Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης

Σουρεαλισμός και Φωτογραφία

Θανάσης Ράπτης

Μάρτιος 2014

Ο Σουρεαλισμός ως κίνημα...

...ξεκίνησε στις αρχές του 1910 σαν ένα λογοτεχνικό κίνημα.

Πειραματιζόταν με ένα νέο είδος έκφρασης

Αυτόματη γραφή ή αυτοματισμός

Σκοπός: να απελευθερώσει την κρυμμένη φαντασία του υποσυνειδήτου.

Νταντά και Σουρεαλισμός

●Μετατροπή

της εξέγερσης του Νταντά εναντίον της αστικής τάξης

●σε επανάσταση

για την απελευθέρωση του ατόμου και της κοινωνίας

Απολλιναίρ

(1917)'Σουρεαλισμός' υπότιτλος “Οι Μαστοί του Τειρεσία”

' Όταν λόγου χάρη ο άνθρωπος θέλησε να μιμηθεί το βάδισμα δεν

εφηύρε τα μηχανικά πόδια αλλά τον τροχό.'

Έκφραση όχι νατουραλιστικά, αλλά δυναμικά,

με τρόπο αναλογικό και δημιουργική φαντασία

Η επίσημη εμφάνισή του έγινε...

...στο Παρίσι το 1924

Έκδοση του Μανιφέστου του Σουρεαλισμού 

από τον κριτικό και ποιητή Andre Breton (1896-1966). 

O Σουρεαλισμός έγινε ένα διεθνές διανοητικό και πολιτικό κίνημα

Σουρεαλισμός είναι...

"Ψυχικός αυτοματισμός στην καθαρή του κατάσταση, με τον οποίον

κάποιος εκφράζει την πραγματική λειτουργία της σκέψης- λεκτικά,

γραπτά ή με οποιονδήποτε άλλον τρόπο. Καθοδηγούμενος από τη σκέψη,

χωρίς κανέναν έλεγχο από τη λογική και κάθε αισθητικό ή ηθικό

προβληματισμό.''

Σουρεαλισμός και Ψυχανάλυση

Ο Andre Breton , εκπαιδευμένος ψυχίατρος

μαζί με τους Γάλλους ποιητές

Louis Aragon (1897–1982)

Paul Éluard (1895–1952)

Philippe Soupault (1897–1990),

επηρεάσθηκαν από

τις ψυχολογικές θεωρίες και τις μελέτες για το όνειρο

του Sigmund Freud (1856–1939)

τις πολιτικές ιδέες του Karl Marx (1818–1883) .

Σουρεαλισμός και πολιτική δράση

"Να αλλάξουμε τη ζωή" (Ρεμπώ)

"Να αλλάξουμε τον κόσμο" (Καρλ Μαρξ)

Αρχικά αναρχική απόχρωση

Αργότερα προσανατολίστηκε στα κόμματα της άκρας αριστεράς

Τέλη του 1929 επίσημα στο γαλλικό κομμουνιστικό κόμμα

Έκδοση του περιοδικού

"Ο Σουρεαλισμός στην υπηρεσία της Επανάστασης"

Max Ernst, 'The Virgin punishing Jesus' (1926)

μπροστά σε τρεις μάρτυρες: André Breton, Paul Eluard και Max Ernst

Η τέχνη της ονειροπόλησης

Φροϋδικές μέθοδοι του ελεύθερου συνειρμού

Ποίηση και πρόζα αντλούνται από τον ιδιωτικό κόσμο του μυαλού

οριοθετημένο από την λογική και τους κοινωνικούς περιορισμούς

για την παραγωγή μια τέχνης ονειροπόλησης.

Οι ρίζες του Σουρεαλισμού

Το πνευματικό και παράλογο δόγμα του Σουρεαλισμού

βρίσκει τους προγόνους του

στην έξυπνη και παιχνιδιάρικη απόρριψη της παράδοσης

από τους Ντανταϊστές,

μια δεκαετία νωρίτερα.

Οι Σουρρεαλιστές 'αγκαλιάζουν' την οπτική τέχνη...

...παρά το γεγονός ότι θεωρούσαν ότι οι επίπονες διαδικασίες

της ζωγραφικής, του σχεδίου και της γλυπτικής

ήταν αντίθετες

με τον αυθορμητισμό της ασυγκράτητης έκφρασης.

Méret Oppenheim

Méret Oppenheim

Ο Μπρετόν και οι ακόλουθοί του...

... εκτιμούσαν ιδιαίτερα καλλιτέχνες όπως

Giorgio de Chirico (1888–1978)

 Pablo Picasso (1881–1973) 

Francis Picabia(1879–1953)

 Marcel Duchamp (1887–1968)

εξαιτίας της αναλυτικής, προβοκατόρικης και ερωτικής τέχνης τους

De Chirico, 'Ανησυχητικές μούσες 1918'

Marcel Duchamp

… Προάγγελος του κινήματος το έργο του 

 'Νύφη ξεγυμνώνεται από τους εργένηδές της'  

ή αλλιώς 'Το μεγάλο γυαλί'

Το γνήσιο έργο του 1915-1923 εκτίθεται μονίμως σε θρυμματισμένη

μορφή στο Μουσείο Τέχνης Φιλαδέλφειας

Pablo Picasso 'Girl Before a Mirror' (1932)

Francis Picabia 'Open Mask', (1931)

La Révolution Surréaliste

1925: Ο Μπρετόν τεκμηρίωσε την υποστήριξή του για την οπτική

έκφραση,

αναπαράγοντας έργα καλλιτεχνών, όπως του Πικάσσο,

στην εφημερίδα La Révolution Surréaliste και

οργανώνοντας εκθέσεις με ζωγραφική και σχέδιο.

Οι οπτικοί καλλιτέχνες...

… που πρώτοι δούλεψαν με τις τεχνικές του Σουρεαλισμού και της

ονειροπόλησης ήταν

ο Γερμανός Max Ernst (1891–1976)

ο Γάλλος André Masson (1896–1987)

ο Ισπανός Joan Miró (1893–1983)

ο Αμερικανός Man Ray (1890–1976)

Man Ray

Η ζωγραφική του Masson

1924 Eλεύθερος συνειρμός στη ζωγραφική του του Masson 

καμπύλες

συνεχείς γραμμές

αναδύονται παράξενες και συμβολικές φιγούρες

Μπρετόν: H ζωγραφική του Masson παρόμοια με τον αυτοματισμό του

στην ποίηση. 

Miro

Η Πατάτα (1928):

Παρόμοιες οργανικές φόρμες και περιστρεφόμενες γραμμές

Σκοπός:

Η δημιουργία ενός ονειροπολικού κόσμου φανταστικών φιγούρων.

Γύρω στα 1937, ο Ernst...

… ένας πρώην Ντανταϊστής,

πειραματίζεται με δύο απρόβλεπτες τεχνικές

Decalcomania

(ασκείται πίεση σε φύλλο χαρτί πάνω σε μια ζωγραφισμένη επιφάνεια,

στη συνέχεια αφαιρείται το χαρτί)

Από την άλλη ...

… το grattage 

(χρωστική ουσία απλώνεται σε καμβά, που είναι τοποθετημένος σε

τραχιά επιφάνεια)

 The Barbarians (1937)

René Magritte

Το 1927, ο Βέλγος καλλιτέχνης   René Magritte (1898–1967)

μεταφέρθηκε από τις Βρυξέλλες στο Παρίσι

και εξελίχθηκε σε ηγετική φιγούρα

του οπτικού Σουρεαλιστικού κινήματος.

Dali

Το 1929 ο Dali μεταφέρθηκε από την Ισπανία στο Παρίσι

Διεύρυνε το ονειροπολικό στοιχείο του Μαγκριτ με τα δικά του ερωτικά

φορτισμένα οράματα.

Στέγαση της Επιθυμίας (1929)

Dali, 'Στέγαση της Επιθυμίας' (1929)

Dali, 'Elephant from The temptation of Saint Anthony' ( 1946)

Το Σουρεαλιστικό κίνημα στη

Νέα Υόρκη

Το οργανωμένο Σουρεαλιστικό κίνημα στην Ευρώπη διαλύθηκε με την

έναρξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Οι Μπρετόν, Νταλί, Ερνστ, Μασσόν και άλλοι εγκατέλειψαν την Ευρώπη

για την Νέα Υόρκη.

Ο Σουρεαλισμός στην Ελλάδα

Κ.Παρθένης

Γ.Γουναρόπουλος

Ν.Εγγονόπουλος '30

Frida Kahlo - Diego Rivera

Το 1940 ο Μπρετόν οργάνωσε την τέταρτη  Διεθνή Σουρεαλιστική

Έκθεση  στο Μεξικό, η οποία περιλάμβανε τους Μεξικάνους   Frida Kahlo

(1907–1954) και Diego Rivera (1886–1957) 

(χωρίς να έχουν γίνει επίσημα μέλη του Σουρεαλιστικού κινήματος).

Σουρεαλισμός και Φωτογραφία

Η φωτογραφία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο Σουρεαλισμό.

André Breton: "Πότε θα αρχίσουν, λοιπόν, τα σπουδαία βιβλία να

εικονογραφούνται όχι με σχέδια, αλλά με φωτογραφίες;"

Γρήγορα έγινε πράξη στα Σουρεαλιστικά περιοδικά La Revolution

surrealiste και στο Minotaure

La Revolution surrealiste, του Man Ray

La Révolution surréaliste

Minotaure

Φωτογραφικές τεχνοτροπίες Ι

Η άμεση αποτύπωση είτε πραγμάτων που είχαν δημιουργηθεί για να

φωτογραφηθούν, είτε αντικειμένων τυχαία ευρεθέντων.

Και τα δύο μπορούσαν να παράσχουν πρόσβαση σε νοήματα κρυμμένα

μέσα στην πραγματικότητα

Brassai 'Involuntary Sculptures' (1933)

Andre Boiffard (από το βιβλίο του André Breton 'Nadja')

Manuel Álvarez Bravo (1902-2002)

Φωτογραφικές τεχνοτροπίες ΙΙ

Παρεμβάσεις στην εικόνα:

Καινούργια γλώσσα συνδεδεμένη με μια νέα αντίληψη πραγματικότητας

Στρατηγική μετάλλαξη της απλοϊκής σχέσης μας με την πραγματικότητα

και τις συμβάσεις της.

Φωτογράμματα Rayograms /Man Ray

Fotoplastiks /Herbert Bayer (1900-85)

Double exposures /Maurice Tabard (1897-1984)

Κομμένα αρνητικά /Raoul Ubac (1910-1985)

Αρνητικές εκτυπώσεις /Roger Parry (1905-1977)

Tο γυναικείο σώμα ...

... ως πεδίο ερωτισμού

Salvador Dali 'Phenomenon of the Ecstasy', 1933

Tο γυναικείο σώμα ...

...ως αφορμή για σεξουαλικό φετιχισμό

Hans Bellmer 'Dolls', 1932

Pierre Molinier

Μια άλλη σουρεαλιστική ασχολία ήταν

… το παράξενο,

Ένας τρόπος των σουρεαλιστών για να υπονομεύουν την ομαλότητα

ήταν

το να καθιστούν την πραγματικότητα

οπτικά παράδοξη

Πχ φωτογραφίζοντας μια πόλη τη νύχτα(φωτ: Brassai)

... τραβώντας κοντινά πλάνα προσώπων(Man Ray'Tears', 1930

...τραβώντας κοντινά πλάνα

αντικειμένων

... φέρνοντας σε επαφή απρόσμενα αντικείμενα (Cartier- Bresson 'Martigues', 1932)

… αποκόπτοντας και εξαρθρώνοντας αναπαραστάσεις του σώματος(Claude Cahun)

Teun Hocks (1947-)

Σκηνοθετεί τις φωτογραφίες του στο προσωπικό του στούντιο

δημιουργεί σουρεαλιστικό περιβάλλον

πρωταγωνιστεί πάντα ο ίδιος

Teun Hocks

Στην Ιαπωνία ...

… ο Σουρεαλισμός είχε τεράστια επίδραση στη φωτογραφία

τη δεκαετία του 1950

ιδρύθηκαν πολλά Αvant-garde club 

Πχ Nagoya Photo Avant- Garde

Stapled Flesh, 1949, Kansuke Yamamoto

Χρήση της σουρεαλιστικής εικόνας

Η διαφήμιση έχει κάνει

έξυπνη χρήση, αλλά -δυστυχώς-

και κατάχρηση

της ανατρεπτικής ματιάς που εισήγαγε

ο Σουρεαλισμός

Σουρεαλισμός και Κινηματογράφος

Καλλιτέχνες όπως

ο Dali

ο Man Ray

συνεργάστηκαν με σκηνοθέτες όπως

ο Luis Bunuel

και δημιούργησαν κινηματογραφικά αριστουργήματα

Ο τσέχος Jan Svankmajer εντυπωσιάζει με τις χειροποίητες τρισδιάστατες δημιουργίες του στα τέλη του 20ού αιώνα

La Edad De Oro - Luis Bunuel Salvador Dali (1930)

Jan Svankmajer (1982) 'Dimensions Of Dialogue'