TRIfONG DI HOC TRA VINH 1CHOA Y — DOC

TAI LIEU ON THI TUYEN SINH MON GIAI PHAU - SINH

GV bien sogn: Doan Dwang Chi Thie:n

Tra Vinh, 2016

Urn hanh nOi

KHOA Y - DINC BO MON GIAI PHAU

TiNH TRANG PHE DUYET TAI LIEU

Ten tai Giai pat — Sinh VT

Ngay hoan chinh: 28/01/2016 Tac gia Nen soan: Bs. Doan among Chi Thin Don vi cong tac: Khoa Y — Duct, BO mon Giai pi&

Tra Vinh, ngay 28 thang 01 nam 2016 Tac gia & ghi lz9 ten)

goa,74 PRii,ch 7-

PHE DUYET CUA BO MON D6ng 5/ sir ching tai lieu On thi tuyen sinh mon: Giai phAu — Sinh VT do

GV. Doan Dircmg Chi Thin Nen soan d On thi tuyen sinh nganh : Dieu dung, xet nghiem y h9c, rang ham mat, y da khoa, y t cong cOng (lien thong tir trun cdp len cao ding \TA trung cdp len dai h9c)

Tra Vinh, nga 4 than nam 2016 TRIJ'ÔGBI ON

PHE DUYET CtIA ICHOA Tra Vinh, ngay 1.K thcing nam 2016

STRIMING ICHOA

A A P Ert

r-h;e,24"

Tai lieu on thi tuyen sinh mon: Giai ph au.7 Sinh lj

MIJC LUC

Ni dung Trang

CHU'ONG 1: GIAI PHAU HE XVONG .1 CHVONG 2: Gal PHAU Ht CO 17 CHICON G 3: GIAI PHAU Ht TIM MACH 39 CHVON G 4: GIAI PHAU Ht HO HAP 56 CHVONG 5: GIAI PHAU HE TIEU HOA 65 CHVONG 6: GIAI PHAU HE TIET NItU 81 CHIYONG 7: GIAI PHAU H SINH DIJC 86 CHU'ONG 8: GIAI PHAU lit THAN KINH 93 CHVONG 9: GIAI PHAU CAC GIAC QUAN 111 CHVONG 10: SINH LI"( MAU 118 CHVONG 11: SINH LI"( TUAN HOAN 128 CHVONG 12:SINHLYHOHkP 140 CHU'ONG 13: SINH LY HE TIEU HOA 149 CHU'ON G 14: SINH 1STH TIET NItU 159 CHVONG 15: SINH 1ST SINH SAN 164 CHVONG 16: SINH LI"( Ht THAN KINH 176 CHU'ONG 17: SINH LI"( Ht NO! TIET 191

TAI LIEU THAM KHAO 200

CHIYONG 1 GIAI PHAU HE XVONG

1‘11,1C TIEU 1. Trinh bay clwac nhiing kiln thac chung nhdt ve he xwang: sw phan chia, clac diem cdu

tao caa ni logi xwang, str hinh thanh va phcit trien caa cac xtrang. 2. Mei tá dtrac nhang dc diem hinh the chinh caa cac xtrang: cac melt khop, ark ch a

barn cita ca, cac mac be mat. 3. Goi clang dtrac ten cita cac chi tilt chinh tren cac phwang tin thwc hanh giai phial

xtrang.

1. D#i arang Xozmg la nhang ca quan dugc cu tao cha y6u bang m6 xuang, m6t loai mo lien

k& ran. BO xuang.dam nhiem cac chirc nang: nang di" ca the, bao ve va lam ch6 dira cho cac ca quan, va v'an dOng (ding h ca - khap); b0 xuang ming la nth san sinh cac te' bao mau va la kho du trill chit khoang va chit beo. 1.1. Hinh th'j ngodi

Dtra vao hinh the' ngoai va cAu tao c6 the' chia xuang thanh cac loai nhu xtrang dai (long bone),:xwang ngan (short bone), =mg det (flat bone), xtrang khong du (irregular bone), xtrang có hoc khi (pneumatized bone) va xwang yang (sesamoid bone). Cac loai xuang v6i nhang hinh the' khac nhau k teen thich fing v6i cac chirc nang rieng bit, vi du nhu xuang dai cO kha nang van d6ng vai d6ng tac rOng rai, xuang det thien v chirc nang bao ve v.v... Cac xuang dai c6 m6t than xuang va hai du xuang, vo xuang chua truing thanh, than va m61 du xuang dai dugc ngan each nhau bang mOt sun du xuang. 1.2. Cau tgo 1.2.1. Cdu tgo chung caa cric logi xtrang

BAt kS, m6t xuang nao cfmg dugc cAu tao bang cac phAn sau day, ke' tir ngoai vao trong: mang ngoai xuang, mo xucmg dc, mo xucmg x6p va 6 tuSi.. M6 xuang thu6c loai m6 lien k6t, bao g6m cac te' bao bi vay quanh bai chAt can ban ran dc. ChAt can ban dm xuang bao g6m 25% milk, 25% sgi protein va 50% mu6i khoang. Cac loai t bao cUa mo xuang la tao cat bao, hug/ cot bao va te bao xuang.

Mang ngoai xtrang (periosteum) la mOt mang mo lien k& dai giau mach mau boc quanh b'e mat xuang (trir nai cO sun khOp). Mang nay g6m hai l6p: lop ngoai la m6 sgi, lop trong chira cac te' bao sinh xucmg (osteogenic cells). Mang ngoai xucmg giüp xucmg ph& trien v chieu rOsng. No cling - co tac dixng bao ye ya nuoi chrOng xtrong, gitlp lien xucmg gay va .1a nth barn cho cac day chang va gan. Siin khOp la mOt lOp sun trong bao phil mat khop c4a cac xuang. N6 lam giam ma. sat va lam giam sir Va cham tai nhcmg khop hoat dich.

Xwang dac (compact bone) la thanh phAn dong vai tre chinh trong chirc nang bao ve, nang cleY va khang lai luc nen op cüa trong luc hay sir van d6ng. M6 xucmg dac dugc t6 chirc thanh nhang don vi dugc ggi la cac h thang Havers. Me)ill th6ng Havers bao

Tai lieu on thi tuye'n sinh mon:Giai pheiu — Sinh lj 1

gm mOt dng Havers 6 trung tam chira cac mach mau, mach bach huyet va than kinh. Bao quanh ang nay la cac lá xtrang d6ng tam. Gifra cac la xucmg la nhang khoang nho (g9i la cac ho) chira the te bao xuang va dich ngoai bao. : Ong Havers va cac 116 dugc n6i lien bang nhang kenh nho ggi la the tiu quan xtrang. Vang nam Oita the he th6ng Havers chira cac lá xuang ice. Cac la xucmg bao quanh xuang a ngay dtrai mang xtrcmg la cac• la chu vi ngoai.

)(Jiang xdp (spongy bone) do nhieu be xuang bat cheo nhau chang chit tao nen m6t mang 1u6i vay quanh cac khoang nho, tong nhtr bgt bin. Khoang nam gifta cac be xucmg chira tuf, do (red bone marrow), nth san xuat cac t bao mau. Mi be „dm xuang x6p cling dugc cu tao bang cac la xtrang, cac 116 chira the th bao xtrang va cac lieu quan nhung khong c6 cac h th6ng Havers thge

O tuf) (medullary cavity) la khoang rang ben trong than xuang dai chira tuj) yang (yellow bone marrow). Thanh tuY dugc lot bang nai cdt mac (endosteum). Tug' yang chira nhieu t bao ma. 1.2.2. Dc diem c du tgo rieng cia mdi logi xtrang

Xucmg dai. O than xtrang (diaphysis), lap xuang ac day 6 gift va m6ng clan ye phia hai dau; lap xuang x6p thi ngtrgc lai. & hai dau xtrang (epiphysis), lap xu(Yg dc chi cOn la mOt 16p mong, ben trong la kh6i xucmg x6p chira tug' do.

Xuang ngan Co cu tao gi6ng nhu dau xtrang dai. Xuang det gm hai ban xtrang dc kep & gala la m6t lap xuang x6p. 1.3. Ctic mitch mdu caa xwo'ng

Xucmg dugc cap mau t6t nha hai loai dOng mach: cac d6ng mach nuoi xtrang va cac d6ng mach mang xucmg.

Vai mOt xtrang dai, cac 'Ong mach nuoi xtrang thuemg gm mOt d6ng mach Ian chay ehech qua xucmg dc qua mOt a nuoi xurmg (nutrient foramen) 6 gan gitra than xucmg den tuy xtumg va mOt s6 dOng mach nh6 di vao dau xuang. Trong tug' xuang dOng mach Ian chia thanh cac nhanh gan va xa chay dgc theo chieu dai cüa tug' va phan chia thanh cac nhanh nha dan di vao mo wiz:mg dm than xuang, cac d6ng mach cOn lai nuoi duang cho mo xucmg va tuY d6 cUa dau xtrcmg.

Cac clang mach mang xtrang cap mau cho mang ngodi xtrang Ott. cac mat khap); mOt sd nhanh mach rat nho chui qua mang ngoai xuang tai phan ngoai xuang dc va n6i Wei) vai cac nhanh cUa d6ng mach nuoi xucmg tft phia tug' di ra. 1.4. Sr hinh thank va phát triin can xtrang

Xuang dugc hinh thanh trong thai ki phoi thai (vao cu6i thang thir nhat ciXa phoi) va tip Atc phat trien cho tai tu6i tnrang thanh. Co hai giai doan hinh thanh xtrang:

d giai doan thir nh iat, mo lien ket long leo eita phoi (thuOc trung mo, ma trung mo bat nguon tir trung bi) bin thanh th -J dc dux% clang mOt mang dai xuang dugc hinh thanh tren mang dai nay.

Giai doan thir hai din ra khi cac th bao dm the dc (mang dai) bin thanh xtrang, theo hai each:

2 Teri lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh

MOt so it xuvng (gm cac xuang vOm SQ, xtrcmg ham dual va xuang don) dirge hinh thanh bang each chuyen tn,rc tip mang thanh xtiong. Vi dii, yam SQ cüa phoi tnrac hai thang chi la mOt mang; tir thOng tha hai ten mang nay xuAt hien nhang diem cOt hod lan rOng &An ra tap nen nhang xuang det cUa yam SQ. Qua trinh bin mang thanh xucmg dugc goi là mang cat hoa va xuang dugc hinh thanh theo each nay la xuang mang.

Cac xtrang con lgi (chi6m.hAu het cdc xuang) dugc hinh thanh tir sin. Truac het the dac trung ma too ra ma hinh xuang bang still du thang thir hai). Tài cu6i thang thir hai, khi svn phat trien, nO bi mach mOu xam ln. Cdc t bao do mach mdu mang tai phd hUy sim va ch6 sip bi pha hAy dugc thay the' bang ma xuong. Qua trinh nay dugc g9i la sun c& hoa va xucmg dugc hinh thanh theo each nay dugc g9i là xtrong syn. Vai xuang dai, thuang thi m6 hinh siin bi mach xam ldn a trung tam (img voi gala than xuong). Cdc tao c6t bao do mach mdu mang tai tao ra xuang bang each: te bao tao xuang tit ra chit cOt giao; chat nay ngAm mad calci bin thanh xuang; diem tao xuang ban &Au nay là trung tam cot hoa nguyen phat (primary ossification centre). Khi trung tam cOt hoa nay phat trien rOng ra tai duai mang ngoai xuang, xucmg dugc fief, ttic dugc sinh ra bâi mang ngodi xucmg. Sir to ra v &rang kinh cüa xuang sip la do mang ngoai xuang xay dap them cdc lá xtrang ding tam ice tier, nhau (ve ccv ban gi6ng xuang mang). Val xtrcmg stm ngan va nho (xuang c6 tay, c6 chan), sim dugc thay the dAn chi bang mOt . trung tam c6t hoa nguyen phat. Xucmg cOt sOng \fa xuang dai dm chi dugc hinh thanh tir nhieu trung tam c6t hoO gm: trung tam cot hod nguyen phat (chinh) tao ra than xucmg va cac trung tam c& hoa thi' phat (secondary ossification centre) hay cac trung tam cat ho(1 clau xwang tao ra cac dAu (epiphyses) hay mom xuang. Cdc trung tam c6t hod dAu xucmg phAn lan xuAt hien sau khi sinh. Trong qua trinh phat trien, cac trung tam c6t hod Mu xuang ngan each vai trung tam c6t hod chinh bang mOt tAm sun clau xwang (epiphysial cartilage). Sin nay giup xuang Oat trien v chieu dai. TAm siin Mu xtrang tang sinh ve phia than xucmg va phAn tang sinh nay dugc chuyen thanh xuong. Khi tOc dO c6t hod still lan hcm tOc dO tang sinh siin thi stm dAn dugc thay the het bang xucmg và xuang ngimg tang tnrang v chieu dai.

Sir tang truang cUa xtrcmg mang ve ca ban la bang mOt qua trinh b6i dap them xtrang teen be mat va cdc b xtrang. Vi dii nhu sr dOng dAn cUa cdc thOp (\rang nam gala cdc b và g6c xucmg vom s9): xuang tin dAn vao mang thop bang each b6i dap them xucmg vao cac b xuang; d6ng then, mang xuang b6i dap them xuang len be mat xuang.

Thgc ra qud trinh c6t hod bao gm hai c6ng viec din ra dong thai: qua trinh kien thiet nha the tao cOt bao va qua trinh phd hug/ nha cac hug/ cOt bac). Sir phd hug/ xuang giup too nen cdc h6c tug/ a xtrcmg x6p, 6 tug/ a xuang dai va cdc ong Haver caa mO xuong. 1.5. SI) luTing va phan chia

206 xuang cüa bO xuang nguai dugc sap xep thanh phan: 80 mil:mg eUa bO xuang trvc va 126 xuang cUa b'9 xuang treo. BO xtrang tryc (axial skeleton) gm 22 xuang SQ, 1 'an:mg mong, 6 xuang nhO cüa tai va 51 xuang than (g6m 26 xuang ct song, 24 xucmg

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phou — Sinh l3 3

suan va 1 xtrong irc). Bó xtrang treo hay xtrang chi (appendicular skeleton) g6m 64 xtrcmg chi tren va 62 xtrcmg chi clued. 2. Xuang so (bones of cranium)

Xucmg SQ la mOt kh6i gam 22 xuang nam 6 du tren cüa cOt sting. Phan chia. SQ do hai nhom xuong hop thanh: cdc xuang hOp SQ va cac xtrong mat.

Hp SQ la hOp xucmg bao v cho nao do tam xucmg tao nen: hai xtrang dinh, mOt xtrang tran, mOt xtrang chdm, mOt xuarzg &dm, mOt xtrang sang và hai xtrang thai during. Cac xtrang mat tao nen khung xuong dm mat, Om muai ba xuang dinh thanh mOt kh6i va dinh vai hOp SQ, va mOt xuang lien ket vai kh6i xucmg SQ bang khOp hoat dich. Muai b6n xuong mat la: hai xtrang le, hai xtrang xoan mW dithi, hai xtrang miii, hai xtrang ham tren , hai xtrang khdu cai, hai xurmg go ma, mOt xtrang ham cltrai va mOt xtrang la mia.

Nhang dac diem chung. Ngoai vi'ec tao nen hOp SQ, cdc xtrong SQ ding tao nen mOt s6 khoang nho khdc, bao g6m 6 mrii va cdc hac mat ma ra phia truck. MOt s6 xuang SQ

chira nhfing khoang dugc lot bang niem mac va th6ng vai chimg dugc goi la nhling xoang canh miii. Trong xmmg thai throng di nhang khoang nh6 chira cdc cau tile lien quan tai thinh gidc va thang bang.

Trong cdc xucmg Sc), chi co xtrang ham duai là cO the chuyen dOng &roc, cac xtrang c6n lai dinh chat ved nhau thanh mOt kh6i bang cdc dung khop bat dOng

Hp SQ co mOt nn a nao nam ten va mOt yam bao quanh va day tren nao. Cdc xuong cña yam SQ duac tao nen tir hai ban xtrong dac (ban ngoai va ban trong) ngan each nhau bang mOt lap xucmg x6p goi la 151 xap. Mat trong hp SQ dinh vai mang nao cimg, mat ngoai tao nen ch"6" barn cho cdc cci dau mat. Ngoai viec tao nen khung xuong dm mat, cac xuong mat con bao v cho duang vao cüa the he ho hap va tieu hod. Ca kh6i xuong Sc) bao ve va nang dt cho cdc gide quan chuyen bit v thin, nem, ngiri, nghe va thang bangXtrang tran (frontal bone). Xizang tan g6m hai phan chinh: mOt phan tao nen trdn (phan fru& cila hOp Sc)) la trai tran, mOt phan nam ngang tao nen tan 6 mat vã hau ht phan tnracc dm nn SQ (hOp SQ tnr6c). O mat ngoai, hai phan cua xucmg trdn gap nhau tai bo• tren a mat. Ngay tren bo. nay, ben trong trai tran cO hai xoang tran. Cac xtrang dinh (parietal bone). Hai xucmg dinh tao nen phan lan cüa cdc mat ben va dinh SQ.

Ching tip khop vai nhau tai &Tang khOp doe, vai xucmg tan tai duong kh6p vanh, ved xuang cham tai duang khop lambda va vai cac xucmg thai dung tai cdc throng khOp trai. Mat trong cüa 'cm:mg dinh lOm va co nhang ranh d cac mach mdu di qua. Cac xuang thai &rang (temporal bone). 1\ni xuong thai dung to nen mOt mat duai-ben cña hp Sc va mOt phan dm nn SQ. NO tip khOp voi cdc xucmg dinh, cham, buam va g6 ma. bang cdc khop bat d6ng. Xucmg thai dung do ba phan tao nen: phan dá, phan trai va phan nh'i.

Phan del c6 hinh thap tam gidc nam ngang qua nn SQ, glib xucmg buom va xuong cham. Phan nay chira tai giira va tai trong, va nhting 6ng cho dOng mach canh trong va thin kinh mat di qua. a ng clOng mach canh co mOt 16 ngobi ma ra a mat dtrai phan dá va mOt 16 trong ma ra a dinh phan dd. Mom nhon tir mat duai phan da nho xu6ng clued la

4 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh lj

mom tram. Nan phan dá huang ra ngoai va ra sau. Mom lot ten nn phan cid, 6 ngay sau 18 tai ngoai, duvc goi la m6m cam. Trong m6m chum c6 nhiau xoang nho. O gith mom tram va mom chi:1m c6 16 tram-chicm, nth ra khoi s9 cUa than kinh mat. Tren mat sau phan dá c6 l va ong tai trong, nai cac than kinh s9 VII va VIII di qua. B6 sau phan cid cang vui wow chAm gith han nen a tinh mach canh, nai di qua dm filth mach canh trong.

Phdn trai la manh xtrcmg mong hinh quat. Phan duai cUa trai thai duang tach ra mom go ma chay ra tnrac tip khOp vai m6m thai ducmg cUa xucmg g6 ma; m6m cUa hai xuang ding nhau tax) nen cung gO ma. HO lOm nam & mat sau-duai mom g6 ma la ho' ham du& va ch8 16i tr6n 6 tnrac 116 nay la cic kh6p. H6 va cü tip khap vai chom xtrang ham duth tao nen khOp thai dung-ham dtrai.

Phdn nhr la manh xucmg mong vay quanh va ong tai ngoai. Xmang chdm (occipital bone). Xuang cham tao nen phan sau cUa vOm va nan s9.

Xizang chAm gm ba phan vay quanh 18 lan xuong cham. Le low la nai hanh nao lien tip vai tuY seing. Tnr6c l8 10n la phdn nen, hai ben la cac phiin ben va 6 sau la trai chdm. Mat trail phan nn dc dirng va du0c g9i la cloc. Tren mi phAn ben c6 mOt /67 cdu chdm tip khop vai mat tren cüa kh6i ben d6t dOi va mOt ang thdn kinh ha thiet, nai di qua dm than kinh s9 XII. Mat sau trai chdm c6 u chdm ngoai 0 gifra va cac du6ng gay a mi ben. Gitra mat truck (hay mat trong) trai &Am c6 chdm trong. G6 xtrcmg tir i nay di tai 18 ch'Am la mao chdm trong, cOn hai ranh k tip nhau tir i chay sang hai ben la ranh xoang ngang va rc7nh xoang sigma. Ranh xoang ngang ngan each hai 116a mat trong trai cham: clai nc7o a tren va ho' tieu nc7o a duai.

Xicang bu6m (sphenoid / sphenoidal bone). Xuang buam nam 6 gicra nn s9 va tip khOp vâi tat ca cac xuang khac cUa hp s9. Ngoai hp so, nO can gOp phan tao nen tran 6 mai va cac thanh 6 mat. Cac phan cUa xucmg btram la than, canh nh6, canh lan va cac mom chan Imam. Than nam gifra xuang Imam, tip giap vai xuang sang ey truck va xuang cham a sau. Mat tren dm than xuang buOin cO ranh tru6c giao thoa va ho' tuyen yen. M8i canh nho dinh vao phan tnrac than Imam bang hai r va ding than Warn giai Ilan nen dng thi giác, nai di qua dm than kinh s9 II.. 6 phia sau, mi canh kin cling tir mOt ben than buam chay sang ben, tao nen phan gitra cüa nan s9. Hai canh ding vai than Imam giai hart nen khe d mat tren, nai di qua dm cac than kinh VI, III, IV va VI. Tren earth 10n co a tran va 16 bdu clyc, Ian luat la nai di qua dm than kinh V2 va V3. Cac mom chan btram tir than chay xu6ng cac thanh ben 6 mUi. Trong than xuang imam c6 cac xoang &thin thong vai 6

Xtrang sang (ethmoid/ethmoidal bone). Xtrcmg sang nam tren threw gitra, a phan truac nn so. NO cOn gOp phan tao nen vach mUi, tan 6 mili, thanh ngoai 6 mUi va thanh trong mat. Cac phan cita xucmg sang gam manh sang, math thang dirng va cac me dao sang. Manh sang lap vao ch8 khuyet cUa phan 6 mat xtrang tan, ngan cach ho s9 truck voi 6 mai; gift mat ten dm math sang nho len mOt mom hinh tam giac g9i la mao ga, hai ben mao c6 cac le sang. Manh thang dthig chay vao vach mUi. M8i me ciao sang la

Tai lieu on thi tuyen sinh phou — Sinh l 5

m6t kh6i xuang x6p narn gifra 6 mat va müi. Kh6i nay chfra cac xoang sang thong voi 6 ma Hai math xtrang tir mat trong tn.& me dao sang nho vao 6 miii dugc goi la cac xoan mW tr .'en va chi&

Xwang ham tren (maxilla). Hai xtrang ham tren (dã dinh tao nen ham tren va tip khop v6i tat ca cac xuang mat khac, trir xuang ham dui. N6 tao nen mOt phan dm • san 6 mat, mOt phan cüa thanh ben va san miii, va hau ht khAu cai cimg. Xuang ham ten g6m than va cac mom. Than ca cac mat huang ve 6 mat, 6 müi, h6- dui thai ducmg (dugc goi ran hrgt la mat ô mat, mat mid va mat &ten thai &rang) va v'e phia tnrac (mat trwac). Nhting chi tit quan trgng teen cac mat nay la: ranh &col d m'at a m4t 6 mat, a cite& a mat va khuyit mW i mat truac, ci ham mat duai thai dung, ranh le va xoang ham tren i m'Ot miii. Than xucmg chira mOt xoang lan ma vao 6 müi, xoang ham tren. Co b6n mOm tir than xuang nho ra: mom tran chay len tip khop vgi xuang tan; mom go ma tip khop vai xucmg go ma; mom huyet rang la m6t cung mang cac huyet rang cila cac rang ham tren; va mom khau cal tao nen 3/4 trtrac khau cai cimg. Xtrong ham teen cimg canh lan xtrcmg btram giOi han nen khe mat dtrai.

Xwang ham du.61 (mandibula). Xuang ham duoi g6m mOt than va hai nganh ham. Than xtrang ham &col cong hinh mOng ngra, g6m mOt if .en day 6 duai va phan huyet rang a tren. Gitra mat truac nn ham dtrai loi ra a thanh Mi cam va m8i ben c6 mOt ló cam. Phan huy't rang cong thanh cung huyet rang va mang cac 16 huy't chan rang ham duai. M8i nganh ham du-61 lien tip vai than ham dtroi tai goc ham dulai. Tir day, nganh ham chay len ten gan nhu vuong goc vai than ham. Du tren ciia nganh ham tach ra thanh mom vet a truck va mom /di cu a sau; gliiia hai m6m nay la khuyit ham the& M6m 16i cau c6 mOt chom tip khap v6i h6 ham &raj va cii khop ciia xtrang thai duang. Tren mat trong ciia nganh ham c6 mOt 16 cho than kinh hu)* rang duai di vao xucmg ham, a ham chrol. L8 nay la cii.a vao ciia ang ham dithi. Ming 16 &rye chin bang mOt math xuang ggi la lwãi ham chroi.

Xwang mid (nasal bone). Cac xtrang miii gap nhau ten dui:mg gitra va tao nen mOt phan ciia cu

Xurfng le (lacrimal bone). Hai xucmg lO la nhang xuang nh6 nam a sau va ngoai cac xuang miii va tao nen mOt phan thanh trong mat. Xucmg lO ding vgi mom tran xuang ham teen gigi han nen h6 l, nai ma titi l nam.

Xicang go ma (zygomatic bone). Xuang g6 ma lam cho g6 ma 16i len thanh g6 va tao nen mOt phan ciia thanh ngoai va san 6 mit. No tip khap vai cac xtrung tan, ham tren, buom va thai dung.

Xmang khau cal (palatine bone). Xuang nay g6m Math nam ngang và math thing ding hop thanh hinh chir L. Math nam ngang cimg voi math nam ngang ciia xuang ben d6i din tao thanh phan sau ciia khau cai cling. Math thing dimg nho len ten d'ez' tao nen mOt phan ciia thanh ngoai 6 miii va mOt phan san 6 mat.

Xicang xoan mill du& (inferior nasal concha). M8i xuang nay la mOt xtrang mong cuOn lai va nho vao 6 miii a dtrai xucmg xoan miii gifra.

6 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phju.— Sinh

Xuang la mia (vomer). Day la..mOt ,xucmg ming hinh tam giac W.° nen mOt phan vach mill. N6 tip khop a duai vâi cac xuang cüa khau cai cirng tai &rang gifra va tren vai manh thang dirng cüa xucmg sang va xuang buam.

Xizang ming (hyoid bone). Xuang nay khong thuOc xuang SQ nhung duqc m6 tã cang xuang SQ cho tin. NO la mOt xucmg thi hinh mong ngga nam trong cac m6 m'ena dm \rang ca, c ngay teen thanh quan va duai xuang ham duai. Xucmg mOng gm mOt than nam ngang va hai sirng a m'6i ben: sung ion va sling nho. 3. Xtrang thin

Xuang dm than bao gm cc:it song va cac xuang noc. 3.1. CP sling (vertebral column)

COt sang la mOt eau triic vita mm deo vita yang chic. NO vita c6 th"8 van Ong linh hoat vita bao boc va bao ve. dry song, nang da" cho du, va tao ch8 barn cho cac xuang sithn, dai chau va cac co. lung. COt sang tao nen khoang 2/5 chie‘u cao ca the' va do 26 xuang tao n8n, bao gm xuang ding, xuang cirt \fa 24 dat sang raj. Cac dat sang red Om 7 dat s6ng ca, 12 dat sang floc va 5 dat sang that lung. Xuang ciing do 5 dat sang ding dinh lin nhau ma thanh; xucmg cvt thuang do 4 dat sang cvt dinh lai. COt sang san c6 hai duang cong li ra sau ngay tit lüc sinh ra va kh6ng mAt di: cong nguc va cong cimg. Khi tre lon len va c6 th'e dirng thang, cOt s6ng xuat hi8n th8m hai &rang cong mai (dwang cong tide That): cong cd va cong that lung (au 18i ra truac).

3.1.1. Cac phan cita mOt dot song dien hinh M8i clot sang (vertebra) Om CO than cidt sang va cung (rat sang vay quanh 18 dat

sang. Than clot sang (vertebral body) c6 hinh det, mat tren va mat duai la cac mat

gian cl'Ot sang tip khOp Arai dat sang ke' can qua dia gian dat sang. Cung dOt s -Ong (vertebral arch) a phia sau than dat sang, cang vai than dat sang

gioi han nen 18 slat sing. Cung gm manh cung clot sang (lamina of vertebral arch) rOng va dct, nam a sau; cac cung Cung dot sang (pedicle of vertebral arch) a tnrac manh, dinh vai than; va cac m6m tir cung MQC ra. Cac•ba teen va duai ctia cung du lOm va duqc g9i la cac khuyb sang ( tren va dual). Khuy& s6ng duai cüa d6t s6ng tren ding khuy& sang ten cüa dat sang duai lin k giai Ilan nen l gian clot sang (intervertebral foramen), nai ma cac day than kinh sang va cac mach mau di qua. Cung dat sang tach ra cac mom;

Mdt mom gai (spinous process) tit Oita mat sau cüa math cung dot song chay ra sau va xuang duài, sa thay chtqc a duai da lung;

Hai mom ngang (transverse process) tir ch8 nai gift cuang va math chay ngang ra hai ben; va 4 mom khop, Om 2 mom khop tren va 2 mom khop dwai (superior .and inferior articular process) mang the mat khOp, cling tach ra tir khoang ch8nOi giita cu6ng va manh; khi cac dat sang tip khop vai nhau thi 2 mom khop duai cira dat sang tren tip khOp vai 2 mom khop ten cUa dat sang duai.

Teti lieu On thi tuyen sinh phau — Sinh lj 7

Ló clat song (vertebral foramen) nam gicra than dat sang va cung dat sang. Khi cac dat sang ch6ng len nhau tao thanh cOt sang thi cac 18 nay hap thanh ang sang (vertebral canal) chira tug/ sang.

3.1.2. Dc dkm hinh th'J rieng ciia ciat sang O tirng dogn - Cac clat sang ca (cervical vertebrae)

Cac dat sang ca c6 chung dc dim la: mom ngang dinh vao than va cung cung dat sang bang 2 14, gith Ilan nen ló ngang (foramen tranversarium), nai c6 cac mach dat sang di qua. MOt sa dat sang ca lai CO them cac dc dim rieng.

Dat ca / hay ciat dai (atlas) khong c6 than ma cO cung truck, cung sau va hai khai ben. 1\48i khai ben c6 meit khop tren tip khop 16i cu xuong chdm va mat khop diroi tip khOp vai dat ca II.

Dat cd // hay dot true (axis) c6 mOt mom tir mat ten dm than nho len ,g9i la ding clat tryc (dens of axis). Rang c6 mOt dinh va hai mat khop: inJt khap tilt& tip khop vi cung tnrac &at dOi, meit khop sau tip klieg) vai day chang ngang.

Dat ca V// hay dat /ai (vertebra prominens) c6 mom gai dai nhat trong s cac mom gai dat sang ca.

- Cac dat sang nguc (thoracic vertebrae) Dc dim cüa cac dat semg nguc la chimg c6 horn swan ngang ten mom ngang

d tip khop vai cil man va cac h5m swan tren va dwái tren than dat a ti'ep khOp vâi chOm warn.

- Cac dat sang that king (lumbar vertebrae) Dac dim ghlp phan bit cac dat sang that lung la chimg khong c6 l ngang

nlya dat sang ca va khong c6 cac h'Om suan ten mom ngang va than nhu dat song nggc.

- Xuang ding (sacrum) Xuang cang la mOt khai cüa nam dat sang ding dinh vOi nhau. NO c6 hinh

tam giac, gm mOt n'en, hai phan ben, mOt mat lung va mOt dinh. Nn xucmg ding huang len ten, tip khop vai dat sang that lung V tai khop

that lung-cimg. Ba truac cüa nn nho ra a gala thanh 1.4 nho, mi ben dm nn c6 mOt canh va mOt mom kh6p tren.

Mgi phjn ben xucmg cung CO mOt mat loa tai tip kherp vai xtrong chau, mOt cung va mOt mat chau hong Inr6mg ra truck. Teen mat chau h8ng lOrn \TA có bn

clu-o'ng ngang danh du nhang nai dinh nhau gifia cac than xucrng cung; du ngoai cüa mi duang ngang c6 mOt i gian clat sang thong vai mOt lg cling trithc.

Melt hrng l'oi, huang ra sau, c6 cac mao cling va ban lg cling sau. Cac mao ding la ket qua dm si dinh lai vOi nhau cüa cac mom gai, m6m khOp va mom ngang cüa cac dat sang ding. Phan duai cila mat sau ca hai sirng cling nam a hai ben lg cling, lo nay la du duai cUa 'Ong cling.

Dinh xuzing cling huang xuang duai, khop voi xuang cut.

8 Tai lieu on thi no/en sinh mon:Giai phau — Sinh lj

- Xircmg cut (coccyx) do 4 - 6 dOtsOng cut dinh lin nhau tao nen.. 3.2. Ceic 'arcing ngtfc.(thoracic skeleton) va ljng nglyc (thoracic cage)

Cac xucmg nguc bao gom xucmg cac xtrang su6n va cac dot sOng nguc. Chung tip khop vai nhau tao nen lang nglec. Cac xucmg lOng nguc gied han nen khoang ngvc (thoracic cavity). Khoang nguc c6 2 18: l ngyv tren th6ng vai nn cO, dugc gi6i han b6i mat tnrac dOt sOng nguc I, xuang str6n I va khuy6t finh mach canh dm can xtrang irc; ngyv &col duvc gi6i han bai than dOt sOng nguc XII, xircmg sum XII, cung sithn va goc &col icc. 12 xuang siren 6 m8i ben giai han nen 11 khoang gian swo.n. Ranh a gifta c6t song nguc va xuang su6n a mtii ben g9i la ranh phi.

3.2.1. Xwang irc (sternum) Xuang irc la xuang dct, nam a gab thanh tnrac lOng nguc va OM 3 phAn tinh

tr tren xuOng la: can itc, than icy va mom müi ki'Am ac). Gifra can ire va than ac la goc irc. Can irc c6 khuyet tinh mach canh 6 b6 tren va khuy'jt don a m8i ben a tip khOp vai du ac cda xtrang dOn. Mi b6 ben dm can va than c6 7 khuyb swan a tip khop v6i sun dm 7 xtrang su6n Veil ding.

Tai lieu on thi tuydn sinh mon:Giai phau.-7 Sinh lj 9

3.2.2. Xwang swan (ribs) Co 12 del xucmg sun, trong dO cac doi I - VII tip khop vai xuang irc bang

met sun suon rieng nen dugc g9i la cac xwang swan that, cac doi VIII - XII kh6ng c6 sun suem rieng d tip khop vai xuang ire hoac khong tip khop (nhu cac del XI - XII) nen dugc goi la cac xwang swan gia, rieng cac xuang wan XI - XII cOn dugc ggi la cac xwcmg swan cut.

V e hinh the', m6i xuang stroll la met xuang dai, cong va det ca met chom, met co . va met than. Chom swan nam a du sau cüa xuang won va ca mat khop chom swan de' tip khop vai than d6t s6ng nggc, ca swan la chti that lai giita chom va than. Than swan (let va cong, c6 hai mat va hai be; mat ngoai cong 16i, mat trong cong l'Om; tren mat trong va d9c theo duai ca rdnh swan d mach - thin kinh gian suen di qua. DAu sau cüa than c6 cz swan, dAu tnrac lien tip voi &Au ngoai dm sun tucmg Ung. Teen CU suim c6 mat khOp cz swan a tip khop vai mem ngang det seng nguc.

4. Cie xtrcrng chi teen (bones of upper limb) 1\48i chi tren c6 32 xucmg: 1 xucmg vai, 1 xuang don, 1 xuang canh tay, 2

z A xtrong cang tay (xuang quay va xucmg tru) va 27 xucmg ban tay (gm 8 xuang co tay, 5 nrcmg d6t ban tay va 14 xuang d6t ng6n tay). Trong cac xuang ke' ten, xuang don va xuang vai tao nen dai chi tren (shoulder girdle) hay dai nguc (pectoral girdle) gan cac xuang cila chi tren vai be xuang true, cac xtumg con lai tao nen phan tu do cia chi tren (free part of upper limb).

4.1. Xwang vai (scapula) Xizang vai la met xuang det, hinh tam gide nam a phAn tren cUa thanh nguc sau.

N6 ca hai mat, ba ba va ba gee. Hai mat la mat trworc va mat sau. Mat sau c6 met ger xucmg ggi la gai vai tir

trong chay ch6ch len teen va ra ngoai r6i tan cung bang met mOm rOng, det ggi la mom cling vai. Gai vai chia mat sau thanh hai h6: ha tr'en gai va ha dwai gai. Mat trwac lOm sau va dugc ggi la ha dwai vai.

Ba be la ha trong, ba ngoai va tren a be( tren c6 khuyit vai va a ngoai khuyat vai la mom qua. Bet trong cach cet sang khoang 5 cm. Ba goc la goc tren, g6c dwai va goc ngoai, a goc ngobi c6 chao. ô nay la mat tip khop vâi chom xuang canh tay.

4.2. Xtrang den (clavicle) Xuong don la xuang dai, cong hinh chit s nam a phAn truac-tren cUa nguc, tren

xuong Aran thir nhat. Xizang don cong 16i ra tnrac a nira trong, cong l'Om ra tnrac nira ngoai. NO c6 met than va hai dAu.

Du trong xucmg dOn c6 mat khap vai xuang irc tao nen khOp irc-dOn. Than xwang don c6 ranh ca dwai don a mat clued. Du ngoai c6 mat khop tip khap voi

10 Teti lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph au — Sinh

mom cang xucrng vai, tao nen khop cang vai-don. Xtrang den la xtrong duy nhAt nei chi ten vai b'e xtrang trix. Dai nguc khong flap khop v6i cOt seng ma dugc gift tai chi')bâi cac co.

4.3. Xtrang canh tay (humerus) Xtrang canh tay la )(yang dai va 16n nhat chi teen c6 than nam gab hai du. Ddu tren c6 chom xuang canh tay hinh 1/3 kh6i cu htrang len ten va vao

trong. Dung vin quanh chom dugc g9i la ca giáiphau. 0 lian k vai ce giai phau CO hai cü xuang nho len: cz be ó tnr6c va ci low ô ben ngoai. Hai al ngan each nhau bang ranh gian ci. Du tren thu hcp dAn va lien tip vai than xtrcmg tai ca phd-u thuat.

Than xtrang gAn c6 hinh rang trn tam giac nen CO ba mat va ba ba: cac mat trtroc-trong, trtroc-ngoai va sau, cac ber trong, ngoai va tru.6c. O khoang gifra mat tnrac-ngoai CO li cti delta.

Ddu &col do cdu xtrang canh tay va cac mem ten lai eau tao nen: mom tren cu trong va mom tren li cdu ngoai. Li cu xuang canh tay la ten goi chung cüa

hai mat khop: chom nho xuang canh tay O ngoai flap khOp vâi xtrung quay, rong roc xuang canh tay a trong tip khap vai xtrozmg trv.

4.4. Xwang quay vit xwang try Day la hai xtrung eUa cang tay, du la xuang dai co mOt than nam gala hai du.

Khi ban tay a tu the' giai phau, chung nam song song vai nhau va xuang quay nam ngoai xuang tilt. Hai xuang nay tip khop v6i xucmg canh tay tai khop khuSTu, vOi cac xtrang ce tay tai khap c6 tay va vai nhau tai cac khop quay trv gAn va xa.

4.4.1 Xtrang quay (radius) . ,E•du tren xuang quay nho hon dAu &TIM va dugc goi la chom xuang quay, ch6m

bao gam mOt vanh khop a xung quanh tip khop vai khuyat quay xuang trn va mOt horn khop a mat tren tip khop vai chom con xuang canh tay. Chem n6i vai than qua mOt c6 that hp.

Than xuang gAn CO hinh lang tilt tam giac nen c6 ba mat la mat trtroc, meit sau . va mat ngoai, ba la bet &troy, be" sau va ber gian cat. 6 phia tnr6c-trong gee n6i gitra ce va than co m'Ot 1,1 lai g9i la lai cti quay.

Du (Arai la met khei to dqt ca hai mat khop: mat khop ca tay huang xueng dtrai tier, khop vai cac )(yang c6 tay hang tren; va khuyit try huang vao trong tip khap vai vanh khop cüa chom 'arcing trv. Mom xuang na'm a noi thap nhat dm mat ngoai (sa thy dugc dtrai da) la mom tram quay.

4.4.2. Xtrcmg try (ulna) Ddu tren c6 mom khuj)u va mom vet vay quanh khuyit rong roc., Khuyat reng

r9c khop rang roc xuang canh tay cOn m6m khuSTu va m6m vct lap vao cac he

Tai lieu on thi tuy;en sinh mon:Giai phou —Sinh 11

ding ten a dAu duai xucmg canh tay khi cang tay gap va dui. Tren mat ngoai mom vet c6 khuyit quay tip khop vâi vanh kh6p cua chom. xucmg quay.

Than xuong gAn có hinh lang tnj tam giac voi ba mat (mat truac, mOt sau va mt trong) va ba bo. (bee trtrac, ber sau va ber gian cat).

Du dwai tron va nho, dugc goi la chom xicang try. Chom bao gm mOt vanh khop tier, khop vOi khuyet tru cüa xuang quay va mOt morn chay xu6ng c6 ten la mom tram trz:i.

4.5. Ciie Jarang caa ban tay (bones of hand) 4.5.1. Cie xtrowg c tay (carpal bones)

Cac xuang c6 tay la mOt kh6i gm tam xuang ngan xep thanh hai hang. Hang tren CO ben xuang, ketir ngoai vao trong, la: xtrang thulen, xwang nguyet, xtrung thap va xtrang clau hang dtrai ding CO bon xuang, ke tit ngoai vao la: xmong thang, xwang the, xuang ca va xmang wk. Mat tren cüa ba xuong ben ngoai cita hang tren tip khop vci xuang quay (xuang du nam truck xuang thap), mat clued cüa chfing tiep khOp vâi mat ten cUa cac xuang hang du6i. Mat duai cüa cac xuang hang duai ti6p khOp vOi cac xuang d6t ban tay. Mat tnrac khei xuong c6 tay hop nen mOt ranh lOm g9i la riinh ca tay, ham gan gap bac cu qua hai be. ranh va bin ranh thanh ang ca tay.

4.5.2. Ole xtrang dat ban tay (metacarpals) CO nam xucmg det ban tay, ducre danh s6 theo thir t-kr tir ngoai vao trong la cac

xuang ban tay I, II, III, IV va V. MCii xuong nay la mOt xuang dai c6 than va hai du. Du teen (dAu gAn) la nen co cac mat khOp de tip khop vi xuang c6 tay hang duoi, tao nen the khOp c6 tay-d6t ban tay, va voi cac xuang d6t ban ke can du duai (dAu xa) la chom hinh ban cu tip khop vai d6t gAn cüa ngOn tay tucmg to nen cac khop d6t ban tay-d6t ngOn tay.

4.5.3. Ole xtrang ngon tay hay dat ngon tay (phalanges) M6i ngOn tay có ba d6t la sdat gan (proximal phalanx), dat gitia (middle

phalanx) va dat xa (distal phalanx), rieng ngon cái kh6ng CO d6t gifra. Nhu vAy c6 tat Ca 14 xuang d6t ngOn tay 0 mtii ban tay. M6i xuong d6t ngon tay du c6: than dat,nn dat du gA.n va chom dat a du xa. Xucmg d6t gala m6i ngon tay khOp vol xuemg d6t gan tai kh6p gian d6t ngOn gAn, volt xuang d6t xa tai khop gian d6t ng6n xa.

5. Cac xtrang dm chi dirifri (bones of lower limb) M6i chi &PM CO 31 xuang bao g6m: 1 xuang chAu, 1 xuang dui, 1 xuang bath

che 1 xuang chay, 1 xuang mac, 7 xuang c6 chan, 5 xuang d6t ban chan va 14 xuang d6t ngOn chan. Xuang chau 0 hai ben cang vai xuang ding tao nen dai chi duai (hay dai chau - pelvic girdle), cac xuang cOn 14i thkoc phan tv do dux chi du& (free part of

12 Tai lieu on thi tuyen sinh mei n:Giai phju — Sinh lj

lower limb). Dai chau lien ket cac 'along thu6c phan' tv do chi clued vai c6t song va la cong cu cheng cra c6t s6ng. Khoang do dai chau tap nen la chau hong, mOt cu trirc c6 vai tr6 nang der cac tang chau hong.

5.1. Xtrang chtju va cheiu hang 5.1.1. Xtrang chau (hip/coxal bone)

Mi xucmg chau cfra tre mth sinh bao g6m ba xucmg ngan each nhau bang sun; do la xuang canh chau ô phia tren, xtrang mu ó phia truck-dtrai, va xtrang ngai a phai sau-duai. Ve sau, sun dtrac c6t hoa va ba xucmg dinh laivth nhau a quanh 6 c6i. Nhang cu true chung do ca ba phan xuang chau hoc hai trong s6 ba phan tao nen la: (1) 6 cai la m6t hOm khOp sau a mat ngoai xuang chau, tip khap voi chom xtrcmg düi

tao nen khOp hong; (2) l bit nam gifra xucmg mu a trong va xuang ng6i i ngoai; (3) nhanh ngai-mu do nganh xuang ng6i va nganh duai xtrang mu h9p nen; va (4) khuyit ngai lan la khuyet xuang nam giaa gai ng6i va xuang earth chau.

Xwang canh chdu (ilium) la 'along lan that. tren xtrang canh chau day len thanh mdo chau. Cac dau tnrac va sau cüa mao chau duvc g9i lan lugt la gai chau tru&-tren va gai chau sau-tren. B tnrac xuang canh chau CO gai chau trithc- &col nam ngay duai gai chau trtrac-tren, ba sau có gai chau sau-dwol nam duai gai chau sau-tren. Mat trong xtrang canh chau c6 M chdu a tren va cluy3'ng cung a duoi, a sau h6 chau va duang cung la li cti chdu va mat ba tai, nai tier) khop vai xuang ding. Mat ngoai dugc g9i la mat Wong, nai CO cac duang gO cho cac co. mong barn.,

Xtrang ng an ai (ischium) g6m than xuang ng6i tren va nganh xucmg ng6i 0 clued. Dau trong nganh xtrang ng6i lien tip vai nganh dtrai xuang mu, dau‘ngoai lien tip \bad than va phinh to thanh cit ngoi. BO sau than xtrang ng6i CO gai ngoi va duOi gai nay la khuyet ngoi be.

Xwang mu (pubis) g6m c6 m6t nganh tren, mOt nganh dwoi va m6t than 0 phia trong, gitta hai nganh.

5.1.2. Chu hong (pelvis) Chu h6ng (pelvis) duvc tap bai sr tip khop gift hai xuang chau vOi xtrang

cang va xtrang cut. Khoang do cac 'arcing chau h6ng giai . Iran nen la khoang chau hong (pelvic cavity).

Chu hong dtrac eo chau tren (pelvic inlet) chia thanh chau hong lan (greater pelvis) a teen va chau hong be (lesser pelvis) 6. clued.

Eo chau tren nam tren mOt mat phang chech xuong duOi vã ra tnrac. m6i nira cUa eo .chau tren di tir i nho xuang ding tai ba tren khop mu va do cac duang ga teen xuang ding va xuang chau tao nen. O nit, cac kich thuoc cüa eo chau ten la m6t trong nhfing yeti t6 quyet dinh sr 19t cña dau thai nhi trong lüc de. Co ba kich thuac: clu-erng kinh tru-ác - sau duvc do tir giaa i nho xucmg ding tai gala be. teen khop mu; clu.o.ng kinh ngang la khoang each t6i da gifra hai diem tucmg try a hai ben eo tren; va

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai philu — Sinh l 13

duerng kinh cheo duge do tir liii chau mu tai kh6p ciing-chau. Chau hong low nam tren eo chau tren va la mOt phan dm 6 bvng Chau hong be dugc gi6i han b6i xtrang ding va xuang cvt a sau, xuang ngt)i

va phan clued 'cuing canh chau 6 hai ben, va xuang mu a tru6c. N6 thong a ten voi khoang bi,ing qua eo chau tren, thong ra ngoai qua eo duai (pelvic oulet). Chau hong be c6 thanh xucmg vay kin xung quanh. NO &roc day 6 duai bang cac mo mm va chira Ong the tang chau hong. Cac throng kinh cüa khoang chau hong be duvc do mire gifra khoang nay, bao gm cac duong kinh ngang, the° va tnr6c sau.

Eo duai CO hinh tram ma hai canh trtrOc la hai nganh ngOi-mu gap nhau tai gOc duai mu, hai canh sau la cac day chang cung-ca vai xuang cvt a gift. Nhu vay, nira sau cüa eo &red kh6ng phai la du6ng vin ding vi cac day chang cO the gian dugc va wing cvt clang c6 the dich chuyen. Eo duai ding a') ba &rang kinh ngang, cite() va tnr6c-sau.

Sw khac nhau chau hong nam va chau hong nil. Chau hong the hien dc diem giai tinh r8 ret: chau h8ng nli rOng va ngan, cac du6ng kinh eo chau tren nam. Cung mu va DSc duai mu dm nit rOng han nam. khoang each gian gai ngOi cüa nix cling fOng ham. Trong khi dO xuang chau hong cüa nam day hcm va cac m6m hay g6 'along ding re; net han.

5.2. Xming diii (femur/thigh bone) La 'arcing to, dai va khoe nhat trong co. the, 'along düi c6 mOt than nam giira

hai du. • trong ra ngoai, clau tren c6 chom xuang diii, cd xuang diii, mju chuyen lân

va mciu chuyen nho. Chom tip khop vai 6 cloi xuang chau tao nen khop hong. • Than xtrang nhan va g'an tan nhung a phia sau c6 mOt dual-1g go ghe goi la

&tong rap. D u du& to, tie') khap vai xtrang chay bang frii cau trong va ldi cu ngoai.

Hai lOi cu n6i vai nhau a truoc bang mat banh che va dugc ngan each nhau phia sau bang Mgian lai cau.

5.3. Xtron beinh che (patella) Xuang banh che la mOt xtrcmg nho hinh tam giac nam trong gan ca tir dau. NO

ca mOt nn hu6ng len ten, mOt dinh huOng xuOng cluOi va hai mat: mat khop va mat tru.6c. Mat khap huang ra sau tip khap vai mat bath che cüa xtrang

5.4. Xtrang chay (tibia) Xucmg chay la xuang lan han, nam 6. trong va la xuang chit" tong luc trong

hai xtrang cang chan. NO tip khop a dAu teen v6i xtrang dUi va xuang mac, a d'au dual vai xuang mac va xuang sen.

Dau tren la mOt khOi xtrang to do Mi cau trong va li cau ngoai tao nen. Mat

14 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phe'm — Sinh

teen cüa m8i 16i cau l'Om thanh mjt khop tren tip khap vai mOt 16i cu xuong Tren mat sau-duai li eau ngoai Co mJt khop mac tier, khop vai ch6m xuang mac.

Than xwang gan c6 hinh lang till tam gide vai ba mat (mat trong, mOt ngoai va mat sau) va ba b6(b& trtrac, bà trong va ber gian cat). Than xuong co li ci chay nam

tnrac, duai va gifra hai 16i cu. Phan teen dm mat sau than c6 mOt duOng gi chay chech xu6ng duai va vao trong - clwang ca dep.

Delu &col nho hcm dau tren, cO mjt khop dwell huang xu6ng duoi tip khop voi xucmg sen, va khuyil mac huang ra ngoai tip khop vai du duai xuang mac. DAu duai keo dai xu6ng thanh mOt mOm 6 mat trong xucmg sen, tao nen mat ca trong.

5.5. Xtrang mac (fibula) Xuang mac la mOt xuong dai, manh khanh, 6 ngoai xuong chay. Ddu tren

phinh to g9i la chom mac, ch6m c6 mJt khop tip khop vai xtrang chay. Than xwang n6i vai chom mac qua mOt ca va cling co cac mat va cac b6 gn gi6ng nhu xucmg chay. Du &raj hinh tam gide duac g9i la mat ca ngoii i. Mat trong cüa mat ca ngodi ti6p khOp vai xucmg sen.

5.6. Ccic xwo'ng cii a ban chan (bones of foot) Cac xuang dm ban chan gm 7 xuang c6 chan, 5 xucmg d6t ban chan va 14

xuang dot ngon chan. 5.6.1. Cac xtrang cd chan (tarsal bones)

Bay xucmg c6 chan xep thanh hai hang: hang sau CO xtrang sen va xtrcmg got; hang truac c6 xwang thui4n, xtrang hOp va ba xwang chem.

Xwang sen (talus) c6 hinh con sen vai ba phan k tir tnrac ra sau: chom sen, ca sen va than sen. NO nam duoi xuang chay, tren xuang got va gala cac mat cá trong va ngoai. Xuang sen tiep giap vOi nhieu xucmg khac nen c6 nhi'eu mat khOp: mat truac chom sen c6 mJt khop thuy'en tip khop vai xuang thuyen; cac mat tren va ben dm than sen c6 rong roc sen tip khap vai mat khap du6i cüa xucmg chay va cac mat ca; mat duai co cac mOt khop got &Irk grim va sau tier, khop v6i xucmg gOt.

Xwang got (calcaneus) la xuong co chan 16n nhat; nO nam duai xucmg sen va sau xuang hop. Xuang gm sau mat. Mat tren gm phan sau ti; do va phan truac cO cac mat khap sen trtroc, giira va sau tip khop vai xuang sen. Mat khOp sen gift nam tren mOt mom co ten la mom d5 xtrang sen. Giira cac mat khop sen cüa xuang got va cac mat khop g6t cüa xuang sen du CO cac ranh ngan each: ranh a xucmg sen la reinh sen, ranh a xuang got la rc7nh got. Cac fanh a hai xucmg hop nen xoang co chan. Mitt duoi cO y got a sau va ci got a truot; igt got do cac mom trong va ngoai (tip dat) tao nen. Mitt ngoai cO rong rpc mac a truac va ranh gan ca mac dai a sau. Mat trong lOm sau thanh ranh gan ,ca gcip ngon cai dai.

Xwang thuyen (navicular) tip khOp v6i chOm sen a phia sau, vai ba xuang chem a phia truac va v6i xuang hp a phia ngoai; mat trong cüa no co li ci xwang

Tai lieu on thi tuyjn sinh mon:Giai ph eiu — Sinh lj 15

thuyen. Cac xtrang chem trong, giira va ngoai (medial cuneiform, intermediate

cuneiform and lateral cuneiform) nam ten mOt hang ngang a truac xuang thuyLl va sau cac 'along dOt ban I, II, va III.

Xurmg h6p (cuboid) hinh khOi vuong nam gifra xuang got va cac xuang dOt ban chan IV va V.

5.6.2. Cac xtrang dot ban va clat ng6n chan • Cac xtrang dat ban chan (metatarsals) Om nam xuong dugc danh sO tir I - V,

tir trong ra ngoai. Chung thuOc loai xuang dai, mi xucmg c6 than nam gifra nn va chom (dAu xa). Nn c6 cac mat khop tip Ishop vai xuang cO chan va vài xucrng dOt ban chan ben canh. Ch6m lOi, tip khop vai nn xuang dOt ngOn chan gan.

Cac xtrang dOt ngon chiln (phalanges) c6 sO lugng, hinh th6 va each g9i ten gi6ng nhu xuang dOt ngon tay.

16 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phju — Sinh

CHO:AG 2 GIAI PHAU HE CO

MIX TIEU 1. MO ta clwac a mirc sa hew cac logi sal ca va cac logi mo ca.

2. Trinh bay &lac cáu trtic ctia ca barn xwang, ccic kieu sap xe'p sai ca va cac vai tro ceia ca trong thuc hien mOt clOng tac nao do.

3. MO la dwac cac nhom ca chinh & du, cO, than va ccic chi: each barn, su sap x'p, (Ring tac va than kinh chi phoi cua moi nhom.

4. Gpi citing &ray ten clia cac ca tren phtrang tin thuc hanh giai phati he ca.

1. Dai arcrng

ca dugc trinh bay 6 chuong nay la N th6ng cüa cac Ca \TA nhOm co xuang gay nen nhang cir dOng a cac khop. Trong h nay, m8i co xucmg la m6t ca quan do mo co xucmg va mo lien ket to nen.

1.1. Doi cuymg v'd mo co Co the ta cO ba loai ma co khac nhau ve mo hoc, vi tri va sly chi phoi than

kinh: co xuang, co tran va co. tim.

1.1.1. MO ca xtrang: Loai co nay c6n dugc goi la ca vOn vi, khi nhin duai kinh hien vi, te bao co (sgi co) ca nhang dai sang va ti xen ke (van). M6 co xuang chU yeu la van clOng theo j main, tirc la truc tip dap img vai sir kiem soat cira

mu6n. 'Tau het co xtrung cling van d6ng khong theo main a chirng muc riao dO. Vi du, ta thuang khong biet ve cir &Ong co gian cila co hoanh, v tinh tang co thuang xuyen cüa cac co gift tu the, hoc ye cac phan )(a dui.

1.1.2. MO ca tran: M6 co tran cO mat a thanh cüa cac eau tire ding nhu cac mach mau, duang dan khi va hu het cac CO quan trong bung. NO cling barn vao cac nang long a da. Duai kinh hien vi, te bao co trcm Co hinh thoi vai duy that mOt nhan a tning tam va khong c6 van ngang. Co trcm do than kinh t%r chil chi 'ph& nen kh8ng dap irng van dOng theo mu6n.

1.13. MO ca tim: Sgi CO tim cling c6 van ngang nhu sgi co xucmg nhung cac sçii

c6 nhanh n6i vai nhau lam Cho CO tim tra thanh m6t phien CO chir khong phai mOt tap hop dm cac sgi CO rieng re. Loai co. nay ding do thin kinh tir chir chi ph6i va con co, kha nang tu co bOp khi khong CO xung d6ng tir than kinh trung uong di tai.

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph au — Sinh 17

1.2.. Cac lo9i cc xtrang va ctich g9i ten ca

Cdc ca xucmg dugc chia thanh nhieu loai vao hinh dng, s6 du nguyen s6 lAing co, each sap xep bO sgi co va chirc nang.

*Cdc loai theo hinh clang va cach sap xep be) sai: ca hinh thoi, co. (let, co thing, ci tam gidc, cci vuong, co. long vU (don, kep va da long vii), co yang.

* Cdc loai theo sa dau nguyen ity. : ca nhi dau, co tam dau, co fir dau.

* Cdc loai theo s bung ca: ca hai

*Cdc loai theo chic nang: co khep, co clang, co xoay, co. gap, co rutii, Co sip, co ngira, co d6i chieu, co. that, co gian.

M'Osi co cv the dugc g9i ten Oa vao each phan loai nOi teen ket hgp vai cdc dc diem ve vi tri, kich thuoc va huang sgi co.

1.3. Cu taw cfia ca xtrang

Mi co co phan bung ca (belly) nam gicra cdc dau ham (attachment) bang gan. Phan bling cci do cac sgi ccr va thanh phan m6 lien kat tao nen. Cdc sgi co xep thanh timg ho sgi co. Nhieu 1)45 sgi cci hcrp thanh m6t co. Cdc sgi co, cac 1)6 sgi co va toan b6 co du dugc các mang mo lien ket vay quanh: mang vay quanh mi sgi cci la mang ru)i ca, mang vay quanh mi bó sgi co la mang chu ca va mang vay quanh toan b6 co la mang ngoai ca. Cdc mang mo lien ket cüa byng Co kdo dai v cdc dau ccr va lien tip vai cac gan. Gan hoan toan do m6 lien ket tao nen. NO la phan khong co rut dugc ma chi truyen luc co dm bvng co tai xucrng hoc cdc au true khdc. Nhimg gan r6ng va det dugc g9i la can.

Lap mo lien ket nam gifra co va da dugc chia thanh hai phan: phan dc nam sau. sat mang ngoai co la mac hoc ca hay mac sau, phan long leo (chira me() a ngay duai da g9i la tam dtrai da hay mac nong. Nhang che mac ngan each nhom co nay vai nhom co kia dugc g9i la vach gian ca.

.CO m6t sa au trac tao thuan lgi cho sir di chuyen cüa cdc gan ca. DO la cac bao xa cita gan, cc ham gem (retinacula), cdc tzi hogt dich (synovial bursa) va cdc bao hogt dich (synovial sheath).

1.4. Clic dciu barn can co Hau het cdc co di qua it nhat m6t khap va thuang barn vao cdc xuong tham

gia tip khap tai khap dO. Khi m6t co co, no keo m6t trong cac xucmg tiep khop phia xuong kia. Hai xucmg tip khop thuang khong dich chuyen ngang nhau khi co co. Mt xuang thuang van a vi tri ban dau hay dich chuyen it, hoac vi no dugc cdc co khdc c6 dinh bang each keo ve twang ngugc lai, hoc do vi tri va CU trfic dm n6 lam no khong dich chuyen dugc. Nhu vay, cdc dau barn ciia co dugc phan bit thanh dau ca dinh (fixed end) va dau di Ong (mobile end). Dau ca dinh

18 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph& — Sinh 1)5

thuang dugc pi la nguyen iy, du di dOng la barn tan. a cac chi, du c6 dinh (hay nguyen ay) thuang là du On dm co.

1.5. Ceic kali sap xip bó sØ ca

Cac sgi co barn xuang dugc sap xep trong co thdnh cac b6. Cac soi cci trong miSi 136 thi nam song song nhau, nhung sir sap xep cüa cac b6 so vai cac gan c6 the thuOc mOt trong nam kieu dc trung: song song, hinh thoi, yang, tarn giac, hoac long vii. O co song song, cac 136 sgi chay song song vai true doc cUa co va tan cling tai cac du gan (let. Co hinh thoi c6 cac 136 chay gan song song voi truc doc dm co; bi,ing co thuon nh6 dan ve phia cac dau gan. Cac 136 dm ca yang sap xep thanh cac yang tam d6ng tam tao nen mOt co that vay quanh mOt 18 ndo do. O ca tam giac, cac b6 co nam tren mOt \Tung rOng hi tu v mOt gan trung tarn. Cac co long vii co 1)6 sgi co ngan 116u so vai t6ng chieu dai co; gan co trai ra tren hau nhu toan bit) chieu ddi co.. O ca long WI dun, cac 1)6 sap xep chi O. mOt ben gan. Co. long vii kep, cac b6 nam a cã hai ben gan. Ca da long vii do nhieu ca long vii kep gp lai.

Kieu sap xdp b6 sgi cci anh huang tai luc co va tam van dOng dm co. Khi mOt co co, no nga'n lai va chi c6 chieu ddi bang khoang 70% chieu ddi lac nghi CUa na. Nhu vay, cac sgi cci trong mOt cci cang ddi thi tam van dOng ma n6 tao ra cang lan. Trai lai, sirc co clia mOt ca phi thuOc vdo ding s6 sgi ca ma no chira, vi mOt sgi ngan c6 the co manh nhu m0t sgi ddi. Vi mOt co. cho truck ndo do co the chira hoac mOt s6 lugng nho sgi dai hoac mOt se; lugng lan sgi ngan, cach sap xep 1)6 sgi cci the hien sir bU trir gilta luc co \id tam van dOng. Cac co long vU c6 mOt s6 lugng lan b6 sgi Ice() len cac gan cUa chling, dem lai cho Chung luc co lan han nhung mOt tam van dOng nho hon. Cac cci song song, trai lai, CO tucmg di it b6 soi chay dc theo chieu dal co.; nhu vay, chfing 06 mOt tam van dOng lan horn nhung hrc co yeti hon.

1.6. Sif phai h9p Oita ceic va nhom

MOt dOng tac bdt kS, nao dO cling Id ket qua dm sir hoat dOng ph6i hop dm nhieu ca. Hau het cac cci x-u.cmg dugc xep thanh nhang cap d6i khang nhau: cac ca gAp-cac co. ru8i, cac ca giang-cac co. khep.v.v. Trong cac cap doi khang, tn0t co., dugc goi ld ca chit van (prime mover/agonist), co a gay nen dr dOng mong mu6n trong khi ca kia, ca clai khang (antagonist), gian ra va tuan theo nhang tac dOng clia co cha van. Vi du a cif dung gAp cang tay tai khOp khuSiu, cci nhi dau là ca chii van, ca tam au ld ca d6i khang. Co chii van và ca &Si khang thuang nam hai phia d6i ngugc nhau cUa mOt xuang hoac khOp. Co chi' van va cci déñ khang hoan di vai trO vai nhau. Trong cir dOng ruôi cang tay, ca tam du ld cci chi' van, ca nhi dau la cci di khang.

Mt sa co., g9i la ca ca clinh (fixators), co dog thai vai co chi' van a gia yang nguyen uSi dm cci chit van, giUp cho co. chi' van hog &ling c6 hi'eu qua. Vi du, cac

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph — Sinh l 19

co. di tir than tOi dai vai c6 tac dung co dinh dai vai NIA cho phep ca den ta gay ra dr Ong cüa canh tay ten khop vai.

Co nhieu tnreng hgp ca chil van di ngang qua mOt khop tnrac khi vuert qua mOt khOp ma tai do d6ng tac chinh cua n6 din ra. De ngan can nhimg cr dOng kh6ng mong mu& a mOt khop trung gian, mgt s Ca pi la ca hiep clang (synergists) se co va c'a dinh kh6p trung gian do. Vi di, cac ca gap va rui c tay co de ca dinh khap ca tay, N/A dieu nay cho phep the ca gap NIA rui ngOn tay float Ong c6 hieu qua.

TuS, thuOc vao &ling tac can hoan thanh, nhieu co. CO the &rig vai trO nhu mOt ca chili van, mgt co. di khang, mgt ca c6 dinh hoc mOt ca hip d'ong.

1.7. Sr cung cap tam kinh cho co'

Nhanh than kinh di toi mOt ca la than kinh hiSn help g6m cã sgi van dOng (khoang 60%), sgi cam gide (khoang 40%) va mOt s6 sgi giao cam.

Mi sgi van dgng xuat phat tir mOt neuron van Ong c6 than nam a nao hoac tuSi s6ng \TA tan cimg bang each chia ra nhieu nhanh di tai mOt nhom sgi ca. M8i nhanh tiep xüc vai m6t sgi ca tai khop than kinh-ca. Tai day cac nhanh tan cang sgi tryc phinh to ra thanh bong tan citng synap.

Cac sgi cam giac xuat phat tr the dau tan cimg cam giac nam trong ca hoac gan, dugc ggi ten fan lugt IA thoi cci ho4c thoi gran. Nhang : au tan cang nay dugc kich thich b6i sirc cang trong co. sinh ra trong lite co ca chil dOng hoac gian ca thy dOng. Chirc nang cira the sgi cam gide la van chuyen tai N than kinh trung uang thong tin ve dO cang ca. Thong tin nay (long vai tre thiet y'eu cho viec duy tri truang lyc CO NIA tu the ca the va cho viec thyc hien cac dgng tac phi hgp theo mu6n.

Cac sgi giao cam phan phi vao CO tran cüa thanh the mach mau nuoi ca.

Mt naron van dgng \fa tat cã cac sgi co. ma n6 chi phoi hgp nen mOt clan vi

van clOng.

Trong lac nghi, co. van a tang thai co ban phan va trang thai nay ggi la trwang lc cci. Vi cac sgi ca khong bao gi6 6 tang thai trung gian giira co va gian, throng lc ca c6 dugc la nh6 trong ca lam luon c6 mgt it soi ca co hoan toan, sO dOng cOn lai gian hoan toan. De tranh mai ca, cac nhom don vi van dOng (cac nh6m sqi ca) khac nhau luan phien nhau 6 vao tang thai hoat &ling tai cac thai gian khac nhau. Trucmg lrc ca dtrac duy trl nh6 cung phan xg hai noron. T6n thuang mOt hoac câ hai naron nay clan tai mat truang lyc ca va ca se bi nheo.

Khi co Ca, s6 cac don vi van dOng di vao trang thai hot Ong ngdy cang tang dong th6i mire hog dOng cüa cac don vi van dgng cüa cac ca doi khang giam di. Khi can co ca ti da, tAt cã cac don vi van dOng cüa mgt ca dugc dua vao trang thai

20 Teti lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh

hog deng.

2. Cac co. ciia du (muscles of head)

Cac cci eila du bao gm cac ca mat, cac ca nhai, cac cc' ngoai nhan cau, cac cc' tie:u cat tai, cac ccr hthi, cac ca cia khau cal mm va eo h9ng. Chuang nay chi trinh bay cac ca mat va cac ca nhai.

2.1. Cdc cc miit (facial muscles)

Cac ca mat dem lai cho loai nguai kha nang bieu hien nhieu loai cam Vic khac nhau tren net mat. Cac ca nay nam glib cac lop dm mac nong. Chung thuang c6 m:ot ("au barn vao mgc hoc cac xwang cja s9, mOt clau bean vao da. Do cach barn nhix vay nen khi co cac ca mat lam dich chuyen da chit' khong phai met khOp nhu the ca khac.

,Trong s6 the ca m4t, co nhang ca bao quanh cac l8 vao cüa cac h6c tu nhien tha din nhu mat, miii va mieng. Cac ca nay cO chirc nang nlux cac ca that va cac ca gian. Vi du, co. Ong mat lam nham mat.

Ve chi ph6i thin kinh, tAt ca cac ca mat do thin kith mat van ging.

Theo djnh khu va chirc Wing, cac ca mat dirge xep thanh 5 nh6m.

NhOm Ca teen SQ. Phin chinh ciia cac ca teen SQ la ca cham-tran (occipitofrontalis). Ca nay có hai bung chim va tran nam tren cac xuang ding ten va dugc n6i vai nhau bai can tren SQ.

NhOm ca quanh tai gm ca tai tren (auricularis superior), ca tai trwac (auricularis anterior) \fa ca tai sau (auricularis posterior).

NhOm ca quanh 6 mat va ml bao gm ca wing mat (orbicularis oculi), cci cau may (corrugator supercilii) va ca hg may (depressor supercilii).

Nhom ca miii bao gm ca cao (procerus), ca mui (nasalis) va ca hg vetch midi (depressor septi nasi).

NhOm ca quanh mieng CO s6 lugng nhieu nhit, bao gm ca vong mieng (orbicularis oris), co. 'king moi tren (levator labii superioris), ca nang moi tren canh mid (levator labii superioris alaeque nasi), ca go ma l&n (zygomaticus major), ca go ma nho (zygomaticus minor), ca cui (risorius), ca Wang gob mieng (levator anguli oris), ca hg moi duai (depressor labii inferions), co. ha goc mieng (depressor anguli oris), co. thai ken (buccinator) va co. cam (mentalis), r m'o'i ben mat, phin lan cac ca ciia thorn ca quanh mieng tap trung lai va dan Arai nhau tai met diem a ngang ben ngoai goc mieng to nen met tri xa-ca chac dc goi la modiolus. Tri nay ging nhu true dm met bath xe ma cac ca tai barn chung la nan hoa.

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph 7du — Sinh lj 21

2.2. Ctic co nhai (masticatory muscles)

Cac ca thai la nhang ca van &Ong xuang ham ,duai tai khOp thai duang-ham duoi. Nh6m nay c6 bein ca la ca ca thai dtrang va hai ca chan buam ngoai va trong. Ca b6n ca du do than kinh ham duoi van dOng.

Ca cn (masseter) gm phAn nong va phAn sau tir cung go ma chay xu6ng tài g6c va nganh xucmg ham duth. DOng tac: keo xuang ham dual len tren; rieng phAn sau keo xuang ham duai ra sau.

Ca thai &tang (temporalis) di tir h6 thai duang teci mom vct va bey trtro.c cüa nganh xuang ham clued. DOng tac: nang xu.cmg ham dueri ca khi ca co; rieng cac soi sou co keo xuang ham ra sau sau khi ham dtrai dugc keo ra truac.

Ca chan Imam ngoai (lateral pterygoid) di tir xuang buarn (du teen barn vao canh lan, dAu duoi barn vao mat ngoai math ngoai m6m chan buo.m) tOi cô 16i cAu xuang ham duai va dTa khap thai duang-ham dual DOng tac: keo m6m 16i cAu va dia khop xucmg ham duai ra tnro.c, nhi do xucrng ham duOi dugc keo ra truck va ha thAp trong khi do ch6m cüa no xoay tren dia khOp. Kt qua la rni8ng duvc ha ra.

Ca chan buarn trong (medial pterygoid) (H.4.7) di tir mat trong cüa manh ngoai m6m chan Warn va cU xuang ham tren tai gOc xuang ham &raj. DOng tac nang xucmg ham dua xuang ham duai ra truck khi ding co v6i ca chan buam ngoai. Khi cac ca Chan buom O mOt ben co, xuang ham duai ding ben xoay ra truck va sang phia d6i din quanh trnc thing dimg la chom xuang ham &red ben di

3. Cac co ca' a cO (muscles of neck) Tir nong vao sau, cac co. nam trong vung c6 tnroc-ben dugc chia thanh ba

nhom: cac ca Wong a hai ben ca gam C' irc-clon-chion va ca barn da ca ; cac ca tren mong va cac C' duai mong niim a vimg co trithc; cac ca truac va cac ca ben cOt sang.

Cac ca vimg c6 sau dugc mo tá cimg cac ca lung; trong khi dO, cac ca duai chAm ding dugc xem nhu mOt trong cac nhOm ca cOa c6.

3.1. Cric nong yang c Id ben

Co. barn da ea (platysma) (H.4.5a) la mOt phi& co. rOng. Tir mac phir phan teen cila ccx ngrc lan va ccx den ta, cac soi ccx chay len trong mo dueri da cOa mat ben dm c6 toi tan phAn duth mat. Ca barn da c6 do thAn kith mat van &Ong

Ca irc-cidn-chiim (sternocleidomastoid) (H4.5a) tir can ire va 1/3 trong xuang dOn chay chiech len qua mat ben dm c6 r6i barn vao m6m chilm xucmg thai duang va nira ngoai &rang gay tr8n. NO la mOt m6c b mat rO net, nhAt la khi co

Co. Irc-don-chiim do thAn kith phn chi phi. Hai ca ding co lam gap don cOt song CO va rutii dAu; mOt ccx co lam nghieng du v cang ben va xoay mat v'e phia

22 Tai lieu on thi tuyen sinh philu — Sinh lf)

di diem

3.2. Cdc c1 tren 'ming (suprahyoid muscles)• vet cdc co' du* mong (lnfrahvoid muscles)

Cac ca tren mong nam tren xuang mong, n6i xuong mOng vao SQ va bao gm cci ham-mong, ca cm-rnong, ca trarn-mong va ca hai bung. Tac dvng chung cüa cac co tren mOng la nang xuang mOng va san mieng, ha xuang ham &rot Ccie ca dual mong gm 1)6n ca nam duoi xuang mOng: cc' icc-mong, Ca á'c-gicip, ca giap-mong va ca vai-mong. Khi co, cac ca nay lam ha thap xucmg mOng va thanh quan trong 16c nut va n6i. Nh6m co ten mong va nh6m co clued mOng CO tac dvng di khang nhau. Tuy nhien, khi Ca hai nh6m co ding co thi gift c6 dinh xuang mOng, lam cho cac CO luai barn vao xuang mOng CO the hot dOng dugc tren melt nen xuang cd dinh. Hai nh6m ca c6 the ph6i hcp trong cir &ling xoay tr6n xuang mOng.

Tr* co hai bvng, ten oh tat cã cac ca tren va &raj mong du la nhfing tir ghep chi ten cUa hai du barn. Ca hai biting c6 mOt gan trung gian barn vao than va sUng lan xuang mOng. Tr gan nay, biting tnrac chay tài h6 co hai bvng cUa xuang ham duoi, bvng sau tâi khuyet chum xuang thai duang, ve chi ph6i thAn kinh, co. tram-mOng va biting sau co hai bvng do thAn kinh mat van dOng, bvng tn.& co. hai bvng va CO ham-mOng do cac nhanh den ffr thAn kinh huyet rang duoi (nhanh cüa thAn kinh ham duoi) van dOng, cac co khac do cac nhanh cila dam roi c6 van Ong.

3.3. Cdc ccv fru* và cdc co' ben c'Ot sling

3.3.1. Cac ca truac cat sang

Cac CO nam sat mat truac c6t sang c bao g6m cac co: ca dai dcu, ca dai cd, cac ca thfing dcu trwac va ben. N6i Chung, cac co nay di tir mat truck (ctia than hoc mom ngang) d6t s6ng CO nay den mat tru6c d6t s6ng c6 kia, hoac di M. mat truoc cac d6t Co tâi xuang cham (phAn nn va mom finh mach canh). Ching lam gap dau va c6. Ca b6n co duac chi po6i bai cac nhanh den lir nganh truac cac thAn kinh s6ng c.

3.3.2. Cac ca ben cat sting

CO ba ca bac thang &troy, grit-ea \fa sau (anterior/middle/posterior scalene) chay chech nhu cac bac thang tr mom ngang cac d6t sOng c6tâi hai xuang strOn tren. 'Chung du do cac nhanh tr nganh truac cac thAn kinh sang ca vAn dOng. Cac co nay lam nghieng clop CO en' a cat sang sang ben va nang xuang str6n I (cac co bac thang truck va giira) hoac II (co bac thang sau).

Cac co duth chain (suboccipital muscles) bao gm cac co thang dAu truac va ben (da &roc- ta et:mg cac co tnrac s6ng), cac co thing dau sau lan va nhO va cac co

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sirjh 1j5 23

cheo dau ten va duai. 4. Cac co cita than

Cac cq tha than bao gam cac ca lung, cac ca nguc (trong dO c6 ca hoanh) va cac ca bung (bao gam cã cac ca eüa hoanh chciu hong va day chau).

4.1. Ctic c' cüa twng (muscles of back) Cac ca dm lung bao gam cac ca dich thgc (rieng) tha lung va cac ca khong

dich thgc dm lung. Cac co lung dich thgc (muscles of back proper) (H.4.11) la cac co sau nam

canh cot sang (hay cq n8i tai cUa OA sang). Chung h9p nen mOt kOai co phirc tap di tir chau h6ng t6i xuong SQ va bao gam: ca dung sang (erector spinae); cac ca gai-ngang (spinotransversales) va cac ca ngang-gai; ccic ca gian gai (interspinales); cac ca gian ngang (intetransversarii). Co dung sang bao gm ca chau-sufm (that lung va ca), ca dai (nguc, c va din) va ca gai (nggc, c va diu). Cac co gai-ngang gam ca gai ct'au va co gal ca. Cac co ngang- gai gam cac ca nhrdu chan (that lung, nguc va ca), ca ban gai (nguc, ca va du) va ccic ca xoay (nggc va c6). Cac co gian gai va gian ngang ciing dirge chia thanh cac don that lung, nggc va ca.

Tac dvng cua cac co lung dich dux la ru8i, nghieng va xoay cot sang. Chung au do the nhanh sau cila thin kinh sang chi phai.

Cac cq lung khong dich thuc la cac ccr n8ng bao gam ca thang, ca lung rOng, ca ruing vai, ca tram, ca rang sau tren va ca rang sau du& Trix cac co rang sau. cac ca lung khong dich thgc du dã duge ma ta ding v6i ca chi teen. Ca rang sau tren (serratus posterior superior) tir mom gai cac d6t sang tir ca VI d6n nguc II di tai Mn xuong sun teen ding. Cu rang sau duai tir mom gai the dat sang tir nguc XI d6n that lung III di toi ban xuang suOn duoi cung.

4.2. Ctic ngwc (muscles of thorax) Cac co ngue bao gam cac co h8 hip va the co. van Ong xuang chi ten.

Cac cq h6 hip lam thay dal kich thuo.c eüa lang ngue (trong lüc tha). Co. quan tr9ng nhAt tha nhom nay la ca hoanh (dugc ma ta rieng a muc 4.4). NM:mg co h6 hip khac chi6m khoang na'm gala cac xuang warn va dugc x6p thanh ba l6p. 6 lap nong co 11 ca gian wow ngoai (external intercostal muscle), cac soi eüa chUng chay chech xuang clued va ra truac tir b clued xucmg suOn tren tai bo. teen xuang axon clued. Chung nang cac xuang mon trong lfic hit vao. O lop gift, co 11 ca gian swem trong (internal intercostal muscle). Cac sgi cüa chfing chay ch6ch xuang duai va ra sau duoi cUa xuang suOn tren tai bo. teen eüa xuang suon duâi. Chfing kdo cac xuang won lai gin nhau trong thi th6 ra gang sue, lam giam the duong kinh ben va truck - sau cüa lang nguc. B6 mach - thin kinh gian suan chia co gian suOn trong thanh hai lap; lop 0 trong (sau hcm) b6 mach - thin kinh duve g9i la ca gian won

24 Tai lieu on thi tuyen sinh nion:Giai phau — Sinh if)

trong cling. Lop co. sau chi c6 6 phAn duai 16ng nguc, bao gom ca ngang ngyc (transversus thoracis) di tir nüa dugi mat sau xucmg 1rc tai mat sau cac svn strZm tir thir III tgi thir VI, cac ca chi& swan (subcostales) tr b6 duai cac xuang su6n di tai b6 tren cüa xucmg su6n thir hai hoac thir ba phia do:h.

Cac ca ngtrc van &ling xuang chi ten (nhu co noc to, ca nggc be, co. dugi don, ca rang tnr6c) dugc mo tã ding vai co chi tren.

4.3. Ca thanh bung 4.3.1. Cac ca thanh byng trtroc-ben va ang bpi

Ca thanh bvng trugc-ben Tir Wong vao sau, thanh bvng trugc-ben dugc cu tao beri da, mac nong, cac co.,

mac ngang va philc mac. Cac cci bao gm ccr th jang byng tuft va ba ca rOng va det 6 ben, tinh tir nong vao sau la ca cheo byng ngoai, ca cheo byng trong va cci ngang byng.

Co. thing king tir xuang mu va khOp mu chay len barn vao cac sun suon tir V - VII va mom mUi kie'm xucmg

Cac ca rOng, clet dugc ggi ten dua vao hugng sgi ccr va vi tri:

- Cac sgi cüa cci cheo byng ngoai tit mat ngoai cac xuang sugn V — XII chay ch6ch xu6ng duai va vao trong tai dugng tang, xuang mu va mao chau;

- Cac sgi cüa ca cheo byng trong chay thing goc vgi cac sgi dm cci cheo bvng ngoai, di tir mao chau va nira ngoai day cha'ng ben tai xucmg mu, dugng tang va be dugi cac xtrang suem X - XII;

Cac sgi cua ca ngang byng chay ngang quanh thanh bvng, di tir 1/3 ngoai day chang ben, mao chau mac noc-that lung va mat trong 6 xuang suarn dugi tai xucrng mu va dueng trang. Khi chay tgi gAn b6 ngoai cci thang biting, miSi co (let cüa thanh bvng ben du lien tip vai mOt la can (gan det). Can dm cã ba co tip tvc chay tnrac hoac sau cci thang bvng a di vao dugng glib bvng va tao nen bao cci tiding byng vgi hai la truck va sau. O 3/4 tren thanh bvng trugc, la truac bao ca thing biting do can ca cheo bung ngoai va la tnrac can cci cheo bvng trong tao nen; la sau do can cci ngang bvng va la sau can cci cheo biting trong tao nen. O 1/4 dugi thanh biting trugc, can dm cã ba ca di throe ca thing bvng va tao nen la truck dm bao co, la sau bao cci thang bvng doan nay do mac ngang tao nen. Can cüa ba co dinh lin vgi nhau , va vgi can cüa ba cci ben d6i din tai duong gitta-truac d tao nen mOt duOng dan gan ggi la &rang trang. Dual-1g tang nam gifra hai ca thang bvng va trai dai tit mom müi ki6m xuang urc tgi khop mu.

Tac dvng cüa cac cci thanh bvng truck ben. Vai tinh chit nhu mOt nhOm co, cac cci cila thanh biting tnr6c ben bao v va gift cho cac tang bvng khong sa ra ngoai; gAp, nghieng ben va xoay ct s6ng; nen ep cac tang bung tong lfic tha ra gang sire; va tao ra ap lurc cAn thie't trong biting trong lüc dai tin, tieu tin va

Tai lieu on thi tuy'dn sinh mon:Giai phau — Sinh if) 25

sinh de.

ThAn kinh chi phi cac co. thanh byng truck ben. Nhiing nhanh ffr cac day thAn kinh N 7 - N 12, cac than kinh chau ha vi va ch4u ben chi phai cho co. thanh biting tnrac-ben.

Ong ben

Day chiing ben va 176 ben nong. Can co cite() biting ngoai c6 mOt ba Ar do flint gifra gai chau tnrac-tren va Cu mu. B6 nay cang cac sgi collagen tao nen clay chiing ben. PhAn gan co cheo byng ngoai barn vao than xtrang mu Oil cü mu tra vao) kitting lien tic ma bi xe thanh hai try, try ngoai sva try trong. Khe ha hinh tam gide gifla hai try dugc cac 4,1 gian try va cac sgi tir ch8 barn dm try ngoai quat len throng tang (day ch'ang phan chiu) vin trOn lai tao nen l ben nong.

Lim ben. Nhimg sgi duai ding dm co cheo byng trong va co ngang byng barn vao day chang ben: co cite° byng trong vao 1/2 ngoai, cci ngang byng vao 1/3 ngoai. Tir do cac sgi cüa hai co nay chay vao trong a ten day chang ben va hop nen liem ben. Lim ben \Tong xuang a sau 18 ben nong r'oi barn vao mao mu va lugc xtrong mu. Nhu vay, gifra hem ben va nira trong day chang ben CO mOt khe ha co chay chech xuang duai va vao trong, du trong cüa khe th6ng vi 18 ben nong, a tnrac khe la can co cheo byng ngoai, a sau la mac ngang. Tr8n mac ngang c6 mOt due:mg day len goi la clay cVang lien ho day chang nay c6 du ten lien tip vai throng cung, dAu duai dinh vao day chang ben 6 ngang mire vai du ngoai khe ha ca. Tir be/ ngoai dm day chang lien ha, mac ngang chiu xuang thanh mOt tüi di qua khe h co va 18 ben nong de xuang biu - boc quanh tinh hoan. Diem ma mac ngang bat du chiu xuang dugc goi la 16 ben seiu.

Khe ha co n6i teen dugc goi la Ong ben. Thanh phAn quanh 6ng la cac thanh, cac du 6ng la cac 18 ben. Nhu vay thanh truac la can co cite° byng ngoai thanh sau la mac ngang, thanh teen la liem ben va thanh duai la day chang ben. Ong ben la noi di qua dm thimg tinh & nam (chira iSng clan tinh) va day chang trOn a flu.

4.3.2. Cac ca thanh bung sou Thanh byng sau dugc tao nen bai c6t song, ca theit ling 16.n, cci chau va ca

vuong that lung. Ca that lteng-chOu da dugc mO tã 6 phAn co chi duai. 6 day chi mo ta co vuong that lung. Ca vuong that lu-ng (quadratus lumbarum) di tir phAn sau cUa mao chau tai ba dtrai xuong suan XII va mom ngang cac &it sang that lung tir I den IV.

4.4. Co hoanh Co hoanh (diaphagma) la mOt phi& co-xo cong hinh vôm ngan cach khoang

26 TN lieu on thi tuyen sinh mon:Giai philu — Sinh lj

ngtre vai khoang bung. Mat loi dm no hugng ye phia khoang nguc. Ca hoanh gam phan ca a xung quanh va phein gein ó giira. Tren co. hoanh có nhieu 18 a cac tang, mach va than kinh di qua„

Nguyen u57. Phan ca cUa ca hoanh dugc chia lam ba phan: won va theit lung; ba phan nay lan lugt barn vao mom mUi kie'm xuang ire, 6 xuang sugn dugi va cac dat sang that lung ten. Phan that lung gam hai trii vay quanh 16 clang mach chil va gam ca nhiing sgi barn vao cac day chang cung trong va ngoai.

Barn tan. Tir cac ch8 barn a ngoai vi, cac sgi cüa cci hoanh tap trung vao mat thin gan gifra g9i la trung tam On (centrum tendineum) - nai barn tan chung cüa the phan ca hoanh.

Cac 16 ca hoanh. Cac cu true chay qua lai gifra nggc va bung qua cac 18 dm co. hoanh:

Ló clang mgch chit nam tnrac cat sang va gifra hai tru. Day la nai di qua dm clang mach chi' va ting ngtrc.

L 76 thuc quern dim a tren, tnr6c va hai v phia trai 16 Ong mach ch6. Di qua 16 cO thgc quan va cac than than kinh X tuft va sau.

Lô tinh mach chit dim a trung tam gan.

4.5. Ctic caa hoanh chtju hong va day chtju 4.5.1. Cac ca cia hoanh chau hong

L8 dugi caa chau hong dugc day bang cci nang hau mon va ca ngji cut. Ca nang hau mon gam ba phan la ca mu-cut, ca mu- truc trang va ca chau-cut. Nhang ccr nay cang vgi cac ,mac phir 6 cac mt tren va dugi cUa chimg dugc chung la hoanh chau hong. Hoanh chau hong bi nieu ciao va 6ng hau mon xuyen qua, rieng a nit CO them am do xuyen qua.

Hoanh chau hong có tac dung nang der- va duy tri ,vi tri cüa cac tang chau hong; khang lai tinh trang tang áp luc trong 6 bung lüc dig ra gang sirc, ho, non, tieu tin, di tin; keo xuang ding ra tnrac sau tUe dai tin hoac sinh con; co khit cac 16 xuyen qua hoanh chau hong.

Co. nang hau mon do cac than kinh sang cang 2 - 4 chi phai; cci ng6i-cvt do cac than kinh cang 4 - 5 chi phi.

4.5.2. Cac ca ciia day chdu Day chau dim dual hoanh chau hong. Day la vimg hinh thoi di tir xuang mu

tnrac tgi xuang cut a sau va a gifra hai cU ngai. Duerng ké ngang qua hai CU ngai chia day chau thanh tam giac nieu dc et truck chira cac ca quan sinh dc ngoai va tam giac hau mon a sau chira 6ng hau mon. 0:5 trung tam day chau co mat khOi mo xa-ca goi la t14 clay chau, nai barn cUa nhieu cci day chau.

Cac ca day chau dugc x6p thanh 2 16p; lap nong va lOp sau. Cac ca cila lap

Tai lieu On thi tuye'n sinh mon:Giai ph au — Sinh lj 27

ming la ca ngang day chau nOng, ca hanh xap va cci nga i hang. Cac ca sau cüa day chau la ca ngang day chau sau va ca that nieu &Jo ngoai. Cac ca day chau sau va mac phir tren hai mat dm chung to nen hoanh nieu-dc. Cac cci dm hoanh nie'u-dvc h tra ti6u tie'rt va phong tinh nam). Co. that hau mon ngoai (dm tam giac halt man) bao quanh Ong hau mon va dinh chat \TM yang da bao quanh be( 6ng hau mon.

Cac ccc dm day chau dugc chi phi bâi nhanh day chew than kinh then, trir ca that hau man ngoai do than kinh song ding 4 va nhanh ttvc trang duai cUa than kinh then chi phi

5. Cfic co dm chi teen (muscle's of upper limb)

.. Theo tac ding, cac ca cila chi tren dugc xe'p theo cac nhom gay nen cac cir dOng cüa cac phan (don) chi ten: ca van Ong dai nguc, ca van &Ong canh tay ca van dOng cang tay, ca van dOng ban tay, va ng6n tay. Cac ca van dOng canh tay va cac ca van Ong ban tay-ngOn tay nam trong cac ngan (compartments) ca do cac xuang va mac giai Iran nen. Chi tren c6 cac nem truac va sau (ho4c gap va ruji) cüa canh tay va cac ngan &troy va sau (ho4c gap va ruji) cUa cang tay.

Ccic cci vin d'fng dai %Tv

Cac ca van dOng dai nguc la cac ca di tit xucmg trix (cot sang hoac lOng nggC) tai dai nguc. Du barn vao xuang true dm chung la nguyen u.)) (du cO dinh), dau barn vao dai nguc la barn tan. Cac ca van dOng dai nggc c6 vai tro cO dinh dai nggc, lam cho dai nguc tra thanh dim nguyen fry c6 dinh cua cac ca van &Ong canh tay, hoac lam tang tam cir Ong cüa canh tay. Cac cir dOng cüa xtrong vai la dang va khop (dim ra ngoai hoac vao trong), nang va ha, xoay len ten (dim goc duai xtrcmg vai ra ngoai) va xoay xming dtrai (dim gOc duai vao trong).

Co th6 chia cac ca van dOng dai nggc thanh hai nhom: nh6m nam a nguc (thuOc cac ca nggc) va nhom nam a lung (thuOc cac ca lung).

chi phOi than kinh, tAt ca cac ca van &Ong dai nguc do cac nhanh ben cfra dam riSi canh tay van &Ong (trir ca thang do than kinh phv va dam rOi c6 van Ong).

28 Tai lieu on thi tuyen sinh phau — Sinh lj

Co Nguyen fry Barn tan DOng tac

Nhom nim ii• ngtyc Co noc be (pectoralis minor)

Cac xuong sun III-V

Mom qua xuang vai

Ha va xoay xuang vai xuong duoi; nang cac xtrong won lfic hit vao ht sfrc khi xucmg vai dugc co djnh

Co clued den (subclavius)

Son suem va Xucmg sirtm I

Ranh duoi den cila xuang den

Ha va dua xuong don ra truoc; cti djnh dai nguc

Co rang truac (seratus anterior)

8 hoac 9 xuang stron tren

13ti trong va goc duOi xuong vai

Dpg xuang vai va xoay xuang vai len tren; nang xuang suen len khi xuang vai dugc cO djnh

Nhom 'tint 6' vai NI

lung Co thang (trapezius)mom

Duong gay tren cfra xuong chAm,

gai cfra tat ca cac dot song CO va nguc

1/3 ngoai ba. sau xuang don, m6m ding vai va gai vai

Cac sgi tren nang xuang vai va ru8i du; cac sgi gicra khdp xtrang vai; cac sgi duai ha xucmg vai; cac sgi ten va duai ding co xoay xucmg vai len tren

Co nang vai (levator scapulae)

M6m ngang dm btin hoac nam diit s6ng cO tren

Phan tren gai vai cua b6 trong xucmg vai

Nang xuang va xoay xucmg vai

Co tram lan (rhomboid major)

Mom gai cac &it sting noc 1I-V

Phan &raj gai vai cila bo. trong xtrang vai

Nang, khep va xoay xuang vai xuOng duai

Co tram be ( rhomboid minor)

M6m gai cac do't sOng CO VII va nguc I

PhAn tren gai vai cilia NI trong xucmg vai

Nang, khep va xoay xuang vai xuting clued

Cac ca van dOng canh tay la nhang co di ngang qua khop vai va cO dau barn tan (du di &Ong) barn vao xtrang canh tay. Trong str chin co di ngang qua khOp vai, chi co hai co CO du nguyen fry (dAu c djnh) barn vao xucmg troc (co nguc lan va co lung rOng - dugc goi la cac ccr trktc). Bay co con lai CO nguyen fry tir xtrcmg vai.

Cac co troc. Trong cac co troc, co noc lan la mOt co to, rOng, hinh quat che phü phAn teen cfra nguc. Co lung rOng la mOt co Ong hinh tam gide che phU \Tang phAn duai viing lung. NO ding vai co thang tram len cac co khac cfra virng lung va

Tc'zi lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh l. 29

vimg Co sau.

Cac ca fir xuang vai. CO bay ca di tir xuang vai den xucmg canh tay: cc delta, ca dtreri gal, cc tren gal, cc dfferi vai, cc tron be, co. &on Men va cc qug - canh

, • tay. cc (laid vai la mOt ca rOng hinh tam gide lap day 116 duai vai cüa xtrcmg vai va tao nen mOt ph'An thanh sau cüa nach. Cc tren gal va cc du.(ri gai la nhang ca nam trong cac h ding ten dm xuang vai. Ca &on be va cc tron lon la hai ca barn vao b6 ngoai xuang vai. Ca trOn lan a duai ca trOn be va gOp phAn tao nen thanh sau cüa nach. Ca qua - canh tay la mOt ca thuon dai chay doe thanh ngoai cUa nach. Ca delta la mOt ca day va khoe tram len khOp vai va tao nen i vai. Ca nay la vi tri thu6ng dung de tient bap. Cac sqi cüa .ca delta tir nhieu diem khac nhau cüa dai nguc chay xu6ng xuang canh tay nen mi3i nhOm sqi c6 the gay nen mOt cir dOng rieng caa canh tay.

Ca &col vai, cc tren gal, cc dual gal va cc tron be cO vai tro quan trong trong viec gift chic khop vai vi cac gan clet cüa chung dinh lien nhau de tao nen mOt vOng trOn gan hoan chinh bao quanh khop vai (dai xoay - rotator cuff).

TAI ca cac ca van dOng canh tay do cac nhanh dm darn r6i earth tay chi ph6i.

30 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Ghat phi& — Sinh lj

Ca gap cdc ng6n nong

Ca gan tay dai Ca gap ngon cai dai

Ca canh tay quay Dm quay

Nlyinh nông TK quay

Ca du& cO tay quay dai

Xizang quay

Ca dui co tay quay ngan

Ca clang ngOn cai clai

Ca dui chung ng6n tay

Dm gian co't sau va

nhanh Tk quay Vach lien xuang

Ca gap c tay tiv

TK try , Dm gian cot truac va nluinh Tk giaa TM 'fen Ca gap cac ngOn sau

Xuang try

Ca dui ngOn cai dai

Ca dui ngon cai ngan Ccr dual cO tay try

NGOA1

Ca ngera

Nhanh sau TK quay

Ca dui ngOn tay cai dai

:Ca dang ngOn tay cai dai

6z, dui ngon tay cai ngan

• '&,,xivml 4,\c"Naxt Cci duot ngOn tay tr6

Xtrang tiv

TK quay

11 Ca canh tay-quay

Ca dui c6 tay tr Ca dui c tay quay dai

Ca duOi c6 tay quay ngan

Ca dui ngOn tay fit Ca dui cac ngOn tay

:Ca clang ngOn tay cdi dai Ca dui ngOn tay cai ngan

Ca dui nein tay cai dai Ham gan dui

Ca gap A co tay trti

TRU&

Gan ca gap c tay quay

Ca dui ngon fit

SAU

Cat giCra cang tay

TRONG

Cac ca viing cing tay sau: A. Lop Wong B. Lap sau

Tai lieu on thi tuyjn sinh mon:Giai pliju — Sinh

31

Bang 4.2. Cac ca van &ling canh tay tai khop vai

Ca Nguyen uST Barn tan Dang tac

Cu tir xtrang true Ca nguc lan (pectoralis major) , Gam phan don, phan irc stroll va phan bvng

- PhAn don: 2/3 trong xuang dOn

_ PhAn ire sun: xuang t'rc va cac sun sum I-VI

- PhAn bi,ing: bao ca thang bi,mg

Mep ngoai ranh gian cii xuang canh tay (mao

ea lOn)

Khep va xoay trong canh tay tai khop vai, rieng phan den gap canh tay

Ca lung rOng (latissimus dorsi)

Mom gai cac dik sang tir N6 tai TL5, cac mao ding, 1/3 sau mao chau, ban xuang suen duai

Ra'nh gian cil xuang canh tay

Dui, khep va xoay trong canh tay tai khop vai; keo canh tay, xu6ng duoi va ra sau

Co tir xtrang vai Ca duoi vai (subscapularis)

H6 duai vai cila xuang vai

Cii be xuang canh tay

Xoay trong canh tay tai khop vai

32 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph& — Sinh lj

Ca Nguyen uST Barn tan DOng tac

Ca ten gai (supraspinatus)

HO tren gai dm 'arcing vai

Cu lan xuang canh tay

Giang canh tay tai khop vai

Ca dual. gai (infraspinatus)

HO &Rh gai cila xtrang vai

Cit lon xtrang canh tay

Xoay ngoai va kite') canh tay tai khop vai

Ca tr6n lon (teres major)

G6c duai xtrcmg vai Mep trong ranh gian dr (mao Cu be)

ru8i, khdp va xoay trong canh tay tai khOp vai

Ca trOn be (teres minor)

Phan duai ba ngoai xuang vai

CA lon 'arcing canh tay

Xoay ngoai, rutii va khdp canh tay tai khop vai

Ca qua canh tay. (coracobrachialis)

Mom qua xuang vai Ch ii n6i 1/3 tren va 1/3 giira mat trong than xuang canh tay

Gap va khep canh tay tai khop vai

Co Wing delta Ca delta (deltoid)

1/3 ngoai 136 truck xuang don (cac sgi tnrac); mom ding vai (cac sgi ngoai); gai vai (cac sgi sau)

LOi eft delta xuang canh tay

Tai khop vai: cac sgi ngodi dang canh tay, cac sgi trtrac gap va xoay trong canh tay, cac sai sau nioi va xoay ngodi canh tay

5.2. Cac co vin d'Ong ding tay tyi {chop khuj3u va cerc khop quay-try

Tai khop IchuSTu, cac xtrang cang tay CO th'e' gap va nr8i. Cac ca gap du nam vitng cánh tay trwac, trong nem cc gap (hay ngan tru-ac) cira earth tay, bao g4m cc

canh tay Y sau va cc nhi dau canh tay a nong. Cac co nay au do than kinh ca bi van Ong. Ca ruji cang tay la ca tam clau earth tay. Ca nay nam a vimg canh tay sau. trong ngan co ruji (hay ngan sou) cita earth tay, va dirge van Ong bai than kinh quay. CU dOng gap cang tay con dumc 118 trg bUi ca earth tay-quay, cir Ong

ca khuSiu. Duch day mo tá nhting ca gap va rui el-1111h.

Cac cc gap * Ca nhi clau canh toy (biceps brachii) c6 hai du nguyen ity barn vao xuang

vai: du dai vao cU tren 6 chao, du ngan vao m6m qua. NO barn tan vao 161 cit xuang quay.

* Ca can't tay (brachialis) di tir mitt tnrac xuang canh tay tai m6m vqt xuang trv

* Cc canh tay-quay (brachioradialis) di tir phan duai be)* ngoai xuang canh

Tai lieu on thi tuyen sinh - mon:Giat ph if/ 33

tay tai xuang quay (6 ngay ten mom tram). Ngoai gAp cang tay, ca nay con sap va ngira cang tay ye vi tri trung gian.

Cac ca rudi

* Co. tam ddu canh tay (triceps brachii) c6 ba du nguyen dAu dai vao Cu

clued chao xuang vai, cac dAu ngoai va trong vao mat sau xuang canh tay.

* Ca khufm (anconeus) di tir m6m ten 16i cu ngoai xuang canh tay ti m6m Ichuyu xuang trv.

Tai cac khop quay-try, cac cir d6ng cüa cang tay la sap va ngira. Cac co sap la ca sap' troll NIA ca sap vuong, ngira cang tay do ca ngica. Co. canh tay quay vera gAp vira ngira. Bo'n co nay la cac co dm yang cang tay.

* Ca sap' tron (pronator teres) di tir mom ten loi cu trong xucmg canh tay tai gicra mat ngoai xucmg quay. Ngoai sAp cang tay, co nay con gAp nhe cang tay.

* Ca sdp vuong (pronator quadratus) di tir phAn xa than xucmg quay tai 9

phan xa than xuang va chi CO tac ch,ing sap cang tay.

* Ca ngie a (supinator) di tir mom tren 16i cu trong 'along canh tay va mao co ngfra xuang try tai mat ngoai cUa ph'an ba tren xuang quay. 5.3. Ctic cging ban tay va ceic ngon tay

Trong 20 co dm cang tay, CO 15 co gay nen cac cfr d'Ong dm ban tay va cac ngon tay (5 co cOn lai IA cac co van &Ong cang tay dal dirge trinh bay 6 mvc 5.2). Chung dirge chia thanh hai nhom d6i Ichang nhau v Ong tac. Nham cac co gAp c6 biting co nam a yang cang tay tnrac, trong ngan trtrac (hay ngan ca gdp) cüa cang tay. Nh6m the co ru6i co bvng co nam a yang cang tay sau, trong ngan sau (hay ngan ca rugi). Nhin chung, cac co dm ca hai nhom CO dAu nguyen fly (du c6 dinh) barn vao cac xuang canh tay hoac cac xuang cang tay va dAu barn tan (dAu di &Ong) barn vao cac xuang c6 tay hoac nn xuang d6t ban tay (nu la co gAp ho4c rai dm ban tay) va xuang d6t ng6n tay (nu la co van d6ng ng6n tay).

Ngan co gAp duvc chia thanh phAn nong va philn sau. K dr ngoai vao trong, cac co gAp cüa phAn nong là ca gdp c tay quay, ca gan tay dai va co gdp cd tay try. Ca gdp cac ngan nong ding thuOc phAn nong nhung nam sau hcm ba co ke' tren. PhAn sau gm ca gdp nem cal dai nam ngoai và ca gap cac ngon sau nam trong.

Ngan co ruiSi cling c6 hai lap co. Cac co rai dm lap nong, tinh tü ngoai vao, la ca rugi cd tay quay dai, ca rugi c tay quay ngan, ca rugi cac nem, ca rugi ng6n it va ca ruoi cd tay try. Cac ca dm lap sau, cang tinh tr ngoai vao, la co giang ngon cal dai, ca rugi nem cal ngan, ca rugi nem cai dai va co rugi ngan tro.

,c6 tay, gan cOa cac co di xuong ban tay va ng6n tay dirge gift sat vao cac xtrcmg c6 tay bOi cac dai can day g9i là ham g 'an gdp va ham gall rug i.

34 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph au — Sinh if)

Ve chi ph& than kinh, cac co ru& do than kinh quay chi phoi, cac ca gAp do than kinh gifra chi ph& (tr* co gap c6 tay tnt va hai 1346 trong co gap cac ngOn sau do than kinh trp chi phi).

5.4. Ccic co' nOi tqi ctia ban tay

O ban tay CO hai loai co. Cac co ngoai lai la nhang cci ca nguyen uY 6. cang tay nhung gan cüa chimg chay xuOng barn tan a ng6n tay. Nhang co nay to ra cac cir d6ng manh nhung tiro so dm cac ngon tay. Cac co n6i tai cila ban tay la nhiing co CO nguyen uSi va barn tan trong pham vi ban tay. N1t6m co nay tao ra cac cir d6, ng yeti nhung tinh te va chinh xac cüa cac nem tay.

Cac co n6i tai dm ban tay du nam a gan tay va bao gm bOn nhOm: nhOm co mo cai, nhOm co mo At, nhOm ca giun 6 gan tay gifra va nhOm co gian c6t.

Nhom co mo cai gm bOn ca van dOng cho ngon tay cai la: co giang ngOn cai ngan, co di chieu ngOn cai, co. gap ngOn cai ngan va CO khep ngon cai.

NhOm co. mo üt gm ba co. van dOng ngOn tay üt la co. giang ng6n frt. co gap ngOn üt ngan va co clo'i chieu ng6n

Nh6m co. giun bao gm 4 co Co dau nguyen trY barn vao cac gan gAp cac ng6n sau.

Nhom co gian cot bao gm 4 ca gian cot gan tay va 4 ca gian cat mu tay nam giira cac xucmg dOt ban tay va barn vao mat huong vao khoang gian cOt cira cac xuang &it ban tay..

Cac co giun va CO gian cOt barn tan vao cac gan rutii \fa nen dOt gan ngOn tay nen nOi Chung chimg c6 tac thing giang va khdp cac ngOn tay, gap dOt gan va ruôi ci6t xa va dOt gifra CCia cac. ngOn tay (trir ngon cai).

ye chi ph& than kinh: CO cilia ban tay do than kinh gifra va than kinh trii van dOng. Than kinh gift van dOng ca giang ngon cal ngan, ca di chiiu ngon b6 'long ca gap' ngon cal ngan va cac ca giun I, II. Than kinh trii van dOng tat ca CC co. can lai.

6. Cac co. cila chi clued (muscles of lower limb) 6.1. Ccic co' vein ("Ong dài

DUi c6 cac cr dOng gap, ru8i, giang, khep va xOay ton tai khOp hong. Da sO cac co van dOng dUi c6 nguyen üy tai dai chau va barn tan tai xuang

Ur Ong gap dui chit yeu do ca thiit lung -chau gay nen. Co nay gm phan that lung barn vao cOt sOng that lung va phan chau barn vao 116 chau. Gan chung cüa chung barn tan vao mau chuyen nh6.

Cac ctr Ong rui, gia.ng va xoay ngoai diri do cac co nam a \rang m6ng gay nen. Cac co cfra \ding m6ng che phir cac mat sau va ngoai cUa khap hOng. Ba

TN lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau —Sinh ly• 35

ca lan nhAt cüa vung nay la ca mong lan, cc' mong nh0 va ca mong nho, ca ba du di tir mat ngoai xucmg canh chau tai mu chuye'n lan: ca m6ng nho a sau nhAt, ca mong nh6 a gift va ca mong 16n 6 nong nhAt, phñ len phAn sau ca m6ng nh6. Co. mong lan ni61 düi, ca mong nh6 va ca mong nho giang dui. Ca ming nh6 la vi tri thuan tin d tiem bap. Nhang ca nho, nam a sau, la nfrang ca xoay ngoai Chimg du di tir cac xuang cüa chau hong tai mu chuyen lan nen dugc ggi la cac cc' chdu hong-nuiu chuyen va bao gm: ca hinh qua le, cac ca bit trong va ngoai, cac ca sinh clai tren va du& va ca vuong diii. Cac cci vimg m6ng dugc cac nhanh thin kinh nho dm dam r6i cimg chi phoi.

Cac cci khep va xoay trong düi bao gm ca lwctc, ca khep clai, ca khep ca khep ion va ca thon, ca nam ca nay 611 di chkh tir xtrang mu tai xucrng

düi (trir cci thon barn tan vao xtrang chay) va nam trong nem trong (hay ngan ca khep) cUa vung düi. Ve thAn kinh, cac ca kite') dui do thin kinh bit van dOng, trir ca lugc va mOt phAn ca khep dai do thin kinh dui van dOng

TRUbC Ca thing dui

Ca rOng gift Vdch gian ca trong

Ca may

Tk hid?? Dm, Tm dlii

Dm dlii sou

Ca rOng trong

Ca r(Mg ngoai

Dai chdu chay

NGOAI Tm hidn Ian

Xtrang dlii Ca khdp dai

Vach gian ca ngoai

TRONG Ca thon

Ca khep ngin

khdp lern Dau ngan Du dai

Ca ban gan Ca nhi du dlii Tk nen

SAU

Thiet d ct ngang gala din Falai

6.2. Ccic ca vin &Ong cling chdn

Cang chan chi c6 cac cir Ong gAp va ru6i tai kh6p g6i. Nhfing ccr gay nen cac dOng nay c6 bung ca nam 6 dui.

Cac cci ru6'i cang chan nam a \rang düi trugc, bao gm ca tie ciciu diii va ca may. Ca tir dau düi gm ca tVang did barn vao gai chau trugc-duai va cac cci r.ong ngoai, gifra NIA trong barn vao xuang dui. Gan chung cüa btm du cci vay quanh xuang bath che truac khi de'n barn tan vao 16i cü chay.

Cac cci gAp did nam a vimg düi sau, bao gm cc' ban gan, ca ban mang

36 Tai lieu on thi tuyA sinh mon:Giai phau - Sinh If)

Ca ban mang

va ca nhi dju diti. Ca ba ca nay du di tir 1,1 ng6i tai du tren eüa cac xuang cing chan nen &roc goi la c6c ca ngji-c -ang.

Thin kinh chi ph6i cac ca ru& cang chan la thin kinh düi, cho cac ca gap cing chan la thin kinh ng6i.

TRU&

Ca chay trirac Ca dui ngon chan cái dai I Dm chay fru&

Ca dui cac ngOn chan dai va Tk mac sdu

NGOAI

Vcich gian truov

Ca mac dai

Ca mac ngan

Vach gian co. sau

Xizang mac

Mac cling chcin

Xurrng club, Mang gian cot

Tm hidn 16m, Tk hidn

Ca chay say

Ca Op cac ngOn chan dai

Dm mac

Tk bi bap chein ngodi

Tk mac n6ng •?"404 ".. .41 .#

Af‘ P- 11, 447(PAII

v.iip e A .04455 i A\ V AV 0

\*Ki iii, t p I 4' AV Gfel °. 1

ofireoVra.-,,, ."

61 `, 1, kW', go 4, 0 0

• le Dm, Tk chay sau

Ca gap ngOn chan cal dai

Mgc cang chan

Gan ca gan chan

Ca bvng chan (bvng trong)

SAU

Vcich gian co. ngang

Ca deo Ca bvng chan (biting ngoai) Tk bi beip chdn trong

Trn hien be Nh6nh nôi mac cda Tk bi &asp chein ngoai

TRONG

Thiet d6 eat ngang gifra cing chan trai

6.3. Ctic co Win dring ban chan va cdc ngon chan

Cac ccr van dOng ban chan va cac ngOn chan du c6 byng ca .nAm a can chan Chung nAm trong ba ngan ccc dm cang chan: nem truac (hay ngiin rue) ngan ngoai (hay nga- n mac) va ngan sau (hay ngan gap' ).

Ngan truck chira ca chay trithc, ca ruji cac ng6n ch.:2n dài, ca ruji ng6n chan cal dal va ca mac ba. DAu c6 dinh cüa chimg barn vao xuang chay hoc xuang mac, diu di dang vao cac xuang c6 chan hoc nn xuang d6t ban chan (nu van dOng ban chan) va cac xtrcmg d6t ngon chan (net' van d6ng ngon chan) Chirc nang cüa cac ca nay la gap mu chan tai khap c6 chan va rui cac ngon chan Chang duoc van dang bai cac nhanh dm thin kinh mac sau. O \rang c chan gan oda cac ca ngan truac chay duai cac helm gân ruji tren va du&

Ngan ngoai chira ca mac dai va ca mac nedn. Cac ca mac c6 diu c dinh barn vao xtrang mac, c6 gan di sau mAt cá ngoai vao ban chan a barn vao xtrang

Teti lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phitu Sinh 37

d6t ban I (co mac dap va xucmg d6t ban V (co mac ngan). Chi:mg là nhang co c6 tac Ong gap gan chan va nghieng ngoai ban chan, cá hai co do than kinh mac nong vdn dOng.

Cac co dm ngan sau cang chan xep thanh hai lap n6ng va sau. L6p nong chU yeti do co co tam clau to nen. Co tam du do co byng chan (vai hai du trong va ngoai) \fa co dep tdo nen. Hai du co br,ing chan barn vao hai 16i cau xuang dUi, co dep barn vao xucrng chay va xtrcmg mac. Gan chung cUa co tam du - .0 la gan got - barn tan vao mdt sau xuang got. Nhom co sau bao gm co chay sou, ca gap cac nem chan dai va cc" gap ngon chan cal dai. Cac ca nay cO du c6 dinh barn vao xuong chay hodc 'arcing mac, cO gan di sau mat ca ngoai vao gan chan de barn t'dn vao cac xuang c6 chan va nn xtrang d6t ban chan (co chay sau) hodc cac xuang d6t nem chan (co gap ngOn chan). Co tam dau co tac dvng gap cang chan va ban chart, co chay sau gap va nghieng ban chan vao trong, hai co gap ngon dugc 0 ten theo d6ng tac. Toan b6 cac co CU ngan sau cang chan sau do than kinh chay van d6ng.

6.4 Cdc ca n3i toi cria ban chan Ca 6 mu cha'n. Mu chan chi CO mOt CO, co ruai cac nem chan ngan, va

co nay tuang d6i it quan trong.

Cac co ô gan chan &roc xep thanh ban lop.

Lap ca Tieing g6m ba co, tinh tr trong ra ngoai, la: ca gigng nem cal, cct gap cac ngon chan ngan va ca gigng ng6n tht. Ca ba co nay hop thanh m6t nhom (long vai tr6 gift virng cac vOm gan chan va duy tri d6 16m CUa gan chan.

Lop ca giira gem hai co la co vuong gan chart va cac ca giun.

Lap ca sau bao gem cac co ngan cUa ngOn cai va ngOn co gap ngon cai ngan, co kite]) ngon cai, co gAp ngOn Ut ngan.

Lop ca gian cat gm ba co gian c6t gan chan va b6n co gian c6t mu chan.

Ve chi ph& than kinh dm co gan chan, co ddng ngOn cai, co gap ngan ngOn cai va co giun I do than kinh gan chan trong van d6ng, tAt ca cac co c6n lai do than kinh gan chan ngoai vdn dOng.

38 Tai lieu on thi tuyin sinh mon:Giai phitu — Sinh lj

CHO:NG 3 GIAI PHAU H TIM MACH

MiJC TIEU MO tit chivy hinh the vet cju tao dal cwang ctia tim; throng di - lien quan va sw

phan nhanh cza cac mach mau/mach bach huyet chinh ciia ca the Gpi ding thrac ten ciia cac chi tilt giai phju chinh tren cac phwang tin thwc

hanh giai phau h tim - mach.

He tim mach bao gm tim v6n thing vai trô nhu met cai barn, va cac mach mau d'e mau tun hoan qua do. Ngoai h tun hoan mau, h tim - mach con gm cã h bach huyet bao gm cac mach bach huyet va cac hach bach huyet - nai ma bach huyet chay qua. Hai he nay thong vai nhau va ding dam nhiem chirc nang van chuyen cac chit trong ca the. 1. Doi cm:mg v mach mau 1.1. au Igo cüa thanh mach mill

Thanh cila mach mau do ba lop ao tao nen: do trong, do gifra va áo ngoai. o trong hay l6p ruji mac dugc tao bed met lap thugng me vay (g9i la nOi me)) nam tren met mang day. Ni mO la met lap th bao lien tvc lot m'at trong cüa tim va tAt ca cac mach mau. Aogi a thuemg la lOp day that do cac sgi trun va cac sgi ca tan tao nen. Cac sgi trun lam cho mach mau CO tinh dan hi. ngoai chü yeu do mo xa tao nen. Cac sgi giao cam dm than kinh tu clul chi phi ca tram dia mach mau. Sr hung phin than kinh giao cam se kich thich ca tan co, lam cho long mach mau hcp lai. Tinh tang giam &rang kinh long mach mau dugc g9i la Sy' co mach. Trai lai, khi ire che than kinh giao cam, cac sgi ca tan gian ra. Tinh tang &Ong kinh lOng mach tang len dugc g9i la sr gian mach. Han ntra, khi met deng mach hay tieu dOng mach bi ton thucmg, ca tan cüa thanh mach co, dan den tinh tang co that mach. Su co mach nay han che mau chay qua mach bi t6n thtrang va lam giam mat mau net' mach mau do thuec a(' nho.

1.2. Cdc loai mach mdu va dc diim cu tao cda drag logi Cfic looi moch mau. Cac mach mau dan mau tr tim den cac mO la cac dejng

mach. Tren dung di bed cac me, deng mach chia nhanh nho d'an, tir cac deng mach ca. lem den cac dOng mach co. vira r6i den cac tieu d'Ong mach. Tieu deng mach chia thanh cac mao mach. Tir mo tra v tim, mau di qua cac mach mau c6 duemg kinh lem din g9i la cac tinh mach: diu tien la cac tieu tinh mach, tip den la cac tinh mach I6n hcm va cu6i ding la cac tinh mach chir.

Dc diem ciu too ctia tirng looi moch man DOng mach va tilu dOng mach. Thanh Ong mach c6 them cac la trun trong va

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai pau Sinh 39

ngoai nam xen glib ba lap do. Lucmg sgi trun va sgi co tran a do gitra bin di theo kich thuac dOng mach. Ao gicra cüa cac d6ng mach c6" lan c6 nhiEu sgi trun han sgi co trcm nen cac dOng mach c lan dugc goi la cac d:ong mach clan hat; sire dan hi cüa thanh mach giitp day mau v phia tnrac litc tam that gian. Ao gift cüa cac dOng mach cer' vira c6 nhiEu sgi co trail han sgi trun nen chung dugc goi la cac cleing mgch ca; cac d6ng mach nay c6 vai trO phan phi mau dEn cac co quan va cac phan co thE nen cling dugc g9i la cac cl:Ong mach phan phi. Ao gifra cüa cac lieu d6ng mach hau nhu hoan toan do co tran tao nen. Nh6 ca tran, cac d6ng mach co va tiu dOng mach co kha nang diEu chinh lugng mau chay qua mach.

Ccic mao mock. Cac mao mach la nlyang vi mach n6i cac tiEu d6ng mach va cac tiEu firth mach. Mao mach cho phep sir trao di chat dinh du6'ng va chat can ba gifra mau va cac tE bao cüa m6 qua dich kë c6 thE xay ra. Thanh mao mach chi do m6t lap

bao biEu mo (nOi mac) va mOt mang day tao nen, khong c6 cac lap do gifra va trong, mOt chat nao dO tr mau chi can di qua mOt lap t bao la tai dtrgc dich Ice \fa cac te bao cüa mo. Tuy nhien, cac te bao mau va cac chat c6 phan tir' lan han nhu protein huyEt tuang thi thuemg kh6ng qua dirge thanh mao mach. Map mach clang xoang r6ng han cac mao mach binh thtremg. Ngoai viEc mang day yang mat hoc khong hoan chinh, mao mach dang xoang c6 khe gifra cac tE bao n6i mo r6ng ban, cho phep cac protein va cac tE bao mau di tir mo vao clang mau.

Ccic filth mgch. Thanh firth mach clang c6 ba lap do nhtr d6ng mach nhtmg mong hon thanh dOng mach vi lap do giira c6 it sgi trun va sgi co trcm hon. Thanh tinh• mach khong c6 cac lá trun ngoai va trong nhu d6ng mach. Khi bi dirt thi tinh mach xep xuong trong khi a &Ong mach thi miEng dirt van ma. Mt s filth mach c6 van dE giüp cho mau chay vE tim bang each ngan khong cho mau chay ngugc lai. Van dugc tao nen bai m6t nEp gap dm n6i m6, dugc tang cueing bed mo lien kit. Van c6 hinh ban khuyen vai mat l'Om huang v tim.

Xoang tinh mach la m6t tinh mach c6 thanh m6ng bang n6i mo ma Bong c6 co trcm d thay di dtremg kinh. Lap do gift va lap do ngoai cUa xoang firth mach dugc thay thE bang mo lien kEt. Cac xoang tinh mach mang cimg di trong mang nao cimg la vi du din hinh v xoang tinh mach. 1.3. Ccic hIp nai

Hau ht cac vimg co thE nhan dugc sr cap mau dEn tir tren m6t &Ong mach. Nhanh mach lien kEt cac nhanh cüa hai hay nhiEu d6ng mach cap mau cho ding m'Ot \Tang co the clinic goi la mach no' i. Nhang mach n6i gifta cac Ong mach dem lai cac con duemg thay thEd mau di tai m6t mo hay co quan. Nu dOng mau trong m6t d6ng mach bi ngirng chay khi cir d6ng birth thuOng dm co thE op vao mach do hoc nEu mach dO bi tac hay dirt, tuan hoan tai phan ca thE do mach nay nuoi duang co thE van dugc duy tri nh6 cac mach n6i. Sir Wan hoan mau qua m6t nhanh mach n6i a thay thE cho m6t con dueng clan mau binh thuong dugc goi la tudn hoan ben. Cac tier) n6i cUng cO the xay ra Oita cac firth mach. Nhiing d6ng mach kh6ng tip n6i vai cac &Ong

40 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phju — Sinh

mach khac ducfc g9i la cac dOng mach tan. Khi &Ong mach tan bi tac, yang mo do no cAp mau së chet vi khong CO cAp mau thay the.

2. Tim

2.1. Vi 1r4 hinh tha ngoai va lien quan Tim la mOt carng c6 hinh non, Ong khoang 250 gram i nit va 300 gram a

nam. Tim nam ngay ten ca hoanh, gifra hai phi. Khoang 2/3 tim nam ve ben trai

throng gifra. Neu hinh dung tim nhu mOt hinh non thi no gm mOt day, mOt dinh va cac mat nam gifra day va dinh: mat tnrac, mat duai va cac mat huang v phia hai phi phai va trai.

Dinh tim huang ra truck, xu6ng duai va sang trai, nam ngay sau thanh noc trai; n6 a ngang miirc khoang gian wan 5 va cach throng gift khoang 9 cm.

Day tim huang ra sau, len tren va sang phai va gm hai phAn: phAn huang sang phai (thuOc tam nhi phai) lien quan vai phi phai, phAn htrang ra sau (thuOc tam nhi &ái) lien quan. \fed tiwc quart va dOng mach chil xu6ng; sau thvc quan va Ong mach chil la cOt s6ng.

Mat truac a ngay sau xtrcmg ire va cac xtrang stdyn. Mat du& nam ten gAn trung tam dm co. hoanh. Mat phdi phai va mat phdi trai la cac mat tim tier, xfic vai mat trung thAt cüa hai

phi. Tren be mat tim ta nhan thAy cac mach mau nuoi tim di trong cac ranh ngan

each cac bung tim. Cac ranh phan cach cac bluing tim gm reinh vanh ngan each cac tam nhi vai cac tam thAt, ranh gian thdt truac va ranh gian thdt sau ngan each cac tam that. Cac mach mau lan di vao va di ra khoi tim bao gm: cac tinh mach chU tren va dual de) ve tam nlif phai, bein tinh mach phi d v'e tam nlif trai, ciOng mach chi va clOng mach phi tir cac tam thAt di ra.

2.2. Hinh the trong ciia tim Tim cluvc ngan ra thanh b6n bung. Hai bung a tren la cac tam nhi phai va

trai, hai bung a clued la cac tam that phai va trai. Cac tam nhi duvc nga'n each vai nhau bâi vach gian nhr. Vach gian that, gm phan mang mong va phdn ca day ngan each hai tam thAt. Cac tam nhi va tam thAt ding ben th6ng vai nhau qua cac l8 nhi thAt. thcit phai dtrac day bang van nhr thdt phai gm ba la van. Van nay chi cho phdp mau chay tir tam ilia phai xtuing tam thAt phai. Lo nhi - thdt trai duvc day bang van nhi - thAt trai gm hai la van. Van nay ngan khong cho mau lir tam thAt trai chay ngtrac len tam nhi trai.

Tren thanh m8i tam nhi c6 l8d vao cüa cac tinh mach. 6 thanh tam nhi phai ca l8 d6 vao cüa tinh mach chi' tren, tinh mach chil duai va xoang tinh mach vanh. thanh tam nhi trai ca 18 cf6 caa bo'n firth mach phi. Mi tam &IT ca mOt phan phinh

Tai lieu on thi tuyjn sinh mon:Giai ph au — Sinh if) 41 .

Tam nhi trdi

Van hai Ia van nhi-that trap

Tam that trdi

Day chang

Vdch lien that

Van ba là (van nlic-that phai)

Tam that phai

Tam nlif phai

H3.3 So' de hinh the trong cüa tim Ca gai la mOt loai cua c6t c , m6t dau dm co gai dinh vao tam that, con dau kia c6 nhang thing gan ching vao van tim. Cdc thing gan gift cdc van kh8ng bi tut ngtror len tam nlif 6 thi tam thu.

rOng g9i la tieu nht.

1\48i tam that c6 m6t 18 thong ra mOt d6ng mach km. Tam that phai c6 18 th6ng ra than d6ng mach phi, tam that trai c6 18 thong ra d6ng mach chit. NW:1.'11g van day hai 18 nay 1An lugt c6 ten la van than clOng mgch phai va van tiOng mach chit. M8i van nay du c6 ba la (hay van nho) hinh ban nguyet ma mat lOm huang.ve d6ng mach a ngan khemg cho mau tir d6ng mach chay v tim trong luc tim gian (tam trucrng). Vi phai tOng mau vao cac d6ng mach c6 ap luc cao, thanh cac tam that day hcm thanh cac tam nhi nhieu. Teen thanh mi tam that con c6 nhitng m6m lOi goi la cac ca nhil. CO nhang thirng gan di tir mat duai cac la van dm van nhi - that tai cac ca nhi. ChUng c6 tac dung gift cho cac.van khong bi tut len tam nhi khi tam that bop.

2.3. au tgo cüa tim Tim dugc cau tao bai ba lop ma: ngoai tam mac, co tim va n6i tam mac. Ngoai tam mac Ngoai tam mac bao gam ngoai tam mgc sqi a ngoai va ngogi tam mgc thanh

mgc a trong. Ngogi trim mgc sØ la m6t bao xo dai va chun gian. NO gi6ng nhu la m6t cai tüi

ma mieng tui a phia ten lien tip vai do ngoai cUa cac mach mau di vao va ra khoi tim. Ngoai tam mac sgi nga'n can su,gia'n to qua mire tim, bao ve va gift cho tim nam dung vi tri no trong trung that.

Ngogi tam mgc thanh mgc la mOt mang thanh mac gm hai la lien tip nhau: la ngoai la la thanh dinh vao mat trong ngoai tam mac sgi, la trong la La king dinh chat vao co. tim. Khoang gift hai la g9i la d ngogi tam mgc. Binh thuang lá thanh áp sat vao la tang va chi c6 m6t lap thanh dich m6ng a gifta chung. Nhu vay, 6 ngoai tam mac chi la mOt khoang tim tang. Mich trong 6 ngoai tam mac gibp cho hai la tnrgt len nhau de" dang khi tim dap.

42 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh lj)

Co tim Ca tim tao nen hAu het di) day cüa tim va dam nhan chlk nang co bop cüa tim.

Mac dü no c6 nhiing van ngang giong nhu ca van, ca tim la ca hoat dOng khong theo mu6n gi6ng nhu Ca trail. M8i sgi ca (te bdo) c6 mOt than va mOt hoc nhieu nhanh.

Cac dAu \fa nhanh cUa mi te' bdo nam sat vai the dAu và nhanh dm nhiing te' bao lan can. Khi thin dtrai kinh hien vi, nhting "khop" hay dia xen gifea nay tong gi6ng nhu nhting &rang ddy hcrn, t6i han so yen cac van ngang thong thuOng. Su .sa'p• xep nay ldm cho ca tim c6 hinh dang nhu la mOt phien ca han là mOt tap hgp cac sgi ca rieng le. Vi du cac sgi ca lien tip vai nhau, mi sgi ca khong can co sr phan pht'•i than kinh rieng. Khi mOt xung dOng co that dugc khai phat, no se Ian tod tir th bao nay sang te' bdo khac tren toan 1)0 "phi& ca".

Ca tim ddy that a dinh va mong dAn v phia nen. Nhang sgi ca hinh cung cüa cac tam nhi va cac tam that bam vdo nhiing yang mo xa vay quanh cac that nhi - that và cac 18 Ong mach. Cac yang xa nay ding ngan the ca cÜa tam nhi voi ca tha tam that. Vi vay, khi mOt song co that truyen qua ca tam nhi, no chi CO the lan toi the tam that qua he th6ng dan truyen.

Ni tam m#c Ni tam mac la mOt lOp te' bao nOi mo mong, nhan, bong lOt cac bung tim va

che phi" cac la van tim. N6 lien tip vai nOi mac dm cac mach mau iOn th6ng vai tim.

2.4. Sr cap mitt cho tim Tim dugc cap mau bOi cac Ong mach vanh phai va trai. Day la nhiing nhanh

dAu tien tach ra tir &Ong mach chu len 0 ngay sau van dOng mach chil.DOng mach vanh trai di mOt (loan ngan gifra tieu nhi" trai va than Ong mach ph6i r6i Chia thanh nhanh gian thjt fru& va nhanh mi. Nhanh gian that tusk di trong ranh gian that truck va phan nhanh vao thanh cila Ca hai tam that. Nhanh mi" di sang trai trong rành vanh va cap mau cho tam nhi vd tam that trai.

DOng mach vanh phai di trong nra phai cUa ranh vanh r6i tan cang bang nhanh gian thjt sau di trong ranh gian that sau. Tnigc khi tan ding no tach ra cac nhanh cap mau cho tam nhi va tam that phai. Nhanh gian that sau cap mau cho mat sau cUa hai tam that.

Mau tir cac tinh mach tha tim 6 v6' xoang vanh r6i 6 vdo tam niff phai. Mt s6 nhanh tinh mach nho d6 thang vdo the bung tim.

2.5. Ire th6ng dan truy'dn cáa tim Tim co mOt h th6ng nOi tai ma nhei dO ca tim dugc kich thich a co ma khong

cAn sir chi phi thAn kith tr nao. Tuy nhien, he tilting nOi tai dO co the dugc kich thich hoac bi kim ham bgi cac xung Ong thAn kith khoi phat tir nao, va bOi mOt vdi hormon. CO khoang 1% cac sgi ca tim dã dugc bit hoa thanh nhang tI bao tu ph& nhip trong lüc phat trien ph8i. Chung dugc t6 chirc thanh mOt h'e th6ng khgi phat va

Ted lieu On thi tuyn sinh inon:Gied pau Sinh 43

clan cac xung dOng co that tren ca tim. H th6ng (fan truyen nay dam bao cho cac bung tim co bop mOt cach CO phi hqp d ci,t dugc hieu qua ham mau cao nhat. Cac phAn hop nen he th6ng clan tniyen bao gm cac nut_ va b6.

Ntit xoang .nhi. Day la mOt kh6i nho cac t6 bao tu Oat fillip nam trong thanh tam niff phai, O ngay du6i 1 d vao cüa finh mach chil tren. Nut xoang nhi duqc goi la "nut tgo nhip" vi no khoi phat the xung Ong ca t6c dO nhanh han so vai cac te bao tu phat nhip khac (90-100 tan/phut).

Nut nhi - that. Nut nhi - that nam trong vach gian nhi, ngay truac lô xoang vanh. Binh them& nut nlif that &rye kich thich bâi xung Ong co that lan toa doe the sai ca tam nhi. Tuy nhien, chinh nut nhi that cling c6 kha na'ng tly khai pith cac xung dOng co that, nhung a the dO cham han so vai nut xoang nhi.

Bó nhi - that. B6 nay la mOt kh6i te' bao tu phat nhip lien tip voi nut nhT - that. N6 xuyen qua kh6i yang sçli ngan each cac tam nhi va cac tam that a di tir tam nhl xung tam that. Tai be' tren cüa phAn ca vach gian that, n6 chia thanh bó phai va bó trai. Cac 1)6 nay tiep tuc di xu6ng v phia dinh tim ten hai mat cila vach gian that va chia thanh cac nhanh duai n.6i tam mac. Cac nhanh nay dan truyen xung Ong truac he't tai dinh cüa cac tam that rOi xung dOng lan ngugc ttr dinh tam that len ten tai phAn con lai cila tam that. Do kh6i yang xa ngan cach ca tam nlif va ca tam that dOng vai to. nhu mOt tam each din, nut nhT - that la phuang tin duy nhat clan tniyen xung Ong (ma ban chat la din th6 hoat &Ong) tix tam nhi xueing tam that.

2.6. Sir chi ph& than kinh cho tim Them vao sr kich thich nOi tai cua ca tim dugc mo ta nhu tren, tim cOn chiu sir

tac &Ong cüa cac thAn kinh xuat phat tir trung tam tim mach a hanh nao. Xung Ong dieu hoa tr tning tam nay di tai tim qua cac thAn kinh giao cam va dói giao cam cila

thAn kinh Cac than kinh lang thang (di giao cam) lam giam nhip va lue bap cUa tim. Cac thAn kinh giao cam lam tang nhip tim va 1IJC bap cüa tim. Adrenalin mOt

hormon do tily thugng than tie't ra, ca tac dung gi6ng nhu kich thich giao cam. T6e (10 ma & da tim dap la k6t qua dm sly can bang tao dugc glib cac tac dOng giao cam va d6i giao cam. Hoat dOng cüa tim thuang giam khi nghi va tang khi gang sire hay bi kich dOng va trong lue the tich mau bi giam.

3. Tuan hoin h'e'thông TuAn hoan he' th6ng la mOt yang tuAn hoan khep kin trong dO mau giau oxy va

chat dinh duang tir tam that trai dirge dOng mach chit va cac nhanh dm n6 mang tai khap ca the, rOi mau khir oxy duac the tinh mach chil ten va duOi dua ve tam nhi phai.

3.1. D'Ong mgch chti

44 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph au — Sinh lf)

DOng mach chu xuat pith tir 18 dOng mach chi' cua tam that trai va tir day dOng mach di theo cac doan sau:

- Luc clAu dOng mach di len ten, sang phai va hai ra truck tai ngang mire goc irc. Doan nay cua Ong mach có ten la Ong mach chit len.

- Tip do dOng mach chili huang len tren, ra sau va sang trai r6i cong xu6ng clued tai ngang mirc dia gian d6t s6ng gifra cac d6t s6ng noc 4 va 5. Doan u6n cong nay dm &ling mach chili ran lugt. di a fru& rOi a ben trai khi quan va c6 ten la cung dOng mach chir. Cung dOng mach chi' tach ra ba nhanh cap mau cho du cO va chi tren.

- Tir dia gian cac d6t s6ng ngisc 4 va 5, dOng mach chir di xu6ng va cO ten la Ong mach chfr xu6ng. DOng mach chu xu6ng di xuong qua nmic va bung nen dugc chia thanh hai doan:

+ Doan ngtrc, di tir ch8 tip vai cung dOng mach chil tai 18 &Ong mach chil cua ccr hoanh, dugc g9i la clOng mach chit ngtfc. Doan nggc tach ra nhio&'u nhanh cho thanh ngtrc va cac tang nguc.

+ Doan bung, di tit' 18 dOng mach chir cUa ca hoanh tai ch8 chia thanh cac &Ong mach chau chung a ngang d6t s6ng that lung 4, dugc ggi la dOng mach chit bung. Doan nay tach ra cac nhanh cho cac tang bung va thanh bting. Cac Ong mach chau chung cap mau cho chau h6ng va chi duai.

3.2. D'Ong mach chit len va sr clip mtiu cho tim (xem myc 2.4) 3.3. Ccic nhcinh Ifr cung ding mqch cha va ccic yang clwqc cap matt

CO ba Ong mach lan tach ra tIr mat tren cUa cung dOng mach chit: than canh tay - du, dOng mach canh chung trai va &Ong mgch dual don trai. Than canh tay - du di ch6ch len tren va Sang phai tâi sau khOp irc - dOn phai thi chia ra thanh Ong mach canh chung ph& va clOng mach dwoi don phai. Cac dOng mach canh chung va clued don cO cach phan nhanh gi6ng nhau a hai ben: Ong mach canh chung cap mau cho dAu va cO, dOng mach &raj don cap mau chü y6u cho chi ten.

3.3.1. DOng mach dual don va các clOng mach cita chi tr'en Tfr cung dOng mach chir, &Ong mach clued don trai chay len mOt doan ngan

trong nguc tai nn cO (Or sau khOp ic - don trai) thi tier) tvc di a nn 63' gi6ng Ong mach dux% den phai. O nn c6, dOng mach clued don chay len ten, ra ngoai rOi xu6ng duai a sau xuang don theo mOt &rang cong 16m xu6ng duai. Khi tai sau dim gift xuong don, no di vao nach r8i dOi ten thanh clOng mach nach.

Khi di Cr nn c6, Ong mach duoi don tach ra hai nhanh lan: clOng mach dat- sang va dOng mach rofc trong. DOng mach d6t sang chay len qua cac 18 mom ngang

sking cO ten ding rOi chui vao SQ qua 18 lan cüa xuang chain. NO tham gia cap mau cho nao va tüy gai. DOng mach nguc trong cap man ,cho thanh nguc va thanh

DOng mach duai den con tach ra mOt s6 nhanh khac cap mau cho cO va vai.

Tai lieu on thi tuyen sinh rnon:Giai philu Sinh l 45

DOng mach naCh chay tip theo d6ng mach dtrai don qua nach. NO di sau cac co ngyc va khi ti b duai co ngyc lan thi di ten thanh d'Ong mach card? tay. Luc di qua nach dOng mach nach tach ra cac nhanh ben phan phi vao thanh ngyc va yang vai.

Deing mach canh tay la sir tip tic cUa dOng mach nach. N6 di xu6ng d9c sau ba trong ca nhi du r6i di tnrac khuS/u va a khoang 3cm clued nep gdp khuS/u, n6 chia thanh clOng mgch quay va ctong mach try. Nhin chung d6ng mach canh tay di'nong va ta d dang sa thy hoc nghe &roc mach dap cila n6 khi do huyet ap. Nhanh ben lan nhdt cUa dOng mach canh tay la &Ong mach canh tay sau. Nhanh nay eh mau cho \ding canh tay sau.

• DOng mach quay di xu6ng d9c ba ngoai cang tay r6i qua c6 tay vao ban tay. ngay tren c6 tay, no nam ming dtrai da, tnrac miring quay, va c6 the sa thay mach dap cila n6. Day chinh la .c11.6 bat mach quay. d c6 tay, dOng mach quay -yang tir mat trtrac ra mat sau c6 tay r6i di gifra cac xtrang d6t ban tay nit& va nhi d vao gan ban tay.

Di)ng mach try di xu6ng doc ba trong cang tay r6i qua mat truck c6 tay vao gan tay. O gan tay, cac •nhanh cUa dOng mach quay va dOng mach try tip n6i nhau d tao thanh cung gan tay Wong \fa cung gan tay seat.

Cung gan tay 'long . dtrac hinh thanh chit yeti bâi dOng Mach try ding vai sir tham gia cüa mOt nhanh tir &Ong mach quay. Cung nay tach ra cac clOng mach gan ngon tay chung. Mi d6ng mach nay lai tach ra thanh hai Ong mgch gan ngon tay rieng di vao cac ngon tay.

Cung gan tay sau &roc hinh thanh chit' yu bâi dOng mach quay ding vai sr tham gia cüa m6t nhanh tr d6ng mach try. Cung sau tach ra cac d6ng mach vao ng6n cai va be( ngoai ngon tro, va cac cl 'Ong mach gan 61 at ban tay. Cac dOng gan d6t ban tay cdp mau cho gan ban tay va n6i tip voi cac dOng mach gan ngOn tay chung cüa cung n6ng.

Cac nhanh tir cac dOng mach nach, canh tay, quay va try cdp mau cho tdt ca cac cdu trite dm chi tren. Cac nhanh cüa chttng tip n6i vai nhau, thuang a quanh cac khop.

3.3.2. Cac tinh mgch ciia chi tren Mau tir chi tren tra v tim theo &rang cac firth mach 'tong va cac firth mach sau. Cfic tinh mach sau chay kern theo cac dOng mach va c6 ten nhu cac dOng

mach. D6ng mach dtrai don va dOng mach nach c6 m6t firth mach di kern, cac d6ng mach nho han c6 hai firth mach di kern.

Cac tinh mach Jiang nam ngay dtrai da va thuang c6 the nhin thdy &roc. Chung n6i tip r6ng rai vai nhau va vai cac firth mach sau.

d mu ban tay c6 mgng heed tinh mach mu tay. Mang huh nay thu nhan cac tinh mach mu cla t ban tay. O gan ban tay c6 cung tinh mach gan nong thu nhan cac tinh mach gan nem tay. Cac firth mach nong lan cila chi teen du xuat pith tir cac mang ltrai firth mach dm ban tay.

46 Ted lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph au — Sinh lj

Tinh mach dcu xuat phat tir dau ngOai mpg luai tinh mach mu tay. NO chay u6n quanh b ngoai cang tay tâi mat truac cang tay r6i tip tvc di len qua mat

truck - ngoai cüa cang tay, khuSfu va canh tay. Cu6i cimg, no di vao tinh mach nach ngay duai xuang don.

Tinh mach nn bat dAu tir du trong mang hrâi tinh mach mu tay. NO di len Ian lugt qua mat trong cang tay r6i mat truac - trong canh tay. Den gitta canh tay no xuyen vao sau va tier) tvc di len tai nach. N6 ding vai cac tinh mach canh tay hop nen tinh mach nach. O truac khuSru, tinh mach dAu tach ra mOt nhanh tan di chech len tren va vao trong n6i vai tinh mach nen. Nhanh n6i nay c6 ten la tinh mach giaa khufiu.

Tinh mach girra cang tay bat du tir cung tinh mach gan tay nong a gan tay. N6 di len qua mat truac cang tay va tan ding a tinh mach nn hoc tinh mach giira khuS7u, doi khi a ca hai. Neu d vao tinh mach gitta khuSiu, tinh mach gitta cang tay chia tinh mach Oita khuSiu thanh tinh mach gifia du va tinh mach gift a n'n.

Tom lai, tinh mach dm chi tren du tap trung v tinh mach duai don.

3.3.3. Cac Ong mgch canh va cap máu cho ddu va cd Eqing mach canh chung. Tir cung dOng mach chu, ddng mach canh chung trai

di len toi sau khOp ire - don trai thi tier) tvc di len 6. c6 gi6ng nhu dOng mach canh chung phai (gong mach canh chung phai tach ra tir than canh tay - dAu a sau khOp irc - don phai). Mi dOng mach earth chung di len a mOt ben c6, doc theo b truac co ac - don - chum, va khi tai ngang ba tren cüa sip giap thi chia doi thanh dng mach canh ngoai va ddng mach canh trong.

Xoang canh la ch8 hai phinh nam a diem phan chia Ong mach canh chung thanh cac nhanh canh trong va ngoai, tirc la tai cite ddi 'Ong mgch canh. Thanh xoang mOng va chira nhieu dAu tan ding cüa thAn kinh hrrii hAu. Nhitng au tan cling nay, hay nhitng Op thy quan, bi kich thich bâi nhang thay di v ap krc mau trong xoang canh. Nhang xung &Ong thAn kinh an tir xoang canh ve se khai phat phan xa dieu chinh huyet áp thong qua trung tam van mach a hanh nao.

Tieu the canh la mOt nhOm te bao nam tai chiS che doi dOng mach canh. Tieu the canh clang nhan dtroc cac nhanh cüa than kinh luai hau va cac te bao cüa no bi kich thich bai nhitng thay di v'e luong carbon dioxid va oxygen trong mau. Xung dOng thin kinh tir tieu the canh s kheri phat phan xa dieu chinh ho hap thong qua trung tam ho hap 6. hanh nao.

Doting mach canh ngoai. DOng mach canh ngoai bat au tir b ten sip giap. NO chay len tai sau c6 16i 'call xucmg ham duai thi tan ding bang hai nhanh la ddng mach thai &rang nông va ddng mach ham tren. DOng mach thai duang nong,tiep tvc di len, bat cheo mom go ma xuang thai duang a truck loa tai (nai ta c6 the sa thay Ong mach dap) va cap mau cho da dAu cüa cac \rung tan, dinh va thai throng. DOng mach ham tren cap mau cho cac co thai va nhangviing sau cüa mat., DOng mach canh ngoai cOn tach ra mOt s6 nhanh ben kink: ddng mgch gulp tren cap mau cho tuy'en giap;

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph 'du — Sinh lj 47

Ong mach lwöi cap mau cho kri va san Ong mach mat bat cheo xtrang ham duai ô tnrac goc ham (nai c6 the sa thay mach dap) de di len cap mdu cho mat; ciOng mach chdm va clOng mach tai sau cap mau cho da du viing sau loa tai va \lung cham.

Nhin chung, d6ng mach canh ngoai cAp mau cho cac cAu tr.& a ben ngoai hp SQ.

DOng mach canh trong va sty cip máu cho nao. D'Ong mach canh trong di len qua c6 tai mat &raj nn SQ nhung khong tach ra nhanh nao c6. N6 chui qua 6ng dOng mach canh cUa xuang thai ducmg a vao hp SQ va tach ra:

- DOng mach in& cap mau cho nhan cAu va cac cAu true khac trong 6 mit; - Cow dOng mach nao cap mau cho hAu h& ban au dai nao: d6ng mach nao

truac cap mau cho hair ht mat trong ban eau, ciOng mach nao gitra cap mau cho hAu ht mat ngoai ban cAu. PhAn tnr6c dm mat &raj ban cAu cling do cac dOng mach nao truck va nao gifta cap mau.

Saü khi d6ng mach d6t sting chui vao trong SQ, nO di ra ft-tray va len ten qua mat truck - ben dm hanh nao va hop vori d6ng mach ben d6i din tao nen Ong mach nn. bOng mach nn di len a gifra mat tnrac cAu nao va chia dôi thanh cac clOng mach nao sau. DOng mach nao sau cap mau cho phAn sau cüa ca ba mat dm ban cAu dai nao. Cac nhanh cüa d6ng mach d6t s6ng va dOng mach nn cap máu cho tüy gai, hanh nao, câu nao, lieu nao va trung nao.

(3 mat duai cüa nao, cac nhanh cüa hai dOng mach canh trong phai va trai ding vâi cac nhanh cUa d6ng mach nn n6i voi nhau tao nen vong Ong mach nab.Vong &Ong mach nay la m6t da gide ma cdc canh la: canh tru6c là dOng mach thong tnrac, hai canh ben - talk la cac d6ng mach nao tru6c, hai canh ben - sau là cac d6ng mach thong sau va hai canh sau la cac Ong mach nao sau.

3.3.4. Cac finh mach clia du va Mau tinh mach tir phAn tnrac da du va mat d6 ve' tinh mach mat. Mau tir phAn

ben da du (di theo cdc tinh mach thai dung) va tr cac \rang sdu cüa mat (di theo tinh mat ham ten) tap trung v tinh mach sau ham duai. Mau cUa phAn sau da du d6 ve cac tinh mach cham va tai sau. Mau tinh mach cua nao va mat d6 v cdc xoang tinh mach mang cirng (di trong mang nao cirng). Mau tir cac xoang tinh mach mang cirng tap trung du ten cüa tinh mach earth trong. Cac tinh mach nOi tren d6 v ha tinh mach a c6: tinh mach canh trong, tinh mach ccinh ngobi \fa tinh mach dot sang.

Tinh mach canh trong la mOt tinh mach sau bat dAu tit 16 tinh mach canh, nai no tip nhan mau cüa cac xoang mang cirng. N6 di xu6ng doc theo ba ngoai cfra cac d6ng mach canh trong va chung. Khi tai sau du trong xucmg den, no hop vai anh mach dwoei don ding ben de tao nen tinh mach tay - du. Tren duang di, tinh mach canh trong tip nhan tinh mach mat va mOt s6 tinh mach khac a c6. Tinh mach mat tier) nhan nhanh tnrac cüa tinh mach sau ham duai.

Tinh mach canh ngoai la rn6t tinh mach nOng do nhanh sau cüa tinh mach sau

48 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh if)

ham duai va tinh mach tai sau h9p nen a gn goc xuang ham duai. N6 di xu8ng, bat cheo ca ire don churn va d vao firth mgch dtthi don a sau xuang don.Tinh mach canh ngoai can del) nhan tinh mach canh truck va mOt s6 tinh mach khac tren &rang di.

Tinh m#ch dOt sling bat au tir clued 'xuang cham va di xu6ng ding vai dOng mach &St stmg r6i do" vao tinh mach tay - du 6 nn c&

O nggc, hai tinh mach tay - du phai va trai h9p thanh tinh mgch chit tren.Tinh mach chii tren, vai chieu di khoang 7 cm, di xu6ng d9c b phai xuang ire va d6 vao tam nhit phai. Toan b9 mau tinh mach tir du, c6 va chi ten div tinh mach chu ten.

3.3.5. DOng mgch chit nguc va cac nhanh ccip matt cho nguc DOng mach chili nguc tach ra nhieu nhanh cap mau cho thanh 16ng nguc va cac

ca quan trong khoang nguc: cac nhanh ph e quan, cac nhanh Owe quan, cac nhanh mang ngoai tim, cac nhanh trung that, cac dOng mach hoanh tren, cac Ong mach gian wan sau va dOng mach duai suan. D'Ong mach gian suan sau gm 9 dOng mach a m8i ben di d9c b duai cüa cac xucmg strcin tir din' 3 tai thir 11 va cap mau cho ca va da cüa thanh nguc. DOng mach duai suan di duai xucmg suan 12.

3.3.6. Cac tinh mgch cita nguc Mau tinh mach dm nguc dugc dan km Uri mOt h th6ng gm ha tinh mach: tinh

mach dan, tinh mach ban don va tinh mach ban dan phu. , Tinh mgch dun . nam suan phai cOt s6ng nguc. N6 di tir d&s6ng nguc 12

tai dot sting nguc 4 thi yang ra trtrac a tren cutmg ph6i phai va d vao tinh mach chi' teen. Tinh mach don tip nhan tinh mach ban dan, tinh mach ban dan phu va tht cã cac tinh mach di kem cac nhanh cua &ling mach chii nguc a ben phai.

Tinh ,mgch ban clan va trnh mgch ban clan phy au nam a suan trai cOt stmg nguc, tinh mach ban don a duai filth mach ban don phu. Chung thu nhan cac tinh mach di kern vài cac nhanh cüa dOng mach chii nguc 6 ben trai va d vao tinh mach dan. Ba tinh mach gian suan sau tren ding ben phai d vao tinh mach dcm,con a ben trai d vao tinh mach canh tay du trai. Tinh mach don va tinh mach ban don ntii tiep vai tinh mach chil duai qua mOt sti nhanh. Den day, ta biet rang tinh mach chil ten khong chi thu mau tinh mach dm dau, cti va chi tren ma cá oh ngue - tirc la toan bt) phan ca the tren ca hoanh. He tinh mach dan la mOt kenh nOi filth mach chi.' tren vai tinh mach chil clued. 3.3.7. D Ong mgch chit bung va cac nhanh mau cho bung • DOng mach chil bung tach ra cac nhanh cho cac tang bung va thanh bung. Cac

nhanh cho tang bung gm ha nhanh dan tach ra tir mat truac (d9ng mach than tang, &Ong mach mac treo trang tren va d9ng mach mac treo trang duai) va ha nhanh doi tach ra tir cac mat ben (cac cap dOng mach than, thugng than vasinh chic). Nhfing nhanh cho thanh bz:ing, bao gm 2 dOng mach hoanh duai va 4 cap d9ng mach that lung; au la nhang nhanh d8i tach ra ta mat sau - ben. Duch day se mo tã mOt so'

Tell lieu On thi tuy62 sinh mon:Giai phau — Sinh 135 49

nhanh cap man cho cac tang bmg. DOng mach than tang tach ra a ngay dual ca hoanh yà chia ngay thanh ba

nhanh: - 136ng mach vi tral di tai phan tren ba cong nh6 cua da ddy. - D6ng mach lath di d9c ba ten than tisy tai phan nhanh vac) ldch. Tren duang

di tai ldch, dOng mach ldch tach ra mOt s6 nhanh cho than va duoi my va da ddy (d6ng mach vi mac n6i tral yà cdc d6ng mach vi ngn).

- D6ng mach gan chung tach ra nhie'u nhanh: + D6ng Mach vi - tá tang tach ra hai nhanh cap man cho tá tang và du tuy,

mOt nhanh cap mdu cho cho da ddy cO ten la d6ng mach vi mac neii phdi. + DOng mach vi phai di tai phan dual - trai ba cong nh6 cüa dd. day. + Dung mach gan rieng cap mdu cho gan ya tui mat. Bang mach mac treo tring tren tach ra tir mat truck dOng mach chil a duai

dOng mach than tang. N6 cap mdu cho toan b6 rut non, math tang, ruOt thira, dai tang len yà phan lan dai tang ngang.

Bang mach mac treo trang dtreri tach ra tir mat truac dOng mach chii a khodng 4cm teen ch8 phan chia cüa d6ng mach chil thanh cac dOng mach chau chung. N6 cap mau cho phan con 10 cila dai tang va mOt phan true tang.

Cac dang mach than tach ra tir mat sau - ben dm dOng mach chili a ngang mirc d6t s6ng that lung 1. NO cap mau cho than yà cho mOt nhanh cap mau cho tuy6n thugng than. Cdc dOng mach tinh hoan hoac bung trimg (xem Co. quan sinh dvc).

3.3.8. Tinh mgch chit dual va skr cran lieu mau tinh mgch ceta cac tang bung Tinh mach chau ngoai (dan mdu tinh mach tir chi dm%) và tinh mach chau

trong (dan mdu tinh mach tir chau hong) hop nen tinh mach chau chung. Tinh mach chii dulfrit dugc tao nen khi cac tinh mgch chau chung phai và trai

hgp lai a ngang mire than d6t stmg that lung 5. N6 di len tnrac cOt s6ng, a ben phdi dOng mach chil bking. Cu6i ding, no chui qua 18 tinh mach chil dm c hoanh va d6 v'e tam nlif phal. Tinh mach chil duai thu mdu tinh mach dm toan b0 phan ca the' duai co. hoanh.

Cdc tinh mach that lung, hoanh duai, tinh hodn hoac bung thing, than Và tuy6n thugng than d v'e tinh mach chi' duai.

Mau tinh mach tir nhang ca quan do cac dOng mach than tang, mac treo tang tren yà mac treo tang duai cAp máu ci6v tinh mach dm và dugc tinh mach dm dua tai gan. O gan, mdu 10 di qua mOt mpg hrài mao mach did hai trong gan truac khi di ve tinh mach chil duai qua cdc tinh mach gan. Theo each nay, mdu chira cdc chat hap thu dugc tir cing lieu hod twat he't dugc dua tai gan a bin di va diesu hod tnr6c khi cung cap cho cac phan khdc nhau cua co. the'.

Tinh mach cfra ciia gan Tinh mgch cfra duge tao thanh do sr ke't hop cüa cdc tinh mach sau, mi tinh

50 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph& — Sinh

mach dan km mau tir \rang ducrc cap mau ben &Ong mach cling ten: tinh mach lach; tinh mach mgc treo trang cheol; anh mgch mgc treo trang tren; anh mach vi phai; tinh mgch vi trai; tinh mach tici mat va mOt s6 firth mach tir tá trang va du tvy.

Tinh mach cira chay tai cira gan thi chia thanh nhanh phai va nhanh trai di vao gan. Cac nhanh nay lai tip tvc phan chia 6 trong gan cho tai cac mao mach. Mang ltrai mao mach gan 6 ve cac firth mach trung tam lieu thay r6i tap hop thanh cac tinh mach gan de) vao filth mach chit clued.

3.3.9. Dang mgch ca chau hong va chi chroi DOng mach chau chung tach ra tir dOng mach chit' biing 6 ngang mirc d6t sang

that lung 4. NO di xu6ng duai va ra ngoai tai tnrac khop cimg - chau thi chia thanh cac Ong mach chau trong va Ong mach chau ngoai.

DOng mach chau trong chay vao chau hong, phan nhanh vao cac tang trong chau h6ng va thanh chau hong. Cac nhanh tang chau h8ng cAp mau cho truc trang, bang quang va cac co. quan sinh dvc. Nhanh chinh di vao ca quan sinh dvc nir la clang mach tit cung. DOng mach chau trong con cho hai nhanh cap mau cho vimg m6ng (cac clang mach mong tren va driln), mOt nhanh cAp mau cho mat trong düi (clang mach bit) va mOt nhanh cho day chau (clang mach then trong).

DOng mach chau ngoai chay xu6ng duai doc theo cii that lung lan va di sau day chang ben vao dui a tra thanh clang mach did.

DOng mach dui bat dau tir sau diem gift day chang ben va di xu6ng a yang diti tnrac - trong, cu6i ding yang quanh bar trong xucmg diti d vao khoeo va 6i ten thanh clang mach khoeo. Cac nhanh ben dm &Ong mach dui cap mau cho cac \rang dUi va ben. Nhanh ben lan nhat cita dOng mach dui la cl'ang mach did sou.

Wing mach khoeo di qua \rang khoeo 6 sau khOp g6i. N6 phan nhanh cAp mau cho vimg nay., bao gm cá khop g6i. Tai ba dtrai ccr khoeo, dOng mach khoeo tach doi thanh cac Ong mach chay truck va sau.

DOng mach chay truac di ra truac qua khe girra xucmg chay va xuang mac r6i di xu6ng cap mau cho cang chan tnrac. Sau khi qua khu cang chan trtrac, no chay truac khOp c6 chan va tip tic di a mu chan vai cai ten clang mach mu chan. DOng mach mu chan phan nhanh vao c6 chan, mu ban chan va mu ngon chan.

'Xing mach chay sau chay xu6ng qua \Tang cang chan sau. O gAn nguyen uST, no tach ra mOt nhanh lan c6 ten la cl'ang mach mac cap mau cho vimg sau - ngoai cang chan. 0 phan dtrai cang chan, nO di 6. nong, ngay sau mat ca trong.Tiep dO, nO di qua mat trong khap c6 chart va chia thanh cac clang mach gan chan trong va ngoai di vao gan chart. DOng mach gan chan ngoai n6i vai dOng mach mu chan tao nen cung gan chan sau. Tr cung nay tach ra cac dOng mach gan ng6n chan den cap mau cho cac ngOn chan.

3.3.10. Ccic anh mach cica chi duai va chau hong

Tai lieu on thi tuyn sinh mon:Giai plidu — Sinh l 51

Tinh mach dm chi dizai bao gm cdc tinh mach sau \fa cdc tinh mach nong.Tinh mach dm chi dtrai c6 nhie'u van han cüa tinh mach chi tren.

- Cie tinh mach Cdc tinh mach sau di kern theo dOng mach va Mang ten nhu Ong mach. DOng

mach khoeo va dOng mach dui co mOt tinh mach di kern. Cdc dOng mach con lai CO hai tinh Mach di kern.

Tinh mach dui chay len a trong dOng mach dui tai ngang day chang ben thi di ten thanh tinh mgch chau ngoai.

Cac tinh mach n8ng Co hai tinh mach n6ng chinh 6. chi duoi: tinh mach hies'n lan va tinh mach hie'n

be. Chung thuang n6i tip vai nhau va vai cdc tinh mach sau doc theo duang di. Tinh mach hi .tn lom là tinh mach dai nhdt co. th6, tir ban chan chay len tai ben.

N6 bat dAu a dAu trong cüa cung firth mach mu chein va chay len a truac mat cá trong r6i sau do di doe len mAt trong cfra cang chan va düi. TM ben, no d vao tinh mach did

ngay clued day chang ben. Minh mach hin be bat dAu ffr dAu ngoai cung tinh mach mu chair. NO di len,

lirc du ô sau mat cá ngoai r6i sau dO inAt sau cang chan, tai khoeo thi d6 vao tinh mach khoeo.

Cfic tinh mach ch4u Tinh mach ch4u ngoai chay len doc theo eo tren cria chair h6ng va khi toi

ngang khop ding - chAu thi hop vai tinh mach chau trong d tao thanh tinh mach chAu chung. Tinh mach ch4u trong thu mdu tir cdc tinh mach an km man cho cdc tang chAu h6ng, thanh chAu h6ng va Wing m6ng. Tinh mach chlau chung tir khop ding - chAu di ch6ch len tai wan phai than d& s6ng that lung 5 thi hcfp vai tInh mach chAu chung ben d6i din tao nen tinh mgch

4. TuAn hoan phi • Tun hoan phi dua mdu khir oxy tarn thdt phdi tai phi va dua mdu dä duqc

gan oxy tir phi yes tam rilic tral Than Ong mach phdi tir tam that phai chay len tren va chia thanh cac dejng

mach phi phai va trai di tai hai phi. O trong phi, mi dOng mach phi phan chia nho dAn tai cdc mao mach bao quanh phe' nang. Sx trao d6i cüa cdc chat khi xay ra gifra mdu mao mach va khong khi trong ph t nang. Trong mi phi, cdc mao mach ke't hop Jai thanh cdc tie'u tinh mach, cdc tle'u tinh mach hqp thành cdc tinh mach lan dAn va cu6i ding thanh hai tinh mgch phdi. Hai tinh mach phi mang mau dä duqc gan oxy phi ye' tam niff tar.

5. itre bach huyet Hu h6t the thanh phAn cüa huy& Mang c6 the' tg do di qua thanh mao mach de"

tao nen dich ke (hay dich m6). Luong dich tr cdc mao mach mdu di vao djch kë lan

52 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh

han Kiang dich tr dich k trâ lai mao mach. Luang dich khong fro. 10 mao mach tirc là bi U lai & dich ke - vao khoang 3 lit mi ngay. Luang dich nay clugc dua tro. 10 he tun hoan mau nha cac mach bach huyet va tr& thanh bgch huyit.

Luang protein trong dich ke it han lucmg protein trong huyet tuang va hAu het protein dm huyet Mang c6 kich thuac 16n va khong di qua duac cdc thanh mao mach. Mat khdc, nhilng protein dã rai huyet tuang vao dich k khong the truc tip tra lai buy& tuang bang cdch khuech tan qua thanh mao mach vi gradient nOng dO (nOng dO protein trong mao mach mdu 16n han trong dich ke) ngan can sir khuech tan nhu vay. Met chirc nang quan tr9ng dm mach bach huyet la dua cac protein da mAt cüa huyet tuang trey 10 dong mau. Bach huyet di qua cdc mach c6 kich thu6c 16n dAn va met s6 hgch bgch huyit tmac khi tra v mau. H bach buy& Om of):

- Cdc mach bach huyet, - Cdc hach bach huyet va cdc mo bach huyet khdc Trong s6 cdc ca quan bach huyet, tUy xuang va tuyen irc là cac ca quan bach

huyet nguyen phat, lach, \Tong bach huyet hAu va cdc hach bach huyet là cac ca quan bach huyet thir phdt.

5.1. Ctic mach bach huyit Cac mao mach bgch huylt bat au nhu nhang 6ng tit dAu trong cdc khoang ke.

Chung c6 eau tao giting nhu cdc mao mach, tire la chi c6 met lop te bao n6i mo nhung thanh cUa chfing d thAm qua han. Cdc mao mach bach huyet hap lai de tao thanh cdc mach bach huyet lan han.

Thanh cüa cac mach bach huyet c6 chieu day gAn gi6ng chieu day dm cac tinh mach nh6 va c6 cdc lap mo gi6ng nhu vay. Cdc mach bach huyet c6 nhieu van hinh ellen ngan bach huyet chay ngugc 10.

Cdc mach bach huyet tit( nen lan han khi chung hap 10 vai nhau cu6i ding hinh thanh cdc than rOi cac ang bgchhuylt,"ang nglfc va ang bgch huyit phai 6 bach huyet vao tinh mach dirai don.

Các ang bgch huyit. Cdc than bach huyet cüa phAn ca the duai ca hoanh (Om hai than that lung an km bach huyet cho chi duai va chau hong, va than ru6t clan km bach huyet cho 6ng tieu hod clued ca hoanh) h6i Ai 6 truac than dm cac d6t s6ng that lung thir nhAt va thir hai thanh b &rang chap.

Ong ngifc bat dAu tir dAu tren cüa be during chAp. 'fir day, 6ng chay len qua noc & tnrac cOt s6ng tai nn c& nn c6, no yang ra tnr6c, tip nhan them cdc than bach huyet cüa dAu - cO, chi tren va long ngac ben trai rim cloS vac) tinh mach dual don trai, 6ng floc clan km bach huyet tr hai chi dirai, bing va chau hong; nira nggc trai, nira dAu - c trai va tay trai.

Ong bgch huyit ph& dai khoang lcm va nam 6. nn c6. N6 thu nhan cac than bach huyet cüa nira ngac phai, nth dAu - c6 phai va tay phai riM 6 vao tinh mach du6i den phai.

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Gidi ph& — Sinh li 53

5.2. Ccic h9ch b9ch hu.Ot CO chirng 600 co. quan nam dgc theo &rang di dm cdc mach bach huyet cO. nh6

va vita. Chfing dugc ggi la hgCh bgch huyit. Cdc hach bach huyet narn rai rdc khap co the, ca a n6ng va sau, va thuang thanh nhang nh6m nam a nhang vi tri xung yeti dm ca the nhu nach va ben. Mi hach bach huyet dugc bao bgc bang mOt bao hay vó xa. Tir mAt trong bao xa có nhang be ti6n vao trong chit hach. Chat hach chü yeti bao g6rn me) he& lympho chlra nhieu re' bao lympho va dgi thvc bao.

Bach huyet chay qua hach theo mOt chieu. CO the c6 b6n hoc nam mach bgch huyit cle'n di vao m6t hach bach huyet trong khi chi CO mOt mach bgch huyit di mang mach bach huyet ra khoi hach.

5.3. Ccic mô haft ccic co quan b9ch huyk khcic 5.3.1. Vong bgch huyjt hau

Vong bgch huyEt hau bao gm hgnh nhan heal, hgnh nhan khati cai, hgnh nhan hcu va hgnh nhan voi. Cdc hanh nhan nay dä dugc mo tã 6 cdc chuang H h6 hap va He tieu hod.

Cac nang bach huyet dcm dOc va cae nang bach huyet ket kh6i trong thanh mOt non va ruOt thira cling dugc xem nhu la nhitng mo bach huyet (xem H tieu hod).

5.3.2. Lach Lach la kh6i mo bach huyet 16n nhat co. the, CO chieu dai do dugc khoangl2cm.

Lach Warn a yang ha slam trai, gala ddy vi va ca hoanh. Mat tren va sau cüa ldch (mat hoanh) nhan va 16i a khuon hinh theo mat torn cüa ca hoanh. Mt can 10 goi la mat tang vi co vet An dm cac tang bao quanh: cin than (than trai) a phia sau - trong, n dg day a tnrac - trong va án di trang a phia du6i. Ca .hoanh ngan ach ldch vâi cdc xuang sub-41 9, 10 va 11. Lach CO m6t r6n, nai di qua dm d6ng mach ldch, tinh mach lach, cdc nhanh than kinh va cdc mach bach huyet di.

Ldch dugc bao boc bai m6t bao xa. Tr bao, CO cdc be lach an sau vao hi)/ ldch dugc tao nen bai cdc tI bao lympho va cac dgi dux bao. Mdu qua lach

chay qua cdc mao mach clang xoang thay vi the mao mach binh thuang. Nh& vAy, mdu tier) xüc tht vai tuy ldch.

Ldch ca nhieu chirc nang: thtrc bao (h6ng cu va cdc t bao mdu khdc, vi khuan), chica mciu va dap irng mi,i dich (lach la ncli cu tit cüa cdc quan the te bao lympho).

5.3.3. Tuyin Tuyen irc nm trong trung that, sau xuang irc va Ice° dai len ten tai nn

c6.Tuyen irc bao gm hai thuj) ni vai nhau bang m6 lien ket thua. 1\48i thuSltuyen frc dugc boc trong mOt bao rieng bang m6 lien ket. Bao nay tdch ra nhiing vach thgc vao

54 Tc'n lieu on thi tuyjn sinh mon:Giai phju — Sinh if)

trong tuyen, chia m6i thuST thanh cac ti-Ju M8i lieu thuS, gm mOt khung t bao bieu mo chia nhanh kh8ng du va cac te bao. lympho.

• Nhiing te bao lympho Co ngu6n gOc tir filly do cüa xuang. Chung di tai tuyen tc va phat trien a d6 thanh cac t bao lympho - T c6 kha nang dap img min dich.

Tuyen irc 6 tre nho c6 tr9ng lugng khoang 70g. Sau tu6i day thi, ma m vã m6 lien ket thin bat du thay the mo tuyen ic. O nguai twang. thanh, tuyen rc dã teo di dang ke va a nguai gia, no chi nang 3g.

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh 55

CHU'ONG 4 GI *AI PHAU HE HO HAP

my c Titu A pa tá citrac cac clOc dkm giai phi& chinh (vi tri, hinh th, lien quan, cciu tao)

ceta müi, hau, thanh quan, khi quan, cac phl quan va cac ph& G91 cltrac ding ten cita nhang chi tilt giai phew chinh tren cac phuang tin thtrc

hanhgiai phelu he ho hip.

Cac co quan tao nen he ho hAp bao gm mili, hau, thanh quan, khi quan, cac phe quan va cac phi. ve mat chirc nang, h ho hap g6m hai phan: (1) phan dein khi bao gm cac khoang va 6ng lien tip nhau tir mUi ten cac lieu ph e quan tan c6 nhi'em \Tv can khl, lam Am va lam Am khong khi, va (2) phan ha hap, bao gm cac mo 6 trong phi, noi ma sr trao di khi gifta khong khi va mau xay ra: cac lieu ph quan h8 hap, cac ong ph nang, cac tüi ph e nang va cac ph nang.

1. Mid Mlii la co quan tiep nhan va khai dau qua trinh lam Am, lam Am va loc sach

khong khi; n6 ding la co quan khiru gide va phat am. Müi bao gm phan ngoai va phan trong, hay 6 mui. O müi th6ng vai cac xoang canh miii.

Phan ngoai. La phan mai 10 ra a chinh gifra mat, tniii ngoai gm mOt khung xuang - svn duac phil bang co va da 6 mat ngodi va duvc lot bang niem mac 6 mat trong. Khung xuang chong deY bao gm cac xuang mUi, phan mUi xtrang tan va cac m6m trail cüa xuang ham teen. Khung s1in cüa mUi ngoai bao sun vach mW tao nen phan truck cila vach mUi, cac sun müi ben nAm duai cac xuang mUi, va cac sun canh mid tap nen melt phan cüa cac thanh 16 miii.

MUi ngoai c6 hinh thap, bao gm mOt sang müi 6 giita, mOt gac mill a nai sting müi lien tip vai tran, mOt clinh müi O dal tnrac - du6i scing mai va cac canh mW O hai ben. O hai ben dinh c6 hai mid tilt& ngan each nhau bai vach

45 mfli. O mui ducrc vach müi chia doc thanh hai m8i nira ma thong ra mat tai 18 müi tnr6c, lien tip vai ty hau a sau qua a;mW sau va c6 bem thanh. Phan truac cüa m6i ngan 6 mai la tin dinh mill nam 6 ngay sau 16 milli truac. Tin dinh dugc vay quanh bai sin. Phan sau 6 mfli duvc vay quanh beri xucrng. Da phil tin dinh müi c6 long va tuyen nhay a can bvi. Thanh teen 6 müi la thanh xucmg ngan each 6 mai vai hp SQ do cac xuang miii, xuang tran, math sang va than mil:mg Imam tao nen. Thanh dtr(ri hay san mill la thanh xuang ngan cach 6 mai vai 6 mieng do mom khAu cai xucmg ham ten va manh ngang xuang khau cai tao nen. Thanh trong hay vach müi do math thang xuang sang, xuang la mia va siin vach mUi tao nen. Thinh ngoai

56 Tai lieu On thi tuyen sinh mon:Giai philu — Sinh lj

do xuang ham ten, me ciao sang, xucmg le„)46,0' aft •caj va xngxo.nrnUi duai' tao nen lir thanh ngoai c6 ba xoan (xuong46an),nhO yAo 6 mai;;cac Xoein mui tren, gill a va &col. Ba xoan mUi chia ô mUl thahh!tsOn,ngach: 6 fren xoan mUi teen la ngach &ram - sang va a &raj ba xoan mill la ',04C ..tzgOch müi tren giir a va dual. Khoang nam gifra cac xoan mUi va vach miii la vach miii chung. Ngach müitrên c6 18 thong vai xoang sang sau; ngach mui gift a th6ng vai xoang tran, cac nhOrn..xoang sAng,,, giira - tru6c va xoang ham tren; ngach müi dual la noi d6 \Tao cUa 6ng le ;Mai: Ngach buom - sang c6 18 d6 vAo cüa xoang bugm. Cac xoan miii lam tang din tich be mat thanh 6 mai.

Niem m#c .6 med. Trir tin dinh mai dugc che phtl bai da, phAn con lai dm 6 miii duvc 16t bai niem mac. Niem mac dirge chia thanh vimg ho hp và \Tung khiru. Vimg ho hip la \Tung dugi xoan miii tren. Niem mac a day chira nhieu mao mach; lap thugng m6 try c6 long gia fang cUa vimg ho hp c6 nhieu te bao tit nhAy lien tie's') voi niem mac dm cac xoang. Vimg khiru la vimg niem mac lOt mat tr'en xoan mai tren va phAn vach mill lin ke, CO it mach mau và chira the t'e bAo cam thu khinigiac.

Cic xoang c4nh müi. Cac xoang canh mai IA cac h6c khi 6 trong cac xucrng quanh 6 mai. Chung ma vAo 6miii va dugc lOt bang mOt 16p niem mac lien tip vgi niem mac dm 6miii. Xoang ham tren la xoang lan nam trong than xuong hà tren. Cac xoang sang la cac h6c khi trong me dao sang dugcx6p lAm ba nhOm trugc, gifra va sau. Xoang tran nam trong phAn trai tran. Xoang &ram nam trong than xuang buOm.

2. Hitt .1-liu la mOt 6ng hinh ph8u dai khoang 13 cm di -Ur nn s9 tai dAu tren ciia thuc

quan a ngang mic b6 &raj sun nhan. HAu nam truac cOt s6ng c6-6 sau 6 mai. mi'eng va thanh quan. Thanh hAu dugc cu tao bang co barn xucmg '(cac co khit hAu) va dirge lot bang niem mac. HAu vira la throng dAn khi vira la ducmg.dan thdc An. N6 can la mOt bung cOng huang am thanh và chia cac hanh nhan thAnh phA'n ciia he th6ng min *h. Khoang hdu dugc chia thanh ba phAn: phAn miii, phAn mieng va phAn thanh quart.

Phin müi dm hitt hay tyhâu nam ngay sau 18 mai sau, tren khAu hAu và dugc ngan cach vai khAu hAu bang khau cai mm trong lie nu6t. Thinh teen yi. sau cia phan mai la yarn ∈ vOm ing vgi \ding niem mac phi mat duai dia than xuong buom, ph'an nn xuong chant va cung tru6c d6t dOi. Niem mac a day . 0 nhieu mo dang bach huye't tao nen hgnh nhan hdu. Hanh nhan nay to a tre duoi 7 tu6i NIA hay bi viem. O mi thinh ben c6 mOt a hdu ctia vol tai; vol tai la 6ng thong ty hAu vai ham nhi. M6 dang bach huye't a quanh l hAu cia vOi tai tao nen hanh nhan vol.

Phil) mieng cita hau hay khiu hitt th6ng a dugi vgi thanh hAu va thong ra tnrac voi 6 mi'eng qua eo hong. Eo hong dirge gigi han a tren bai ltraV ga va.hai cung khau cal luy31 vA a duai b6i mat lung lwãi. O dm% eo hgng, phAn mat lung lu-Oi o'sau

Tai lieu On thi tuyen sinh mon:Giai phau - Sinh if/ '57

ranh tan ding Ong dimg nhu mOt tu6ng 6 truac phAn dual khAu hAu. M6 dang bach huy6t trong niem mac phAn nay duvc g9i la hgnh nhein lwài. Thanh sau khau hiu nam tru6C cac dat sang ca II va III. Tren mi thanh ben khAu hAu cO hai ne'p niem mac tir khan cai mm di xuang: cung khau cal - lucri a phia truad va cung khdu cal - hdu sau. Gift hai cung la m6t h chira hgnh nhan khdu cal. Hai hanh nhan khAu cai ding voi hOh nhan hr6i, hai hanh than vOi va hanh nhan hAu taco nen vong bgch huyit quanh hau.

A Phan thanh quail cüa hau hay thanh hiu lien tip vai khAu hAu 0 tren va thgc quan 6 duai. NO nam tnrac cac dat sang ca III, IV va V. 6 tru6c thanh hAu la thanh quan nhung cO th6 phan bit thanh hai phAn: phAn tren la ld vao thanh quan, phAn duai ngan each vai .6 thanh quan bang spn ph6u, spn nhAn va ca gian pat'. Khi nuat, thucmg thi'et ha xuang day 18 vao thanh quan.

3. Thanh quail (larynx) Thanh quan nam gifta hAu va khi quan va la co. quan phat am chinh. NO nam

glifla mat tnrac c& ngang mire cac (rat sang ca IV - VI. Thanh cUa thanh quan dugc cAu tao bai chin spn nai vai nhau bang cac day

chang va cac mang; khap gicra cac spn duvc van d6ng bai cac ca.

3.1. Ctic sun vit ccic Mop curl thanh quiin Chin skin cüa thanh quan gm ba sin dcm (spn giap, .skin nhan va spn thugng -

thiet) va ba spn doi (spn phgu, skin simg va spn chem). Skin giap tr6ng gAn giang m6t cuan sach ma ra saU, gm mink phãi va nuinh

trai hinh tir gide gan vai nhau 6 tru6c bang mOt g6 lOi ten &rang giita g9i la lOi thanh thanh quail 6 nam nai r6 han nth 6 ngay ten va du6i 16i thanh quan, cac

math bi tach ra ben khuyit gicip tren va khuyit glop chtefi. B6 sau cUa mi math keo dai ra thanh sieng tren va sung du&

Skin nhAn trong nhu m6t cai nhan nam duai spn giaP, bao gm manh .sun !than sau va cung sun nein a tnr6c. Mat ben math spn than cO mat khOp tip khap \fed

sung duai spn giap tao nen khop nhan - gicip, ba tren math skin than cO mat khop yen spn ph6u tai‘khop nhan - ph7eu. Spn nhan lien kat v6i \Tong spn thir nhAt khi quan . bang day chang than - khi quan.

Sun phgu la doi spn nam a hai ben du6ng giita cüa b6 teen math skin spn co hinh thap ba mat, m6t dinh va mOt day. Dinh khop vai spn sung day khop vai b6 teen math skin nhan. Day hinh tam giac ma goc &we're g9i la mom thanh am cho day chang thanh am barn, goc ngoiti la mom cc cho mOt s c cüa thanh quan barn.

Sun sung la doi spn nho nam 6 dinh hai sin ph8u. Sun thuvng thiet hay sun nip thanh quail la sip dan hinh chic la ma cuang

la dinh vao gOc eta hai math skin giap. Sun ellen' chi la doi spn rAt nh6 nam truck spn sung.

58 Tai lieu on thi tuyen ,sinh mon:Giai pha‘u — Sinh

3.2. Cac mang va cac day chiing Cac sun dugc gan vai nhau, vai xtrang rnong va skin khi quan bang cac day

chang va mang. Mang giap - mong cang tir be. ten skin giap tai tren va simg lan xtrang

mong. Mang tic gkic c6 bon ba: ba tren dugc phil bang nep phu nap, bi duai la day

chang tin clinh di tir g6c skin giap tai mat truck - ben skin ph&i, bac tnrac barn vao gOc skin giap va skin thugng thit, bi sau barn vao skin simg va skin phgu.

Non clan hOi la mang c6: b duai dinh vao ba tren skin nhan, tren goi la day chang thanh am di tir gOc skin giap tai mom thanh am cilia skin phL va dugc nep thanh am che phil

Day chang nhein - giap gifia cang tr ba tren cua cung skin nhan duai skin giap.

Day chang nhan - khi quern n6i be &red gm nhan tai tren yang skin khi quan dau tien.

Day chang nh7an - ph& di tit phan sau ba tren manh skin nhan tai sau cüa day skin ph6u.

Cac day chang cüa thugng thit. Thugng thit dugc gan vao 'arcing mong bai day cha'ng mong - thugng thit, vao r lirOri bai nep lurii - thugng thit giaa va hai nep ltrei - thugng thit, vao skin giap bai day chang giap - thugng

3.3. Cac cii caa thanh quan Ca khoi thanh quan dugc van Ong bâi cac ca ngoai lai, bao gm cac co. tren

mong (nang thanh quan) va cac ca dm% mOng (ha thanh quan). Cac co nOi tai cüa thanh quan bao gm cac co lam hp hoc lam rOng khe thanh mon va lam cang hoc lam chang day thanh am. Cac co nay du do than kinh thanh quan quat ngugc (dm than kinh X) chi phi, tit' co nhan giap do than kinh thanh quan ten (cfmg la nhanh dm than kinh X).

Co nh - gicip tir mat ngoai cung s1in than chay len barn vao dtrai manh skin giap va be. truck cua simg sitn giap. Khi co a ca hai ben cang co skin giap bi Ice° ra truac va xuting &rot lam cang day thanh am va khep nep thanh am.

Co nh7an - phiu sau di tir mat sau math skin nhan den mom co gm ph8u, c6 tac citing keo mom ca ra sau va xoay mom thanh am ra ngoai, lam ma khe thanh mon.

Co. nMn - phiu ben di tit b tren cung skin nhan den mom co skin ph-eu, c6 tac diving keo m6m co ra tnrac va xoay mOm thanh am vao trong, lam khep khe thanh mon.

Ca pheu ngang va ca phiu cheo di tir skin phZu ben nay den gm ph6u ben kia, Co.tac dking lam khep thanh mon.

Ca giap - pee:u di tir mat trong math gm giap va nen dan hi tai mom co skin

Tai lieu on thi tuyen sinh phau — Sinh lj 59

ph6u, c6 tac citing khep thanh mon va lam chimg day thanh am. Ca thanh am tra tr9n ran vao ca giap phZu, di tir goc gift hai manh sitn giap den

mom thanh am still phgu, CO tac ding lam thay di dO cang cüa n6p thanh am khi phat am.

3.4. 6 thanh quail O thanh quan thong voi hAu tai 1g vao thanh quán. L8 huang ra sau va hai len

teen .nen thanh tnroc thanh quan dai han thanh sau. L8 dirgc giai han bad be( tren cüa thugng thiet i truck, ne'p gian phZu i sau va Cac nIp phiu - thuveng thiet a hai ben.

O thanh quan di tir 18 vao thanh quan tai ch8 tip nOi thanh - khi quan. CO hai cap nep niem mac tir thanh thanh quan nho vao 6: a tren là hai nlp tr'en dinh giai han nen khe tin dlnh, i duai la hai nip thanh am nam a hai ben cüa phAn tnrac khe thanh mon. Cac ne'p va khe chia 6 thanh quan thanh ba phAn: phdn tren la tin clinh thanh quan di tir 18 vao thanh quan tai cac ne'p tin dinh, phdn dual la d die& thanh mon di tir cac ne'p thanh am tai bar duai siin nhan va phdn giira la phAn that hcp dm 6 di tir khe tin dinh tai khe thanh mon.

O mi ben, khe nam giüa cac nep thanh am va tin dinh dugc g9i la thanh that (hay bung thanh N6p tin dinh va nep thanh am la nhfing necp niem mac phii lAn lugt len day chling tin clinh va day chdng thanh am. Khe thanh mon hep hurl khe tin dinh; no nam gift cac ne'p thanh am Vidn gian mang) a trirac va cac siin phZu sau 63han gian phju), dugc giai han a sau bai mang niem mac cang giira cac stin ph6u (n'eP gian phL). Khe thanh mon cimg cac cu frac vay . quanh la nth hp nhAt dm 6 thanh quan va dugc g9i chung la thanh mon. 0 thanh quan rOng d'an ra tir thanh mon ngugc len tai l vao thanh quan (hinh phe'u) va xuoi xuOng tai khi quan (hinh ph6u ngtrgc).

Niem mac thanh quan a teen cac nep thanh am la thugng mo vay tang kh6ng sung h6a va do thin kinh thanh quan tren cam giac; niem mac a duai the nep thanh am la thirang m6 tro gia tAng c6 long, bao gm cac t bao long, cac t bao hinh dai tit nhay va cac t bao day va do thin kinh thanh quan quat ngugc cam gide.

4. Khi quail Vi tri, hinh th'e‘ va kich think. Khi quan la mOt Ong clan khi dai khoang 12 cm

va r9ng khoang 2,5 cm. NO nam truac thuc quan va di tir thanh quan tai ngang b teen dOt sang ngtrc V, nai nO chia thanh cac ph quan chinh phai va trai. Mat trong thuang than, ca mau h9ng va nhin rO cac ga yang ngang cüa cac sin. Du duai khi quan c6 hai 18 thong vao hai phe' quan chinh ngan each nhau bai mOt mao pi la cua khi

Lien quan. Khi quan di qua coS va ngvc. 0 cO, na nam truac thuc quan, gift hai b6 mach canh, sau eo tuye'n giap va cac ca dual mong. Cac ca duai mOng khOng che kin m4t tnrac khi quan ma a ha mOt khe hinh tram pi la tram ma khi quan.Viing nay chi co da va mac che phü nen c6 thema khi quan tai day khi cAn. 0 ngtrc, khi

60 Tai lieu on thi tuyen sinh mon: Giai ph Ju — Sinh

quan nam trong trung that tren. N6 nan. truck thyc quan, giira hai 6 mang phi va sau cung Ong mach chi' ding cac nhanh cüa cung nay. Phia tnrac cac d6ng mach la tinh mach tay du trai va tuyen

Cu tao. KhI quan la mOt eing eau tap bang hai 16p: lap syn - sgi — ca tran ngoai va lap niem mac lot a trong. Lop ,sun - soi - ca tran gm: (1) cac vOng sun khi quan hinh chit C (khuyet a phia sau) nam ch6ng len nhau, (2) cac mang sgi vay boc va noi cac \Tong syn lai vai nhau va (3) ca khi quart cang gift cac du yang syn. Lop niem mac lOt mat trong khi quan thuOc loai thugng mo try gia tang ca long chira cac th bao long va ye' bao hinh dai tit nhay.

5.PhOi Hai phi la nhang ca quail chinh cUa 11‘ 116 hap nam trong khoang ngyc, a hai

ben trung that (chira tim va cac cu true khac).. 5.1. Hinh thE ngoai

Phi la mOt tang x6p va dan hi nen dO lan dm no thay di nhieu theo lugng Ulf chira ben trong. Dung tich cua phi c6 the dat ted 4500-5000 ml khong khi.

M8i phi trong gan gi6ng mOt nira hinh non nen c6 mOt dinh, mOt day va ba mat ngan cach nhau bang cac b. Ba mat dm phi la mat wan, mat hoanh va mat trung that. Phi dugc chia thanh cac thily bâi cac khe.

Mat wow huang v phia mat trong cüa cac xuang wan; rieng phan sau cUa mat wan ap vao phia ben cOt sting nguc, trong ranh phOi cUa 16ng ngyc, va dugc gi la phan c"Ot song.

Mat trung tluit, hay mat trong, 16m sau do c6 (in tim. O sau - tren n tim la mOt \ding hinh vgt goi la rOn phOi. R6n la nai cac thanh phan tao nen phi di vac) va di ra kh6i phi. O ngoai phi, cac thanh phan nay tao nen cuang ph Oi. Mang ph6i tang boc mat trung that toi rem ph6i thi quat vao boc cu6ng phi va lien tier, vai mang phi thanh. Phan mang ph6i boc ro'n va cung phi cOn keo dai xuemg cluoi tao nen day chang phoi.

Mat hoanh hay be' mat do day phi (c6 the coi day la \rang thap cüa phi), lOm, up len vOm hoanh, qua ca hoanh lien quan vai mat hoanh cüa gan. Rieng phi trai cOn lien quan qua ca hoanh \fed day vi va tS7. Ngoai cac mat n6i tren, phi con ca cac mat gian thuY dugc ngan cach bai the khe gian thuS/.

Dinh phOi nho len vao nn c6 qua 18 ten citarong noc. Cac bo ciia phi. Phi CO hai be( tnrac va duai. Ba trtrac la ba sac ngan each

mat suem vai mat trung that va tram len mang ngoai tim. Phan duai b tnroc phi trai ca khuy& tim. Ba dual vay quanh mat hoanh va gm hai doan: (loan thang a trong ngan each mat hoanh yeti mat trung that, doan cong a ngoai ngan cach mat hoanh vai mat wan.

Cac khe va thuSi phi. Phi phai dugc chia thanh ba thuY tren, gifra va chi& bed hai khe: khe chich va khe ngang. Cac khe tir be mat cüa phi an sau vao den tan r6n

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph au — Sinh lj 61

phi. Khe chech di qua cã ba mat dm phi; no ngan each thus, duai vai cac thuy gith va tren. Khe ngang ngan ban, chi thy a mat suan va mat trung that, ngan each thuy tren vai thuy gifra. Ph6i trai dugc chia lam hai thity tren va &col bai khe chech. Thuy tren phi trai c6 hai \Tang la vitng clinh va vitng hi&

5.2. au Igo cüaphi Phi duvc cu tao bai toan b6 cac nhanh phan chia a trong ph& dm pile quail

chinh, cac mach mau, mach bach huyet va cac sgi than kinh. Bao quanh cac thanh phan noi tren la mo lien kit. 5.2.1. Stephan chia ctia quan chinh

Ph e quan chinh la nhanh chia doi cüa khi quan; ph quan chinh .phai to hon, ngan hon va nam thing dimg hem so v6i ph quan chinh trai. O trong phi, mi ph quan chinh së phan chia nho dan tai cac ph nang. Tnr6c het, phe' quail chinh (phi quad bac mOt) chia thanh cac phe quern thity 031d quan bac hai) clan khi vao cac thity ph a i: ph e quan chinh phai chia thanh ba ph quan thay, ph quan chinh trai thanh hai ph quan thity. Tip do, m8i ph e quan thay chia thanh cac phi quart phiin thig (phi *pan bac ba). M8i ph quan phan thily da'n khi vao m6t \Tung m6 phi ggi la phan thity phi quan - phai. M8i phi CO 10 pile 'quan phan thity. Ph quail phan thay chia nhanh nhi6u lan trong mi phan thuy, giam an v du6ng kinh va s6 lugng sun sau mi lan chia. Khi 6ng ph quan dat tai du6ng kinh khoang 1 mm, cac sun bin di \fa 6ng ph e quan c6 nay dugc ggi la tiiu phi quan. Mi lieu ph quan ding vai m6t ti6u &Ong mach phi, m6t ti6u tinh mach phi va m6t mach bach huyet di vao m6t \Tang mo phi nho co bao mo lien ket rieng pi la ti'Ju thity phi. Trong lieu thity phi, tiL ph quan chia thanh cactiiu phi quart tan (c6 du6ng - kinh khoang 0,5 mm); m8i ti6u

.quan tan chia thanh cac tiiu phi quail ha hap. M8i tiu ph quan 116 hap chia thanh cac ang phi nang; m8i 6ng ph nang chia thanh cac phi nang. Cac ph nang dugc vay quanh bai mang luai mao mach phi. Co 25 bac phan nhanh tir khi quan tai 6ng ph e nang va toan b6 cac nhanh phan chia cüa ph quan pi la cay phi quan.

Thanh ph quan dugc cu tao bai sun, co tron va dugc lOt bai niem mac a mat trong. Cu true thanh ph quan trai qua sr bin di khi ph quan phan chia nho clan: (1) Thugng mo Wen d6i dan tir thugng mo try gia tang c6 long 6 pile quan tai thuvng mo tru don kh6ng c6 long a lieu ph quan tan; (2) cac vong sun khong hoan chinh ph qua.n chinh dugc thay the clan bang cac manh sun r6i cu& ding bin di; (3) lugng siin giam dan va lugng co tron tang clan. 6 tiL ph e quan 116 hip, lap thugng mo chuy6n tir tn..' don sang vay don.

M8i ph nang la mOt hcmg hinh ellen ma thanh dugc lot bang thugng mo vay don va dugc ch6ng d6 bang m6t mang day mong. Hai hoc ba ph nang c6 chung ma vao Ong ph nang tao nen mOt thi phi nang. Thanh ph nang c6 hai loai te bao thuong mO: loai I la t6 bao thugng mo vay don (mong) chiem phan lan dien tich thanh ph e nang, loai II la te bao trim hoc hinh vuong Wet dich ph e nang.Trong dich phe

62 Tai lieu On thi tuy'jn sinh mon:Giai phliu - Sinh If;

nang có chat hogt din (surfactant), .rnOt. htin hop ciia cac phospholipid va lipoprotein có tac dung lam giam sirc cang be mat cila dich ph e nang. Teen thanh ph 6 nang con có cac dai thgc bao. Tieu &ling mach va tieu tinh mach dm tieu thay lien tip vOi mang krri mao mach bao quanh ph e nang. Thanh mao mach bao gam mOt lap th bao nOi ma

trong va mOt mang day a ngoai dinh yeti mang day cila ph e nang. Cac lap cüa thanh mao mach va cac lap cüa thanh pith nang tat) nen mang ho hip, nai ma cac chAt khi phai khuech tan qua.

5.2.2. St cap mom cho phdi Co hai loai thing mach dim maxi tai phi: &Ong mach pith' quan va dOng mach

phi. Dang mach 1314 quán, nhanh cüa (Ring mach chii nggc, dua mau giau oxy tai

nu8i duey'ng cho thanh phe' quan va ma ph&. Mau tinh mach chili ye'u tr .& ve qua &rang tinh mach phi, IT* phAn v tinh mach phE quan; tinh mach Oa quan d veh tinh mach don.

Mau mAt oxy dugc tang tir tim ra than gang mgch phdi. Than &Ong mach nay chia thanh cac clang mach phi phai va trai di vao hai phi. O trong phi, dOng mach chia nhanh nho dAn nhu cay ph e quan cho tai mang mao mach quanh phI nang. Mau giau oxy tir mpg mao mach nay dugc cac lieu tinh mach dn ra kh6i cac lieu thay ph& va 6 vao mpg hied tinh mach quanh tieu thily. Mang hrai nay Op thanh cac tinh mach lan horn va cuai cang thanh hai tinh mach phi r in& ben da vao tam nhT trai.

5.3. Cuting ph ;di Cuang phi bao gam cac thanh phAn tir ngoai di vao phi 0)116 quan chinh, dOng

mach phi, dOng mach ph e quan, than kinh) hoc tir trong phi di ra (tinh mach 061, all mach ph 6 quan, bach mach) qua ran ph&. Ph 6 quan chinh, dOng mach phi va tinh mach phi la nhirng thanh phAn chinh tham gia vao chile na'ng h6 hAp cüa phi nen dugc goi la cuong phdi chic phan. Cac thanh phAn con lai có vai tro nuai dung cho phai va tao nen cudng phdi dinh &tang.

5.4. Mang ph& Mang phi la mOt bao thanh mac kin hoc lAy phai. Bao nay gam hai la: mang

phdi tang va mang phdi thanh, gicra hai la la mOt khoang tiem tang goi la d mang phdi. Mang phi tang la la thanh mac bao boc va dinh chat vao nhu ma phai, hitch ca

vao cac khe gian thuy de bac ca cac mat gian thuSi cüa phai. 6 quanh ran phi, mang phi tang quat lai lien tip vai mang phi thanh.

Mang phOi thinh gam ban phAn: phAn phü mat trong lang nggc (phan swan), phAn phU mat tren ca hoanh (phan hoanh), phAn phi' mat ben cüa trung thAt 6,han trung that) va phAn tram len dinh phai (yam mang phdi). Goc gifra cac phAn cüa mang

Tia lieu on thi tuylw sinh mon:Gicri philu — Sinh l. 63

ph (tucmg irng vai cac bi phi) dtrov goi là cac ngach mang phi: ngach swan - hoanh chu doc theo doan cong cüa be. duth phi,nhung xuo'ng thAp hon phi va la noi thAp nhAt cila mang phi; ngach wow - trung th& chay doe 13.6 tnrac ph6i; ngach hoanh - trung th& chay song song voi clop thing dm bo• dual phi.

64 Tai lieu on thi tioren sinh mon:Giai phau — Sinh if)

CHU'ONG 5 GIAI PHAU HE TIEU HOA

MI ;IC TIEU MO td &my nhang dac diem giai phau chinh caa cac ca quan thuOc he tieu hod. Goi ding dugc ten caa nhfing chi 1161' giai phau chinh tren cac phwang tien thyc

hanh giai phau h tieu hod.

He tieu hoa la mOt tap hcfp cüa cac ccx quan c6 chirc nang tieu hoa \TA hap thu cac chat c6 trong thirc an. HO nay bao gm ang tieu hoa (di tir mieng tai hau mon) vA cac ca quan tieu hoa phi (rang, hfai, cac tuyen nuac bgt, gan NIA tgy). 1. DO cucrng 1.1. Doi cwang v'd cu frac ling lieu hod

Cac doan dm he tieu hoa thgc quail tra xu6ng du c6 mOt kieu cau true chung nhung mi doan lai c6 nhang Men d6i v eau frac gan lien vai chilc nang chuyen bit cüa timg doan.

Thanh cüaiSng tieu hod do b6n lap mo tat) nen: do ngoai, áo co., tam &raj niem mac va ao niem mac.

Ao ngoai. O thgc quan, lap nay IA mOt mo lien ket long leo, con 6 trong bung, phan Ian chieu dai Ong tieu hoa dugc bao quanh bai pink mac. Plulc mac lai gm hai lap IA áo thanh mac va tam &cal thanh mac.

Ao co. Ao ccx gm hai lap ca Iron: lop cci dac a ngoai và lop co. vong a trong, gifra hai lap ccx c6 cac mach mau, cac mach bach huyet va mOt dam r6i than kinh tg chu (ggi la dam r6i do ca ruOt - dam rai Auerbach) chi phi cho ca trcm. Ao ca tao ra kieu cir &Ong ggi la nhu Ong day cac thanh phan trong diking tieu hoa v phia truac \TA nhao trOn tilde an vai dich tieu hoa. Tai mOt s6 diem teen duang di cila 6ng tieu hoa, lap ccx yang dAy len tao nen cac ca that. Ca that c6 vai tr6 lam cham sir dich chuyen v phia Ult.& cUa cac thAnh phan chira ben trong, gi.Up cho sg tieu hoa va hap thu c6 tiled gian din ra.

TAm throi niem mac. Day là lap mo lien ket long leo chira cac dam r6i mach mau va than kinh, cac mach bach huyet NIA cac mo clang bach huyet vai s6 lugng khac nhau tuY timg doan. Cac mach mau bao gm cac lieu dOng mach, cac mao mach và cac lieu finh mach. Dam r6i thAn kinh trong lop nay la dam ri &col niem mac (dam roi Meissner) chi phoi cho niem mac.

Ao niem mac. Niem mac c6 chirc Wang bao v, tik dich va hap thu. C TIM de bi t6n thuong co. hgc (mieng, thgc quan), niem mac la thugng mo lat tang chira cac tuyen tit niem dich nam ngay &raj be mat. Tai nhfing non din ra sir ti6t dich, tieu h9a va hap thu, niem mac la lop thugng mo trg don; narn xen ke vo.i cac te bao hap thu cUa thugng mo la cac t bao tit nhay và mOt s6 te bAo nOi Wet, a clued be mat dm thugng

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phitu — Sinh l,3 65

mo try dan c6 nhitng tuy6n ,d6 dich tit (dich tieu hod) vao long 6ng tieu hod. 1.2.1Thtic riktc

nqm v pink mac Phiic mac la lá thanh mac lan nhAt ca the. NO tao thanh met tái nam trong ;6

biting. CO the hinh dung la cac tang byng nam 6 gift thanh 6 byng và tüi phfic mac, tren cac thanh teen, sau và duai dm 6 byng. Tir cac thanh nay, cac tang king vao tüi phile mac va kdo theo chimg mOt 16p vo boc bang phiic mac. Cac tang trong chau hong. rong vao tüi phiic mac tir phia duai nen chi co mat ten cüa chimg dugc phac mac phil; da day va ruOt 16ng vdo tüi tir phia sau, hiu nhu hoan toan dugc ph& mac bao quanh, \id duge treo vao thanh byng sau bang met nep phiic mac kep; gan king vao tüi tir phia ten và dugc ph& mac boc gin het; tyy, than, tuyen thueing than va nieu quail 16ng vdo tir phia sau 6 mire de it nen chi c6 mat truac cüa chimg du9c b9c bang phiic mac; cac mach mau lan va thin kinh tren thanh byng sau tach ra cac nhanh di gifia the nep phiic mac a tai cac tang.

Cu tao và cfic thanh 'Alan cita phtic mac Phin phiic mac che phü mat trong thanh byng là phitc mgc thanh, phin boc

cac tang la pink mgc tang va phin thing gian giira hai phin teen hoac gift ph& mac cüa hai tang dugc goi là ccic mgc nal, cac mgc treo va cac day ch'ang. khoang nam gifra cac phin n6i tren cüa phitc mac la ciplitic mgc. Khoang nam Oita phiic mac va thanh biting la khoang ngoai phlic mgc chira mgc ngoai phitc mgc va cac cc quan (king) ngoai pink mgc. Phfic mac du9c/ cu tao bang hai lap: áo thanh mgc la lap thugng mo nhgn bong huang ve phile mac va tm &col thanh mac la lap mo lien ket dinh vai tang, vai thanh byng hoac nam gift hai ao thanh mac (dm mac n6i va day chang).

Cie mac treo, mac nOi va day chang Day Id cac phin philc mac trung gian gitta phile mac thanh va phac mac tang. Mgc treo là phin phitc mac trung gian (Om hai la thanh mac) nam gifra phiic

mac boc met se) doan ruOt và phiic mac thanh byng sau, la phuang tin treo the doan rut nay vao thanh byng d'ong th6i tao nen du6ng de mach va thin kinh di tai cac doan met. CO 1)&1 mac treo ruOt: mgc treo tieu trang, mgc treo clgi trang ngang, mac treo clgi trang xich - ma NIA mgc treo ruOt thira.

66 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh 135

Gan

Da day

Mac noi Ian

Mac n6i bin (nhin tir phfa truck)

Day da day LO tam vi

Thvc quail

Bar cong nho

Ca that trang mon vi

•Cdc nep niem mac

Than da day

cong Ian

Ca hat mon vi

Hang mon vi

Mt cat duc qua da day

mac n6i be Khe Winslow Tuy

TA trang Da day

Dai trang ngang

mac n61 Ian

Dai trang chau hOng

- nye trang

RuOt non

cung

Bang quang

Ca hoanh

Phifc mac (ninn tir phfa ben)

Thtrc quail

Cac sgi yang

Cac sal doe Cac sqi cheo (Or trong)

Cac soi yang giaa)

.Cac soi doe (a ngoai)

Cac scri co caa thanh da day Cac mat cat da &roc dich chuy6n de thAy cá ba lap

Mgc nai la phAn phfic mac trung gian giüa phfic mac boc da day - hanh tá trang va phfic mac thanh hoc phitc mac dm cac tang quanh da dày.Gifta hai la dm cac mac n6i cling chira cac mach va than kinh. Mi phAn cu thanh cüa mOt mac n6i dugc god la day chang. Co hai mac n6i: (1) mac nai nho n6i .gan cong nho 4 day, gm hai phAn chinh la day chang gan - vi va day chang gan - tá trang, va (2) mac nailow n6i bey cong lan dm 4 day vai ca hoanh (day chang vi - hoanh), vai ti (day chang vi - ti) va vai 41 trang ngang (day chang vi - dcii trang). PhAn ph& mac n6i ti vai tuy, than va co hoanh cling thuOc mac n6i ion -va duvc pi la cac day chang ti - tyy, ti - than va ti - hoanh. Mac n6i lan cOn arphAn chiu xueing a duai dai trang ngang. MOt s6 day chang khac treo gan vao co. hoanh (xem Gan) hoac treo ca quan sinh dc trong dm nir vao thanh bung

Tai lieu on thi tuyen sinh inon:Giai ph au — Sinh l 67

Cac nip, cfic 116 va cfic ngach phtic mac Nip la nhilng ch8 phfic mac thanh bi cac mach rnau hay cac eing dOi len. Nhfing

khoang cüa6 ph& mac do cac nep phitc mac, cac mac nei, day chang va cac tang giai han dugc goi là ngach hoc ha. Nhang ngach lan dm 6 pink mac la ngach dtc6i gan, ngach dwol hoanh, ngach gan - than. Nhang ngach na'm a ch8 thAp oh 6 phitc mac dugc gQi la till cing. Ngach lan nhat cila 6 phitc mac IA nil mac nai.

Tüi mac nei la ngach lan nhat dm 6 phitc mac dugc vay quanh bat cac mac nei va nhang tang nam tren mac treo dai trang ngang; no thong \Ted phan c6n lai dm 6 phitc mac qua 16 mac nei. Tilt mac n6i gm tin clinh va tüi chinh.

mgc nal là khe dQc nam gala bar phai mac n6i nho a tnrac va linh mach chit dual a sau, gala gan a tren va kh6i tá - tvy (dinh) a duai

Tin dinh tái moc nai la phan tti mac n6i dugc vay quanh bai gan tren, khei tá - tvy (dinh) duoi, mac net nho a tnroc va cac mach chit (dOng mach chit bvng va tinh Mach chili duoi) a sau.

Phan chinh cüa titi mac n6i na'm v phia trai cüa tin dinh, dugc vay quanh bai da day va day chang vi - dai trang a tru6c, tS7 ding cac day chang vi - tS7 va tS7 - tvy ben trai, va then - tuyen thugng than va tvy a sau. San dm tUi chinh là mac treo dai trang ngang, cOn be. tren dm no la chi; barn dm day chang vi - hoanh vao ca hoanh.

2. Ming 2.1. Oming

O mieng la phan du cüa 6ng tieu hoa, la nai chira cac ca quan CO chirc nang tieu hoa va pita am nhu rang, lueri, va tier) nhan dich tit cüa cac tuyen nuac bot nam quanh 6 mieng.

Cac giai han. O mieng thong 6. tnroc vai ben ngoai qua khe mieng va th8ng sau vài hau qua eo hong. Cac giai han (cac thanh) cila 6 mieng là khdu cai (Om mieng) a tren, nn mieng a duai va moi - ma phia truac - ben.

Khau cai gm khdu cai cerng a truck cu tao bang 'along, va khdu cai mm & sau cu tao bang can - c, tht ca du dugc phit bang niem mac. KhAu cai mm ngan each ti hau vài khau hau; a biy tv do dm no cO ltroi ga & chinh gifra va hai nep a mi3i ben: nep truac là cung khdu cal n6p sau la cung khdu cai hciu. Giira hai cung nay la ha hanh nhan chira hanh nh an khdu cal.

Ma ca ben) va mai truoc) &ye cu tao tir nong vao sau bang da. Cac ca bam da va niem mac. Gifra ccr va niem mac ma c6 the mei ma. Mai tren va moi dtroi gp nhau tat cac mep moi, con hai dau cüa khe mieng (khe. gift cac mop ggi la cac gac mieng. Ranh doe a gift mat da cüa moi tren dugc goi la nhan trung. Mt trong cüa mi moi c6 tn6t nep niem mac nei vat lgi ggi la ham moi.

Nn mieng chira ltfai va vimg duai - Phan chia. Cac cung rang - lgi chia 6 mieng thanh hai phan: khe hcp hinh mOng

ngua nam truac cac cung la tin clinh mieng va phan sau cac cung la d mieng chinh.

68 Teri lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phju — Sinh lj

('dc tuy'jn can mi'eng CO cac tuyeen ntroc bot kin va cac tuyen ntrac bQt nho d6 vao mieng. Ba doi

tuyen lan là tuyen mang tai, tuyen duai ham va tuyen duai luO.i. Tuyin mang tai la tuyen nu& bot lan nhat. N6 nam duai 6ng tai ngoai, giira nganh xuang ham duai va ca irc - don - chUm. Ong tuyln mang tai clan nuac b9t ra kh6i tuyen tai bet. truac tuyen va d6 vao tin dinh mieng a mat trong cUa ma bad mOt 18 nho nam di din vai rang c6i th.d hai ham ten.

Tuyin dwori ham nam trong h6 clued ham ó mat trong xuang ham duai, ang tuy-Jn dual ham thodt ra tir phan sau cüa tuyen, dai khoang 5 cm, va d6 vao nn mieng bâi mOt 18 nho i cvc duai 1ui (m8i cvc nam a mOt ben ham luO.O. Tuyecn &raj he& la doi tuyen nh6 nhat trong ba doi tuyen; chung nam ngay duai niem mac a hai ben &rang gift nen mieng, sat mat trong xuang ham duai. Mi tuye'n CO 5 - 15 ang tik nho d vao nn mieng ne'p dual (n6p niem rn4c mieng do tuyen duai

di len, nam a hai ben cvc duai luti) va mOt Ong tik low d vao mieng a cyc dwai

2.3. Rang Rang la nhfing ccr quan tieu h6a phv gOp phan vao viec tieu hod ca h9c a mieng.

2.3.1. Thnhthvàcduto M8i fang gm ba phan: than rang . 1a, phan nho len teen lqi, chan rang la phan

cam vao huyet rang va ca rang la phan that gift chan va than, bi lgi phii. Chan fang gan \Ted huyet rang bang ma quanh rang. Mat nhai cUa than rang c6 mOt hoc nhieu mall fang.

Ben trong m8i fang c6 mOt h6c r8ng g9i là d rang chira thy rang; tily la mOt mo lien ket chira mach mdu va than kinh. O rang gm d than rang va ang chan rang; Ong chan rang thong ra ngoai tai l clinh chan rang.

Bao quanh 6 rang la mOt lap mo cirng calci hod goi la wang rang hay nga rang. Xuang rang lai duegc che phU bang men rang a than rang va chcit xe Wang a chan rang. 2.3.2. Cac logi rang

BO rang dugc gan vao cdc huyet rang a cung rang ham tren va va cung rang ham du& Nguai c6 hai Ix) fang: rang Ala va rang Vinh vin.

B6 rang sita c6 20 chic. Theo trinh tu tir mat phang gifra lien sang ben va ra sau, rang sia a mi nira cung dugc g9i ten nhu sau: rang cfra gifia, rang cera ben, rang nanh, rang col thic nhdt va rang cal this- hai. Rang dm c6 gi6ng hinh cai seng, fang nanh c6 mOt mu nhon; hai loai nay thich irng vai nhiem vv cat va. xe thirc an va chi ca mOt chan fang. Cdc rang c6i c6 b6n mau. Rang c6i ham tren c6 ba chan rang; rang c6i ham duai CO hai chan rang. Cac rang c6i nghien va nhai thirc an. BO fang sfta

trong khoang thai gian tir 0,5 tai 2,5 nam tui, bat Mu lir fang dm gift, cá ix) rang sib duvc thay bang fang vinh vin trong then gian tir 6 tai 12 tu6i

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph& - Sinh l3 69

B6 rang vinh vin c6 32 rang, mçc trong khoang thai gian tir 6 tulii tai tu6i truing thanh. Cac rang cfra va rang nanh cüa b6 rang vinh vin giting vai rang sira nhung cac rang cai cüa b6 rang sista dugc thay th6 bang cac rang tin cai nhat va dile hai la nhfing rang c6 hai matt va mOt chan rang (rang tin c6i thi nhAt dm ham ten c6 hai chan rang). Co ba rang c6i vinh vin, v6n na'm sau rang tin c6i, khong thay th'6 cho bat ki rang siüa nao: rang cai tide nhat MQC lfic 6 tu6i, rang cai thir hai MN" kw 12 tu6i, rang cai Mir ba (rang khan) 111QC sau 17 tu6i. Rang khon thuang khong MN ma bi \raj trong huyet rang vi phan cung rang ô sau rang c6i thir hai khong dU ch8 cho n6 1119C. Rang vinh vin cüa mi 'lira ham dugc danh s6 tir 1-8, tinh tir ra'ng cfra gift ti rang c6i thir ba. Thir ttx IT1QC rang vinh vin la 6, 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8.

2.3. Ltrosi Lu'di la m6t co quan tieu hoa php dugc eau tao bang m6t kh6i cac co xtrcmg Co

niem mac bgc ngoai. Luai ding vai cac co k6t lictp vi no tao nen san 6 mieng; nO la co quan vi giac nhung ding &mg vai trO quan tax-1g trong cac d6ng tac nhai, nu6t va noi.

Hinh the ngoii. Ltrai gm m6t dau tkr do, ggi la dinh luai, va m6t ré luai dinh vai xtrong m6ng, xtrcmg ham duai va mom tram xtrcmg thai ducmg Mat tren (ltrng) cüa luai CO m6t ranh hinh chil V ma dinh quay ra sau ggi la ranh tan; dinh ranh c6 a tit. Ranh tan chia lung luai thanh hai phan: phan truac ravh la phan dugc phi' bang m6t niem mac c6 nhiu nhi'c phcin sau riinh it nhiu c6 dinh va dugc phil bang m6t niem mac c6 nhiu nang bach huy6t tap trung lai thanh hgnh nhan lirâi. Cac nhU luai la noi chira cac ni vi giac.

Mat dual heal nh&i, dinh vai nn mieng bai m6t np niem mac tren duang glib ggi la ham lwal; hai ben ham luai co hai ctic dual L6' dm 6ng tuy6n dtrai ham ma Vao 6 mieng 6 dinh cvc &raj ltrai.

Can tao. Lath dirge cau tao bai mOt khung xuong - sgi va cac co. Khung xucmg - sgi gm xuang mong ding hai mang sgi la can hi& va vach he& Cac ca gm nhiing co ma cac tha phat sinh va tan h& ngay trong ltrai (cac co nal tgi) va cac co di ti r nhting phan lan can tai ltrai (co ngogi lai). Khi co, cac co luai lam nang, ha ltrai, day luai ra tru6c hoc keo luai ra sau.

" Mch va than kinh cüa hroi. 'Arai dugc cap mau bai clang mach heal, mOt nhanh cüa &ling mach canh ngoai. Tinh mach lu.51 d6 v• finh mach canh trong. Bach huye't tir luai d6 vao cac hach duai cam, duai ham va cac hach c6 sau. Cac co cila lui do than kinh hg thiet van dOng. Phan truac ranh tan dm luai dugc than kinh lwâi (nhanh dm than kinh ham du6i), chi ph6i cam gide chung, thieng nhi (cila th'an kinh mat) chi phi cam gide vi giac. Cam giac chung va cam gide vi giac a phan sau ranh tan du do than kinh thiet hau chi phi. 3. Thtic quan

Thvc quan la m6t 6ng co dai khoang 25 cm. NO bat dau tai dau clued thanh hau

70 TN lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph du — Sinh lj

(ngang mfrc ba duai stin nh'an), di xuong qua c6 (dogn co), noc (dOgn nguc) 18 thirc quan cüa ca hoanh va mOt clop ngan a bvng (dogn bung) r6i tan ding tai 18 tam vi cüa da day. Doan c6 cua.thvc quan nam truck c6t s6ng c6, sau khi quan va gift cac dOng mach canh chung va cac thily ben tuye'n giap. Doan noc cila.thixc quan nam gala hai mang phi, sau khi quan va tim, tnrac cOt sang ngrc va Ong mach chii. Doan bixng cüa thvc quan la mOt -doan ngan nam sau gan Niem mac thirc quan la mOt thuvng m6 lat tang khong simg h6a c6 kha Wang chiu dtrac six cha sat. oh thirc an. 4. D# day 4.1. Vjtrtvà hinh the ngoili

Da day la phan phinh to nil& cUaang tieu hod, nam a yang thirang vi va ha wan trai, ngay dtrai vôm hoanh trai. Da day rang c6 hinh chit J v6i hai thanh truck va sau, hai cong nh6 va lon, va hai dal la tam Al ô teen va mon vi a dtrai.Cac phan cüa da-day k tir tren xu6ng dtrai la tam vi, day vi, than vi, phdn man vi va mon vi.

Tam v/là viing da day vay quanh 10 tam vi. Day vi la phan phinh to hinh ch6m cau.o. ben trai 18 tam vi va cach thgc quan bâi khuyAt tam vi. Than vi nam gifra day Ai va phan mon vi. Phdn mon vi nam ngang, gm hang mon vi, Ong mon vi va mon vi. Mon vi thong vai tá trang qua ló mon 4. 4.2. Lien .quan

B6 cong nho dtrac n6i vai gan bang mgc noi nhO. B6 cong lan dirge n6i vai ca hoanh, tST va dai tang ngang lan hrat bang cac day cluing vi - hoanh, vi - t3) va vj - dgi trang. 4.3. Cau Igo

thich frng vai chirc nang nghi&1 trOn thirc an, lop co. dm da day c6 ba thay vi hai tang: mOt tang ca d9c a ngoai, mOt tang ca yang a glib va mOt tang co. cheo a trong; tang co. yang day len a quanh that mon vi tao nen ca thdt mon vj. Khi da day r8ng, niem mac cila nO c6 nhiing n6p d9c g9i la nip vi. Duch niem mac c6 nhreu tuy6n tit dich vi.. B'e mat niem mac da day la mOt lap thuang mo try . den. Duch 1) . mat la mo lien ke't x6p. Cac t bao tInrang m6 Oat trie'n xu6ng lap mo lien thanh nhitng cOt te' bao tie't g9i la cac tuyin vi. ChAt ti& tir mOt s6 tuyen vi d6 vao mOt 116 nhO (h6 vi) tnrac khi d vao long da day. Tuye'n vi chira ba loai te' bao ngoai bao c6; tit niem dich, tec bao chinh tit pepsinogen va tI bao thanh tit hydrochloric acid va 341.1 t6 nOi tai. Ngoai ra, tuye'n vi vimg hang mon vi c6n c6 loai t bao g9i la t6 bao G ti& hormon gastrin vao mau. 4.4. Mgch viz thiin kinh

Cac Ong mach dm da day thuang tip n6i vâi nhau tao nen nhang vOng mach chay d9c theo cac ba cong cüa da day. VOng mach quanh 136 cong nhO do d6ng mach vi trai, nhanh cüa dOng mach than tang, tip n6i vai 616ng mach vi phái, nhanh cUa d6ng mach gan chung, a dc ba cong nhO. VOng mach quanh ba cong 16n do clOng mach vi mgc nai phai, nhanh cüa dOng mach vi tá tang, n6i tiep vai &Ong mgch vi mgc n6i trai, nhanh cUa d6ng mach ti', a d9c ba cong lan.Cac tinh mach di kern va c6

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phliu — Sinh. 71

ten gi6ng vai dOng mach. Ching trixc tip hoc gian tip da vao tinh mach dm Bach huye't cüa dg. day 6 vao chua'i hach vi mac nai va chdai hach tuy tS/. Da day nhan dugc cac nhanh chu dn tir dam rai tang va cac than lang thang tnrac va sau. 5. Rut non va cfic tuyen tieu hoa leen a vio rut non

Rut non la doan dai nit& cüa6ng tieu hoa, di tr m6n vi tai gOc tá - hiing trang. NO gam ba phan lien ti6p nhau la tá trang, hang trang va hi trang. Cac tuy6n tieu hoA lan 6 dich tit vao tá trang la gan va tyy cling dugc ma ta phan nay. 5.1. RuOt non

Dlac diem au tao. Thanh ruOt non dugc cu tao bang cac lap Ao giang nhu cac doan khac cüa6ng tieu h6a nhtmg lap niem mac va tam duai niem mac c6 nhang dae dim rieng thich hop vai .cac qua trinh tieu h6a va hap thu. Niem mac ruOt non c6 nhang nIp vong kh6ng cho phdp dich ruOt dich chuytn theo duang thang ma theo hInh xoan. Niem mac c6 nhiu nhung mao cao 0.5-1 mm nh6 vao lOng ruOt. Sa lugng lan nhung mao (20-40/mm2) lam 'cho din tich be mat thucmg m6 tang len rat nhieu.

nhung mao c6 mOt loi bang ma lien ke't chira mOt tiu dOng mach, mOt ti6u filth mach, mOt kith mao mach va mOt mao mach bach huy6t.

Thugng ma cüa niem mac la mOt thugng mo trii dcm chiza cac tI Ho hap thu, MC 4 bao hinh clai tilt niem clich, cac tI bao nO'i tilt mat (tit secretin, cholecystokinin), va cac tI bac, Paneth (tit lysozym va c6 kha nang thgc ba0). Mang dinh cUa cac t bao hap thu CO cac vi nhung mao. CO chimg 200 tr* vi nhung/mm2 niem mac. Vi cac vi nhung mao lam tang d*1 tich ba mat mang bao Wang, cac chat dinh du'ang c6 th6 khuech tan vao t bao hap thu rat nhanh.

O vimg niem mac nam gitra chan cat nhung mao, thugng mo lOm xuang thanh flitting khe sau goi la tuy6n ruOt. Cac t bao tuy6n ruOt dich chuytn len teen d tao nen thanh cUa cac nhung mao va thay th6 cho cac t" bao a dinh cac nhung mao bi bong ra. Trong lüc dich chuy6n len chung tang hop nen cac men tieu hóa chira trong cac vi nhung mao.

Tam (Judd niem mac cita ruOt non cac nang bach huye't chum va cac nang bach huytt dcm dc.' 5.1.1. Ta trang

- TA trang la phan dau va ngan nhat cüa ruOt non. NO cling la phan ca dinh (trir bong- tá trang) vi nam sau phfic mac. TA trang dai khoang 25 cm, bat dau tr mOn vi ngang gran phai dot sang that lung I va tan ding tai goc tá - hang trang a ngang suem trai dat that lung II. TA trang la nth. 6ng mat va 6ng nit)/ 6 vao. Ta trang uan cong hinh chit' C liming sang trai va om quanh &au tpy. NO di theo mOt con duang gap khtic gam ban phdn tren, xuang, ngang va len.

Phan tren nam tren wan phai than dat s6ng that lung I. 2 cm du lien dm phan tren,-trong hai phinh to va di dOng, dugc goi la bong tá trang hay hanh tá trang.

Phan xuang chay xu6ng a ben phai dau tpy, dgc theo wan phai cac than dot sang that lung I - III, va a truac ba trong than phai. Ong mat chit va 6ng ttly da vao

72 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph — Sinh

- thanh sau - trong phan nay. Cho gap goc gifra cac phan ten va xu6ng g9i la goc tá trang tren

Phim ngang chay ngang truac linh mach chu duai va Ong mach chit hung, sau cac mach mac treo trang tren. Ni lien t4 gala phan xu6ng va phan ngang goi la goc tá trang du&

Ph:dn len chay len doc b6 trai dOng mach chil bung va tan ding tai g6c td hO'ng trang 6 ngang b6 trai than d6t s6ng that lung H. .

Hinh the' trong. Niem mac tren mat trong cüa phan xu6ng c6 hai nhü 16i: 6 ten la nhi tá trang be va 6 duai la nhii tá trang lan. Ong mat chil va long tvy d vao tá trang tai dinh nhü tá tang lan; 6ng tvy phy d6 vao dinh nhU tá trang be. 5.1.2. 1115ng trang va hi trang

Wing trang la doan giaa cüa ruOt non, va hi trang la doan cu6i ruOt non. Hai doan nay khong c6 ranh giai rO rang va dai khoang 5 m. Chung di Ong va duac treo vao thanh bking sau bang mac treo ruOt. Re' mac treo chi dai khoang 15 cm va di tir g6c tá - hang trang tai goc hi - math tang. Vi re' mac treo ng'an, hiing trang va hi trang phai gAp lai thanh cac quai hinh chir U. 1(116i hOng trang - hi trang nam dm% dai trang ngang va mac treo dai trang ngang, ten cac tang chau hong, sau mac n6i lan, va 6 Oita hai doan dai trang: dai trang len 6. ben phai va dai tang xu6ng a ben trai.

Mich va thAn kinh (xem them plAn Mach va than kinh ruOt gia) DOng mach. Wing trang va hi trang dugc cac nhanh cUa d'Ong mach mac treo

trang tren cAp mau. Cac nhanh nay di trong mac treo ruOt non va phan nhanh•tie'p n6i vai nhau tao nen cac cung mach truac khi cho nhang nhanh thing de'n ruOt.

Tinh mach. Cac tinh mach di kern dOng mach rOi d vao tinh mach mac treo trang tren. 5.2. Gan

Gan la tuyL Rm nhat ca the', Ong khoang 1,4 kg. Gan nam 6 phan tu ten phai cilia biting, nai no dugc che khuAt bai long ngtrc va vOm cci hoanh phai nhung c6 mOt phan lAn qua duOng gifra tai duai yam hoanh trai. Mat phai cüa gan nam &raj cac xuang sum VII-XI. B6 duai gan chay (IN theo b6 su6n phai. Gan xu6ngthAp han tu th6 dimg va c6 the' s6 thAy gan lüc hit vao sau. ChiL len thanh bimg tuft; gan chie'm phan lan viing ha su6n phai, mOt phan cUa \Tung thuang vi va On sang tan viing ha wan trai. 5.2.1. Hinh th ngoai va lien quan

Gan c6 hai mat: meit hoanh lOi va ma't tang phang. Rath giai glib hai mat 6 phia tnrac la mOt b6 sac, g9i la ber dwai.

Mat hoanh c6 hinh vOm, nhan, khuon hinh theo mat lOm dm co. hoanh. Mat 16i nay duac chia thanh cac phan ten, truac, phai va sau. Mat hoanh ngan each vai co hoanh bang ngach dual hoanh. Day chang lrein chia ngach nay thanh hai lchoang phai va trai, dOng then chia mat hoanh thanh hai thity phai va trai. Phan sau cUa mat hoamh c6 mOt viing khong dugc ph& mac phi', ducYc g9i la viing tr'dn va dinh vao ca hoanh.

Tai lieu on thi tuyn sinh mon:Giai philu - Sinh l3 73

Tren vimg tan c6 riinh day chang tinh mach va khe day chiing trdn. Qua cci hoanh, mat hoanh lien quan vai 6 mang phi phai va 6 ngoai tam mac.

Mat tang huang v phia sau - duai va lien qua.n vai nhieu tang bimg. 6 giira mat tang c6 mOt khe nam ngang goi la cera gan. Day la nth ma tinh mach dm va ciOng mach gan di vao gan va cac Ong mat r6i kh6i gan. 'Tir du phai cüa ca gan chay tai b6 &raj cüa gan co ha titi mat (chira tii mat). Tit du trai cüa cira gan c6 khe day chang tron (chira day chang tron gan) chay ra truac tai b6 duai cUa gan va khe day chang tinh mach (chira day chiing tinh mach) chay ra sau tai mat hoanh. Mat tang dugc chia thanh ben thay va mang nhitng vet An cila cac tang bvng. Tay phai nam ben phai he tüi mat, nai cO an dgi trang & tusk, 'dn than va ein thwang. than sau. Thuy trai nam 6 ben trai khe day chang tree va khe day chang tinh mach, c6 thyv quart va "rt dç day. Tay vuong Warn tnrac ca gan, c6 án tá trang, va thity du& nam sau cra gan. Mac nei nh6 di tir mat tang cua gan tai da day va hanh tá tang. 5.2.2. Ciiu tgo

Gan chroc phil bai phiic mac, trir \Tang tan, he titi mat va cfra gan. Duai phiic mac la do xa. 6 cira gan, do xa ding cdc mach di vao trong gan tao nen bao xo. quanh mach. Gan dugc tap nen tir nhieu dcm vi chirc Wang goi là tdu thity. MZSi tieu thay la mOt .khei nhu me gan ma mat eat ngang c6 hinh 5 hoe 6 canh. O m6i g6c cüa tieu thily co mOt khoang me lien ket goi la khoang tha, nai chira mOt nhanh tinh mach cfra, mOt nhanh dOng mach gan va mOt eng clan mat: O trungtam mi tieu thay gan c6 mOt tinh mach trung tam. Tr tinh mach trung tam c6 nhang d8i day d bao gan hinh lap phucmg toa ra ngoai vi. Gifra hai dôi day te bao 1in nhau la nhimg mao mach clang xoang (lan han mao mach binh thuemg) dan mdu tir nhanh tinh mach cfra va nhanh dOng mach gan a khoang cira tai tinh mach trung tam. Thanh cua cdc mao mach clang xoang dirge tao nen bai cdc te bao nOi me, trong do c6 mOt se dai thuc bao c6 ten la d bao Kupffer. Cdc tinh mach trung tam dm mOt se tieu thuS, tao nen cdc tinh mach lan han, va cu6i ding tao thanh cac tinh mach gan chay ra kh6i gan d6 vao tinh mach chi' duth, a gift cdc, day te bao gan cüa mi doi day la cac vi quan mat; du ngoai vi cüa vi quan mat do vao 8ng mat a khoang caa (ong gian tieu thus). Cdc Ong mat a khoang ca hap nen nhang 6ng mat lan dAn, cuei cung thanh cacng gan phai va trai di ra khoi gan. 5.2.3. Cac phuang tin gift' gan tgi chj

Gan duvc gifl tai ch6 bth: (1) tinh mach chi' duai ding cdc tinh mach gan; (2) day chang hoanh - gan (la lap me lien ket dinh Yang tan cüa gan vai ca hoanh); va (3) day cha'ng vanh.

Day chang vanh dugc tao nen bai sly lat cüa philc mac gan len ca hoanh: phlic mac tir mat hoanh Fat len ten va ra tnrac, phfic mac tir mat tang lat xueng duai va ra sau; nhting du6ng 1t dugc goi la cdc lá cila day cha'ng; khoang nam Oita hai du6ng it la \Tang tan. Vang tan cila gan hep clan ve phia hai dau gan va tai do cdc lá ten va duai gap nhau tao nen cac day chang tam giac phai va trai. Nhu vay, day chang vanh

74 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phju - Sinh lj

Thity phai Thi In4t Thity vuong

Thu)/ trai

Ong gan trai

Cu that Oddi

D2

Bong .gan-tvy Orig.*

tcau tuy

TM ciia Ong gan phai:

Ong gan chung

Ong tut:mat:

Ong Trat chCi

Ong garytrai DM gan rieng

DM than tang

DM chit bung Than va duoi tu

la nth lien t4 gift phitc mac phü gan va phitc mac phi" mat clued co hoanh. Hai nim dm la tnrac - tren cilia day chang vanh lien tir hai du gan vao gift nhung khong gap nhau vi mi nim la lien tip \TM mOt la dm day chang Wein. Day chelng liem la mOt n6p phiic mac hinh lim di tir mat hoanh cüa gan tOi co hoanh va thanh bgng truac (t6i r6n). Glib hai la cua b6 tg do day chang Wein chira mOt thimg sçii g9i la day chiing troll gan: Day chang nay di tir rOn tth khuyet day chang trOn 6 b6duâi gan. Hai nim cila la sau - duai dm day chang vanh cling tin tlr hai du gan vao giaa va lien tip v6i hai la mac n•Si nho. Day chang lim va cac day chang tam giac &roc xem nhu nhang bO pilaf.' dm day chang vanh. 5.2.4. Dwerng djn mat ngoai gan

Mat dugc ddn ra khoi gan bang cac ang gan phai va trai. Sau khi ra kh6i gan cra gan, cac 6ng nay hop thanh rig ,gan chung, mOt 6ng dai khoang 4 cm. Ong gan chung chay xuong du6i trong mac nth nho va ding v6i ang till mat h9p nen ang mat chi khi tai gan phan teen tá trang.

Ong mat chi dai khoang 8-10 cm va cO clueing kinh khoang 5-6 mm. Ong nay tip tgc chay xu6ng trong mac nOi nho, sau do di 6 sau phan ten td trang va dau tgy

1- TInh mach trung tam tidu Ulu)/ 2- DOng mach, firth mach va Ong

mat khoing cita 4- Tidu quan mat 5- Ong m4t 6- Nhanh cua d6ng mach gan 7- Nhanh ctia filth mach ca 8- Cac te' bac) gan 9- Cac t6 bao Kuffer 3- Mao mach clang xoang

.Mat cgt ngang qua tidu thily gan

Ong gan phai

. Siy phi!' bit cac Ong clan mat cila gan

.Lung chay cia mau va mat trong mOt tieu thily gan

. Dtrimg dAn mat ngoai gan

Teli lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh li 75

rOi ding 6ng tvy d6 vao phan xuting tá tang 6 dinh nhu tá trang lan. TO mat la m0t tui hinh qua le, nam trong h6 tüi mat & mat tang cüa gan. Tüi

mat, vai kich dux& khoang 8 cm chreu dai va khoang 3 cm b ngang (nth r6ng nhat), gm m6t day ,htrang ra ft-Ix& va,vuot qud khuye't till mat b6 duai gan, m6t than nam áp vao 116 ttli mat, va mOt co.

Ong till mat, dai tir 2 an 4 cm, tir c6 tui mat chay xu6ng duth va sang trai hop vai ong gan chung tao nen 6ng mat chil.

Cdc 6ng gan phai va trai, 6ng gan chung va 6ng mat chili la dti6ng mat chinh. Tai mat va 6ng tüi mitt la throng mat phy. 5.2.5. Mgch matt cza gan

Gan duvc cap mdu bai dOng mach gan rieng va tinh mach cica. Mdu dirge dan khoi..gan nh6 cac tinh mgch gan.

D'Ong mach gan rieng. Sau khi tach khoi d6ng mach than tang, d'Ong mach gan chung chay ra ft-ix& va sang phai a ten khi tá - tpy. NO tach ra clOng mach vi - tá trang tnrac khi chay len vao cu6ng gan. Trong cu6ng gan, no di a tru6c tinh mach dm va ben trai 6ng mat chu va king gan chung, tdch ra dOng mach vi phai rOi tr6 thanh cl'Ong mach gan rieng. Chu len tai gan gan, d6ng mach gan rieng tdch doi thanh nganh phai va nganh trai. Cdc nganh nay di vao gan va chia nhanh nho dan tai nhang ti6u &Ong mach nam trong khoang cira. Truck khi vao gan, nganh phai tach ra d'Ong mach titi mat.

Tinh mach dm. Tinh mach dm dua cdc chat hap thu dugc tir 6ng tieu hod duoi ca hoanh ve gan. Tinh mach dm do tinh mach mgc treo trang .tren va tinh mach IS) hop thanh a sau tvy; tinh mach tST lib nhan tinh mach mgc treo trang dwói. Tinh mach can Chu len trong mac n6i nho ding d6ng mach gan rieng va king m'at chil; t6i cua gan; no chia thanh cac nganh ph& va trai di . vao gan, phan nhanh trong gan dn cdc ti6u tinh mach a khoang cua. Tren du6ng di tinh mach dm nhan tinh mach tili mat, cac tinh mach cgnh ran, firth mach vi trai, tinh mach vi phai va tinh mach trusac mon vi.

Cdc tinh mach gan. Cdc tinh mach trung tam ti6u thus' cUa gan hop nen cdc tinh mach lan dan rOi cu6i cang tao thanh cac tinh mach gan phai, giia va trai. Cdc tinh mach gan d6 vao tinh mach chili duth. 5.2.6. Cuang gan

Cu6ng gan di tir cfra gan t6i phan tren tá trang va la nth chira hAn het cacthanh phan di vao va di ra khoi gan. Cdc thanh phan cUa cu6ng gan nam giitahai lá dm mac n6i nh6 va bao gm: diking dan mat chinh, dOng mach gan rieng,tinh mach dm, cdc mach bach huye't va than kinh. 5.3. Tuy

Tvy vira là mOt tuyan ngoai tit cila h tieu hod, vira la m6t tuy6n n6i ti6t. Ty dai khoang 15 cm. NO vat ngang truac c6t s6ng that lung va di tir phan xu6ng cüa td trang tai cu6ng Ivy nam sau phiic mac, trir duoi tvy.

76 Tai lieu On thi tuyen sinh mon:Giai ph .du — Sinh

5.3.1. Hinh thl ngoai va lien quan . Ttty trong nhi.r mOt cai bita; tir phai sang trai, no c6 ba 'Alan la dau, than va duoi. Dau tyy gan c6 hinh vu8ng va tach ra mOt mom 6 clued ggi la mom moc. Watt

dugc phan CO dinh cüa tá trang vay quanh va g'an vai phAn nay thanh mOt khOi c6 nhang lien quan chung. Mat sau cila khOi dinh vai mat fru& than va tuyan thugng than phai, cuOng than phai va tinh mach chit clued; Ong mat chit dao thanh mOt ranh mat sau du qty. Mat truac cüa khOi 1:4 gan, tüi mat, mon vj va rut non trim len. R8 mac treo dai trang ngang di ngang qua du tvy.

Than tyy lien quan truck qua tilt mac nOi vài da day; mat sau dinh v6i than trai, cuOng than trai va tuyen thugng than tilt. R8 mac treo dai trang ngang barn dgc theo b6, dtrai °dm than; b6 tren cO dOng mach tS7 nam.

Duoi tyy cang vat cac mach tS, va di Ong trong hai lá dm day chang tAty - ti'. 5.3.2. Cau tgo caa tyy - cac ang tilt

Mo hjy bao g6m nhiau M8i fiat.' thuSi do nhiau nang tuyen hgp nen va thanh cUa m8i nang lai do cac d hao tilt dich (ngoai fiat) tat) thanh. Dich tir mi tiau thity dugc dan liru bat mOt Ong tit nh6, va nhang Ong nay hgp lai d cuOi ding d6 vao hai Ong lan la Ong tvy va Ong t-kty phii. Ong tyy di ngang qua suOt chiau dai duoi tvy va than lig, tat ngang khuyet ttty thi di chach xuOng clued va sang phai qua du ttly r6i cang Ong mat chit d6 vao phan xuOng tá trang tat mOt 18 6 dinh nhit tá trang 16n. Thu:Ong thi Ong mat chit hgp vai Ong tvy thanh mOt doan Ong chung ngan truac khi d6 vao tá trang va doan nay thugng phinh ra tao nen bong gan tyy. Cac thi co. yang 6 quanh du d6 vao tá trang dm bong tap nen ccr that bong gan tyy. Ong tyy phy clan dich cüa du tvy; no xuat phat tir Ong ttly6 not ma Ong tvy bat du thay d6i huang di va chay thing sang phai d6 vao phAn xuOng ta, trang a dinh nhit tá trang be. Nam xen

vai cac nang tuyen Ivy ngoai fiat con c6 nhiing dam te bao g9i la cac tie'tt dew Langerhans. Chung tit ra insulin, glucagon va somatostatin; cac hormon nay di thing vao mau d tham gia vao six chuyan hoa glucose dm co. tha. 5.3.3. Mach va than kinh

DOng .mach. Than va duoi ttly dugc cap mau bai cac nhanh cüa dOng mach tS7. Du tvy va tá trang ding dugc nuoi &tang bai cac nhanh td - tvy cOa dOng mach vi - tá trang va dOng mach mac treo trang tren. DOng mach vj - tá trang tach ra cac dOng mach tá - tvy teen truac va sau; dOng mach mac treo trang tren tach ra dOng mach td - ttly duai vai hai nhanh tnrac va sau.

• Tinh mach di kern dOng mach va d6 vao h thOng tinh mach cira 6. Rut gia 6.1. Gioi hgn, plasm (loan, vj tri'và kich Mu*

Rut gia la doan cu6i cua 6ng tieu hóa va g6m bOn phAn: manh trang, dal &brig, tryc trang va ng halt mon. Dai trang lai g6m bOn kink di tir manh trang clan tivc trang dai trang len, dai trang ngang, dai tang xuOng va dai trang xich - ma. Cac phan cüa rut gia nam a ngoai vi cüa phan 6 bvng &raj gan va da day; chung sap xap thanh

Tat lieu on thi tuyen sinh mon:Ghat phau — Sinh if) 77

m6t .hinh chit U 16n ngugc vay lay khoi rut non. Rut gia dai khoang 1,5 m va c6 &rang kinh khoang 6,5 cm. RuOt gia c6 nhang dc diem chung ve hinh the, call tao va sir cap mau. 6.2. Hinh th'j va cizu telo

Mat ngoai cUa manh trang va dai trang ca ba dai d9c g9i la cac dái san dgi trang hay cac dal co, doc. Viing nam giira cac san dai trang c6 nhitng &eau dgi trang ngan. each nhau bai nhang n6p that ngang. Co nhitng tüi phirc mac nho chira m6 Co ten la nhang meiu phi (tUi thaw) mgc noi barn vao cac dai san dai trang. Mat trong math trang va dai trang co nhitng nep ban nguyet nho vao, mi nep tuang Ung vai m6t nep that ngang thay 6 mat ngoai.

Ve eau tao, niem mac rut gia c6 nhieu t bao tit nhay hinh dai tao nen cac 6ng tuyen don tit nhay va nhieu nang bach huyet dun d0c, khong c6 nang bach huyet chum (trir rut thira); lap co. doe cüa manh trang va dai trang day len 6 ba nai tao nen cac dai sari dai tang; cac dai san dai trang c6 ye nhu ngan ban chieu dai dai trang lam cho lop thanh mgc bi rum lai tao nen cac mu phv mac n6i. 6.3. MO tti ctic doqn cfia rupt già

Math trang va ruOt thira. Math trang nam clued ch6 tier, n6i hi - math trang, lien tip vai dai trang len r dau ten, tit du duai va c0 the cO hai hoc nhieu nep phirc. mac (nep sau math trang) n6i mat sau cüa nO \Teri phirc mac thanh. Rut thira cang la mot 6ng nho tit du c6 hinh con giun, dai khoang 8 cm. NO barn vao mat sau - trong cila math tang, a dual goc hi - math trang khoang 2-3 cm, va dugc treo bang mOt mac treo. Long cüa rut thira thong vai -long math trang qua a ruOt thira; lap niem mac cila no chira nhieu nang bach huyet chUm. O l th6ng tir hi tang vac) math trang c6 van hai - manh trang.

Khoi math trang - ruOt thira nam ô viing ho chau phai, truac cci that king va sau thanh bvng tnrac. Diem di chieu cUa g6c rut thira len thanh bvng tnrac la trung diem dm du6ng n6i tir r6n tai gai chau tnrac ten phai. ItuOt thira có thanh day va nhieu nang bach huyet nen hay bi viem. G6c ruOt thira ô vi tri c6 dinh thing rut thira lai cO vi tri fat thay di.

Dai trang len. Dal tang len dai tir 12 den 20 cm. Tir ch6" tiep n6i vai math tang, no di len tai duai mat tang cUa gan thi lien tip vai dai trang ngang tai goc dgi trang ph& Dai trang len nam a ben phai kh6i rut non,sau thanh bvng truck va ngan each vai thanh biting ben bang m6t ranh. NO dirge phirc mac phil a mat tnrac \fa hai mat ben, con mat sau thi dinh vao thanh bvng sau va dau cuc than phai.

Dai trang ngang. Vai chieu dai khoang 40-50 cm. DO trang ngang di tir gOc dai trang phai (a &PM gan) tai goc dgi trang trai duai• tST) theo m6t &rang cong 16i xuong duai. NO dugc treo vao thanh bvng sau bai mgc treo dgi trang ngang. Dai trang ngang va mac treo cUa no nam duai gan, da day va ty, teen kh6i rut non.

Dai tang xu6ng. Dai trang xu6ng dai tir 25-30 cm. Tir goc dai tang trai, nO di tiring xu6ng d9c theo thanh biting trai cho tai mao chau; tir day, nO cong v phia

78 Tai lieu on thi tuyjn sinh mon:Giai phju — Sinh if)

diromg gifra dan bi trong co that lung ,thi lien tip vai dai trang xich - ma. Met sau cüa dai trang xuang khong c6 phlic mac phir nhu met tnrac ma dinh vai thanh bung sau va met twat then trai.

Dai trang xich — ma. DO trang xich - ma la clop cuai cüa dai trang, dai khoang 30 cm. N6 lien flap vai truc trang a ngang mirc dat sang ding III. DO tang xich - ma di clang vi &roc treo vao thanh cheu hong bai mgc treo dai trang xich - ma.

Tivc trang. Trvc trang dai khoang. 12 cm va phang to thanh bong tnic trang. chti lien tiap \Ted dai trang xich - ma a ngang .mfrc dat sang ding III, no di xuang theo chiau cong cüa xuang ding va xtrong cut (goc cling) va khi tai tren dinh xuong cut khoang 3 cm thi lien tip vai 6ng hu mon. Ong heu mon ding vai trvc trang tao thanh mat goc ma ra sau - g6c clay chgu.

Trong lOng tivc trang, niem mac bi cac th6 co. \Tong dai len tap thanh cac ne'p ngang tryv trang hinh liem; dO la cac nap tren, gitra va duâi. Lap co d9c cüa tivc tang lai phan ba du nen kh6ng c6 cac dai d9c tren ba met nhu. 6 dai trang va manh trang.

Phiic mac chi phil nira tren cila met truck va phan ba tren cüa met ben tivc trang. Tivc trang lien quan sau vai met trirac cac xtrung ding - cut va cac mach - than kith & tnrac xircmg ding, v phia tnrac, phan c6 phüc mac phii cüa tivc trang lien quan vâi tir cung va Om am dao qua tiri ding trvc trang - tir cung nit), vai bang quang, tüi tinh va b6ng Ong tinh qua tüi ding truc trang - bang quang (6 nam). Phan trtrc trang dirai pink mac 6. nit ngan each vai am dao bang vach trzfc trang - am clgo nam ngan cach vai tuyan tin lit bang vach &tic trang — bang quang.

Ong heu mon, ang heti mon dai dr 2,5 den 4 cm. lir gOc day cheu cüa truc trang, no chay xuang duai ra sau xuyen qua hoanh cheu hong va day cheu rai ten ding

hau mon. Bao quanh 6ng hu mon la ca that hau mon ngoai. Niem mac cila nira tren ang hau mon cO cac nap d9c nho len pi la c.ot hew mon,

m8i cat chira mat nhanh ten ding cila clang mach va tinh mach tivc trang ten va cac 1)6 soi co. d9c. Day la noi cac tinh mach truc trang ten dm h thang cira flap n6i vâi cac tinh mach film trang gift va dirai. Du6ng n6i dAu tren cua cac cOt heti mon la throng hau mon - tryv trang. Nan dm cac cat lieu mon a duai duoc nai vai nhau bang cac nap hinh ban nguyet g9i la cac van hau mon. M'ai van ding hai cat lan cen giai han nen met xoang hau mon. Niem mac dia ting heti mon la thirong ma lat tang lien tic vai niem mac tnrc trang a tren va hoa nhep vai da a dirai. 6.4. Mgch ciia ruOt già

Cac clang mach. Ruat gia dirge cac Ong mach mac treo trang teen va dirai cap mau; rieng phan duai tivc trang va 6ng hau mon do &Ong mach truc trang giaa cua d6ng mach chAu trong va Ong mach truv trang du& cila Ong mach then trong cap mau.

Dang mach mac treo trang teen tach ra tir met tnrac cüa dOng mach chii bung ngang dia gian dat sang ngtrc X11 - that lung I, sau dau t%ly. DOng mach di xuang bat

Tai lieu On thi tuydn sinh mon:Giai phau — Sinh lj 79

cheo truac mom mac va phan ngang tá trang rOi di -trong re niac treo rut non; cuiii ding di trong mac treo rut non va tach ra nhi'eu nhanh cho rut non. Truac khi di vao mac treo rut non, dOng mach tach ra nhi6'u nhanh cho tá - My, manh trang, ruOt thira, dai trang len va dai trang ngang. Cac nhanh cho dai trang tip n& vai nhau tap nen cac cung mgch vin dgi Thank

DOng mach mac treo trang dual tach ra tir Ong mach chil biting a ngang mic diSt SOng that lung III. No di xuOng duai va sang trai va tan ding bang dOng mach tivc trang ten a •ngang dot song ding III. D:ong mgch truc trang tren chia thanh hai nhanh di xtiOng a hai ben tivc trang. Cac nhanh ben oh dOng mach mac treo trang duai cap mau cho dai trang xuOng, dai trang xich - ma va mOt phan dai trang ngang.

Cfic tinh nwh. Mau tinh mach rut gia ductc dAn luu chit yu bâi cac tinh mach mac treo trang tren va duai, mi tinh mach clan km cho viing duo.c cap ink' bai dOng mach ding ten. Cac tinh mach nay ding vai tinh mach tS/ va cac tinh mach da day hop thanh tinh mach dm Cac tinh mach trtrc trang gitta va clued d v'e tinh mach chau trong.

Bach huyet. Mach bach huye't tir nira dual trtrc trang va phan tren 6ng hau mon chay theo bó mach trgc trang gift ri d vao cac hach chau trong. Cac mach bach huyEt tir phan duai Ong Nu mon dO vao cac hach bcn.

Phan lan mach bach huyet cüa nira tren tryc trang chay theo cac mach trt..rc tang tren tai cac hach mac treo trang duai. Bach huy6t tir dai tang xich - ma va dai trang xuOng d v'e cac hach mac treo trang clued hoc cac hach sau ty (theo tinh mach mac treo trang duoi). Cac hach mac treo trang ten thu bath huye't tir nhang vimg do dOng mach mac treo tang tren cap mau.

80 Ted lieu on thi tuyen sinh rnon:Giai phau — Sinh lj)

CHUtiNG 6 GIAI PHAU HE TIET NIEU

C TIEU Mo tá cluvc nhang net chinh v vi tri, hinh th4 lien quan va c "du tgo caa cac ccr

quan thuk he tilt nieu: than, nieu quan, bang quang va nieu dgo. Ggi &ivy clang ten caa nhang chi tilt giai phau chinh tren cac phumg tin thyr

hanh giai phju he tilt nieu.

tit nie‘u gm c6 hai than, hai niu quan, mOt bang quang va mOt nie'u dao. Than la ca quan 19c mau va tao nen nuac lieu. Ntrac tiu tir than di xu6ng qua nie'u quan dugc tich lai 6. bang quang tnrac khi dugc day ra ngoai qua niêu dao. 1. Than 1.1. Hinh the ngoai, kich dm* va vj tri

Than la co quan c6 mau ndu nhat va hinh hat dau. Than nguai truang thanh Ong khoang 135 g, c6 kich thuac khoang dai 10 cm, r6ng 5 cm va day 3 cm. Than Co hai mat trwac va sau, hai ber trong va ngoai va hai cvc tren va du& Ba trong 16m a giaa tai r on than, nai ca cac cac mach mau - thAn kinh di vao \fa di ra khoi than, va la nai be than thoat ra ngoai a lien tip vai ni"0

Than nam sau phiic mac, dgc hai ben cac d6t s6ng tir noc XI tai that lung III; du tren than trai a ngang be( tren xtrong suan XI, dAu tren than phai a ngang ba duai xuang str?).n XI, tire la than phai a thdp hon than trai mOt b6' ngang xuang suan. Than CO the' di chuye'n len xu6ng theo nhip tha.

Nhu mo than dugc b9c sat bai mOt mang xo. dai ggi là bao xo. BQC quanh bao xa là bao ma quanh than. Mt bao mo lien ke't sgi, ggi la mgc than, b9c quanh bao m-6 dm than va tuye'n thucmg than. Mac than gm hai là tnrac va sau. Gala là sau cua mac than va thanh bvng sau CO 104 lap ma arra ggi la khoi ma cgnh than. 1.2. Lien quan

Mat truac cüa hai than c6 lien quan khac nhau. Mat trtrac than phai tip )(fie voi \rang trAn cüa gan, tuy6n thugng than phai, goc dai trang phai va phA'n xu6ng tá trang. Mat truac than trai lien quan vai tuy, da day, tuye'n thugng than trai, goc dai trang trai, dai trang xu6ng va cac quai rut non.

Mat sau phAn nam tren xuang wan XII va phAn nam duai xuang wan. PhAn tren xuang suem XII áp vao ca hoanh va qua cii nay lien quan vai ngach siren hoanh mang phi va phi, cac xtrang suan XI va XII; phAn dtrai xucmg suan XII lien quan vai cac co that lung, vuong that lung va ngang,bi,mg.

trong la nai cac thanh phAn cüa cuong than di vao va ra khoi than tai r6n than. 136. trong than phai nam canh einh mach chi' &rot be( trong than trai nam canh dOng mach chil bvng. 1.3. Hinh the trong va cim tgo mo h9c

Tai lieu On thi tuyen sinh mon:Giai phju — Sinh If) 81

MOt mat cat dirng ngang qua than cho did)/ hai phan nam clued bao xa dm than: phan dc 6 xung quanh la nhu me) than, phan gift rting la xoang than.

Nhu mo than gm c6 hai Wing: \Tung sau la tay than va viing nong la vó than. Thy than do 8-18 kh6i mo hinh n6n, g9i lA thap than, tao nen. Day dm mi thap huang va phia vo than, dinh thap huong v dAi than nho va ding dinh cüa cac thap thanlhac tao nen nha than, ve than bao gm cac cOt than (1A phan nhu mo nam giita cac thap than) va cac ti'du thity vó (1A phan nhu mo di tir day thap than cho tai bao sgi).

Nhu mo than la phan chirc nang dm than. Cac don vi chirc nang cUa nhu mo than la khoang han mOt trieu cau true vi the g0i IA nephron. Mi nephron gm hai phan: mOt tiu cu than, nai 19c huyet tucmg, va mOt ng than, nai ma dich 16c di qua. Mi lieu cu than do hai phan cu thAnh: cuOn mgch. ya bao tilu cau (bao Bowman); bao tieu cu lA mOt tüi lOm hinh chen vay kin quanh cu6n mach, thanh tüi gm hai 16p thugng mo ngan cach nhau bang nit:A khoang bao hay long bao.Dich 19c tir huyet tuang (trong cuOn mach) di qua lap thugng mo trong \Tao khoang bao r6i di vac) cing than.

Theo trinh tu ma dich 19c di qua chung, cac doan cua Ong than bao (1) Ong luctn gan, (2) quai Henle, va (3) ang luvn xa; ang lugn xa cüa nhiau nephron d vao m6t ang gop. Cac ting gop hi tu thanh vai tram -.4ng nha d6 vAo dai than nho tai nhü than: Ti6u eau than va cac 4Sng ltron nam trong vo than., quai Henle di vao trong tüy than. Cac 6ng gop va cac 6ng nhü tir viing vo di qua vimg tüy tai dai than. CuOn mach dm lieu eau lA mOt mang 1u6i mao mach nam gift tiAu clOng mgch tói va tiAu clOng mgch di.

Xoang than. Xoang than gm 8-18 clai than nho hap lai vai nhau tao nen 2-3 dal ion. Cac dai 16n h9p lai thAnh b than. Dai nho c6 hinh ph'611. day phaii c6 nha than 16i \Tao. -Be than cling c6 hinh phu, cung ph8u thoat ra ngodi a r6n than a lien flap vai nieu quan. Cac nhanh mach - than kith 16n dm than ding mo m6 bao quanh nam thanh dAi vA be than cling thuOc v xoang than. 1.4. IIloch va than kinh caa them

M#ch than. Vi than dam nhiem chirc nang loai trir chat can bã khoi mau va diau h6a the tich \fa thanh phan ion dm mau, nO dugc cap mau rAt di dAo. Hai than chi chiem 0,5% tong lugng ca the nhung chfing nhan dugc 20-25% lugng mau ma tim tking ra lüc nghi, a ngtr6i lan, mi phut c6 1200 ml mau chay qua than.

1\46'i than thu6ng than dugc m6t d6ng mach than tach tir dOng mach chn bung ngang mire d6t s6ng that lung I. DOng mach than di tai r6n than NIA thu6ng chia thAnh nhanh tnrac va nhanh sau; nhanh truac lai chia thanh 4 nhanh va nhu vay c6 t6ng c6ng nam nhanh la cac cl'Ong mgch phan thity) di vAo than.Trong nhu mo than, mi d6ng mach phan thily tach ra thAnh cac d'Ong mgch gian thity di gifra cac thap than: 1\48i d6ng mach gian thuSi chia thanh cac clOng mgch cung di tren mat day dm cac thap than. M61 dOng mach cung tach ra hai loai nhanh: cac Ong mgch gian trJu thity chay ve phia vo than \TA cac tiAu d'Ong mgch thOng chay va phia tüy than. 1\48i

82 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phdu — Sinh lj) •

Ong mach gian tieu thuSi chia nhail nhO d&n thanh cac trdu dOng .mgch din; mai ti6u dOng mach den chia ra thanh mOt mpg li.râi mao manh hinh cu c6 ten la cuan mach. Cac mao, mach cüa cuOn mach tap trung thanh ti'Au Ong mgch di clan mau ra khOi cuOn mach. Cac lieu dOng mach di lai phan chia d tao nen mOt mang luai mao mach quanh ang than. Cac mao mach quanh 6ng than ket hp lai tao nen cac tiéu tinh mach quanh ang, r6i sau d6 thanh cac tinh mach gian tie'u thIiy. Tip d6 mau dugc 1n lugt clan lull qua cac tinh mach cung, cac tinh mach gian thicy va cac tinh mgch phan Mau roi khOi than qua mOt tinh mach than eY r6n than.

• ThAn kinh. Than kinh cUa than xuat phat tir dam r6i tang va di qua dam rai than vao than dgc theo cac Ong mach than. Hail het cac sgi than kinh la sgi giao cam van mach. ,Chfing dieu h6a lirang mau chay qua than bang cach thay di dung kinh cüa cac ti6u dOng mach. 2. Nieu quail

Nieu quan la 6ng clan nirgc lieu tir be than tai bang quang. Cac co that nhu dOng cüa thanh ca nieu quan day mac ti6u xu6ng bang quang, áp hyc thily tinh valve trgng tnr6ng chi dOng gop mOt phan. Tan s6cüa sOng nhu dOng lan tir .be than tai bang quang bin di tir 1-5 lan/phat, tüy thuOc vao teic dO hinh thanh nuac tieu.

Cac ni'eu quan nam sau philc mac va chay dgc a hai ben cOt seing that lung. Chung la nhang 6ng hcp long, thanh day va dai 25-28 cm. dirong kinh tir 3-5 mm. Nieu quan dugc chia thanh doan b‘ing va clop chau, mi doan dai tir 12.5-14 cm. .

Doan king di tir be than tgi du6ng cung xuang .chau; doan nieu quan nay trirgc ca that lung va bat die° truck dOng mach chau ngoai hoc Ong mach. chau chung.

Doan chau di tit duong cung xuang chau tai khi nieu quan do vao bang_ quang tai lJ nieu quan dm bang quang. Lfic du. doan nay di 6 thanh ben dm chau hong dc theo cac mach chau trong. Tip do, nieu quan chay yang vao trong va ra tnr6c qua san chau hong de tai bang quang; nieu quan bat the° sau ting clan tinh (a nam) hoac Ong mach tr cung (6 nit) truac khi tai mat sau bang quang. Cu6i cang, nieu quan chay xuyen chech qua thanh bang quang theo huang xu6ng duai va vao .trong tren mOt doan dai 2.2 cm va d6 vao bang quang tai nieu quan. Hai 18 nieu quan each nhau khoang 2.5 cm khi bang quang rang.

Ve cu to, Thanh nieu quan do, ba lap mo tao nen: lap niem mac i trong ding, lap cci tran a gift va mOt 66 m6 lien ket b9c ngoai. Nhu dOng cüa nieu quan do 16p ca tram tao ra. 3. Bang quang

Vi tri, hinh the ngoai va lien quan Bang quang la mOt ca quan rang, c6 kha nang co gian nam trong chau hong, sau

kh6p mu. Bang quang nir nam tru6c am dao va c tir cung, dm% than tir cung; bang quang nam nam truac trixc trang va tüi tinh. Hinh clang bang quang tit)/ thuOc vao lugng nu& lieu ma no chira: bang quang xep khi rang, c6 hinh cAu khi cang nhe va cO

Hu lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phdu — Sinh l,3 83

hinh qua le khi that cang va nhO len vao 6 bung. Dung tich trung binh cüa bang quang la 700-800 ml.

Bang quang g6m mOt dinh & tnrac, m9t 'day & phia sau va mOt than nam gift day va dinh. Mat tren dm than bang quang c6 phiic mac phii va bi rut non hoc than tir cung (6 nit) de len. Cac mat duai - ben dm than tua len ccr nang hau man. Cac mat nay gap day bang quang tai ca bang quang. C6 la nth bang quang thong vai nieu dap tali 1g nieu dgo trong. CO bang quang nam giai nam tren day tuy'en tin lit. Dinh bang quang dugc treo vao r6n bai day ch'ang r an gill-a.

Cu tao va hinh the trong Thanh bang quang do ba lap do tao nen. Lap sau nhat la niem mgc thui5c loai

thugng mô chuyen tip. Lap gilta la ao co g6m ba tang ca trcm: tang dgc ngoai tang -yang gifra va tang dgc trong; tang ca yang day len 6 16 nieu dao trong thanh ca that nieu dap trong. Lap ngoai cang: & mat day va cac mat cluai - ben la mOt lap mo lien kit, 6 mat tren la do thanh mgc (lap be mat dm ph& mac tang). Lap ma lien kat ngan cach do thanh mac vai lap ca la tam &cal thanh mgc, lap m6 lien ket ngan cach niem mac vai lap cci la tam du& niem mgc.

Niem mac bang quang mau do hang, phang khi bang quang cang, c6 nep nhan khi bang quang rting. Co m9t yang niem mac, ggi la tam giac bang quang, luon dinh chat vao lap ccr NIA van phang khi bang quang ri'ing. Tam giac bang quang nam giira ba 18: hai l nieu quan 6 hai ben, ten mat day bang quang, va /6 nieu dgo trong 6 duai, tai c6 bang quang. 4. MO do

Nieu dao la doan cu6i cUa h tit nieu co vai tr.() dan nuac tieu tir bang quang ra ngoai. CO su. khac bit nhieu gift nieu dao cüa hai giai. 4.1. Arreu dqo nam

Nieu dao nam dai khoang 16 cm va di tir nieu dab trong 6 c6 bang quang tai lo nieu ciao ngoai 6 dinh quy dau. NO vira la throng clan nieu vira la duang xuat tinh.

tir 18 nieu dao trong tra ra, nieu duo di qua cac doan sau: (1) clogn ni thanh, hay doan trithc tin liet, la doan ngan nam trong c6 bang quang (doan nay mat di khi bang quang ning), (2) clogn tin lift xuyen qua tuy'en tin lit, (3) clogn trung gian, hay dogn mang, la doan nam gitra nieu dao tin lit va nieu dao x6p va chay qua mang day chau ten &rang di, va (4) (loan xap la doan dai nhat chay qua vat x6p cüa duang vat.

Thanh nieu dao ducre cau tao b&i hai lap do: do co' 6 ngoai va do niem mgc Cp•

trong. O ngay ten 16i tinh (thu9c nieu dao tin lit), tang cci yang dm do ca phat triL thanh cc' that nieu ciao trong. Ca that nay ngan kh6ng cho tinh dich trao ngugc len bang quang. Ao co. Oa nieu dap trung gian (phan & ten mang day chau) con c6 nhimg sgi ca van x'ep yang troll tao nen cci that nieu duo ngoai.

O thanh sau cUa nieu dao tin lit CO mOt go. 16i dc ggi la mao nieu dgo. 6 hai ben mao nieu dao la cac xoang tin lit. Tren mao nieu dao CO mOt go 16i tinh) nam gab hai 16 d6 vao nieu dao cUa cac 6ng ph6ng tinh. Tai xoang lien lit co 16 d6

84 Ted lieu on thi tuydn sinh mon:Giai ph& - Sinh

vac) nieu dao cüa cac 6ng tit tuy6n tin Nieu dao x6p CO mOt ch8 phinh goi la ho thui4n a ngay tnrac 1 nieu dao ngoai. 4.2. NV& cigo nit

La dung dAn mac ti6u dai ,3 - 4 cm di tir c6 bang quang ch6ch xu6ng cluai va ra tnr6c tai am h0 th6ng ra ngoai bang 18 tiL.

Nieu ,dao net to va ngan, khong cO tin liet tuy6n,bao bge, nen khi bang quang day nugc lieu thi a net nhin di tieu kern hcm 6 nam. Neu trong bang quang > 700m1 nugc tieu thi khong the nhin di dai dugc nira.

Nieu dao net chia lam 2 slop c6 dinh

- Nieu dao chau hong net: có co that trcrn 6,gan c6 bang quang, lien quan tai am dao a sau. Cac thir thuat san khoa phai can than de tranh ro nieu dao- am dap

- Nieu dao day clAu xuyen qua can day chau gieta, tai day c6 ca thiit van nieu dao

Tai lieu on thi tuyn sinh mon:Giai philu — Sinh lj 85

CHIAING 7 GIAI PHAU HE SINH DUC

MI.JC TIEU Mo tá cluvc nhring net chinh ve vi tri, hinh the lien quan va c'du Ago cda cac co.

quan thu.oc he sinh dc nam va nI

GQi cluvc thing ten cita nhting chi tiet gidi phau chinh tren cac plucang tin thuc hanh giai phau he sinh duc.

1. He sinh duc nam Cac ca quan sinh dye trong va cac co quan sinh diric ngoai hop nen h sinh due

nam. /./. CdC CO. quan sinh dc trong

Tinh hoan, mao tinh hoan, 6ng can tinh, tUi tinh, tuyen tin lit va tuyen hanh nieu do la cac ci quan sinh dijc trong cud. nam.

Tinh hoan • Tinh hoan la mOt co. quan sinh tinh trUng, d6ng tiled la tuyen n6i Wet (tit ra n6i

tiet t6 nam testosteron) lam cho co the phat trien giai tinh nam. Vi tri va hinh th'e' ngoai Cdc tinh hoan la doi tuyen hinh bau due nain trong biu. Cac tinh hoan duçic hinh

thanh 6 gan than, ten thanh bung sau, va chung thuang bat du di chuyen xu6ng biu qua 6ng ben trong nira cu6i cüa thang thir bay dm sly pith trien thai. M6i tinh hoan c6 kich think dai 5 cm va rOng 2,5 cm, nang 10-20 g. Tinh hoan &me bao boc bai do b9c tinh hoan (c6 ngu6n g6c tir phiic mac va hinh thanh trong lüc tinh hoan di xu6ng). 6 sau hon lap do boc la m6t lap v6 xcr day, tang goi là lap áo tr'dng.

Cu to Tinh hoan duo.c chia thanh 200-300 tieu thay ngan each nhau bai cdc vach xuat

phat tr mt trong cüa lap do tang. m8i lieu du:1y co tir 1-3 6ng sinh tinh xoan. Tinh tang do cac 6ng nay sinh ra dtrac d6 vao cdc eing sinh tinh thang r6i vao luai tinh hoan a pha'n sau tren eüa mi tinh hoan. Tir hrai tinh hoan co 12-15 ong xuat dAn tinh trUng vao 6ng mao tinh. O gifia cdc 6ng sinh tinh c6 nhUng nhOm te bao kë tiet ra hormon testosteron. 1.1.2. mao tinh hoan

Mao tinh hoan u6n cong hinh chit C nam doe theo du tren va bi sau tinh hoan. Mao tinh c6 ba phAn la du, than va clued. Du up len tinh hoan nlux m6t cai ma, than ngan each vai tinh hoan bang m6t tUi bit, con duo/ thi dinh vao tinh hoan bai cac tho.-soi. 6 ben trong mao tinh, cac ting xuAt cu6n lai thanh hinh cdc non dai goi la ti&.t Mu)) mao tinh roi do vao mOt ng dai tai 6 m gçi la Ong mao tinh. Ong mao tinh chay ngoan ngoeo trong mao tinh va lien tip vai 6ng clan tinh tai duoi mao tinh.

86 Tai lieu on thi tuyen sinh phou — Sinh lj

1.1.3. Ong dc'in tinh Ong dan tinh di tir duoi mao tinh den mat sau bang quang thi ket h9p vai c'Sng

tit cüa tüi tinh de tao thanh 6ng phong tinh. N6 dai khoang 30 cm, du6ngkinh tir 2-3 mm nhung long'6ng chi Ong klioang 0,5 mm. Thanh rAt day ciia 6ng clan tinh do ba lap do tao nen: áo ngoai, áo ca day va do niem mgc.

Duang di dm 6ng clan tinh &lac chia thanh nhieu doan: dogn biu di d9c b6 sau tinh hOan, clogn thieng tinh nam trong thirng tinh, clogn ben nam trong 6ng ben va clogn chau hong di trong chau hong. Trong chau h6ng, lüc du no di a thanh ben, sau dO bat the° truac nieu quan de tai mat sau bang quang va phinh to ra ô day thanh bong ang dcin tinh. B6ng ket hgp vai O'ng tit cüa tUi tinh tao nen ang phong tinh.

Thirng tinh la 6ng chira 6ng dan tinh va cac mach - than kinh cUa tinh hoan. N6 di tr biu tai l ben sau. Tir n6ng vao sau, ba lap áo ciia thimg tinh la mac tinh ngoai, ca biu va mac co. biu, va mac tinh trong. Cac lap nay lien tip vai cac lap can, ca va mac cua thanh bimg truac. 1.1.4. Till tinh

Tii tinh, hay tuyen tinh, la mOt tuyen san xuAt khoang 60% the tich tinh dich. NO dai khoang 5 cm, nam a mat sau bang quang, d9c b6 duai cila king clan tinh. Thanh tüi ducyc cAu tao bai ba lap m6 gi6ng nhu 6ng dan tinh. Du duai cüa tüi tinh ma vao mOt Ong bai xuAt ngAn goi la ang tiet. Ong nay ket hop vai 6ng dan tinh ding ben tao thanh ang phong tinh. 1.1.5. Ong phong tinh

phOng tinh dai khoang 2cm, do 6ng (fan tinh va 6ng tit cüa tói tinh. h9p lai tao thanh. Hai 6ng chay chech qua tuyen tin lit va d vao nieu dao tin

Ong mao tinh, 6ng clan tinh, iSng ph6ng tinh va nieu dao nam hop thanh du6ng dan tinh. 1.1.6. Tuyen tin lit

Tuyen tin lit la mOt kh6i hinh nOn ma day a tren, dinh ó duai. Tuyen- rOng 4 cm, cao 3 cm va day 2,5 cm, Ong trung binh 15-20 g (6 ngu6i lan dO tu6i 30-45); 6 sau tu6i. 45, tuyen thu6ng to ra. Tuyen tin liét nam a duai bang quang va bao quanh nieu dao tin lit. CO the tham ,kham tuyen qua tivc tang.

Dich tit cUa tuyen tin lit dOng gop khoang 25% the tich tinh dich va gOp phan vao sr van dOng va sirc s6ng cüa tinh trimg. Dich tit cüa tuyen ducic d6 vao nieu dao tin lit. 1.1.7. Tuyen hanh nieu dgo

Co hai tuyen hanh nieu dap nam trong ca ngang day chau sau, 6 hai ben nieu dao mang. Mi tuyen to bang hat ngo va d dich tiet vao nieu dap hanh x6p bang mOt 6ng tit. Dich tit cua tuyen la mOt chAt kiem c6 tac dvng trung h6a dich acid dm nuac tiL trong niu dao, qua da bao v cho tinh trimg. Tuyen cling tit ra niem dich

boi tan dau duang vat va niem mac nieu dao. 1.1.8. Mach va thdn kinh cita cac ca quan sinh cluc trong

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau - Sinh lj) 87

Elting mach. D 'Ong mach tinh hoan tach t& deng mach chtl bt..mg ngang dat sang that lung II hoc III. NO chay xuang qua thanh bkmg sau tai 18 ben sau, r6i di qua thirng tinh tai biu cap mau cho tinh hoan va mao tinh hoan.

Deing mach Ong d7an tinh la nhanh cüa Ong mach ran. NO cap mau cho ang dan tinh va 6ng phOng tinh.

Tuyen tin lit &lac cap mau bai nhanh cüa cac dOng mach bang quang duaiva ttvc tang gala. • Tinh rn#ch. Cac tinh mach cüa tinh hoan, ang clan tinh va ca biu di kern cac

dOng mach. Trong thirng tinh, cac tinh mach nay tao nen dam r6i tinh mach hinh day leo. Cac tinh mach dm tuyen lien lit tao nen dam raj tinh mach tin ha.

Than kinh. Than kinh tkr chu cüa tinh hoan tach ra tir dam fai lien mac treo trang va dam rai than; chung tao thanh dam rai tinh hoan. Dam rai than kinh cua 6ng clan tinh la chi nhanh cilia dam rai ha vi duoi. Dam rai tin ha tach ra -Ur dam rai ha v. 1.2. Ctic quan sinh due ngodi

Ducmg vat (chira nieu dao) va biu la cac cci quan sinh dijc ngoai cila nam. 1.2.1.. Throng vat

Hinh the ngoai. Ducmg vat gam re", than va quy Tau ducmg vat. Rj dtrang vat nam'a day chau va dinh vao xucmg mu bai day chang treo dung vat. Than throng vat hinh trv, CO mat teen hai (let g9i la mu &tang vat va mat duai g9i la mat nieu ciao. Qui clOu &sang vat dugc bao b9c trong ma nep nira da rah niem mac có the di deng dugc g9i la bao qui du. 6 dinh quy du cO 1g nieu ago ngoai.

Duang vat do ba khai mo cung va cac lap b9c tao nen. Hai khai ma cuang hinh try nam song song O. teen la cac vat hang. Khai c6n 10 nam trong ranh 6 mat du6i hai vat hang la vat xap. Ben trong vat x6p chira nieu dao xap. Ph'an sau vat x6p phinh to thanh hanh &tang vat can du truck dm nO lien tier, vai mo x6p dm qui du. Phan sau eüa cac vat hang dinh vao nganh duai xuang mu va duac g9i la try &rang vat. Cac lap b9c duang vat b9c quanh ba khai mo cucmg, bao gam cac lop mac &rang vat va da. 1.2.2. Biu

Biu la met tUi da rAt sam mau do cac lap cüa thanh biting triu xuang tao thanh. NO dugc chia thanh hai ngan, m8i ngan chira met tinh hoan va met mao tinh. 2. He sinh duc nit

Cac ca quan sinh dvc trong, cac co. quan sinh dijc ngoai va tuyen vu hop nen he sinh dvc nit. 2.1. Cdc cci quan sinh duc trong

Am dao, tir cung, hai vei tir cung va hai bung trimg la cac co. quan sinh dijc trong cüa nit. 2.1.1. Buang trieng

Bang trirng la tuy6n sinh dijc vixa san sinh ra noan vira ti6t ra cac nOi tiet to quyat dinh dc diem giai tinh a nit.

88 Tai lieu on thi tuyen sinh mOn:Giai ph au — Sinh

Bung trimg CO hinh the va kich thirac giOng vai mOt qua hanh. Mat ngoai bung trimg áp vao hO bung trUng & thanh ben chau hong, mat trong tip xüc vai cac tua cUa ph8u vOi tir cung. BuOng trimg &roc c6 dinh bai ba day chang: (1) mac treo buOng tritng n6i bu6ng trimg vai mat sau day chang rOng; (2) day chdng rieng bung &zing buOc bu6ng trUng vao simg cung; va (3) day chang treo bung trieng gan bu6ng trimg vao thanh ben chau hong. Cac mach mau va than kinh cüa bu6ng trimg di vao va ra khoi bu6ng trimg tai rn bung trirng.

Cu too mo hoc. Be mat buOng.trirng &roc bao boc bang met lap thuang mo dan ca ten la thito'ng m6 mm. Day la 'mOt ten goi khong dung vi thiromg mo nay khong san sinh ra &mg. Duoi thuang mo main co hai lap mo la vo va tUy bu6ng trimg. V6 bung trirng nam ngay dirai thirong mo mam. VO dirge cu tao bang mo lien ket day dc va vüi trong mo lien ket nay la nhimg nang trieng; mi nang chira mOt

cac giai doan phat then khac nhau va cac t bao lot thanh nang. Thy bung trieng nam & tning tam, duvc eau tao bang mo lien ket lOng leo chira cac mach mau, mach bach huyet va than kinh.

Trong dO tu6i sinh de, m8i chu ki kinh nguyet c6 mOt nang trimg chin, v'a ra va giai ph6ng trtirng vao 6 phfic mac. Trong lüc nang trUng chin, cac t6 bao lot thanh nang san xuat ra estrogen. Sau khi trimg rung, nhang tE bao lOt thanh nang phat trier' thanh hoang the'. Hoang the san xuat raprogesteron. Neu trimg khong duvc thp tinh, hoang the thodi hOa va trâ thanh the trang. Neu trimg duvc thp tinh, no gn vao thanh tir cung, lan len va phat trien thanh rau thai va thai. Rau thai san xuat ra kich dac t a rau. Chit nay kich thich hoang the tip tic tit ra progesteron trong ba thang dau cüa thai ki thai nghen. 2.1.2. Vol tie cung

Co hai voi ter cung tr tir cung chay sang . hai ben. Day la mOt Ong dai khoang 10 cm nam & b& tg do dm day chang rOng va dau ngoai hinh phgu cüa nO xuyen qua la sau cüa day chang rong d ma thong vao 6 phfic mac tai 16 byng cüa \TOL Tir trong ra ngoai, cac doan cüa vOi la: phan tir' cung, eo vOi, bong vOi va ph8u vOi. Phan tie cung nam trong thanh cung va thong vai bu6ng tir cung qua 16 cung cüa vOi. Eo voi la doan ngan, hero va thanh day gan vai simg tir cung. Bong voi la doan Ong nhAt va dai nhat, tao nen khoang 2/3 chieu dai cüa vol.. Ph& vOi la doan hinh ph6u cüa vOi, nam sat \Ted bu6ng trimg. Phu tan ding bang nhang mom nhu ngon tay goi la cac tua voi; mOt trong nhting tua nay dinh vao ban-1g trirng.

Ve mo hoc, vOi tfr cung do ba lap tao nen: lop thanh mac box ngoai, lop ca Iran a gift va lop niem mac 0 trong ding. Lop niem mac ca nhieu nep doc. Niem mac dm voi chlra cac d bao thuang mo try c6 long chuyen va cac t bao tiet (c6 vi lOng) dang vai trO cung cap chat dinh &rang cho &mg. Lop ca tran g6m mOt tang ca vong day et trong va tdng ca doc mong & ngoai. Nhang co that kieu nhu Ong cUa lap co va hoat dOng dm long chuyen & niem mac gifip dua trimg hoac trimg dä &roc thp tinh ve phia tir cung.

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh l 89

2.1.3. Tee cung Tfr cung la mOt phan dm con dung ma tinh trimg di qua a tai voi tfr cung. NO

cling la nai xay ra kinh nguy'et, nai lam t6 cUa trUng dä thp tinh va nai phat tri6n cüa thai.

Vi tri, hinh the' va hen quail. Tfr cung nam gitra chau h6ng be, sau bang quang, tnrac tnrc trang, teen am dao va duai cac quai ruOt non. NO CO hinh qua le lOn ngugc. Tr cung cüa phy nit chua sinh de có kich thuac vao khoang dai 7,5 cm, rOng 5 cm va day 2,5 cm. Tinh tfr ten xu6ng, cac phan cüa tfr cung la day, than va

Day ti cung la phan hinh yam nam a ten cac simg cung. Than tz cung hep dan t-fr tren xU6ng duai cho den co tfr cung. Hai gOc ben oh

than y thrgc goi la sieng ti cung, nai tfr cung ti6p n6i vai CO vOi tfr cung. Than tfr cung cO hai mat: mOt mat huang xu6ng duai, up len bang quang (g9i la .mat bang quang) va mOt mat huong len teen, tie]) xüc vai ruOt (mat ruat) nhang nai gap nhau cUa hai mat la bef t cung.

Ca ter cung gm hai phan: ph/dn tren am &Jo nam ngay sau day bang quang; phan am clgo nho vao am dao va dugc ggi la mOm ca. me. Doan ten cüa phan ten am dao hai that lai va dugc goi la eo tj cung.

Khoang ring ben trong than tfr cung la bung ter cung va khoang ring ben trong c6ta cung la ang c tá cung, 6ng va bung th6ng vai nhau qua a trong, 6ng c6 tfr cung th6ng vai am dao tai ter cung.

Huoing. True dm than tfr cung tao vai trvc cüa c6 tfr cung mOt gOc 1200 mO ra truck. Trpc cda than tir cung hgp vai Ulm dm am dao mOt gOc 900 huang ra tnrac. Tu the nay gulp cho tfr cung khong bi sa xuong am dao.

Cu tan mo hoc Thanh tfr cung do ba lap m6 tao nen: thanh mac, lap co. va lop niem mac. Lop thanh mac (phan Wong cüa phfic mac tang), 6 mat tnrac pink mac phd tir

day de'n CO tir cung thi it len bang quang va tao nen thi cling bang quang- ti cung phia sau, phfic mac phfi tir day tai tan phan ten am dap mai iat len nix trang va tap nen thi cling trix trang- tee cung. PhfIc mac phil cac mat cila tfr cung con vugt qua cac

cung tai tan thanh ben chau hong va tao nen clay chiing rang. Lop ca gm ba tang trong dO tang giaa la tang ca yang, cac tang ngoai va trong

la cac tang ca dgc hoc cheo. C6 tfr cung khong c6 tang ca yang. Trong lüc chuyen da va de, sly co that cUa lop ca tO cung dtroi su• kich thich cOa oxytocin tir thity sau tuye'n yen gulp day thai ra khoi tO cung.

Lop niem mgc bao gm: mOt lap thugng m6 till dan lot thanh bung tfr cung (la cac te' bao long va tE bao tit); mOt lOp m6 lien ket day giau mach mau nam ben duai; va cac tuyen tfr cung tir lOp thugng m6 mgc vao d6n tan lop ca. Niem mac tfr cung dugc chia thanh hai tang: tang chfrc nang vay quanh bung tO cung va tang day. Hang thang, tang chUc nang bong ra duai anh huong cüa sir thay di nOi iêt to; tang day sinh ra tang chfrc nang mai sau mi Ian hanh kinh.

90 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh

Cac day ching ciia tir cung Tü cung duvc gift bai m6t so day chang. Day chang rOng Id m6t nap pink mac gm hai lá cang ngang tir 1)6 ben tir cung

tai thanh ben chau hong, n6i phirc mac tü cung \fed phirc mac thanh chau. Ba teen day chang r6ng bao boc vOi tir cung.

Day chiing tron la mOt thing xa tir sUng tir cung chay qua thanh chau yd.'Ong ben r6i tod ra tan ding 6 ma dtrai da cüa go mu va mai lan.

Day ch'ang tit cung di tir mat sau c6 tir cung tai mat Ult.& xuang ding. Day ch'ang ngang cd tic cung di tir ba.ben c6tü cung tai thanh ben chau hong.

2.1.4. Am ciao Am dao la ca quan giao hop va &rang ra ngodi cüa mau kinh ngu3* \id thai nhi.

NO là mOt 6ng )(a - co. dtrac lOt bang niem mac ddi khoang 8 cm tir c6 tir cung chay chach xu6ng duai yà ra tnrac tai tin dinh am dap. Am ciao gm hai thanh: thanh trtcov nam sau bang quang và ni.0 ciao, thanh sau nam tnrac trvc tang. Du tren am dao barn vdo c6 tir cung yà cimg vOi phAn am dao cUa c6 tir cung giai han nen vom am ciao, du duai ma vdo tin dinh am dap. L8 am dao duvc day m6tphAn (khong kip) bai m6t nap niem mac tir b l8 tin vdo goi la mang trinh. L8 am ciao a phia sau l8niu dao ngodi.

Niem mgc am dao ld thuang mo lat tAng khong simg Ma lien tip \TM niem mac cüa tir cung. Be mat dm niem mac có nhiau nap (g6) ngang. Cac ta bdo cüa niem mac dv tit mOt luvng lan glycogen yà sdn phAm thoai haa cUa chAt nay sinh ra cac acid hau cci. M6i trial-1g acid kiam cha sr phat trian cüa vi khuAn nhung cling c6 hai cho tinh tang. Thdnh phAn kiam cüa tinh dich (do tiri tinh tit ra) trung h6a tinh acid dm am dap yà tang sire s6ng cho tinh tang. Ao ca trcm caa am dao c6 tha gian ra dang

thich fing val. &rang vat. Ao ngobi dm am dao ld lap mo lien kat x6p kat n6i am dao vai . cac ca quan xung quanh nhu nitr dao yà bang quang a truac, truc tang va 6ng hau mon a sau. 2.1.5. Mach va thdn kinh cia cac ca quan sinh duc trong

Cac diing mach D'ang mach bung trieng tach ra tlr d6ng mach chit bung; no di theo day chang

treo bung trirng dan dAu vOi elm bung trimg thi chia lam hai nhanh là nhanh voi tic cung \id nhanh bung trieng; chung tip n6i vai cac nhanh ding ten dm d6ng mach ta cung.

Da'ng mgch tic cung tach ra tr d6ng mach chau trong. NO di qua thanh ben chat' hOng và nn day chang r6ng tai bee ben c6 tlr cung. Tir day, n6 di len doe 1)6 ben cila tir cung, khi tai simg tir cung thi tan cling bang hai nhanh là nhanh bung trtng yà nhanh vol tir cung, tiep n6i vai cac nhanh Wang frng elm d6ng mach bung trirng. Trtrac khi tan ding, d6ng mach tach ra nhiau nhanh ben cho am dao, ni4r quan, bang quang, c6tlr cung yà than tir cung.

Tinh mach. Tinh mach d6 vdo cac dam r6i tinh mach bung trimg va ti cung

Tai lieu on thi tuyen sinh tnon:Giai philu — Sinh l 91

rOi d6 v tinh mach chau trong. Bich huyet d vao chu8i hach canh dOng mach tA.cung, hay Ong mach am dap

cu6i ding d6 vao cac hach chau trong. Than kinh tach ra tir dam r6i ha vi duai.

2.2. bic co' quan sinh due ngoai dia nfr Cac ca quan sinh dpc ngoai dm nit dirge goi la am h.6. Am 116 Om c6: go mu a

tnrac; hai hen la hai nep da lan la moi low d ngoai va va moi be trong; va khoang lOm nam giaa cac moi be la tin dinh am ciao. Ma thong vao tin dinh CO 16 nieu dap ngoai a tuft, 18 am ciao a sau va nh&ng6ng tit cüa cac tuyen tin dinh lan. tnrerc tin dinh la am vat. Am vat tuong throng vai duong vat nam giai. NO nam a ch8 tip n6i eiphia truac cüa cac moi be va do mo cucmg tao nen.

TuyA tin dinh 16'n la hai tuye'ri lan tiet ra chit nhiy nam & hai ben 18 am dao, m8i tuyen c6 6ng clan d vao tin dinh. Tuyen naytuang duang vai tuyen hanh nieu dao cüa nam. Chit nhiy do n6 tit ra c6 tac dung boi tron tin dinh trong lüc giao h9p. 2.3. Tuyin vá

VA la hai tuyen tit süa nam & nggc, tnrac cac ca floc, di tir xuang sum III den xuang suem VI.

Hinh th ngoai. VA c6 hinh mam xoi; & gift mat truck dm vu có mOt lOi tan goi la nitm vzi hay nht vz, nai c6 nhieu lo cüa cac 6ng tit saa. Xung quanh num vi la mOt viing da sim mau han g9i la quang vii. Tren be mat quing vU co n6i len nhieu cpc nh6 do nhang tuyen bä & quing vU day 161 len. •

Ciu to. M8i vU CO tit 15-20 thuS7 mo tuyin situ, m6i thus' do mOt s6 tieu thus/ tao nen; 6ng tit cUa cac tuyen süa chay theo hinh nan hoa tr chu vi huang vao num

Mach va thin kinh. DOng mach la cac nhanh tach tr dOng mach noc trong va Ong mach nguc ngoai. Tihh mach d N4' cac tinh mach nggc trong va tinh mach nguc ngoai. Bach huyet d6 v ba chu8i hach la chu8i hach nach, chu8i hach nguc trong va chu8i hach tren don. Thin kinh la nhilng nhanh ten don cila dam r6i c6 Wong va cac nhanh xien cUa cac day thin kinh gian gran W. II den VI.

92 • • TailVeu on thi tuyA sinh mon:Giai ph au — Sinh

CHIAING 8 GIAI PHAU HE THAN KINH

MIX TIEU Mo tá thew rutting net chinh v cau tao cita noron viz mo thin kinh; hinh the va

cau tao cita cac phan cita he than kinh trung tamg; sr phan be' cita cac dam r va cac day than kinh ngogi vi.

G91 ding chew ten cita nhieng chi tiet giai phiiu chinh tren cac phtrang tien thtec hanh giai ph'au h tha'n kinh.

Cac h ca quan cila co. the phtt thuOc 1n nhau va du nam dtrai sir chi ph6ictia he'than kinh. H than kinh dugc. chia thanh:

. 1. He thin kinh trung Irani bao gam nil° va thy sang. 2. He thin kinh ngogi vi bao gam: 31 cloi thin kinh sang, 12 cloi thin kinh ntio; va

phin ttr chit ca h thinkinh ngogi vi. 1. Te bao va mo thAn kinh -

Me) than kinh do cac naron va cac te bao than kinh dm tao nen. 1.1. Naron

Dcm vi cu tao nen m6 than kinh la cac noron. Cac naron cüa mo than kinh dtrgc ch6ng ds bai mOt loai mo lien ket dc bit ggi là thin kinh dim. Mi noTon bao gm mOt than noron va cac nhanh (hay mom) dm than noTon la nhanh trttc va nhanh canh. Cac naron ehü dOng phat ra va dn truyen cac xung &Ong then kinh dgc theo chieu dai cUa chung.

• Cac than naron. •Cac than naron c6 kich thtrac tit vai micromet tai tren 100 micromet. Than noTon chira mOt nhan. Trong bao ttrcmg quanh quanh nhan chira nhieu dam lugi n8i nguyen sinh tho, cac the Golgi va nhieu mitochondria. Mang ltrai nOi nguyen sinh phong phit, v6n hien din nhtr ccic the Nissl, phan anh mOt mire t6ng hgp prOtein lan d duy tri noTon va cac qua ttinh dm n6. Co quan Golgi CO vai tro g6i boc, van chuyen va giai ph6ng cac chat clan truyen than kinh. S6 luang 16n cao mitochondria trong naron là nham dap img doi h6i nang lugng lan cUa noTon, dc bit IA duy tri barn ion va din the mang. Than naron tap trung a cheit xam cila than kinh trung trcmg nhAt là tai cac nhan, va 6 cac hach dm than kinh ngoai vi. Cac nhanh truc (hay sØ tryc)

noTon chi co mOt nhanh trtic clan xung dOng than kinh tit than te bao di. Nhanh trix tip n6i vgi than tai mOt gO 18i hinh nOn ggi la go nhanh truc va khitc du cita nhanh trtic là nai ma din thecüa sgi trtic khai phat. Nhanh trtic thu6ng dai han nhanh canh, doi khi dai tai 100 cm. Bao tuang cüa nhanh trtic dtrgc bao bgc bai mang nhanh trttc. Cac nhanh trtic ca dix6ng kinh 16n han 1 tai 2 micromet dtrgc each din bang bao myelin do te bao it nhanh (6 than kinh trung wing) va te bao Schwann (6 than kinh ngoai vi) tap nen. Nhanh trtic thu6ng kh8ng phan nhanh ben (neu CO thtrang

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph au — Sinh l 93

tach thang goc vai nhanh true). Nhanh true va nhanh ben dm no tan ding bang nhieu mom nho goi la tan ding nhanh truc.

Bao myelin c6 tac dung nhu mOt chdt cach ly, gift cho nhanh truc khoi bi t6n throng va lam tang tOc dO lung xung dOng than kinh qua nhanh trvc. Bao nay bi khuyet tirng quang mOt doe theo chieu dai cüa nhanh truc .va a gan Mu phan nhanh cüa nhanh true. Nhfing ch8 gian doan dO goi la nhang eo Ranvier. Cac eo nay la nai ma mang nhanh trvc chira kenh natri a khai phat 1aj din tha hoat dOng ten duang lan truyen.

O tact ca cac than kinh ngovi vi, cac nhanh trvc CO myelin hoc khong c6 myelin con di.rqc bao b9c bii mOt mang rat mong goi la bao Schwann. Bao nay do mOt boat cac t bao Schwann (fa bao than kinh dm) bao quanh nhanh trvc tao nen.

Cac nhanh cành. Cac nhanh canh la nhang m6m hoc sai than kinh flap nhan va dan truyen xung &Ong v phia than naron. Chung co5 cu true gi6ng nhu cac nhanh trvc nhung thuang ngan han va phan nhanh nhieu. Nhanh canh thuang kh8ng CO myelin. M8i naron c6 nhieu nhanh canh.

Cac loai naron. He than kinh ca ba loai noTon d thvc thi ba chfrc nang ca ban eüanO.

- Naron cam giac la naron dan truyen thong tin cam giac tit cac bO phan thu cam ye nao va tüy song.

- NoTon lien hap c6 vai trO xcr 11 (phan tich, thng hop) va luu gift thong tin cam giac dua vao r8i dua ra quyat dinh dap ung thich hop.

- NoTon van dOng tniyen thong tin van &Ong tfr nao va tit)/ s6ng clan cac bO phan the dOng a ngoai vi, cii tha la cac sai co va cac t bao tuyen.

MOt xung dOng than kinh thaemg duac dan truyen qua mOt boat noTon. Cac naron phai CO nhitng each lien h thich hop de dam bao duac sir dan tniyen lien tuc nay. Vfing lien he gift cac naron goi la synap. CO hai loai synap: synap hod hoc va synap din.

O synap hod hoc, Mu tan cfmg nhanh trvc cUa mOt noTon (goi là a/c den synap) nam:lien k nhanh canh hoc than cilia mOt naron khac (noTon hau synap); hai naron cach nhau bang khe synap chi rOng 20-50 nm..Trong cue tin synap cocac bong tien synap chfra chat clan truyen than kinh tren mang bao tucmg cüa noTon hau synap ca cac chdt tip nhan. Khi xung dOng than kinh (ma ban chdt la din tha hog dOng) lan tâi Mu tan ding sai true, no lam cac bong tin synap va ra va giai phong mOt chdt dan tniyen than kinh. Chit nay khuach tan qua khe synap, tac Reg len cac receptor dm naron hau synap va gay ra mOt dien thaa noTon hau synap.

O synap din, clang ion di thang tr noTon nay tai naron kia qua nhfing lien ket khe. M8i lien kat khe la mOt tap hop cüa cac duang 6ng noi dich nOi bao cüa hai naron do cac protein goi la connexon tao nen. Ion va cac phan tfr ca the' di qua cac connexon 1.2. Tre bao thhn kinh dm

94 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph au — Sinh lj

Cite te bao thin kinh dm kh6ng c6 tinh d8 bi kich thich va chi thing vai tro chtmg dri va nu6i duang cho cac naron. Cac t bao thin kinh dm trong than kinh trung uang bao gm cac té biz° sao, cac tI bao it nhanh, cac vi bao dm va ccic t bao nOi tit) Cac té bao schwann va ccic d bao v tinh la nhang te bao dm a than kinh ngoai vi.

Cac t bao sao dam bao .cho cac naron va nhang synap cüa chimg dugc cach din, thu hi ion (K+), nuoi &rang va ch6ng da cho sr tang tnrang vã cac chirc nang phat tin hieu cüa naron. Cac te bao it nhanh tao nen bao myelin cua nhang sai tnic trong TKTW. Cac vi bao dm la nhang thvc bao tham gia vao cac dap img viem, tit cytokin va yeu t6 tang twang, va mOt s6 phan ung min dich trong thin kinh trung hang. Cac t6 bao Schwann tao nen bao myelin, bao b9c, nuoi duang va giUp cho naron ngoai vi tang twang va sra chira. Cac lympho T hog hod CO the di vao TKTW de tham sat min dich trong mOt khoang thai gian 24 gia. 2. 11§ than kinh trung yang

He than kinh trung ucmg gm nao va tuy s6ng dugc bao boc bai cac mang nao

2.1. Ctic mang ncio lily O gift hp SQ va nao, gift 6ng s6ng va tily sang, CO ba lap mang não tit)) b9c

quanh toan b6 nao va tUy s6ng. Tinh tir ngoai vao trong, ten cüa ba mang la: mang cung, mang nhen va mang mm. Gifra mang nhen va mang mm CO khoang die& nhen chira dich nao tity.

Mang cerng Mang nab cirng do hai 16p ino xa tao.nen, lap ngoai dinh vao cac x-ucmg SQ. 6

mot s6 nai, lop trong cho nhang che chay vao ben trong tao nen liem dal nâo, hem ti'u não va lu tiju nab. O giira hai lop cüa mang nao cimg con c6 cac xoang tinh mach mang cung. Mau tinh mach tir nao chay v cac xoang tinh mach nay. .

Mang do, at/2g tucmg irng vai lop trong cUa mang nao cirng. O gift mang tüy cUng va thanh 'Ong s6ng c6 khoang ngoai mang cieng. Khoang nay chira cac mach mau va m6 ma. Mang tuy cirng bat du a i cham, nai tuy stmg lien tip vai hanh nao, va kdo dai den ngang d6t s6ng cang thir hai.

Mang nhen Mang nhen la mOt mang thanh dich mong Warn gift mang ding va mang mem.

Mang nhen lot .mat trong mang cimg va cach mang mm bai khoang &col nNn chira day dich nab tuy. Mang nhen nao luat tren be m4t cüa cüa nao ma kh6ng lach vao cac ranh cilia ban call dai nao. Mang nhen tit), tan ding bang each hap that voi mang cirng

ngang mire d6t s6ng ding thir hai. Mang ine'm Mang mm la m6t mang ma lien ket mong min chira nhieu mach maxi nho.

Mang mm so b9c sat nao, che phU toan b6 cac hi cUa dai nao va lach vao cac ranh ban cau dai nao. Phan mang mm bgc quanh cac nao that phat tri6'n thanh nhang tdm

Teti lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh lj 95

mach mac va nhitng dam rai mach mac cüa cac no that ban, ba va ben. Mang mm sang boc quanh My sang. Tr dau dirai cUa tily sang trâ xuang mang mm tra thanh day tan. Day tan choc qua'Ong mang nhe'n \TA ding voi mang ding di tip xuang duai a hoa nhap vgi mang xtrang cut. 2.2. Thy sang

Hinh the ngoai Tay sang IA phan than kinh trung ucmg nam trong ang sang. NO trai dai tir

tren cüa dat dOi, nai tuy sang lien tip vai hanh nao, tai b tren cUa dat sang that lung 2. Thy sang gn CO hinh tru, hi det theo huang tnrac - sau. Chieu dai cüa lily sang ngu6i tnreMg thanh dim trong khoang tir 42 cm an 45 cm. Tir tren xuang dirai, ttiy

sang gam cac phan (doan) Ca, nguc, that lung, ding va cut. throng kinh cüa tily sang khong du & cac phan va CO hai ch phinh: phinh c a a tren vaphinh that lung - cling a &raj. Dau dirai cüa tay sang thon nhon lai thanh non thy.

Hinh ngoai lily sang dirgc chia thanh hai nira du nhau bôi khe - trirac a phia truck \TA reinh giira - sau 6 phia sau. Ranh gifra sau IA mOt ranh nong lien tip voi vach - giira - sau. Mi m'a1 ben dm My sang CO hai ranh: ranh ben - trtrac la nai thoat ra dm the r'e' truac than kinh sang va ranh ben - sau la nai cac re' sau than kinh sang di vao tuy sang. Hai ranh nay chia mi nra cüa tiiy song thanh cac thirng &troy, ben va sau.

Hinh the trong Mt cat ngang qua tily sang cho thy n6 dugc cAu t4o bang chat xam a giita va

chat trang a xung quanh. Chat xam c6 hinh chit H. Teen m8i net doe chfr H co the phan bit ba cat: cOt

trwoc, cOt sau va cot trung gian. Vimg chat xam dim ngang n& cOt trung gian a hai ben la mep xam. 6 giita mep xam co mOt khoang nho chira dich nao tUy goi la ang trung ram. Mt cat cilia cac cOt goi la cac sirng. Rieng sling ben la phan li sang phia ben dm cat trung gian tir dat tuy ngtrc 1 de'n dat tily that lung 3. Simg trugc chira than cUa cac naron van dOng ma sgi trtic ctia chung chay tài cac co barn xuang. Sing sau chira cac than naron cam giac va là nai tan ding dm cac sqi re' sau than kinh sang. Simg ben chira cac than naron van dang tr chil ma sqi truccila chfing di tai cac hach giao cam ngoai vi. a don tay tir ding 2 tai ding 4, cOt trung gian chira cac nhan dai giao cam cling. Trong cha't xam My sang cOn co cac naron lien hop n6i cac naron van &Ong voi cac naron cam giac.

Chat trang dia My sang dirge cac simg truck va sau cüa chat xam chia thanh ba thimg: thirng trtrac, thirng ben, va thirng sau. Cac thirng nay do nhang b6 sqi truc to nen, bao gam cac b6 di tir nao xuang tit)/ sang (cac 136 van dOng di xuang) va cac bo di tir tily sang di len nao (cac b6 cam giac di len). Nhang b6 sgi trkic c6 cimg nguyen

dich de'n va chirc nang thi dugc goi la dai. Noi chung, ten dm mOt dai la mat tir ghep chi noi xuAt phat va nai tn ding dm cac sgi trong dai dO. Cac dai van dOng (di xuang) chinh a tily sang la: dal vo - thy truyk, dái vo - thy ben, dal do - thy, dai -

96 Tai lieu on thi tuyjn sinh mon:Giai phau — Sinh lj

thy, dai tin dinh - thy, da i mai - thy. Cac dal cam gide chinh tir tCiy sOng di len la: dai tit)/ - di thi &mac, dai thy - di thi ben, dal thy - tiZu nab &troy, dai thy - tiju nab sau. Cac dai nod tren du nam ó cac thimg tnrac va ben. Hai b6 chinh di trong thimg sau la bó thon va bó chem. ChAng khOng duvc g9i la cac dai vi cac sal dm chüng khong thuan nhat v nguyen uS, va dich dn. Nhang sai cam giac ban the' di trong hai b6 nay xuat pith tir cac t'a bao cüa hach r7e sau va tan ding a hanh. 2.3. Nilo

Nao la phan than kinh trung uang nam trong hp s9. 136n phan chinh cüa nao la: than nao, tiau nao, gian nao va dai nao. Than nao lien flap vai tUy sOng va bao gm hanh nao, cu nao va trung nao. O sau than nao la tiau nao. Gian nao nam O ten trung nao.va gitla hai ban cu dal nao 2.3.1. Hanh nâo

Vi tri va hinh the ngoai. Hanh nao la phan dual ding cila than nao va lien tip a dual vai tüy sOng. Hanh nao to an ra tit dual len ten va dai khoang 2,5cm. Mat ngoai hanh nao c6 cac khe va ranh giOng nhu i UV sOng. Chu d9c hai ben khe gift a fru& la hai khoi li c6 ten la cac thap hanh, & mat ben hanh nao, phan dual c6 thieng ben giOng nhu a lily sOng nhung phan tren c6 mOt khOi hinh bau duc c6 ten la tram hanh. Than kinh s9 nao XII thoat ra a ranh truac tram hanh, cac thin kinh so nao IX-XI thoat ra a ranh sau tram hanh. 0 mat sau hanh nao, phan duai c6 bó thon va cit thon, bó chem va ci chem, phan tren c6 cuifng tiZu nab dwai. Phan mat sau hanh nao nam giita hai cu6ng tiau nao dual tao nen san nao that bOn.

Cu tao. Hanh nao dugc cu tao bang chat xam va chat tang. Chit xim cüa hanh nao bao

Nhan nguyen to), hay nhan van &Ong, va nhan tan, hay nhan cam gicic, cüa cac than kinh s9 nao IX, X, XI va XII.

Nhan tram dual nam dual ba mat tram hanh. Nhan thon va nhan chem nam dual ba mat cac Cu cung ten. Cac nhan nay la nai

tan ding cüa cac sal trong b6 thon va b6 chem. Cac ncrron cüa hai nhan nay lai cho sal true chay len tai di thi ben di din.

Chit tring cUa hanh nao ding bao gm nhang dai di xuting va di len dã thy tüy sOng. Dai van Ong di xuting lan nhat la clai thap di trong thap hanh, a On dau dual hanh nao, phan lan sO sal cüa dai nay bat cheo sang phia dOi din r6i di xuting tüy sOng tao nen dai vó - thy ben. St) sgi khong bat cheo di thing xuOng tily song tao nen dai vó - tit)) tru•or. Nhang sal cam gide ban the' di len trong bO thon va b6 chem tan ding a cac nhan thon va chem. Thong tin cam gide dugc hai nhan nay chuyan flap len di

Hanh nao cen c6 nhang nhom t6 bao (hay than). diau khi6n mOt sO chirc nang tu DO la: trung tam tim - mach di'eu hoa tan sO va hyc co bOp cüa tim va &rang kinh

cüa cac mach mau; \ding diau nhip cüa trung tam ho hap diau chinh nhip tha; va cac trung tam khac kiam soat cac phan xa non, ho va hat hai.

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh lj 97

2.3.2. diu tido Cu nao nam tnrac fiat' nap, dirai trung nao va ten hanh nao. d gida mat tnrac

cu nao có Ka-11h nn. Ranh ngan each cAu nao va hanh nao a mat truac la ranh hanh Cu nao ni vai tiu nao bang cac cuOng treu ndo gifia. Mat sau cüa cau nao la

phAn tren cüa san nao that b6n. Than kinh SQ nao V thoat ra & mat ben cat' nao; cac thAn kinh SQ nao VI - VIII thoat ra 6 ranh hanh - cAu.

v6s cAu tax), chdt xam cUa cAu na'o bao gm nhiau nhan: cac nhein cu, nhan cüa cac thAn kinh so nao V - VIII. Chat trang cüa cAu nao do cac sgi chay d9c va ngang 49 ten. Cac sgi d9c bao gm nhfing sgi tir cac tang nao cao han chay xuting qua. cAu nao a tai hanh nao va My sting va ngirgc lai. Rieng nhung vó - cu tirvo dai nao chay xuOng tan cling 6 cac nhan cAu. Cac sgi ngang la cac sqi dzu - tieu al°. Chung tir cac nhein diu di vao tiau nao va tao nen cac cuOng tiau nao glib. 2.3.3. Trung nelo

Trung nao trai dai tir eau nao tai gian nao, dai khoang 2,5 cm. Trung nao bao gOm_.-cac cuang dai nao 6 truck va memh mai & sau. M6i ben dm manh mai có -hai gO 16i: go tren va gO &ten.

Chat xam cüa trung nab bao gm: chit den, nhan do, nhan nguyen uS7 cüa cac thAn kinh SQ nao III, IV va chat xam & cac go. Gang trung ndo chay qua trung nao, nOi nao that bon 6 duai vai nao that ba 6 ten.

Chat trang cüa trung nab do cac sgi tao nen va bao - Cac sgi trtüy sOng va cac phAn nao thap han chay len qua trung nao hoc tan

cling & trung nao. - Cac sgi tir dai nao va gian nao di xu6ng qua trung nao hoac tan cling 6 trung

nao. 2.3.4. Tieu ndo

Tiau nao la phAn 16n thir nhi elm nab, chiam phAn sau va duai elm Nip SQ. NO nam sau hanh nao va cAu nao, &raj phAn sau cüa dai nao.

Khi nhin tir tren va du6i, hinh dang tiCAu nao hai giOng mOt con Imam. Viing that hap 6 giira la nhOng tieu ndo va hai canh ben dm no la cac ban cu tieu neio. NhOng va cac ban cAu dugc cac khe chia ra thanh cac thus,: thuji truck, thuS) sau va thuS, nhung - cyc. ThuS, truac va thuS, sau diau hoa hoat dOng cüa cac co barn_ xtrong; hog dOng diau hoa nay xay ra & duai mire thirc. ThuS, nhung - cpc & mat duai c6 nhiam vu thu nhan \fa phan tich cam giac thang bang.

• • Ba mat oh tiau nao dugc phil bang mOt 16p chat xam g9i la vo tieu ado. O duai vo la chat trang. Vüi trong chat trang la cac nhein tieu ndo.

Tiau nAo dugc n6i vai than nao bang ba doi cuOng ti6u nao. Cac cuong tieu neio cluoi not hanh nao vai ti6u nao; chung chira cac sgi true tir nhan tram duai va tily sang di vao vo tiau nAo. Cac cuing tieu ndo gika ni cAu nAo vai tiu nao; chfing chda cac sgi truc tir cac nhan eau nao di vao ve fiat' nao. Cac cuing tieu nc7o tren noi trung nao vai tiau.nao; cluing chIt yau chira cac sgi tnic tir cac nhan tiau nao di vao trung nao,

98: Tai lieu on ,thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh 43'

tai than dO, va qua trung nao tai di thi. Ton timing tiau nao clan dan skr van d6ng co. \Twig ve, mat phi hp, clang di lao

dao va mdt kha nang thuc hian cac d6ng nhip nhang, du dAn va chinh xac 2.3.5. Gian nâo

Gian nao nam tren trung nao va gift hai ban cAu dai nao. N6 bao gm di thi va cac viing quanh cfoi thi. 6 gift gian nao la lido that ba.

Di thi, v6n dai khoang 3cm va chiam tai 80% gian nao, bao gm hai kh6i chat xam hinh bAu dkic nam O. hai ben nao that ba. Di thi la tram chuyan tiap chinh cho cac xung dOng.cam giac tir tit)/ song, than nao va tiau nao di tai vo dai

Haig sau dai bao gm the: goi ngoai va th gai trong. Nhfing nhan a hai the' g6i nay chuyen flap cac xung d6ng thi giac va thinh giac len vo dai

Vitng hg di. \Tang ha di nam k a phia truac - duai di thi, ngay tren tuyan yen. NO noi tip vai thuST sau tuyan yen bang cac si thAn kinh va vai thuS, truac tuyan yen bang m6t h th6ng mach cira. Qua nhitng ski. lien N nay, viing ha di diau khian sr san:xuat hormon a ca hai thay tuyan yen. Cac chirc nang khac dm yang ha di la: dieu hod ha than kinh tkr chU, diau hoa cac mAu hanh vi va cam Vic (ding vai h vin), dieu hoa viac an tieing, diau boa nhip ngay dem, va kiam sok than nhiat.

Vitng tren di. Day la viing nho nam sau va tren di thi, bao gm tuyin titng va cuing tuyen tirng. Tuye'n tang to bang hat au nho. N6 fiat ra melatonin.

Haig chthi dOi. Wing nay nam ngay duai di thi va chira cac nhan chrai dai thi cling nhis m6t phA'n dm chat den va than do (oh trung nao). Nhan dtroi di thi, nhan de va chat den ph6i hop hoat d6ng vai cac nhan nan, tiu nao va dai nao trong viac kiam sok sir van dOng oh co tha. 2.3.6. Dal nab

Hinh th'6 ngoai DO nal) la phan lan nhat cüa nao. Khe nao dc, khe sau nhat cüa dai nao, chia

dai nao thanh cac ban cAu dai nao phai va trai, mi ban cAu chira m6t nao that ban. Mt trong cüa hai ban cAu &roc n6i vai nhau bai th -J trai - m6t dai chat trang r6ng chda cac soi trkic chay qua lai giira hai ban cAu.

Lop chat xam nam tren ba mA't dai nâo &roc goi là vó dal nao. Teen ba mAt môi ban cAu co cac ranh näo. Cac ranh nay phan each cac Mi nab va cac thuji nab vai nhau. Cac ranh nao lam cho din tich ba mitt cüa dai nao tang len nhiau.

Cac ranh gian thuSi là rc7nh trung tam, ranh ben, ranh clinh - cham, ranh dai, ranh &col clinh va ranh ben pity. Ranh ben va ranh trung tam chii yau nam 6 mat tren - ngoai ciia ban cAu, cac rath con lai dam a mat trong va me:a chthi dm ban cAu. Cac ranh gian thuSi chia m61 ban cAu thanh 5 thuS/. O mitt ten - ngoai dm ban cAu co 4 thuS/: thu.P tran, thuS) dinh, thuS) chOm va thuji thai durmg. ThuS, tran va thuS7 dinh ngan cach nhau bai ranh trung tam. Chfing con lan vao mitt trong cüa ban cAu tai tan ranh dai va ranh &raj dinh. ThuSi thai ducmg each thuS7 tran va thuSi dinh bai ranh,ben. ThuS, nay c6n Ian xung ca mitt (huh ban cAu tai tan ranh ben phi. ThuSi chdm nam

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph au — Sinh lj 99

cá ba mat cüa phAn sau ban cAu. O mat trong NIA mat duai ban cAu, yang nao vay quanh the trai \TA cac mep n6i khac gifra hai ban au dugc ggi lA thujivin. Thuji nay chü 3/.. eu do hal dai va hi cgnh heti ma tao nen. Ngoai 5 th4, yang nab nam 6 day ranh ben va bi cac thus/ tan, dinh vA thai ducmg tram len dugc g9i lA ciao hay thid, ciao. PhAn thuS, tran nam k ngay tnr6c ranh trung tam la hi truac trung tam - vimg vein clOng tht nheit cUa vo nao.Vimg v6 dm thu57 dinh nam ngay sau ranly trung tam la hai sau trung tam - viingcam giac than the' tide nhjt dm v6 nao. Cac \ding chirc nang khac cüa dai nao thi giac tide nhjt nam 6 mat trong thu57 chAm; vimg thinh ghic-thic nhat nam a thuSi thai ducmg, ngay du6i ranh ben; vimg vi giaC thti. nheit nam hM sau trung tam ngay ten ranh ben.

Cu to. PhAn nao duai vo dai nao do chAt trang \TA cap nhan nn tao nen. Chat tring. ChAt Wang nam duai vo dai nao do ba loai sgi thAn kinh chinh tao

nen. - Cac sgi lien hcrp clan tniyen xung dOng thAn kirih giita cac hi nao \TA thuST nao

trong ding mOt ban cAu. - Cac sgi mep dn tniyen xung dOng tit cac hi a mOt ban cAu teri cac hi tucrng

irng 6 ban cAu ben kia. Cac sr:7i mep tao nen the trai, mep trix6c va mep sau. - Cac sgi chieu tap nen nhang &Ai di len v.à di. xu6ng, clAn tniyen xung Ong tir

v6 dai nao xu6ng the phAn thAp hcrn cUa he thAn kinh trung trang \TA ngugc lai. Cac sgi nay tao nen bao trong.

Cac nhan nén. Cac nhan nn la nhang khOi chAt xam vài sau ben trong ban cAu nao. Nhein beo la mOt kh6i chAt xam hinh thAu kinh. KhOi nay dugc chia ra thanh hai phan: phan ngoai la beo sam, phan trong lA cau nhgt. Nhan duoi lA mOt khoi nhan gitmg nhlr mOt cai duoi. Nhan beo \TA nhan duoi dugc g9i chung là th -J van. ChAt den \la nhan do dm trung nao và nhan &Teri di thi cüa gian nao c6 lien he ve chirc nang v6i cac nhan nn 2.3.7. Cac nao that va dich nao tity

O ben trong nao co 4 khoang chira dich nao tl.y g9i là cac nab that. D6 IA: cac nao thAt ben, nab thAt ba \TA thAt nao ban.

Cac nao that ben Hai nao thAt ben nam trong hai ban cAu dai nao, m6i nao thAt nam a v'e mOt ben

ctia mOt mat phang doe giüa, ngay duai the trai, v phia tnrac, chimg dugc ngan each vai nhau bai mOt mang mong goi lA vach trong suat. Hai nao thAt ben thong vai n'do thAt ba qua cáclôgian nc-io that.

NAo that ba Nao thAt ba la mOt khoang don nam giita hai cfoi thi. NO thong ARM nao thAt b6n

qua cang trung ntio. Nao that bOn Nao thAt bon la khoang nam tnrac lieu nao, sau hAnh nao va cAu nao. NO lien

tier) v6i Ong trung tam dm tüy s6ng. Teen mai dm nao thAt bein c6 l gifia; tai cac

100 TN lieu on thi tuyjn sinh mon:Giai phliu — Sinh

ngach ben nao that bon c6 cac 16 ben. Nhang 18 nay cho phdp dich nao tuy tr nao that bo'n di vao khoang duai then.

Dich nao tiiy Dich no My do cac dam r6i mgch mgc tit vao cac that nao. Cac dam r6i nay la

nhang mpg ltrai mao mach a thanh cUa cac nao that nhtmg &roc ngan each vai dich nao tUy cüa cac nao that bai mang nOi tity. Cac t bao cüa mang nOi tily chi cho phdp cac chat ngam qua mOt each ch9n 19c.

Dich nao tily do cac dam r6i mach mac dm thAt nao ben ti6t ra chay vao nao that ba qua 18 gian nao thk. Dam r6i mach mac a mai dia nao that ba d6 them clich nao tuy vao nao that nay. Tip do dich di qua c6ng trung nao vao nao that b6n. Dam r6i mach mac cila nao that bo'n gOp them dich vao nao that. Nher CO cac 18 a mai va ngach ben that nao b6n, dich di vao khoang dtrai nhen. Dich nao tit)/ tuan hoan quanh khoang duai nhen, quanh be mat dm nao va ray seing. Dich nao tit)/ dan dirge tai hap thu tra lai mau qua cac hat ?Tieing nhen. Day la nhang tUi phinh cda mang then nho vao cac xoang firth mach cimg, dc bit la xoang dc tren.

• Tling the tich cüa dich nao tuy vao khoang 80-150 ml. Thanh phan bao gm: glucose, protein, acid lactic, ure, cac cation (Nat, K+,Ca2±, Mg2 ) va cac anion (Cl HCO3-).

Cac chirc nang cUa dich nao tity la: bao v" ca hoc, trao di chat, bao ve hod h9c. 3. H than kinh ngni vi 3.1. DO arm

Nhang day than kinh va nhang hach nam ngoai than kinh trung thong tao nen he than kinh ngogi vi. Tu theo vi tri nguyen uST, cac day than kinh ngoai vi dugc phan chia thanh: cac day than kinh so nao, gm 12 doi thok ra tir nn naova cac day than kinh sang, gm 31 &A thoat ra tr tit)/ s6ng. Phan tu chit dm he than kinh ngoai vi bao gm cac hach tv chit va cac soi than kinh tr chit di lan trong cac day than kinh SQ nao va song.

• M8i day than kinh do cac sol than kinh t4o nen. M6i sgi thAn kinh chinh la mom Ice° dai cia mOt te bao than kinh ma than cila t bao no nam trong than kinh trung uong hoc trong mOt hach nao d6 dm than kinh ngoai vi. v mat chirc na'ng, ta c6 the gap ba loai soi than kinh trong cac than kinh ngoai vi: (1) the sol than kinh di hay sqi van clang dan truyen cac xung dOng tir he than kinh trung ucmg tai cac co barn xtrang; than te bao cüa cac sgi nay nam a chat xam cüa titys6ng va than nao; (2) cac sqi thin kinh din hay sol cam gicic dan truyen cac xung dOng phat sinh tir nhang 1)0 phan thv cam khac nhau a da, co., khap va cac giac quan dac bit tai N than kinh trung trong; than te bao cUa cac soi nay nam a hgch cam giac cita cac than kinh so nao va than kinh sang; va (3) cac sqi than kinh tu chit di lan trong than kinh ngoai vi dam nhiem viec chi phi hoat dOng cüa cac co. trcm, cci tim va cac tuyen; nhang soi nay ciing la cac soi di (van dOng) ma than te bao cUa chimg nam a than nao va tüy s8ng (sqi tru6c hgch)ho4 c a hach tv chit ngoai vi (sol sau hgch). Nhang soi khong thuOc h tv chit

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phciu — Sinh lj 101

trong day than kinh ngoai vi chive ggi la ccic sol thin kinh than the'. Trong m6i day thAn kinh, cac sgi thAn kinh hgp thanh cac b6. Sgi thAn kinh, b6

sgi thAn kinh va cã day thAn kinh du dugc m6 lien k6t bao b9c: lap mo lien ke't mong b9c quanh m6i sgi thAn kinh la mang trong than kinh; 16p mo lien lc& bao quanh mOt 1)6 sgi thAn kinh la mang quanh thin kinh; mang tren than kinh la lap mo lien k6t bao quanh mOt day thAn kinh. 3.2. Ctic than kinh sang

CO 31 doi thin kinh song r6i kh6i Ong sang qua cac l gian dat sang. Cac thAn kinh sang dugc goi ten VA phan nhom theo cac dat sang c6 lien quan vOi chung: 8 doi thAn kinh sang Ca, 12 doi thAn kinh sang nvc, 5 doi thAn kinh sang that lung, 5 doi thAn kinh sang ding va mOt doi thAn kinh sang cut.

Mac dü chi CO 7 dat sang ca nhung lai co tam dôi thAn kinh sang ca vi doi thir nhat r6i kh6i ang sang 6 gifra xucmg chain va dat dOi, NIA doi dnr tam thoat ra a cluai dat sang ca cu6i cung. Ex do tra xuang, cac thAn kinh sang dugc ggi ten va mang so cilia (tat sang nam ngay phia tren.

Cac than. kinh sOng that lung, ciing va cvt thoat ra khoi tily song 6 doan cuoi cüa tily sang (6 ngang mirc dat sang that lung 1). Chung chay xuang dual trong ong sang va trong khoang dtrai nh'0, tao nen mOt 1)6 thAn kinh trong giang nhu duoi noa nen dugc ggi IA duoi ngya. Cac thAn kinh nay rei kh6i ang sang 6 ngang mirc cac dat sang that lung, cung va cpt Wang frng.

M6i thAn kinh sang dugc tao nen boi sir k6t hgp cüa hai re. Re- fru& hay 4 van d'icing do cac soi than kinh di tao nen. ye' thgc chat, cac sgi nay chinh la nhanh tnic cüa nhirng noron thAn kinh a OA truck chat xam thy sang. Ngodi ra, a clop tuy floc NIA that lung ten, re' truac con chira cac sol thin kinh ty chi trwac hach ma ban chat la cac nhanh trqc cüa nhting ta bao cOt ben dm chat xam filly sang. RI sau hay 14' cam giac do cac soi thin kinh din tao nen. Tren re' sau c6 leach cam gicic than kinh sang hay hach sang. Hach nay chira cac naron mOt cgc. Mang nhanh ngoai vi cüa cac naron hach phan ba tai cac cu true (tang va than the) a ngoai vi, nhang nhanh trung uang chay qua re' sau vac, My sang. Nhang xung &Ong cam gide tir ngoai vi chay vAo than kinh trung trang theo cac nhanh nay.

Khi chua phan chia, thAn kinh sang &me ggi la than than kinh sang. Ngay sau khi 16 ra tir 1 gian dat sang, mtili than than kinh sang chia ra thanh ban nhanh:

- Nhanh mang - Cac nhanh thang bao g6m: nhanh trang chira cac sgi giao cam truac hach tir

thAn kinh sang chay tai cac hach dm than giao cam, nhanh xam chira cac sgi giao cam sau hach tr cac hach dm than giao cam chay tai thAn kinh sang.

- Nhanh sau di ra sau, chi phai cho da va cac ca sau a mat sau dAu, ca va than. - Nhanh twee chi phai cho mat truac ben dm ca va than, chi ten va chi dual. Cac nhanh tnrac cUa cac than kinh song c6, that lung va cang n6i lai vai nhau

gan nguyen uSicUa chimg de tao thAnh cac dam rai c6, that lung, ding \fa cut. Tai cac

102 Tai lieu on thi tuyjn sinh rnon:Giai philu — Sinh lj

dam rii nay, cac soi thAn kinh duoc nham li va sap xe'p lai truac khi tip tpc an chi phi cho da, xuong, co va khop.

Nhiing nhanh truac cüa cac than kinh song noc 2 -. 12 khong tham gia tao thanh cac dam rii va duoc goi la cac than kinh gian won. Chung chi phii cho ccx va da cUa thanh floc tnrac - ben va thanh bung truck - ben (N7 - N12). 3.2.1. Dam rai c

Dam rii c6 do nhanh tnrac dm bin thAn kinh sing c6 dAu tien tao nen. Dam rii nam a ngang mire 4 dit sing c6 ten cüng, duai sir che phü oh co irc - don - chUm, va tach ra cetc nhanh ;long va cac .nhanh sau. .

Cac nhanh nong chi phi cam giac cho da dAu \Tang chAm (thAn kinh.chAm nho: C2), da yang sau tai va tuy6n mang tai (thAn kinh tai lan: C2 - C3), da mat tnroc cua co (thAn kinh ngang ci: C2 - C3), da phAn tren cUa ngtrc va vai (cac than kinh tren don:. C3 - C4).

Cac nhanh sou van dOng cho cac ccx cila ci nhu co rc - dOn - chilm va co thang. Than kinh hoanh do .cac r tir cac thAn kinh sing c6 3, 4 va 5 tao nen. NO di

xtking qua khoang ngrc, a truac cuing phi, de' van dOng co. hoanh. 3.2.2. Dam rai canh tay va cacthan kinh clia chi tren

- Dam rtii canh tay Nhanh tnroc cira bin day thAn kinh sing c6 cuii ding va phAn lan day thAn kinh

sing ngrc 1 tao thanh dam rai canh tay. Truac ht, cac nhanh truck (pi la cac rj) hop nen cac than: cac r'e' dm C5 va C6 hop nen than tren; r dm C7 tra thanh than

cac r cira C8 va Ni hop nen than duai. Mil than chia thanh hai nganh truck va sau. Cac nganh truac dm than tren va,than gifra tao nen 10 ngoai, nganh tnrac cUa than clued tra thanh ho trong; va ba nganh sau cUa ba than tao thanh ho sau. Ba b6 tach ra d tao nen cac nhanh chinh (nhanh tan) dm dam rii: 1)6 sau tach ra than kinh' nach va than kinh quay, b6 ngai tach ra than kinh bi NIA r ngoai than kinh eta; b6 trong tach ra than kinh try, than kinh bi canh tay trong, than kinh hi cang tay trong va trong thAn kinh giüa. Ngoai cac nhanh chinh chi phi cho chi ten, cac re', than va 13.6 cila dam rii canh tay con tach ra cac nhanh nh6 hon, hay nhanh ben, chi phi cho cac ccx quanh nach.

Cfic than kinh chinh dm chi trill Than kinh nach vOng ra sau quanh c6 phdu thu'at cUa xuong canh tay. N6 tach ra

cac nhanh chi phii cho co delta, khop vai va vimg da nam ten. Than kinh quay di xuing duai va ra ngoai a mat sau xucmg canh tay ri vOng

quanh bx ngoai xucrng canh tay ra mat truck khap khuStu va mom loi tren cau ngoai. NO tan ding 0 khuSru bang hai nhanh: nhanh nong di xuong cam giac cho phan ngoai mu ban tay va mu hai ngon ng6n tay rued ben ngoai, nhanh sau yang ra cang tay sau van dOng cho cac ccx rui5i ban tay va ng6n tay. • Tnrac khi tan ding, thAn kinh quay da tach ra cac nhanh cho ccx tam dAu va da cUa mat sau canh tay va cang tay.

Than kinh gifra di xuing qua canh tay va khuSTu a sat canh &Ong mach canh tay.

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau - Sinh 103

Tip dO n6 di xu6ng qua gift viing cang tay tnroc, tach ra cac nhanh di vao hau ht cac co gdp c tay va gap ngon tay cüa cang tay tnrac. Cu6i ding, n6 di vao gan tay, phan nhanh vao cac co nho 6 mo cai va vao da dm 2/3 ngoai gan tay va mat gan tay dm 3 ng6n ru'ai ben ngoai, tinh tit ng6n cai vao.

Than kinh tru di xu6ng qua canh tay & doc ben trong dOng mach canh tay. khuSnt, n6 nam sau mom tren loi cu trong xuong canh tay. Tit day, no di xueing qua phAn trong cAng tay truac ri vao gan ban tay. O cang tay, than kinh phan nhanh vao co gap c6 tay trij, mOt phan cci gap sau cac ngon tay, da ntüa trong mu tay va mat mu tay cüa hai ng6n tay rual ben trong. O gan tay, no van dOng cho cac co cüa gan tay chua duoc than kinh gifra chi ph6i va cam gide cho da cüa mat gan tay cüa ng6n fit \fa nüa trong ng6n nhan.

Cac than kinh bi trong gm than kinh bi canh tay trong cam giac cho da mat trong canh tay va than kinh bi cang tay trong cam gide cho da mat trong cang tay. 3.2.3. Dam ri that lung

Dam r6i that ltmg la phan tren dm dam rdi that lung ding. NO do nhanh tuft cüa ba than kinh sang that lung tren ding va mOt phan nhanh tnrac than kinh sang that lung 4 09 nen. Cac nhanh chinh va cac r8 than kinh g6p phan tao nen cac nhanh do la: than kinh chdu hg vi (TL1), than kinh chew bgn (TL1), than kinh sinh dyc dlii (TL1 - 2), than kinh bi did ngoai (TL2-3), than kinh did (TL2-4), than kinh bit (TL2-4) va than that lung - cling (TL4-5). Cac than kinh chdu ha vi, chdu ben va sinh dyc did chi ph6i cho cac co phan duai thanh bking truac ben, da mat teen - trong cüa dUi, phan ten mat tnrac dui va 1)0 phan sinh dvc ngoai.

Than kinh did di xu6ng, chui sau day chang bçn vao dui va nam a sat ben ngoai dOng mach dUi. Than kinh düi tach ra cac nhanh bi va nhanh co a phan ph6i vao da va coe (co tit dau diti, co may) Oa \Tung dui truck. Nhanh dm than kinh düi xu6ng cam gide cho da mat trong ding chan co ten la than kinh hi62.

Than kinh bit chay di xu6ng chi ph6i cho cac co khep düi va mOt phan da mat trong dui.

Than that lung ding di xu6ng chat' hong va gOp phan tao nen dam r6i ding. 3.2.4. Dam ri cling va cacthan kinh cia chi dual

Dam rtii ding Dam roi ding do than that lung - ding va nhanh tnroc cüa cac than kinh s6ng

ding 1, 2, 3 va 4 tao nen. Than that lung - ding do nhanh truac than kinh seing that lung. 5 va mOt phan nhanh tuft than kinh s6ng that lung 4 tao nen. Dam r6i ding nam tnrac co hinh qua le & thanh sau chau hong. Cac nhanh chinh cUa dam riSi el:mg va cac

tham gia tao nen cac nhanh chinh do la: than kinh Wong tren (TL4-5, Cgl), than kinh mong dual (TL5, Cg1-2), than kinh mac chung (TL 4 - 5,Cg 1 - 2), than kinh chay (TL 4 - 5, Cg 1 - 3), than kinh thcn (Cg2-4) va than kinh bi did sau (Cg1-3). Than kinh mac chung va than kinh chay hop nen than kinh ngai.

Cfic than kinh am chi ditch

104 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:GUN philu — Sinh

Thcin kinh Wong tren chi phi co, niong nhri va co mong nh6; than kinh mong dwoi chi phi cho co mong 16.n.

Than kinh then chi phi cac co dm day chau va da b0 phan sinh dyc ngodi. Than kinh hi did sau cam giac cho da cua day chau, mat &TIN mong va mat sau

dui. Thdn kinh ngai la thAn kinh 16n nhAt co th6. N6 chay qua khuy6t ng0i lan, 6

duoi Co hinh qud le, vao mong r6i di xuang qua m6ng va viing dui sau. 6 \rung dui sau.:thAn kinh ng6i phan nhanh vao cac co y ngOi - cang chan. O dinh h6 khoeo,thAn kinh ng6i lai tach ra thanh than kinh chay va than kinh mac chung.

Thdn kinh chay tip tyc di xuang qua ha khoeo yd. \Tung cang chan sau, phan nhanh cho tAt ca cac co. dm \Tang nay. Cuai cung, thAn kinh chay di du6i mat cá trong chia thanh cac thdn kinh gan chan trong va ngoai di vao gan chan a chi ph& cho the co cüa gan chan, da eüa gan chan va cac ng6n chan. ThAn kinh chay tach ra nhanh hi • bdp chan trong. Nhanh nay n& \fed m6t nhanh dm than kinhmac chung to nen than kinh bap chan cam giac cho mat ngoai ca chan, got chan va phAn ngoai mu chan.

Thdn kinh mac chung di chkh xuang d9c boa ngodi ha khoeo, tai duai chain. xuong mac thi yang ra truoc quanh ca xuong mac và tan ding bang hai nhanh Id than kinh mac Wong vd than kinh mac salt. Truck khi tan cimg, thAn kinh mac chung tach ra than kinh hi bap chan ngoai cam giac cho da phAn tren mat ngoai cang chan. ThAn kinh mac sau di xuang van d6ng cho fat cà the co cang chan truac vd mu chan. Than kinh mac n6ng di xuang van dOng cac co dm cang chan ngoai va cam giac cho phAn duai mat ngodi cang chan va hAu ht mu chan. 3.2.5. Dam 14i cut

Dam r6i cyt la dam r6i rAt nho do mOt phAn tha than kinh sang ding 4, than kinh sang cung 5 va cac thAn kinh cyt to nen. Dam rai tach ra than kinh h 'au mon cut; thAn kinh nay van dang cho co cyt, mOt phAn co nang hau mon r6i xuyen qua Co cyt cam giac cho da viing xuong. 3.3. Cele tam kinh so ndo

Cac thAn kinh SQ nao Om 12 doi vita dugc danh s6vira &roc g9i theo ten. Cac chit sa la ma chi ra trinh ty (tir truck ra sau, -Ur teen xuang duai) ma 6. dO cac than kinh tir nao di ra. Nguyen uST hu cüa m6t thAn kinh SQ nao la viing nao ma 6. do cac than kinh s9 nao hin ra hoac noi ma thAn kinh bam vao nao. \Teri cac thAn kinh so nao co chire nang van d6ng, nguyen uST cüa the sai van d6ng (sgi di) Id nhitng dam te bao nam sau trong than nao (nhan van d6ng). Nguyen uST the than kinh s9 na'o cam giac la nhirng dam te bao a ben ngodi nao, thuang 0 nhitng hach ma ta c6 the' coi nhu tuang clueing vai hach r sau tha thAn kinh sang. Mt sa than kinh SQ nao c6n chira cã cac soi than kinh tu chit.

ThAn kinh khfru giac (I) Than kinh khiru giac bat dAu tir the te bao cam thy khiru giac a phAn tren cüa

niem mgc müi. Nhitng mom trung uong cüa cac te bdo nay chay len qua math sang

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau - Sinh lj 105

cüa Xucmg sang tai hanh khiru. Cac than.naron ô hanh khitu cho cac sgi di v phia sau qua dai khiru tai viing nhan thirc khiru giac 6 thuy thai dung ciia nao.

Thin kinh thi giac (II) Cac sgi dm than kinh thi giac bat ngu6n tir nhting tec bao a v5ng mac mat. Than

kith thi gide r6i nhan cAti; chay ra sau va vao trong qua phAn sau 6 mat.. Sau do thAn kinh di . qua ang thi gidc vao hp SQ. Nhang sgi co ngu6n goc dr -Ong mac miii (Wing mac glib) bat cheo vai cac sgi ben d6i din tai giao thi. Tr giao thi, cac sgi bat cheo va khong bat cite° (tir vOng mac thai ducmg) tip tiic di v phia sau trong dai thi gide

tai th'e gai ngoai. Cac than naron 6 the g6i ngoai cho sgi di tai vo nao cüa thuy cham (ranh cga). ThuY chAm la trung khu thi giac cUa vo nao.

Thin kinh vOn nhan (III) Than kinh Van than la mOt than kinh van clang ma nguyen uY la nhan than kinh

van . nha'n a trung nao. Cac sgi tu chii trong than kinh van nhan la cac- sgi d6i giao cam tnrac hach có ngtiOn g6c tir cac nhdn ty chit trong trung nao.

ThAn kinh van nhan thoat ra a mat tnrac trung nao va chay ra trtrac qua khe 6 mat teen vao 6 mat. NO chi ph6i cho:

- V4n d(ing (than the): ca nang ml ten va b6n ca ngoai nhan cAu la ca cheo dithi va cac ca thang tren, du'61,trong.

- V4n Ong (ti; ca the' mi va co that dm mong mat. Thin kinh rang toc (IV) Than kinh rang roc la mOt than kinh v an clang ma nguyen uy la nhan than kinh

rang roc a thing nao. ThAn kinh nay thoat ra a mat sau trung nao va chay qua khe 6 mat tren vao 6 mat. NO van &Ong cho ca cheo tren.

Thin kinh sinh ba (V) Than kith ba la mOt than kinh h6n hop gam hai r r6 van dOng nh6 va re' cam

giac lan thoat ra a mat truac - ben dm cau nao. Nguyen uY dm re- cam giac la cac te bao ciia hach sinh ba. Nhang nhanh trung

uang cüa cac te' bao nay tao nen re" cam gide, nhang nhanh ngoai vi tao nen ba thAn kinh: thAn kinh mat, than kinh ham tren va than kinh ham duai.

Nguyen uY dm re' van Ong la nhan van clang than kinh sinh ba ó cau nao. van dOng di theo than kinh ham dtrai.

Thin kinh mit (VI) la nhanh cam giac dm thuan. NO di qua khe d mat tren va phan nhanh vao ml tren, tuye'n l, nhin au kat mac mit, miii ngoai, ph'an truck niem mac mai va nira truck da dAu.

Thin kinh ham teen (V2) cling la nhanh cam giac dan thuan. NO ra kh6i hp SQ qua a tron va phan nhanh vao ma va ml duai, moi teen, mili ngoai, rang va lgi ham tren, khAu cai, ty hAu, xoang ham tren va phan sau niem mac

Thin kinh ham duti (V3) chira ca hai loai sgi cam giac va van &ling. NO ra khai hp SQ qua a bau dyc. Nhting sgi van dOng chi ph6i cho cac co thai; flitting sgi cam .giac thu nhan cam gide tir moi duai, da cam, rang va lgi ham duai, hai phan ba

106 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh

truac krii, da va niem mac ma, va da mat ben du 6 tnr6c tai. Than kinh gi#ng (VI) Thdn kinh gigng la mOt thdn kinh van d'Ong ma nguyen uST la nhcin than kinh

gigng a trAn,cAu nao, gan san nao that bOn. NO di ra khOi than nao tai rtinh hanh - cu va qua khe mat ten a van Ong cho ca thcng ngoai.

Than kinh mOt (VII) Thdn kinh melt la mOt than kinh h8n hop. Cie ,soi vOn dOng c6 nguyen .uS7 tir nhan van Ong than kinh meit a cu nao.

Chfing ra .khoi than nao tai rtinh hanh ca. u va r6i khOi SQ sau mOt doan dai chay qua phan dá xuang thai ducmg. Cac soi nay chi phi cho cac ca barn da cüa mat, du va cO.

• Cac sqi cam giac bat nguOn tir cac tI bao hgch gai nam trong phan da cUa xucmg thai dung. Nhang nhanh ngoai vi lüc dAu tao nen thieng nhi, sau d6 di fan trong nhanh luai dm than kinh ham &red. Nhang nhanh trung ucmg tao nen thdn kinh trung gian chay vao nhan b6 don dOc a than nao. Cac soi cam giac dAn truyan v nao cam giac vi giac ó hai phdn ba &troy

Cac soi to' chit doi giao cam trtr6c hach di Ian trong thAn kinh trung gian CO ngu6n gOc tir nhan le ty va nhan bot & tren can nao. Ching van , dOng fiat dich cho tuyeln le va cac tuye'n dual ham va dual lufyi (qua trung gian dia cac hach tu chil ngoai vi la hcfch chan &dim- khau cai va hgch dual ham).

Than kinh tin dinh - Oc tai (VIII) Than kinh cam giac nay bao gm hai phan rieng bie't la thdn kinh tin clinh va

thdn kinh ac Nguyen u$i dm than kinh ac tai (thinh giac) la cac te bao cüa hgch ac tai. Cac

nhanh ngoai vi tan ding a co quan xoan; cac nhanh trung ucmg tao nen than kinh Oc tai va chay vao cAu nao qua rtinh hanh - cu a tan ding & cac nhan ac

Nguyen uS, dm than kinh den clinh la cac te bao cUa hgch tin clinh. Cac nhanh ngoai vi chay tai thirong mo thAn kinh a bOng cua cac ting ban khuyen, soan nang va cAu nang; cac nhanh trung ucmg tao nen than kinh tin dinh. Cac soi di qua ranh hanh - cu vao tan ding a cac nhan tin clinh a cAu nao. Than kinh tin dinh tham gia vao sr duy tri ttr tha va thang bang.

. Than kinh ltred Wan (IX) - Than kinh krai hAu la mOt than kinh h8n hop thoat ra khOi hanh nao tai ranh sau

tram hanh va di ra khOi SQ qua 18 tinh mach canh. Cfic soi v4n thing xuat phat tr nhan hoai nghi va di tai van dOng cho ca tram

hdu. Cac sqi cam giac bat ngu6n tir cac t bao cUa hgch tren va hgch chthi nam a 1'8 tinh mach canh. Cac soi trung uong chay vao tan ding a nhan b6 clan dc a hanh nao. .Cac soi ngoai vi thu nhan cam gide tir phan ba sau krOi, hanh nhan khau cai va hau, khau cai mm, xoang canh va tiu tha canh. Cfic soi di giao cam truck hch bat nguOn tir nhan bot du6i a hanh nao. Chung van dOng tit dich cho tuyen mang tai (qua

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau - Sinh lj 107

trung gian cüa hgch tai). Than kinh lang thang (X) Than kinh lang thang la mOt than kinh h8n hop thoat ra khoi hanh nao tai ranh

sau tram hanh va di ra khoi SQ qua 18 tinh mach canh. Cac sgi v'an dOng bat ngu8n tir than hoai nghi & hanh nao va di tai van dOng

cho cdc ccr dm khan cdi mm, hau va thanh quan. Cac soi tu chit (d61 giao cam truac hach) xuat phat tir nhan sau than kinh lang

thang a hanh nao. Chfing di tai tan ding a cdc hach nam gan hoc 6 trong thanh cüa cdc tang cO, nggc va biting (trir tang chau h8ng); cdc sgi tir nhiing hach nay di tai ci tran va tuy'en cüa cac tang.

Nguyen uS, cüa cfic soi cam gific (tang) la nhfing te bao cUa hgch tren va hgch dwell nam a l tinh mach canh. Cac sgi ngoai vi di tai hau, thanh quan, cac tang nggc va cdc tang bvng. Cdc sai trung uang chay vao tan cung 6 than b6 dm dc ó hanh nao.

Than kinh phi (XI) Than kinh phg la mOt than kinh van dOng thodt ra khOi hanh nao tai ranh sau

tram hanh va di ra kh6i SQ qua 18 tinh mach canh. Than kinh phg do re' SQ nao va re' sOng tao nen. Id SQ nao bat ngu'on tir nhan

hoai nghi a hanh nao. Sau khi ra khoi s9 Ira°, r'e. nay tach ra khoi than kinh phi de di theo- than kinh lang thang tai van dung cho cac co nOi tai cüa thanh quan. RJ sang bat nguim tir sling fru& cua 5 diSt tüy cO tren cimg. Cac sgi dm re- sUng van dOng cho co thang va co ix dOn chilm.

Than kinh ha thi0 (XII) Than kinh hg thiet la mOt than kinh van (Ong; no di ra khOi hanh nao tai reinh

fru& tram hanh va di ra khOi SQ nao qua ang than kinh hg thiet. Cac sgi dm than kinh ha thiet xuat phat tir nhan than kinh hg thiet a hanh nao va di den van dOng cho cdc co hr8i. 3.4. Phiin tr chfi et& h? than kinh ngogi vi 3;41 Dgi along

HU than kinh duac chia thanh hai phan: he than kinh than the va he than kinh tu chi. Than kinh than the hay tg chit du c6 cac phan ngoai vi va trung ucmg, cdc thanh phan cam gide (din) va van dOng (di). (f) he than kinh than th& cdc noTon cam giac chuyen v nao cdc cam gidc chuyen bit (thin, nghe, ngai, nem va thang bang) va cac cam gide than the (cac cam gide dau, nhiet, xac giac va ban the). Tat ca cdc cam gide nay du co the nhan thirc (Net) duac. Nhitng noTon van dOng dm than kinh than the chi phi cho ca barn xuang va gay ra cdc cir dOng tg S/. ei he than kinh tg chü, cdc naron cam giac dan truyen cam gidc tir cdc thv cam hod h9c hoc co hoc a cdc tang va mach mau v nhang trung tam tich hp 6 than kinh trung uang. Th6ng thu6ng, ta 'thong nhan tilde dugc cac cam gide nay. Cdc noTon van clOng tg chit kich thich hoc irc che hog dOng cua cdc tang, cv the la tdc dOng den co tim, co tran cdc thanh tang

108 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phifu — Sinh lj)

va cac thanh mach) va cac tuyen. Nei chung, ta khong the thay dei dugc sr tac deng cila than kinh tir chit (hay dap img t‘r chit) theo )", muen vi nai khai du cüa cac dap dng tu chit nam a duai mire ve nao. Chang han, ta khong the tu thay dei tan s6 tim hay sir co bep dm 4 day. Chinh vi he than kinh ttr chü hoat &Ong met each tu Ong, 'thong nam duai sr kiem sok dm vo nao nen ne mai dtrgc ggi la "tir Tuy nhien, cac h th6ng tis chü va than the co meii lien N m4t thiet ye cu true va eh& nang. Vi

nhang cam giac dm than kinh than the ding anh huang tai sir dap img cUa cac naron van Ong tu chit.

O chuang nay, chung ta chi me .ta thanh 0111 van deng (di) dm than kinh tir chit 6 ngoai vi.

Phan van d'eng dm than kinh ttr chit 6 ngoai vi gem hai phan: phdn giao cam va phan dcii giao cam. Hau het cac ca quan dugc chi ph6i kep, Ilk la chi:mg nhan dugc cac xung deng den tir cã cac noTon giao cam va dei giao cam. N6i chung, tac dung cUa hai phan ten met ca quan c6 tinh dei khang nhau: met phan kich thich trong khi phan kia lai ire che. • • ye cau tao, than kinh chit a ngoai vi bao gem cac hach t-kr chit, cac sgi than

kinh ti.r chU va cac dam r6i Cac hach tu chit: hach dm than kinh giao cam la hgch giao cam, hach oh than

kinh del giao cam la hgch di giao cam. CO hai loai sgi than kinh tr chit' : cow scri timin kinh truac hgch, la nhiing sgi ce

myelin tir cac than naron tir chi' a than nao va tity seng di tai cac hach t%r chU, cac scri than kinh sau hgch la nhang sgi khong CO myelin tit cac than naron tii chit cua hach di tai be phan tac dOng cüa cac tang. Nhu vay con du6ng van Ong tir chit gem hai naron tiep n6i synap vai nhau tai hach tir chit.

Cac dam r6i ti,r chit la nhimg mang hrai chang chit dm cac sgi than kinh giao cam va dei giao cam. Trong dam rei c6 the co cac hach tir chit. 3.4.2. Phan giao cam

Cac kach giao cam. Cac hach giao cam bao gem hai nhom: cac hgch than giao cam va cac hgch truck sing. Cac hach than giao cam la hai chutii hach nam dgc ,hai ben cet seng tir nen SQ tai xucmg eiit. Chung dugc nei vai nhau bang cac nhanh gian hgch. Cac hach cung vai cac nhanh gian hach dtrgc ggi chung la than giao cam. Cac hach tnrac s6ng la met se hach dcm nam tnrac cet s6ng sat vai nguyen uST the Ong mach lan cüa bijng. Hgch tgng, hgch mgc treo trang tren va hgch mgc treo trang du& la cac hach tnrac seng.

Cac soi giao cam. Cac soi giao cam truck h#ch la sgi truc cüa cac noon nam simg ben dm tuy seng. Cac sgi tnrac hach di ra theo re truac dm than kinh seng tai

than giao cam theo nhanh thong trang. Cac sgi truac hach c6 the tan ding a cac hach dm than giao cam hoac di qua cac hach dm than giao cam tai tan ding a cac hach truot seng.

Cfic soi giao cam sau h#ch la nhang sgi trijc khong có myelin dm cac naron

Till lieu on thi tuyen sinh rnon:Giai phau — Sinh lj 109

hach giao cam. Chung rad khoi the hach giao cam den chi phi cho cac ca quan ca, noc, va chAu hong. Sgi sau hach tir cac hach than giao earn di toi cac ca quan a ten co hoanh, sgi sau hach -Ur cac hach truck sang di tai cac co quan 6 clued co hoanh. Cac hach dm than giao earn con cho cac sgi sau hach chay ted cac day than kinh sang theo nhanh thOng xam. Cac sgi nay di theo day than kinh sang den chi.phai cho tuyen mo h6i, co Ong long va mach mau cüa cae yang than the'. 3.4.2. PhEln di giao cam

Cac Inch di giao cam. Cac hach di giao cam nam 6 sat hoc trong thanh ciia cac co . quan dirge chi phi. Hgch mi, hgch chan &cam .khdu cai, hgch du& heti, hgch tai va cac hach trong thanh ding tieu hod la cat hach di giao cam.

Cat soi doi giao cam. Cac sgi di giao cam tnrac hach la sgi true eiia cac than noTon nam 6 than nao va tily sang,. a than •nao, cac than ncrron dai giao cam nam nhan di giao earn dm cat than 'kinh SQ nao III (cac nhan tang), VII (nhan 'Pe ty va nhan bot tren), IX (nhan bot dual) va X (nhan sau). tay sang, chung nam a cac

.nhan di giao cam cling cUa cac dat tuy tir ding 2 ted ding 4. Cac sgi truerc Nth dr cac nhan di giao cam dm cac than kinh SQ nao va tir Cat .nhan dai giao earn ciing di tai cac hach di giao cam ngoai vi. Cac sgi doi giao cam sau hach la sgi trvc cua noTon hach giao cam ngoai vi di ted tang. (co quan) hoe cat tuy6n.

• Sqi tnrac hach tir cat nhan tang tha than kinh III di ted hach mi, sgi sau hach tir hach mi di tai co the' mi va co that dm mang mat.

- Si tnrac hach tir nhan l ty dm than kinh VII di bed hach chan imam - khau cai, sgi sou hach ffr "loth chan bixerm - khau cai di tOi tuyen le va cac tuy6n ciia niem mac miii, mieng va hau.

- Sgi trixot hach tir nhan b9t ten dm than kinh VII di tai hach du6i ham, sgi sau hach -Ur hach &red ham di ten cac tuyen mac b9t &red ham va &rod

- Sgi trir6c hach tir nhan b9t chroi cua than kinh IX di ted hach tai, sgi sau hach tir hach tai di tai tuyen nu& b9t mang tai.

Cac sgi tnrot hach t-ix nhan sau (nhan lung) than kinh X di toi nhfing hach nam trong thanh cac tang dm ca, ngisc va cac sgi sau both, ditai ca tran va tuyen ciia cac tang a co, ngre va

Si trirac hach tir cac nhan di giao cam ding di ted cac hach caa cac tang chAu hong, cac sgi sau hach di ted cac tang chAu.

110 Ted lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh if)

CHUtiNG 9 CAC GIAC QUAN

Mi.JC TIEU 1. MO tá cluac giai phau caa nhein cdu va cac cdu trac c6 lien quan.

2. Mo tá &lac giai phau caa cac phdn caa tai, clijc biet la nhang cdu trac có lien quan tO1 ca chl nghe.

3. api clang chew ten caa cac chi tilt giai phau tren cac phuang tin thtrc hanh giai phau he gicic quan.

Cdc gide quan bao gem cac ca quan cam giac phirc tap nhix tai, mat, mid va mieng. Nhang ca quan nay có be phan th-ci cam cho cdc cam gidc dc bit nhu n6m, nhin, nghe va thang bang. BO phan tlw cam la nhang te bao vUi trong thuvng me ma khong phai la du tan ding cila cdc sigi thAn kinh cam gidc. Chucmg nay trinh bay hai co. quan la mat va tai. 1. Mat và nhilng cAu true có lien quan (eye and related structures)

Mit gem CO than cAu va thAn kinh thi gidc. Cdc eau trfic mat plw gem cac ca ngoai nhan cAu, mac mat, long may, mi mat, ket mac va be le. O mat la met hec xuang chira mat va cac cAu true mat plw. NO co hinh thap vai ben thanh (tren, duet trong, ngoai) met nn ma ra phia tnrac va m'et dinh hirang ra sau thong \lei hp SQ qua khe mat tren va 6ng thi gide, mat &rev tao nen boi cdc xuang SQ va xuang mat (xem chucmg 2). 1.1. Nhan cdu (eyeball)

Nhan cAu nam trong mat va chi co khoang 1/6 din tich phia tnr6c dia.nhan cAu la Fe ra khei mat. Nhan cAu ce &rang kinh trung binh khoang 24 mm.

Nhan cAu cO hai cgc: clec truac va cyc sau. Dui:mg nei hai cgc goi la tryc nhan cdu. Duamg veng quanh than cAu và cach du hai eve gei la xich dao. Nhan cAu duvc vay quanh bang ba lap do; ben trong cdc lap do la thau kinh va cdc bung (phong) cüa than cAu. 1.1.1. Cac lop do caa nha'n cu

Tir ngoai vao trong, do xa, do mach va veng mac la nhang lap vay quanh than cAu.

o xa (fibrous layer of eyeball) gem gidc mac truac va ding mac 6 sau. Giac mac (cornea) la phAn trong suet va li hcm, chiem khodng 1/6 din tich be mat dm than cAu. Giac mac duac cAu tao bang met thugng me lat tang khong simg hOa a mat ngoai, met lop sai collagen va nguyen bao sçii a gifra va met lop thuang me lát don 6 mat trong, cang mac (sclera), hay "long tang", la met lap me lien ket day dc do cac sal collagen va cac nguyen bao sai tao nen. NO la ch8 barn cho gan cüa cac ca ngoai than cAu \fa bi cdc mach mau va than kith xuyen qua. ei cht; tiap noi girra gide mac va

Tai lieu On thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh l 111

cung- mac cO xoang tinh mach cling mac. Cimg mac c6 vai tro bao v Va dinh hinh cho nhan call; d6 li va sty trong su6t cüa giac mac giüp cho n6 hOi tii anh sang VA° vOng mac.

• o mach (vascular layer of eyeball) Om ba phan tir truck ra sau IA m6ng mat, the'mi \TA mang mach. Mang mach (choroid) la lap giau mach mau chiem khoang 2/3 sau cUa áo mach va lot hall het mat trong cüa cimg mac. NO dugc cu tax) bgi cac te bao sac t6, cac lieu dOng mach, cac tieu tinh mach va mao mach. Mang mach c6 vai trO nu6i throng cho 16p ngodi cüa vOng mac.

Th mi (ciliary body) la phan day len dm áo mach, di tir mieng that (ngang b6 . tnr6c 16m charm nhu rang cua cüa vOng mac thi gide) tai ngay sau noi tier) n6i giac mac-cimg mac. Nhin a mt trong the mi ta c6 the phan bit dugc hai phan: phan nhan phia sau la vong mi, phan gap nep O trugc la vanh mi. V anh mi la m6t vOng ton do 60 - 80 nep lei (goi la mom mi ) OD nen. Trong khe gifra cac m6m mi lai c6 nhimg nep nh6 han goi la cac nIp Cac m6m mi dugc nei vai thau kinh bang nhang day chang. Cac sgi co. trcm trong the mi tao nen ca the mi. Mom mi la ngutm tit ra thus' dich; co the mi có vai trO dieu tit d6 lei dm thau kinh khi ta nhin gan hoc nhin xa.

Mang mat (iris), con dugc goi la long den, la m6t hoanh sac t6 hinh vanh khan nam dimg ngang gita thau kinh va gide mac. B6 ngoai vi cüa m6ng mat dinh vai the mi; a trung tam cila no có l con nguai, hay clang lir. M6ng mat chira cac t bao sac te va cac. sgi ca tan (gem co vOng lam hp &Ong tir va co hinh tia lam gian dong til.); n6 c6 chirc nang nhur mOt man chin de dieu chinh lugng anh 'sang lot vac, nhan cau. M6ng mat chia. khoang nam gitra gide mac va thAu kinh thanh hai phOng: phong &mac vaphemg sau. Hai phong chira thily dich N/A thong vai nhau qua con nguai.

o trong (inner layer of eyeball) la Wing mac (retina) lien tip ved than kinh thi gide. VOng mac dugc chia thanh hai phan: v5ng mac tit (nonvisual retina) phil mat trong the mi va m6ng mat, v5ng mac thi giac (optic part of retina) phil mat trong mang mach. VOng mac thi giac day han vOng mac tit va tai noi chuyen tip gifra hai phan vOng mac nay ‘c6 m6t du6ng rim goi la mieng that (ora serrata). Khi quan sat vOng mac thi giac bang kinh soi mat, ta nhin thay cac mach mau cüa vOng mac NIA hai vimg dc bit la vet vOng mac \fa &fa than kinh thi gide. Vjt yang mac (macula), hay diem yang, nam 6 cuc sau cüa nhan cal.' 6 phia ngoai dia than kinh thi giac. Trong vet c6 h5m trung tam (fovea centralis) noi chi co cac te bao n6n. Day la noi nhin cac vat dugc chi tit nht va rO nhAt. Dia than kinh thi giac (optic disc), hay di'em mil, la noi tap trung cac sgi than kinh thi gide. Diem mil a phia trong va duai cuc sau nhan cau. DOng mach va tinh mach trung tam vOng mac tir diem mU tOa nhanh ra xung quanh.

VOng mac bao gm m6t tang thugng m6 sac t6 nam sat mang mach va m6t tang than kinh. Thugng m6 sac t6 cUa vOng mac (chira melanin) co vai trO hp thv anh sang, ngan chan su phan xa NIA phan tan anh sang trong than cau. Tang than kinh cUa vOng mac c6 ba lap naron, tinh tir ngodi vao la: lap tI bao cam thy anh sang, lap ti bao hai cyc va lop tef bao hgch; te' bao cUa ba 16p ngan each nhau bang hai vimg tip

112 Tai lieu On thi tuyen sinh mon:Giai phi& — Sinh 1j)

n6i synap. Hai loai t ie bao cam thv 6.11h ...sang la te bao non va ti bao que. T bao non c6 ngu'ang kich thich anh sang tan hen, thich hop vai cuang dO chieu sang manh va nhin mau. 1.1.2. Thdu kinh

Thau kinh (lens) la mat kh6i chat trong su6t (chdt thciu kinh) hai mat 16i co duang kinh khoang 9 - 10 mm, .nam gala phOng sau va ph6ng sau ding. Chdt thdu kinh &roc bao quanh bang bao thdit kinh. Chdt that' kinh, gm vo va nhan tMu kinh, la mOt tap h9p cüa nhang sal thdu kinh. Cac svi thdu kinh la nhfing t6 bao thuon det nam ap sat nhau nhix cac lop dm mOt cü hanh va c6 ngu6n g6ic tir lop thuong m6 nam O. mat tnrac kh6i chat thau kinh. Thanh phan chinh cUa sai thau kinh la mOt protein c6 ten la crystalin. Than kinh &ye treo vao the mi bâi mat day treo g9i la vitng ml. Khi co the mi co (dieu tit), \rang mi chung ra va dO 16i dia thau kinh tang len. Tinh tang dpc that' kinh thtrang thy a tuai-gia g9i la clyc nhan mat. 1.1.3. Cac phong cita nhan cdu (chambers of eyeball)

1\46ng mat va thau kinh chia khoang ben trong nhan cau thanh ba phong: phong trithc.nam gifra m6ng mat va gide mac, phong sau nam gifra m6ng mat va thau kinh, va phOng sau cling nam sau thau kinh va \rang mi. PhOng truac va ph6ng sau chira thuy dich.

Thity dich la mOt chit dich trong suat co thanh phan giting huyet tuang nhung khong c6 protein. Mich nay dirge mom mi tit vao phong sau. Tir phong sau, thity dich qua con nguai vao ph6ng truck, di tai g6c m6ng mat-giac mac cUa ph6ng tnrac, r6i throe dan hru vao xoang tinh mach ding mac; dich tir xoang duoc dan v cac tinh mach mi. Khi srhru thong cüa thily dich bi tra ngai, áp lrc trong nha'n cau tang, gay nen chimg dau dau g9i la thien dau thong.

PhOng sau cling (postremal chamber) can &roc g9i la phong kinh (vitreous chamber) vi no chira the kinh (vitreous body). The kinh la mOt kh6i chat keo trong su6t. The kinh gm dich kinh nam trong mOt bao g9i la mang kinh. Nam d9c theo trvc dia the kinh c6 mOt 6ng g9i la "dng kinh. 1.2. Cdc clu true phy ctia milt (accessory visual structures)

Nhan eau &roc vay quanh bang bao mac nhan cau. Bao mac c6 nhang tha g9i la day chang treo nhan cu treo nhan cau vao thanh mat. Khoang nam gifra bao mac nhan cau• va thanh 6 mat duvc lap day bang the mo. d mat. 1.2.1. Cac ca ngoai nhan cdu (extra-ocular muscles)

Cac co nhan cau con -pi la cac ca van nhan, gm cac ca thang (trong, ngoai, tren, clued) va cac ca cheo (tren va dtrai) ding .ca nang mi tren Cac cu nay lam nhim vp van Tang than au va nang mi tren (ca nang mi ten) . Chung do cac than kinh III, IV va VI chi phi. 1.2.2. Long may (eyebrow)

La 'lilting long ngan 1119C day ten nhfing 16i da hinh cung nam ngay phai tren 18 vao 6 mat

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph au - Sinh lj 113

1.2.3. Mi mat (eyelids) Mi mat la hai nep da - ca - mang di dOng nam a phia tnroc 6 mat de bao v nhan

cAu. Co hai mi: mi tren va mi duai. Khoang gifra b6 ttr do dm hai mi ggi la khe ml. 6 hai cfau cUa khe ml la cac goc mat trong va ngoaL O g6c mat trong c6 mOt khoang hinh tam gide ma dinh huang tai miii ggi la ha le (lacus lacrimalis). Trong 116 le c6 cyc te (lacrimal caruncle). Tr& m6i b6 mi, tai cac goc day cüa h6 le c6 nhii le (lacrimal papilla). Dinh tai thu le mang m6t 18 nho goi la diem le (lacrimalis punctum), nai ma h6 le thong vao tieu quern le (lacrimal canaliculus).

B6mi mi c6 hai vin mi: vien mi tnrac ton, c6 long mi va cac l dm tuyen mi; vien mi sau áp vao nhan cAu.

Cac lap m6 tao nen mi tir nong vao sau g6m: .da,...mo duai da, ca, lap xa-svn (stin mi) va lap kit mgc mi. Svn mi chira cac tuyen sip mi. 1.2.4. Lop kit mgc (conjunctiva)

Kt mac la mOt mang niem mac mong 16t mat trong hai mi mat (ket mgc an), r6i lt ra sau phU mat truac nhan cAu (ket mgc nhan cu,). Khoang nam gift ket mac mi va ket mac nhan cAu dugc ggi la tiri ket mgc (conjunctival sac) ma khe mi la du6ng vao tüi. Du6ng iat tir ket mac mi tai ket mac nhan cAu dugc ggi la yam kit mgc (conjunctival fornix): cac vom kit mgc tren va duai.

B6 le g6m CO tuyen le (lacrimal gland) nam trong h6 tuyen lea g6c truac- ngoai cüa thanh tren 6 mat. Ntrac mat tit ra tir tuyen l dugc cac 6ng tiet clan tai vôm ket mac teen.

Nuac mat sa qua diem 1'8 vao cac tieu quan l r6i d6 vao tii le nam trong h6 le. Tir do nuac mat dugc nng le mill clan tai ngach mfti dual. 2. •Tai (ear)

Tai la ca quan nhan cam v thinh gide va thang bang. Ba phAn cüa tai la tai ngoai, tai eta va tai trong. 2.1. Tai ngoiti (external ear)

Tai ngoai g6m loa tai c6 vai tro thu than am thanh va 6ng tai ngoai lam nhiem \Tv dan truyen sOng am tai mang nhY. Loa tai (auricle) dugc cAu tao bang .mOt tAm svn loi lOm dugc da che phii; be mat cua nO c6 cac g6 va ranh. Day dm loa tai thu hcp dAn thanh m6t ranh thong voi 6ng tai ngoai goi la xoan taL O xung quanh xoan tai c6 b6n g6: ger luan va go di luein a phia tren-ngoai, binh tai a phai tnrac-duai va clni binh tai

sau-duai, va clued ding la clai tai. Ong tai ngoai (external acustic meatus) la m6t 6ng xucmg-svn dugc da che phü, dai khoang 2,5cm (thanh . tren) va 3,0 cm (thanh duai). Ong tai ngoai di tir xoan tai tai mang nhi theo mOt du6ng.cong hinh chit S.. 2.2. Tai giika (middle ear)

Tai gifra la mOt khoang chira khi c6 them mac phil, ggi la ham nig nAm trong phan cid xuang thai throng. Flom nhi nAm gift tai ngoai va tai trong. NO th6ng vai ty h'Au 6 tru6c qua yen tai. Chu8i xuang con chira trong hOm nhi dam nhiem viec dan truy8n rung dOng cüa mang nhT tai tai trong.

114 Tai lieu on thi tuyjn sinh mon:Giai phciu — Sinh lj

Mang nhi (tympanic membrane) la m6t mang mong ban trong sueit hinh bau dc ngan cach hem &if vai ong tai ngoai. Mat ngoai cila n6 dugc phii bang thuong bi, mat trong duqc lot bang thuang mo trij dan; 6 giira hai lap thuong m6 la m6 lien ket do cac sgi_ collagen, cac soi trun va cac nguyen bao sçri taco nen. Chu vi mang nhi duqc gan vao xuang.

Thanh sau hem nhi thong'voi hang chum qua O'ng thong hang. Hang chum la m6t h6c khi lan nam trong mom chum xucmg thai &rang.

Thanh trong ham nhi ngan each vai tai trong bang m6t vach xuang nhung tren vach xuang nay c6 hai s6 dam bao cho lien he dia ham nhi vài tai trong: cfia sd tin dinh mi vao tin dinh cüa tai trong, c6 nn xuang ban dap rap vao; va cica sa

tai m6 vao thang nhT dm 6c tai, duac mang nhT phv day. Vol tai (auditory tube) la 6ng n6i thong thanh trirâc ham nhY vâi thanh ben dm

ty hau. N6 giüp duy tri sr can bang dm áp suat kh6ng khi a hai mat ciia mang nlif.Cac xwang ,con cita tai (auditary ossicles), gm xtrang bua, xuang de va xuang ban. clap, tao .nen m6t chu8i xuang chay ngang qua h6m nhi va dugc treo vao thanh hOm nIff bang cac day chang. Chfing tip khOp vai nhau bang cac khop hog dich. Xtrang bfia gm chom bia, cc Ha, can bfia. Can xucmg bua dinh vao mat trong mang nhi, chOm cüa na khop vai than xuang de. Xizang de g6m m6t than va hai trv, try nedn va try dai. Than xuang, de khop vai chain bila; trti dai cüa no khop vai xuang ban dap. Xwang ban clgp gm mOt chom, .hai try va nn xucmg ban clap. Nn lap vao tin dinh. Hog d6ng cüa chu8i xucmg con dugc thgc hien bqi hai co: cc cling mang nhi va co' ban dgp. 2.3. Tai trong (internai ear)

Tai trong mai thtrc sr la nai chira cac b6 phan tin,' cam thinh gide va tha'ng bang nen cOn duqc pi la cc quan tin NO phirc tap nen duqc goi la me dap, bao gm me dgo xicang va me ciao mang. me dap xuang la h th6ng khoang rZing phirc tap ben trong phAn dá xuang thai throng. me ciao mang la m6t h th6ng 6ng va

mang nam trong me dao xuang. Khoang nam gifra me do mang va thanh xuang chira ngoai dich. Dich chim trong me do mang la nOi dich. 2.3.1. me dgo xuang (bony labyrinth)

me do xuang bao g6m tin dinh, cac 6ng ban khuyen va 6c tai. Tien dinh (vestibule) nam a phia trong horn nhi, phia sau 6c tai va phia truac

cac 6ng ban khuyen. Day la m6t h6c xuang c6 sau thanh. Thanh ngoai ngan each voi ham nhi bang .mOt vach xuang va lien he vai horn nhi qua can s6 tin dinh. Thanh trong lien quan vai day iSng tai trong, c6 ngach bdu dyc cho soan nang tga vao va ngach cu cho cAu nang Ara vao. Thanh sau va thanh tren ca nam 16 thong vai cac 6ng ban khuyen. Thanh dwoi la manh xuong m6ng lien tip voi manh xoan oc cila 6c tai. Tien dinh thong a truck vai thang tin dinh cüaoc tai.

Cac 6ng ban khuyen xuarig (semicircular canals) g6m ba 6ng, m6i 6ng nam thang g6c vai hai 6ng kia. Ong ban khuy'en tru.ac nam tren mat phang thang dimg, vuting

Tai lieu on thi tuyn sinh mon:Giai phau — Sinh l5 115

gOc vai tryc phan dá xtrang thai throng. Ong ban khuyen sau nam ten mat phang thing dung, song song vai tryc phan dá xucmg thai dining. Ong ban khuyen ngoai nam ten mat phang ngang va cong ra ngoai. Cac 6ng ban khuyen la nhting 6ng hinh try cong hinh mong ngya nam 6 sau-tren tin dinh va ma. vao tin dinh, m6i eing c6 mOt du phinh goi la bong xu.cmg. Du c6 bong xtrang ma vao tin dinh tai try xwang bong, dau khong c6 b6ng xtrcmg ma vao tin dinh tai try xuang don. Try xuang don cüa6ng ban khuyen ngoai ma tryc tip vao tin dinh. Try xuang don dm cac 6ng ban khuyen truck va sau hop lai thanh try xwang chung tnx6c khi d6 vao tin dinh.

Oc tai (cochlea) c6 hinh mOt con 6c xoan hai yang nrai nam truck tin dinh. Day c tai huong vao trong; vom ac tai huong ra ngoai. Oc tai gm mOt try c tai hinh non va ang xoan c tai xoan quanh trp 6c tai hai yang rtrai tix day tai dinh 6c tai. Trong lOng 6ng xoan oc tai c6 mOt manh chay xoan 6c g9i la manh xocin xwang. Math nay Co mOt bi quAn quanh try 6c tai, mOt 1)6 ty do nho vao long 6ng xoan 6c tai. Ong 6c tai (tire phan mang dm 6c tai) di tir be( ty do dm math ,xoan xuang tai thanh ngoai cüa6ng xoan 6c tai. Manh xoan xuang va 6ng 6c tai chia 6ng xoan 6c tai thanh hai thang: thang tin dinh ó tren va thang niff a duai; hai thang chira ngoai dich va thong nhau tai khe xocIn a yam 6c tai, mOt khe nam gifra vOm 6c tai Y mOt ben con ben kia la dau tit dm ting tai va du tan cimg cüa manh xoa'n =mg.

2.3.2. me clgo mang (membranous labyrinth) Me dao mang gm me dao tin dinh va me dao 6c tai. Me dao tin dinh (vestibular labyrinth) gm soan nang N/A cu nang la hai tüi

mang nam trong tin dinh xtrang, va cac 6ng ban khuyen mang nam trong cac 6ng ban khuyen xucmg. Soan nang la mOt tüi hinh soan chiem phan tren cüa tin dinh va tip nhan.nam 1 ci6 vao cüa ba 6ng ban khuyen mang, cu nang la mOt tüi nho hinh cau phia tnr6c soan nang, cu nang n6i vai soan nang bang ang soan-cau \fa vai 6ng oc tai bang ang nai. Tir gicra 6ng soan-cau tach ra mOt 6ng goi la"(fng n:oi clich, 6ng nay di qua c ang ti'erz dinh tai clued mang nao ding a mat sau phan da xucmg thai throng thi phinh ra thanh tii nOi clich. Cac ong ban khuyen mang gm ba 6ng truac, sau va ngoai nam trong ba 6ng ban khuyen xuong ttrcmg rng, mi ng c6 mOt du phinh goi la bong mang. Dau co b6ng mang cüa cac 6ng ban khuyen ma vao soan nang tai try mang bong, dau kitting cO bong mang ma vao tai try mang don. Try mang don dm cac 'Ong ban khuyen truac và sau hap lai tao thanh try mang chung.

Trong soan nang va cau nang c6 vk soan nang va v cau nang; trong long m8i try mang bong có mOt 16i ngang g9i la mao bong. Cac ve't va mao nay la nhang nai chira cac t bao long cam thy sir thay di vi tri cüa dau. Sr thay d6i vi tri cüa d'au gay ra sr chuyen dOng cüa ngoai dich va nOi dich. Sir chuyen dOng do kich thich cac cac t6 bao long a cac ve't va mao. Xung dOng thin kith sinh ra tr te bao cam thy thang bang dugc than kinh tin dinh clan v nao.

Me ciao 6c tai (cochlear labyrinth) la mOt 6ng mang chira nOi dich c6 ten la ang

116 Tai lieu on thi tuyjn sinh mon:Giai pheiu — Sinh

ác tai, hay thang giia. N6 Co mat cat ngang hinh tam giac va nam trong 6ng son 6c tai, giita thanh ngoai dm Ong xoan Oc tai \fa be/ tr do cila manh xoan xucmg. Ba thanh cüa6ng 6c tai la: thanh (hay mang) tin dinh ngan cach 6ng 6c tai vai thang tin dinh, thanh nhi (hay mang nn) ngan cach 6ng 6c tai vai thang niff, va thanh ngvai.

Nam tren thanh nlif la ca quan xojn. Ca quan xoan la mOt la th bao thugng m6 cuOn tai, bao gm cac th bao ch6ng d \fa khoang 16000 te bao long, v6n la te bao cam thv thinh gide. Mat dinh cüa mi t bao long la mO't b6 gm 30-100 long lap the' nho vao ni dich. Mat day cila cac te bao long synap vai sgi cüa cac noTon cam giac c6 than nam & hach xoan 6c tai. Mang mai, mOt mang keo dan hi, narn & tren va tip xfic vai cac t bao long.

• 2.3.3. Co. chi nghe • Loa tai to trung nhang s6ng am trong khong khi va twang s6ng am di dgc 6ng

tai ngoai tai mang nhT, lam cho mang nhi rung len. Rung dOng ci hgc cua mang nhi thrgc chui xtrang con truyen tai cira s6 tin dinh. Chuyen dOng lac qua lac lai cüa

• xuang ban dap & cfra s6 tin dinh tao nen nhirng song rung dOng trong ngoai clich. Song nay lan toa qua ngoai dich cüa thang tin dinh tai dinh 6c tai r6i tai ngoai dich a. thang nhT va cu6i cang trâ ve ch8 ma th6ng ctia 6c tai vai tai glib (cira.s6 6c tai), lam rung dOng mang nhT phv. Song rung dOng cüa ngoai dich n lOm6ng 6c tai, gay nen sOng rung Ong cüa nOi dich. Rung dOng cüa nOi dich kich thich cac te bao thugng mo than kinh cüa ca quan xoan. Nhilng rung dOng than kinh tir cci quan xoan dugc phan 6c tai cüa than kinh VIII truyen v nao.

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai philu — Sinh lj 117

CHUtiNG 10 SINH IS MAU

WIC TIEU Trinh bay ves hiong binh thweing, chiec nang ciia hang cu, bgch cdu va ti'Ju

cO'u. Trinh bay duvc khang nguyen, khang the va ieng ding trong truy.en mau clia he

nhom mau ABO. Trinh bay cluvc cac giai dogn clia qua trinh cm mau.

Mau la met chat long luu thong trong he theng. tuan hodn, khei luong mau todn phan chiem 1/13 trong ltrong co the. Mau la nguen gec tao ra cac dich khdc nhu:. dich

bach mach, dich nab tity, dich mang bting, dich mang 1. Chth !fang ciia mau

Mau van chuyen oxy tir phi den te bao va van chuyen cacbonic tir t bao den phi.

. Chirc nang dinh duO.'ng, cac chat acid amin, glucose, vitamin, v.v..dtroc hap thu tir 6ng tieu hod vao mau và ducyc mau van chuyen den me d cung cap cho cac hoat Ong cüa cac t bao.

Chirc nang dao thai, mau nhan cac san pham cu6i cung cüa chuyen hod tir t bdo và chuyen den than, da, phi d bai tit ra ngoai co the.

Chirc nang dieu hod hoat dOng co the, mau nhan cac hormon bai tiet tir cactuyennei tiet dtra den mo c6 tac citing •dieu hod hoat &Ong cüa cac mO.

Chirc nang bao ve co. the bang qua trinh thtrc bao va mien dich Chirc nang dieu nhiet, mau lam nhiem vi van chuyen nhiet tir noi c6 nhiet de

cao den mai c6 nhiet dO thdp a thai ra ngodi, la nh6 kha nang dn nhi'et cao cüa mau. Thtrc hien cac chirc na'ng nay cua mdu la nh?i hoat dOng chirc nang cüa cac

thanh phan cau tao cüa mau. Mau thtrc hien ducyc cac chirc Wang ld nh6 hoat Ong dm tuan hodn, ldm cho mau lien 41C hru thong trong ca the.

2. Cu to ctia man Mau la mOt chat long, mau do; nu mau gidu oxy c6 mdu do tuai, neu mau

ngheo oxy c6 mau dO sant Khi cho mau &roc cheng &Ong vdo trong 6ng nghiem, de thang ding sau met thai gian ta thay mau &roc chia lam hai phn, phan dtrai do sam chiem khoang 45% the tich mau d6 là huyet cau, phan phia tren long man yang chiem khoang 55% the tich mau &roc goi la huyet tuang. Huy& cau gem di: h'ong cau, bach cau, lieu cau; phan chat long dm mau la huyet Wang.

Huyet Wong c6 mdu yang, thanh phan chU yeu la nu6c, tan trong nu6c la protein ding dO 82 - 83 g/lit, trong do gem c6 albumin 45 - 50 g/lit, globulin 25 -30g/lit, fibrinogen 3 - 4 g/lit. Lipid 4 - 5 g/lit, acid amin, glucose 1 g/lit, vitamin, muei

118 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph au — Sinh lj

khoang... Cac te bao cUa mau &roc sinh ra a lily xtrong tir te bao g6c. Te bao goc eüa tuy

xuong së bit hod de san sinh ra d6ng Wing cu, dong bach c'Au, dong lieu au la cao te bao cüa mau.

SINH Li" HOC HONG CAU 1. Cu 14o htmg cu

- Wong au la nhang t bao kitting nhan, hinh dia lOm hai mg, &rang kinh tir 7-7,5pm, chieu day a trung tam la lpm va ngoai vi la 2p,m. Nita CO hinh clang nhu vay ma Wing cu Co kha nang bin clang d dang khi di qua cac mao mach co kich thuac nho hon h6ng cu va tang din tich tip xitc. Tren mang h6ng au CO cac khang nguyen cüa nhom mau. Thanh phAn chit' yu trong bao tucmg cüa hbrig au la hemoglobin, it bao quan. 2. Chtic Jiang cüa hling cu

Chirc nang cüa h6ng cu la van chuyen khi, thin hien chirc nang nay la nha hoat &Ong chirc nang dm hemoglobin.

Hemoglobin la m6t protein mau gm co nhan Hem la mOt sac t6 dO va 4 chuiii globin. Nhan Hem au tao bai 4 nguyen tir' Fe hod tri 2 va 4 yang porphyrin, Hem gi6ng nhau cho tAt ca cac loai. PhAn globin la mOt protein, khac nhau a cac loai.

O nguai trtrang thanh binh thuang trong 1 lit mau chira 160 g ± 15g hemoglobin O nam va 140g ± lOg a nfr.

Chirc nang chit yeti dm Wing cAu la van chuyen khi oxy ttr phi den mo va van chUyen cacbonic tr mo den phi. Khi den ph6i tip xüc vai khi giau oxy, oxy khuech tan qua mang 116 hp vao mau gAn lOng leo vai hemoglobin (Hb) theo phan ung sau:

Hb + 02 = Hb02 (oxyhemoglobin), day la phan Ung thuan nghich chieu phan img chit yeu do phan ap oxy guy& dinh, khi phan ap oxy cao phan Ung theo chieu thuan va ngtroc 10 khi phan ap oxy thAp phan üng theo chieu nghich, a ph6i mau tiep Vic vai phan ap oxy cao, mau then oxy c6n & mo phan ap oxy thap

Mau nhuang oxy cho m6. Mi gam Hb gait dtroc khoang 1,34 ml oxy, trong 100 ml mau chira khoang 15g Hb thi co kha nang van chuyen ti da la 20 ml oxy, dO la mix bdo hOa oxy mau dOng mach.

Khi hit phai cacbonmonoxit (CO), Hb ket hop vai CO tao ra HbC0 (cacboxyhemoglobin), khi do Hb khong co kha Wang van chuyen khi. Do la co the ng6 dc cacbonmonoxit. Mt s6 chit oxy hod math cling co tac dung tucmg tr nhu anilin, phenaxetin, v.v...

Chirc nang van chuyen cacbonic, mau den mo cacbonic vao Wing au, 20% gAn vOi Hb, phAn lan &roc h6ng au chuyen thanh acid cacbonic, acid nay phan ly tao ra HCO3 dua vao huyet tuong ket hop vai ion natri tao mu6i kiem. 6 m6 phan ap khi cacbonic cao mau nhan cacbonic, khi mau den phi phan ap cacbonic thAp mau phan ly cho cacbonic thai ra ngoai.

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai philu — Sinh lj 119

3. SO luting va dôi sOng hling can Binh thuong ó nguai tnrarig ththth s6 luong Wong cu i nam 4,2 -

4,5.1012/lit, i nu 3,8 - 4,2.1012/lit, tre so sinh c6 s6 luong h6ng cu la 6. 1012/lit nhieu hcrn ngtrai lan.

Dai s6ng h6ng cu khoang 120 ngdy, nhfing hong cu già bi cac di thgc bdo cüa •gan, lack tüy xtrcrng thuc bao. Khi thgc bao Hb dirge tdch ra thanh Hem yà globin, globin &roc chuyen hod nhu cdc protein khdc, Hem se &roc tdch Fe ra phong vdo huyet Wong, dugc dtra den tüy xtrong a sdn sinh h6ng cu. Phan can lai cua Hem dtroc bin di thanh bilirubin CO mau yang, bilirubin vdo mau den gan ket hop vai acid glycuronic &roc bdi tik qua mat. Khi hiing cu bi phd hug' nhieu nfur s6t rot, tan mdu, n6ng d6 bilirubin trong mdu tang cao gay yang da. 4. Nguyen lieu clung cho sfin sinh hiing cu

Qua trinh sdn sinh gm hai qud trinh dO la phan bao NIA bit hod. Phan bao can phdi t6ng hop AND, chat can cho t6ng hop AND ld acid folic va vitamin B12. ThiL B12 qua trinh phan bao bi ngirng lai gay ra thieu man do thieu B12, h6ng cu kich thuerc to hcm birth thuang.

De ding hop Hb can c6 Fe, vi Fe dung cho cu to nhan Hem, thieu Fe gay ra thieu mau thieu Fe, h6ng cau nho, nhat mdu. Nhu cu Fe ld 1 mg/ ngdy, nhu cu nay tang len khi co the dang phdt trien, mang thai, t6ng hop Hem can vitamin B6, can d t6ng hop globin can cac acid amin. 5. Dieu hoi san sinh hling cu

S6 luong h6ng eau a ngtrai tnrang thanh binh thuang &roc dieu hod chit yell bai erythropoietin. Mi khi ma thieu mdu, than bai tit ra erythropoietin vdo mau den tüy xtrong kich thich tity,xtrcmg tang mow sdn sinh h6ng eau. Hormon sinh due nam ldm tang san sinh hong cu. T3, T4 dm tuy6n gidp lam tang sdn sinh h6ng cu. 6. Nhom man

Trong mau c6 nhieu h tilting nhom mdu nhu h th6ng nhOm mdu ABO, MN, Rh, he th6ng nhom bach cAu, v.v..., he th6ng nhOm mdu thong dung nhtt duoc sir dung trong lam sang ld h th6ng ABO yd. Rh. 6.1. He thong nhom mau ABO 6.1.1. Khang nguyen va khang the ciia he thong nhom man ABO

He th6ng nh6m man ABO gm c6 cdc khang nguyen A, B nam ten mang h6ng cu vd cdc khang the c6 trong huyet thanh la anti A, anti B.

Co sa a phan loai nhom mdu trong he thng nh6m mdu ABO là dua vao sir ceo mat hay khong c6 mat cud khang nguyen A, B tren mang h6ng cau va sr c6 hay kh6ng ca mat dm khang the ch6ng A, B (antiA, anti B) trong huyet thanh ma phan loai nh6m mat. Ten dm nhOm mdu chinh la ten dm khdng nguyen co mat tren mang h6ng cu. Vi vay trong h th6ng nhOm mdu ABO gm 4 nhom mau (bang 1)

120 Lai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh

Bang: Khang nguyen, khang th ago cac nh6m mciu trong hos thong nh6m mew ABO

Ten nhom mau Khang nguyen teen ming htmg cu lafing the trong huyet thanh

Nhom A A Anti B NhOm B B Anti A

Nhom AB A yd. B Khong co anti A yd. anti B NhOm mau 0 Khong c6 khang nguyen A yd. B Anti A va anti B

6.1.2. trng dung trong truyen man Tir cac hieu biet v Ichang nguyen va khang the dm h tho'ng nhom mau ABO,

ngtrai ta üng diAng trong lam sang de tranh cac tai bien do truyen mau gay ra. - Khong dugc d cac Ichang nguyen va khang the Wang frng gap nhau trong mau

ngtrai nhan. Nhu vay a dam bao nguyen tic tren phai truyen ding nhOm mau, tirc la mau nhOm A truyen cho ngtrai c6 nhOm mau A, nhom mau B truyen cho ngutri c6 nhOm mau B, nhOm mau AB truyen cho nguai c6 nhom mau AB va nhOm mau nhom 0 truyen cho nguai c6 nhOm mau 0.

- Tuy nhien trong nhang throng hop t6i cin thiet ma Ichong cO mau ding nhom Co the truyen khac nhom nhtrng phai tuan thit nguyen tic: kh8ng d Ichang nguyen hZing cu cüa mau nguai cho bi ngtrng ket bii Ichang the trong mau nguai nhan. Nhu vay nhOm mau 0 Ichong c6 khang nguyen A, B teen mang Wang cu nen c6 the cho cac nh6m mau lchac, trong do nhOm mau AB CO khang nguyen A va B tren mang htmg cat' nhung khong c6 Ichang the anti A \fa anti B trong huyet thanh nen khong cho dugc cac nhom mau lchac, nhtrng lai nhan dugc cac nhOm mau khac. Nhu vay nhom mau 0 c6 the cho tAt cà cac nhom mau lchac, can nh6m mau AB c6 the tihan tAt cá cdc nhOm mau khac. Trong trung hop truyen Ichac nhOm, lugng mau truyen vao khong wort qua 250 ml, phai truyen cham va phdi theo d5i chat. Nhu vay ta CO so, ci6 truyen mau sau:

De truyen mau nguai ta phai xac dinh nhom mau, d xac dinh nhOm mau ngtrai ta diing phugng phap huyet thanh Ink va phuang phap h6ng cau mu. Khi tim dugc nhom mau phit hop, truac khi truyen nguai ta phai lam phan img cheo d tim sr hod hop gift mau nguoi cho va mau nguai nhan, chi khi CO sir hod hop gala mau nguai

Teti lieu on (hi tuyen sinh mon:Giai philu — Sinh lj 121

cho va mau nguai than mai cho phep truyen mau. 6.2. He tilting nhom man Rh 6.2.1.- Khang nguyen, khang the cila he thong nh6m man Rh

Khang nguyen dm he nhom mau Rh nain ten mang hting cu, nu teen mang hong cAu mang khang nguyen Rh dugc ggi la nguai Rh ducmg, nhang nguai khong c6 khang nguyen Rh tren mang hong cu dugc ggi la nguai Rh am, binh thuang khong c6 khang the Rh trong huyet thanh. Nguai Viet Nam, tS, le Rh dung la 99,92%, nguai da trang khoang 85% nguai Rh ducmg.

Khi hong cau cUa nguai Rh ducmg dugc tiem cho nguai Rh am se CO sir tao ra khang the a nguai Rh am, nhung khang the tat) ra chasm, khoang 2 den 4 thang sau nong d khang the mai dat t6i da. 6.2.2. Tai Men do he theng nhom man Rh

• Neu nguai c6 nhOm mau Rh am nhan mau Rh duang, lan dau hau nhu khong c6 tai bin, nhung nhang lam nh'a.n mau sau ma van nhan mau Rh throng se )(Ay ra tai 'Dien nhu tniyen nham nhom mau trong he th6ng nh6m mau ABO.

Khi nguai me mang thai c6 nhom mau Rh am, nhung thai nhi mang mau Rh dining, thi lan sinh dAu tien hau nhu khong c6 tai bin, nhung nhang tan mang thai sau thai van. CO mau Rh dining se ca tai Men. Tai bien c6 the la say thai, thai chet luu, hay thai nhi de•ra bi yang da tan huyet.

Bach au la nhang te bao cUa mau, dugc sinh ra tir tüy xucrng, c6 chuc nang bao ve cq the bang ca.& thi,rc bao va min dich. Thvc hien dugc chirc nang nay la nha hoat Ong chirc nang cua cac loai bach cAu c6 trong mau.

SINH LI"( 134kCH CAU 1. Se lacrng va phan loai 4ch cAn

6 nguai twang thanh binh thuang s6 lugng bach eau trong mau ngoai vi la 5000 - 8000/mm3 mau.

Bach eau la nhimg te bao c6 nhan, vao kich thuoc, hinh clang dm nhan va cac hat c6 trong bao twang ma nguai ta phan .loai cac ba1 bach cAu c6 trong mau, thong thuang dugc phan chia ra lam 5 loai:

Bach cAu hat nhan trung tinh Bach cAu hat ua acid Bach cAu hat Ira kiem Bach eau mono Bach cAu lympho

. Cac bach cAu hat nhan thuang chia thanh nhieu müi ,nen can dugc ggi la bach cAu da nhan nhu: bach cAu da nhan tnmg tinh, bach cAu da nhan ua acid, bach cAu da nhan ua kiem. Trong mau, so' lugng timg loai bach cAu lai khac nhau, de biet ti le dm cac loai bach cAu c6 trong mau nguoi ta thuang dung cong thirc bach cAu ph 6 thong.

Cong tilde bach cAu ph 6 thong

122 Teti lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph :du — Sinh lj

Bach cAu hat trung tinh 60 - 70% Bach cAu hat Ira acid 3 - 7 % Bach call hat ua kiem 0 - 0,5% Bach cAu mono 2 - 4 % Bach cAu lympho 30 - 35%

Diii sOmg bach cAu tuS7 thu6c vdo ding loai bach cAu và tuS, tirng tinh trang benh 1S/. Vi du bach cAu hat trung tinh, sau khi awe hien chirc nang bdo ve ca the thi bi chet, bach cAu lympho sau khi than clang khang nguyen xam nhap vdo ca the c6 the song su6t 2. Chtic Hang ciia 13#ch au 110 trung tinh

Bach cu hat trung tinh tham gia bdo ve ca the bang cach thuc bac) do chfing chi thgc bao dugc cac vat la c6 kich thirac nho nhu vi khuAn nen con dirge g9i la nhang vi thgc bdo. NhO cac dac tinh barn mach, xuyen mach, van dOng bang chan giá, hod frng dOng (hod frng dOng là sir di chuyen cüa bach call den nai viem) va thgc bao ma bach cAu hat trung tinh thgc hien dirge chic Wang cüa minh.

Khi CO tac nhan la xam nhap vac), ca the (nhu vi khuAn), bach eau hat tix mau xuyen qua thanh mach, chuyen d6ng bang chan gia den nai vi khuan xam nhap va thgc bao. Qua trinh thue bdo cüa bach cAu hat trung tinh là khi den gAn vat la, bach cAu tao ra chan gia bao quanh vat la vd tao ra tUi thgc bap vac) bao tucmg. Cac lysosom trong bao tuang tip xüc vai cac tüi thuc bao, mang cüa lysosom hod mang vai tüi thgc bdo, cac men dm lysosom dirge trut vao tüi thgc bdo, tieu hod vat la trong tüi thuc bdo. Mi bach cAu da nhan trung tinh CO the thuc bao dirac 5-20 vi khuAn, sau dO bi chet do chinh cac men thus, phan dm ban than fe bao, xac cUa bach cAu da nhan trung tinh ding vai m6 hoai tao thanh

S6 lugng bach cAu trung tinh trong mau ngoai bien tang len khi bi nhie'm khan cap, vd giam trong cac benh nhi8m dOc kim loai Ong hay trong benh suy 3. Chic nang cila b#ch 110 Ira acid

Bach cAu hat ua acid c6 khd nang thgc bdo và hod frng d6ng nhung kern bach cau hat trung tinh, c6 chirc nang diet cac k sinh trung bang each tit ra cac chat diet

sinh trang, ngodi ra c6n c6 kha nang thgc bao va pha huST phire hap khang nguyen va khang the, tit ra cac chat ngan six lan truyen dm qua trinh viem.

S6 luang bach cAu hat tra acid tang len trong cac benh nhie'm k sinh tang yà benh di frng, giam trong benh nhie'm dc nang va suy 4. Chirc nang tqch cu 110 tin kitin

Bach au hat ua kiem giãi phong heparin vdo mau cO tac dung ch6ng dOng mau. Khi c6 su ket hap khang nguyen yà khang the bach cAu hat ua kiem fiat ra cac chat histamin, bradykinin, serotonin va cac men thuS, phan gay ra cac phan frng tai ch6 cUa thanh mach va mo, the hien bang cac trieu chirng phii, man ngira, dau.

S6 luang bach cAu hat Ira kiem tang len trong cac benh di frng. Bach cAu hat ua kiem rat hiem gap trong mau ngoai vi.

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh l3 123

5. Chfrc 'fang Imch cAumono Bach cau mono dugc sinh ra tir tüy xuang, vao trong mau va a dO trong thai

gian rat ngan r6i di vao cac m6. Tai mo bach cau mono nhanh ch6ng tra thanh dai thgc bao. Cdc dai thgc bao nay se g'a'n vai mo goi la cdc thgc bao c6 dinh, 6 14i do den hang ththig, CO khi den hang nam, cho den khi CO cdc kich thich thich hop, chung së tdch khoi mo dE tr6 thanh dai thgc bao hru dOng di den viing viem bang cci che hod irng dOng. Sir ket hop gitra bach cau mono, dai thgc bao c6 dinh va dai thgc bao di dOng &roc goi la he th6ng mono- d4i thgc bao. O cdc mo khdc nhau cac dai thgc bao CO hinh clang khac nhau, vi du t6 bao Kupffer a gan, t6 bao lien \icing a cac hach va tüy xucmg, dai thgc bao 6 phE nang cüa phi, v.v...

Chirc nang cüa he th6ng mono - dai thgc bao la thgc bao va khai d6ng h th6ng min dich. Kha nang thgc bao cüa cdc d4i thgc bao rat lan, lan hcm nhieu bach cau da than trung tinh. M& dai thgc bao CO the an den 100 vi khuan, nhfing vat bi thgc bao c6 kich thuac lan nhu cdc h6ng cau gia, b4ch eau trung tinh bj chet sau thgc bao, kST sinh thing s6t ret, cac mo hoai dr, v.v.., do vay n6 c6 vai to!) quan tong trong cdc benh nhiZm khuan man tinh. Sau khi thgc bao cdc dai thgc bao c6 kha nang t6n tai va tiep tuc lam chirc nang thgc bao. Cac san pham cila qua trinh thgc bao cOn ca tinh khdng nguyen, c6 tac dung khai d6ng h th6ng min dich, nhu kich t6 bao lympho B san xuat ra cac khang the dc hieu de tieu diet cac tdc nhan gay benh, kich thich t6 bao lympho T hog dOng tieu diet khdng nguyen. 6. Chfrc nang to#ch au lympho

Bach cau lympho dugc sinh tr tuy xuang, cdc t6 bao qua cdc h4ch bach huyet 6ng tieu hod dugc huan luyen thanh lympho B, cdc te bao qua tuy'en (re dugc huan luy'en thanh lympho T.

Lympho B ca chirc nang min dich dich the, nghia la khi tiep xüc vâi khdng nguyen xam nhap vao ca the chung se bien di va san xuat ra cdc khang the hru hanh trong mdu. Ban chat cdc khang the la cdc protein c6 ten la cdc globulin, CO 5 loai khang the la: IgA, IgD, IgM, IgG va IgE de tan ding cdc tdc nhan 14 xam nhap vao co. the. Khi gap cdc khdng nguyen, cdc khang the ket hop vai khang nguyen c6 kha nang lam ngung ket, ket tüa, trung hoa cdc khang the, lieu khang nguyen nam ten mang t6 bdo chung c6 kha nang lam va mang te bao. Tac dung cüa khdng the math km rat nhieu khi c6 sir tham gia cUa h th6ng b6 the. He th6ng b6 the gm khoang 20 protein khdc nhau binh thuang khong hog d6ng. Khi ca sir ket hop gifra khang nguyen va khdng the thi h th6ng nay dugc ho4t hod lam tang dung phd huS, khdng nguyen hen rat nhieu Ian. Mt so' te bao lympho B sau khi tiep xüc v6i khang nguyen tra thanh t6 bao nhâ, khi khang nguyen nay xam nhap vao ca the Fan thir hai chung c6 tdc dung lam cho cdc te bao lympho B giai phOng ra nhanh va nhieu khdng the ch6ng lai khdng nguyen xam nhap vao ca the. Day chinh la ca so, da cdc phuang phdp ph6ng benh bang vaccine.

Lympho T c6 chirc nang min dich t6 bao. Mi khi lympho T bi kich thich bai

124. Tai lieu on thi tuyA sinh mon:Giai ph au — Sinh

khang nguyen chung se tr6 thanh cac lympho cam frng, cac te bao nay san xuat ra cac chAt ggi la lymphokin. Cac lymphokin c6 tac dung kich thich tang sinh, tang throng cüa cac t bdo T c6 tac dung tieu diet tivc tier) tac nhan xam nhap vao ca the (d6 la min dich t bao), kich thich tang sinh va tang trugng cüa cac lympho B, hoat hoa thOng dai thuc bao, v.v... Mt sO lympho T sau khi tip Vic vgi khang nguyen tr6 thanh te bao nhg, khi khang nguyen nay xam nhap vao co the ran thir hai ri s hoat hod h'e thOng min dich nhanh va mph d chOng lai cac khang nguyen xam nhap vao co the. Khi co the bi virus HIV lam bAt hog hay pha huST t6 bao lympho T se gay ra hi chirng suy giam min dich mac phai (AIDS).

SINH LY TIEU CAU Tieu cAu la cac t bao dugc sinh ra tr tUy xuang, khong c6 nhan, kich thu6c 2 -

4 µm, tich din am manh. Bao Wang tieu cAu co cac hat alpha chita cac men tieu protein, the dong dc chUa calci, serotonin, adrenalin, ADP va ATP.

SO lugng tieu cAu trong .mau ngoai vi la 150000 den 300000/ mm3. Tieu cAu c6 dc tinh kat dinh, ket tu va giai phong CO chirc nang quan trgng trong qua trinh cm mau.

QUA TRiN11 CAM MAU Cam mau la mOt tap hp nhang qua trinh nham Ilan ale hoc ngan can mau

chay ra khoi mach khi thanh mach bi tOn thong, qua trinh cAm mau gm cac giai (loan saw

Giai doan thanh mach Giai doan lieu eau Giai doan &Ong mau Giai doan tan civic mau &Ong

1. Giai don thanh moch Ngay khi mach mau bi tOn thuang, thanh mach co lai lam hp die mau chay ra

khoi mach. Co mach la do phan xa xuAt phat tr nai mach tOn thuang, tai vi tri tOn throng xuAt hin din the hog dOng lam mach co lai, ngoai ra co mach con do serotonin, adrenalin do tieu cAu tie't ra. 2. Giai don tieu cAn

Tai nui mach din thucmg d 10 16p collagen tich din ducmg hp dAn tieu cAu (tich din am) ket dinh vao nai mach tOn thugng, tip theo cac tiu cAu khac ket tu vao lap tieu cAu dinh vao mach, cir nhu vay tap ra nut tiu cAu cOn ggi la dinh cam mau Hayem c6 tac dung ngan mau chay khoi mach. 3. Giai don dong man

'Tong mau la hien tugng maxi chuyen tir the long thanh the dac, do sr chuyen fibrinogen hod tan thanh fibrin khong hoa tan. Nhang sgi fibrin tao thanh mOt mpg hrài gifr cac thanh phAn cüa mau lam mau 'Jong lai. Mau dong c6 tac dung bit ch8 tOn

Teti lieu on thi tuyen sinh mon:Gied philu — Sinh lj 125

thucmg mOt each \rang chic. Binh thuang mdu trong mach khong bi dong lai la do cdc chat gay dong a dang

khong hog dOng va cdc chat cithng &mg c6 sari trong mdu. Cdc yeu to &mg mdu: CO 12 yeti t6 dong mau, duqc g9i bang chit s6 La Ma. Yu t6 I: fibrinogen Yu to II: prothrombin Yu t6 III: thromboplastin ma Yu th IV: ion calci Yu thy: proaccelerin Yu t6VII: proconvectin Yu te VIII: yeti te ch6ng hemophilic A Yu te IX: yeu te ch8ng hemophilic B Yu te X: stuart Yu te XI: thromboplastin huyet tuang, yeti te ch6ng hemophilic C Yu te XII: hageman, yeti t6 chting hemophilic D Yu te XIII: yeti te 6n dinh fibrin Han het cac yeu t6 (tong mdu 1 clang kh6ng hog d6ng, khi mOt yeu th dugc hog

h6a n6 se hoat hod cdc yeti t6 khdc theo kieu day truyen, ket qud la hinh thanh mang fibrin gia cdc thanh phan him hinh cna mdu lam mdu dong lai. Don mdu la giai don din ra rat phirc tap duqc thin gian hod theo sci d6 sau:

rothrombinase.,

lb rin

thanh lap prothrombinase theo hai con duang la con dung ngoai sinh va con duang nOi sinh. Con duang ngoai sinh duqc khai dOng beri mach bi t6n thuang giái phong ra yeu te III dm mo cung vai yeti t6 VII, hai yeu t6 nay hog hod yeu te X ding voi yeu te V tax) ra prothrombinase. Con duang n6i sinh dirge phdt dOng beri mach bi thn thuang hog hod yeu t6 XII, yeu t6 nay hoat hod yeti t6 XI, yeti t6 XI ding yeti te VII va yeu t6 IV hog hod yeu te X, yeti t6 X ding yeu te V tao ra prothrombinase.

Hien tugng co eve mdu, sau khi mdu d8ng khoang 3 - 4 gia, cnc mdu d8ng co lai giai phong ra dich g9i la huyet thanh. Huy& thanh la huyet tucmg dã mat fibrinogen va mOt s6 yu t6 &mg mdu. 4. Giai do#n tan cuc man

Trong huyet tucrng CO mOt proteinla plasminogen, khi dupc hog hod thanhplasmin co tdc diving tieu fibrin lam tan cnc mdu Reg. Khoang 1 ngay sau khimau dong, nai mo bi thn thucmg bai tiet ra cdc chit hog hod plasminogen

126 Tai lieu on thi tuyjn sinh mon:Giai ph au — Sinh if)

thanhplasmin vã lam tan eve -man ciOng, do viy nhieu mach nho bi tac nghen do cac cvcmau dong có the&rçie khai thong- bang co. ch6 nay. 5. Cac chAt chtmg (long sir dung trong lam sang

Heparin duvc bai tit ra a nhieu mo trong co the nhu phi, bach cat' uakiem, CO tac Ong ch6ng &Ong mau trong co the va ngoai cc the.

Dicoumarin chi có tac dung ch6ng dong trong co the. Cac chit lam mitt ion calci trong mau nhu oxalat kali, citrat natri thuangdfing

chting &Ong mau trong 6ng nghiem

Tai lieu on thi tuyen sinh rrion:Giai philu — Sinh 127

MVC TIEU

CH1U'ONG 11 SINH LY TUAN HOAN

Trinh bay clwac chu kj; hoat dOng cua tim, cac bleu hien ben ngOag cua chu'Ày tim va clMu hoa hogt Ong tim.

Trinh bay dwac cac logi huyet Zip Ong mgch va clieu hoa huyet ap Ongmgch. Trinh bay dwac qua trinh trao ddi cheit a mao mgch. Trinh bay (iliac cac nguyen nhan cia tucin hoan tinh mach.

BO may tun hoan gm tim yà cac mach mau, c6 chile nang dam bao chomau lien tic hru thong trong h th6ng mach dm ca the a mau thtrc hien cac chircnang cüa mau. Neu ngimg tun hoan mau thi tinh mpg se' bi de doa, ngirng qua4 phut thi tebão nao bi to'n throng khong hi phiic. Vi vay, chirc rang dm h tuanhoan phai duac dam bao trong mgi dieu kin.

He thong tun hoan gm hai yang rieng bit. Vong tun hoan lan (con ggi latuAn hoan h th6ng), mang mau dOng mach giau oxy và cac chit dinh duftg:tirtam that trai theo dOng mach chit r6i den cac dOng mach, mao mach cung cap cacchat .dinh dtrey'ng cho mo, roi dtra mau firth mach ve tam nhi. phai. Veng tun hoannho (tun hoan phi) mang mau firth mach dr tam that phai theo dOng mach ph6iden phi nhin oxy va thai khi cacbonic, chuyen thanh mau dOng mach theo cactinh mach phi ve tam nhir trai.

Tim la dOng ltrc chinh cüa he tun hodn, tim bam nau vdo trong Ong machva hut mau tir tinh mach v tim. DOng mach d'an mau tr tim den mo. Tinh machdan mau tir m6 v'e tim. Mao mach ld nhang mach mau nho n6i giira d6ng mach vatinh mach, dam bao sr trao d6i chit gitra mau yd. mo.

SINH L'i( TIM Tim c6 chirc rang nhu mOt cai barn vira hut vim day mau trong he th6ngtuAn

hodn. Neu tim ngimg hoat dOng thi tuAn hoan ngirng. Tim c6 cu tao rat dacbiet, phü hap vài chirc rang co bop nhip nhang. 1. MO hoc ca tim 1.1. Sqi co tim

Ca tim gm rat nhieu sai ca, mi sql ca ld m6t te bdo ccr. Mi sgi cac6 mang bao bgc rieng. Mang nhang soi ca k nhau hod vdo nhau m6t doan theochieu dgc, tao n'en cat' lien ket glib cac sal ca tim ldm cho hung phan lan truyenrat d clang tir sgi ca nay sang sgi ca khac. Do dO, ca tim hog d6ng nhu mOt hopbao. Hai tam niff hoat d6ng nhu mOt hap bdo; hai tam that hoat dOng nhu mOthap bdo. Gala hai hop bdo nay

128

Tai lieu on thi tuye'n sinh mon:Giai phau — Sinh if;

la m6t yang xa, do vay tam nhi va tam thAt co boiek. Hinh 3.1. Cdu tao ca tim va h th6ng nut 1.2. IR flitting nut tir dOng ctia tim

He th6ng nut la mOt cAu truc dac bit nam tong kh6i ccy tim, co kha nang .tvphat . ra cac xung &Ong. H th6ng nut bao gm:

Nzt xoang nam a tam nhi phai, ch8 tinh mach chit ten d6 vao tam .nhiphaiNitt nay nhan cac soi than kinh thu6c he giao cam va pho giao. cam (day thankinh sa X).

Nzt nhi that nam a. cci tam nlif phai canh 18 xoang tinh mach vanh d6 vaotam nhi phai. Nut nhT thAt nhan sty chi phi than kinh h giao cam va day X.

Bo His di tir nut nhi thAt tai vach lien that thi chia lam hai nhanh la nhanhphai va nhanh trai. Hai nhanh nay chay ben duai nOi tam mac, chia thanh cacnhanh nho chay glib cac sgi ca tim tao thanh hrâi Purkinje. B6 His chi nhan cacsgi cüa h'e than kinh giao cam. 2. Cac dc tin& sinh 1STcüa tim 2.1. nth hung phAn

Tinh hung phAn cüa ca tim la kha nang dap img vai kich thich, the hienbang co co.. Sty hung phan dm cci tim c6 nhang due tinh rieng.

Kich thich ca tim bang nhang kich thich co cuang d6 duai nguang, ca timkh6ng dap frng (kh6ng co). Vai nhang cuang dO kich thich bang hoac tren nguerng,tAt ca cac sgi co tim du co. Nhu vay ca tim dap frng theo qui luat "tAt hOckhong". Dieu nay la do ca tim hoat Ong nhu la m6t hop bao nha cac cau lien ketgifia c4c sgi c tim. Khi kich thich co cuang dO tai ngutng thi hung phan lantruyen tai tat ca cac sgi, lam cho tAt ca cac soi cci tim du co. 2.2. Tinh fru có chu

Tinh tra co chu kS7 la tinh kh6ng dap img vai kich thich co chu kS1 cüa tim.Neu kich thich vao giai don ca tim dang co (tam thu) thi du cuang dO kich thichco cao ten ngua'ng, co tim ding khong co them nfra (do la giai doan Kichthich vao lüc co. tim dang gian hay vao giai (loan tim gidn hoan toan, thi tim dapimg bang m6t co bop phv goi là. ngoai tam thu. Sau ngoai tam thu tim nghi daihan goi nghi bü. Nha. tinh tra co chu nen ca tim khong bi co cimg khi chiucac kich thich lien Weil 2.3. Tinh nhip diu

Tinh nhip dieu la kha nang ttr phat ra cac xung dOng cho tim • hoat • &Ong duocthgc hien bai h th6ng nut. Vi vay, khi dugc tach khoi co. the' ,va,. duoc • nuoi &fang* dit thi tim van hog dOng nhip nhang. Cac phan cna rh'e th6ng.nut deu co khanang ttr phat ra xung &Ong vâi tAn s6 khac nhau. Binh •thuang,-nut xoang co lchanang pith xung Ong vai tan s6 70 - 80 xung/phitt, nut nhi that phat xung d'Ongvai tan s a 50 xung/phut, boo His phat xung dOng vai tan s630 - 40 xung/phitt.

Trong co the, binh thuang tim co bop vai tan s6 70 - 80 lan/ phut theo nhipcita nut xoang, va nhip tim dugc goi la nhip xoang. 2.4. Tinh dn truytn

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phi& — Sinh If)

Tinh dan truyen la kha nang dan truyen xung deng cüa sai ca tim va heth6ng flirt. Ca tim va h thng nut clan truyen xung deng vai.v4n tec khac nhau.Vi tec de dan truyen cUa nut nlif that la 0,2 m/s, dm mang Purkinje la 4m/s,cilla ca tam that la 0,4fli/s.

Nha cac dc tinh hung phan, dan tniyen va nhip dieu ma tim có kha nang Arco bop du dan, nhip nhang ngay ca khi bi tach khoi ca the va dirge nu6i duangday 3. Chu IcS7 ho#t dOng cüa tim

Hoat dOng cUa tim gm nhieu giai doan lap di lp lai met each du dan nhipnhang theo met trinh tkr nhat dinh, tao nen chu k hoat deng cUa tim (chu chuyentim). 3.1. Cac giai clop ctia chu ky tim

Khi nhip tim là 75 lan/philt thi thai gian cUa met chu tim la 0 8s Om cOcac giai doan sau.

Giai dogn tam nhi thu: là giai dopn ca tam nlif Co lai lam cho ap suat mautrong tam nhi cao han trong tam that, kw nay van &if that clang ma, mau duacday tir tam nhi7 xung tam that. Thai gian tam nhi thu la 0,10 giay, sau do tanuilif gidn ra trong suet thai gian con laicUa chu tim (0,7s).

Giai dogn tam that thu: giai doan nay bat du sau giai doan tam nlif thu,khi ca tam that co, ap suat trong tam that tang len cao hart ap sat trong tam nhilam cho van nhi that dOng lai, khi dO ap suat mau trong tam that tang len ratnhanh cho den khi lan han ap suat mau &Ong mach lam van dOng mach ma ra,mau duet ging vao trong deng mach. 6 trang thai nghi ngai, mi lan tam that thudua khoang 60 - 70 ml mau vao trong deng mach. The tich nay goi la the tich tamthu.Thai gian giai doan tam that thu la 0,3 giay.

Giai dogn tam trwang toan b0: bat dau khi ca tam that gian ra (Kw nay tamnhi-da gian), áp sat trong tam that bat dau giam xueng, khi ap suat trong tamthat thap han ap suat trong deng mach chii va dOng mach phi, van Ong machdong lai, ap suat trong tam that tier) tic giam cho den khi ap suat tong - tam thatnho han ap suat trong tam nhi, van nhi that bat dau m& ra va mau dugc hUt tirtam nhi xucmg tam that. Giai doan tam truong toan be ice() dai 0,4 giAy, dO la thaigian can d cho mau tir tam nlif xung tam that. 3.2. Co che chu Ic'j7 tim

CU sau mOt khoang tiled gian nhAt dinh nut xoang phat ra xung dOng, xungdeng nay lan ra khi ca tam nhi lam cho ca tam nhi co lai (giai clop tam nhi thu),xung dOng tip tkic den nut nhi that ri theo 1)6 His toa ra theo mpg Purkinje land& ca tam that lam cho ca tam that co (giai doan tam that thu). Sau khi co catarn that lai gian ra trong khi tam nlif da gian (giai doan tam tnrang toan be), choden khi nirt xoang phat xung Ong tip theo, khai Ong cho chu kST tim mai. 4. Lau luvng tim

Luu luong tim la lueng mau tim barn vao dOng mach trong met phut. Luuluang

130 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh lj

tim trai bang luvng tim phai. Luu hrçrng lith duqc k2 hieu la Q va clugc tinhtheo c6ng thdc sau:

Q = Qs.f trong do Q la tau luvng tim, Qs la the tich tam thu, f la tAn s6 tim Trong lUc nghi ngai hru luvng tim Q = 60m1 x75 = 4500m1/phut (dao d6ngtrong khoang 4 - 5 lit). 5. Nhfing bieu hian ban ngoai cüa chu kr tim 5.1. Mom tim dp

Khi nhin hoac sor vao thanh ben trai 16ng ngtrc phia truac a khoang lien suanV tren throng gifta don trai, ta thAy tai dO nho len, ha xu6ng theo chu tim, do lamom tim dap. Hien tuvng nay la do Mc ci tim co, ca tim ran 10 va dim mom timra phia truac, dA'y vao thanh nguc. Quan sat vi tri mom tim dap cho ta bit vi tricda mom tim ten thanh nggc gop phAn chAn doan benh cüa tim. 5.2. Ting tim

Ming eing nghe hay áp tai vao thanh nggc truck ben trai ta thuang nghethAy 2 tieng tim, thinh thoang cOn nghe thy ti6rig thir 3.

- Ting thU nhAt (Ti) trAm va dai nghe r6 a viing mom tim, la tiengma dau cho then k5f tam thAt thu. Nguyen nhan gay ra ti6rig thir nhAt la:dOng van nhi thAt, ca tam thAt co, mau phun vao trong dOng mach.

- Ting thd hai (T2) thanh va ngan (tac), nghe r6 a khoang lien wan 2 canhhai ben xucmg ire (6 van d6ng mach chi'', dOng mach phi). Ting thir haila tieng ma Au cho then IcSf tam tnrcmg. Nguyen nhan gay ra tieng thdhai la dOng van dOng mach.

Khoang tiled gian gift Ti va T2 la khoang im lang ngan (tircmg frng vth giaidoan tam thAt thu), gida T2 cUa chu kS, tnrac va Ti cUa chu kS/ tip theo lakhoang im lang dai (tucmg frng vai giai doan tam thAt truang). Nhu \Tay xac dinhchu kS, tim bang tieng tim chi lien quan den hog dOng cda tam thAt, khong chobiet hoat d6ng cUa tam nhi. Khi nghe thAy tieng bAt thuang trong khoang im langngan do la tieng th6i tam thu, cOn khi nghe thAy tieng bAt thuang trong khoangim rang dai do la tieng th6i tam twang hay tieng rung tam twang. 5.3. Dien tim

Khi tim hog dOng, a m8i sqi ca tim xuAt hien din the hoat dong nhu a moite bao khac. T6ng hp cac din the hog dOng cUa cac sgi ca tim tai mOt thai diemla din the hoat &Ong cda tim tai thai diem Ay. Dien the hoat dOng cUa tim tao ramOt din truang lan di khap ca the. Ta co the ghi lai ducic din the nay bang cachn6i hai din cuc dm may ghi vai hai diem bAt kS, cUa ca the. Trong thvc t nguaita qui dinh mOt so vi tri dat din cgc tren ca the. Dian ghi din the hog dOngcda tim duvc g9i la din tim hay din tam di. Dien tam d a dap trinh DII co cacsong sau: sOng p la sOng khir cgc tam nhi, QRS la sOng Ichir cvc ca tam thAt, song TlasOng tai ctrc ca tam thAt, QT la thai gian clan truyen nhi - thAt 5.4. Ilfgch delp

Khi tim teing mau vao trong d6ng mach, dOng mach gia'n ra tao ra mOt

Tai lieu on thi tuyen sinh phau — Sinh lj 131

songmach lan ra toa.n 1)0h dOng mach, vi vay khi dat ngon tay len tren &rang di cuadOng mach a giai doan tam thu mach nay len con 6 giai clop tam throng machchim xuéng. Tren lam sang bat mach cho biet hoat Ong cüa tim va tinh twig cimmach, thu nhip tim va luc co bop co tim, v.v... 6. Diu hoa ho#t Ong tim

Hoat dOng cüa tim thay tuS, theo thu cau va tang thai cüa co the. Sythay di nay dugc thuc hien bad cdc co che dieu hoa hog dOng tim, do la kha nangtu dieu hoa, dieu hoa bang co che than kinh va co ale the dich. 6.1. Tim ttr dieu hoi theo 1u4t Frank- starling

Luat Frank- Starling: "luc co co tim phi thuOc vao chieu dai sgi co tim tnrackhi co". Co tim cang gian thi khi co lai cang math. Lust nay chi dung trong mOtpham vi nhat dinh. Neu co tim bi gian ra qua mac, sgi co tim bi thodi hod (nhukhi bi suy tim) thi co tim co 10 yeu, luc tam thu yeu. Mdu ve tim trong giai dgantam truang cang nhieu thi tam that gian ra nhieu, khi co lai co tam tha't co bopmanh hon, do do lam tang luu lugng tim va tranh dirge mau b a dong trong tim. 6.2. Dein hoa hot d(ing tim Wang co chethAn kinh

Ire than kinh ph6 giao cam. Khi kich thich day X chi ph& tim ta thy tim dSp chSm va dp yeu thamchi

ngimg.dap. He than kith phO giao cam tac dOng len tim thong qua chat truyen datthan kinh

la acetylcholin. H'e than kinh giao cam. Kich thich day giao cam den tim gay ra tac dung ngugc vai tdc dung ciiaday X:

lam tim &Sp nhanh va math. He than kinh giao cam tdc Ong len tim thong qua chit truyen dat thankinh la

noradrenalin . Cele phan xa dMu holt hoot cifing tim: Phan xa giam áp: mi khi ap suat mau 6 quai dOng mach chi' va xoang

dOngmach canh tang gay phan xa lam cho tim dap cham va yeu, dan den huyet apgiarn v binh thuang.

Phan xa lam tang nhip tim: khi phan ap khi oxy giam va phan áp khicacbonic tang trong mau dOng mach gay phan xa lam tang nhip tim.

Phan xa tim - tim (phan xa Bainbridge): m7O'i khi mdu v tim nhi&I lam ca'ngcho tinh mach chi' 6 v'e tam nil-Jr phai, gay phan xa lam tim dap math có tac dungthanh toan mau a (long trong tam &if phai.

Phan xa mat - tim (phan xa Ashner): khi tim dap nhanh, ep math vao hainhan cu së kich thich du mut cila day V gay phan xa lam cho tim dap cham lai.Phan xa mat - tim dugc dung trong cap ciru tam thai can nhip nhanh kich phat cuatim.

Phan xa Goltz: danh math vao \Tung thugng vi, hoc co keo math cac tangtrong bung gay phan xa lam cho tim dap cham hoc ngimg dap. Trong phduthuat bung

132 HU lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh if)

khong nen co keo mph cac tang O bung tranh ngirng tim. Hoat &Ong dm v6 nao: Vic cam lam cho nhip tim thay di. Vi du khi sg hailam

Cho nhip tim nhanh, nhung cling c6 khi lam cho tim ngirng dap. 6.3. Dieu hoa boat Ong tim Wing co che the dich

Hormon T3, T4 dm tuy6n giap c6 tac dung lam cho tim dap nhanh, vi th6a cac benh nhan cuing giap trang luon c6 nhip tim nhanh.

Hormon adrenalin cüa tuyen di)/ thugng than co tac dung lam cho tim dap nhanh.

Phan áp khi cacbinic tang va phan áp khi oxy trong mau Ong mach giam lam cho tim dap nhanh. Ngirgc lai, khi phan áp cacbonic giam, phan ap oxy trong mau Ong mach tang lam giam nhip tim.

NOng dg ion calci trong mau tang lam tang trucmg lc co. tim. Wong dg ion kali tong mau tang lam giam tnrang hrc co. tim. pH dm mau giam lam nhip tim tang. Nhiet dOcüa mau tang lam cho tim dap nhanh.

SINH LI"( TUAN HOAN BONG MACH DOng mach la nhfing mach mau c6 chirc nang van chuyen mau tlr tim de'n m6.

I. D4c diem au triic - chtic 'fang ciia d(ing mach thOng Ong mach bat du -Ur dOng mach chd (dOng mach chil, Ong mach

phi) rOi chia thanh cac nhanh ngay cang nh6 clan. Cang xa tim thi'et din cüa mtii Ong mach cang nho nhung tOng thie't din cüa he Ong mach cang lan, sirc can cang tang. Do do, cang xa tim thi mau chay trong dgng mach cang cham.

Thanh cda dgng mach gm 3 16p. Lop ngoai la lap vo xa CO cac sgi than kinh va a niang Ong mach lan can ca ca mach mau nuoi du6'ng thanh Ong mach. Lap gift CO nhang sgi co. trcm \TA sgi dan hi, ti le gifra sgi ca tron va sgi dan hi khac nhau gifra cac loai dOng mach. 6 the d'gng mach lan sgi dan hi nhiL hn sgi ca tan, cac dOng mach nh6 sgi co. tron nhiL hcm sgi dan hi. Lap trong cling la lap te' bao nOi mac.

Khi tim co b6p, nang lugng cüa tim truyL cho mau. MOt phan nang lugng dO chuyL thanh &Ong nang lam cho mau chay trong &Ong mach, mOt phan lam cho thanh dgng mach gian ra (nha c6 the sgi dan WOO va tao cho thanh dgng mach c6 mOt th'e 'fang. Luc tim gian, nh6 c6 tinh dan hi, dOng mach co 10; the' nang cüa thanh Ong mach chuyL thanh dOng 'fang co tac dung lam cho mau tip tuc chay trong Ong mach. Vi vay, mau chay trong Ong mach mOt each lien tuc trong khi tim bam mau vao trong dOng mach thanh tirng dot. NhO tinh dan hi cUa dOng mach, tim tik kiem dugc nang lugng tieu hao. Khi cac dOng mach tra nen so cirng thi tim phai co b6p manh hon, lau ngay se dan den tim to va bi suy. Cac Ong mach gan tim nh6 co nhiL sgi dan hi nen chiu dugc áp suit cao va tang dOt ngOt theo nhip tim.

Do co co tan trong thanh nen &Ong mach c6 kha nang co lai lam cho lOng mach bi thu hçp va giam lugng mau chay qua. Ca tran cUa dOng mach gian lam lOng mach

Teti lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph au — Sinh l 133

Ong hcm va luang mau qua Ong mach tang. Nh6 dc tinh nay dOng mach c6 the thay di thiet din de dieu hoa luvng mau den ca quan no chi phi. Cac dOng mach nho CO nhieu sai cor tran nen c6 tinh co that cao. 2. Huyet áp Ong mach

Mau chay trong Ong mach vai mOt ap suat that dinh ggi la huyet áp. Mauchay dugc trong Ong mach la lc& qua tac &ling cüa hai 1irc d61 lap, d6 la luc daymau cüa tim va luc can cua Ong mach, trong d6 luc day cüa tim da thang nenmau chay ducyc trong dOng mach \red mOt the clO va ap suat that dinh. 2.1. Cac loai huyet áp dcmg mach

Huy& áp tai da la Ai) suat mau cao nhat trong chu kS, tim, do dugc trong giaidoan tam thu nen cOn dugc ggi la huyet ap tam thu, plw thuOc vao luc co ca tim. Binh thu6ng, huyet áp t6i da a ngtr6i tnrgng thanh c6 gia tri 90 - 110 mmHg, neuhuyet áp nay cao horn 140mmHg thi dugc goi la huyet ap tang (cao); nu thap han9OmmHg la huyet ap ha (thap). Huy& ap tam thu tang trong lao Ong, do h6 vandOng mach chil (do tang Qs),... ; giam trong cac benh cüa ccr tim (do lc co ca timgiam nhu trong suy tim trai hay suy tim toan 110):

Huy& áp tai thi'Au la Ai) suat mau thap that trong chu k5/ tim, do dirge a giaidoan tam tnrcmg nen con dugc g9i la huyet ap tam twang. Huy& ap tam trucmgplw thuOc vao tux:mg luc dm mach mau. Binh thu6ng, huyet ap tam twang angu6i tnr6ng thanh c6 gia tri 50 - 70 mmHg, nu huyet ap nay cao horn 90mmHgthi dugc g9i la huyet ap tang (cao); nu thap horn 5OrnmHg la huyet ap ha (thap).Huyet ap tam trucmg tang khi mach co, tinh dan hi cüa dOng mach giam (xa vrradOng mach). Huye't ap thi thieu giam khi gian mach (vi d%1, trong s6c phan ve).

Huyit áp hieus6 la hieu cUa huyet ap t6i da va huyet ap t6i thieu. Huy& aphieu s6 la dieu kin cho mau hru thong trong &Ong mach, binh thu6ng c6 gia trikhoang 40minHg. Mi khi huyet ap hieu s6 giam ngu6i ta ggi la "kw huyet ap",lfic do tuan hoan.bi ü tr. Huy& ap hieu s6 plw thuOc vao huyet ap toi da vahuy& áp t6i thieu.

Huyit áp trung binh la tri s6 huyet ap trung binh dugc tao ra trong suo't mOtchu kS/ tim, nhung khong phai trung binh cOng gicra huyet ap toi da va toi thieu.Huyet ap trung binh the hien kha nang lam viec thuc sir cila tim. Gia tri cilahuyet ap trung binh gan vai huyet áp toi thieu, thap that lfic mai sinh va tangcao 6 ngu6i gia. 2.2. Cfic yeu t finh huifmg den huyet ap Ong mach

Lwu luying tim, km luvng tim Q = Q. f. The' tich tam thu lai php thuOc vac* co dia tim nen huyet ap pluj thuOc vao luc co co. tim. Khi tim co bop manh, thetich tam thu tang thi huyet Ai) tang va ngugc lai. Trong lao dOng the' luc, mau vetim nhieu, luc. tam thu tang dan den huyet ap tang. Khi ca tim bi t6n thuang, lucco ca tim giam dan den luu lugng tim giam. Nhip tim tang lam tang hru . lugng timdan den tang huyet ap. Neu thu nhip tim qua nhanh thi th6i gian tam tnrangngan lai, mau khong kip ve tim, lUe d6 the tich tam thu giam nhieu nen luu luvngtim giam, dan den huyet ap giam. Khi nhip tim giam nhieu thi hru lugng lima:mg giam dan den huyet ap giam.

134 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh lj

.nhot clia mew tang lam siro. can tang do dO lam tang huyet ap._Ngirgc laikhi de, nhat cüa mdu giam thi huyet áp giam. DO nil& cUa mdu tang len trongmat mac, nhix khi bi non, ia chay mat nude. DO that dm máu giam gp trong matprotein mau hay mdu bi pha bang khi truyan huyet thanh.

The tich mau tang thi luu lugng tim tang clan den huyet ap tang. Ngugc laitha tich mau giam d'an den giam lint lugng tim do do huyet ap giam. Mat mauhoec mat mac lam giam the' tich mau dan den huyet áp giam, ngugc lai khi ca thagiir muOi nuac lam tang the tich tan hoan lam huyet ap tang.

Dico.ng kinh dig mgch maw khi mach co, throng kinh cUa mach mdu nho laisirc can dm mach tang lam huyet ap tang. Ngugc lai khi mach bi gian ra thi huyetdp giam. 6 nhitng mach mdu kern dan hi thi sirc can dm mach tang len lam chohuyet ap tang, nguoi gia do mach kern dan hi hay bi xa vita dOng mach nen cohuyet ap tang. 2.3. Nheng bin di sinh 1STcüa huy6t áp d'Ong mach

Huy& ap Men di theo tuOi, gi6i va tinh trang ca the. Tui cang cao huyetap cang cao theo mirc dO xa hod dm dOng mach. Huy& ap cüa dan Ong cao han ciladan ba. che dO an nhiau protein, an men lam huyet ap tang. Van dOng the' luclam huyet áp tang. 3. Diu hoa thin hohn dOng mach

Tun hoan &ling mach diau hod bang ca che than kinh va ca che the dich. 3.1. Co chkhin kinh 3.1.1. II? co mach (14' giao cam)

Kich thich cac sgi giao cam lam co Ong mach nho va tiu Ong mach, lamtang sire can, huyet ap tang. 3.1.2. 11? gran mach (14 ph6 giao cam)

Tac dvng dia he gian mach chii yeti la lam giam tnrang luc mach d'an densirc can giam lam cho huyet ap giam. 3.2. Co ch6 the' dich 3.2.1. Cac chit co mach

Adrenalin la hormon tuyen tUy thircmg then c6 tac ding lam co machduoi da nhung lam gian mach vanh, mach nao, mach ca van nen chi' yeulam cho tang huyet ap tOi da.

Noradrenalin la hormon cUa tuyen tüy thugng then c6 tac (king lam comach toan than, dan den tang ca huyet ap tOi da va huyet ap t6i thieu.

He th6ngRenin- angiotensin. Mi khi mau den than giam, cdc t bao ciiabO may canh cu then bai fiat Renin. Died tdc dvng cüa Renin mOtprotein cüa huyet tuang la angiotensinogen chuyan thanh angiotensin I,tai phi chat nay chuyen thanh angiotensin II du6i tac ding cilaconverting enzym (men chuyan). Angiotensin. II c6 nhiau tdc (twig lamhuyet ap tang. ,

Vasopressin (ADH), khi huyet ap giam \Tang dugi di bai fiat nhiauvasopressin vao mau, c6 tac (king true tip lam co mach tang huyet ap.Khi huyet dip giam thap tac

Teti liOu on thi tuyA sinh tnon:Giai phau — Sinh l 135

dung lam tang huyet ap cüa vasopressin larAt math. Ngoai ra vasopressin con c6 tac dung lam tang tai hap thuntrac aOng then CO tac dung lam cho huyet ap tang. 3.2.2. Cfic chit gran math

Bradykinin luu hanh trong Mau dual dang chua hoat dOng, chuyen thanhdang hoat dOng dual tac Ong cüa kallikrein c6 trong mau ca tac dung gaygian mach manh d6ng thai lam tang tinh thAm mao mach nen lam huyet ap giam.

Histamin c6 a hAu het cac mo trong ca the, c6 tac dung gian mach va lam tang tinh thAm thanh mach, do do lam giam huyet ap.

Mt s6 prostaglandin c6,tac dung co mach; nhimg nOi chung chfing c6 tac dung gian mach va lam tang tinh tham mao mach. 3.2.3. Cac chat khic

Ion calci gay co mach. Ion kali gay gian mach. Ming dO oxy a mo giam, nong dO CO2 tang lam cho gian mach va nguqc lai.

SINH LY TUAN HOAN TINH MACH • Tinh mach la nhitng mach mau c6 chirc nang clan rnau tit mo ye tim.

1. Dc dim cu troc - chtic nfing tinh mach bdt ngutin tir mao mach. Khi thanh mao mach c6 ca trcm a thanh

duqc g9i la ti6u tinh mach, cang v gAn tim, thiet din cüa tinh mach cang lan. T6ng thiet din cüa ca h tinh mach lan hcm cha he dOng mach. Mtii dOng mach lan thuang c6 hai tinh mach di kern. Tren throng di dm he tinh mach ca cac xoang tinh mach.

• Thanh cüa tinh mach mong hcm thanh dOng mach va ding gm CO 3 lop. Lop trong ding la lOp nOi mac, a cac tinh mach dual tim c6 nhang van tinh mach huOng cho mau chay theo chieu v tim. Lop gifra gm c6 sqi lien ket va sqi ca, sqi ca yang va ca d9c dan Ian voi sqi mo lien ket: Lap ngoai m6ng chi CO cac sqi lien ket.

Tinh mach c6 kha nang gian rAt 16n, vai s6 luqng nhieu, thiet din rOng va c6 xoang firth mach, nen tinh mach ca kha nang chira dung trong mOt lüc gAn het so' mau trong ca the. Khi the tich tuAn hoan tang dOt ngOt tinh mach se gian ra tranh duqc ganh Ong cho tim.

Tinh mach ca tinh dan hi yeti, nhung filth mach ding c6 kha nang co lai nha nhung sqi ca cüa thanh tInh mach. 2. Nguyen nhfin cfia tun hoan tinh m#ch 2.1. Do tim

Six barn cüa tim: mau chay dirge trong tinh mach la nha chenh loch áp suAt gift du va cu6i tinh mach. Sr chenh lech nay do tim tap ra. Luc dAy mau cüa tim thing sire can dm mach, mau chay trong dOng mach voi mOt ap suAt nhAt dinh, ap suAt nay giam d'an tir dOng mach den mao mach, a cu6i mao mach mau vdn c6 mOt ap suAt. Ap suAt mau do tim tao ra a dAu tinh mach vao khoang10 mmHg, con a tam IN phai la 0 mmHg do dO mau chay trong tinh mach ve tim.

Sim hut cha tim: ap suAt mau trong tam thdt giam trong lüc tam tnrong hut mau

136 Tai lieu on thi tuyjn sinh mon:Giai phau — Sinh lj

tir tam nhi xu6ng tam that va tir ti hicli v tim. • 2.2. Do stiv hut cüa 16ng ngve

Ap suat am trong 16ng noc lam cac tinh mach nam trong 16ng noc gian ra, hut mau tir m6 ye tim. 2.3. Do co co*

Ca co de len tinh mach có tac dvng d6n mau chay trong tinh mach. Nha tinh mach do van nen mau chay tir ma ve tim. 2.4. Do Ong mach

M6i dOng mach lan cO hai tinh mach di kern va ding nam trong m6t vo xo. Khi dap, dOng mach ep len tinh mach, d6n mau chay trong tinh mach. 2.5. Anh htreyng ctia trong hrc

O. tu the dirng trong lye cO anh huang teittai tun hoan tinh mach 6 ten tim nhung khong thuan lgi cho tun hoan tinh mach 6 ben duai tim. 3. DOng hoc ciia tun holt' tinh mach

Mau chay trong tinh mach di met ap suat goi la huyet Ai) tinh mach. Huy& ap tinh mach dugc do bang ap k nuac va cO tri s6 thap. Ap suAt mau trong tinh mach khuSru tay khoang 12 cmH20. Ap suit nai tinh mach chil d ve tam nhi phai có gia tri thap bang ap suit tam nhi phai la 0 mmHg (huyet ap tinh mach tning tam). Huyet ap tinh mach tang trong suy tim phai, suy tim toan b0; giam trong shock do giam the tich tuin hoan. 4. Dieu hoi tuan hoan tinh mach

Tinh mach có kha nang co gian, nhung kha nang gian nhieu han co. Nhiet d6 thap gay co tinh mach, nhiet dO cao gay gian tinh mach. N6ng dO cac chat khi trong mau: CO2 tang lam gia'n tinh mach ngoai bien, oxy

Om lam gian tinh mach ngoai bien va co tinh mach nOi tang. MOt so chit lam co filth mach: noradrenalin, histamin, pilocarpin, nicotin. MOt

s6 .chat lam gian tinh mach: cocain, amyl nitrit, cafein.

SINH LY TUAN HOAN MAO MACH Mao mach la nhang mach nho n6i gifia d6ng mach va tinh mach. Mao mach la

nth din ra qua trinh trao di chAt gala mau va ma. Tuan hoan mao mach c6n dugc g9i la vi tuan hoan. 1. Dc diem cAu true, dOng Iirc va hru hrlyng mall cüa mao mach 1.1. Dc diem cAu true

mao mach gm cO mao mach thgc sir va mao mach tru tien, la nhang mach cc') duang kinh < 20pm, thanh co m6t lap te bao nOi mac nam tren mang day, a phia ngoai cO th bao quanh mao mach (pericyte) bam vao. T6ng din tich thanh mao mach cüa co the vao khoang 700m2. Tai noi xuat phat mao mach thgc sir cO co that tin mao mach. Trong he mao mach can có nhang mao mach luon ma g9i la mao mach uu tien noi giira tieu deng mach va tiL tinh mach. Khi ca that tin mao mach co 'at, mau

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai philu — Sinh lj 137

chit yeti di theo mao mach tru tien, con khi co. that tin mao mach giin ra thi mau di qua cac mao mach thvc sir

Cac te bao n6i mac c6 bao Wong mong va c6 cac 18 19c. Gitta cac te bao n6i mac ..dirng canh nhau c6 cac khe hçp la cac 18 19c nhung khong cho cac chit c6 phan tir ltrang lan hcm 35. 000 di qua, binh thu6ng cac protein dm mau kh6ng qua ducic cac nay. 1.2. DOng lyc man trong tuan hoar' mao mach

Mau chay trong mao mach la do chenh lech áp suit 6. du va cu6i mao mach. Mau chay trong mao mach phi thu6c chit yeti vac) co. that truac mao mach. Khi co nay co lai, mau chay chum, c6 khi ngimg chay. Khi co nay gian thi mau chay nhanh hon. Ap sit& 6 du mao mach vac) khoang 29 - 30 mmHg, 6. cu6i mao mach khoang 10 - 15 mmHg. 1.3. Ltru hryng man qua mao mach

Ltru ltrang cUa mao mach 0 ngtr6i binh thuong, trong lüc nghi \Tao khoang 60 - 100 ml/s, trong do 50 - 70% luong mau di qua mao mach uu tien, con lai di qua mao mach thvc sly d tham gia trao d6i chat vai dich k. 2. Trao di chat & mao mach

Qua trinh trao di chat gift mau va mo xay ra 0 Ichtt vrc mao mach thvc sir. Tuan hoan mao mach c6 vai tra sinh menh, the hien hieu lrc cita h tuan hoan.

Trao di cac chat khi: oxy va cacbonic du tan trong lipid nen qua trinh trao di cac chat khi nay xay ra theo ca che khuech tan don thuan. Chat khi di tir noi CO ap suat cao den nai c6 ap suat thip nen oxy di tir matt vao m6, cacbonic di tir mo vao mau.

Ntr6c va cac ch& hoa tan trong nu& (cac ion, glucose, acid amin, ure...). phan du mao mach, ap suat thus/ firth 0 mao mach la 30mmHg, ap suat keo cüa huyet tuong la 28mmHg, ap suat keo cüa dich kê la 8mmHg, ap suat am dich kë IA - 3mmHg. Ket qua tac dicing cUa hai hrc d6i lap nhau gifra hrc day ntrac va chat hod tan trong ntrac ra khoi long mach va lrc Ice° nuac 6 lai mao mach la: 30 +8 + 3 - 28 = 13 mmHg. Lvc day nuac va cac chat hoA tan thang tkrc gift nuac va cac chat hoA tan. Kt quA IA nuac va . cac chat hoa tan di tir keg mach vao dich ke. 0 phan sau cüa mao mach, ap suat thily firth chi con la 10 mmHg, ap suit keo cüa huyet tuang la 28mmHg, ap sat keo cüa dich kë la 8mmHg, ap suit am dich ke la -3mmHg. Ket quA tac dimg cüa hai lye d6i lap nhau giira hrc keo ntrac va chat hoa tan trong nuac vac, long mach va luc day ntrac ra khoi mao mach 1A: 28 - (10 +3 + 8) = 7 mmHg. Luc keo ntrac vao trong mao mach di thang. Kt qua la ntrac NIA cac chat hoa tan di tir mo vao trong long mach.

Ap suat thily tinh 0 mao mach giam dan tir dau mao mach den cu6i mao mach, tinh trung binh ap suat thity tinh cüa mao mach c6 gia tri la 17,3mmHg, ap suAt keo cüa dich ke la 8mmHg, ap suat thuST tinh dich ke1A-3mmHg. Vay hrc day nude va cac chat hoA tan ra khoi mach la 17,3 + 8 + 3 = 28,3mmHg. Lirc ice() ntrac lai trong lOng mach (ap suat keo cüa huyet tuong) la 28mmHg. LArc day nuac ra khoi mao mach lOn

138 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phou — Sinh lj

han hrc giü ntrac trong mao mach .la 0,jiiifnHg, do do ltrong nuàc ra khoi mao mach thiu han luong mrac di vao mao mach. Lugng ntrac day ra khoi mao mach lan han lupng mac kdo lai vao mao mach, ltrong nu& chenh lech nay tra v h tuan hoan theo &rang bach huyet, do do khong CO hien Wong irntrac tai moo 3. Dieu hoa tua' n hohn mao mach

N'jng d khI oxy trong dich trong he mao mach, cac mao mach thay nhau &Mg ma, nguyen nhan gay .ra &Mg ma cha 3/611 la do ntmig dO oxy trong dich ke.

Ntmg dO oxy trong dich ke giam lam gian ca that tin mao mach dm cdc mao mach an nai do; mau vao mao mach do tang len lam cho nOng khi oxy trong dich ke tang. NOng dO khi oxy trong dich ke tang CO tac dvng /am co ca that tin mao mach lam hrong mau qua mao mach giam di. Kt qua la cac mao mach thay nhau &Mg ma.

Các ch& khac: nOng d cacbonic tang, pH giam, nOng dO cac chat chuye'n hod trong dich Ice tang lam gian co that teen mao mach, mau qua mao mach tang. Khi ntmg dO cac chat pay thay di ngtrgc lai thi lam co ca that tin mao mach, mau vao mao mach giam di. Ke't qua la cac mao mach thay nhau dong

Adrenalin, noradrenalin co tac dog lam co co that tin mao mach. Acetylcholin, histamin va cac kinin tac (twig lam gian cac mao mach tru tien. Nhiet dO cUa mo tang lam gian ca that tin mao mach, dm nhiet dO cüa mo

giam lam co co that tin mao mach.

Tai lieu on thi tuyn sinh mon:Giai phau — Sinh lj 139

CHIA:NG 12 SINH L HO HAP

MIJC TIEU Trinh bay &toy cac chic Wing cita &rang dcn khL Trinh bay chivy hien twong co hoc cita cac clang tac ho hdp. Trinh bay cluvc sr trao di khi àphi va & ma. Trinh bay cluoc how dOng cia trung tam ho hop va clieu hoa hO heip.

Ho hap la mat hog dOng chirc nang a ca the lay va sir dung oxy tir mei tnreng ben ngoai, va dao thai khi cacbonic là san pham dm qua trinh chuyen hod ra khoi ca the. H6 hap bao gam cdc qud trinh sau:

- Thong khi a phi IA qud trinh lien Arc dua kh8ng khi ra vao phi d khi a pile nang thuong xuyen duvc dai mai (con goi là ho hap ngoai, ho hap co hoc).

- - Trao di khi ph nang va mo (qua trinh 17 - hoa cüa ho hap). - Dieu hea h6 hap

1. Ciu tao chtic 'fang cfia 1130 may ho hip 1.1. Ding nguv

Lang ngkrc c6 eau tao nhir mat hap cirng, kin, c6 kha nang thay dai the tich. Dugc eau tao bai khung xuong va cdc co barn vao khung xucmg do.

• Khung xtrang cüa lang ngkrc duvc cau tao a phia sau IA 10 dat sang ngkrc, phia truck là xucmg irc, ni gifra cat sang va xucmg irc la 10 doi wow gran. Xuong wen là cdc cung xtrcmg xep theo twang tr sau ra truac va tren xuang duet vi vay khi xtrcmg men nang len lam tang the tich rang noc.

Cac co barn vao khung xuang; co quan tong that la co hoanh barn 6. ddy rang nguc phan chia khoang nguc va hoang bung, khi co nay co lai lam the tich lang nguc tang theo chieu ten - duai; cdc co Wm vao thanh nguc gam CO co lien suen trong, lien slam ngoai, co noc, co t'rc den cdc co nay co lai lam xuang wen nang len khien the tich lang ngue tang len theo chieu tnroc - sau va trdi - phai. 1.2. Duitng dAn khi

Duerng dan khi gam müi, mieng (khi the. bang mieng), hong, thanh quan khi quan, ph quan gac trai \TA phai. Cac ph e quan gac phan chia tir 17 den 20 Ian cho den cdc lieu ph quan tan (cay ph e quan).

Thanh cüa &rang dn khi lon (khi quan va ph quan lan) c6 nhang yang sun hinh chit C, nai hai dau yang sun là cdc soi CO tran, a thanh h thang ph quan nhO han c6 cac math sun xep theo hinh ten, n6i gitra cdc manh sun là cdc scri co tran. Thanh cüa cdc lieu ph quan tan khong CO sun ma c6 the co trcrn (co Reissessen). Cac yang sun, math sun CO tdc dung lam cho &rang dan khi luon lam ma de khong khi ra

140 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph au — Sinh

vdo phi de' clang. Nha CO cc( troll; duang clan khi CO khd nang thay di dugc duang kinh, nen dieu hod dugc lugng khong khi ra vdo ph6i.

Todn b0 niem mac dung dan khi dugc phü bii m6t lap chat nhAy, duçc tao ra tr cac tuyen nhay N/A tie bdo niem mac dm bieu mo duang dan khI. Lap chat nhay c6 chire nang bdo ve niem mac &rang dan khi, tham gia kiem soat khI ra vdo ph&. Niem mac tr thanh quail den cac tieu ph quan tan la Neu mo try c6 long rung. Cac long rung chuyen dOng mOt chieu tir trong ra ngodi, day cac chat nhay ra kh6i duang dan khi, CO tac diving ldm sach duang dan khi. Rieng niem mac miii con c6 cac long c6 tac dvng ngan can cac hat bvi CO kich thuac lan trong khong khi.

Niem mac duang dan khi CO cac tuyen tit nuac, tuyen tit nhay, lam cho kh6ng khi vac, phi dugc bao hod hai nuac a cho t6 bdo phi hoat d6ng binh thuang.

Duai niem mac dm duang dan khi c6 h thOng mao mach phong phO, c6 tac dvng suai Am khong khi ra vdo ph6i. Dc bit a miii c6 h niem mac mach ldm cho khong khi khi qua 18mUi sau CO nhiet dO gan bang nhiet d6 ca the.

Nhu vay, duong clan khi c6 chile nang clan khi, kiem soat khi vdo ph& va gop phan bdo v ca the. Chinh vi vay, khi tha oxy, tnrac khi khi vdo duang da'n khI phai cho di qua nuac de ldm am ldm sach vd am khi vdo ph6i. 1.3. Phi

Don vi eau tao dm phi ld ph nang. Ph e nang la cac tiii chira khi, mieng ph nang ma thong vai cac tieu ph quail tan, a hai phi nguai c6 khoang 300 trieu ph nang, t6ng din tich khoang 70 m2. Qua trinh trao d61 khi 6 phi din ra cac 6 pile nang, nen ph nang ld don vi chirc nang cüa ph6i.

Thanh ph e nang tip xitc vai m6t luai mao mach ddy dc, thanh ph e nang vd thanh mao mach phi tao ra mang trao di khi giira mau vd ph nang, c6n ggi là mang ho hap.

Mang hi) hip Mang h6 hap ld m6t mang m6ng dugc eau tao bai thanh ph nang vd thanh

mach mau. Trong long ph nang CO m6t lap dich mong. Lap dich lOt trong long ph nang c6 chu.a cheit hogt din (surfactant)cO tac dung ldm gidm sirc ca'ng be mat oh cac ph nang gap phan 6n dinh kich thuac ph 'e nang. Chat hoat din dugc bài tit cac te bdo ph e nang tir thang thir 6 - 7 dm thai IcS/ bdo thai. Tie') d'en ld lap cat phe bdo cüa thanh ph nang, ri den khoang k, vd thdnh mao mach.

Trong cac tnrang hgp bi benh tac mach phi hoc tha oxy cao áp ice° ddi, chat hoat din bi mat di, dan den xcp ph nang va suy 116 hap. Tr& sinh ra thieu thang thuong bi benh mang trong, ph nang bi thieu lug chat hoat din, ph6i bi 'cep \TA tre chi& vi suy ho hap.

Mang ho hap rat mOng, co chieu day khoang 0,2 - 0,6pm ; din tich be mat dm todn b0 mdng 116 hap khoang 70 m2, vi vay khi mau qua phi hau nhu dal dugc bao hod oxy. Khoang gian ph nang c6 nhieu sgi (tan hi ldm cho phi co tinh dan hi. 1.4. Mang ph6i va ap suit am trong khoang ming phi

TN lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phew — Sinh l,3 141

Cali to ca khoang màngphi, ap slat am trong khoang mang ph a Mang phi la inOt mang mong gm c6 lá tang lop mat ngoai cüa phi va lá

thanh 16t 6 mat trong cüa thanh nggc, hai lá lien tuc vai nhau 0 rem phi va luon dinh sat vao nhau, tao nen mOt khoang do dirge gth la khoang mang ph6i. Trong khoang c6 chira mOt it dich long lam cho la tang va lá thanh tnrot len nhau mOt cach d dang.

Ap suat trong khoang mang ph& lüc 116 hap binh thuarng luon nho han áp suAt khi quyen goi la ap sat am mang ph6i.

Nhu vay, nh6 c6 ap suit am mang phi lam cho phi luon gian sat vao thanh nggc, ph& thay d6i the tich theo king nggc va thgc hien &roc chirc nang thong khi. Nho.-C6 ap mat am khoang mang phi mau len phi de". dang va mau duoc hut v tim.

Neu 16ng nggc bj ha (vet thucmg king nggc ha) thi khong khi tir ben ngoai së qua 18 thung vao trong khoang mang ph6i, lam cho khoang mang ph& Co ap suat bang ap suit khi quyen, ph6i co ve phia r6n phi (bi xep lai), gay r6i loan 116 hap va tuAn hoan nghiem tong. Vi vay, trong t6n thircmg h6 king nggc phai nhanh cluing lam kin ch.6 ha, hat khi trong khoang mang ph& qua van a cho ap suat trong khoang mang ph6i ap suit am. 2. Thong khi phoi

Qua trinh trao d6i khi 6 phi )(ay ra lien tic la nh6 khong khi ph e nang thu6ng xuy'en dugc di mth va mau qua phi ding thu6ng xuyen &roc d6i mot

Khong khi trong ph nang dugc find:mg xuyen di mai nh6 qua trinh th8ng khi. Mau dirge dua len phi nh6 tan hoan ph6i, duac pi la qua trinh tir6i mau lam cho mau len phi cling thu6ng xuyen duac d6i mi.

Kh6ng khi di chuyen tir nth ap suat cao den noi ap suit thap. Cac dOng tac ho hap tao ra sr chenh loch ap suit khi gicra ph nang va khong khi ben ngoai nen gay ra sir hru th8ng khi trong ph nang. 2.1. Cfic Ong tfic ha hip 2.1.1. BOng tfic hit vac)

Hit vao binh thuong dirge thgc hien do cac co hit vao thong thir6ng co lai, lam tang kich dux& cüa lemg nggc theo Ca ba chieu. Khi ca hoanh co, Om hoanh ha thap xueing, lam tang chieu thang dimg dm king nggc. Khi cac ccr hit vao co lai, xuang su6n nang len lam the tich rong nggc tang theo chieu tru6c sau va ngang cüa leing nggc va lam tang dung tich king nggc. Khi hit vao, dung tich 16ng nggc tang len,,nh6 ap suat am trong khoang mang ph6i, ph6i gian ra theo long nggc, dung tich ph6i tang len, ap suit khong khi a ph e nang thap han ap suit a khi guy& va khong khi tir ngoai tran vao ph6i. DOng tac hit vao la dOng tac tich cgc vi (I& hoi co ca.

Khi hit vao ti da, c6 co cac ca hit vao co' gang (ca ire don chum, ca nggc, co. cheo), cac kich thir6c cüa 16ng nggc tang len nhieu hcm, ph& gian ra nhieu han va khi vao phi nhieu hen. Wag tac hit vao t6i da là dOng tac Co 37 thirc. 2.1.2. Bong tfic tho ra

142 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh if/

Tha ra thong thiremg: cu6i thi hit ya,o, cac co hit vao gidn ra lam cac xuang stroll ha xu6ng, co hoanh 16i len, 16ng noc giam kich flux& theo 3 chieu, áp suat mang phi bat am, phi co lai, dung tich ph6i giam, ap suat trong ph 'e nang cao hon ap suat khi quyen, khong khi tir phi ra ngoai. D'Ong tac th6 ra thong thireng la dOng tac thu dOng.

Th6 ra t6i da hay th& ra gang sir: th6 ra gang sire la d6ng tac tich cgc vi c'an comet s6co, chü yeu la CO thanh bvng. Nhiing co nay co lai se keo cac wan sum xu6ng thap nüa, d6ng thei ep vao cac tang a bung, day co hoanh 16i len them v phia 16ng nvc, lam dung tich 16ng ngtrc giam them, dung tich phi ding giam them, ap silk ph nang tang cao hcrn nira nen kh6ng khi ra ngoai nhieu hon.

• 2.L3. so Ong tac ho hap dOc bict Ran: khi ran &A Wong hit vao sau, dOng thanh mon, r6i ceS th6 ra ti da tao Tr*

ap suat lan trong 16ng ngrc day co hoanh xu6ng duai, cac co thanh bung co lai ep vao cac tang trong 6' bung, tao lut day mr6c lieu, phan ra ngoai. Khi san phi,' ran phai co co WO hap de trçi giiip tit cung day thai ra ngoai.

Ho: ho la phan xa do bi kich thich a du6ng clan khi. Ho la m6t chai phan xa ke tier) nhau, dAu tien la hit vao that sau, sau dO (keg thanh mon lai, r6i ilia ra math tao ra mOt ap sat lan trong 16ng noc, r6i thanh mon d6t ngOt m6 ra to m6t lung khong khi c6 áp suat cao di vai t6c dO nhanh qua mieng CO tac dung day cac vat la trong dirong ho hap ra ngoai.

Hilt hal: hat hai ding tucmg tr ninr ho, nhung lung khong khi c6 ap suat cao di qua mai, day cac vat la tir mUi ra ngoai.

Noi: noi là d6ng tac th6 ra gay rung d6ng day thanh am nh6 cir dOng phi hop va moi phat thanh am. Noi va hat la dOng tac cüa b0 may 116 hap, nhung CO

dac bit a loai nguari. 2.2. Cfic the tich, dung tich va liru lulyng ther

De nghien ciru cac the tich, dung tich va km lircmg th6, ngueri ta thirang ghi bin di th6' tich th6 theo thei gian, duemg ghi dirge g9i là du6ng ghi ho hap. Phan tich dirong ghi 116 hap ta c6 ducyc cac the tich, dung tich va luu lucmg th6. 2.2.1. Cfic the tich thir

The tich khi 11474 thong k5, hieu TV (Tidal Volume) la the tich khi cüa m6t lan hit vao hoc thâ ra binh thu6ng, a ngired twang thanh binh thiremg, the tich khi km thong khoang 0,5 lit, bang 12% dung tich s6ng.

TM tich khi frit hit vaol4 hieu IRV (Inspiratory Reserve Volume) la the tich khi hit vao them dugc toi da sau khi hit vao binh thu6ng. The tich nay a ngueti binh thirong khoang 1,5 - 2 lit, chiem khoang 56% dung tich sang.

The tich khi citc tra thà ra k9 hieu ERV (Expiratory Reserve Volume) la the tich khi.th6 ra t6i da them &roc sau khi the:, ra binh thu6ng. 6 ngir6i binh thirong the tich nay khoang 1,1 - 1,5 lit, chiem 32% dung tich s6ng.

Th -j tich khi ca:n14 hieu RV (Residual Volume) la the tich khi con lai trong phi

Tai Nu on thi tuyjn sinh mon:Giai pau - Sinh lji 143

sau khi da tha ra toi da. Binh thuang the tich khi can khoang 1 - 1,2 lit. 2.2.2. Cfic dung tich ther

- Dung tich la tang cüa hai hoc nhieu the tich. K .hiu dung tich la C (capacity). Dung tich sang 4 hieu VC (Vital Capacity). Dung tich sang la the tich khi tha

ra tai da sau khi da hit vao t6i da. Dung tich sang bao gam the tich khi km th6ng, the tich khi du tit hit vao va the tich khi dir trU tha ra (VC = TV + IRV + ERV). Dung tich sang the hien kha nang t6i da cUa mat ran h6 hap. Nguai Viet Nam truang thanh binh thuang c6 dung tich sang khoang 3,5 - 4,5 lit a nam giai va 2,5 - 3,5 lit a nilt giai, VC pity thuac vao tu6i, giai, chieu cao. VC a nam giai cao han nr giai a ding tu6i, vc giam theo tuai, tang theo chieu cao. vc tang len nha luyen tap, giam nhieu a mat sa benh phi hay benh cüa king floc nhu tan dich mang phai, u phi, gU, \Igo cat sang.

Dung tich toan phai 4 hieu TLC (Total Lung Capacity) la the tich khi chira trong phi sau khi da hit vao t6i da, bao gam dung tich sang va the tich khi can (TLC = VC + RV). Binh thuang dung tich toan phai khoang 5 lit, the hien kha nang chira dung tai da cüa phi. 2.2.3. Cac hru luvng ther Ara khoang chet ctia b0 may ho hap

The' tich khi tha ra tai cla giây k hieu FEVi (Forced Expiratory Volume in the first second) hoc VEMS (Volume Expiratoire Maximum par Seconde), la the tich khi tha ra tai da trong giay du tien sau khi da hit vao that het sire. The tich nay danh gia müc da thong thoang throng clan khi, kha nang gian na cüa phi va rang noc. The tich nay giam trong cac benh gay co that hoc hp duang dan khi, dac bit trong hen ph quan.

Tj l VEMS/VC hay FEIli/VC tinh bang % dugc goi la chi sa Tiffeneau. Nguai binh th&mg chi sa Tiffeneau tning binh khoang 80% hay la the tich thei ra ti da giay bang khoang 80% dung tich sang. TS/ le nay phi.' thu6c vao tinh dan hi cUa phi, fang nguc va cci hoanh, müc d6 thong thoang cüa &rang d'an khi. TS, le nay giam khi FEVI (VEMS) giam. Neu chi sa nay giam duai 75% vai nguai tuai duai 60 (nguai tren 60 tuai giai han duai la 70%) cho did)/ cao rai loan thong khi tac nghen.

Thong khi phitt 4 hieu la MV (Minute Ventilation), la the tich khi th& ra hay hit vao binh thuang trong mat phut. Thong khi phut dugc tinh bang cach lay the tich khi hru thong (TV) nhan vai tan sa tho. (f) trong m6t phiit:MV = TV x f, the hien lucmg khi ra hay vao phi trong mOt phiit a trang thai nghi. Thong khi phi nang 4 hieu VA (Alveolar Ventilation). Thong khi ph e nang la luong khi trao di vai mau a ph nang trong thai gian mat phut.

Khoang chit dm ba may ho hap la khoang khong gian trong phi chira khi khong c6 trao dal khi vai mau, gam c6:

Khoang chet giai phAu bao gam toan b0 the tich cac duang da'n khi. Khoang chet sinh l la khoang eh& giai phau cOng them the tich cac phenang

khong trao dai khi vai mau. The tich khoang eh& vao khoang 0,14 lit, 4 hieu Vd. Tr the tich khoang eh&

144 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh lj

nguari ta tinh dugc th6ng khi khoang. chet...(VD = 0,14 lit x f), thong khi phiit MV = 0,51it x f trong do f là ta'n s6 thi, tir dO tinh ra thong khi ph nang (VA). Binh thuOng tan s6 the'. la 15 thi VA= (0,5 - 0,14) x 15 = 5,4 lit/phiit. 2.2.4. Ho hip nhin to

Trong :throng hop nan nhan bi ngirng the( (do chit du6i, bi din giat, bi hit phai hoi dOc...), chimg ta can, duy tri sly thOng khi bang each tao ra nhang dOng tdc hit vao va tha ra, dO la ho hap nhan tao.

Co nhieu phucmg phap 116 hap nhan tao, nhung nguyen l chung là tao ra nhng dOng tdc h6 hap, lAm cho cdc xuong grim &roc nang len deg thari lam ha co hoanh xu6rig tao nen dOng tdc hit vao; lam ha cdc xuong siren xu6ng va day ccr hoanh vao 16ng nguc tao nen dOng tdc the). ra.

Mt s6 phuang phdp 116 hAp nhan tap thuong hay &mg (16 cAp ciru nan nhan la phucmg phdp Sylvester, phuong phdp Schaefer, phuang phap don can, phucmg phdp th6i mieng - mieng hoc th6i \Tao mUi, phucmg phap diing may the( hoc diing phi thep. 3. Trao di khi

, Mau nhan oxy \TA thai cacbonic O ph nang bang qua trinh trao d6i khi phi và van chuyen khi den m6, tai m6 xdy ra sir nhuong oxy cho m6 d6rig thari nhan va van chuyen cacbonic tir m6 den ph e ph6i. 3.1. Mau v4n chuyen oxy

Trao di khi oxy a phOi vet er mo Mau nhan oxy a phai Phan áp oxy trong mdu toi ph6i vac) khoang 40 mmHg; phan dp oxy trong phe

nang la 100 mmHg. Do chenh lech phan ap oxy gift ph nang và mdu, oxy tit pile nang khuech tan vac) huyet tuong r6i vao h6ng cau. Trong htmg cau, oxy ket hop yeti Hb tao ra Hb02. Vài phan ap oxy la 100 mmHg thi le Hb02 tang tai 98% - 99%, mdu dã &roc nhu bao hod oxy. Trong 100 ml mdu chira khoang 20 ml oxy, indu trar thanh mdu d6ng mach. Mdu dOng mach co mau do tuoi, 6 N4' tim trai và duoc born vac) yang dai tuan hoan a di den cdc mo.

Mau nhuang oxy a mo Phan ap oxy trong mdu &Ong mach tai m6 IA 100 mmHg, tai m6 phan ãp oxy la

40 mmHg, Do sr chenh lech phan dp oxy gift mdu và dich ke, oxy khuech tan tir mdu ra dich ke. Phan dp oxy m6 cAng thAp (20 - 40 mmHg) thi Hb02phan ly cang nhanh, cung cAp oxy cho m6, d6ng thari phan ãp cacbonic cao tai mo lam tang phan ly Hb02 cho oxy.

6 trang thdi nghi ngoi, n'ong dO oxy trong mdu sau khi qua m6 chi con khoang 15 ml oxy/100 ml mdu. Nhu vay, 100 ml mdu tai m6 da chuyen cho m6 5 ml. oxy, hieu suAt sir dung oxy la 5/20 = 25%.

nhang co dang van d6ng, cacbonic sinh ra nhieu, cdc sdn pham chuyen hod tang len lam pH ciia mdu giam, nhiet d6 tai cht; tang len lAm cho Hb02 phan ly nhanh

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phju — Sinh l 145

va math; hieu suit sir dicing oxy tang rat cao, c6 the dat tai 100%, tirc la mau ra khoi mo hâu nhir kh6ng con oxy. 3.2. Mau 4n chuyen khi cacbonic

Mau than cacbonic a mO, phan ap cacbonic a mau Ong mach den m8 la 40 mmHg, 6. mo la 45 mmHg, cacbonic khuech tan tir dich ke vao huyet turn-1g clued clang hoa tan lam phan ap cacbonic 6 huyet tucmg tang len va vao trong Wong eau. Trong h6ng cu mOt phan nh6 cacbonic (20%) ket hop vai Hb tao HbCO2, phan lan ket hop vai nuac tao ra H2CO3 nha men cacbonic anhydrase, acid nay phan ly cho HCO3 - di ra ngoai Wong cu ket hop vai mu6i kiem va protein 0 trong huyet tuong.

Mau nha cacbonic a phi, khi mau qua phi cac qua trinh din ra theo chieu ngugc lai. Phan ap cacbonic ph nang la 40mmHg, phan áp cacbonic 6. mao mach phi la 45mmHg; do sr chenh lch v phan ap nen cacbonic khuech tan tir huyet ttrong qua mang Ito hap vao ph e nang. HbCO2 va clang ket hop vai mu6i kiem phan ly cho cacbonic qua mang ho hap vao ph e nang va dugc thai ra ngoai bang Ong tac they ra. 4. Dieu hoa ho hap

Su thay d8i h8 hap cho phit hop vai nhu cau, trang thai co, the la sir dieu hoa ho hap. Dieu hoa Ito hap chi" yeti la dieu hoa thong khi thong qua dieu hoa hoat dOng cüa trung tam ho hap. 4.1. Cu tao va ho#t Ong ciia trung tam ho hap 4.1.1. du tao ciia trung tam ho hap.

Trung tam ho hap nam 0 hanh nao va cu nao, gm c6 cac trung tam Ito hap sau:

• - Trung tam hit vao nam 0 phan lung cila hanh nao. - Trung tam tit& ra nam 0 phan bting cUa hanh nao. - Trung tam dieu chinh the( nam 0 cu nao. - Trung tam nhan cam hod hoc, nhay cam \Teri sr thay di n6ng dOcüa cacbonic

va ion Er, nam gan sat vai trung tam hit vao a hanh nao 4.1.2. Ho#t Ong dm cac trung tam ho hap.

Trung tam hit vdo ttr phat xung dOng mOt cach du dan, nhip nhang de duy tri nhip tha binh thuang. 1\48i lan Oat xung dOng gay co cr h6 hap, gay dOng tac• hit vao. Khi trung tam hit vao het hung ph'an, cac co he, hap gian ra, gay dOng tac tha ra. -

Trung tam tha ra chi hoat dOng khi tha ra gang sire. Khi trung tam tha ra hung phan gay co cac co thanh bting, keo the xucmg wan xung thap hn va gay dOng tac tha ra gang sirc.

Trung tam diu chinh lien tic phat xung dOng den trung tam hit vao, c6 tac dvng ire che trung tam hit vao lam giai han sr Oat xung dOng, nen tham gia duy tri nhip tha binh thuang. Trung tam dieu chinh hoat Ong math lam thai gian hit vao ngan lai, nhip tha tang len va ngugc lai.

Trung tam nhan cam hod hoc rat nhay cam vai s1r thay di n6ng dO cacbonic va

146 Tai lieu on thi tuy'Jri sinh mon:Gidi phau — Sinh lj

Ht Khi n6ng dO cacbonic va H ti trung tam tang len qua trung tam nhAn cam hod hoc kich thich trung tam hit vao lam tang nhip 116 hAp va ngugc lai. 4.2. Cfic yeu t tham gia dieu hoi ho hfip 4.2.1. Vai tro ciia cacbonic

NZing dO cacbonic binh thuong trong mau có tac dung duy tri nhip 116 hap. Nting dO cacbonic tang len lam tang h6 hdp.

Cacbonic có tac dung kich thich trung tam 116 hap, gay ra nhip th& du tien & tre so sinh: khi düa tre ra di, su trao di khi qua nhau thai kh6ng con nira; nimg dO cacbonic trong mau tre tang, kich thich trung tam h6 hap tre gay nhip th& du tien (tieng khoc chao

Co che tac dung cüa cacbonic: cacbonic tac dung truc tip len trung tam h6 hap yeu. Cacbonic qua cac hang rao mau - nao, mau - dich nao tu' y rat de' nen mi3i khi phan áp khi cacbonic mau tang, thi cacbonica Ca dich ke hanh nao lAn & dich nao tily ding tang theo. Tai trung tam nil:an cam hoa h9c, cacbonic phan frng vai mac nha tac dung cüa enzym carbonic anhydrase (CA), tao thanh H2CO3. Acid nay phan ly thanh 11+ va HCO3. NOng dO II+ tang, kich thich true tier, len trung tam nhAn cam hoa hoc, qua dO kich thich trung tam hit vao lam tang h6 hap.

Tac dung cüa cacbonic rat math trong vai gii du, nhung sau 1 - 2 ngay thi giam dan, chi cOn khoang 1/5 tac dung lüc dau. Tac dung cüa cacbonic giam, mOt phan la do then dieu chinh nOng dO ion 1-1+ v binh tin.rmg bang cach tang bicarbonat mau. Ion bicarbonat khuech tan qua cac hang rao mau - nao va dich nao thy ket h9p vai 11+ trong dich nao ray lam cho ntmg dO 1-1+ quanh cac neuron dm trung tam h6 hap giam xu6ng.

Ngoai co ch tren cacbonic va ion II+ cling tac dOng vao cac nOi tilt.' cam & quai Ong mach chil va xoang dOng mach canh, gay phan xa lam tang 116 hap. 4.2.2. Vai tro ciia oxy

Phan ap oxy trong mau dOng mach giam (P02 mau dOng mach trong khoang 60 - 30 mmHg) lam tang 116 hap. Oxy khong co tac dung trtrc tip len trung tam 116 hap ma chi tac dOng qua cac nOi cam thu & quai dOng mach chii va xoang Ong mach canh gay phan xa tang ho hap. 4.2.3. Vai tro ctia cac ni thi cam v áp sufit và hofi hoc 0 quai dOng mach chit va xoang d(ing mach cfinh

Huy& áp tang tac dOng vao cac nOi cam thu vai áp suat 6. cac nth nay, gay phan xa lam giam 116 hap. 4.2.4. Vai tro ctia day X (phan xa Hering - Breuer)

Khi hit vao gang six, cac ph nang cang ra, kich thich cac (tau day X nam ten thanh cac ph quan va tiu ph quan. Xung dOng duvc dAn truyen theo day X tai trung tam hit vao va ire che trung tam nay. Cang hit vao gang sire cang trc che, cho den khi ire ch hoan toan trung tam hit vao, gay dOng tac th& ra. Khi th& ra, phê nang co nhO lai khong kich thich day X nib., trung tam hit vao dugc giai phong va hog dOng tra

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh lj 147

14i, gay d6ng tac hit vao. Trong 116 hAp binh thugng phan xa nay khong hoat d6ng. Phan xa nay chi hoat

d6ng khi hit vao gang six lam phi bi cang gian nhieu. Day la phan xa bao ve, tranh cho cac ph nang kh6i bi cang qua mire. 4.2.5. Vai tro cüa cac day thin kinh cam gific 'long

Kich thich cac day thAn kinh cam giac nong, nhAt la day V se lam thay di 116 hip. Kich thich nhc gay th6 sau, kich thich manh gay ngimg 4.2.6. Vai tro cfic trung tam thin kinh khac

- Trung tam nu6t hung phAn irc ch trung tam hit vao, vi vidy khi nu6t thi ngirng tha.

- \Tung duai d61: nhiet d6 6 m6i trugng xung quanh thay di gay bin d6i 116 hAp thong qua \Tang duai di, gOp phAn dieu hoa than nhiet.

- H thAn kinh thuc vAt CO tac dung tac dvng dieu hoa lugng khong khi ra vao phi do c6 tac dung lam co hoc gian . dugng clan khi. Kich thich day giao cam chi phi duong dAn khi lam gian du6ng clan khi, ngugc lai kich thich day pho giao cam lam Co throng clan khi.

- V6 nao CO vai to quan tong chi phi hoat dOng tu dOng dm tiling tarn ho hip. Cam Vic lam thay di nhip 116 hAp. Mat khac, ve nao va m6t so trung tam cao cap khac cOn dieu khien ho hAp tuy y qua duo/1g thAn kinh vo nao - tily chi phi cac ca 116 hAp. 4.2.7. Vai tro ciia than nh*

Nhiet d6cüa mau tang gay tang thong khi.

148 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai philu — Sinh li

CHVONG 13 SINH 1,).L7 TIEU HOA

MVC TIEU 1. Trinh bay dwac hogt d'Ong co. hoc va bill tilt dich tieu hod ó cdc dogn

ang tieu hod 2. Trinh bay duqc hap' thu car sem pham tieu hog cdc clogn'ang tieu hod 3. Trinh bay clwac cdc chic Wing cita gan 4. Trinh bay dwac dng tdc dgi tin

BO may tieu hod Om 6ng tieu hod va cac tuyen tieu hod. 6ng tieu hod gm mieng, hau, thirc quan, da day, ruOt non, ,ruOt gia va hau mon. Tuyen tieu hod gm: tuyen mr6c bot, tvy, gan va cac tuyen nam ngay trong thanh ang tieu hod.

Chirc nang cüa6ng tieu hod la tip nhan va Wen di thirc an thanh nhimg chit c6 the hap thu duvc va hap thu cac san pham dO vao mau, a cung cap nang hrong va cac chat can thiet cho ca the. Thgc hien &roc chirc nang nay la nh6 hoat Ong co hoc, hoat dOng bai tit dich va hog &Ong hap thu cüa ng tieu hod. Nghien cfru sinh 13"/ tieu hod thu6ng nghien ciru hog dOng chirc nang tirng doan ang tieu hod.

1. Tieu h6a & mi?ng Va thvc quail

Chirc nang cüa mieng la tiep nhan thirc an va bat du tieu hod thirc an

1.1. Hogt dOng ca h9c ciia mien.?

Nhai la Ong tdc ma ham duoi nang len va ha xueng, rang cüa hai ham ep va nghien vâi nhau lam cho thirc an bi cat, xe, nghien thanh cdc manh nho va trOn vai mac bot. Nh6 dOng tdc nhai lam cho tang din tich tip xüc cüa thirc an mac bot va lam cho thirc an ton a nuet. Nhai la dOng tac vira chU Ong va vira tr dOng, noi chung nhai la &ling tac tr Ong nh6 cac phan xa khong dieu kin do tac dvng cUa thirc an vao rang va niem mac mieng gay nen. Nhai la &Ong tdc chU &Ong gap khi tip nhan thirc an, nhai auk an khO nhai v.v.

1.2. Hot!, dOng beti tilt dich lieu hoc: ö mreng

Dich tieu hod 6 mieng la ntrot bot. Ntr6c bot dugc bai tiet tir cdc tuyen mac bot: tuyen mang tai, tuyen dtrai ham, tuyen dtroi ltrai va cdc tuyen 6 niem mac mieng.

Tai lieu on thi tuyen sinh inon:Giai ph au — Sinh lj 149

Nu& bot la chAt long khong mau, quanh, men tieu hod la amylase có tac diving thus/ phan tinh bOt chin thanh &rang maltose. ChAt nhay c6 tac diving bao ve niem mac mieng khoi tac ding co, hoc dm thirc an va lam cho thirc an a nuet.

NtRIC bot Ciu'Oc bai tit trong ca ngay va du'Oc tang len trong khi an, n u'oc bot dc bai tit tang len nha phan xa khOng dieu kin do cac kich thich vao niem mac mieng. Nu& bot ding dugc bai tit bâi phan xa cO dieu kin do cac kich thich cO lien quan den an u6ng, nhu nhin thAy thirc An, ngiti thAy mUi thirc an them chi chi nghi den thirc an.

1.3. Nut

Nuet la hot dOng co hoc dm mieng va thuc quan, trong giai doan du dm nuet la Ong tac chü deng, nguai ta chü dOng ngam mieng lai, luai nang len ep vao vom mieng, den thirc an tir mieng vao hong. Tit day nuet dugc thirc hien tlw deng nha phan xa khong dieu kin, dirge goi la phan xa nu6t. Khi thirc an den mOt don nao thi don dO va ten de co lai con don dm% dO gian ra, nha vay ma thirc An dugc dua xu6ng da day. Khi thirc an qua hong dtrai, nha phan xa nuet ma thanh quan nang len ep vao nap thanh quan, do vay khi nu6t nguai ta nin Neu trong khi nut ma mai, TRH, thanh quan mi thirc an cO the lot vao &tong dan khi gay sac.

2. Tien hofi da day

Da day la dog' phinh to nhat cüa ng tieu hod, phia tren th6ng vai thirc quan qua tam vi, phia clued thong vai rut non qua m6n vi.

Chitc nang cüa da day la chira dung va tip tic tieu hod thirc an.

2.1. Chas(' dryng thew an cad dg day

Thanh da .day gm do 3 lap ca tan, than da day có kha nang gian rAt lan, vi vay khi link An vao den dau thi than da day gian ra den da, lam cho áp su'At da day khong tang len, kh6ng anh huang den viec nuet thirc an. Sau bita An toan bO thirc an chira dung a vimg than da day. Thirc an an vao truac nam a xung quanh khi thirc an, dime thAm dich vi va bat du tieu hoa, thirc an an vao sau nam trung tam khi thirc an chua ngAm dich vi tip Ate dugc tieu :hod bai amylase nix& bot. Sau ba an, thirc an duvc dua xueng da day thanh timg dot, do vay ma nha chile nang chira dung dm da day ma chfing ta an timg btta nhung qua trinh tieu hod và hAp thu din ra hAu nhu trong ca ngay.

150 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phal — Sinh lj

2.2. Hogt dOng ca h9c cüa d9 dày

2.2.1. Dong ma tam vi

Khi thirc an cham vao tam vi co that tam vi mg ra do phan xa rut, thirc an vao da day dong tiled tam vi lai dOng lai. Khi dich vi qua acid (toan) thi tam vi de' mg ra gay c hoi, d chua. 2.2.2. Hogt dOng ca hoc clia than dg day

Khi da day chum c6 thirc an thinh thoang da day di m6t dot co bop yeu, khi c6 cam giac dOi co b6p nay tang len da la dr d6ng dOi cda da day. Tilde an vao den da day lam xudt hien co bOp & viing than da day lan truyen theo ki'eu lan song lan dan den mon vi, molt truong da day cang acid thi co b6p cang mph. Nh6 co b6p cda da day lam cho dich vi ngdm vao khi tilde an, lam cho thdc an bi tan ra phan xung quanh kh6i thirc an va bi loi cu6n xu6ng \rang hang vi.

2.2.3. Hogt dOng dOng mó mon vi

Binh thlremg ngoai bfra an mon vi he mg, khi bat .du bira an tam vi dOng chat lai. Khi tilde an duicic tieu hod thanh vi trip, nhu dOng da day tang len lam cho mi 1An co bop thi mon vi mer ra dAy mOt luong tilde an qua mon vi xuong tá trang, khi thirc an xu6ng tá tang kich thich tá trang lam cho mon vi thing lai. Nhu vay tilde an tit' da day xu6ng rut thanh timg dot, khien cho thirc an duqc tieu hoa va hdp thu tri'et d.

Thai gian tilde an a da day ph y thuOc vao tu6i, gigi, the luc, trang thai tam va tinh chAt hod hoc cda thirc an; then gian a cla day oh tilde an glucid, protid,

lipid lAn luot la: 4 - 6 - 8 gio.

2.2.4. Hogt Ong bai tilt dich cla dg day

Dich vi là san phAm bai tit cda tuy'en da day, tuyen da day gm CO t bao chinh bai tit men tieu hod, t bao vin bai tit acid HC1, t bao nhay bai tit ra chAt nhay.

Dich vi la m6t chat long quanh khong mau, pH xdp xi 1, gm c6 nhom men tieu hod, nhOm chAt vo co va nhom chAt nhay.

- Nhom men tieu hoa:

Pepsin du6c bai ti& tir te' . bao chinh a clang chua hoat Ong la pepsinogen, &me hoat hod bai HC1 cüa dich vi tao ra pepsin va bed chinh pepsin vim tao ra, hoat Ong trong m6i trueng acid. Tac dpng .cila pepsin la thug phan lien ket peptid dm protein cho sari phdm la polypeptid, c6 ten là pepton va proteose, tieu hod dugc 20% protein c6 trong tilde an.

Lipase dugc bai tit tr t bao chinh, c6 tac dvng thuST phan cac lipid da duqc

Tai lieu On thi tuyjn sinh mon:Giai phciu — Sinh lf) 151

nhü tuang hod cho san pham la cdc monoglycerid, diglycerid va acid beo.

Gelatinase c6 tdc dvng thug phan collagen c6 trong kh6i thirc an a cdc men khdc tdc dgng.

- Nhom cheit vó ca

Chit vo ca quan tong nhat cua dich vi la HC1, bai Wet tir te bao vin, c6 tdc dgng: hoat hod pepsinogen thinh pepsin, tao pH Cho pepsin hoat &Ong, sat khuan, thuSi phan cellulose con non, tham gia vao dOng ma m6n vi.

- Nhom chit nhZiy Chat nhay dugc bai tit b6i cdc te bio tit nhay, tao ra mOt mang dai kiem

phit toin 1:10 niem mac da day, CO tdc ding bao v niem mac da day khoi tdc dgng cüa HC1 va pepsin. Chinh vi vay da day c6 the tieu hod duvc protid nhung khong tieu hod dtrgc da day. Binh thu6ng bai ti6t chat nhay, bai tiet pepsin va HC1 là can bang nhau, khi mat can bang gift hai nh6m nay d'e' gay viem bet da day.

Trong nhOm chat nhay con c6 yeu t6 nOi, chit nay tao vai vitamin B12 lhanh phirc chat, tranh cho vitamin B12 khoi tdc dicing cüa HC1 va cdc men tieu hod khdc; ding th6i . tham gia hap thu vitamin B12 a rut non.

2.2.5. DiL hoa bai tijt clich vi

Dich vi dugc bai tit trong ca -ngay, dtrgc dieu hod bai ca ale than kinh va the dich.

Ca chi thdn kinh

Khi thirc an chua vao den da day dich vi tang bai tit nh6 phan xa cO dieu kin- va phan xa khong dieu•kien. Phan xa Co dieu kin dugc phat dOng bii cdc kich thich c6 lien quan den an u6ng nhu: nhin thay thirc an, ngiri thy müi thirc an v.v. Phan xa khong dieu kien dugc Oat dOng khi tittle an kich thich vao rang, niem mac mieng. Phan xa khong dieu kin va c6 dieu kin dieu hoi bai ti& dich vi thong qua day X, chat truyen dat than kinh la acetylcholin. Dich vi bai Wet 6 giai don nay c6 tdc dvng san sang tieu hod thirc an, chiu anh huong boi tam VI,

nen con goi la dich vi tam VT. Giai doan nay can dgac goi la giai doan than kinh hay giai doan du cUa bii tiet dich vi.

Khi thirc an vio den da day, du6i tdc diving ca hoc, hod hoc dm thirc An tdc dgng len cdc sgi than kinh cam giac a da day gay ra phan xa tai ch6 hay qua day X lam tang bai tiet dich vi. Duch tdc citing cci hoc hod hoc dm fink An kich thich niem mac da day bai tit gastrin vao mdu den than da day lam tang bai tit dich vi, khi dich vi qua acid lam giam bai tit gastrin lam giam bai tit dich vi. Vi vay ngu6i ta con pi day la giai doan than kinh - the dich dieu hoi bai tit dich vi. Histamin bai tiet tir niem mac dg. day vao mdu c6 tdc ding lim tang tdc dgng cOa gastrin va acetylcholin len bai tit dich vi. Hormon v6 thugng than c6 tdc dvng

152 • Tai lieu on thi tuyjn sinh mon:Giai ph au — Sink 1.)

tang bai tit HC1 va pepsin nhtrng lath gi.am tit chat nhay. Cdc thu6c c6 tdc diving irc the .receptor H2 cila histamin dung dieu tri bet da day tá trang, con cac thu6c la hormon thuvng than de' gay bet dp. day ta. trang.

Cu che the dich

Khi thirc an xu6ng den rut clued tac ding .co h9c, hod h9c cüa thirc an, kich thich tá trang bai tiAt gastrin vao man den than da day lam tang bai tie't dich vi. Khi vi trap qud acid, hay thirc an nhieu ma., tá trang bai tit nhieu secretin GIP (gastric inhibitory peptid) lam giam bai tit (Lich vi. Giai doan nay dieu hod bai tit dich vi chu 376u la ci the the dich nen ngtrOi ta con g9i la giai doan the dich bai tie't dich vi hay giai doan ruOt.

3. Tien hoa r rut non RI* non la doan dai that cua 6ng tieu hod vao khoang 300 - 600 cm, ding

la doan 6ng c6 nhieu dich tieu hod nhat de hoan tAt qud trinh tieu hod va la noi chfi yeu xay ra hap thu thirc an.

3.1. Hoyt d'Ong co Ityc ctia ruPt non

Hog Ong co that c6 tdc dvng lam cho dich tieu hod tham sau vao kh6i thirc an, ding th6i phan cat khoi tilde an trong ruOt.

Cir Ong qua lac c6 tdc diving lam cho timg doan rut lat ben nay roM iai 141 lai ben kia, khien cho thirc an &me nhao trOn kyvài dich tieu hod.

Nhu Ong la nhang hog dOng co that clu'Oc lan truyen theo kieu lan song tir da day xu6ng rut gia. CU' dOng nay c6 the dvng van chuyen tit& an, tao dieu kin cho viec hap thu het fink an, khi thu &ling tang len qud math thirc an hap thu kh6ng het gay ía chay va thu.

Phan thu Ong la nhang hog Ong theo chieu ngupc lai vai thu Ong, ca tdc diing kdo dai tiled gian t'On tai cüa fink an trong '6ng tieu hod, tao dieu kin tieu h6a NIA hap thu het thirc an. Khi phan thu dOng tang len se gay non, 16ng rut.

3.2. Hoyt ciOng bai tat dick tyy

Dich tvy là san pham bai tit cüa tuyen ttity ngoai tit, la mOt chat lOng trong su6t, khong mau, pH bang 7,8-8,4, thanh phAn chO yeti la ntrac, chat vo co va men tieu hod. Men tieu hod dm dich Ivy c6 Ca 3 nhom men tieu hod protid, lipid, glucid.

3.2.1. Men tieu hod protid

Tai lie."' on thi tu.On sinh'mon:Giai ph au — Sinh lj 153

Trypsin dugc bdi Wet duai clang chua hog dOng la trypsinogen, dugc hog hod boi men enterokinase cüa dich ruOt, bâi chinh trypsin vira tao ra, nhu vay binh thuong trypsinogen chi dugc hog hod khi vao d'en ruOt. Tdc dung dm pepsin là thug phan cdc protid va polypeptid thanh cdc polypeptid ngan hon. Khi dich tuy Ong lau trong 'Ong dan tvy, hay do clich ruOt trail vao 6ng clan tvy, trypsinogen dugc hoat hod ngay trong 6ng dan tvy, trypsin sê lieu hod ngay chinh tuye'n tvy gay ra viem tpy cap. Ngoai ra trypsin con hog hod cdc men tieu hod protid khdc.

Chymotrypsin bdi tit &rei dang chymotrypsinogen và dugc hoat hod bai trypsin, tdc dung thuS, phan cdc protid va polypeptid thanh cdc polypeptid ngan hen.

Cacboxypolypeptidase bai tiet clued dang procacboxypolypeptidase du'OC hog hod bai trypsin. Tdc ding thu SI phan cdc polypeptid cho cdc acid amin.

3.2.2. Men Ha h6a lipid

Lipase tdc d‘ing thuS, phan triglycerid cho san pham la acid beo va glycerol Phospholipase thuS, phan phospholipid thanh diglycerid va acid phosphoric

Cholesterol- esterase thu Si phan cdc ester dm sterol cho san pham la cac acid beo va sterol

3.2.3. Men tieu hoa glucid Amylase thu Si phan tinh bOt song va chin thanh maltose Maltase thug phan

maltose thanh glucose Vai 3 nhom men tieu hod dm dich tuy cdc chat protid, lipid, glucid dugc tieu

hOa tao ra cdc san pham cO the hap thu dirge, khi chile nang tuyen tuy bi suy giam se anh huOng den qud trinh tieu hod va hap thu thirc an a 6ng tieu hod.

3.2.4. NaHCO3

NaHCO3 có vai tro quan trgng là tao pH tOi thuan cho cdc men dm tuyen tuy hog dOng, vi cdc men dm tuyen tuy du hog dOng trong moi twang kiem, trung hod acid dm vi trap tranh cdc tdc dung dm acid den niem mac ruOt.

3.2.5. Diu hoa bai tiect dich tyy

Dich tuy dugc dieu hoa bang cc( che than kinh va the dich.

Co chi than kinh: dich tuy dirge dieu hoa bâi phan xa khong dieu kin va phan xa có dieu kin, thong qua day X. Mtii khi day X bi kich thich lam tang bai Wet dich tvy ca men \id NaHCO3.

Co. chi the dich: secretin la hormon cüa niem mac doan dau ruOt non bdi tiet vao Ink khi bi kich thich bâi HC 1 dm vi trap, den tuyen Ai)/ lam tang bdi ti6t

154 TN lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh lj

nuac va NaHCO3.

Pancreozymin (cholecystokinin--CCK) la hormon cüa niem mac don dAu ruOt non, dirge bai tit bii cac kich thich cüa cac san pham tieu hoa cua protid va lipid, vaamau kich thich tuyen tvy bai tiet ra cac men tieu hod.

3.1 Bai tilt dich mfit

Dich mat la san pham bai tit cira gan, la chat long trong su6t c6 mau xanh den mau yang. Thanh phAn c6 tac dung tieu hoa la mu& mat, cOn cac thanh phAn khac oh mat dugc coi la chat bai tit kern theo. Trong cac thanh phAn bai tit kern theo co sac t6 mat la san pham thoai hod cila hemoglobin c6 mau yang.

3.3.1. Muai mat

Ti te bao gan tir nguyen lieu la Cholesterol va cac mu acetat thanh acid mat, cfic acid mat ket hgp vai natri to ra mu& mat.

Tac dung cüa mu6i mat: lam nhü tucmg hod lipid dm thirc an lam tang tac dung tieu hod dm cac men tieu hod lipid O. ruOt.

Tham gia vao hap thu cac san phAm tieu hod lipid o ruOt. Tham gia hap thu cac vitamin tan trong du a ruOt: A, D, E, K

Mu& mat dugc tai hap thu ttr ruOt v mau lai c6 tac dung kich thich gan lam tang san xuat mat. Thieu mu6i mat tieu hod va hap thu lipid a ruOt giam.

3.3.2. sjc to mat

Sac t6 mat la san pham chuyen hod dm hemoglobin. Hemoglobin thodi h6a cho bilirubin khong tan trong nuac, duvc van chuyen v gan duoi clang ket hop vai albumin. Trong t bao gan bilirubin dugc tach khoi albumin va lien hop vai acid glycuronic tra thanh bilirubin lien hop tan trong nuac, duai dang nay duvc bai tit vao 1*' thong clan mat. Xu6ng ruOt bilirubin chuyen thanh stecobilin, duai tac dung dm cac vi sinh vat &rang ruOt, lam cho phan c6 mau yang. Mt phAn bilirubin lien hop duac tai hap thu vao mau den than va dugc thai ra ngoai theo mac tieu, vi v'fiy nuac lieu c6 mau yang. NMI vay trong mau bilirubin c6 hai dang: clang lien hop (ket hop vai acid glycuronic) va dang gan vi albumin (clang tu do). Sac t6 mat khong c6 tac dung tieu hod nhung c6 mau yang. Khi tac 6ng mat chil phan. bac mau, ngugc lai n6ng dO chat nay tang len trong mau dan den yang da va niem mac.

3.3.3. Di'du'hoa bai tilt dich mat

Mat dugc san xuat a gan, mire dO san xuat thay di phu thuOc vao n6ng dO muoi mat trong mau, n'ong dO mu& mat cao lam tang san xuat va ngugc lai. Mat dugc san xuat ra dugc dim vao h thong clan mat dan tüi mat, tai day mat dugc co

Tai lieu on thi tkOn sinh mon:Giai phau — Sinh lj 155 •

dtc va &roc bai xuat vao ruOt.

Trong bfra an tüi mat co lai, bum mat xang rut. Tui mat co lai la do la • do day X bi kich thich bai cac phan xa co dieu kin va khong dieu kien nhu trong dieu hoa bai tit dich vi. Co tai mat con do CCK -bai Wet tir niem mac doan du ruOt non: MgSO4 calk ding lam co tui mat. .

3.4. Bid 1k1 dich ruOt n_

Dich rut la san pham bai tit cüa cac tuy6n nam trong niem mac ruOt. Dich ruOt la chat lOng, quanh, dge vi cO te bao niem mac rut. Thanh phan chü yeu la nuac, trong do c6 eac te bao niem mac chfra the men tieu boa va cac chat vo

3.4.1. Men tieu hod

Cac peptidase thuS, phan cac peptid thanh cac acid amin

Maltase thu ST phan maltose thanh glucose. Saccarase thu Si phan saccarose thanh glucose va fructose. Lactase thuS, than lactose thanh galactose \fa glucose.

3.4.2. Diu hob bai tkt dich rueit

Dich ruOt dugc dieu hoa bed cac phan xa tai ch8 do cac kich thich cüa thirc an lam tang bai tiet dich ruOt

• Secretin, CCK c6 tac dgng lam tang bai tiet dich rut 3.5. Hap thu ctic chid ô ruOt non

Ltrong clich dugc hap thu 6 ruOt hang ngay vao khoang 8-9 lit, bao gm dich lieu hod 7- 7,5 lit, dich cüa thire an 1,5 lit. Khoang 7,5 lit duvc hap thu a rut non,. con lai 1,5 lit dich xuting ruOt gia:

3.5.1. Heir) thu cac ch(it dinh dufmg Glucid duge hap thu cluOi clang monosaccarid b'ang co elle van chuyen tich cgc

Protein Clu'OC hap thu d u'ai clang acid amin, dip eptid, tripeptid bang co ch'e van chuyen tich cgc.

Lipid dugc hap thu duai dang acid beo, monoglycerid trong eac hat mixen. Cac hat mixen cu tao bed muoi mat nam a xung quanh, nam a trung tam la cac san pham tieu hod cua lipid. Cac hat mixen tan trong nuac dugc di chuyen den tie bao niem mac, tai day cac san pham tieu hod dm lipid &roc tach ra va dugc khuech tan qua niem mac rut vao mach bach huye't ri v h tuan hoan.

3.5.2. Ha'p thu cac vitamin

Cac vitamin tan trong nuac hap thu nhanh, cac vitamin tan trong dau hap thu ding vai cac san pham tieu hod lipid. Vitamin B12 dugc hap thu bang co che

156 Tai lieu on thi tuyen sinh ph .du —.Sinh

bao.

3.5.3. lkip thu nithc va cac ch& din giai

Nuac duvc hap thu bang cd ch khukh tan theo cac chat du'Oc hap thu

Hap thu ion natri, men ngay c6 khoang 20-30 g natri duac bai tit vao dich tieu hod, ngoai ra con an vao khoang 5-8 g, nhu vay ruOt phai hap thu 25-35 g ion natri. Khi dich tieu hod bi mat ra ngoai (n6n, ia chay) lam giam ion natri trong co. the d8 gay tir vong.

Ion do dugc hap thu theo ion natri.

4. Tien hod & ruiit gia

RI* gia chirc nang chü yeti la hap thu mac, natri va mOt s6' khoang chat. Mt s6' vitamin ding dkrac hap thu O rut gia.

4.2. Di:mg tdc dgi tin

Th6ng thuOng tivc trang khong c6 phan. Khi cac co b6p day phan vao truc trang, nguai ta mu6n di di tin do sir co phan xa cüa true tang va gian ca that hau m6n.

Phan xa dui tin, khi phan vao tivc trang, thanh trkrc trang bi cang ra gay phan xa gia'n ca that trong, d6ng th?ri khi day than kinh dn true trang bi kich thich, cac tin hieu duac truyki vao clop tuS, ding, ri theo cac day phO giao cam d6n rut gia (loan xu6ng va di trang sigma, true trang hau mon a lam tang cac s6ng thu Ong va gian ca that trong ca hau m6n. Nu lüc d6 cot that ngoai cling gian mOt each c6 3", thirc thi së gay ra dOng tac di tin.

5. Sinh 157 gan

Gan c6 eh& nang san xuat va bai tit dich mat c6 tac diing tieu hoa, la nai du tit cüa nhiki chat va chirc nang chuyen hod chat.

5.1. Chik Wing sem xuat và bai xlitit mlI

Mat duvc to ra a te bao gan va duvc bai tit vao 6ng an mat va chira trong tüi mat. Tai day mat dugc c6 dc va bam vao ruOt c6 tad ding tieu hod (xem phan dich mat).

5.2. Chi& /fang chuyan hod

La non din ra qua trinh chuyen hod cat chat.

Glucid, glucose duac hap thu O rut dua dn gan, tai day glucose duvc t6ng hop thanh glycogen de du trir, khi dutmg huye't giam glycogen phan giai thanh

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph& — Sinh lj 157

glucose a dtra vao mdu, duy tri throng huyet. Glucose tai gan con dung cung cap nang ltrong, t6ng hop lipid, ngoai ra gan c6n t6ng hop &rang mai tir cac nguyen lieu khac.

Lipid, phan lan lipid den gan -Ur eing tieu hod va ti cdc kho diy tilt dm co the, tai day duvc to'ng hop thanh triglycerid, phospholipid. Lipid tai gan cling &roc oxy hoa cho nang hrong.

Protid, gan ging hop phan lon protein huyet Wong: albumin, fibrinogen globulin va nhieu yeti t6 (tong mdu. Tai gan ding din ra qua trinh khir va chuyen amin va oxy hoa cho !tang luong.

5.3. ..Cherc nang kink d'Oc

Tai gan nhieu chat dc la san . pham cüa qud trinh chuyen hod duoc khir dc tai day. nhtr : NH3 la san pham chuyen hod acid amin rat dc duVc chuyen thanh ure va thai ra ngoai. Cac chat dc den gan con dtroc Ulu dc va thai vao 6ng fiat hod ra ngoai.

5.4. Char nâng dong mdu

Gan t6ng hop nen nhieu yeu t6 dong mdu, khi chirc nang gan bi r6i loan gay ra rôi loan dong mau.

5.5. Char nang dr frit va too mdu

tho'ng mach mdu phong 0111 tai gan c6 kha chira dvng mOt ltrong luong mau_ciia co the, thin kY bao thai tham gia tao mau.

Ngobi ra con la nol dt tril mOt luTmg Ian vitamin, clOc biet la vitamin B12

158 Tai lieu on thi tuyjn sinh mon:Giai phati — Sinh

CHIAING 14 SINH Lir( TIET NIEU

MVC TIEU

1. K'J chivy cac chirc neing clux than

2. Trinh bay cluac qua trinh 19c a cdu than, tai M thu va bai tilt & ong than

3. Trinh bay Am etang tac tilu tin.

Hes th6ng tit nie'u gm c6 than va duOng d'An niu. Duong dan nie;u gm: nie‘u quan, bang quang và nie‘u dao. Than dOng vai tro tao nu6c tieAu d dua qua h'e thong din niO bài tit ra ngodi.

1. Clukc Hang cim th4n

Than CO hai chirc nang chinh

Bdi tie't hau ht cac san phim cu6i ding cüa chuye'n h6a ra khOi co• th6, nhu ure, creatinin, amoniac, v.v....

Kim soat hAu ht n6ng dO cac chit va the' tich ditch c1 the', qua d6 than c6 chirc nang diki hod n6ng dO cac chit và ap suit thim thau trong huye't Wang, dreu h6a pH va the' tich dich ngoai bao.

Thuc hin duqc hai chirc nang nay la nhO hoat dOng loc cAu than, tai hap thu yà bdi tit i6ng than.

Ngodi ra than c6n tham gia di'eu hod huye't ap yà san sinh h6ng cAu. Chinh vi vay cac be'nh oh than thuOng lam tang huyat ap dOng mach va thiL mau.

2. Doug mau thOn, don vi chin 'fang thin 2.1. Deng mdu thrin

Than dugc cip mau bai dOng mach than xuit phat tir dOng mach chill bvng, di tai r6n than r6i chia nho nhiL lAn, cu6i ding tao ra dOng mach an cAu than, vao cAu than chia thanh cac mao mach chay song song ri tap trung lai thanh dOng mach di. DOng mach di tiep tiic chia thanh cac mao mach chay quanh Ong than, cuoi ding tap trung lai thanh finh mach than, r6i d6 vdo tinh mach cha duai.

Luu lugng mau than, binh thuOng luu lugng mau qua than \Tao khoang 1200 trong khi do hni lugng mau nao 750 ml/phirt, luu luvng mau tim 250

ml/phitt. Nhu vay hru luvng mau than chie'm 21% km hrong tim. Than ld co quan duvc cip mau nhi&I nhit phit hop vai chirc nang than.

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phi& — Sinh lj 159

Ap suit mau trong cac mach than, dOng mach Than xudt phat tir dOng mach chü b9ng, ngin, phan nhanh ngan den cu than, nen Ong mach den c6 ap suit cao khoang 100 mmHg, mao mach au than 60 mmHg, den mao mach quanh o'ng than-c6 ap suit 13 mmHg.

2.2. D071 vi chirc Wing th4n

Dan vi ciu trfic vi chirc nang dm than là nephron, bao gm: cu than, 6ng limn gin, quai Henle, iSng lugn xa. Cac 6ng luqn xa d vio ting g6p, cac 6ng gop tap trung lai yà cu6i ding d vdo be than.

Ciu than cu tao bi büi mao mach cu than vi b9c ben ngoii bang b9c Bowmann, thanh mao mach cu than vi thinh b9c Bowmann tao ra ming 19c ciu than.

Ming* cu .than gm ca 3 lap: .16p te bio nOi mo mao mach cu than, ming day cAti tao gm cac sai collagen vi proteoglycan tao ra luai 19c, lap te bio c6 chan cüa b9c Bowmann. Ming 19c cu than khong cho cac te bdo mau di qua, cac chat tan trong nuac thi cac chit c6 kich think vi tr9ng luang phan tir nhO hoc bang 5200 se di qua ming loc hoin toin nhu: glucose, acid amin, ure, Creatinin và cac ion. Cac protein ciia mau khong qua duac ming 19c ciu than trir mOt s6 protein c6 trcing lugng phan tü nh6 c6 the qua dirgc ming loc ciu than, nhu albumin co tr9ng lucmg phan tir thip.

Tip vai b9c Bowmann làOng Wan gan gm mOt lap te bio nam tren ming day c6 ciu trfic phii hap vai chirc nang hip .thu, r6i den quai Henle gm CO nginh xu6ng vi nginh len chay song song vai nhau, tip theo là 6ng lucm xa c6 cAu tao gm mOt lap te bio ca khd nang hip thu và bdi tiet. Cac o'ng lucm xa tap trung lai thinh Cing g6p, cac eing Op tap trung lai d6' vio be than.

3. Qua trinh loc & cu thin 3.1. Co chi 19c el cu 'hp

Lc O cu than gitmg nhu trao crOi eh& a mao mach, qua trinh nay din ra theo ca che khuech tan theo chenh loch ap suit. Cac ap suit tham gia qua trinh 19c g6m cO:

- Ap suit thus, tinh cüa mau mao mach can than có tac clang day ntrac và cac chit hod tan ra khoi long mach vio b9c Bowmann c6 gia tri 60mmHg,

hieu Ph.

Ap suit keo cüa huyet tucmg CO tac ding giü mrac và chit him tan a lai trong long mach c6 gia tri 32 mmHg, 14 hieu Pk.

Ap suit thus' tinh cüa b9c Bowmann c6 tac ding day nude vi chit hoa tan

160 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh lj

tlr b9c Bowmann vao trong long mach, c6 gia tri 18 mmHg, 14T hieu Pb.

Kt qua hic dAy nu& va chit hoa tan dr trong long mach vao b9c Bowmann da thing hrc gift va diy nuac vao trong lOng mach, lam cho nuoc va chit hoa tan dugc 19c tir trong long mach vao bgc Bowmann.

- Ap suit 19c: P] = ph - (Pk + Pb) = 60 - ( 32 + 18) = 10

LQC chi xay ra khi áp suit 19c > 0, tirc ap suit mao mach lan- han áp suit keo va ap suit thus, tinh b9c Bowmann, tire khi Ph > pk + Pb

3.2. Thanh phan ciia dish 19c

Thanh phAn cüa dich 19c gAn giting thu huyet tucmg, nhung c6 eat it protein. Cac benh cUa cAu then thuOng CO t6n thuang mang 19c cAu than, do Vey trong dich 19c c6 xuit hien cac huyet cAu, nhieu protein.

3.3. Cdcylu 16 it'nh huo'ng dA lieu luitng 19c cu thin

Luu luang 19c cAu then la luang huyet tucmg dugc lgc qua hai than trong mOt phut, binh thuang vao khoang 125 ml/philt, chiu anh huemg cua km lugng mau qua then, binh thuOng hru luang mau qua then vao khoang 1200 ml, khi hrong mau qua then giam ap suit mao mach cAu than giam clan den km hrong 19c giam va ngugc lai.

Luu lugng mau than giam gp trong co mach than, mit mau, mAt mac. Luu lung mau then tang gtp trong giain dOng mach den, the tich tuan hoan tang khi truye'n dich.

3.4. Di'du hat lieu luvng 19c

hoa km luang 19c cAu then, mi khi hru luang 19c giam then c6 kha nang tkr dieu hoa lam cho gi5n &ling mach den d dua km lucmg loc tra v binh thuong.

Huy& ap dOng mach, khi huyet ap dOng mach tang qua cao lam tang km lung 19c va ngugc lai.

Kich thich than kith giao cam chi phi than lam co Ong mach then an den lam giam km hrong 19c, kich thich math va kelp dai thi luu lugng loc trO v" binh thuOng.

4. Qua trinh tai hip thu va bai tit & Ong thin 4.1. Tai hap thu va bid di er Eng luvn gân

Glucose, acid amin, dugc hip thu hoan toan 6ng luçm gAn bang co che yen chuyen tich cgc, protein duvc hip thu bang ca che Am bao, 65 % ion natri, kali dugc hAp thu bang ca che yen chuyen tich cgc. Cac ion ducmg &roc hip thu clan

Tai lieu on thi tuyen sinh rnon:Giai phciu — Sinh lj 161

den ion am : do va bicacbonat cling dugc hp thu theo bang co che. khuech tan. Cac chit dinh dtra'ng va cad ion dugc Ifdp thu keo theo mac cling dirge hp thu theo bang hinh thirc khuech tan, 65% ntrac duge hAp thu tai day.

Bai tit cac chAt: ion hydro yen chuyen tich cgc vdo long Ong, ure, creatinin duge 19e qua cat' than can dugc Ong lugn gan bai tiet them vao long Ong then.

4.2. Tdi help thu ö quai Henle

Nhanh len dm quai Henle khong thAm vai mac, ion natri dugc hAp thu tich dire, lam cho áp suAt thAm thdu quanh 6ng tang len, con áp suAt thAm thdu trong longng lai giant di. Tai nhanh xueng cüa quai Henle khong cho ion natri thAm qua nhung lai cho ntrac di qua, nha ap suAt thAm thdu quanh 6ng tang c6 tad ding hAp thu nu& a nhanh xueng cüa quai Henle, 15% nude dugc hAp thu tai day.

4.3. Tai hap thu va bai tilet oang lwin xa

Dich vdo eng lugn xa la dich nhugc truang, ion natri dirge hAp thu d6ng thai bai tiet ion kali bang ca che yen chuyen tich, nhung dirge dieu hod bai hormon aldosteron tuyen vo thugng then, hormon nay lam tang tai hAp thu natri bai tit kali. Nu& tier, tic duge tai hAp thu tai day bang co. the khuech tan theo cac chAt dugc .hAp thu. HAp thu nuac 6 day dugc dieu hod bai hormon ADH cUa thuS, sau tuyen yen c6 tac ching lam tang tai hAp thu mac, 10% ntrac dugc hAp thu tai day, thieu hormon nay gay benh dái thao nhat.

Ion hydro ding duicic bai tiet tich ckre tai day, amoniac &MC mau mang den bai tiet bang co che khuech tan.

4.4. Tdi htp thu va bai flit et (ing grop

Cac chAt dugc bài Wet va tai hAp thu a day gieng film a 6ng lugn xa, 9% nuac dugc hAp thu tai day.

Kt qud dm qua trinh tai hAp thu va bai Wet a Ong then, m'cli ngdy cã hai then ice dugc khoang 170 - 180 lit dich lc nhung khodng 99% ntrac dugc tái hAp thu, nen lugng ntrac tieu dugc thdi ra ngodi khoang 1- 1,5 lit. Ntrac dugc tai hAp iSng then dugc dieu hod bai ADH, thieu hormon nay gay ra benh dai nhat. Cac chAt dinh &rang dugc hAp thu hodn todn, do vey binh thuang trong nuac tieu khong c6 cac chAt nay. Ion natri, kali dugc tai hAp thu yà bdi tit, dugc dieu hod bai aldosteron ddm bdo n6ng dO tuang di hang dinh trong dich ngoai bao. Creatinin, ure, amoniac, ion hydro dugc 19c a eau then va bai Wet a eng then. Natri, kali Con lai trong dich 19c, trong khi do ntrac dugc tai hAp thu gdn het do vey n6ng dO cac chAt nay rAt cao trong nu& tiL, dan den áp suAt thAm th'Au trong nu& tiL cao. Benh eau then, 6ng then se lam thay d6i n6ng dO cae chAt: creatinin,

162 Tai lieu on thi tuyjn sinh mon:Geed phi& — Sinh lj

ure, natri, kali, amoniac, protein, pH trong mau va trong nuac lieu.

5. Ditroing d'An ni0 va dOng tac tieu tin

Nuac tieu d6 vao be then theo nieu quan vao bang quang, the tich nuac lieu trong bang quang tang dAn, cho de'n khi dat dugc mOt áp sudt nhdt dinh, gay ra phan )(atiu tin, lam cho co. that c6 bang quang m6 ra cho nuac lieu chay qua nieu dap ra ngoai.

C6 bang quang co ton day len tao ra co. that ton (co that trong), truang lvc dm co tron ngan nuo.c ti6u thoat vao nieu dao. ThAn kinh giao cam c6 trung tam tuS7 stmg that lung 5 va tuSi ding 1 va 2 chi phi bang quang. Kich thich day giao cam chi phoi bang quang CO tac Ong tac dicing gian co thanh bang quang d6ng th6i lam co co. that tan bang quang, ngan nuac lieu chay vao nieu dao. Than kinh pho giao cam c6 trung tam 6 tug, s6ng ding 2 va 3 cho cac soi chi ph& bang quang, khich thich day pho giao cam nay lam co co thanh bang quang va gian co. that tron cho nuac lieu vao nieu dao. Phia duai co that trcm la co that van (hay co that ngoai), co that van chiu sir chi ph6i cüa vo nao th6ng qua day thAn kinh then, do dO c6 kha nang dOng ma co. that van theo mu6n.

DOng tac tieu tin, khi nuac lieu trong bang quang khoang 400 ml kich thich bO phAn cam giac áp sudt gay ra phan )(atiu tin. Cac xung cam giac kich thich trung tam ph6 giao cam chi ph& bang quang lam co co. thanh bang quang va gian co that trong. Co co thanh bang quang lam áp suAt bang quang tang, gay kich thich sgi cam giac ye vo nao gay ra cam giac mot di lieu, duai sir chi dao cüa vo nao lam gian co that van gay ra dOng tac tieu tin. Khi t6n thuong vo nao hay bon me phan xa tie'u tin mAt sr kiem sok dm vo nao, se gay tieu tin tv dOng.

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh l 163

CHLAING 15 SINH LY SINH SAN

MI.JC TIEU Trinh bay claw chic neing ciux bung trirng.

.Trinh bay thew cac giai cloan cia chu kj) kinh nguyet. .Trinh bay clucec cink neing neji trAt và chic Wing tao tinh triing awl tinh hoan. Trinh bay thew cric bin phap tranh thai.

SINH 1,1( SINH SAN Ntr 1. D4c dim cu trfic b(1 may sinh duc nit

Cdc ccx quan chinh cuab6 may sinh san nit gam hai bung trimg, hai voi trung, tir cting và am dao. 1.1. Butmg trumg

Mi phi nil c6 2 bung &mg. Kich dank mi bung trUng truang thanh la 2,5-5x2x1 cit. Hai bung trimg dan lfic mâi sinh chi can lai khoang 2.000.000 nang, dan tuai day thi chi can lai khoang 300.000 - 400.000 nang &mg. Trong suat thai kSi hoat demg sinh sari cüa phy nft, cdc nang trimg nguyen thus, van 'dap tyc thodi hod va chi co khoang 400 nang trimg phat trian tai chin va ph6ng noan hang thang. 1.2. Tircung

Til cung CO hinh qud 18; kich thuorc khoang 6x4 cm. a nhang phy nil chua sinh de va 7-8x5 cm anhang phi nil dã sinh de nhiau ran. Til cung gam hai phan lathan tü cung vac6 tir cung. Gift than til cung CO m6t cha" that dugc goi la Co til cung.

Thanh til cung c6 3 lap: til ngoai vao trong là lap vo ngoai, lop ccx va lop niem mac tfr cung (con dugc ggi la n6i mac tir cung).

Ni'em mac cila than tit cung la nai trUng thy tinh lam ta va phat trian thanh bdo thai, Va phucmg din chile nang, niem mac than til cung cua nguCri trong d6 tuai sinh de, chia ldm 2 lap, c6 nhitng bin dai khdc nhau trong chu kST kinh nguy8t; lop nn nam sat ccx tcr cung, it c6 nhung bin di v cu tao theo chu ki kinh nguy8t; lop chile nang la m6t lap day, nam sat khoang tCr cung. Chiau day va cu tao cüa lOp nay bin dal math theo timg giai doan cüa chu kS, kinh nguy8t. 2. Cac hormon cüa buting trttng

Bung trimg bai tit ra hai loai hormon chinh la estrogen va progesteron. Ngoai ra hoang the' con bai fiat mOt hormon khac nifta do la inhibin. 2.1. Estrogen

164 Tai lieu on thi tuyjn sinh mon:Giai phau — Sinh lj

2.1.1. Nguton pie 6 phi nir binh thu6ng khi khong c6 thai, estrogen duoc bai tit chü yeti 6 bung

trirng va mOt Wong rAt nhO do v6 thuong than bai tit. Khi c6 thai, nhau thai bai tit met luong lon estrogen. 2.1.2. Tic dung cilia estrogen

Lam xulit hien va bao tan (Mc tinh sinh duc nit thic phatkeA tir tuOi day thi (pilaf tri6n cac ccr quan sinh duc, .phat trien lop mc duoi da, giong noi trong, clang mem mai...)

Tac dung len ti cung: lam tang kich thir6c tir' cung a tuOi day thi va khi c6 thai; tai tao ra 16p chirc nang trong mla du cüa chu kinh nguyet; tang tao cac mach mau 6 lop chirc nang va lam cho cac mach mau nay tâ thanh cac &Ong mach xoan cung cap mau cho lop niem mac chile nang; kich thich sir phat trie'n cac tuyen niem mac; tang khi luong tl cung; lam tang co b6p tir' cung, tang tinh nhay cam ciia co t cung v6i oxytocin; lam niem mac cO tit cung bai tit mOt lop dich nhay bang, mong.

Tac dung len voi trirng: lam tang sinh tuyen cüa niem mac Ong clan trimg; lam tang sinh cac t6 bao bieu mo long rung; lam tang hog dOng cüa cac t bao bieu mO long rung theo chieu huang v phia tCr cung. Tic clung len am clgo: lam bieu m6 am dao chuyen thanh bieu mo lat tang yang chac hon, kich thich cac tuyen cila am dao bai tit dich acid.

Ric dung len tuyin lam phat trien h thOng 6ng tuyen, lam phat trien mo dem

Tac clung len chuyen hoa: lam tang nhe qua trinh ding hop protein dm toan co the, gay lang dong m6' 6 duai da dc bit a nguc, m6ng, düi d tao clang

Tac dung len xwang: phat trien va cOt hod cac xuong dai, lam n6 reng 'along chu.

. Tow clung len chuyen hoa muji nu-ac: gay gill ion Nat, gift nude. Tac dung nay di a phi,' nix c6 thai. 2.1.3. Di'eu hoi bai tit

LH cila tuyen yen dieu hoa bai tit estrogen. I\16ng de LH tang kich thick nang trimg va hoang the bai Wet estrogen, ni5ng c/0 LH giam thi estrogen dirge bai tiet it. 2.2. Progesteron 2.2.1. Ngulin gtoc

Progesteron duoc bai Wet chü yeu tir hoang the trong nira sau cUa chu 14 kinh nguyet, mOt luong nho do nang trimg va tuyen v6 thuong than bai tiet, bai tit mOt Wong lon a rau thai. 2.2.2. Tac dung cfia progesteron

Tac clung len tz cung: lam cac tuyen niem mac tit cung phat trien va bai tit bai tiet dich nhieu glycogen, c6 tac dung chuan bi cho niem mac tir cung san sang don trirng da thii tinh lam tO; lam giam co bop co til cung do d6 ngan can viec day trimg (la thii tinh ra ngoai va tao moi tnrong yen n cho bao thai phat trien.

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai philu — Sinh lj 165

Tac dung len c4 tie cung: kich thich cac te bao tuyen niem mac c6tir cung bai tiet mOt lap dich nhay, quanh, day.

Tac dung len vol trirng: kich thich niem mac \Ted tnIng bai tit dich chira chAt dinh dtr6."ng d nuoi dtr'ang trimg da thy tinh.

Tac dung len tuyen vzi: lam phat trien nang tuyen vu, 6ng tuyen vu Tac dung len chuye'n ho(1 mu& ntroc: lam tang tai hap thu ion Nat, C1 va ntrac

6ng Won xa. Tac dung len than nhiet: lam tang than nhiet 6 nira sau cUa chu kSr kinh nguyet

(cao han nira du 0,3 - 0,5°C). 2.2.3. Dieu hoa bai ti‘t

- LH dm tuyen yen c6 tac dyng dieu hoa bai tik progesteron. 1\16ng d6 LH tang lam bai tit nhieu progesteron. 3. Chu kST kinh ngu)* 3.1. Dinh nghia

Chu kSi kinh nguyet la sir bin di v cu true va chirc nang a niem mac tir' cung d'An tai sir chay mau c6 chu dtrai tac dyng cüa cac hormon tuyen yen va bung trimg.

D6 dai cüa chu kinh nguyet duac tinh bang khoang thai gian gifra hai ngay chay mau d&u lien cüa hai chu k' ke tip nhau.

D6 dai cüa chu l4 kinh nguyet a phi nir Viet Nam trung birth la 28 - 30 ngay. 3.2. Cac giai do#n cüa chu kr kinh nguy4 3:2.1 Giai don tang sinh (giai don estrogen) Sy beii tiet hormon va bi.en dal a bung

Cu6i chu tnrac hoang the thoai hoa, progesteron va estrogen giam dOt ngOt gay dieu hoa ngtrac am tinh len yang duai den va len thiiy tnrac tuyenyen. Viing duai di bai tit GnRH kich thich thuS7tnrac tuyen yen bai tit FSH va LH. FSH tang tnrac con LH tang sau vai ngay.

Duch tac ding cüa FSH va LH. dc bit la FSH, mOt s6 nang trimg nguyen thuS, pith trien. Duai tac dyng dm LH, nang trimg Wat dAu bai tit dich nang trong dO CO estrogen, tang kich thuac cüa nang, noan cang lan len 3 - 4 lAn. Bien ddia niem mgc tie cung

Duai tac dyng cilaestrogen, lap nn tang sinh nhanh ch6ng. Niem mac tir cung dtrac bieu mo hoa tra lai trong yang 4 - 7 ngay sau hanh kinh. Niem mac day dAn len, cac tuyen dai ra, mach mau phat trien theo. Den cu6i giai (loan tangsinh, niem mac tir cung day khoang 3 - 4 mm.

Cac tuyen cüa c6 tir cung bai tit mOt lap dich nhAy keo thanh sçii doc theo tir' cung. Lap dich nay tao dieu kin d tinh trung di chuyen d dang vac) c6 tir cung. Hien twang phong noiln

Sau khoang 7 - 8 ngay pith trien, thong thtrong c6 mOt nang bat du phat trien nhanh, s6 nang c6n lai thoai hoa. Den cu6i giai doan tang sinh, n'ong d6 estrogen tang

166 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh

cao gay dieu hoa ngirgc duang tinh len yiyen yen va lam tuyen yen tang bai tit ca FSH va LH. Dirai tac dung cüa FSH va LH, cac te bao hg va te bao lap do trong tang sinh va bai tit math nen kich thirac cUa nang cang lan (duang kinh nang (tat tai 1 - 1,5cm ó thai diem phOng noan), va dirgc goi la nang trimg chin. Khoang 2 ngay tnrac khi phong nail; luang LH duac bai tit tir tuyen yen tang dOt ngOt gap 6 - 10 lan binh thirang, neng de LH dat toi mlc cao nil& 16 gia ft-ix& khi phong noa'n. Wong de FSH ding tang khoang 2 - 3 1L. Hai hormon nay phei hp lam cho nang tang ca'ng pheng len. Deng thai LH kich thich cdc t bao hat va te bao lop do trong tang. bai tit progesteron.

Vai gii tnrac khi ph6ng noan, nang trimg cang pheng, vi phong noan ra kh6i nang. Hien Wang ph6ng noan thuang xay ra 13 - 14 ngay trirac khi c6 chay mau cüa chu kST sau. 3.2.2. Giai doan bai tit (giai •doan progesteron)

Bai trjt hormon va biln clai a bung tritng Tuyen yen Nian tier) tyc bai tit FSH va LH. Duai tac dyng cilia LH, mOt it te bao

hat con laia vo nang tang va dirge bin del thanh hoang the. Cac t bao hoang the bai tit ra nhieu progesteron va estrogen. Sau dO hoang the bat du thoai hod, giam clan chirc nang bai

Bin cldi cita niem mgc tie cung Dtrai tdc dyng cila estrogen tier, tyc lam tang sinh lap niem mac tir cung. Duch

tac ding cüa progesteron, niem mac cung dã dirge chuan bi bai estrogen a giai doan trirac day len nhanh va bai tiet dich. Cac tuye'n dai them, cong queo, chira day cdc chat tit. Nhang thay dei tren tao ra mOt niem mac tir cung claim day chat dinh duang a sari sang dOn thing dä thy tinh vao bung cung. 3.3. Hi0 tuvng kinh nguy4

Khoang 2 ngay cuei ding cUa chu kS/, hoang the dOt nhien bi thoai hod, nen dO estrogen va progesteron det ngOt giam xueng mire rat thap gay ra kinh nguyet. Do neng dO hai hormon giam, niem mac tir cung bi thoai hod. Cdc dOng mach xoan co that, ket qua mach va ra, mau chay, &Ong lai r6i tan a dtrai lap niem mac chirc nang, lap niem mac chirc nang bong ra va ra khoi tir cung theo duang am dao ding voi mau. Thai gian chay mdu (hanh kinh) trung binh la 3 - 5 ngay. 4. Da), thi

Day thi la met thai kS, c6 nhising bin di lan ve tam VT,, the chat, dc bit he thong sinh dyc bat du hog dOng va di den hoan thin. Thai kST nay dtrac danh dau bang lan thay kinh nguyet dAu lien. 4.1. NM-mg bin d61 ve hinh thai

Ca the tre gdi phat trie'n nhanh v chieu cao va v tr9ng luang; mang clang mm mai, c6 duimg cong do lap ma duai da phat trien va tap trung a mOt so vimg nhu ngyc, ming; khung chu na reng hon. He theng long mu, long nach phat trien. Gi9ng noi trong han. Cac ca quan sinh dyc nhu tiir cung, vOi trimg, am ciao, am 110, tuyenvii

Tai lieu on thi tuyjn sinh mon:Giai phau — Sinh lj 167

phat trien. Tam 13'T cling c6 nhang thay di so vai thin nien thieu (xAu h6 khi dimg tnrac ban khac giai, hay tir ly, ma m6ng, tir han trong each ctr 4.2. Hot difmg cüa tuyen sinh duc

Duai tac dyng cUa hormon tuyen yen, cac nang thing nguyen thus/ phat trien, cci khd nang tin ti chin yà phong noan. Nhu vay, tai thai nay cac em gai bat dAu cci kha nang sinh con. Trong thai IcST nay chdc nang cda cac ca quan khac thu6c h theing sinh san chua phat trien thanh thyc va tam 13'7 chua 6n dinh dedü khd nang mang thai, sinh de va nuoi con; vi vay cAri tu vAn cho cac thieu nd cach quan he' vai ban be khac giai, each phong tranh thai, each phong tranh cac benh lay nhigm theo con duang tinh dyc (tinh dye an toan). 4.3. Turn cl4y thi Viet Nam, thuang dr 11 - 13 tu6i. 5. Man kinh

• 6 phy nit khoang 40 - 50 tu6i, cac nang trirng cula bung &mg tra nen kern dap lrng vai kich thich cUa cac hormon tuyen yen. Qua trinh nay xdy ra tir tr dAn den chirc nang bung trimg gidm. Sau dAy tr vdi thang den vai nam, bung thing ngimg hoat d6ng, khong ph6ng noan, n6ng dO cac hormon sinh dye nd giam den mdc bang khong. Hien- tugng nay duqc g9i la man kinh. Tnrac khi man kinh hodn toan là thai tin man kinh. Trong theri kS/ nay, nguai phi nü Co the c6 nhang r6i loan ye tam I Si, ye than kinh thyc vat (tinh tinh hay thay d6i, lo sq, cau ban, can b6c hod ...). 6. Thu thai, mang thai

Sau khi ph6ng noan, noan duqc giãi phong, rai vao voi thing. Nha nhang t bdo long rung a niem mac voi thing ma noa'n duqc dAy dAn v phia tir cung. Thai gian trimg din tai la 24 -48 gia. 6.2. Sty thi tinh

Sau mi fan giao h9p, tai am dao ca Ichodng nira tS, tinh thing nhung chi c6 khodng vai ngan tinh thing di chuyen den duqc vOi trirng nha sy di d6ng cUa tinh thing, sir co bap cüa ca cung va vOi

Sy thy tinh thuang xdy ra O khodng 1/3 ngodi cüa vOi &mg. Thuang chi CO m6t tinh thing di vdo noan. Khi tinh trang da 19t vao bao tucmg cüa noan, bdo tucmg cüa tinh thing se hod Ian vai bdo tuang cüa noan; nhan cüa noan hod vai nhan cüa tinh thing.

Sau thy tinh, trimg phdi mAt 3 - 4 ngdy a di chuyen tai bung tir cung. Trong qua trinh do, trirng phan chia va dirge nuoi dtrang bang dich vOi &mg. Khi tai tir cung trung dA thanh la phoi bdo (blastocyst). Neu trdng da thy tinh kh6ng di chuyen vao bung tir cung vi m6t VT do nao do (vi dy do viem tac vOi trimg) trimg c6 the phat tri6n- ngay tai vOi trdng hoc loa vOi trimg, hoc rai vdo byng (do nhu dOng ngtrgc chieu cüa voi trirng). Nhfing tnrang hqp nay duvc g9i la chira ngodi tr cung. Neu khong dugc phat hien vd xCr tri kip thai, phoi phat trien se gay nguy him den tinh mang ngtrai me. 6.3. Trimg lam te va phat trien trong bang tfr cung

168 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phju — Sinh lj

Sau khi trirng dã dugc thu tint', di chuyen vao bung tiir cung. Luc nay niem mac tir cung da duqc chuan bi san sang a don &I:mg vao lam t6.

Hien tugng lam t6cüa phoi bat du bang sir phdt trien cüa cdc t bao lá nuoi tren b mal tUi phoi. Cac te bao lá nuoi phat trien an sau vao niem mac tir cung lam cho tüi phoi viii sau vao niem mac tir cung. Cac t bao lá nu6i dia phoi va cdc te bao n6i mac tr cung tai ch8 au tang sinh nhanh, tax) thanh nhau thai va cac mang thai.

Trong hai tuan dau, phoi phat trien nh6 chat dinh du6ng lay tir dich niem mac dr cung. Sau do h th6ng mach mau cUa bao thai phat trifen va ngu6n dinh difang nuoi bao thai duqc lay tir mdu me qua nhau thai. 6.3. Chtic Hang cüa nhau thai

T6ng din tich b mat dm cac tua rau vao khoang vai m2. Ithoang each gii-ra mdu me va mdu thai khoang 3,5 pm (gap 10 ran khoang cdch qua mangphe nang). Nhau thai c6 3 chirc nang quan tong la: cung cap chat dinh du6.'ng cho thai; bai Wet cdc hormon va bai tit cac san pham chuyen hod duqc tao thanh tir thai qua mdu mg de thai ra ngoai.

Cdc chat dinh dusang cung cap cho thai bang co. die khuech tan nhu, oxy, glucose, acid amin,...

Bai tit ra estrogen, progesteron lam phdt trien tit cung va giam co b6p, phat tri& tuyen vU. HCG do cdc te bao lá nuoi cUa rau thai bai tit vao máu mg c6 tac dung gi6ng LH. Hormon nay c6 trong mdu hoc nu& tieu dm me 8 - 9 ngay sau khi ph6ng noan. N'ong d6 HCG tang trong mdu mg, cao nhat vao 10 - 12 tuan sau phOng noan, sau do giam clan. Den tuan thir 16 - 20, nZing dO c6n rat thap va duqc duy tn a mire nay trong su6t th6i gian con lai. Dinh lugng HCG trong mac lieu hoc trong mdu gifip cho chan dodn c6 thai va mOt s6 benh trong san - phi khoa.

HCG CO tdc dung Uc die nang trdng phat trien; duy tri sr ton tai cUa hoang the va do do. duy tri sr bai tit progesteron va estrogen trong 2 - 3 thang dau; bai tit progesteron va estrogen trong nhang thang tip theo; kich thich cdc t bao Leydig cUa tinh hoan thai nhi bai tiet testosteron c6 tac dung lam ,chuyen tinh hoan tir bung xu6ng biu.

Nhau thai can cho mOt s6 khang the tir mg sang thai, gifip cho tre s sinh c6 kha nang min dich d6i vai mOt vai benh trong mAy thang dau. Nhau thai ding cho mOt so thu6c di qua nen can than tong khi dung thu6c a phu ni mang thai. 7. Sly bai tit va bai xuAt sea

. Tuyenvii da dirgc chuan bi bai estrogen va progesteron. Trong th6i kSi co thai, prolactin duqc bai tik nhieu ga'p 10 ran so vai binh thithng. Prolactin kich thich nang tuyen süa da dugc phat trien va bai tiet sfra. Trong khi c6 thai, do tdc dung irc checUa estrogen va progesteron nen mCii ngay tuyen sila chi bai tit mOt lugng nho cho tai lUc de. Stra dugc bai tit vai ngay den vai tuan tnrac khi de duqc goi la sib non. Sim nay c6 thanh phan gitmg sfra sau khi sinh con nhung chira itlipid hon. Ngay sau khi de, estrogen giam nen tdc dung bai tit sira cUa prolactin khong bi ire chanita, sUa duac

Tsai lieu on thi tuyen sinh tnon:Giai philu — Sinh l 169

bai tit nhiau. Sita dugc bai fiat nam trong b9c tuyen. Dm% tac dung cüa oxytocin, scra dugc

day vao 6ng tuyen. Khi c1ra tre bü, sita tir ong tuyen se chay vao mieng .dira tre. Chinh dOng tac mut num vu cüa dira tre to xung Ong truyan v vUng duoi cfoi va thuSi sau tuyen yen gay bai tit oxytocin; b6i vay, ngtr6i me can cho con ha ngay sau khi sinh. Vic cho bü sarn se lam tang bai tit oxytocin d kich thich bai xuAt sita va giiip co hi tCr cung sau de nhanh hcm.

Sir bai fiat oxytocin cOn chit' anh huong cüa cac yeti t6 tam 1S1, cam Vic. Vu6t ve au yam con, nghe tieng con kh6c du gay nhiing tin hieu cam xitc truy'an va vimg du6i-ai lam tang bai xuat sea. Trai lai nhang kich thich giao cam nianh, cang thing keo dai se irc the bai xuAt sir& 8. Co s& sinh 1 ciia cfic bin phfip phong tranh thai

Mang thai la kat qua cüa ba qua trinh: thu tinh; trirng dä tlw tinh di chuyen tir vei trimg vao bung tr cung; trirng lam t6 va Oat trien trong bung tCr cung. Do vay muon ph6ng tranh thai can phai can thiep vao mOt trong ba qua trinh ten.

.. CO nhang bin pita') tranh thai chi c6 tac dung tam th6i. Khi ngirng sir dung, cap vg ch6ng lai eó kha nang sinh con. Co nhfing bin phap ngan can sinh con vinh vin nen dugc ggi la bin phap triet san. 8.1. Cfic bin phi') tranh thai tvn thiri Diing thuac tranh thai

- Lc* thuiic ket hgp hai thanh phan la estrogen va progestin. Tac dung chü yeti cüa loai thu6c nay la irc ch tuyen yen bal tit FSH va LH do d6 irc che phong noan. Loai thu6c nay c6 hieu qua tranh thai cao.

- Loai progestin: lam giam tiet dich nhay c6 tir cung, ngan can tinh tang di chuyenvao trong tir cung, d'ong th6i cling CO tac dung lam teo me:41g nOi mac tr cung do vay anh huong den qua trinh lam t6 trong nOi mac tir cung.

- Viên thuoc ngay horn sau: gay phit na mo dim, ire the tuyen niem mac tir cung bai fiat nen ngan trimg lam t6.

- GnRH ding h9p liau cao irc che rung trirng do irc che tuyen yen bai tiEt FSH va. LH do dO c6 tac dijng tranh thai cao ma lai CO it CO tac dung phi cUa loai thu6c tranh thai steroid.

CO nhiau dang dimg thu6c: u6ng, tiem bap, tiem hoc cAy duai da. Vic dung thu6c can c6 chi dinh dung theo di tuong va phai ca theo dai.

Tranh giao hcp vao ngily phong noc7n (phuung phap Ogino - Knaus) • Khoang th6i gian tir luc phong noan den ngay thay kinh au tien cüa chu IcSr ke

tier) (vao khoang 14 ngay) la khoang c6 dinh a ngtr6i ca chu kSikinh nguyet dau. Dua vao, ta c6 the tinh dugc ngay ph6ng noan va tranh giao hgp vao nhitng ngay c6 kha nang ph6ng noan ("th6i gian an toan"). Theo each tinh nay, thai gian an toan la khoang 1 tun truac ngay CO kinh Ian sau. PhtrOng phap nay chi ap ding dugc a ngtrei phi,' ntt c6 chu kS7 kinh nguyet au va 6 nhang cap vg ch6ng luon s6ng gan nhau vi

170 Tai lieu on thi tuyjn sinh mon:Giai phju — Sinh lj)

Vic cam c6 the gay ph6ng no"an.. Bien phap ccr hoc: bao cao su cho nam gioi vim Co tac dyng tranh thai vira

phong tranh lay nhi8m cac benh qua du6ng sinh hog tinh dyc, mang ngan am dao, mU tir' cung cho nU giai.

Dung cy ter cung (thtrang dugc g9i là yang tranh thai) la nhang ding cy lam bang chat deo dugc dtra vao bung tir' cung a ngan can qua trinh gan va lam t6cUa trimg dã thy tinh. Phucmg phap nay c6 hieu qua tranh thai cao va khong, gay phien phirc hang ngdy cho ngu6i ding nen dang dugc sir dyng rOng rai teen the giai va 6 ntrac ta, dc bit 6 cac viing nong them. 8.2. Cac bin phap tranh thai vinh van

Bien phap tranh thai vinh vin IA that 6ng dan tinh 6 nam va that 6ng dn trimg 6 nU. Tinh tang van dugc san xuat nhtrng kh8ng dugc ph6ng vao am dao khi giao h9p, noan van dtrgc ph6ng nhung noan khOng dugc dua vao 6ng dn trimg. Ca hai thit thuat khong anh huong den chirc nang nOi tit a phy nU ding nhu a nam giai do vay nhu cau va hog dOng tinh dyc \in binh thu6ng; ky thuat dun gian Co the thyc hien dugc & cOng demg.

SINH LY SINH SAN NAM 1. Dc diem can frac - chtic nAng bi) may sinh duc nam

, Bt may sinh san nam gem throng vat, tinh hoan, 6ng clan tinh, tUi tinh va mOt so tuyensinh dyc phi nhu tuyen tin lit, tuyen hanh nieu dao. Ngtr6i CO 2 tinh hoan.

Tinh hoan dugc chia thanh nhieu thuS7 bang cac vach xa. Trong m8i thuST c6 nhieu 6ng nho ngoan ngoeo dugc ggi la 6ng sinh tinh la nai san sinh tinh trimg. M8i tinh hoan c6 khoang 900 4ing sinh tinh, mi 6ng dai khoang 5 m. Tip n6i v6i 6ng sinh tinh là6ng mao tinh dai 6 m r0i den 6ng dan firth. Xen ke giaa 6ng sinh tinh là cac bao Leydig.

Thanh 6ng sinh tinh cO nhieu lop te bao dong tinh dang 6 cac giai dog' bit hoa khac nhau cUa qua trinh san xuat tinh tang. 2. Chtic nAng cüa tinh hoan

Tinh hoan CO hai chirc nang, chirc nang ngoai CV& là sinh san tinh trAng va chirc nang nOi tit la bai tit hormon sinh dyc nam ma chit y6u la testosteron. 2.1. Chtic nAng san sinh tinh trimg

Tinh thing sinh ra 6 tat ca cac eing sinh tinh trong su6t d6i s6ng tinh dyc cUa nam gigi. Khoang 15 tu6i tâ di, tinh hoan bat d'au san sinh tinh trAng. Chirc nang nay dugc duy tri trong su6t cuOc di. Cac th bao main phan bao thanh tinh bao I. Cac tinh bao Ilai phan chia giam nhfem thir nhat d tao thanh tinh bao II. Sau 2 - 3 ngay, m6i tinh bao II tip tyc phan chia a cho 2 te bao tin tinh trimg. Tien tinh trimg dugc hoan thien (hinh thanh dau, cyc dau, clued) dugc thanh thyc trong qua trinh di chuyen trong eing mao tinh hoan va tr6 thanh tinh trimg. Toan b0 qua trinh san sinh tinh trung tir te bao mam (tinh nguyen bao nguyen thuS7) thanh tinh trimg mat khoang 64 ngay. M8i

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phciu — Sinh lj 171

ngay, tinh hoan c6 the san sinh hcm 100 trieu tinh trung, phan lan dugc tit trong cac 6ng sinh tinh, mOt phan nho dugc trtr trong 6ng mao tinh hoan. Tai noi dg tffi, tinh trung c6 kha nang sinh san trong \Tong 1 thang. 2.2. Dieu hoa sin sinh tinh trang

Khi tinh tang san sinh qua nhieu, t bao Sertoli bai tit ra hormon inhibin CO tac lam giam bai tit FSH, lam cho s6 lugng tinh trung san sinh binh thu6ng va ngugc lai

GnRH tham gia dieu hod qua trinh san sinh tinh tang thong qua cac tdc Ong dieu hoa bai tit LH va FSH.

LH kich thich t bao Leydig cüa tinh hoan bai Wet testosteron do do CO anh huang den qua trinh san sinh tinh

FSH kich thich pith trien 6ng sinh tinh, kich thich te bao Sertoli bai tit m'Ot loai protein gin vai androgen, giiip cho sir tnrang thanh cüa tinh trung.

GH kiem soat cac chirc nang chuyen hod dm tinh hoan va thfic day sr phan chia cüa tinh nguyen bao. 2.3. Cic yeti teinh hirlYng den sin sinh tinh trung

Nhiet c10: tinh tang dugc to ra & moi tnr6ng co nhiet dO thap hon nhiet d6 co the tir 1 - 2 dO. Co Dartos cüa biu co gian tuST thu6c nhiet dO moi tnr6ng nham dam bao nhiet dO t6i thuan cho sg san sinh tinh trUng. Khi tinh hoan khong di chuyen tir 6 bgng xu6ng biu, cac t6 bao d6ng tinh së bi pha hut.

Di) pH: tinh trang hoat d6ng manh trong moi truong tning tinh hoc hai kiem; hoat d6ng giam trong moi tru6ng acid. Tinh trung bi chet trong moi tnreng acid manh.

Khang the: tinh triing c6 the bi tieu diet bai khang the CO trong mau va dich the. Nh6 -co hang rao te bao Sertoli ma khang the kh6ng the xam nhap dugc vdo dich cilia 6ng sinh tinh.

Rugu, ma tuSr lam giam kha nang san sinh tinh tang. Tia X, phong xa hoac virus quai bi lam t6n thuang te bao clang tinh, do do anh

hiring den sr san sinh tinh trimg. Cang thing keo dai ding CO the lam giam san sinh tinh trung.

2.4. Chtirc nang nOi tit ciia tinh hoin Tinh hoan bai tit mOt s6 hormon sinh dpc nam (thuong dugc goi dm% m6t ten

chung la androgen), dai din là testosteron, 2.4.1. Nguen gec: testosteron dgoc bai tiet tir te bao Leydig 2.4.2. Tic dung ciia testosteron.

Vao khoang tun thir 7, tinh hoan thai nhi bai tiet mOt lugng dang k'e testosteron, co tdc dgng: kich thich phat trien du6ng sinh dpc ngoai cilia bao thai theo kieu nam nhu tao throng vat, tuyen tin lit, tui tinh, du6ng dan tinh; kich thich dim tinh hoan tilr bgng xu6ng biu vac, 2 - 3 thang cu6i cilia th6i kS/ co thai.

Tilt tu6i day thi, testosteron lam xuat hien va bao t'on dc tinh sinh dc nam thir phat (phat tri6n duang vat, tuyen tin lit, tüi tinh, &rang dan tinh; mQc long mu, long nach, 111QC rau; giong nOi tra.m; da day filo, moc trirng

172 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phju — Sinh lj

Testosteron kich thich san skill tinh thing Testosteron lam tang chuyen hoa protein a ca, 6 xuang va a nhieu ma khac (vi

dv, phi dai niem mac thanh quan, phi di day thanh am lam giang nOi trim); lam phat trien va truang thanh 'arcing, lam day xumg.

Testosteron lam tang chuyen hoa ca sa 5 - 10%; lam tang nhe sr tai hp thti ion Narf a ang lugn xa. 2.4.3. Di6t hoa bai tit testosteron.

Trong thai kS7 bao thai, testosteron dugc bai tit duai tac diving kich thich cüa HCG

6 ngtrai twang thanh, six bai tit testosteron chiu six dieu hoa dm LH do tuyen yen bai tit. 2.3. Inhibin

Inhibin do t6 bao Sertoli bai tit. Inhibin c6 tac citing dieu hoa qua trinh san sinh tinh trung thong qua cci che feed

back am len six bai tiet FSH cüa tuyen yen. Khi 6ng sinh tinh san xuit qua nhieu tinh trUng,le bao Sertoli bai tiet inhibin; chat nay ire che tuyen yen bai tit FSH nen lam giam san sinh tinh thing. 3. ClHIT 'fang ciia tüi tinh va ciia tuytn teen 14t

Tui tinh bai tit mat dich club nhieu fructose, acid citric, nhieu chit dinh &rang, fibrrinogen, prostaglandin. Ngoai chirc Wang &Ay tinh trimg, dich tUi tinh con cO chirc nang cung cp chit dinh duang cho tinh thing trong thai gian di chuyen trong &rang sinh clvc nir.

Tuyen tin lit bai tiet dich trang dvc, c6 pH kiem bao ve tinh triing khOi moi twang acid dm am dao. 4. Tinh dich

Tinh dich la mat h'an hop dich bao gam dich tir 6ng dn tinh (chiem 10% tang the tich), dich tüi tinh (60%), dich tuyen lien lit (30%) va mat lugng nho -Ur cac tuyen niem mac dac bit la tuyen hanh nieu dao. Dich tüi tinh dugc phong ra cuai ding vai mOt *mg lan c6 tac dung day tinh thing ra kh6i iSng ph6ng tinh va nieu dao.

DO pH tning binh cüa tinh dich la 7,5. DO pH hai kiem nay trung hoa bat tinh chit acid dm dich am dao, tao mai tnremg thich hap cho tinh tang hoat dOng.

Trong Ong sinh tinh, tinh tang co the sang vai tun nhung khi di dugc phong ra ngoai, dai sang tai da chi tir 24 - 48 gia. 6 nhiet dO thip, chuyen hoa cüa tinh thing giam nen thai gian sang dm tinh trung dai han. 5. Giao hop va xuat tinh

Ducmg vat c6 ciu true dac bit, gam hai the hang va mat the xap. The hang va the xap due cAu tao bai ma lien ket - ca, c6 nhitng hac mau, nhang dOng mach xodn. M6 dac bit nay dugc ggi la m6 cuang. Trong cac tieu clang mach va tinh mach CO nhang ciu true ham tao thanh cac van.

Khi ducmg vat bi kich thich beci cac tac nhan ca hgc (s6, nAn, ding cham tai

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Gicii ph 'du Sinh ij 173 .

ch8) hoc bari cdc yeu ili tam 13'7 (nghi, nghe, nhin) thi sgi ca tran cüa cdc lieu dOng mach co lai, keo cdc yang chun gian ra lam cho mau tir cdc lieu Ong mach trail vao trong cdc bee mau do vay &rang vat to ra, dai ra. Luc nay cdc b6 ca 6 chung quanh hec mdu co lai ep chat vao cdc tinh mach. Nhilng sgi chun khong bi cdc b6 sgi ca doe keo nia nen co lai va bit cdc tinh mach. Mau trong cdc h6c mdu khong thodt di dau dugc, lai bi ep bad cdc b6 co. cho nen ducmg vat cucmg len va rat ding. Trong giao hop, khi khodi cam len tai cue diem thi cdc CO ngei hang va cdc CO thanhlang co that nhip nhang gay ra hien Wong ph6ng tinh. Tinh dich dugc ph6ng vao am dao. Khi cdc b6 Ca gian ra, mdu thoat di bang duang tinh mach,duang vat mm tra lai.

Cucmg ducmg vat va phong tinh dugc dieu hod bai ca the phan xa tily ma tning tam phan xa nam a 'Joan that lung ding. Ca die phan xa nay dugc khai pilaf hoac bang cdc kich thich tam 1S, truyen xueng tir nao, hoc bang kich thich vao ca quan sinh due, nhung thong thuang la sir ph& hop dm Ca hai. 6. WY s6 r6i lout' thuirng gOp 6.1. 13§nh 157 tuyen tin

U xa tuyin tin lift O tre con, tuyen tin liet rat nhao. Tir tuei day thi thi tuyen tin lit bat d'au phdt

trien, dat tai kich thuac t6i da vao tuei 20 va gift nguyen kich think cho tai nam 50 tuei. K tir tuei 50, 6. met s dan ong tuyen tin lit bat dau xoan lai, deng thai tinh hoan cUng giam bai tit testosteron. Rei loan thuang gap 6. dan Ong cao tuei la u xa 6 tuy'en tin lit gay hi ddi.

Ung thir tu.)4n ti&z lit Cdc t bao ung thu cUa tuyen tin lit thuang phdt trien rat nhanh duai tac d‘.mg

kich thich cüa testosteron. Neu cat 1)6 tinh hoan hoac tiem estrogen thi khei u (ngay ca khi da di can vao xuang) hoac phei hop Ca hai bin phap thi khei di can së thu nho lai. 6.2. Suy gram chth nang sinh duc

Suy giãm barn sinh: Thieu testosteron trong thai kST bao thai hoac thieu receptor tip nhan androgen a mo dich dan den rei loan phdt trien cac ca quan sinh clvc phu cüa nam; cac ca quan sinh duc nit se dirge hinh thanh.

Suy giam truac tu6i day thi: Mat tinh hoan hoc tinh hoan khong hoat d6ng thai kST nay clan tai tinh tang khong xudt hien cdc dc tinh sinh duc nam thir phat; ca quan sinh due 6 tinh tang tre con. Do sun lien hop kh6ng dugc cet hod nen cdc chi dai. Giong noi cao, da toc min (hinh clang quan hopn).

Suy giam sau tuei day thi it gay bin dei v hinh the: Cdc CO quan sinh due c6 the giarn kich thuac nhung kh6ng tra 'ye tinh trang tre con. Ham muen tinh duc giam nhung khong mat hoan toan. Mac da c6 kilo khan nhung van c6 hien tugng cuang, song it khi c6 hien tugng phong tinh vicac ca quan tham gia bai tik tinh dich bi thodi hod. 6.3. U tinh hoin - U'u nAng sinh duc nam

the bao Leydig: neng de testosteron tang rat cao. a tre nhO, benh lam h ca

174 Teti lieu on thi tuyi'n sinh mon:Giai philu — Sinh

xuang cUa tre trai phat trier' sam va nhanh, nhung cling dirng lai nhanh do bi c6t hod sem. Co. quan sinh dvc, dc tinh sinh dkic thir phat phat tri6n so.m.

Hien tuong phat dvc sem con có the do u tuyen thugng than la nom có san xuat ra cac androgen la san pham tnmg gian cüa qua trinh sinh t6ng h9p cac corticoid hoc do thieu enzym nen cac san pham tnmg gian khong chuyen thanh cac corticoid dugc.

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh lj 175

CHUVING 16 SINH IA( THAN KINH

MicT C T IEU Trinh bay duqc szr clan truyen din thi haat clang tren sal trz:zc va quasynap. Trinh bay duqc cac cam giac than va cac cam giac giac quan. Trinh bay cluqc chic Wing vem clang ciia tizy sang, than neio, gian nab, tieu ndo

va va

He than kinh bao gam tido, tily sang va cac day thin kinh, don vi cu tao la cac bao than kinh (neuron). Neuron la don vi cu true,. don vi chirc nang dm he than

kinh. Dira vao cam true ngu6i ta chia h than kinh thanh: he than kinh trung trcmg bao gam nao va tit)/ sang, he than kinh ngoai bien gam cac day than kinh. Dva vao chirc nang, he thin kinh duqc chia thanh h than kinh than va he than kinh thIrc vat (hay he than kinh tv dang). He than bao gam he cam gide va he van dOng. He than kinh thvc vat bao gm N than kinh giao cam va h than kinh ph6 giao cam. 1. Sinh 1ST naron

NoTon la don vi eau trite va chirc nang dm he than kinh, dang th6i cling la don vi benh 1. Chirc nang cUa ncrron la pita va dAn truyan din tha hog dOng (xung dang). 1.1. tau to chfrc 'fang cüa naron

NoTon Co hinh clang khac nhau nhtmg c6 cAn tao gait giemg nhu cac tE bao khac. Naron khac \Teri cac ta bao khac la: gam c6 than va cac ,tua bao tuang. Than te bao duqc bao.b9c bai mang t bao, teen mang t bao c6 nhiau receptor-, trong bao tuang c6 nhan va cac bao quan, ngoai ra c6n c6 tha Nissl, tha Nissl c6 mau xam n'en cac cau truc gam c6 than neuron c6 mau xam, nhu cac nhan xam duqi vo, hinh canh btrom eUa tily sang. Bao tuang cüa noron con cO cac to than kinh. la cac 6ng nhO CO chirc nang gift cho noTon c6 hinh clang nhat dinh. Cac tua bao tucmg gam cO hai loai la: sqi trvc va duoi gai. M'ai neuron c6 mat scri trvc, boc ben ngoai sgi trvc la cac t bao Shwann, giira cac th bao Shwann d ra the eo Ranvier, gift cac lap bao Wang cUa t bao Shwann CO chit myelin mau tang c6 tinh each din, lam cho sgi nay c6 mau trang. Cac cau true than kinh gam cdc sgi truc c6 myelin thi CO mau tang, do la chat trang dm he than kinh. Tan ding cUa cac sqi tivc g9i là citc tan ding, citc tan cling tiep mac vói cac naron khac, hay co quan dap tIng tao ra synap. Synap gam mang truck synap la mang cUa cite tan cling, khe giira mang tnrac va mang sau synap goi la khe synap va Mang cila neuron sau hay co quan dap img g9i la mang sau synap. Trong cite tan ding co cac be nho chira chit truyan dat than kinh. Dual gal la cac tua bao tuang ngan, co nhiau nhanh, tren mang c6 nhiau receptor

176 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph 7du — Sinh

1.2. Phan loai noTon Co nhiau cach phan loai noTon, nhung thuang nguai ta phan thanh 4 loai:

- NoTon da cgc la noron có mat sgi trijc va nhiau duoi gai, thuang la noTon van Ong, nam i simg truoc lily sang va vo nao van dang.

- NoTon hai cvc co mat duoi gai va mat sgi trgc, nam a cac gide quan: thinh giac, thi giac, vi giac.

- NoTon mat cgc, chi có mat tua bao tucmg, luon la ngron cam gide, nam a hach gai.

- NoTon trung gian CO rat nhiau loai, so' luang rat lan lam nhi'em vv lien he gift cac noTon vai nhau.

bao than kinh dm, sa lugng rat lan có chfic nang gift cho cac neuron hog clang binh thuang. 1.3. Chtirc 'fang ncrron

Neuron có chirc nang phat va dan truyan xung Tang than kinh. Khi kich vao neuron vai cuang do bang hoc tren nguang thi neuron se phat

sinh ra din the hog clang, dugc gai la hung phan neuron. Nhu vay hung phan neuron la dap Ung \TM kich thich bieu hien bang din the hog (tang. O tang thai nghi, mang neuron r phia trong am so vai ben ngoai mang, dugc gai la din the nghi. Dien the nghi cila neuron khoang -65 den -90mV. 1.3.1. Nguyen nhan gay ra din the nghi

Dien the khuech tan la do khuech tan cac ion qua mang gay ra. Vi dii khi ion kali khuech tan qua mang d lai ion am a phia trong mang tao ra chenh lech din the qua mang, O t bao than kinh chü yeti do khuech tan ion: natri, kali va do tao ra. Tao ra din the mang la -86mV.

Barn Na + - K , mi lan burn hog (tang dua 1 ion ducrng ra ngoai lam din the trong mang am so voi ngoai mang, tao din the mang -4mV.

lon am khO qua mang, trong mang t6 bao rAt nhiau ion am nhu ion clo, phosphat, protein, cac ion nay khO qua mang gop phan lam phia trong mang am Ilan so vai ben ngoai. 1.3.2. Dien the hot deng

Dien the haat &Ong la giao clang nhanh cUa din the nghi. Cac giai clogn cita din thi hogt d'Ong Giai clogn khi c cyv: khi CO kich thich du manh len mang kenh natri ma ra, natri

tfr ngoai vao trong mang lam ben trong mang throng so yeti ngoai mang do5 la giai doan khir cvc, cuai giai doan khir cgc kenh natri thing lai.

Giai clogn tat cuoi giai doan khir cvc kenh kali ma ra, kali di tfr trong te bao ra ngoai mang lam phia trong mang am han phia ngoai va tra v din the nghi cüa mang 65 la giai clop tai cgc. Khi din the mang tra v din the nghi, neu co kich thieh vim du lai phat sinh ra din the hog &Ong.

Sy. phat sinh din thi hogt clOng

Tai lieu on thi tuyn sinh mon:Giai philu — Sinh 1j5 177

Kich thich thi math lam tang din the mang gay ra din the hog dOng, cuang dO kich thich nh6 nhAt gay ra din the hoat d6ng pi la nguang. Kich thich dii math lam mi Icenh natri gay khir cue, thing kenh natri \fa ma kenh kali gay tai cue ket thfic din the hoat dOng. 1.3.3. NC diem hung phin neuron

NoTon c6 nguang kich thich thAp, c6 noTon tu hung phan nhu tning tam ho hap, ncrron gamma a tiiy song.

NoTon c6 hog tinh chirc nang cao, vi giai doan khir CVC ciia din th'e hog dOng rdt ngan, va dO la giai doan tra, vi the naron co kha nang dap img vai kich thich Co tAn so cao (do then gian tra rat ngan). Khi hung phdn chuyen haa tang a cung cAp nang lugng cho noTon hoat d6ng. Dien the hoat Ong xudt hien nai xuAt phat ciia sgi true, nai c6 nhieu kenh natri. 1.4. Dan truydn din the hogt dOng tren scri truc

Dien the hog &Ong dan truyen theo ludt" tAt hoc khong"; khi m6t diem cua sgi true bi khir cue thi toan bO sgi true bi khir cue.

Tren sgi true din the hoat dOng dan tniyen theo hai chieu. Dan truyen din the hog dOng tren sgi CO myelin nhanh hcm sgi khong Co

myelin, vi ten sgi co myelin din the clan truyen tit co Ranvier nay den eoRanvier benh canh, cOn sgi khong c6 myelin din the hog dOng dantruyen tir diem kich thich den diem ben canh.

Cuang dO kich thich cang lan tAn sa xuAt hien din the hog &Ong cang tan. . Trong mOt 1)6 sgi thAn kith din the hog Ong clan truyen rieng timg sgi, dam

bao th6ng tin dugc truyen dung nth cAn den. Dien the hog d6ng dugc dAn truyen ten sgi ,truc can nguyen ven ve cAu tniic va

chirc nang 5. Dan truyen din the hog dOng qua synap

Xung dOng den cue tdn ding lam ma kenh calci, calci vao trong cue tan ding gan Vao protein mang a mat trong mang truck synap lam thay cu true protein mang clan *den hp can cac boc chum chdt tniyen dal thAn kinh ve mat trong mang tnrac synap, hoa mang vâi mang tusk synap va giai phOng chAt tniyen dat thAn kith vao khe synap. Mi din the hog d6ng chi giai phOng vai boc nho chira chAt tniyen dat thAn

ChAt truyen dat thAn kith khuech tan qua khe synap va gin vao receptor a mang sau synap, tuS7 vao chat tmyen dat thAn kinh va receptor gay ra cac tac dung khac nhau:

- Lam ma kenh natri gay khii cue mang sau synap, xung d6ng dugc truyen qua synap.

- Lam ma kenh kali hay kenh do hoac ca hai gay ra tru pha'n cgc mang sau synap, xung dOng kh6ng dan truyen qua synap 5.1. Cac chit truyen dgthin kinh

178 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh lj

• Nhom phan nho: m;Si noTon chi san xuat mOt chit truyen dat than kinh, the Ong nhanh, gay dap irng cap, tai sir ch,ing dirge. Cac chat truyen dat than kinh c6 phan tir lugng nho hay gap la: acetylcholin, noradrenalin, dopamin, GOA, serotonin, glycin.

Nhom phein ter low (peptid nito): m6i noTon san xuat mOt hay nhieu chat truyen dal than kinh, tac ching math va kdo dai, khong tai sir dvng dugc nhir: endorphin, vasopressin, enkephalin, neurotensin, ACTH. 5.2. MO tuoyng cOng kich thich sau synap •

COng kich thich trong kh6ng gian: Co nhieu kich thich d6ng thai xay ra tren m6t neuron gay ra din the hoat dOng.

COng kich thich theo thai gian: khi c6 cac kich thich lien tip dü nhanh len mOt neuron gay ra dien the hoat d6ng.

COng din the kich thich va irc che: din the kich thich va irc ch triet tieu nhau.. 5.3. Dc dim dan truyen truyen dOthan kinh qua synap

Theo mOt chieu tir mang truac synap den mang sau synap, vi chi ca cue tan ding ca chat tniyen dat than kinh.

Cham synap, vi can thai gian giai phong chat tniyen dat than kith va tac ding dm chat truyen dat than kith len mang sau synap.

• Mai synap, khi kich thich lien tuc vai cuing dO math, lüc dau dap irng, sau do khong dap img, dO la hien tuong mai synap. M6i synap la do can chat truyen dat than kith, bat hoat receptor, c6 tac dung bao ve co. the. 5.4. Cfic y6u toifinh huirng clAn truy'en qua synap

DO pH t6i thuan 7,35 - 7,4, a mai tnrang kiem tang hung phan, tang t6c d6 can truyen, acid giam hung phan giam t6c dO dAn tniyen.

Thiu oxy së lam ngirng hoat dOng. Cac thu6c: Tang hung phan do giam nguang: cafein, theophilin. fic thu6c me, thu6c ngü

CHIC NANG CAM GIAC CtJA HE THAN KINH Chirc nang cam giac cila he than kith cho ta cam giac v sg vat hien tuang cüa

moi tnrang ben trong ding nhu ben ngoai. Nha. hog d6ng chin nang cam giac cüa he than kinh ma chung ta có the than biet dugc nhiet dO mai twang, anh sang, am thanh, cling nhu mUi vi, v.v....Nha qua trinh than thirc ma chfing ta CO the nhan thirc dirge sy. vat va hien tugng.

Mcd kich thich tlr m6i tnxang dugc ci the tier) than va bin d6i kich thich thanh the tin hieu din, dugc dan truyen ve he than kinh theo &rang cam giac dac hieu, den v6 nao \Tang cam giac, tai day chfing dirgc phan tich va tich hop cho ta cam giac.

M6i mOt loai cam gide dirge tiep than boi mOt loai receptor dac hieu, clan truyen theo duang cam giac dac hieu, do vay cam giac c6 tinh dac hieu. Nha tinh dac hieu

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh l3 179

ma trong cang m6t th6i diem chimg ta c6 the tier, nhan dugc nhieu 14 cam giac. Vi chung ta vira c6 cam gide v anh sang vra CO cam gide ve am thanh, \fa cac cam

giac_khac. Co nhu vay co the nai CO the din tai trong moi tru6ng thuorng xuyen Men dei.

Cac cam giac thuang dugc nguoi ta phan ra lam hai loai la: ra cam gide than va cam giac giac quan. Cam giac than bao gm: cam giac sau c6 thirc va kh6ng CO thirc, cam gide nong lath, cam giac dau, va cam giac cüa cac tang; cam gide giac quan bao gm cam gide Vic gide, cam gide thi gide, cam gide thinh giac, cam giac vi gide, cam giac khiru giac. 1. Cam gific than 1.1. Cam gific sau c6 thtk

B6 phan nhan cam nam & ca, can, xung khap den tuy di theo 136 tn'y di thi sau (Go!! va Burdach) ri tan ding a \Tung cam gide dm vo . nao d6i ben, cho bit vi tri d6ng cUa tirng phan ca the. 1.2. Cam gific sau kh8ng c6 thfrc

B6 phan cam -giac chU yeu nam a co, cho cam gide v tnrang luc ca. Truang lirc cci la mirc co dia cac ca & tang thai nghi, c6 ban chat la m(it phan xa tüy. Cac xung cam giac di ve nao theo b6 Ply lieu nao thing va tüy lieu nao chef), tan ding 6 vo ti6,11 nao ding ben. Cam gide sau khong ca thirc cho biet cam giac v truang ca, gulp Ca the gift thang bang va dieu hoa cac dOng tac CO tinh tir d6ng, nhu vung tay kw di. 1.3. Cam giac ming 1#nh Tac nhan kich thich la nhiet dO

Receptor nhiet gm có: receptor lath, receptor nong phan 1)6 khac nhau theo timg vimg co the. Receptor bin di cac tin hieu nhiet thanh cac xung th.a'n kinh. Receptor nhiet co kha nang thich nghi, c6 hien Wang c6ng kich thich, vi vay ca the c6 the than biet dugc sythay di nhiet dO la 0.01°C khi tip xüc vai din tich lan, neu nhiet d6 thay di din nhO khong nh'an biet dugc thay di 1°C.

Du6ng dan truyen, xung Ong vao saw sau tuy, di len hay xung m6t vai don tily, bat elle() sang ben d6i din ti 1)6 gai - thi tnr6c len di thi ri di den tan ding 6 vO nao \rang cam gide. 1.4. Cam gide dau

Tac nhan kich thich la ca hoc, nhiet d6, hoa hoc. Receptor dau nam & da, cac mo, khong có kha n'ang thich nghi. Dan truyen cam giac dau, xung dOng tir receptor dau ve sirng sau tüy s6ng bat

cheo den chat tring truac ben d61 din, theo bo gai thj truac ben den di thi r6i len v6 nao \tang cam gide. Di dui la trung tam &raj vo oh cam giac dau, vo nao cho bit vi tri dau va mire d6 dau. 2. Cam giac gific quan 2.1. Cam gide xtic gific

Tac than kich thich la va cham, áp suat, rung d6ng

180 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phju — Sinh lj

Tac than kich thich len receptor, receptor bin d6i cac tin hieu kich thich thanh cac xung, cac xung nay truyen theo r sau v tUy s6ng.

Duang clan truyen cam gide xiic gide, dr tuy sting theo b6 gai thj sau den Mi thi r6i tan ding ar v6 nao cam gide di ben vai ben bi kich thich.

V6 nao cam gide & thuSi dinh, hinh chiau cam giac xfic giac cüa cac plan co the teen \Tung cam gide & vo nao la 10n nguac, tire la cam gide cüa dau & phia duai can dm chi clued ay phia tren. Wing co the CO cam gide tinh vi thi yang dai din cUa chUng tren v6 nao lam va nguvc lai. 2.2. Thi giac

Mat la co quan tip than kich thich anh sang, mat co the dirge coi nhu m6t cal may quay phim gm: m6t h th6ng thAu kinh hOi ti (giac mac, than mat), m6t 16 c6 the dieu chinh dugc d6 rOng (d6ng tix) d dieu chinh anh sang di vao mat. Khi anh sang vao mat, m'at cO kha nang thay d6i d6 tu (nha than mat) de sao cho anh oh vat lam nam tren vOng mac. Mat CO the bi mac cac tat ve khoc xa (can thi, vin thi). Nhan mat (mOt thau kinh hOi tu) cal the bi dc nen can tra cac tia sang di qua mat tad vOng mac.

VOng mac gm c6 nhieu lop te bao, anh sang sau khi da qua cac phan trong su6t dm mat, cac lop t bao cüa vOng mac thi tai lap receptor than cam anh sang la cac bao nOn va cac t6 bao que. Phia sau cac te bao nOn va th bao que la lop sac t6 den dm vOng mac cO tac dung kh6ng cho anh sang phan xa trong nhan cau (giting nhu 16p mau den trong hp dung phim dm may anh), nha do ma thin vat dugc ro. Anh sang vao mat den vOng mac, cac t bao nOn va t bao que tip nhan nang luvng cüa anh sang, bin d6i thanh tin hieu diem Cac tin hieu nay duoctniyen tai cac soi than kith thi gide xudt phat tir cac t bao vOng mac (day II), an truyen tai vo nao \ding cham hai ben ban eau.

V6 nao vUng cham la noi than cac tin hieu kich thich thi giac. Teen vo nao CO \Tung than cam thi giac th6ng thuang & \Tung 17 (theo Brodman) cho cam gide anh sang. Ne'll thn thucmg \Tung nay thi bi mu (kh6ng thin thy vat). Vimg thi gide than thirc & vimg 18 ten ban d6 v6 nao cüa Brodman, \Tung nay cho ta nhan fink dugc vat,

thuang vimg nay vAn thin thy vat nhung khong than biet la vat gi. Cac tat klific xa cila mat: can thi khi anh dm vat nam tnrac vOng mac phai deo

kinh phan kST a dua anh dia vat tra lai vOng mac, khi vin thi anh dm vat nam sau vOng mac phai deo kinh hOi tu d dua anh dai dung v'Ong mac. 2.3. Thinh giac

Kich thich thinh gide la am thanh. Co quan nhan cam cam giac thinh gide la tai. Tai nguai than cam dugc cac am c6 tan s6 tit 16 d'en 20.000 Hz.

Song am tad vanh tai dugc huOng tai 6ng tai, lam rung mang nhi", rung dOng nay duac tniyen qua chu8i xuang con dm tai gift tac dOng vao tai trong. Tai tai trong dich chuyen d6ng lam cho mang day rung dOng kich thich cac t bao nhan cam (co quan Corti) xudt hien cac xung cam giac. Cac xung cam gide thinh giac duvc dan

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh l 181

truyen qua day thAn kinh VIII qua than nao duac truyen v hi thai ducrng a hai ban cu nao dai nao.

Vimg nghe tren v6 nao nam chu yeu a hi thai duong, gm cO: vimg nghe th6ng thuang (yang 4.1, 42) cho cam giac am thanh, t6n thuang vimg nay khong nghe duge, Wing 22 la \tang cho ta nhan thirc ve am thanh, t6n thuang vimg nay nghe thAy nhung khong nhan thire am do la am gi. 2.4. Vi giac

Vi giac cho ta cam giac v vj ng9t, man, chua, däng, ding vai khiru giac gulp chung ta phan bit, hra ch9n thirc an. Ca hai giac quan c6 lien quan nhieu den chirc nang cam Vic va hanh vi cüa he thin kinh, dc bit la 6 d6ng vat.

Tac nhan kich thiCh gay cam giac vi gide c6 ban chit hod h9c, phi thu6c vao cu true phan dr. Mi cam giac vj giac co m6t nguang kich thich khac nhau. B6 phan tier) nhan kich thich vi giac la cac nu vi giac nam teen luai.

Khi t bao vi • giac bi kich thich bai chAt hoa h9c thi din the hog dOng sinh ra va dwic dAn truyen theo cac day thAn kinh mat (fir 2/3 truck luai), day lirci - hAu (fir phAn sau luai), day X (fir nn luai). Tr do cac xung den \Tung cam giac cüa vo nao cho ta cam giac v vi. cam gide vi giac co tinh thich nghi nhanh, CO the thich nghi hoan toan trong va phut. 2.5. Muhl gific

Khiru giac cho ta nhan bit v mai. Vang nhan cam mai la mOt \ding niem mac •, , A - i nam a noc hoc mu. Kich thich khUu gide c6 ban chAt hod h9c. Phan fir mang mai gan vai t bao

khiru giac va tao ra cac xung truyen den hanh khiru. Tir hanh khiru, cac xung duge duac chuyen tai nhieu cAu trac khac nhau cüa nao, cac \lung khac nhau cüa h vin (he lymbic) dc bit la tai hi hai ma, tai di thi, tai v6 nao, cho ta cam gide va nhan thue &roc

CHITC NANG VAN BONG Cf1A. Ht. THAN KINH 1. Sinh 1 thy ming 1.1. cau to chtic nAng Nin Ong cüa tuy

Khi cat ngang tray song ta thay chAt xam va chAt trang, chAt. xam .nam a trung tam con chAt trang nam a ngoai vi cUa tüy. ChAt xam tuy tao ra Ifinh canh buom, simg truck la trung tam van d6ng, sung sau la sung cam gide, sung ben la trung tam dm he thAn..kinh thuc vat. ChAt tang a xung quanh chAt xam, gm cacbo soi than kinh c6 chirc nang dAn truyen cac xung cam giac tir tüy s6ng len nao,dAn truyen cac xung van d6ng tit v6 nao va cac nhan &raj vo den tüy s6ng, ngoaira con la cac sai dAn truyen xung d6ng gifra cac dot tity. 1.2. Chfrc 'fang Nin dOng cüa tiiy

M8i mOt doan My chi phi van d6ng va cam giac cüa mOt khoanh co. the. Tay sang; la trung tam dm nhieu phan xa. Phan xa duac thuc hien ten ca so mOt cung

182 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh lj

phan xa tiry. Cung phan xa tüy Om 5 b6 phan: b6 phan nhan cam, dung truyen ve la day cam giac, trung tam la dry sang, dung truyen ra la day van d6ng, ca quan dap img la ca hay tuyen.

Phan xg cang cc" Khi ca bi keo .dai dOt ngOt se gay phan xa co chinh co. do. Trong lam sang dung

cac phan xa gan a tham d6 chirc nang dry s6ng, vi du gO vao gan co tir du du g6i, ca nay co lai lam cho cang chan dua ra phia truac, g9i la phan xa du g6i, trung tam cua phan xa nay nam or chit xam tuy TL 3 - 4. Phan xa gan got c6 trung tam Cl - 2

Phan xg OP (nit 1w) Kich thich len da cira mOt chi gay phan xa gAp chi dO lai, con lam chi do rai xa

kich thich do vay con g9i la phan xa rut lui. Phan xg du& cheo Kich thich len mOt chi gay phan xa gAp chi do, sau 0.2 - 0.5s gay phan xa lam

chi d6i ben dui ra. Phan ba thdn kinh dai lap Kich thich nhOm ca nay kern theo ftc che mOt nhOm ca khac, chinh vi vay ma ta

mai CO the van dOng dugc. Vi du khi gAp cang tay vao canh tay, nhOm co phia tnrac co lai con nhOm co. phia sau gian ra.

Cac phan xg tuy gay co that Khi ca bi co lai va kdo dai lai gay ra co ca dO han nfta, nhu hien tuvng chuOt

rut. Phan xg da Kich thich len da gay phan xa gay co ca a dtrai hay gAn chô da bi kich thich.

Nhu phan xa da bung, khi gai len da bung giira r6n va gai chair tnr6c tren lam ca duai dO co lai an den r6n bi Ice() lech v pith ben da bi gäi, phan xa nay c6 trung tam L 11 - 12. Phan xa da biu, gai len da mat trong cria diri lam cho biu phia ben dui bi gai co lai, trung tam dm phan xa nay TL 1 - 2. Phan xa da gan ban chan, gal len da 6 phia mat ngoai gan ban chan, binh thuong cac ng6n chan gAp lai, dUng tham de 136 vo My (136 thap).

Phan xg thuc vat Phan xa bai tiet m NH, phan xa van mach c6 trung tam 6 dry s6ng nhung kh6ng

CO m'Ot vi tri.nhAt dinh. 1.3. MO firlyng choing tity

Khi dirt ngang qua tily s6ng, cac bieu hien lam sang la huyet ap ha, mAt cam giac va van dOng clued ch t9n thuang (lit mm).

Huy& ap tut la do mAt tac dung giao cam len tim va mach. Mt cam giac la do dirt duang truyen len vo nao. Mt van d6ng, mAt phan xa la do mAt tang cuang truyen xu6ng cUa cAu tao luai.

Het thai gian choang tiry, cam gide mAt duai noi t6n thuang, phan xa dugc

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh lj5 183

phijc hi va manh km do mAt irc che truyen xu6ng cüa cAu tao lixth, mAt van dOng c6 thirc do mAt lien he tir vo nao xu6ng

2. Vai tre v4n d(ing ctia than nao Than nao gm hanh nao, cAu nao va nao gala. Than ndo co nhieu chirc nang: dieu hod ho hAp, dieu hod N tim mach, dieu hod

chirc nang 1:00 may tieu hod (xem sinh 1S1 tuAn hodn, ho hdp, tieu h6a). Than nao chi ph6i nhieu Ong tac CO tinh tkr &Ong, gat tha'ng bang, chi huy dOng cüa nhan cu. 2.1. Vai tro cüa nhan do

• Nhan do nam 6 nao gift lien he vai tuy theo 136 nhan do My (1)6 h6ng - gai), CO tac dking irc che neuron van &Ong cila My, lam giam tnrcmg hyc co, nhu vay nhan do tham gia dieu hod tnrang hrc c, dieu hod &Ong tac tkr &Ong \Id Ong tac co S thirc.

Mdt du6ng lien he nhan do - tuy ldm tang tnrcmg lkrc co dm todn 130 co the, gay dui cimg mAt nao. 2.2. Chfrc 'tang ctia nhan lath

Cau tao lu.ai la mOt cAu true nam 6 than nao yà gian nao (nao tnmg gian), bao gm nhang naron lien he vai nhau nhu "lu6i", tai day c6 nhiing dam than naron tap tnmg 10 tao ra cac nhan lithi. Cac thong tin cam giac truac khi len vo nao du cho nhanh ben vdo cAu tao luai, tir day cho cac nhanh den cac yang dm vo nao. Tai cAu trac hrai Con cho 13.6 luai - tily chi ph& tüy s6ng.

Cac thong tin cam giac yà giac quan tnrac khi den v6 nao cho nhanh ben vdo cAu tao 1u6i, cAu tao lueri c6 tac dvng hoat hod todn b vo nao lam cho vo nab san.sang hoat-dOng (tac dking tang cueing tniyen len).

Nhom nhan 1u6i 6 cAu nao, qua 13.6 1u6i - tity c6 tac diAng tang cu6ng truyen xu6ng, tdc ding lam tang twang hrc co \TA phan xa

Nhom nhan hrai 6 hanh nao, qua 136 luâi - tüy CO tac dicing che truyen xu6ng, tac Ong giam tnrang lArc cor yà phan xa 2.3. Chfrc Jiang cüa nhan tin dinh

Co quan tin dinh nam 6 tai trong mang thong tin den nhan tin Mr& a hanh nao tham gia dieu hod trucrng lkrc co de gift thang bang cho ca the. Tac ding cUa nhan ti'en dinh là lam tang tnrang lkrc ca. 2.4. Vai tro ciiia co quan tin dinh gift' thing bang

Ong ban khuyen, tñi bAu dvc và tüi nho là ca quan nhan cam thang bang. Tüi bAu dvc, tüi nho co te bao co long gan cac bon dá tai cho bit vi tri khOng

gian cua dAu, gia the chuyen dOng cüa dAu tham gia gifr thang bang. Trong iSng ban khuyen CO t bao co long, nOi dich, khi dAu chuyen &ling 6ng ban

khuyen chuyen dOng theo, dich chuyen dOng ngugc, kich thich cac receptor cho bit gia the goc chuyen dung tham gia gift thang bang. 2.5. CUT 'tang ciia cti nao sinh tin (nao gicra)

Cu nao sinh tu tnrac la trung tam dm phan xa dinh huong \fed anh sang, tirc là quay dAu va huang mat v phia anh sang.

184 TN lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh lj

Cu nao sinh tu sau la trung tam dm phan xe dinh huang vai am thanh, die quay du va hung tai v phia ngu6n am. 3. Chtk nAng cüa nio trung gian 3.1. Chirc nang cita di thi

Di thi la khi chat xam duai v6 nao c6 rat nhieu chirc nang: La tram ding cüa moi cam gide tnrac khi len nao. Trung tam duai v6 dm• cam gide dau. Tham gia bieu hien cam xiic.

3.2. Chtk nang ctia yang &I'M di Viing duai di la mOt \rung thuOc nao trung gian, nam quanh nao that ba, duai

di thi. \Tung nay c6 lien he voi cac \ding chirc nang cüa nao, lien he vai thus/ truck tuyen yen qua he mach cira Popa va Fielding, lien he than kinh vai thus/ sau tuy& yen.

\fang duai di co rat nhieu chirc nang, dO la chirc nang dieu hoa h nOi tit, chirc nang chuyen hod, dieu nhiet, chile 'fang dieu hoa hog dOng he than kinh thuc vet, tham gia hog &Ong Vic cam. 3.3. Chtk nang n§i tiet (sinh 157ni tit) 3.4. Chtrc ding sinh duc (sinh 115, sinh duc) 3.5. Chtk Wang chsing bai niu

Yung duai di bai ti& ra hormon ADH (Antidiuretic Hormone), dugc du frit 6. thus/ sau tuy6n yen, bai tit vao mau khi can thi6t. ADH vao mau co tac dung lam tang tai hap thu nu& ang luan xa va ang g6p, vai n'ong dO cao c6 tac dung co mach lam tang huyet ap vi vey con c6 ten la vasopressin. 3.6. Chtk dang chuyen hoa

Nhom nhan gifra cüa vung duai d6i la trung tam chuyen h6a glucid. Nhan Cu xam la trung tam chuyen hod lipid, trung tam khat. Khi nguai ta pha

huSI trung tam khat a Ong vet, con vet mat cam gide khat. 3.7. Chtk 'fang thtic vOt

Viing sau cüa yang clued di la trung tam cao cap dm he than kinh giao cam, con \rang tusk la trung tam cao cap dm N then kinh ph6 giao cam. 3.8. Chtk dang dieu nhqt

Vimg duoi di tnzac la trung tam ch6ng nong, can \rung duai di sau la trung tam ch6ng lenh. 3.9. Chtirc Wang dinh derng

Nhom nhan bung Oh duac xem la trung tam no, khi nhom nhan nay bi pha huST con vet an nhieu va tang trong luang rat nhanh. 3.10. Chirc 'tang khac

Wing duai di cO lien quan den treng thai thirc ngü, xfic cam, ...

VAI TRO VAN BONG CfJA TIEU NAO Tieu nao nam tren &rang lien he gift v6 nao va My sang. Chirc nang cüa ti'eu

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh lj 185

nao dieu hod tnrang luc ca, tham gia gift thang bang cho cci the, dieu hod dOng tac, dieu hod phan )(a tu the, chinh the. 1. Cfic duiYng lien he ciia tieu nao

TAt cd cac duang cam gide di len vo nao du cho thong tin den tiL nao, cac th6ng tin dm v6 nao cam gide yà van dOng du CO &rang dua den ti6u nao. Tr tiCAu nao CO duang lien N vai nhan do, nhan tin dinh, v6 nao va tieu.nao Mi. ben. 2. Chth 'fang dinh khu

Tieu nao gm: nguyen tieu nao ld phAn phat tri6ri so'm nhat theo bac thang tin hod dm dOng Vat, tieu nao c6, lieu nao mai chi c6 a nhimg dOng vat cao cap. Cac phAn khac nhau c6 chirc nang khac nhau:

_ Nguyen tieu ntio: Cac thOng tin cam gide tir cat yang cci the, cam giac ye vi tri khong cita du dugc dua v nguyen tieu nao, cho phdp nhan bit vi tri khong gian cüa tfmg phAn ca the dac bit la vi tri cüa du trong khong gian, tir do tieu nao dieu hod truang lire ca a gift thang bang cho co. the..

Tieu nao c Cac thong tin cam giac dc b* la cac thong tin ve throng luc ca cua cat phAn cci the den tieu nab c6. Tieu nao c6 c6 tac dung chU yeu là lam giam tnrang lc ca, la trung tam cila phan xa gift thang bang yà phan xa chinh th&

Tieu nao Cac thong tin tir vo nao va cat thong tin cam giac va giac quan den lieu. nao. mai. Tieu nao mai co tat dung chü yeu la tang truong luc ca, dieu hod ph6i hop d6ng tac phirc tap, lam cho cac d6ng tac chinh xdc. 3. Chi phiii van clang ciia tieu nao

Tieu nao chi phi van d6ng cfmg ben. Tac dOng len neuron van dOng cüa tily.

-.• Tac dOng len nao vimg cam giac và yang van dOng. 4. Cfic ri lo#n lam sang khi ton thtrang tieu nao

Khi t6n thuang tieu nao thuang thay r6i loan , thang bang, thehin bang di ldo ddo, dAu lac hi, lay tong mat. Cac ri loan dieu hod 'twang luc cot ld d6ng tac sai tam, sai huong, va run. T6n thucmg tieu nao gay cac r6i loan nira cci the cang ben vai ben t6n thuang.

CHtfC NANG VAN BONG CiTA VO NAO V6 nao van dOng nam tnrac ranh trung tam, chi phi cac van d6ng ca thirc ya

dieu hod phi hop cac dOng tac. 1. Vimg van deng so • cAp (yang 4 theo Brodman)

Chi phi van d0ng CO thirc, chi phi nira nguai d61 ben. Ban d6 chi phi van dOng lOn ngugc. PhAn cci the dr dOng phirc tap vimg dai din lan. 2. Vang filen van Ong (yang 6 theo Brodman)

Chi phi d6ng nh6m ca, hinh chiau ca the gi6ng vfmg 4. Cimg vimg van d6ng sa cdp chi phi nhieu nhOm co..

Vfmg lien van d6ng cfmg vai the nhan nen, di thi NIA \Tang van dOng sa cap chi

186 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai pluiu — Sinh

ph6i phan lan cac cr dOng phirc tap. 3. Vimg v'an d(ing IA sung (vUng 8 theo Brodman)

Ph& hop vai vimg tin van &Ong tao tu the khac nhau cüa cac phan ca the. 4. WY sti viing v4n dOng dac bit

Viing Broca nam tnrac \Tang van &Ong sa cap ph& hop Wing nay gay ra &Ong tac ho hap, dr Ong day thanh am, dr Ong cüa mieng va 1u6i trong inc mai. Nam ben ban call trai voi ngu6i thuan tay phai. T6n thing gay khong noi dugc (yang van dOng dm 16i n6i).

-Wing Wernick la viing nhan thirc dm 16i n6i, tOn thucmg kh6ng hieu 16i noi, kitting noi dirge nam & hi nep cong thuS, thai throng. 5. Cac &drug van d',6ng xuat ph& tir vo nao 5.1. B6 vo ttly (b6 thap)

Tir vo nao di xu6ng den hanh nao 9/10 bat cheo sang ben di din (b6 thap cheo) den tip n6i voi neuron van Ong & sirng tru6c tuy s6ng. 1/10 s6 sai con lai di thang xu6ng tit)/ (b6 thap thang) bat cheo den ben d6i din tip n& v6i neuron van &Ong & sing tnr6c

TOn.thucmg ve nao van dOng gay liet 6 nira ngtr6i ben di din

• SINH LY HE THAN KINH THVC VAT 1-1 than kinh thuc vat c6 chirc Wang: chi phi va dieu hoa hoat dOng cüa cac

tang. Cac tang d6 la da day - rut, du6ng can khi và phi, tim, than,... 1. Dc diem du tao chtic Jiang

than kinh thuc vat bao gm: he than kinh giao cam va he than kinh pho giao cam. Hoat &Ong dm he than kinh thuc vat ten co. s6 cung phan xa

Cung phan xa thuc vat gm 3 naron, naron cam giac di tir tang v trung tam, tir trung tam di den tang gm 2 naron: neuron dilr nit& di -Ur trung tam ra den hach thuc vat dtrac g9i la sai trtrac hach, neuron thir hai di tir hach thuc vatden tang goi sau hach.

Trung tam h giao cam 6 sung ben chat xam tit)/ Li - TL3 va tit)/ ding 2 - 4. He ph6 giao cam trung tam & hanh nao cho cac day ph6 giao cam di theo day than kinh s6

Ix, X. Hach thgc vat dm h giao cam gan trung tam, xa tang; hach thuc vat he pito giao cam gan tang xa trung tam. 2. Tic dung dm h thin kinh thuc Vat ten cac tang

Caquan 14' giao cam . II? 06 giao cam Tim Tang hog dOng Giam hoat Ong Duong clan khi Gian Co

D4 day - ruOt Gian Co £06ng tir' Gian Co

Bang quang Gian Co

Tai lieu on thi tuyen sinh rnon:Giai phelu — Sinh

187

Chit truyen dal than kinh cüa sgi sau hach giao cam la noradrenalin; sgisau hach pho giao cam la acetylcholin. 3. Di&I hoi hog Ong he thAn kinh thtyc vOt

\Tung duai di dugc xem la trung tam cao cap cua N than kinh thgc vat, \Tung truck la trung tam cao cap cau h pho giao cam, viing sau la trung tam dm h giao cam.

Nhieu hoat deng nao anh huang den he than kinh thge vat; khi ô trang thai Vic cam lam thay di nhip tim, nhip the", co gian mach,v.v..

Hormon tuyen giap lam tang hoat deng h giao cam.

CHtfC NANG CAP CAO CfJA HtTHAN KINH Nhang chirc nang cao cap dm he than kinh thuang de cap den qua trinh: nhan

thirc, tu duy, ng6n ngfr, tri nhO, XÜC cam,v.v.. nhimg qua trinh nay din ra cher yeu vo nao. 1. Can true .chtit . nang cüa vo nao

Phan hog dOng chirc nang cua vo nao chU yeu la met lap noTon day tir 2 den 5 mm, phü toan bô v6 nao. Toan be vo nao CO khoang 100 tS7 noTon, chia lam 6 lop. Mgi \rang cUa vo nao du cO lien he mat thiet vai cac call true duai vo, dac biet voi cfoi M61 \Tung cUa vo nao CO lien h hai chieu voi met phan tucmg Ung cüa di thi. Mgi diKmg dAn truyen cam giac tnrac khi den vo nao du di qua di thj. Tren vo nao cO nhitng \Tung chuyen biet: \ding cam gide than the la vUng tip nhan va phan tich th6ng tin cam giac - giac quan (c6n ggi la cac Wing so. cap; Wing cap I), cac \ding van dOng. Ngoai ra, tren vo nao con CO CAC yang lien hop thir cap cap II, cap III va cao hon nita. 2. Nguyen 157 hog Ong ciia nAo

Cac thong tin tir mei twang hay mei tnrang trong ccr the, dugc Wei) nhan bai co. quan tiep nhan cam giac oh he than kinh. He than kinh phan tich, tich hop cac thong tin dO ri dua ra guy& dinh clan den mgt dap img thich•hop a dam bao sir eon tai va Oat tritn dm co the. M6i quan h giira cam gide va van deng lam cho co the la met kh6i:th6ng that va m61 ca the có tinh each rieng nha the, tri nha; ban nang va tri th6ng minh. 3. Phan x# có diu kien (diet' kien hofi)

Duai tac Ong cua kich thich cüa mei twang, trong h than kinh hinh thanh met mOi quan N mai gifra hoan canh cüa mei tnrang va hanh vi cira co. the. DO la sir hinh thanh phan xa ca dieu kien hay dieu kien hoa.

Khac vai cac phan xa khong dieu kien, dieu kien hod (phan xa cO dieu kien) dugc hinh thanh trong d6i sting, mang tinh ca the va khong ben yang, khong phu thuOc vao tac than kich thich va be phan nhan cam. Nha co:5 loai phan xa nay ma cci the thich nghi vai dieu kien song luon thay di. Hien nay nguad ta chia dieu kien hod thanh dieu kien hoa typ I va dieu kien hoa typ II.

188 Tai lieu on thi tuy'sjn sinh mon:Giai ph7du — Sinh lj

3.1. Dieu ki?n hofi typ I (phfin xa kieu Pavlov) Phan )(a c6 dieu kien cila Pavlov da dugc de cap den 6 nhieu tai lieu, phan xa c6

dieu kin: bat den gay ra bai tit ntrac bgt. Nhu \Tay kich thich cita moi truang, d6i tugng dap img lai kich thich. Co the thAy dieu kin hod ducyc hinh thanh trong den seing, nhung di tugng khong kiem soat kich thich, hanh dOng la do kich thich tao ra, dap frng cUa di tugng la thv dOng theo hoan canh chit khong phai la ST d6 caa d6i tugng. 3.2. Dieu kin hofi typ II (phfin xa kieu Skinner)

Thi nghiem dm Skinner, cho mOt con chim b6 cau vao trong mOt hp (hop Skinner). Trong hp c6 mOt cAn gat, nu chim m6 vao cAn gat thi lam ma lay va Co hat tit& rai ra. Luc dAu, chim m6 ngau nhien, dAn dAn chim h9c dugc la phai m6 vao mOt ch8' nhAt dinh thi se c6 thoc va xac dinh dugc ch6 phai m6 vao a ca tit& an.

Trong thi nghiem nay, kich thich duong tinh (dugc thoc rai) la he qua oh hanh vi (m6 &mg dich). Sir khac nhau cor ban a day vai phan xa kieu Pavlov la con chim b6 cau chit dOng, hanh dOng a lam tit& roi. Bâi vay phan xa kieu Skinner cOn duçie g9i la dieu kien hod hanh dOng.

Phan xa kieu Skinner dugc Ung diving nhieu trong nghien dm tam 1S7, tam sinh 1S/, dugc 1)", h9c lam sang.

Co. thecüa dieu kin hoa con dang dtrgc nghien ciru tr mire d'O neuron cho den mire dO phan dr, tir mirc dO b0 phan den mirc dO t6 chirc - chirc nang cüa ca 114 theing. 4. Tri nh&

Tri nha la kha na'ng luu giü va tai hien lai th8ng tin da tip nhan trtrac dO. Ve phucmg din Sinh l h9c, tri nha la du vet con lai dm qua trinh thA'n kinh tren inOt mach naron sau khi kich thich va dap frng xay va c6 kha nang tai hien lai (trong rigid hoc la lap lai hanh dOng tnr6c do da c6) trong nhang dieu kin nhAt dinh.

Phan loai tri nha, c6 nhieu each phan loai nhu: tri n1-16 duang tinh va am tinh... Cach hay dugc dung nhAt la phan loai tri nhà theo thai gian fon tai tri nha, bao gm: thanh tri nha tire thati, vi dtj nha mOt s6 din thoai trong vai phitt; tri nha ngan han, loai nay ltru gift nha dtrac vai phut den hang tuAn sau do mAt di hoc tra thanh tri nha dai hp; tri nha dai han, loai nay km gift nh6 c6 khi densulot dai. Gicra cac loai tri nha CO sir chuyen hod Ian nhau. Chinh vi vay tri nha la co sOn cüa tri thirc, kinh nghiem.

Den nay co citecüa tri nha con chua dugc bit ra. Co tac gia cho rang do la mach neuron dOi lai (tri nha tic tiled); c6 tac gia cho rang do nhitng Wen d6i l — hod On \ding synap (tri nha ngan han); c6 tac gia cho la do bin d6i cAu tritc synap (tri nha dai hart). M9i phAn dm he thAn kinh du c6 tham gia vao qua trinh nha, nhtmg dc bit la cac cau tr.& sau: hi hai ma, thuST thai duang (hi Wernicke, hanh than): luu gift cac thong tin mai. Di thi: Km giir cac thong tin cit.

CHUYEN HOA CtJA NAO Chire 'tang cUa noron la phat va dan truyen din the hog dOng, sir phat sinh din

the boat dOng la do dong mOn cac kenh ion, de lap lai n'ong d'O ion gift trong va ngoai

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph au — Sinh l3 189

naron la nha vao hoat dOng cüa cac born ion, do vay nang luang tieu hao la rat lan. 1.. ChuyeAn hoi ciia neuron va chuyen hoi ciia nao

Trong dieu kin nghi ngai, chuyen hoa cüa nao chiem khoang 15% chuyen hod toan than mac dü nao chi nang bang 2% trong luang ca the. Nhu vay, chuyen hoa cüa tido rigay ca luc nghi ngai ding han chuyen hod chung cüa ca the tai 7,5 lam

Chuyen hod dm nao xay ra chü yeti a cat neuron, nang luong chuyen hod chi' yeu dugc neuron dung vao viec barn natri va canxi ra ngoai t bao va born kali va do vao ben trong. Cix nZi lan neuron truyen di m6t din the hog d6ng thi c6 sr van chuyen cac ion qua mang va lai dôi hoi phai co na'ng lugng d tai lap n6ng d6 ion ve mirc binh thuemg. Khi nao hoat dOng rat mph thi chuyen hoa dm neuron c6 the tang len nhieu ran. 2. Nhu cau oxy cüa IA()

Nhieu mo dia ca the c6 the chili dung tinh trang thieu oxy trong nhieu phut, tham chi tai nira gia, trong khoang tiled gian Ay, m6 lay nang luang tir cac qua trinh chuyen hod yem khi (phan giai khong hoan toan mOt luang lan glucose va glycogen, khong can ket hop vai oxy). M6 nao 'thong c6 kha nang du tit oxy, lai khong c6 kha nang.chuyen hod him khi. DO la do mix chuyen hod rat cao cüa cat neuron, dOi hOi cung cap rat nhieu nang luang. Mt VT do nira la ltrang glycogen va luang oxy du fru trong m6 nao rat it, vi vay hoat tinh dm neuron phi thu6c hoan toan vao sir cung cap oxy tit mdu vao Mc do. Do vay, chi can mau khong len nao hay thieu oxy trong mdu tit 5 den 10 giay cling CO the gay bat tinh. 3. Vai tro ctia glucose ell vori cung cAp 'tang hrtyng cho nao

Trong dieu kin binh thuang, hall het nang luang can cho hoat d6ng cilaneuron la tit glucose trong man cung cap. Gi6ng nhu doi vai oxy, glucose dung do mau mang tai va rat it dirge chuyen thanh glycogen a du trita nao.

Su van chuyen glucose qua mang d vao trong neuron kh6ng phi thuOc vao insulin. O benh nhan bi dai thdo duang nang, luang insulin hau nhu bang khong thi glucose van vao dugc neuron mOt each d dang nen hog d6ng tam than dm benh nhan van khong bi r6i loan. Trong tntang hop glucose huyet bi ha thap; ngay ca & nhung benh- nhan mAc dai thdo duang bi tiem qua lieu insulin khien glucose huyet bi giam xu6ng rat thap thi insulin lam cho glucose ducic chuyen nhanh vao cad loai te bao khat khong phai la neuron. Luc nay, luang glucose cung cap .cho neuron khong du dAn den r6i loan hoat Ong tri óc, r6i loan tam than - tam VT va c6 khi gay hon

190.. Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph au — Sinh

CHU'ONG 17 SINH LY NO PEET

MAJC TIEU Trinh bay Ayr tac clung va diu hOa bai tMt cac hormon,

Tuyen nOi tiat ld cac tuyen khong CO iSng bai fiat, cac chit do tuyen san xuat ra dugc bai tit vao mau den cac m6 gay ra tac dung tai dO. Cac chat dugc tuyen nOi tit bdi tit ra g9i là hormon. Hormon la nhcmg chat He h9c do mOt nhOm t bao hoc tuyen nOi tiat tit ra, dugc van chuyan theo mau tài nhang noi ma n6 tac dung. Noi chiu tac dung cüa hormon dugc goi ld m6 dich hay cc/ quan dich.

Ha thOng nOi tiat chit yeu diau hoa cac chuyan hoa dm cor the', sr phat trien ca the', tac dung cham nhung Ice° dal, ding vai ha than kinh ddm bao sr hang tinh cUa nOi moi.

thOng nOi tit bao gth nhiau tuyen nOi fiat, m8i tuyen ca chirc nang rieng, trong car the' cac tuyen hog Ong ph& hgp nhau, duâi sir chi huy cüa vimg duoi dOi (hypothalamus).

Diu hem bdi tit hormon: nang dO hormon trong mau dugc diau hoa bang car che diau hOa ngugc, chit yeti la diau hea ngugc am tinh. Diu hoa ngugc là mi khi nang dO hormon tuyen dich thay di CO tac dung ngugc tra lai tuyen chi huy lam thay di nang dO hormon tuyen dich. Diu hod ngugc am tinh la m8i khi namg dO hormon tuyen dich thay di CO tac dung ngugc tra lai \rang duoi di va tuyen yen lam cho nang dO hormon trong mau tra v binh thuong.

SINH IA? ViJNG DUI% DOI 1. Nhic lui giai phAu viing (WM di

VUng duai di la mOt eau true than kinh thuOc nao trung gian, nam quanh nao that III. VUng duai di c6 lien ha than kinh vori cac \ding cüa nao va vai thuy truck tuyen yen qua he mach cira Popa va Fielding. VUng duoi di bai tit ra cac hormon den thity tuft tuyen yen qua ha mach cira Popa yd. Fielding da diau h6a bai tit cac hormon thily truck tuyen yen. Ngodi ra viing duai di c6n bài tit ra hai hormon: oxytocin, ADH (vasopressin) du till a thity sau tuyen yen, dugc bai tit vao mau theo nhu cau cüa co. the. 2. Tfic dung dm cfic hormon yang duti di Cac hormon cüa \rang duai di và tac dung STT Ten hormon , , ' . Tfic.dung len tuyen yen

1 GHRH (Growth Hormone Releasing Kich thich bai tiet GH 2 GHIH (Growth Hormone Inhibiting Hormon) l'ic cher' bai tit GH

Ted lieu on thi tuyen sinh mon:Giai pluiu — Sinh lj 191

3 TRH (Thyrotropin Releasing Hormone) Kich thich bai tie't TSH 4 CRH (Corticotropin Releasing Hormone) Kich thich bai tit ACTH 5 GnRH (Gonadotropin Releasing Hormone) Kich thich bai tit FSH va LH 6 . PIH (Prolactin Inhibiting Hormone) tic the bai tiet prolactin

3. Di'&1 hem bai titt Cac hormon \rang dm% di dugc dieu hoa theo ca cite dieu hod ngugc

(feedback) da dugc m6 tã a bai ma (tau, chit yeti la theo dieu hoa ngtrgc dm tinh.Si khi ding d6 hormon tuyen yen tang c6 tac Ong irc the sir bai tit hormon Wang frng dm \Tang &raj di va nguvc lai (feed back vOng ngan). Dieu hoa ngtrgc duang firth xuat hi8n trong m6t vai tnrang hap due bit nhung khong keo dai.

SINH LY TUYEN YEN Tuyen yen gem c6 hai thity, thity tnrac lien h8 mdt thiet vâi \rang duai d6i bang

h8 mach cira Popa va Fielding, thity sau li8n 118 vai viing duai di bang &rang than kinh. Cac hormon tuyen yen gem c6: 1. GH (Growth Hormone) - hormon fang truirng 1.1. Tfic dung

Lam Oat trien co. the bang tang s6 luvng va kich thtrac t bao, phat trien six lien hap 6 du xucrng dai lam cho ca the 16n len. Lam tang t6ng hap protein deng thai giam thoai hoa protein.

Lam tang &rang huyet do ire ch vdn chuyen glucose vao te bao. Tang thoai h6a lipid cho 'fang luang.

1.2. Diu him bai tit Neng dO GH la do GHRH ya GHIH cUa viing cluai di, n6ng dO glucose matt

giam lam tang bai tit, stress lam tang bai tiet. 1.3. Ittli loan bai tit

Thieu GH tnrac tu6i tnrang thanh gay ra lün tuy6n yen. Thira GH truac tu6i tnrang thanh gay b'enh kh6ng 16. Thira GH sau tu6i twang thanh gay b8nh to dau ngon 2. TSH (Thyroid stimulating Hormone) - hormon kich thich tuyen gifip 2.1. Tfic dung

Tac dijng 18n tuyen giap lam tang s6 lung va kich thuac t6 bao nang tuyen giap, lam tuyen giap to ra. Tang mao mach tuyen giap. Tang tiing hop va giai phong hormon tuyen giap vao mau. 2.2. Diu him bai tit

• TRH dia \ding duai di kich thich bai tit TSH. Hormon T3, T4 dm tuyen giap dieu hoa bai tit TSH theo ca cite' dieu hOa ngugc. 3. ACTH (Adreno Cortico stimulating Hormone) - hormon kich thich tuyen vo thulyng thin 3.1. Tfic dung

192. Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh if)

Tac dicing len tuyen vo thugng than lam tang sinh lap 1)6 va lop luai lam tuyen nâ to, tang t6ng hop va bai tit& hormon tuyen vo thugng than (di din cortisol). Tang qua trinh hoc tap va tri nha. Kich thich to sac t6 (melanin) va phan tan sac t6 lam cho da c6 mau. 3.2. Dieu Ilea bai tit

CRH cua yang duai di lam tang bai tit ACTH, cortisol tuyen vo thugng than dieu haa theo cor the dieu h6a ngugc. ACTH con dggc dieu haa theo nhip ngay dem, tang len vao Mc sang sam, thap nhat vao dem. 4. FSH (Follicle stimulating Hormone) - hormon kich thich nang trumg phat trien 4.1. Tac dung

Tren nam, kich thich 6ng sinh tinh phat trien, kich thich te bao Sectoli phat trien.Tren nfl, kich thich nang trimg phat tri6n. 4.2. Dieu hea bai tit

GnRH cüa \rang &PM di lam tang bai tit, inbihin bai tit tfl t6 bao Sectoli va hoang the bai tit ire ch bai tiet FSH. 5. LH (Luteinising Hormone) 5.1. Tic dung

Tren nam, kich thich te bao Leydig phat trien va bai tit testosteron. Tren nit, ph6i hop vai FSH lam nang trang phat trien den chin, phong noan,

kich thich hinh thanh hoang the. LH lam nang trUng va hoang the bai tiet estrogen va progesteron. 5.2. Dieu hea bai tit

GnRH cüa \ding duai di lam tang bai tit LH. Testosteron di vâi nam, estrogen va progesteron d6i vai nil dieu hea bai tit LH theo cc( cha dieu haa ngugc. 6. Prolactin- hormon kich thich bai tit sfra 6.1. Tac dung

Kich thich tuyen vu bai tit sfla, sau khi tuyen vu dã chiu tac Ong cua estrogen va progesteron. 6.2. Dieu him bai tit

PIH cüa \rang duai di irc che bai tiet prolactin, kich thich num vU lam tang tit prolactin. 7. ADH (Anti Diuretic Hormone)- hormon chting bai niu

La hormon cUa viing duai di, dir tilt a thily sau tuyen yen. 7.1. Tic dung

Tang tai hap thu nu& a 6ng lugn xa va 6ng gap, a n'ong dO cao CO tac (twig co mach tang huyet ap dOng mach, vi vay cOn c6 ten la vasopressin. 7.2. Dieu hoa bai tit

Ap sat tham thau mau tang lam tang bai tiet ADH va ngugc 10, the tich mau giam lam tang bai tit ADH. 7.3. ROi loin bai tit

Tai lieu on thi tuyn sinh mon:Giai phau — Sinh l5 193

T6n thucmg vimg duai di hoc thity sau tuyen yen lam giam nong dO ADH gay benh dai nhat. Benh dai nhat the hien bang lugng nuac tieu nhieu, trong nuac lieu cac chat din giai thap hcm nhieu so vai binh thuang. 8. Oxytocin

La hormon dugc bai tiet a \ding duai di va du tr(t a thity sau tuyen yen 8.1. Tic dung

Lam co ca tir cung khi mang thai va vao nhang thang cu6i cüa thai IcS7 c6 thai, dc bit khi chuyen da. Tac dung len tuyen vu oxytocin gay bai xuat sea. 8.2. Dieu boa bai tit

_ Kich thich num vu lam bai tiet oxytocin, kich thich giao cam, tam VT thoai mai lam tang tie't oxytocin.

SINH LI'L7 TUYEN GIAP Tuyen giap nam truac sun giap, co hai thity trai va phai, bai tit ra cac -hormon

thamgia dieu hOa sr phat trien ca the va chuyen Ma. Cac hormon tuyen giap gm c6: thyroxin (T4), triiodothyronin (T3) bai tit tir nang tuyen; ngoai ra con bai tit ra calcitonin. 1. Hormon T3, T4

NguYen lifrho hormon T3, T4 Hai nguyen lieu chinh clang t6ng hop hormon giap tang la acid amin va iod c6

ngu'on g6c tir thien nhien vao ci the bang con &rang tieu hoa, qua mau dua tuyen giap t6ng hop hormon.

1.2. Tic dung ciia hormon T3, T4 Tac dung len sr phat trien ca the: c6t hOa sun thanh xucmg, phi hop vai GH

lam pita trien ca the. Trong thai kS7bao thai c6 tac dung lam phat trgn v cAu truc va chirc nang cUa nao. Sau khi sinh hormon tuyen giap cAn cho sir pilaf trien va hoat dOng binh thuang cUa nao. Tre nhugc nang tuyen giap thi cham phat trien gay ra lUn va dan dOn...tru nang giap tre em lam phat tri6'n sam nhtmg kh6ng gay ra kh6ng 16.

Tac dung len chuyen h6a: tang thodi hOa glucose a te bao, tang phan giai glycogen thanh glucose. Tang thodi He lipid, giam cholesterol trong mau.

Tang thoai h6a protein va tang t6ng hop protein, trong tiled IcS7 phat trien ding hop lan han thodi h6a. Lam tang nhu cau vitamin. Liu nang tuyen giap lam giam trong lugng va c6 cam giac n6ng.

Tac dung len tim mach, lam tang tan s6 tim, lam gian mach mau 0 cac m6, dc bit & da.

Tac dung len he than kinh ca: tang tinh hung phan dm than kinh - ca. nue day su pilaf trien dm nab v kich thuac va v chirc nang, can cho sir hoat d6ng binh thuang cUa nao. Khi uxu nang do lam tang thodi hoa protein co gay ra yeti ca.

Len ca quan sinh duc: hormon tuyen giap can cho su phat trien va hoat dOng

194 • Tai lieu on thi tuy'en sinh mon:Giai phju — Sinh lj

binh thu6ng ciia ci quan sinh dttc. Nhugc nang giap gay mAt tinh chic a nam, gay bang kinh va da kinh tru nang giap gay bAt ltrc & nam, gay thieu kinh hoc vo kinh 6 nir. 1.3. Dieu hoa bai tit

Do TSH cüa tuyen yen lam tang bai tiet. Hormon T3,T4 tang khi bi stress, bi lanh. Wong dO iod vo cor trong mau cao irc che bai tit T3,T4; n6ng dO iod him cor trong mau cao irc che t6ng hop hormon giap. 2. Calcitonin 2.1. Nguen gOc

Calcitonin &roc bai tit tir te' bao canh nang (te bao C) cUa tuyen giap bai tit. 2.2. Tfic dung

Lam giam calci huyet tucmg do Lam giam s luong va giam hog dOng cüa cac t bao hug/ xtrang, gay Fang dong

calci & xtrong. Mc citing nay quan tong 6 tre em. Calcitonin CO vai tr6 quan tivng di v6i sr chuyen hod calci va tao xucmg a tre nho. 2.3. Dieu hoh bai tit

N6ng dO ion calci trong huyet tuang tang lam tang bai tiet calcitonin va ngugc 14i 2.4. Cfic rei loan thuirng gp cüa tuyen giap

Buou ct) don than (binh giap): co the thieu iod, tuy'en giap phi dai nhtmg chirc nang birth thuemg hoc horn giam. Cu nang tuyin giap (benh Graves - Basedow):tuytn giap bai tit qua nhieu hormon thuemg khong phai do TSH tang ma do mOt globulin trong mau kich thich trtrc tip len tuyengiap. Berth nhan co buau c6, mat 16i va sang, nhip tim nhanh, tay run, silt can, thin kinh (16 kich thich, chuyen hoa co sâ tang, n6ng dO T3,T4 trong mau tang, dO tap trung iod cao.

Nhuqc Wing giap: nu nhtroc nang bAm sinh hay bi tr lüc cOn nho thi gay lim do tuyen giap (lim khong can d6i, dAn dOn); nett phat hien va dieu tri ngay sau khi de vai tan thi tre có the phat trien binh thu6ng; cang a muOn thi kha nang phat trien binh thu6ng cang khO, nhAt la ve mat tri tue. Nhugc nang tuyen giap a tu6i truemg thanh gay benh phU niem. Cac trieu chirng hoan toan nguoc v6i the trieu chimg cüa cuemg giap.

SINH LI"( TUYEN CAN GIAP 1. Nhic Ii gifii,phau

CO 4 tuyen can giap nam ngay sau cac ctrc cUa tuyen giap. Cac tuyen nay rat nho nen a bi cat nhAm khi cat bo tuyen giap. Tuyen can giap có tinh sinh mpg. Neu mAt tAt ca 4 tuyen can giap thi se bi chet nu khong duvc dieu tri. Te bao chinh cüa tuyen can giap la te bao san xat ra hormon la Parathormon.

Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai ph au — Sinh lj 195

2. Parahormon 2.1. Tic dung

Lam tang calci huyet. Parathormon kich thich qua trinh huS, xuang, giai phong calci-vao mdu lam tang calci mdu. 2.2. Dieu hoa bai tit

Ming dO calci trong mau giam nhe thi da lam cho parathormon dugc bai tit tang len va ngugc lai. 2.3. Mt se reyoun bout ding tuyen cin giap

Duy tri nong dO ion calci binh thuang trong man la dieu kin can thiet d cho he than.kinh - ca hoat dOng binh thueng. Khi n6ng dO ion calci huyat giam thi ngtfang kich thich cüa he than kinh - co giam, clan den a bi kich thich.

Nhuvc Wing: a the nhe c6 du hieu co mOt s6 ca mOt each tkr Oat hay khi bi kich thich nhe (du hieu ban tay nguai d'a de, co co. mat); 6 the nang xat hien cdc con co cimg kieu tetanie; benh than c6 the bi tir vong do co that ca thanh quan gay tac tha. Trong mdu calci giam, phosphat tang.

Uu nang: thuong do kh6i u tuyen can giap; he xuang bi phd huS, math, clan den bi gay, gay tkr phat, lang dong söi a nhieu nai, dc bit la & than. Calci huyet rat

cao.

• SINH LI"( TUYEN THONG THAN Tuyen thugng than gm hai phan co nguiin g6c phoi thai hoc khac nhau. Phan

COtüy ding ngu6n g6c vai he than kinh va •dugc coi nhu hach giao cam; can phan vo la tuyen nOi ti6t CO tinh sinh mang. 1. Tuyen vô thircrng thin

• V6 thugng than gm CO 3 lap, tir ngoai vao trong la cac lap cau, 16p 1)6 va lop luai. Lap cAu bai tit cac hormon chuyen hod mu6i nuac (mineralocorticoid), lap b6 va lap luai bai tit cac hormon chuyen hod &rang (glucocorticoid) va cdc hormon sinh dvc (androgen). 1.1. Nhom glucocorticoid: dai din la cortisol. 1.1.1. Tic dung

Tdc dung len chuydn hod glucid: tang tao duong mai a gan, lam giam tieu thp glucose a moi t bao trong ca the. Kt qua la cortisol lam tang dung huyet, c6 the dan den dai thao duang.

Tdc dung ten chuydn hod protein: lam tang thodi hod protein, lam giam t6ng hop protein

Tdc dung len chuydn hod lipid: lam tang thodi hod lipid a cdc mo m'a, tang oxy hod acid beo Ar do 6 cac th bao d tao nang lucmg.

Chong stress: khi bi stress (do char' thuong, nhi8m khan cap, ruing hoc lath qud, xiic cam qud mire) thi lugng ACTH tang, lam luong cortisol dugc - bai tit tang len nhanh ch6ng, nha do ca the huy dOng dirgc nhieu nang luong, tang cuang krong

196 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh

dich vao mach mau d chOng lai tinh tang stress. Taz dvng nay diacortisol c6 tinh sinh mpg.

Chong viem: cortisol Co tac dvng ire ch phan üng viem do no lam cho mang lysosom ben virng, khong giai phong dugc ceic chat gay viem; lam giam sir tao thanh prostaglandin va leukotrien la hai chat gay ra cac phan irtig viem math. Tac dicing nay dugc fing dvng nhieu trong lam sang.

ChOng dj l'rng: cortisol irc che giai phong histamin la chat gay ra cac phan frng trong di irng nhu gian mach, tang tinh tham mao mach, c6 tac dvng chOng di img. Tac dung len mem va he thong milli dich: lam 0am bach cu Ai toan va bach cu lympho; giam kich thuac cac mo lympho; giam san xuat lympho T; lam tang sinh hOng cu. ,

Ngoai ra, cortisol con lam tang bai tit acid a da day, ire the quA trinh tao xuong. 1.1.2. Dieu hea bai Het

Su bai tit cortisol cüa tuyen thugng than phi,' thuOc vao lugng ACTH cilia tuyen yen va ding theo nhip ngay dem.

Sr bai tit cortisol tang len rat math trong stress. 1.2. Nhom mineralocorticoid: dal din la aldosteron 1.2.1. Tic dung

Lam tang tai hap thu ion natri va tang bai xuat ion kali a 6ng then, dan den gift natri ice° theo gift nu& do vey dam bao dugc lugng dich ngoai bao. 1.2.2. Dieu hoi bil tiet Cac yeti t6 chinh dieu hoa bai tit aldosteron la: nOng dO ion kali trong mau tang lam tang bai tiet aldosteron. He thOng Renin - Angiotensin tang hoat dOng lam tang bai tit aldosteron. NOng dO ion natri trong dich ngoai bao tang lam giam bai tit aldosteron. 1.3. Rei loan hot ding vo thuvng thin

Nhuvc nang vó thuvng than (benh Addison): thieu cac glucocorticoid va mineralocorticoid dan den nOng dO natri trong mau giam, nOng dO ion kali tang, giam the tich dich ngoai bao, luu lugng tim giam clan den tCr vong nu khong dugc dieu tri sam bang aldosteron, bU nuac va can bang din giai; giam glucose huyet, chuyen hod giam; kha nang chOng stress, ellen-1g viem giam. Benh nhan c6 the bi rOi loan sac t6 da do ACTH tang, kich thich san xuat va phan tan melanin a te bao da va niem mac.

Cu Wing vó thugng than (hai chimg Cushing): do u vo thugng then, u te bao bai tiet ACTH dm tuyen yen. Benh nhan Co huyet áp cao, glucose mail cao (c6 the dai thao dung); roi loan phan btim (ix king 6., bung, nguc), met bi phü, da c6 nhftng ve't flirt ran.

Hai chieng tang aldosteron Wen phat: do u t6 bao benh than bi giam kali huyet, tang natri huyat, tang the tich ngoai bao, tang huyet áp. 2. Hormon ctia tuyen tity thtroyng thin

Cac hormon cUa tuy thugng then dugc g9i la cac catecholamin: adrenalin va

Rd lieu on thi tuyen sinh azon:Giai philu — Sinh l 197

noradrenalin. 2.1. Tic dung cila adrenalin

Tac dung len tim: lam tim - dap nhanh, dap manh. Mc dung len mgch mau: lam co mach &raj da; gian mach trung tam. (mach

yank' mach nao, mach co van, mach than); lam tang huy'et ap ti da. Lam gian co tran ruOt non, pile quan, bang quang; lam gian co. d'ong tir va co tir

cung. LAM tang chuyen hod, tang tieu thu oxy, tang sinh nhiet. Lam tang phan giai glycogen a gan, giai ph6ng glucose vao

- 2.2. 'Tic dung ctia noradrenalin Noradrenalin co tac dung tucmg tu nhu adrenalin nhung tdc dung lam co mach

cüa noradrenalin math hon. Noradrenalin lam co ca math ngoai vi va mach tiling tam nen lam tang ca huyet ap ti da va huyet ap tOi thieu. 2.3. Dieu hoi bai tit hormon tüy thircrng than

Trong tinh trang binh thuang, cdc catecholamin &roc bai tit it. Trong tinh trang stress, giam duang huyet, giam huyet ap hoc kich thich

than kinh giao cam thi tUy thuong than tang cuang bai tit cdc catecholamin. • 2.4. ItOi loon hoot Ong ttly thtrumg than •

U cdc t bao ua crom cUa lily thuong than lam tang san xuAt va bai tiet cdc catecholamin va gay tang huyet ap, an den suy tim, c6 the gay tir vong.

SINH 1,)"( TUYEN Tin( NOI TIET Ngoai chirc nang tieu hod, tuyen tuy can c6 chirc nang nOi tit. Cdc t baocila

tieu -dao Langerhans san xudt ra cdc hormon cüa tuy. Cdc te bao beta dm tieudao Langerhans san xuAt ra insulin; te bao alpha san xudt ra glucagon. 1. Insulin

Insulin do te bao beta cila tuy san xudt. Insulin dtroc bai tiet va duqc van chuyen trong mdu duai dang tkr do den mo gay ra tdc dung. 1.1. Tac dung

• Tac dung len chuyen hoti glucid: lam tang van chuyen glucose vao trong te bao va tang thodi hod glucose a te bao co, tang tOng hop glycogen. Ket qua la insulin lam ha glucose huyet. Day la hormon duy nhAt CO tdc dung lam giam &rang huyet nen duqc irng dung trong dieu trj dái thdo &rang typ I. .

Tac dung len chuyen hoa lipid: tang ding hop acid beo va van chuyen acid beo tai cdc mo m'O..

Tac dung len chuyen hog protein: lam tang ttmg hop protein, ire chesi,r thodi hod protein. 1.2. Dieu hoa bai tit

Dieu hoa bang co che the dich: nng ctO glucose trong mdu tang lam tang bai tit insulin de dua &rang huyet v mirc binh thuang.

198 Tai lieu on thi tuyen sinh mon:Giai phau — Sinh lj

Dieu hoa bang co. che' than kinh: kich thich thin kinh giao cam và pho giao cam lam tang bai tit insulin. 1.3. ROI( loan hal tit

Tang tit gay ra ha throng huyet, giam tiet gay ra tang throng huyet clan de'n dái dia.° &rang. 2. Glucagon

Glucagon do te bao alpha cila tuy san xuat. 2.1. Tic dung

Tac dvng len chuyen hod glucid: lam tang phan gidi glycogen ó gan, tang tao &rang mai a gan, ke't qua ld lam tang throng huyet.

Cdc tdc dung khdc (khi nOng dO glucagon trong mdu cao): tang phan giai lipid a mo cllr tit; irc che tOng hop triglycerid a gan, irc ch6 van chuyen acid beo tir mdu vao gan; lam tang bail ti& acid a dich vi. 2.2. Dieu hoa bai tit

Yong dO glucose huyet giam kich thich bai tit nhieu glucagon. NOng dO glucose huy& tang irc ch'e bai tit glucagon.

Van &Ong, luy'en tap Ong kich thich bai tit nhi&I glucagon.

Tai lieu on thi tuyen sinh tnon:Giai ph — Sinh if; 199

TAI LIEU THAM KHAO 1. Giai phau h9c — 1 & 2 , Dti h9c Y Dugc Tp.HCM 2. Giai phau — Sinh V/, Dai h9c Y Dugc Tp.HCM 3. Giai phau h9c h tho'ng, GS. Le Van Cuing.

200 TN lieu on thi tuyen sinh mon:Geri Sinh lj