ng pagsasanay sa Pangunang Lunas: ang St. John Ambulance at ang Canadian Red Cross, halimbawa, ay dalawang mga organisasyong naghahandog ng mga kurso sa buong Ontario, at sa Toronto, ang mga programa para sa pagsasany sa Pangunang Lunas ay inihahandog ng EMS (Emergency Medical Services). Isang mabuting ideya na magkaroon ng isa man lamang na tao sa iyong lugar ng trabaho na may sertipiko para sa Pangunang Lunas; makipag-usap sa iyong tagapag-empleyo tungkol sa pagkuha ng programa.


Natural na mga Kalamidad/Mga pangyayaring sakunaNoong Agosto 2003, ang isang lumiligid na

blackout ay tumama sa Ontario at maraming mga hilagang kanlurang mga estado sa Estados Unidos. Walang nakapag-isip na ito ay magpapatuloy nang mas matagal sa ilang mga oras, subalit kagaya ng nangyari, sa ilang mga lugar ang kuryente ay hindi bumalik nang halos dalawang araw. Napakakaunting tao ang nakahanda para sa emerhensyang ito; ngunit mas nahahanda na ba tayo ngayon kumpara sa panahong iyon? Ang Lungsod ng Toronto ay naghihimok sa mga residente na maging handa kung sakaling magkaroon ng natural o ibang kalamidad. Ang Komite ng Programa para sa Pamamahala ng Emerhensya ng Torornto (Toronto’s Emergency Management Program Committee) ay nagrerekomenda na gumawa ng isang kit na pang-emerhensya na makakatulong sa iyo at sa iyong pamilya na makaligtas sa unang 72 oras ng kalamidad.Pagkain/Silungan/Pampinansyal/Pangtrabahong mga Emerhensya

Anong mangyayari kung biglaan kang mawalan ng matitirahan? Maaaring kailanganin mong tumira sa isang silungan o hostel kung ikaw ay mapalayas, kung ikaw ay nakatira sa isang mapanganib na mga kapaligiran (karahasan sa tahanan, halimbawa) o kung ang iyong bahay ay masira ng isang kalamidad.

Ang mga babae at mga bata ay maaaring magtungo sa isang pang-emerhensyang mga silungan upang mailayo nila ang kanilang sarili mula sa isang abusadong mga sitwasyon. Ang mga hostel ay naghahandog ng mga pasilidad na may mga pangunahing mga pangangailangan; ang ilan ay tu-matanggap ng mga pamilya, habang ang mga iba ay tumatanggap lamang ng mga mag-asawa, mga lalaki lamang, mga babae lamang, o mga kabataan.

Ang mga bangko ng pagkain (food bank) ay nagbibigay ng saklolo para sa mga taong hindi makabili ng pagkain. Ang pagkain ay inaabuloy ng publiko, ng mga indibidwal o mula sa mga food drive, o binibiling galing sa mga perang donasyon. Kung ikaw ay nangangailangan ng pagkain para sa iyong pamilya, ikaw ay maaaring tumawag sa Daily Bread Food Bank o sa North York Harvest Food Bank upang alamin kung saan naroroon ang pinakamalapit na food bank sa iyong lugar. Kapag bumisita ka sa food bank, ikaw ay hihingian ng ilang mga impormasyon tungkol sa iyong mga pinansya (katibayan ng kita at mga ginagastos na gaya ng mga pay stub, renta, at tubig), ang iyong tirahan at ang iyong pagkakakilanlan. Kinakailangan mo lamang gawin itong minsan, ngunit ikaw ay dapat na parating magdala ng iyong pagkakakilanlan.

Ang biglaang pagkawala ng trabaho ay maaaring

makahuli sa taong hindi nakahanda, lalung-lao na kung sila ay namumuhay sa isang mababang kita at hindi makapag-ipon ng pera. Kung ikaw ay maging kwalipikado para sa Employment Insurance (EI), siguraduhing mag-aplay kaagad sa Service Canada kahit na wala ka pang mga Rekord ng iyong Pagtatrabaho (Records of Employment). Mas maaga kang mag-aplay, mas madaling mapoproseso ang iyong hinihingi (claim) at hindi ka manganganib na mawalan ng iyong mga benepisyo.

Kung ikaw ay hind maging kwalipikado para sa EI at ikaw ay temporaryong may pampinansyal na pangangailangan, ikaw ay maaaring mag-aplay sa Ontario Works [Ministri ng mga Serbisyong Pangkomunidad at Panlipunan (Ministry of Community and Social Services)]. Sila ay makapagbibigay sa iyo ng pera upang masagutan ang iyong mga pangunahing mga pangangailangan (pagkain at pabahay) at pagkatapos ay makatutulong sa iyo sa paghahanap ng isang trabaho.

Ang isang emerhensya ay maaaring maganap kahit saan, kahit kailan, kanino man. Gumawa ng aksyon –maging handa! cnm


ni Gilda Spitz

Kahit saan ka man tumingin kamakailan lamang, hindi ka makakatakas sa isa sa mga pinakamalaking istorya sa balita ng mga taon – ang H1N1 flu virus. Kasama sa patuloy na mga paalala na maghugas ng iyong mga

kamay,umubo sa iyong mga manggas, at magpa-iniksyon para sa trangkaso, ikaw rin ay paulit-ulit na sinasabihang makipagkita sa iyong doktor sa unang senyales ng trangkaso. Ngunit paano kung ikaw ay walang pampamilyang doktor?Paghahanap ng Pampamilyang Doktor

Ang isang mabuting lugar na mapagsisimulan ay ang website ng Kolehiyo ng mga Doktor at mga Siruhano ng Ontario (Ontario College of Physicians and Surgeons). Magtungo sa www.cpso.on.ca at i-klik ang Maghanap ng Doktor (Doctor Search). Ikaw ay makakahanap ng maraming mga impormasyon tungkol sa alinmang partikular na doktor dito.

Maaari mong tukuyin ang mga detalye tungkol sa uri ng doktor na iyong nais hanapin. Halimbawa, ikaw ay maaaring maghanap ng isang pampamilyang doktor, na kilala rin sa tawag na isang “general practitioner” (GP), o isang ispesyalista ng kahit anong uri. Maaari mong tukuyin ang mga babaeng doktor kung iyon ay mahalaga sa iyo. Maaari ka pang maghanap para sa isang doktor na nagsasalita ng iyong sariling wika.

Maging partikular sa iyong mga hinihingi. Halimbawa, kung ikaw ay naghahanap ng isang GP na nagsasalita ng Cantonese, ang website ay magpapakita ng 321 mga pangalan sa buong Ontario. Subalit kung iyong pakikitirin ang iyong paghahanap sa nagsasalita lamang ng Cantonese na matatagpuan sa Markham, ang listahan ay mababawasan sa isang mapapangasiwaang 26 na mga pangalan.

Gayunpaman, kinakailangan mong malaman na ang mga doktor ay maaaring tumangging tumanggap sa iyo bilang isang pasyente kung ang kanilang panggagamot ay sarado na, na nangangahulugang sila ay may sapat-sapat nang mga pasyente na kaya nilang pangasiwaan. Depende sa kung saan ka nakatira, ikaw ay maaaring magkaroon ng kahirapan na makahanap ng isang GP na tumatanggap pa ng mga pasyente. Sa batas, ang isang doktor sa Ontario ay kinakailangang sumunod sa Batas ng mga Karapatang Pantao (Ontario Human Rights Code), na nagbabawal ng diskriminasyon sa mga kadahilanan ng lahi, ninuno, lugar na pinagmulan, at iba pa.

Ang Paghahanap ng isang Doktoray mabuti para sa Iyong Kalusugan


Ano naman ang isang Nurse Practitioner?Kung ikaw ay nagkakaproblemang humanap ng isang

GP na tumatanggap pa ng mga bagong pasyente, ikaw ay maaaring kumontak sa Health Care Connect, isang programa ng Ontario na tumutulong sa mga taong makahanap ng mga doktor at mga nurse practitioner na tumatanggap pa ng mga bagong pasyente sa kanilang komunidad. (Magtungo sa www.health.gov.on.ca/ms/healthcareconnect /public/index.html.)

Ang isang nurse practitioner ay isang rehistradong nars na may masulong na edukasyon. Ayon kay Jane Sanders, Punong Direktor ng Asosasyon ng mga Nurse Practitioner ng Ontario (Nurse Practitioners’ Association of Ontario), ang mga nurse practitioner sa Ontario ay may awtoridad na gumawa ng mga pagsusuri, magreseta ng mga gamot, at mag-utos ng mga pag-iiksamen

Kadalasan ang mga nurse practitioner ay nagtatrabaho sa mga sentrong pangkalusugan ng komunidad (community health centres) o sa mga pangkat ng pampamilyang kalusugan na may isang grupo ng mga pangmedikal na doktor at iba pang mga propesyunal ng

pangkalusugan. Para sa mahihirap o hindi pangkaraniwang mga sitwasyon, maaaring isangguni ng mga nurse practitioner ang mga pasyente sa isang pangmedikal na doktor sa kanilang pangkat, sabi ni Sanders.Paghahanap ng isang Ispesyalista

Kung kinakailangan mo ng isang ispesyalista na tulad ng isang cardiologist, ikaw ay maaaring maghanap sa website ng Ontario College of Physicians and Surgeons, kagaya ng ginawa mo para sa isang GP. Gayunpaman, ikaw ay hindi kadalasang maaaring gumawa ng diretsong pakikipag-apppointment dito.

Para sa iyong unang pagbibisita sa karamihan ng mga ispesyalista, ikaw ay kadalasang mangailangang maisangguni ng isang GP. Ang GP ang kadalasang nakikipag-ayos para sa iyo na makipagkita sa isang ispesyalista na nagtatrabaho sa parehong lugar o sa parehong ospital na kataulad ng iyong GP. Maaari kang manghingi ng ibang ispesyalista, kung, halimbawa, kinakailangan mo ng isang taong nagsasalita ng iyong sariling wika.


Sa ilang mga kaso, ikaw ay maaaring makagawa ng isang appointment sa isang ispesyalista nang diretso. Ayon kay Kathryn Clarke, Sinyor na Tagapag-ugnay ng mga Komunikasyon sa Ontario College of Physicians and Surgeons (Senior Communications Coordinator at the Ontario College of Physicians and Surgeons), ito ang karaniwang kaso kung ang serbisyo ay hindi sinasaklawan ng OHIP. Halimbawa, ang ilang mga pamamaraan ng plastic surgery ay hindi sinasaklawan, kaya’t maaari mong kontakin ang opisina ng plastic surgeon nang diretso upang makagawa ng isang appointment.Mga Sentro ng Pangangalagang Pangkalusugan ng Komunidad (Community Health Care Centres)

Ang isa pang alternatibo ay ang magsiyasat sa isang Sentro ng Pangangalagang Pangkalusugan ng Komunnidad [Community Health Centre (CHC)]. Ang CHC ay nagbibigay ng pangunahing pangangalagang pangkalusugan at mga programa ng pag-iingat sa pamamagitan ng mga doktor at iba pang mga pangkalusugang propesyunal. Mayroong 56 na sentro ng pangangalagang pangkalusugan ng komunidad sa buong Ontario, at ang karamihan dito ay nagbibigay ng mga serbisyong tumutukoy sa mga taong naninirahan sa isang partikular na komunidad o tinatarget na populasyon. Ang lahat ng mga CHC ay nangangakong magbigay ng mga magagamit na serbisyo at masusing pangangalagang pangkalusugan.

Ang isang listahan ng mga community health centre sa Ontario ay makukuha sa website ng Ministri ng Kalusugan at Pangmatagalang-Pangangalaga ng Ontario (Ontario Ministry of Health and Long-Term Care) sa www.health.gov.on.ca/english/public/contact/chc/ chcloc_mn.html.Paghahanap ng isang Lab

Kung ang iyong pangmedikal na propesyunal ay nangangailangan ng mas higit na impormasyon tungkol sa iyong kundisyon, maaari ka niyang ipadala sa isang lab para sa mga pagsusuring katulad ng mga X-ray, mga pagsusuri ng dugo, at ultrasound. Kadalasan ikaw ay makakatanggap ng isang islip ng kahilingan (requisition slip), na naglalarawan ng mga pagsusuri at kailangang gawin, na may kasamang pangalan at lokasyon ng lab.

Kung kinakailangan mo ng isang appointment para sa pagsusuri, ang resepsiyonista ng doktor ay maaaring tumawag sa lab upang mag-ayos nito para sa iyo, o maaaring kailanganin na ikaw mismo ang gumawa nito. Para sa ilang mga pagsusuri, hindi mo kinakailangan ng isang appointment; ikaw ay maaari na lang pumunta sa naunang dumating, naunang pagsisilbihan na pagbabatay. Kung ang resepsiyonista ay hindi nagbibigay ng ganitong impormasyon, siguraduhing magtanong.

Kung ikaw ay hindi maisangguni sa isang partikular na lab ng pangmedikal na opisina, pumunta sa website ng College of Medical Laboratory Technologists of Ontario sa www.cmlto.com/public/links. Pagkatapos ay mag-iskrol na pababa sa pahina ng seksyon ng Community Laboratories. Ikaw ay maaari nang mag-klik sa bawat mga link upang makahanap ng isang lab na malapit sa iyo.Sa oras ng Emerhensya

Kung ikaw ay hindi magtagumpay na makahanap ng isang tagapagbigay ng pangangalagang pangkalusugan, ikaw ay maaaring magtungo sa isang walk-in na klinika kung ikaw ay may sakit. Maaari kang pumunta nang walang isang appointment at makipagkita sa sinumang doktor na naroroong nagtatrabaho sa oras na iyon. Ikaw ay makakatanggap ng tulong sa iyong partikular na problemang pangmedikal, ngunit maaaring ikaw ay hindi na makatanggap ng isang kasunod na pangangalaga o pagpapatuloy mula sa partikular na doktor na iyon. Walang sentral na website kung saan mo matatagpuan ang mga walk-in na klinika sa iyong lugar, ngunit marahil ay madali kang makakahanap ng isa sa iyong pook sa pamamagitan ng pagtatanong sa mga kaibigan at mga kapit-bahay.

Para sa isang tunay na emerhensya lamang, magpunta sa departamento ng Emerhensya ng iyong lokal na ospital.Para sa karagdagang impormasyon

• Kolehiyo ng mga Doktor at mga Siruhano ng Ontario (Ontario College of Physicians and Surgeons): www.cpso.on.ca or 416-967-2603• Ikonekta sa Pangangalagang Pangkalusugan (Health Care Connect): www.health.gov.on.ca/ms/healthcareconnect/public/ index.html or 1-800-445-1822• Asosasyon ng mga Nurse Practitioner ng Ontario (Nurse Practitioners’ Association of Ontario): www.npao.org or 416-593-9779• Ministri ng Kalusugan at Pangmatagalang- Pangangalagang Pangkalusugan (Ontario Ministry of Health and Long-Term Care): www.health.gov.on.ca/english/public/contact/chc/ chcloc_mn.html• Access Alliance Multicultural Community Health Centre: www.accessalliance.ca or 416-324-8677• Kolehiyo ng Pangmedikal na mga Laboratoryong Teknologista ng Ontario (College of Medical Laboratory Technologists of Ontario): www.cmlto.com/public/links

cnm


ni Claudio Muñoz

Tulungan ang Sistemang Pangkalusugan na Tumulong sa Iyo

Higit sa ano pa man, mukhang ang pinagkakapuri ni Anthony Mohamed ay ang kanyang trabaho. Nakaupo sa kanyang

mesa sa ika-14 na palapag ng St. Michael’s Hospital sa Toronto, madalas siyang tumatawa, naghahanap ng eksaktong impormasyon tungkol sa kanyang kompyuter, humahawak ng mga polyeto at nagsisikap na itaguyod ang mga pangunahing mga halaga ng ospital sa tuwing magkakaroon siya ng isang pagkakataon. Bagamat hindi siya isang doktor o tagapagbigay ng pangangalagang pangkalusugan, makikita mong siya ay nagmamalasakit sa kanyang ginagawa.

Ito ay isang mahalagang trabaho; sa kasalukuyan siya ang Tagapag-ugnay ng Pagkakaiba at Ispesyal na mga Proyekto (Diversity and Special Projects Coordinator) para sa Inner City Health Program; isa sa mahalagang mga player na kasangkot sa pagpapanatili ng ating sistema ng pangangalagang pangkalusugan na nakikiisa sa kanilang mga nakapaligid na mga komunidad nitong nakaraang 15 taon.

Ito ay hindi isang madaling trabaho, lalung-lalo na sa isang lugar na may mataas na pagbabago ng populasyong, katulad ng Ontario. Ang pangunahing mga pasukan ng ospital, sa Silangang Queen isang bloke sa silangan ng Yonge, ay nakakita na ng mga mukha ng taong nagmumula sa halos bawat bansa, kultura at etnikong grupo sa mundo. Tutal, ang buong

mundo ay nakatira sa lungsod na ito. At maaga man o huli, lahat tayo ay kinakailangang makipagkita sa isang doktor.

Mula pa noong mga1950, ang pagbibigay ng mga serbisyong pangkalusugan ay nagbago na rin. Noong 1948, ipinaliwanag ng World Health Organization (WHO) ang kalusugan bilang “isang estado ng lubos na pampisikal, pangkaisipan at pangsosyal na kagalingan at hindi lamang basta ang kawalan ng sakit o kahinaan”. Sa Ontario ito ay maisasalin sa hindi lamang pang-unibersal na saklaw na pangkalusugan, libreng pagsusuri o tulong sa pagbabayad ng mga medisina ngunit pati na rin sa pagtataguyod ng kalusugan at edukasyon, pakikilahok, at pagrerespeto; maging ang pananaliksik upang mas higit na maintindihan ang mga pangangailangan ng komunidad. Ang lahat ng nakatira dito –kasali na ang mga bagong dating– ay bahagi ng pangkat ng pangangalagang pangkalusugan. Kinakailangan nating gawin ang ating parte.

“Mayroong isang cultural na pagbabago na naganap, hindi lamang para sa mga komunidad ng bagong dating ngunit pati na rin sa lahat,” paliwanag ni Mohamed. “Nagkaroon ng mas higit na pagdidiin sa pagtataguyod ng kalusugan, ang konseptong ito ng pagbibigay sa mga tao ng impormasyon na kinakailangan nila upang makagawa ng naaangkop na mga desisyon tungkol sa kanilang sariling pangangalaga.”

32

Ano ang Maaaring Magawa ng Sistemang Pangkalusugan para sa iyo

“Mayroong isang pasyente, isang babae mula sa mga Unang Nasyon (First Nations), na gusto ng isang nakatatanda at isang tambulero para sa isang seremonyang “sweetgrass” habang siya ay nanganganak,” naala-ala ni Mohamed. “Hindi namin naibigay ang lahat ng kanyang mga kahilingan, ngunit dahil sa kami ay nakikipareha sa isang organisasyon ng mga Unang Nasyon sa lugar ng downtown, kami ay nakakuha ng isang nakatatanda para magsabi ng dasal, at isang tambulero, na nagtambol noong siya ay nanganganak. Ipinakiusap naming sa aming fire marshal na patayin ang alarma para sa sunog sa kuwarto ng paanakan, at dumalo sa seremonya. Ito ay talagang maganda,” sabi niya, hindi pa rin makapaniwala sa “kung ano ang mga maaaring magawa” kapag pinagsikapan.

Ang karanasan ay pinag-aaralan na ngayon ng mga kawani sa pamamagitan ng pagsasanay sa Cultural Sensitivity sa St. Michael’s. Ang programa ng pagsasanay ay nagtataguyod ng pagbubuo ng pangkat (ang mga manggagawang pangkalusugan ay nagmumula rin sa lahat ng lugar) habang ipinakikilala ang mga tagapagbigay ng pangangalagang pangkalusugan sa iba’t-ibang komunidad na kanilang pinaglilingkuran. Sinusuri ng mga kawani kung paano ang mga konseptong katulad ng lakas at pribilehiyo ay nauugnay sa sari-saring mga “isms” (racism, sexism, homophobia at iba pa). Ngunit ang pinakamahalaga, ang pagsasanay ay nagbibigay sa kanila ng mga makatotohanang halimbawa, upang kanilang mapraktis kung ano ang gagawin sa anumang ibigay na sitwasyon.

Ang isa sa mga pagsasanay ay nagtanong sa mga kalahok, kung ano ang gagawin kung may isang taong manghinging makipagkita sa isang imam... na minsan ay sinusundan ng ikalawang tanong mula sa kawaning, ano ang isang imam? Ang pag-aaral ay ginagawa sa isang ligtas na kapaligiran, kapag ang mga tagapagbigay ng pangangalagang pangkalusugan ay hindi nkikitungo sa aktwal na mga pasyente. Sa oras na makatagpo mo sila, maaari na nilang masabi sa iyo ang isang bagay na gaya ng “Ang imam? Oo naman, kokontakin naming ang aming kapelyan para sa pangangalagang pang-ispiritwal at maaari nilang maayos ang pagkokontak para sa iyo ng isang imam.”

Sa pagkakaroon ng napakaraming mga relihiyon na magkakasamang umiiral sa probinsya, ang sari-saring pangangalagang pang-ispiritwal ay naging isang mahalagang bahagi na ng sistemang pangkalusugan. Totoo, ang mga pari na nagbibigay ng kaginhawahan sa mga ospital ay hindi na bago, ngunit nagyon maaari nang madaling makakuha ng akses sa mga rabbi,mga imam, mga nakatatanda, at iba pa. Maaaring sila ay wala sa ospital sa lahat ng oras, subalit sila ay maaabot ng

mga tauhan.Ang pagsasali ng iba’t-ibang mga relihiyon ay

maisasalin na rin sa mga polisang na nakapagpapadali para, halimbawa, na payagang mailabas ang katawan ng isang namatay na miyembro of pamilya nang mas maaga. Ito ay napakahalaga para sa mga miyembro ng Islamik na komunidad sapagkat para sa kanila kapag ang isang miyembro ng pamilya ay namatay, ito ay ipinag-uutos na mailibing ang katawan sa loob ng walong araw. Marami pang mga halimbawa. Napag-alaman ng mga awtoridad ng ospital na ang mga Asyanong pasyente ay hindi kumakain ng pagkaing ibinibigay. Sa pagkilala na ang kakulangan sa naaangkop na pangkultural na pagkain ay maaaring makaapekto sa mga resulta ng pasyente, ang mga ospital ay nagpakilala ng mga bagong menu upang mapahintulutan ang mga pasyente na makakain ng mas mabuti at mas mabuting gumaling. Ngayon ay may mga kosher, purong gulay lamang, Asyano at marami pang mga opsyon para sa mga pasyente.

Ipinaliwanag ni Rita Kang,Tagapamahala ng Edukasyon tungkol sa Pasyente sa Toronto Western Hospital, ang ilang mga istratehiya na ngayon ay ginagamit na ng mga ospital upang matugunan ang pagkakaiba-iba ng populasyon na kanilang pinagsisilbihan. “Ang Toronto Western Hospital (TWH) ay nagbibigay ng mga serbisyo para sa interpretasyon; isinasalin ang mahahalagang mga materyales na katulad mga polyeto; at nagbibigay ng mga etno-ispesipikong mga programa upang matugunan ang mga pangkultural na mga pangangailangan ng iba’t-ibang mga komunidad,” sabi niya.

Ang mga serbisyo ay pinasadyang ispesipiko sa ilang mga grupo, depende sa etnikong kabuuan ng nakapaligid na komunidad, pinagagana ang institusyon na magbigay ng mga etno-ispesipikong mga programang katulad ng “ Programa para sa Pangkaisipang Kalusugan at mga Pagkagumon ng mga Portuges“(Portuguese Mental Health and Addictions Program”) at ng “Inisyatibo sa Pangkaisipang Kalusugan ng Asyano” (“Asian Initiative in Mental Health”).

Ang mga miyembro ng pangkat pangkalusugan sa Toronto Western na ospital ay regular na nakikilahok sa mga pagdiriwang na pangkomunidad at sa mga peryang pangkalusugan, umaabot sa komunidad, nagtataguyod ng mga serbisyo o nagsasangkot ng mga tao sa kanilang kalusugan sa pamamagitan ng mga inisyatibong kasing iba ng mga workshop at mga kampanya para sa donasyon ng dugo.

Sa TWH mayroong isang aklatan, na bukas sa publiko, na may maraming mga aklat, mga DVD, at iba pa, tungkol sa pangmedikal na kalusugan at mga isyu.

Ang sinumang interesadong kumuha ng impormasyon ay maaaring kumunsulta sa kanila at makipag-usap ng impormasyon sa kahit sinumang miyembro ng pangkat



pangkalusugan. Mayroon ring mga kompyuter para sa paghahanap – sa mga tamang lugar – para sa impormasyon tungkol sa mga kundisyon, mga bagong panggagamot o mga praktis.

Ang pag-aabot ay isang mahalagang bahagi ng isang malusog na buhay para sa mga komunidad. Ang TWH ay nagsasagawa ng “Mga Buwanang Pag-uusap tungkol sa Pasyente at Pamilya ng Aklatan (“Patient and Family Library Monthly Talks”), isang magkakasunod na mga presentasyon tungkol sa iba’t-ibang mga paksang may kaugnayan sa kalusugan na tulad ng pamumuhay na diyabetis o menopos. Ang mga presentasyon, na palaging sinusundan ng Tanong at Sagot na mga sesyon, ay napakapopular – may karaniwan na 100 mga tao ang dumadalo sa bawat mga ito at, kahit na ang mga ito ay nasa Ingles, ang interpretasyon sa pamamagitan ng mga headset ay nagpapahintulot ng krus-kultural na pakikilahok.

Ang isa sa pinakamahalaga sa mga serbisyo at mga inisyatibo ay ang intepretasyon. “Upang makapagbihgay ng pinakamahusay na pangangalaga, kinakailangan namin na makipag-usap sa aming mga kliyente,” paliwanag ni Mohamed. Ang mga ospital ay nagdadagdag ng magagamit na mga interpreter. Ang St Michael ay naghahandog na ngayon ng harap-harapan at sa teleponong mga interpretasyon, na sumasaklaw sa mahigit sa 200 mga wika.

“Maraming mga dahilan kung bakit kinakailangan mong gumamit ng isang interpreter sa halip na isang miyembro ng pamilya,” paliwanag ni Christine

Papadakos. Siya ay isang ispesyalista para sa edukasyon ng pasyente, na ang papel ay upang suportahan ang mga tagapagbigay ng pangangalagang pangkalusugan sa pagbibigay ng edukasyon tungkol sa kalusugan sa kanilang mga pasyente sa parehong institusyon. “Ang ilang mga miyembro ng pamilya ay maaaring magkaroon ng pang-emosyonal na dahilan na protektahan ang iang mga miyembro ng pamilya mula sa ilang mga impormasyon. Maaari nilang i- sugar-coat ang sinasabi ng doktor. Ang mga interpreter sa mga ospital ay sertipikado, sila ay sanay na makipag-usap sa mga tao sa paraang sensitibo ngunit hindi nagtatago ng katotohanan.”Ang Komunikasyon ay isang dalawang daanang Kalye

Ang wika ay hindi nag-iisang paraan ng pakikipag-usap, at hindi nagsosolong balakid. Para sa isang sistema na tumutulak patungo sa isang aktibong papel para sa pasyente, napakahalagang makasiguro na ang mga hindi pagkakaunawaan ay mapanatili sa pinakamababa.

Kung ang mga tagapagbigay ng pangangalagang pangkalusugan ay makikipag-usap sa mga pasyente ng pinaka-epektibong paraan, magkakaroon ng mas mabuting mga resulta. “Sa lumang modelo, ginagawa ng isang pasyente ang lahat ng sinasabi ng doktor,” paliwanag ni Papadakos. “Sa modelong ito, ang pasyente ay kinikilala bilang isang adulto, at may kakayahang makisali sa kanilang pangangalaga. Padami nang padami na ngayon, ang mga doktor na nagpapaliwanag kung ano ang dapat na gawin ng mga

34

pasyente at kung bakit. Kung naiintindihan ng mga pasyente ang kanilang panggagamot mas malamang na sila ay makikisali dito.”

Ang ilan sa mga tagapagbigay ng pangangalagang pangkalusugan ay sinasanay rin sa mga pamamaraan ng epektibong komunikasyon, kasama na ang harap-harapang komunikasyon at pagtuturo. Sila ay natututong “magbasa” ng mga personalidad at mga estilo ng pag-aaral ng kanilang mga pasyente, upang matuklasan kung anong uri ka ng tao at kung anong klase ng pagtuturo ang makapagpapadama sa iyong maging kumportable at kumpidente. Kung maipaliliwanag mo ang iyong mga sintomas nang detalyado, makapagpapalaki ito ng mga tsansa ng mas mabuting pagsusuri at resulta.

Ang isang masyadong direktahan at bihasa sa

trabahong tao, ay maaaring magtungo sa opisina ng doctor at sabihin sa kanya nang eksakto kung ano ang mga sintomas nila. Ang isang hidi direktahang tao ay mas mag-aalala tungkol sa mararamdaman ng ibang tao. “Ang mga taong mas direktahan ay nagsasabi ng anumang bagay na nasa isip nila, sila ay maaaring magsalita nang mas mabilis, sila ay mas masigla... sinasabi nila sa iyo kung sila ay may sakit.” Inilalarawan ni Papadakos. “Ang mga hindi direktahang tao ay gumagamit ng mas kaunting pagkilos (body language), maaaring hindi sila tumingin sa iyong mata, at mas malamang na hindi nila sabihin sa iyo nang direkta kung ano ang nangyayari.” Sa mga tip na ito, ang isang tagapagbigay ng pangangalagang pangkalusugan ay maaaring gumamit ng iba’t-ibang mga paraan upang

Mga Mapagkukunan ng Impormasyon on line:

Sistema ng pangangalagang Pangkalusugan (Health Canada)

www.hc-sc.gc.ca/hcs-sss/index-eng.php

Ang Iyong Pangangalagang Pangkalusugan – Maging Kasangkot

(Ontario Hospital Association)www.oha.com/KnowledgeCentre/Library/ PatientSafety/Pages/YourHealthCareBeInvolved.aspx

Tip#1 – Maging kasangkot sa iyong pangangalagang pangkalusugan. Magsalita kung mayroon kang mga tanong o mga alalahanin tungkol sa iyong pangangalaga. Tip #2 – Sabihin sa isang miyembro ng iyong pangkat ng panganagalagang pangkalusugan ang tungkol iyong nakaraang sakit at ang iyong kasalukuyang kondisyong pangkalusugan.

Tip #3 – Dalhin ang lahat ng iyong mga gamot sa iyo kapag pumupunta sa ospital o sa isang pangmedikal na appointment. Tip #4 – Sabihin sa isang miyembro ng iyong pangkat ng pangangalagang pangkalusugan kung ikaw ay nagkaroon kailanman ng isang allergic o masamang reaksyon sa anumang gamot o pagkain. Tip #5 – Siguraduhin na alam mo kung ano ang gagawin kapag ikaw ay umuwi mula sa ospital o mula sa iyong pangmedikal na appointment

Mga Opsyon sa Pangangalagang Pangkalusugan sa Ontario

(Ministry of health and long term care)www.health.gov.on.ca/en/public/programs/hco/

default.aspx

Mga serbisyong pangkalusugan sa Toronto [Health services in Toronto (211)]

www.211toronto.ca/fs_health.jsp

Edukasyon para sa Pasyente sa UHNwww.uhnpatienteducation.ca

Buwanang mga Pag-uusap (TWH)www.uhn.ca/Patients_&_Visitors/health_info/

topics/pen/twh/twh_events.asp



ikaw ay gawing kumportable. “Kami ay nagpapraktis kung paano magbigay ng impormasyon, kung paanomagpakita ng paghihikayat sa pamamagitan ng iyong pagkilos at kung anong klase ng mga bagay ang maaaring sabihin o gawin upang gawing kumportable ang mga tao. Mga bagay na tulad ng pagkukusmano o pagtatapik ng mesa.”

Sa pamamagitan ng pagdidiskubre kung paano natututo ang mga pasyente, ang mga propesyunal ay maaaring mas epektibong makapagturo sa iyo. “Ang ibang mga tao ay natututo sa pamamagitan ng nakikita, ang iba sa pamamagitan ng pandinig, ang iba sa pamamagitan ng pagiging kasangkot. Bilang isang tagapagbigay ng pangangalagang pangkalusugan maaaring kailanganin mong magbigay sa kanila ng isang listahan ng mapagkukunan ng impormasyon kung saan sila makakahanap ng kargdagang impormasyon- upang sila ay maaaring maging kasangkot; o para sa mga taong natututo sa pamamagitan ng nakikita, magkaroon ng isang video sa panahon ng pamamaraan o gumawa ng isang drawing upang maipaliwanag ang problema.”

Ang mga tagapagbigay ng pangangalagang pangkalusugan na nagdadaan sa pagsasanay na ito ay maaaring gumamit ng ibang kasangkapan, na tinatawag na “iturong pabalik” (“teach back”) – na hinihingi nila sa pasyente na ulitin ang impormasyon na kanilang ibinigay. Kung masasabi mo sa doktor ang tungkol sa panggagamot o ang dosis na inireseta, maaari silang makasiguro na nauunawaan mo ang sitwasyon at kung ano ang dapat mong gawin. Ito ay makatutulong sa pag-iwas ng anumang hindi pagkakaunawaan na maaaring makapagbalik sa iyong muli sa ospital.Ano ang iyong magagawa para sa Sistema

Marami pang ibang mga programa para sa mga imigrante, mga matatanda, mga taong naninirahang may AIDS at iba pa, na magagamit sa mga ospital at mga sentrong pangkomunidad. Subalit para gumana ang sistema, tayong lahat ay kinakailangang gumawa ng ating parte, na sa iyong kaso ay nangangahulugang maging maalam at manatiling malusog.

“Ang pagtatanong ay hindi lamang OK, ito ay inaasahan,” sabi ni Papadakos. “Mahalaga para sa mga pasyente na kumuha ng isang aktibong papel sa pag-unawa ng kung ano ang problema at kung ano ang kanilang kailangang gawin upang maayos ito. Napakahalaga na ikaw ay maging kumportableIng magtanong tungkol sa anumang bagay na hindi malinaw. Magkaroon ng kapangyarihang magtanong.” Walang mag-iisip ng mas mababa tungkol sa iyo dahil ikaw ay nagtanong. Kahit na ang pinakatalentong inhinyero o propesor sa kolehiyo ay maaaring walang ideya kung paano ginagawa ang bukas na pag-oopera.

“Kumuha ng isang pampamilyang doktor,” sabi ni

Kang. “Magtungo sa iyong sentrong pangkalusugan ng komunidad. Sila ay napakakonektado sa kanilang mga komunidad kaya mabisa ka nilang matutulugan. Sila ay maaaring makatulong sa iyong magnabiga ng sistema; sila ay nagbibigay ng maraming mga programang kapaki-pakinabang tungkol sa pananatiling malusog.”

Inaanyayahan niya rin ang mga bagong dating na alamin ang tungkol sa OHIP, kung ano ang nasasakupan at hindi nasasakupan nito. Hindi pa gaanong katagalan, maraming mga doktor ang tumanggi sa ideya ng mga pasyenteng maghanap ng impormasyon sa internet. Subalit ang katotohanan ay mayroong mga ilang mga website mula sa mga ospital o mga institusyong pangkalusugan na nagbibigay ng magagaling na impormasyon sa web. Ang mga website na katulad ng “Health Canada” o “Mayo Clinic” ay karaniwang binibisita ng mga doktor at mga propesyunal. Talakayin sa iyong doktor o sa kanino mang miyembro ng iyong pangkat pangkalusugan kung ano ang iyong nakita.Ang iyong kalusugan ay iyo ring responsibilidad at ang mga desisyon tungkol dito ay magiging iyo rin. Ang mga tagapagbigay ng pangangalagang pangkalusugan ay magbibigay sa iyo ng mas maraming opsyon na maaari at – ayon sa iyong mga paniniwala, mga pangangailangan, o mga prayoridad – ikaw ay kailangang mamili. Gayunpaman, kinakailangan mong kilalanin na ang propesyunal ang eksperto.

“Napakahalagang maunawaan ang sistema,” sabi ni Mohamed. “Magpunta sa web, makipag-usap sa iyong tagapagbigay ng pangangalagang pangkalusugan upang maunawaan kung paano nagtatrabho ang mga bagay-bagay. Alamin kung saan magpupunta para sa anong klaseng mga problema. Napakaraming mga bagay na maaaring gamutin ng mga pampamilyang doktor o mga walk-in na klinika. Hindi lahat ng bagay ay pang-emerhensya. Ang isa pang bagay ay ang mga bagong imigrante ay madalas na maghintay hanggang talagang lumala ang problema – gamitin ang iyong pagpapasya, hanapin ang balance at magpunta sa iyong doktor kung kinakailangan mo ito.”

Kung ikaw ay interesado sa sistemang pangkalusugan, pag-isipang maging kasangkot. Magboluntaryo, sumali sa mga komite, di kaya ay maghanap ng isang karera sa sektor. Suportahan ang mga kampanya ng mga institusyon.

Itaguyod ang isang malusog na pamumuhay sa iyong komunidad. Huwag maliitin kung ano ang mga maaaring maibibigay ng mga bagong dating sa sistema, hindi lamang ang mga banyagang sinanay na mga propesyunal; ngunit ang lahat ng mga bagong dating. Salamat sa pagkakaiba-iba, ang patnubay sa pagkain ng Canada ay may mas maraming mga sangkap, mga opsyon at mga lasa kumpara sa dating mayroon ito.


Ang “Malusog na Imigranteng” EpektoNang sila ay unang dumating sa Canada, ang

karamihan ng mga imigrante ay mas malulusog kaysa sa karaniwang Canadian. Ang mga doktor, mga pang-medikal na mananaliksik, mga nars at mga guro sa mga paaralan ng medisina ay tinatawag itong “malusog na imigranteng epekto”. Ang mga bagong imigrante “ay mas hindi malamang na magkaroon ng malalang mga kundisyon o mga kapansanan kumpara sa populasyong ipinanganak sa Canada, at mas malamang na, sa oras na makarating sa Canada, ay matantiya ang kanilang kalusugan bilang mabuti, napakabuti o ekselente”, ayon sa isang pag-aara mula sa Statistic Canada na pinamagatang “Ang Nagbabagong Kalusugan ng mga Imigrante” (“The changing health of immigrants), na inilabas noong Taglagas ng 2005.

Si Propesor Farah Ahmad ng paaralan ng narsing sa Unibersidad ng Toronto ay nagpaliwanag na ang mga pang-ekonomikong mga imigrante – na mas madalas ay mas bata at mas edukado – ay may mas mabuting

kalusugan sa oras ng pagdating.“Sinasabi sa ating pananaliksik na depende sa

bansang pinagmulan nila, ang kalusugan ng ilang mga imigrante ay naaapektuhan. Ang malusog na imigranteng epekto ay nagtatagal nang hanggang 10 taon.” Ang mga dahilan ay hindi maliwanag, ngunit ayon sa publikasyon, ang proseso ng imigrasyon at paninirahan mismo – ang kapaguran sa paghahanap ng trabaho, ang mga pagpupuwersang pampinansyal at ang kakulangan sa pangsosyal na network– ay maaaring makapagpahina sa kalusugan ng isang bagong dating. Siyempre ang pagtanda ay isang bagay na kailangan mong ikonsidera sa ekwasyon ngunit, para sa mga imigrante, ito ay medyo malinaw na ang pagkawala sa tahanan ay hindi lamang tungkol sa pagkain.

Ang lahat ng mga serbisyong iprinisenta rito ay ginawa upang mas mabuting mapagsilbihan ang isang bagong populasyon. Ang paggamit sa mga ito ay hindi gumagarantya nang pagpapanatili ng malusog na imigranteng epekto, ngunit ito ay makakatulong. cnm

• Gumamit ng mga Sentrong Pangkalusugan ng Komunidad at mga ahensya para sa paninirahan, ang mga ito ay nagbibigay ng iba’t-ibang mga serbisyo at mga programa upang itaguyod ang edukasyong pangkalusugan. Ang mga pangkat para sa kalusugang pampamilya ay nagbibigay ng pangunahing pangangalaga (biglaan o maikling karamdaman,pagbubuntis at pangangalaga sa bagong panganak, pananatili ng kalusugan at pag-iiscreen) at may isang pangkat ng maraming mga propesyunal (hal.mga manggagawang sosyal, mga dietitian)

• Tumawag sa Infoline ng Service Ontario Infoline sa 1-866-532-3161 upang maging

pamilyar sa OHIP

• Maging kasosyo sa iyong kalusugan – huwag matakot na magtanong o para maliwanagan, manghingi ng isang interpreter

• Gumamit ng iba’t-ibang mapagkukunan ng impormasyon para makakuha at makahanap ng impormasyong pangkalusugan at para sa pag-iingat.

• Maging kasangkot, kung ikaw ay interesado o marubdob tungkol sa mga isyng pangkalusugan, magboluntaryo sa isang organisasyong pangkalusugan.

• Pag-ingatan ang iyong sarili – alamin kung ano ang maaari mong gawin upang maiwasan ang malalang karamdaman at manatiling malusog.

Pinadalhan rin tayo ni Rita Kang ng listahan ng mga rekomendasyon para sa mga Bagong Dating ng University Health Network:


Ang mga doktor at mga nars sa St. Michael’s Hospital ay naglabas ng sumusunod na mga rekomendasyon upang epektibong magamit ang sistema:

• Magdala ng isang kuwaderno sa appointment at isulat lahat ang sasabihin ng doktor. Ipakita ito sa kanya, kung nais mong dobleng siyasatin. Kung may hindi ka naiintindihang salita, hingiin sa kanilang baybayin ito para sa iyo, o kaya ay isulat ito. Ikasisiyang gawin ito ng iyong doktor para sa iyo.

• Alalahaning isulat ang “tatlong mga tanong”: Bakit ako naririto? Ano ang aking pagsusuri? Ano ang nararapat kong gawin tungkol dito?

• Magdala ng isang listahan ng iyong mga gamot, pati na ang kanilang mga sangkap. “Kasali ditto ang mga medisina, gamut na pambahay, mga bitamina, mga gamut na mula pa sa baying pinagmulan, lahat. Kung hindi mo nalalaman kung ano ang nilalaman ng mga ito, dalhin ang mga lalagyan.” Mula sa mga impormasyong ito ang doktor ay makakapagreseta ng pinakamabuting medisina para sa iyo, na hindi maaapektuhan ng ibang mga bagay na iyong iniinom.

• Ulitin ang mga bagay upang makasiguro ang iyong tagapagbigay ng pangangalagang pangkalusugan na naunawaan mo ito. Halimbawa, kung sinabi sa iyo ng doktor na “uminom ng dalawang pildoras, dalawang beses sa isang araw para sa 20 araw”, maaari mong sabihin ang gaya ng, “Nakuha ko iyon, dalawang mga pildoras, dalawang beses bawat araw, para sa 20 mga araw”. Sa gayon ay makasisiguro siya na ikaw ay hindi iinom ng 2 pildoras sa bawat 2 araw para sa 20 araw (na kalahati lamang ng kanyang inireseta), o isang pildoras dalawang beses isang araw.

• Alamin ang mga pangalan ng pangkat pangkalusugan, hindi lamang ang mga doktor at mga nars ngunit lahat ng kawani, maging ang mga sekretarya. Hilingin sa kanilang isulat ito kung hindi mo maintindihan o mabaybay ito.

Kapag nagpunta ka sa ospita, kinakailangan mong:

• Magsama ng isang miyembro ng pamilya. “Sila ay maaaring makatulong sa iyo na tandaan ang isang bagay kung sakaling ikaw ay maging hindi kumportable o mag-alala. Ang ibang mga tao ay nagdadala ng kanilang buong pamilya, ngunit ito ay hindi inirerekomenda dahil maaari tiong maging isang pagkalingat”.

• Manghingi ng isang interpreter kung kinakailangan mo ng isa – kahit na ikaw ay nagsasalitang mabuti ng Ingles ngunit hindi sigurado tungkol sa pag-unawa sa mga salitang pangmedikal. Ang karamihan ng mga ospital ay maaaring makapagbigay ng isang interpeter, kaya humingi nito kung ikaw ay gumagawa ng isang appointment. Kahit na para sa mga emerhensya, sa ilang mga institusyon, mga nars, mga doktor at ang ilang mga tagapagbigay ay maaaring tumawag sa telepono upang kuhanan ka ng isa. Ang mga interpreter na ito ay sinanay sa mga salitang pangmedikal at sa pakikitungo sa mga tao sa isang sensitibong paraan. Alalahanin na mas mabuti kung mauunawaan mong lahat kaagad at maumpisahan ang iyong panggagamot nang maaga. Kung ang lahat ay gumana, maaari mong maiwasan ang panibaong pagbibisita o mas maging malala.

• Magtanong ng tungkol sa may kaugnayang mga serbisyong katulad ng tulong sa bahay pagkatapos ng operasyon. Mayroong mga organisasyong pangkomunidad na tumutulong na maaaring umasiste kung ikaw ay nag-iisa.

• Ang ispiritwal na tulong ay bahagi ng sistema ng pangangalagang pangkalusugan. Kung kinakailangan mo ng tulong ipaalam sa kawani. Tutulungan ka nilang kumontak ng isang kapelyan, isang rabbi, isang imam. Kung ito ay hindi tungkol sa relihiyon, ngunit nakakaramdam ka ng kaunting kalungkutan o pag-iisa, at nais mong makipag-usap sa isang tao, ang ilang mga ospital ay mayroong mga kapelyan o mga boluntaryo na maaaring makatulong. Itanong ang lahat.

Documents

Talaan ng mga Nilalaman - cnmag.cacnmag.ca/wp-content/uploads/2017/08/tagalog.pdf · Ang Kinakailangan Mong Malaman Tungkol Sa ... kontak at mga detalye ng negosyo. ... ay inilalathala