dla szk ponadgimnazjalnychZakres podstawowy

Aleksandra Kwiek

Karty pracy ucznia

To jest chemia

To jest chemiaKarty pracy ucznia

dla szk ponadgimnazjalnychZakres podstawowy

Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2012ISBN 978-83-267-0858-9

Warszawa 2012

Wsppraca autorska: Romuald Hassa, Aleksandra Mrzigod, Janusz Mrzigod

Redakcja merytoryczna i opracowanie redakcyjne: Magdalena NiedwiedzkaRedakcja jzykowa: Katarzyna Miller

Projekt okadki: Maciej Galiski, Wojtek Urbanek Fotografia na okadce: Shutterstock.com/Alex Staroseltser

Projekt graficzny: Micha Gwozdecki, Marcin KozieoRealizacja projektu graficznego: Dorota Same

Rysunki: Ewelina Baran, Rafa Buczkowski, Mateusz Klamrowski, Adam Poczciwek, Dorota SameFotoedycja: Beata Chromik

Fotografie: Wodzimierz Echeski (s. 10 gips, wapie; s. 14 gips palony; s. 15 wglan sodu; s. 30 spalanie benzyny; s.38; s.46; s.63 wykrywanie wody w kaszy), Piotr Kubat (s. 11; s. 15 wglan sodu; s. 18; s. 26 zadanie 1.; s. 30 benzyna + woda, benzyna + olej rolinny; s. 58; s. 62; s. 66; s. 94; s. 100), BE&W Photo Researchers (s. 14 Joel Arem/anhydryt), Alamy/studiom

ode (s. 26 butla turystyczna), Alamy/sciencephotos (s. 67, 101 zsiade mleko), East News/Science Photo Library (s.69, 44atom), MediumPhoto (s. 23 Martin Page/elektrownia jdrowa), panthermedia.net (s. 23 Jesper Klausen/brylanty;

s.26invictus/ciarwka), shutterstock.com (s. 10 Tyler Boyes/kreda, marmur; s.14 Terry Davis/skaa gipsowa; s.20fotografaw; s.2237, 98 Per-Anders Jansson/wgiel kopalny; s. 23 Tan Kian Khoon/kserokopiarka,

Mihai Simonia/rysowanie owkiem; s. 26 Ramon Berk/samolot odrzutowy, jakelv7500/asphalt; s. 54 Tim Arbaev/wlewanie pynu, 7505811966/mycie rk, Valua Vitaly/mycie wosw, Oliver Hoffmann/proszek, Tasika/opakowanie proszku; s. 63 Kim Reinick/czekolada;

s. 70 Tatiana Popova/cukierki mitowe; s. 74 Mars Evis/aspiryna; s. 88 S1001/koo zbate; s. 102 Volkova Maria/jabko), Thinkstock/Getty Images: Hemera Technologies (s. 1021, 12, 98 wapie; s. 3873, 98 piana; s. 8693, 98 bawena;

s.70galaretki; s. 88 klocki; s. 90 beczki), iStockphoto (s. 63 oliwki; s. 70 dem, light; s. 7485, 98 sl; s.74opakowanie leku; s. 83 papieros; s. 88 patelnia, linki, pyty CD, karty kredytowe; s. 90 soik, butelki; s. 100 szklanka; s. 101 mleko),

PolkaDot (s. 26 tankowanie), Stockbyte (s. 90 karton), Zoonar (s. 70 pianki).

Nowa Era Sp. z o.o. Al. Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa

Tel.: 22 570 25 80; faks: 22 570 25 81Infolinia: 801 88 10 10 (z telefonw stacjonarnych)

58 721 48 00 (z telefonw komrkowych)www.nowaera.pl, e-mail: nowaera@nowaera.pl

Druk i oprawa: Color Graf Sp. z o.o., Gdask

Karty pracy ucznia uzupeniaj podrcznik autorstwa R. Hassa, A. Mrzigod, J. Mrzigod To jest chemia, dopuszczony douytku szkolnego i wpisany do wykazu podrcznikw przeznaczonych doksztacenia oglnego

donauczania chemii na poziomie ponadgimnazjalnym, w zakresie podstawowym. Numer ewidencyjny podrcznika w wykazie MEN: 438/2012.

SPIS TRECI

Regulamin pracowni chemicznej .............................................................................................. 4Sprawd, czy potrafisz po gimnazjum ................................................................................. 6

I. Materiay pochodzenia naturalnego1. Skay i mineray .................................................................................................................... 102. Przerbka wapieni, gipsu i kwarcu ..................................................................................... 143. Waciwoci gleby i jej ochrona .......................................................................................... 18

II. rda energii 1. Rodzaje paliw kopalnych ..................................................................................................... 222. Przerbka ropy naftowej i wgla kamiennego .................................................................. 263. Benzyna waciwoci i otrzymywanie ............................................................................ 304. Sposoby pozyskiwania energii a rodowisko przyrodnicze ............................................ 34

III. rodki czystoci i kosmetyki 1. Waciwoci myde i ich otrzymywanie ............................................................................ 382. Mechanizm usuwania brudu .............................................................................................. 423. Emulsje .................................................................................................................................. 464. Skadniki kosmetykw ......................................................................................................... 505. Rodzaje rodkw czystoci .................................................................................................. 546. rodki czystoci a rodowisko przyrodnicze .................................................................... 58

IV. ywno 1. Wpyw skadnikw ywnoci na organizm ....................................................................... 622. Fermentacja i inne przemiany ywnoci ........................................................................... 663. Dodatki do ywnoci ........................................................................................................... 70

V. Leki 1. Rodzaje substancji leczniczych ........................................................................................... 742. Dawka lecznicza i dawka toksyczna ................................................................................... 783. Substancje uzaleniajce ...................................................................................................... 82

VI. Opakowania i odzie 1. Rodzaje tworzyw sztucznych .............................................................................................. 862. Rodzaje opakowa ............................................................................................................... 903. Wkna naturalne, sztuczne i syntetyczne ........................................................................ 94

Eksperymentuj! ......................................................................................................................... 98Odpowiedzi do zada rachunkowych ................................................................................. 105 ABC pierwszej pomocy .......................................................................................................... 106Tabela rozpuszczalnoci soli i wodorotlenkw w wodzie ................................................. 107Ukad okresowy pierwiastkw chemicznych ...................................................................... 108

3

4regulamin pracowni chemicznej

1. Do pracowni uczniowie wchodz wobecnoci nauczyciela.2. Kady ucze zajmuje swoje stae, wyznaczone miejsce inie opuszcza go bez zgody

nauczyciela.3. Dowiadczenia chemiczne naley przeprowadza cile wedug instrukcji zamieszczonej

wKartach pracy ucznia lub podanej przez nauczyciela.4. Nie wolno wykonywa eksperymentw oraz prac niewchodzcych wzakres

dowiadczenia chemicznego.5. Wszystkie substancje stosowane do dowiadcze chemicznych naley traktowa jak trucizny:

nie wolno ich dotyka, sprawdza smaku izapachu.6. Na polecenie nauczyciela mona sprawdzi zapach substancji

przez skierowanie jej par ruchem wachlujcym doni wstron nosa.7. Podczas ogrzewania substancji wprobwce naley skierowa jej wylot wstron,

gdzienikogo nie ma idelikatnie ni porusza.8. Dowiadczenia chemiczne naley przeprowadza na przeznaczonych do tego celu

podkadkach.9. Wpracowni nie wolno je iprzechowywa ywnoci na stole.

10. Do pracowni nie wolno przynosi adnych materiaw bezpolecenia nauczyciela ani wynosi zniej substancji.

11. Uczniowie s odpowiedzialni za czysto iporzdek na swoich miejscach pracy.

Zapoznaem/am si zregulaminem izobowizuj si do jego przestrzegania

Data: (podpis ucznia)

Wszystkie dowiadczenia naley wykonywa wycznie na polecenie nauczyciela.

Przed wykonaniem dowiadczenia chemicznego na polecenie nauczyciela naley zaoy fartuch, okulary ochronne, ajeli to konieczne rkawice ochronne.

Dowiadczenia chemiczne naley przeprowadza wedug instrukcji umieszczonej wpodrczniku lub

podanej przez nauczyciela.

Wszystkie substancje stosowane doeksperymentw naley traktowa jako potencjalne trucizny: nie wolno ich dotyka, sprawdza smaku ani zapachu.

Na polecenie nauczyciela mona sprawdzi zapach substancji przez skierowanie jejparruchem wachlujcym doni wstron nosa.

Podczas ogrzewania substancji wprobwce naley skierowa jej wylot wstron, gdzienikogo nie ma idelikatnie ni porusza.

Trzeba zachowa szczeglne rodki ostronoci podczas pracy zsubstancjami oznaczonymi znakami ostrzegawczymi wpostacipiktogramw.

Przebywajc wpracowni chemicznej, naley cile przestrzega regulaminu ipostpowa zgodnie z zasadami bezpiecznej pracy.

Zagroenia dla zdrowia Zagroenia dla rodowiska

Oznaczenia substancjisubstancje

rcesubstancje toksyczne

substancje dranice

substancje rakotwrcze, mutagenne

substancje niebezpieczne dla rodowiska

obowizujce do2015 roku

obowizujce od 2015 roku

Zagroenia fi zykochemiczne

Oznaczenia substancjisubstancje wybuchowe

substancjeatwo palne

substancjeutleniajce

substancje korodujce

metale

gazy pod cinieniem

obowizujce do2015 roku

obowizujce od 2015 roku

5

Sprawd, czy poTrafiSz po gimnazjum

W zadaniach 16 zaznacz tylko jedn odpowied.

zadanie 1. (1 p.)Zaznacz przykad reakcji chemicznej.

A. sublimacja C. spalanie drewna

B. topnienie lodu D. parowanie benzyny

zadanie 2. (1 p.)Wska rodzaj roztworu otrzymanego po wymieszaniu biaka jaja zwod.

A. roztwr waciwy C. zawiesina

B. koloid D. emulsja

zadanie 3. (1 p.)Zaznacz pen informacj dotyczc skadnikw mieszaniny.

A. Skadniki mieszaniny zachowuj swoje indywidualne waciwoci.

B. Skadniki mieszaniny mona rozdzieli, stosujc np. krystalizacj.

C. Stosunek masowy skadnikw moe by dowolny.

D. Skadniki mieszaniny zachowuj swoje indywidualne waciwoci, mona je roz-dzieli, stosujc np. krystalizacj, aich stosunek masowy moe by dowolny.

zadanie 4. (1 p.)Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.

Izotopy to odmiany tego samego pierwiastka chemicznego ojednakowej liczbie

A. masowej, ale rnej liczbie atomowej.

B. protonw ineutronw wjdrze.

C. protonw, ale rnej liczbie elektronw.

D. atomowej, ale rnej liczbie masowej, czyli jednakowej liczbie protonw, lecz rnej liczbie neutronw wjdrze.

zadanie 5. (1 p.)Okrel liczb czstek materii, zktrych jest zbudowany atom 6429Cu.

odpowied p+ n0 e

A 29 35 29

B 29 35 35

C 29 64 29

D 64 35 64

Przypomnij sobie, s. 30

Przypomnij sobie, s. 14

Przypomnij sobie, s. 2

Przypomnij sobie, s. 4

Przypomnij sobie, s. 4

6

Sp

raw

d,

czy

po

tra

fisz

p

o g

imn

azj

um

X

X

X

X

X

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

zadanie 6. (1 p.)Wybierz wartoci opisujce pierwiastek chemiczny, ktrego liczba atomowa Z wynosi 14.

odpowiedliczba numer

elektronw watomie

protonw wjdrze

powok elektronowych

elektronw walencyjnych grupy okresu

A 14 14 2 5 15 2

B 7 7 2 5 15 2

C 7 7 2 5 5 2

D 14 14 3 4 14 3

zadanie 7. (6 p.)Uzupenij tabel na podstawie schematu przeprowadzonego dowiadczenia chemicznego. P4O10 N2O5 CaO KSO2

1 2 3 4 5 6

H2O

nr probwki 1 2 3 4 5 6

Barwa uniwersalnego

papierka wskanikowego

czerwony czerwony

odczyn roztworu obojtny kwasowy zasadowy

wzr sumaryczny

zwizku chemicznego

HNO3 KOH

zadanie 8. (6 p.)Zbilansuj rwnania reakcji chemicznych. Napisz nazwy systematyczne otrzyma-nych soli.

A. Ca + HNO3 Ca(NO3)2 + H2 nazwa systematyczna soli:

B. MgO + HCl MgCl2 + H2O nazwa systematyczna soli:

C. NaOH + H2SO4 Na2SO4 + H2O nazwa systematyczna soli:

Przypomnij sobie, s. 4

Przypomnij sobie, s. 18

Przypomnij sobie, s. 20

7

Sp

raw

d, c

zy po

trafisz

po

gim

na

zjum

ty czerwony niebiesko zielony

niebiesko zielony

kwasowy kwasowy zasadowy

H O2 H SO2 3 H PO3 4 Ca(OH)2

2

2

2 2

azotan(V) wapnia

chlorek magnezu

siarczan(VI) sodu

X

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

Zadanie 9. (7 p.)Oce prawdziwo podanych zda.

A. Wglowodory nienasycone nie reaguj zwod bromow. Prawda Fasz

B. Etanol otrzymuje si wprocesie fermentacji octowej. Prawda Fasz

C. Wikszo estrw to zwizki chemiczne oprzyjemnym zapachu. Prawda Fasz

D. Kwas etanowy jest skadnikiem octu spoywczego. Prawda Fasz

E. Metyloamina to zwizek chemiczny oprzyjemnym zapachu. Prawda Fasz

F. Tlenek wgla(IV) iwoda to produkty spalania cakowitego wglowodorw. Prawda Fasz

Zadanie 10. (5 p.)Przyporzdkuj wzory sumaryczne zwizkw organicznych do waciwych nazw. Wpisz litery (AF) wodpowiednie kratki.

A. C2H5OH C. CH3COOC2H5 E. NH2CH2COOH

B. CH3COOH D. CH3NH2 F. C2H5COOCH3

metyloamina kwas aminoetanowy kwas etanowy

octan etylu etanol

Zadanie 11. (3 p.)Na wykresie przedstawiono zaleno rozpuszczalnoci saletry potasowej od tempera-tury. Odczytaj rozpuszczalno saletry wtemp. 40C. Oblicz stenie procentowe roztworu nasyconego wtej temperaturze.

Rozpuszczalno saletry wtemp. 40C: /100 g H2O

Obliczenia:

Odpowied: .

Przypomnij sobie, s.2223; s. 2429

Przypomnij sobie, s.2223; s. 2425

Przypomnij sobie, s.1415

Roz

pusz

czal

no

, g/1

00 g

H2O

140

160

180

120

100

80

60

40

20

20 40 60 80 1000

T, C

sale

tra

pota

sow

a

8

Sp

raw

d,

czy

po

tra

fisz

p

o g

imn

azj

um

XX

XX

X

X

AB

CD E

80 g

m roztworu = 100 g + 80 g =180 g

180 g - 100%80 g - x

x = 80 g * 100%180 g_________

= 44,4%

Stenie procentowe roztworu nasyconego wynosi 44,4%

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

zadanie 12. (3 p.)Reakcj spalania cakowitego etanolu przedstawia rwnanie:

C2H5OH + 3 O2 2 CO2 + 3 H2O

Oblicz, ile gramw etanolu ulego reakcji spalania cakowitego, jeeli powstao 44 g tlenku wgla(IV).

Obliczenia:

Odpowied: .

zadanie 13. (4 p.)Napisz wzory pstrukturalne inazwy systematyczne zwizkw chemicznych oznaczonych literami XiY.

H C C H + H2

katalizator X + H2

katalizator Y

zwizek chemiczny X Y

wzr pstrukturalny

nazwa systematyczna

Notatki z lekcji

Przypomnij sobie, s. 9

Przypomnij sobie, s. 23

Stopie opanowania wiedzy:3740 p. Celujco.3436 p. Bardzo dobrze.2833 p. Solidne podstawy chemii.2227 p. Wiedza dostateczna. 021 p. Uzupenij podstawy chemii.

9

Sp

raw

d, c

zy po

trafisz

po

gim

na

zjum

Spalaniu ulego 23 g etanolu.

CH = CHeten etyn

CH - CH2 2 3 3

46 u C H OH - 88 u CO x - 44 g

x = 23 g

2

2 5______________

I. M

ate

ria

y p

oc

ho

dze

nia

na

tura

lne

go

10

1. SKay imineray

zadanie 1. Wap jest jednym znajbardziej rozpowszechnionych pierwiastkw chemicznych wskorupie ziemskiej. Na podstawie fragmentu ukadu okresowego pierwiastkw chemicznych uzupenij opis budowy atomu wapnia.

symbol chemiczny masa atomowa, u

numer grupy liczba powok elektronowych

numer okresu liczba protonw

liczba masowa A liczba elektronw

liczba atomowa Z liczba elektronw walencyjnych

zadanie 2. Przeprowad dowiadczenie Wykrywanie wglanu wapnia wgranicie, skorupkach jaja ikredzie, ktrego schematy przedstawiono poniej. Zapisz obserwacje i uzupenij numery probwek oraz rwnania reakcji chemicznych.

okruchy granitu

woda wapienna

ocet 1

skorupki jaja

woda wapienna

ocet 2

kreda woda

wapienna

roztwrHCl 3

Obserwacje:

Wniosek: Reakcje chemiczne zachodz wprobwkach . Mona je przed-stawi nastpujcymi rwnaniami:

Probwka . 2 CH3COOH + (CH3COO)2Ca + H2O + CO2

Probwka . CaCO3 + HCl + +

zadanie 3. Pod fotografi ami ska wapiennych oraz gipsowych wpisz wzr sumaryczny ich gwnego skadnika.

Przypomnij sobie, s. 5.

symbol chemiczny

numer grupy

numer okresu

liczba masowa

liczba atomowa

marmur gips kreda wapie anhydryt

dowiadczenie chemiczne

doprzeprowadzenia wobecnoci nauczyciela

Ca244020

404

20202

W probwkach 2. i 3. wydziela si gaz.W zlewkach woda wapienna mtnieje.

2. i 3

2

3 2 CaCl H O CO2 2 2

CaCO CaSO 2 H O CaCO CaCO CaSO23 3 34 4

CaCO3

MichaProstokt

MichaProstokt

MichaProstokt

I. Ma

teria

y po

ch

od

zen

ia n

atu

raln

eg

o

11

zadanie 4. Oce prawdziwo podanych zda.

A. Wapie jest ska obudowie krystalicznej.

B. Wapie jest wykorzystywany jako nawz isurowiec do produkcji szka.

C. Kred stosuje si do wyrobu past do zbw oraz jako pigment wbiaych farbach.

D. Zmarmuru wykonuje si rzeby, nagrobki ielementy budynkw.

zadanie 5. Napisz wzory sumaryczne lub nazwy hydratw.

A. CuSO4 5 H2O

B. siarczan(VI) magnezuwoda(1/7)

C. Na2SO4 10 H2O

D. siarczan(VI) wapniawoda(2/1)

zadanie 6. Podkrel wyraenia tak, aby powstay poprawne obserwacje i wnioski zdowiad-czenia chemicznego Usuwanie wody zhydratw.

Obserwacje: Uwodniona sl kobaltu przed ogrzaniem ma czerwon / pomaraczow barw. Po ogrzaniu zmienia kolor na rowy / granatowy, a na ciankach probwki skrapla si ciecz / pojawia si para wodna.

Wnioski: Ogrzewanie / Ozibianie hydratw powoduje usuwanie znich wody wpo-staci gazowej / ciekej.

zadanie 7. Podkrel nazwy mineraw iska, ktrych gwnym skadnikiem jest tlenek krzemu(IV).

wapie gips agat ametyst piaskowiec chalcedon granit kwarc marmur anhydryt piasek kreda

zadanie 8. Oce, czy substraty opodanych wzorach sumarycznych bd ze sob reagoway.

A. SiO2 + HCl Tak Nie C. SiO2 + H2O Tak Nie

B. SiO2 + NaOH Tak Nie D. SiO2 + HF Tak Nie

Wskazwk znajdziesz w podrczniku na s. 17.

Uwodniona sl kobaltu.

Bezwodna slkobaltu.

Prawda Fasz

Prawda Fasz

Prawda Fasz

Prawda Fasz

XXXX

siarczan(VI) miedzi(II)-woda(1/5)

siarczan(VI) sodu-woda(1/10)(CaSO ) * H O224

MgSO * 7 H O4 2

_______

_______

________

______

________ _______ ____

____

XX

XX

I. M

ate

ria

y p

oc

ho

dze

nia

na

tura

lne

go

12

zadanie 9. Oblicz, ile gramw bezwodnej soli znajduje si w500 g CuSO4 5 H2O.

Obliczenia:Obliczenie mas czsteczkowych CuSO4 i CuSO4 5 H2O.

mCuSO4 =

mCuSO4 5 H2O =

Obliczenie zawartoci CuSO4 w500 g CuSO4 5 H2O.

w u CuSO4 5 H2O znajduje si u CuSO4 w500 g CuSO4 5 H2O znajduje si x g CuSO4

x = g

Odpowied: W500 g CuSO4 5 H2O znajduje si g CuSO4.

chemia blisko nasNa wapie muszlowy podziaano kwasem azotowym(V). Przebieg tej reakcji chemicz-nej przedstawia rwnanie:

CaCO3 + 2 HNO3 Ca(NO3)2 + H2O + CO2

Oblicz, ile gramw wglanu wapnia zawiera muszla limaka, jeeli produktem reakcji chemicznej jest 20,5 g tlenku wgla(IV).

Obliczenia:CaCO3 + 2 HNO3 Ca(NO3)2 + H2O + CO2

Odpowied: .

zadanie 10.* Oblicz stenie procentowe roztworu CuSO4 otrzymanego po rozpuszczeniu 500g CuSO4 5 H2O w500 g wody.

Obliczenia:

Odpowied: .

mCuSO4 5 H2O = = mCuSO4 + 5 mH2O

Rozwizanie zadania uatwi podkrelenie

wzorw zwizkw chemicznych, ktre

odgrywaj gwn rol wobliczeniach chemicznych.

64 u + 32 u + 16 u * 4 = 160 u

160 u + 5 * 18 u = 250 u

250 160

320

320

m CaCO = 100 um CO = 44 u

100 g CaCO - 44 g CO x - 20,5 g

x = 46,59 g

32

23

Muszla zawiera 46,59 g CaCO . 3

Stenie procentowe wynosi 32%.

________

I. Ma

teria

y po

ch

od

zen

ia n

atu

raln

eg

o

13

Notatki z lekcji

I. M

ate

ria

y p

oc

ho

dze

nia

na

tura

lne

go

14

2. przerBKa wapieni, gipSu iKwarcu

zadanie 1. Wska schemat (AC), ktry przedstawia dowiadczenie Wykrywanie obecnoci tlenku wgla(IV) wwydychanym powietrzu.

A. B. C.

woda wapienna

powietrzez puc

powietrzez puc

woda wapienna

powietrzez puc

woda wapienna

roztwr chlorku sodu

zadanie 2. Na schematach przedstawiono dowiadczenia chemiczne, wktrych wyniku otrzyma-no zwizki wapnia. Uzupenij opisy schematw dowiadcze chemicznych, wpisu-jc wzory sumaryczne zwizkw wapnia. Zapisz obserwacje oraz rwnania reakcji chemicznych zachodzcych wprobwkach.

Obserwacje:Probwka 1. Na dnie probwki pozostaje biay proszek.

Probwka 2.

Probwka 3.

Wniosek: Reakcje chemiczne zachodzce w probwkach mona zapisa nastpuj-cymi rwnaniami:

Probwka 1.

Probwka 2. Ca(OH)2 + CO2 CaCO3 + H2O

Probwka 3.

zadanie 3. Napisz wzory sumaryczne substancji oznaczonych literami X i Y.

H2O + X + SiO2 Ca(OH)2

+ CO2 Y + H2O

X. Y.

zadanie 4. Napisz izbilansuj rwnania reakcji chemicznych przerbki gipsu (12).

1

2

1.

2.

Przypomnij sobie, s. 11

wapie

woda wapienna

12

wapno palone

3

woda zfenoloftalein

skaa gipsowa gips palony

X

Woda wapienna mtnieje.Zawarto probwki zabarwia si na kolor malinowy.

CaCO CaO + CO3 2------->T

CaO + H O Ca(OH)------->2 2

CaCO3 CaSiO2

2 (CaSO * 2 H O)2 CaSO * H O + 3 H O ------>

2 CaSO * H O + 3 H O2 (CaSO * 2 H O)2 2

2 2 2

24

4 4

4T

------>

I. Ma

teria

y po

ch

od

zen

ia n

atu

raln

eg

o

15

zadanie 5. Wska model bezpostaciowej struktury szka krzemianowego.

A. B.

A.

B.

zadanie 6. Napisz izbilansuj rwnania reakcji chemicznych zachodzcych podczas produkcji szka krzemianowego.

Na2CO3 1 Na2O

2 Na2SiO3

1.

2.

CaCO3 3 CaO 4 CaSiO3

3.

4.

zadanie 7. Zaznacz, wktrym punkcie podano prawidowo skad cementu ibetonu.

odpowied cement Beton

A wapie, gips piasek, woda

B wapie, glina, gips cement, piasek, kruszywo

C glina, gips piasek, woda, gips

D wapie, glina, gips cement, piasek, woda, kruszywo

zadanie 8. Oblicz, ile kilogramw gipsu poddano praeniu, jeeli wiadomo, e otrzymano gips palony i 2000 g pary wodnej.

Obliczenia:

Odpowied: .

wglan sodu

wglan wapnia

Wskazwka1. Napisz rwnanie

reakcji chemicznej.2. Oblicz masy

czsteczkowe substratw iproduktw, ktrych potrzebujesz dooblicze.

3. U proporcj.

Modele:atomu tlenuatomu krzemu

X

X

Na CONa O + SiO

Na O + CONa SiO

2

2

2

2

2

2

3

3

------>

----->

CaCO CaO + CO

CaO + SiO CaSiO----->

----->

3

3

2

2

2 (CaSO * 2 H O) (2 CaSO * H O) + 3 H O

344 g 54 g x 2000 g

x = 12 740 g = 12,74 kg

____

____

2 2 244

T

T

----->

__________________

Poddano praeniu 12,74 kg gipsu.

I. M

ate

ria

y p

oc

ho

dze

nia

na

tura

lne

go

16

zadanie 9.* Pewien rodzaj szka opisano wzorem tlenkowym Na2O CaO x SiO2. Ustal warto indeksu x, wiedzc, e masa czsteczkowa szka wynosi 478 u.

Obliczenia:

Odpowied: .

Notatki z lekcji

Warto indeksu x wynosi 6.

m Na O = 62 um CaO = 56 um SiO = 60 u

62 u + 56 u = 180 u SiO478 u - 118 u = 360 u SiO

2

2

22

360 u : 60 u = 6

I.

II.478 u - 100%x - 75%x = 359 u

359 u : 60 u = 6

x = 6

x = 6

I. Ma

teria

y po

ch

od

zen

ia n

atu

raln

eg

o

17

Notatki z lekcji

I. M

ate

ria

y p

oc

ho

dze

nia

na

tura

lne

go

18

3. WaciWoci gleby ijej ochrona

Zadanie 1. Wpisz symbole chemiczne pierwiastkw glebotwrczych obok ich charakterystyki.

A. Niemetal, najlejszy z gazw.

B. Metal lekki, skadnik soli kuchennej.

C. Metal lekki, skadnik wapienia.

D. Metal uywany do produkcji folii sucej do pakowania ywnoci.

E. Metal, wystpuje wminerale onazwie hematyt.

F. Niemetal, gwny skadnik zwizkw organicznych.

G. Niemetal, stanowi ok. 78% objtociowych powietrza.

H. Niemetal odwuliterowym symbolu, skadnik piasku.

I. Niemetal, skadnik koci, jego masa atomowa wynosi 31 u.

J. Niemetal, niezbdny do oddychania.

K. Niemetal obarwie tej, wystpuje w skaach gipsowych.

L. Metal, wystpuje wskorupie ziemskiej w iloci 2,33%.

M. Niemetal stosowany do dezynfekcji wody wbasenach.

Zadanie 2. Przeprowad dowiadczenie Badanie waciwoci sorpcyjnych gleby. Uzupenij obserwacje i sformuuj wniosek.

Odczynniki: prbka gleby, farba plakatowa, woda.Szko isprzt laboratoryjny: 2 zlewki (opojemnoci ok. 150 cm3), lejek, sczek zbibu-y, bagietka.Do pierwszej zlewki wsyp kilka gramw gleby, nastpnie wlej ok. 50 cm3 wody zabar-wionej farb plakatow. Zawarto zlewki dokadnie wymieszaj iodstaw na ok. 30 minut. Po upywie tego czasu zawarto wlej do drugiej zlewki przez lejek zsczkiem zbibuy.

Obserwacje:

Wniosek:

Zadanie 3. Wska substancj, ktrej naley uy do zobojtnienia kwasowego odczynu gleby.

A. Ca(OH)2 B. MgCO3 C. NH4NO3 D. SO2

Przypomnij sobie, s. 2., s. 1011

HNaCaAlFeCNSi

OSMgCl

Przescz jest bezbarwny.

Gleba ma waciwoci sorpcyjne.

X

P

I. Ma

teria

y po

ch

od

zen

ia n

atu

raln

eg

o

19

zadanie 4. Uzupenij tabel.

przykad roliny rosncej na glebie

owskazanym odczyniemarchewka

Skala ph 1 7 14

odczyn gleby obojtny

zadanie 5. Uzupenij tabel, korzystajc ze wzorw inazw. Przykady moesz wykorzysta kilkakrotnie.

CaHPO4 obornik kompost NH4NO3 (NH4)2SO4 KNO3 Ca(H2PO4)2 sproszkowane skay wapienne NH4Cl KCl NaNO3 popioy drzewne

nawozy

naturalne sztuczne obniajce ph glebypodwyszajce ph

gleby azotowe potasowe fosforowe

zadanie 6. Podanym chemicznym zanieczyszczeniom gleby (AE), przyporzdkuj rda, zktrych pochodz (IVI).

A.B.C.D.E.

metale cikietlenki azotu, wgla isiarki, wglowodorydetergentynawozy sztuczne irodki ochrony rolinodpady stae

I.II.

III.IV.V.

VI.

transportproszki do prania, rodki czyszczce imyjcehuty, kopalniehady miecinadmierne nawoenieelektrownie atomowe

A. B. C. D. E.

zadanie 7. Podkrel sposoby przeciwdziaania degradacji gleby, ktrej rdem jest niera-cjonalna dziaalno czowieka.

osuszanie lub nawadnianie terenu racjonalne nawoenie umacnianie skarp pokrycie warstw wieej gleby stosowanie odpowiednich upraw

sadzenie lasw bezpieczne skadowanie odpadw ograniczanie emisji spalinizanieczyszcze ochrona gruntw owalorach ekologicznych

malina truskawka

kwasowy zasadowy

popioy drzewne

sproszkowane skay wapienne

obornik

kompost

sproszkowane skay wapienne

NaNO

KNO

NH NO

NH Cl

(NH ) SO

NH NO(NH ) SONH ClNaNO

KNO

KCl

Ca(H PO )CaHPO

3

3

33 3

32

4

4

4 4

4

44

4

4

42

2 2

CaHPOCa(H PO )2 2

4

III I II V IV

____________________________________

______________________ ____________

__________________________________________

__________

4

I. M

ate

ria

y p

oc

ho

dze

nia

na

tura

lne

go

20

zadanie 8. Saletra wapniowa to nawz zawierajcy 15,5% azotu oraz 26,3% tlenku wapnia (procenty masowe). Oblicz, ile gramw azotu iile gramw tlenku wapnia zawiera 25kg worek tego nawozu.

Obliczenia:

Odpowied: .

chemia blisko nasPatki kwiatw niezapominajek maj rn barw wzalenoci od odczynu gleby, na ktrej rosn. Niezapominajki na glebie oodczynie zasadowym maj barw niebiesk, ana glebie oodczynie kwasowym row. Okrel warto pH gleby, naktrej ronie niezapominajka. Wstaw znak > lub 7

odczyn kwasowy pH < 7

Saletra zawiera 3875 g N i 6575 g CaO

> 4,22% prchnicy

Gleba zawiera 4,22% prchnicy

CaO2

__________

__________

I. Ma

teria

y po

ch

od

zen

ia n

atu

raln

eg

o

21

Notatki z lekcji

II.

r

da

en

erg

ii

22

1. rodzaje paliw Kopalnych

zadanie 1. Podziel wzory sumaryczne wglowodorw ze wzgldu na stan skupienia.

CH4 C7H16 C16H34 C3H8 C5H12 C17H36

gazy: ciecze: substancje stae:

zadanie 2. Wgiel jest skadnikiem wielu zwizkw organicznych inieorganicznych. Na podstawie fragmentu ukadu okresowego pierwiastkw chemicznych uzupenij opis budowy atomu wgla.

symbol chemiczny masa atomowa, u

numer grupy liczba powok elektronowych

numer okresu liczba protonw

liczba masowa A liczba elektronw

liczba atomowa Z liczba elektronw walencyjnych

zadanie 3. Wpisz wodpowiednie miejsca tabeli wzory sumaryczne substancji wchodzcych wskad gazu ziemnego.

metan butan siarkowodr tlenek wgla(IV)

etan propan tlenek wgla(II)

zwizki chemiczne

nieorganiczne organiczne

palne niepalne palne niepalne

zadanie 4. Uzupenij informacje dotyczce ropy naftowej.

Ropa naftowa jest mieszanin A/ B. Zawiera gwnie wglowodory wstanie

C / D, wzajemnie wsobie rozpuszczone. E / F si wwodzie. Ropa naf-

towa ma gsto G / H od gstoci wody ijest I/ J, obarwie najczciej

K / L.

A. jednorodn E. Rozpuszcza I. niepalna B. niejednorodn F. Nie rozpuszcza J. palna C. gazowym, ciekym istaym G. mniejsz K. tawej D. ciekym H. wiksz L. czarnej

symbol chemiczny

numer grupy

numer okresu

liczba masowa

liczba atomowa

Przypomnij sobie, s. 22 C

4

212

6

12 2

664

tlenek wgla(II)siarkowodr

tlenek wgla(IV) metan, etanpropan, butan

CH , C H C H , C H C H , C H4 3 8 7 16 5 12 16 34 17 36

XX X

X XX

II. r

da

en

erg

ii

23

zadanie 5. Spalono prbki antracytu, wgla kamiennego, wgla brunatnego itorfu. Pozostay pospaleniu kadej prbki popi zwaono. Uzupenij tabel na podstawie wynikw dowiadczenia chemicznego.

nazwa wgla kopalnego masa prbki, g masa popiou, g

zawarto wgla pierwiastkowego, %

100 40

100 25

100 2

100 38

zadanie 6. Uzupenij tabel, wpisujc oglne nazwy grup zwizkw chemicznych o podanych wzorach sumarycznych.

wzr sumaryczny

nazwa grupy

zwizkw

wzr sumaryczny

nazwa grupy zwizkw

wzr sumaryczny

nazwa grupy

zwizkw

CO2 CH4 CH3COOCH3

CaCO3 CH3COOHkwasy

karboksyloweNH2CH2COOH aminokwasy

C2H5OH alkohole CH3NH2 C6H12O6

zadanie 7. Uzupenij zdania. Skorzystaj zponiszych okrele.

nie przewodzi prdu elektrycznego twardy kowalencyjnymi regularn sie przestrzenn przewodzi prd elektryczny mikki paszczyzny

kuliste struktury szecioktne picioktne

Wdiamencie igrafi cie atomy wgla s poczone wizaniami .

Diament i jest

. Atomy wgla wdiamencie tworz

. Grafi t dobrze

ijest . Atomy wgla wgrafi cie tworz przypomi-

najce plastry miodu. Fulereny s to najczciej ,

wktrych atomy wgla tworz i piercienie.

zadanie 8. Wpisz nazwy odmian alotropowych wgla pod fotografi ami przedstawiajcymi ich zastosowania.

Popi nie zawiera wgla pierwiastkowego.

jubilerstwowkady

doowkwprty wreaktorach

atomowychnarzdzia tnce (np.chirurgiczne)elektronika

torf

wgiel kamienny

antracyt

wgiel brunatny

60

75

98

62

tlenki

sole

alkany

kowalencyjnyminie przewodzi prdu elektrycznego

twardy regularn sieprzestrzenn przewodzi prd elektryczny

mikki paszczyznkuliste struktury

picioktne szecioktne

diament grafit grafit diament

estry

sacharydyaminy

fulereny

II.

r

da

en

erg

ii

24

Zadanie 9. Wwyniku spalania cakowitego diamentu powstaje wycznie zwizek chemiczny owzo-rze oglnym XO2 imasie czsteczkowej 4 razy wikszej ni liczba atomowa sodu. Napisz wzr sumaryczny tego gazu.

Obliczenia:

Odpowied: .

Zadanie 10. Gaz ziemny moe zawiera 99% (procent objtociowy) metanu o gstoci d = 0,657

gdm3

(T = 25C, p = 1013 hPa). Wwyniku spalania cakowitego metanu powstaj tlenek wgla(IV) iwoda. Napisz rwnanie zachodzcej reakcji chemicznej. Oblicz, ile metrw szeciennych tlenku wgla(IV) o gstoci d = 1,811

gdm3 (T = 25C, p = 1013 hPa)

powstanie podczas spalania 100 m3 gazu ziemnego.

Rwnanie reakcji chemicznej:

Obliczenia:

Odpowied: .

Masa czsteczkowa zwizku chemicznego:

mcz = mX + 2 mO

Oblicz, ile czystego metanu zawiera gaz

ziemny.

Pamitaj ouzupenieniu wspczynnikw

stechiometrycznych wrwnaniu reakcji

chemicznej!

11 * 4 = 44 u x O2

44 u = x + 2 * 16u

x = 44 u - 32 u

x = 12 u

C - 12 u

CO2

CH + 2 O CO + 2 H O4 2 2 2----->

100 m - 100%x - 99%x = 99 m

3

32

99000 dm CH - x 3 4

d = V___

m CH = 16 um CO = 44 u

42

V = 16 g : 0,657 = 24,353 dm

V = 44 g : 1,811 = 24,296 dm

g__

= 99000 dm CO3

3dm3

g__

dm3

24,353 dm CH - 24,296 dm CO3 43

2

x = 98 768,283 dm = 98,768 m CO3 23

Powstanie 98,768 m CO3 2

m

___________

________________________________

3

II. r

da

en

erg

ii

25

Notatki z lekcji

II.

r

da

en

erg

ii

26

2. PRZERBKA ROPY NAFTOWEJ IWGLA KAMIENNEGO

Zadanie 1. Wydobyt rop naftow wstpnie oczyszcza si, stosujc rne metody rozdzielania mieszanin. Przyporzdkuj do fotografi i przedstawiajcych metody rozdzielania mieszanin ich nazwy (AD) iopisy (IIV). 1. 2. 3.

1. 2. 3.

A.

B.

C.D.

sedymentacja

dekantacja

sczenie (fi ltracja)destylacja

I.

II.

III.IV.

Przepuszczenie mieszaniny substancji staej icieczy przez sczek (fi ltr).Opadanie czstek zawiesiny pod wpywem siy cikoci.Zlewanie cieczy znad osadu.Skraplanie par poszczeglnych skadnikw.

1. , 2. , 3. ,

Zadanie 2. Uzupenij tabel. Sformuuj oglny wniosek dotyczcy zalenoci temperatury wrzenia od dugoci acucha wglowego walkanach.

Temperatura Nazwy produktw destylacji

Liczba atomw wgla

wczsteczkach alkanw

Wybrane wzory sumaryczne alkanw wystpujcych wproduktach destylacji

< 40C 14

40180C 512

180280C 916

280350C 1518

> 350C > 17

Wniosek: .

Zadanie 3. Wpisz nazwy produktw destylacji ropy naftowej pod fotografi ami przedstawia-jcymi ich zastosowania.

Przypomnij sobie, s. 3

Wzr oglny alkanw CnH2n+2

silnik wysokoprny (Diesla)

butla turystycznasilnik odrzutowy silnik iskrowyasfalt

gaz rafineryjnybenzynynaftyoleje napdowemazut

Im duszy acuch wglowy tym wysza temperatura wrzenia

C HC HC HC HC H C H

4 10

5 12

10 22

15 32

18 38 20 42

nafta gaz rafineryjny mazut benzyna olej napdowy

B CIII IIA I

II. r

da

en

erg

ii

27

zadanie 4. Zaznacz prawidowe przyporzdkowanie zastosowa produktw pirolizy wgla.

odpowied gaz koksowniczy woda pogazowa Smoa wglowa Koks

Agaz opaowy,

surowiec do syntez chemicznych

paliwo, reduktor wprocesach hutniczych

tworzywa sztuczne, barwniki,

rozpuszczalniki

nawozy sztuczne, amoniak

Bpaliwo, reduktor

wprocesach hutniczych

tworzywa sztuczne, barwniki,

rozpuszczalniki

gaz opaowy, surowiec do syntez

chemicznych

nawozy sztuczne, amoniak

Cnawozy sztuczne,

amoniak

gaz opaowy, surowiec do syntez

chemicznych

paliwo, reduktor wprocesach hutniczych

tworzywa sztuczne, barwniki,

rozpuszczalniki

Dgaz opaowy,

surowiec do syntez chemicznych

nawozy sztuczne, amoniak

tworzywa sztuczne, barwniki,

rozpuszczalniki

paliwo, reduktor wprocesach hutniczych

Informacja do zada 5. i6.Woda pogazowa zawiera amoniak oraz jego sole amonowe, gwnie wglan amonu (NH4)2CO3. Wwyniku reakcji chemicznej tego wglanu zkwasem siarkowym(VI) otrzymuje si siarczan(VI) amonu, ktry jest stosowany jako nawz sztuczny.

zadanie 5. Przedstaw za pomoc zapisu czsteczkowego ijonowego rwnanie reakcji w-glanu amonu zkwasem siarkowym(VI).

zapis czsteczkowy:

zapis jonowy:

zadanie 6. Podkrel nazw odczynnika chemicznego, za ktrego pomoc mona zidentyfi-kowa produkt gazowy reakcji wglanu amonu zkwasem siarkowym(VI).

woda bromowa woda chlorowa woda wapienna fenoloftaleina

zadanie 7. Oblicz zawarto procentow (procent masowy) azotu wsiarczanie(VI) amonu (mN=14 u, mO = 16 u, mS = 32 u, mH = 1 u).

a) Obliczanie masy czsteczkowej (NH4)2SO4

m(NH4)2SO4 =

b) Obliczanie zawartoci procentowej azotu w(NH4)2SO4 metod proporcji

u(NH4)2SO4 stanowi 100%

uazotu stanowi x%

x =

Odpowied: Siarczan(VI) amonu zawiera % azotu.

X

(NH ) CO + H SO ---> (NH ) SO + H O + CO2 NH + CO + 2 H + SO ---> 2 NH + SO + H O + CO

___________

4 2 3

4

2 4 4 42 2 2

4+

32- + 2-

4 42-

2 2+

(14 u + 4 u) * 2 + 32 u + 64 u = 132 u

13228

21,2%21,2

II.

r

da

en

erg

ii

28

zadanie 8. Oblicz stenie procentowe roztworu siarczanu(VI) amonu, wktrym stosunek masowy (NH4)2SO4 : H2O wynosi 11 : 15.

Obliczenia:

Odpowied: .

zadanie 9.* Rozwi chemograf napisz rwnania reakcji chemicznych (16) oraz wzory su-maryczne inazwy substancji chemicznych (XZ). Wska numery tych reakcji che-micznych, wktrych substratem jest koks.

CaCO3 1 CaO + X

+ C + H2O

3 Y + H2 2

CaC2 + H2O 4 Ca(OH)2 + Z

+ +FeO + C 6 Y + Fe H2 5

C2H6

Rwnania reakcji chemicznych:

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Wzory sumaryczne inazwy substancji chemicznych:

X: , Y: , Z: ,

Reakcje chemiczne, wktrych jest wykorzystywany koks: .

1. Oblicz mas siarczanu(VI) amonu ms.

2. Oblicz mas wody mw.

Wchemografie ukryto 2reakcje wymiany

pojedynczej.

CaC2 + H2O acetylen +

+ wodorotlenek wapnia

Koks zawiera wgielpierwiastkowy.

m(NH ) SO = 132 u 132 u + 180 u = 312 u

m 10 H O = 10 * 18 u = 180 u312 u - 100%132 u - x

x = 42,3%

Stenie procentowe wynosi 42,3%

CaCO ---> CaO + COCaO + 3 C ---> CaC + COC + H O ---> CO + HCaC + H O ---> Ca(OH) + C HC H + 2 H -----> C HFeO + C ----> CO + Fe

CO tlenek wgla(IV)

CO tlenek wgla(II)

C H etyn

2, 3, 6

3T

2

2

2 2

2 2 2 2 2

2 2 2kat

2 6

2 2 2

44

2

2

________________

II. r

da

en

erg

ii

29

Notatki z lekcji

II.

r

da

en

erg

ii

30

3. Benzyna waciwoci ioTrzymywanie

zadanie 1. Napisz wzory sumaryczne inazwy alkanw przedstawionych za pomoc modeli.A. B. A. B.

A. B.

wzr sumaryczny: wzr sumaryczny:

nazwa: nazwa:

Modele: atomu wodoru atomu wgla

zadanie 2. Na podstawie fotografi i dowiadcze chemicznych zaznacz odpowiedzi tak, aby utworzyy opis waciwoci benzyny. 1. 2. 3.

1. 2. 3.

1. 2. 3.

benzyna + woda benzyna + olej rolinny spalanie benzyny

Benzyna jest A/ B ciecz ocharakterystycznym zapachu. C / D si

zwod tworzy warstw na jej powierzchni. Olej rolinny E / F wbenzynie.

Zapalona benzyna ponie G / H pomieniem.

A. bezbarwn C. Miesza E. rozpuszcza si G. tym, kopccymB. brunatn D. Nie miesza F. nie rozpuszcza si H. jasnym, niekopccym

zadanie 3. Podkrel waciwoci benzyny. nierozpuszczalna wwodzie gaz gsto mniejsza od gstoci wody atwo palna

bez zapachu rozpuszczalna wwodzie dobry rozpuszczalnik tuszczw ciecz budowa niepolarna gsto wiksza odgstoci wody charakterystyczny zapach

zadanie 4. Wprocesie krakingu powstaa mieszanina alkanw ialkenw: C7H16, C8H16, C7H14, C8H18, C10H22 oraz C9H18. Przyporzdkuj wglowodory opodanych wzorach su-marycznych do odpowiedniej grupy inapisz ich nazwy systematyczne.

Szereg homologiczny alkanw cnh2n+2 Szereg homologiczny alkenw cnh2n

wzr sumaryczny nazwa systematyczna wzr sumarycznynazwa

systematyczna

Przypomnij sobie, s. 6

Szereg homologiczny tworz zwizki

chemiczne, ktre rni si od siebie

grup CH2 .

heksan heptanC H C H146 7 16

X XX

X

_______________________________________

_______

___________________ ___

________________

C HC H

C HC HC HC H

7 16

10 22

7 14

8 16

9 18

8 18

heptanoktandekan

heptenoktennonen

II. r

da

en

erg

ii

31

zadanie 5. Wska oznaczenie benzyny, ktra spala si tak jak mieszanina wzorcowa oza-wartoci 5% heptanu.

A. B. C. D.

Pb98

B80

Pb95

E85

zadanie 6. Oblicz stosunek masowy pierwiastkw chemicznych wpentanie (mC = 12 u, mH = 1 u).

wzr sumaryczny pentanu:

mC liczba atomw wgla wczsteczce = 12 u = u

mH liczba atomw wodoru wczsteczce = 1 u = u

mC : mH = C : H = : = :

Odpowied: Stosunek masowy C : H wynosi .

zadanie 7. Oblicz mas pary wodnej, ktra powstanie wwyniku spalania cakowitego 57 g benzyny oLO = 100.

Obliczenia:a) Napisz wzr sumaryczny alkanu, ktry znajduje si wbenzynie oLO = 100.

CH3 C CH2 CH CH3

CH3 CH3

CH3

wzr sumaryczny: C H

b) Napisz rwnanie reakcji spalania cakowitego wglowodoru owzorze sumarycznym przedstawionym wpunkcie a).

c) Oblicz mas pary wodnej powstajcej wwyniku reakcji spalania przedstawionej za pomoc rwnania reakcji chemicznej wpunkcie b).

Odpowied: .

zadanie 8.* Odporno benzyny na spalanie stukowe wsilnikach ozaponie iskrowym okrela liczba oktanowa (LO). Najlepiej spala si izooktan (LO = 100), najgorzej heptan oprostym a-cuchu wglowym (LO = 0). Napisz nazw systematyczn izooktanu. CH3 C CH2 CH CH3

CH3 CH3

CH3

nazwa systematyczna:

Wskazwk znajdziesz w podrczniku nas. 58.

X

C H5 60

12 1260 12 5 1

5 12

5 : 1

8 18

3 C H + 25 O ---> 16 CO + 18 H O8 18 2 2 2

m C H = 114 um H O = 18 u

114 u * 2 = 228 u18 u * 18 = 324 u

228 u C H - 324 u H O57 g - x

x = 81 gMasa pary wodnej wynosi 81 g

8 82

2

2,2,4-trimetylopentan

8 18____________

II.

r

da

en

erg

ii

32

zadanie 9.* Wprocesie reformingu powstay wglowodory przedstawione za pomoc wzorw p-strukturalnych:A. B. C. D.

CH3 CH CH CH3CH3 CH3

CH3 CH2 CH C CH3

CH3

CH3 CH3

CH2CH2

CH2H2C

H2C

CH3 C C CH3

CH3 CH3

CH3

Zaznacz odpowiedzi tak, aby powstay poprawne zakoczenia zda. .

a) Izomerami oktanu s wglowodory: A B C D.

b) Penten (C5H10) jest izomerem wglowodoru A B C D.

Notatki z lekcji

XX

II. r

da

en

erg

ii

33

Notatki z lekcji

II.

r

da

en

erg

ii

34

4. SpoSoby pozySkiwania energii arodowiSko przyrodnicze

zadanie 1. Spalanie paliw kopalnych (m.in. gazu ziemnego iwgla kamiennego) oraz produktw destylacji ropy naftowej (np. benzyny), powoduje emisj do atmosfery zwikszonej iloci tlenku wgla(IV). Zapisz iuzgodnij rwnania reakcji spalania cakowitego:

A. wgla pierwiastkowego zawartego wwglu kamiennym,

B. gwnego skadnika gazu ziemnego,

C. skadnika benzyny alkanu zawierajcego 5 atomw wgla wczsteczce.

zadanie 2. Gazy cieplarniane zapobiegaj utracie ciepa przez Ziemi. Jednak ich zwikszone stenie watmosferze przyczynia si m.in. do wzrostu redniej temperatury powietrza na naszej planecie. Wpisz obok opisw wzory sumaryczne odpowiednich gazw cieplarnianych.

A. Potocznie nazywany gazem botnym lub kopalnianym. Jest palny i ma gsto

mniejsz od gstoci powietrza.

B. Bezbarwny gaz, ktry powoduje mtnienie wody wapiennej.

C. Zwizek chemiczny stanowicy 70% masy ciaa dorosego czowieka.

D. Powstaje na skutek wyadowa elektrycznych w powietrzu, m.in. w czasie burzy.

E. Czsteczka tego tlenku zawiera atom pierwiastka chemicznego, ktry stanowi ok. 78%

objtociowych powietrza.

zadanie 3. Spalanie zanieczyszczonego wgla powoduje emisj do atmosfery zwizkw gazowych. Wikszo znich reaguje zpar wodn ipowraca na Ziemi wpostaci kwanych opa-dw. Uzupenij tabel, wpisujc we waciwe miejsca podane wzory sumaryczne.

NO N2O3 SO2 HCl H2S CO

wzory sumaryczne zwizkw chemicznych,

ktre tworz kwasy beztlenowe. ktre tworz kwasy tlenowe.

ktre nie reaguj zwod, swniej praktycznie

nierozpuszczalne.

Przypomnij sobie, s. 23

Gazy cieplarniane to m.in.: para wodna,

tlenek wgla(IV), metan, tlenek azotu(I) iozon.

Kwasy mog powstawa wwyniku rozpuszczenia

gazowego produktu wwodzie lub wwyniku

reakcji chemicznej gazowego produktu

zwod, np.

SO3 + H2O H2SO4

C + O ---> CO

CH + 2 O ---> CO + 2 H O

C H + 8 O ---> 5 CO + 6 H O

2 2

4 2 2 2

5 12 2 22

CHCO

H O

O

N O

4

2

2

3

2

HClH S

N OSO

NO2

2 3

2_______

II. r

da

en

erg

ii

35

zadanie 4. Smog, tzw. mga przemysowa, skada si m.in. ztlenkw siarki(IV) iwgla(IV), tworz-cych zmg kropelki kwasw. Zapisz rwnanie reakcji chemicznej powstawania kwasu na podstawie modelowego zapisu tej reakcji chemicznej.

+

Rwnanie reakcji chemicznej:

zadanie 5. Uzupenij tabel podanymi sformuowaniami. Niektre okrelenia moesz stosowa kilkakrotnie.

woda biopaliwa Soce ciepo wntrza Ziemi paliwa kopalne wiatr wodr przemianypromieniotwrcze emisja CO2

emisja pyw, tlenkw siarki iazotu moliwo skaenia rodowiska przyrodniczego przyczyniaj si domierci ptakw tamy zatrzymuj osady

wniewielkim stopniu wpywa narodowisko przyrodnicze

metody wytwarzania energii rda energii negatywny wpyw na rodowisko przyrodnicze

Elektrownie soneczne

Hydroelektrownie

Elektrownie wiatrowe

spalanie wsilnikach diesla

Elektrownie geotermalne

Elektrownie wglowe

Elektrownie atomowe

Modele:

atomu tlenu

atomu wodoru

atomu siarki

SO + H O ---> H SO2 2 2 3

soce

woda

wiatr

biopaliwa

ciepo wntrza Ziemi

paliwa kopalne

przemiany promieniotwrcze

w niewielkim stopniu wpywaj na rodowisko przyrodnicze

tamy zatrzymuj osady

przyczyniaj si do mierci ptakw

emituj CO 2

w niewielkim stopniu wpywaj na rodowisko przyrodniczeemisja CO , pyw, tlenkw siarki i azotw

2

moliwo skaenia rodowiska przyrodniczego

II.

r

da

en

erg

ii

36

zadanie 6.Oblicz, ile kilogramw kwasu siarkowego(IV) powstanie wwyniku spalenia 1 tony wgla kamiennego iemisji SO2 do atmosfery, wiedzc, e wgiel kamienny za-wiera 0,8% siarki (procent masowy).

Obliczenia:a) Oblicz mas czystej siarki zawartej wwglu kamiennym.

b) Napisz rwnanie reakcji spalania siarki omasie obliczonej wpunkcie a).

c) Oblicz mas tlenku siarki(IV), ktry powsta w reakcji chemicznej w punkcie b).

d) Napisz rwnanie reakcji otrzymywania kwasu siarkowego(IV) ze zwizku chemiczne-go otrzymanego wpunkcie b).

e) Oblicz mas kwasu siarkowego(IV), ktry powsta wreakcji chemicznej wpunkcie d).

Odpowied: .

1 t = 1000 kg

1000 kg - 100%x - 0,8%x = 8 kg (8000 g)

m H SO = 82 u2 3

S + O ---> SO

64 u - 82 u SO8000 g - x

x = 16 000 g SO

2

SO + H O ---> H SO

2

2

2

2 2 32

2 32

3

64 u SO - 82 u H SO

16 000 g - x

x = 20 500 g H SO2

Powstao 20 500 g H SO2 3

II. r

da

en

erg

ii

37

Notatki z lekcji

III.

ro

dk

i c

zyst

oc

i i

ko

sme

tyk

i

38

1. WACIWOCI MYDE IICH OTRZYMYWANIE

Zadanie 1. Zaznacz rwnanie przedstawiajce reakcj zobojtniania.

A. CuCl2 + 2 NaOH Cu(OH)2 + 2 NaCl

B. HCl + NaOH NaCl + H2O

C. SO3 + H2O H2SO4

D. CaCO3 + 2 HCl CaCl2 + CO2 + H2O

Zadanie 2. Podkrel wyraenia wopisie obserwacji dowiadczenia chemicznego Otrzymywa-nie myda w reakcji zmydlania tuszczu, tak aby powstay prawdziwe informacje. Uzupenij rwnanie reakcji chemicznej oraz napisz nazwy zwyczajowe produktw.

Obserwacje: Ogrzewana wparownicy mieszanina intensywnie kipi / si pieni / si pali. Wydziela si zapach zjeczaego masa / zgniych jaj / mydlin. Produkt ma posta biaej / tej / pomaraczowej masy, liskiej wdotyku.

Wniosek: Zachodzi reakcja chemiczna, ktr mona zapisa nastpujcym rwnaniem:

CH3NH2

CH3

CH C CH3CH3

CH3

CH OH

CH2

CH2 OH

OH

O C C17H35O

CH2

O C C17H35O

CH

O C C17H35O

CH2

OH

OC C

H

H

HOH

OC C

H

H

CH3 OHT+ C2H5 C2H5

COH

OCH3 C O

O+ H2O

T+ NaOH

3 C17H35COONa +

+

3

tristearynian glicerolu wodorotlenek sodu

Zadanie 3. Napisz rwnanie reakcji chemicznej na podstawie zapisu sownego. Wska sche-mat dowiadczenia chemicznego inapisz obserwacje oraz sformuuj wniosek.

kwas stearynowy + wodorotlenek sodu stearynian sodu + woda

Rwnanie reakcji chemicznej:

A. B. C.

roztwr NaOH + C2H5OH

tuszcz

C17H35COOH

roztwr NaOH + roztwr fenoloftaleiny

tuszcz

roztwr NaOH + roztwr fenoloftaleiny

Obserwacje:

Wniosek:

Przypomnij sobie, s. 32

powstawanie myda

zabarwienie fenoloftaleiny wroztworze NaOH

powstawanie myda

X

X

3

stearynian sodu glicerol

3 C H COONa

C H COOH + NaOH ---> C H COONa + H O

Malinowy roztwr odbarwia si.Zawarto parownicy intensywnie si pieni.

Zasza reakcja zobojtniania, w ktrej wyniku otrzymanomydo.

17 35

17 35 3517 2

III. ro

dk

i czysto

ci i k

osm

etyk

i

39

zadanie 4. Napisz nazw zwyczajow myda opodanej waciwoci.

A. rozpuszczalne wwodzie

B. nierozpuszczalne wwodzie

C. twarde

D. mikkie

zadanie 5. Oce prawdziwo podanych informacji.

A. Myda potasowe s lepiej rozpuszczalne wwodzie od myde sodowych.

B. Myda glinowe stosuje si do produkcji myde antybakteryjnych.

C. Myda litowe rozpuszczaj si wwodzie.

D. Myda sodowe s stosowane m.in. do produkcji myde toaletowych wkostkach.

zadanie 6. Uzupenij zdania podanymi wyraeniami (AJ), tak aby zawieray prawdziwe infor-macje dotyczce rwnania reakcji hydrolizy palmitynianu sodu.

C15H31COO + Na+ + H2O C15H31COOH + Na

+ + OH

Jon A/ B nadaje wodnym roztworom myde odczyn C / D. Warto pH

roztworu palmitynianu sodu jest E / F ni 7, wic fenoloftaleina zabarwi si na

G / H, auniwersalny papierek wskanikowy na I/ J.

A. Na+ C. zasadowy E. wiksza G. malinowo I. czerwonoB. OH D. kwasowy F. mniejsza H. pomaraczowo J. niebiesko

zadanie 7. Oblicz stosunek masowy pierwiastkw chemicznych wmydle sodowym, ktrego model przedstawiono poniej.

Modele: atomu wodoru atomu wgla

atomu tlenu atomu sodu

Obliczenia:

masa 16 atomw C = u

masa 31 atomw H = u

masa 2 atomw O= u

masa atomu Na = u

Odpowied: .

Wskazwk znajdziesz wpodrczniku na s. 75.

mC = 12 u

mH = 1 u

mO = 16 u

mNa = 23 u

Prawda Fasz

Prawda Fasz

Prawda Fasz

Prawda Fasz

sodowe

sodowewapniowe

potasowe

XXX

X

X XX

X X

19231

3223

192 : 32 : 31 : 23

Stosunek masowy wynosi 192 : 32 : 31 : 23

III.

ro

dk

i c

zyst

oc

i i

ko

sme

tyk

i

40

zadanie 8. Oblicz, ile gramw myda powstanie wreakcji chemicznej 128 g kwasu palmity-nowego zwodorotlenkiem sodu.

C15H31COOH + NaOH C15H31COONa + H2O

mC15H31COOH = u+ u+ u= u

mC15H31COONa = u+ u+ u+ u= u

ze uC15H31COOH powstaje u C15H31COONa

ze 128 g C15H31COOH powstaje x g C15H31COONa

x = 128 g C15H31COOH u C15H31COONa

u C15H31COOH

x = g C15H31COONa

Odpowied: .

Notatki z lekcji

mC = 12 u

mH = 1 u

mO = 16 u

mNa = 23 u

kwas stearynowy

Powstanie 139 g myda

256 278

278256

139

15 12 32

1 2 16 256

16 12 31 1 2 16 1 23 278

III. ro

dk

i czysto

ci i k

osm

etyk

i

41

Notatki z lekcji

III.

ro

dk

i c

zyst

oc

i i

ko

sme

tyk

i

42

2. mechanizm uSuwania Brudu

zadanie 1. Zaznacz nazwy substancji oraz mieszanin rozpuszczalnych wwodzie.

A. nafta C. sl kuchenna E. mka ziemniaczana G. piasek

B. olej D. benzyna F. chlorowodr H. ocet

zadanie 2. Oce prawdziwo podanych informacji.

A. Wena idrewno s materiaami hydrofilowymi. Prawda Fasz

B. Szko imetale s materiaami hydrofobowymi. Prawda Fasz

C. Czsteczka wody ma budow polarn. Prawda Fasz

D. Wwodzie dobrze rozpuszczaj si substancje obudowie niepolarnej, np. tuszcz. Prawda Fasz

E. Wwodzie dobrze rozpuszczaj si substancje obudowie polarnej, np. chlorowodr. Prawda Fasz

zadanie 3. Wykonaj opisane dowiadczenie chemiczne i odpowiedz na pytanie.

Odczynniki: zmielony cynamon, woda, pyn do mycia naczy.Szko isprzt laboratoryjny: gboki talerz.

Nalej do talerza tak ilo wody, aby zakrya dno. Wsyp zmielony cynamon tak, aby utrzymywa si na powierzchni. Palcem zwilonym pynem do mycia naczy dotknij powierzchni wody.

Jak pyn do naczy wpywa na napicie powierzchniowe wody?

Odpowied: .

zadanie 4. Napisz wzr pstrukturalny jonu palmitynianowego na podstawie wzoru jonu stearynianowego. Zaznacz cz hydrofobow ihydrofilow oraz gwk iogon.

Wzr pstrukturalny jonu stearynianowego:

Wzr pstrukturalny jonu palmitynianowego:

gwkaogon

CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CO

CH3 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 O

Przypomnij sobie, s. 14

Wzr pstrukturalny uwzgldnia rodzaj iliczb

atomw wczsteczce oraz liczb wiza

chemicznych midzy atomami, oprcz wiza

wegiel-wodr, np.

CH3 CH2 CH3.

XX X

XXX

X

X

Pyn do mycia naczy zmniejsza napicie powierzchniowe wody

CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - CH - C O

O3 2 2 2 22 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2

-

//\

III. ro

dk

i czysto

ci i k

osm

etyk

i

43

zadanie 5. Uzupenij schemat przedstawiajcy ustawienie jonw myda na granicach faz.

powietrze wodabrud

olej woda powietrze

zadanie 6. Przeprowadzono dowiadczenie badajce wpyw twardoci wody na powstawanie piany. Uzupenij obserwacje iwniosek wynikajcy ztego dowiadczenia chemicznego.

woda destylowana

wodaz kranu

roztwr myda

1 2

Obserwacje: Mydo pieni si mocniej wzlewce nr , asabiej wzlewce nr .

Wniosek: Woda owikszej twardoci znajduje si wzlewce nr .

zadanie 7. Oblicz, ile gramw wglanu wapnia znajduje si w1,5 dm3 twardej wody, wiedzc, e zawiera ona 50 mg CaCO3 w1 dm

3.

Obliczenia:

Odpowied: .

zadanie 8. Ustal twardo wody zawierajcej 0,2 mg CaCO3 w1 cm

3. Wykonaj obliczenia iskorzystaj zdanych umieszczonych wtabeli.

Obliczenia:

Odpowied: .

1 g = 1000 mg

Rodzaje wody pitnej wedug Polskiej Normy PN-ISO 6059:1999

rodzaj wody pitnej

mg caco3dm3

bardzo mikka < 75

mikka 75150

rednio twarda 150300

twarda 300500

bardzo twarda > 500

* * * *||||

1 22

1dm - 50 mg1,5 dm - x mg

x = 75 mg = 0,075 g

W 1,5 dm wody znajduje si 0,075 g CaCO

33

33

0,2 mg CaCO - 1 cmx - 1000 cmx = 200mg

Jest to woda rednio twarda

33

3

__________________________

_______________

III.

ro

dk

i c

zyst

oc

i i

ko

sme

tyk

i

44

zadanie 9.* Kamie kotowy, czyli nierozpuszczalny osad CaCO3 iMgCO3, powstaje podczas go-towania twardej wody. Czsto do usunicia tego osadu wykorzystuje si ocet. Napisz rwnania reakcji chemicznych zachodzcych podczas usuwania kamienia koto-wego za pomoc octu. Wyjanij, dlaczego ocet rozpuszcza kamie kotowy.

Rwnania reakcji chemicznych:

Ocet rozpuszcza kamie kotowy, poniewa

.

Notatki z lekcji

kamie kotowy osadzony nagrzace pralki

CaCO + 2 CH COOH ---> (CH COO) Ca + H O + CO

kwas octowy jest mocniejszy odkwasu wglowego

3 3 3 22 2

III. ro

dk

i czysto

ci i k

osm

etyk

i

45

Notatki z lekcji

III.

ro

dk

i c

zyst

oc

i i

ko

sme

tyk

i

46

3. emulSje

zadanie 1. Uzupenij tabel podziel wymienione mieszaniny na koloidy, zawiesiny iroztwory waciwe.

woda ibiako jaja kurzego woda imka ziemniaczana herbata zcukrem majonez woda ikreda woda ipiasek woda isl woda icukier puder keczup

Koloidy zawiesiny roztwory waciwe

zadanie 2. Zaznacz typ mieszaniny przedstawionej na fotografi i.

A. zawiesina B. roztwr waciwy C. koloid

zadanie 3. Napisz obserwacje idokocz wniosek do dowiadczenia chemicznego przedsta-wionego na schemacie.roztwr myda

H2O + olej

1 2

Wniosek: Mydo peni funkcj .

zadanie 4. Narysuj schematycznie sposb uoenia czci hydrofi lowej ihydrofobowej emul-gatora wprzedstawionych typach emulsji.

olej

woda olej

woda

emulsja typu O/W emulsja typu W/O

Przypomnij sobie, s. 14.

Probwki szczelnie zamykamy korkami, wstrzsamy iumieszczamy na kilka minut wstatywie.

Obserwacje:Probwka 1.

Probwka 2.

X

woda i biako jaja woda i mka ziemiaczana herbata z cukremmajonezkeczup

woda i kreda

woda i piasek

woda i sl

woda i cukier puder

Powstaje mtna mieszanina,ktra nie rozdziela si na skadniki.

Powstaje mtna mieszanina,ktra szybko rozdziela si na skadniki.

emulgatora

III. ro

dk

i czysto

ci i k

osm

etyk

i

47

zadanie 5. Okrel typy emulsji przedstawionych na schematach.

faza wodna

faza olejowa

emulsja typu emulsja typu

zadanie 6. Przyporzdkuj nazwy kosmetykw oraz rodkw czyszczcych do typw emulsji.

A. balsam nawilajcy C. krem nawilajcy E. olejek do opalaniaB. maso do ciaa D. mleczko do ciaa F. tusty krem na noc

emulsja typu O/W: A B C D E F

emulsja typu W/O: A B C D E F

zadanie 7. Oblicz mas wody, jak zawiera 150 g kremu nawilajcego, wiedzc, e wtym kosmetyku jest ok. 80% wody (procent masowy). Oblicz stosunek masowy fazy olejowej do fazy wodnej wtym kremie.

Obliczenia:

Odpowied: Krem zawiera g wody. Stosunek masowy fazy olejowej do fazy

wodnej wynosi : .

chemia blisko nasUzupenij tekst, wktrym wyjanisz, dlaczego pyny micelarne s skutecznym rodkiem do zmywania makijau.

Substancja powierzchniowo czynna jest zbudowana zczci

i . W kontakcie ze skr cz

substancji powierzchniowo czynnej wnika

wczsteczk itworzy micele, ktre s usu-

wane, np. na waciku kosmetycznym.

Wskazwk znajdziesz wpodrczniku na s. 87.

Stosunek masowy fazy olejowej ifazy wodnej:

masa fazy olejowej

masa fazy wodnej

O/W W/O

XX

X XX X

150 g - 100%x - 80%x = 120 g H O

150 g - 120 g = 30 g

30 : 120 = 1 : 42

1201 4

hydrofilowejhydrofobowejhydrofobowa

brudu

_______________

III.

ro

dk

i c

zyst

oc

i i

ko

sme

tyk

i

48

Notatki z lekcji

III. ro

dk

i czysto

ci i k

osm

etyk

i

49

Notatki z lekcji

III.

ro

dk

i c

zyst

oc

i i

ko

sme

tyk

i

50

4. SKadniKi KoSmeTyKw

zadanie 1. Obok wzorw sumarycznych oraz nazw systematycznych soli kwasw nieorga-nicznych wpisz ich nazwy systematyczne oraz wzory sumaryczne.

Ca3(PO4)2 wglan magnezu

CaCO3 siarczek potasu

Mg(NO3)2 chlorek elaza(III)

NaCl siarczan(VI) miedzi(II)

zadanie 2. Pocz liniami wzory sumaryczne zwizkw chemicznych znazwami ich funkcji. ZnO substancja konserwujca limonen substancja polerujca H3BO3 filtr chemiczny C3H5(OH)3 barwnik CaCO3 substancja antybakteryjna witamina C substancja zapachowa HCOOH substancja nawilajca

zadanie 3. Przyporzdkuj rodzajom kosmetykw ich funkcje. Wpisz odpowiednie litery wkratki.

A. funkcja oczyszczajca C. funkcje pielgnacyjna iochronnaB. funkcja zapachowa D. funkcja upikszajca

krem ochronny na zim lakier do paznokci woda toaletowa

krem do opalania zfiltrem UV pasta do zbw tusz do rzs

balsam ujdrniajcy dezodorant pianka do golenia

perfumy antycellulitowy balsam do ciaa

informacja do zada 4.7.Receptura kremu: 8 g tegomulsu, 40 g oleju zorzeszkw ziemnych, 4 g wosku pszczelego, 200 g wody destylowanej, 12 kropli (2,5 g) olejku eterycznego zdrzewka ranego, 8 kropli (1,5g) olejku eterycznego zlawendy, 10 g spirytusu, 3 g D-pantenoluTegomuls to substancja, ktr stosuje si do produkcji lekkich, nietustych kremw odpowiednich dla cery tustej, trdzikowej imieszanej. Tegomuls charakteryzuje si du si emulgujc.Wosk pszczeli to substancja bardzo agodna dla skry. Jest stabilizatorem emulsji.D-pantenol to substancja, ktr stosuje si wkremach odziaaniu agodzcym oraz leczniczym.

Przypomnij sobie, s. 20.

Wskazwk znajdziesz wpodrczniku na s. 90.

fosforan(V) wapniawglan wapniaazotan(V) magnezuchlorek sodu

MgCOK SFeCl

CuSO

2

3

3

4

CCCB

BABC

BDA

III. ro

dk

i czysto

ci i k

osm

etyk

i

51

zadanie 4. Napisz nazwy skadnikw kremu penicych podane funkcje.

A. emulgator

B. substancja konserwujca

C. substancja zapachowa

D. faza olejowa

zadanie 5. Uporzdkuj skadniki kremu zgodnie zzasadami INCI.

zadanie 6. Uzupenij tabel podziel skadniki kremu na bazowe, czynne idodatkowe.

Skadniki bazowe Skadniki czynne Skadniki dodatkowe

zadanie 7. Oblicz zawarto procentow (procent masowy) fazy olejowej oraz fazy wodnej wkremie, anastpnie okrel typ emulsji.

Obliczenia:

Odpowied: Zawarto procentowa fazy olejowej w kremie wynosi %,a fazy

wodnej %. Krem jest emulsj typu .

Zasady INCI znajdziesz w podrczniku na s. 92.

Zawarto procentowa fazy wkremie:

masa skadnika danej fazy

suma mas wszystkich skadnikw kremu

tegomulsspirytus

olejki eteryczneolej z orzechw ziemnych

woda, olej z orzeszkw ziemnych, spirytus, tegomulswosk pszczeli, D-pantenol, olejek eteryczny z drzewa ranegoolejek eteryczny z lawendy

woda

olejD-pantenol tegomuls

spirytuswosk pszczeli

olejki eteryczne

cakowita masa krzemu - 269 g

269 g - 100%200 g - x

x = 74% wody

269 g - 100%40 g - x

x = 14,8% oleju

14,874 O/W

_____

__________

III.

ro

dk

i c

zyst

oc

i i

ko

sme

tyk

i

52

zadanie 8. Uzupenij tabel, wpisujc polskie nazwy skadnikw kosmetykw oraz ich wa-ciwoci. Skorzystaj zinformacji wpodrczniku.

nazwa wsystemie inci polska nazwa waciwoci substancji

Aqua rozpuszczalnik

Saccharin sodzca

Mineral Oil olej mineralny

Zinc Oxide

Tocopherol przeciwutleniajca

Sodium Chloride chlorek sodu

Ascorbic Acid witamina C

Lanolin natuszczajca

Hialouronic Acid kwas hialuronowy

Limonen

Notatki z lekcji

Wskazwk znajdziesz wpodrczniku

nas.9293.

woda

sacharyna

tlenek cynku

witamina E

lanolina

limonen

natuszczajcaantybakteryjne

polerujcesubstancja przeciwutleniajca

nawilajcepoprawia smak

III. ro

dk

i czysto

ci i k

osm

etyk

i

53

Notatki z lekcji

III.

ro

dk

i c

zyst

oc

i i

ko

sme

tyk

i

54

5. rodzaje rodKw czySToci

zadanie 1. Okrel prawdziwo podanych informacji.

A. Jon powstaje zatomu tylko na skutek przyjcia elektronw. Prawda Fasz

B. Jon jest czstk obdarzon adunkiem elektrycznym. Prawda Fasz

C. Kation ma adunek dodatni. Prawda Fasz

D. Anion jest obojtny elektrycznie. Prawda Fasz

zadanie 2. Zaznacz rodzaj substancji powierzchniowo czynnej, ktra wystpuje wponiszych produktach.

zadanie 3. Uzupenij rwnanie reakcji chemicznej zachodzcej podczas mycia naczy wzmy-warkach. Ktry zproduktw reakcji chemicznej bdzie skuteczny wusuwaniu tuszczu?

Na2SiO3 + H2SiO3 + krzemian woda kwas wodorotlenek sodu sodu krzemowy

Odpowied: .

zadanie 4. Zaznacz schemat dowiadczenia, ktre przedstawia reakcj zmydlania. Uzupenij rwnanie reakcji chemicznej.

A. B. C.

1

rodek do udraniania rur

woda + palmitynian sodu

rodek do udraniania rur

2woda + tuszcz

rodek do udraniania rur

3woda + glicerol

(C17H35COO)3C3H5 + NaOH + C3H5(OH)3

Przypomnij sobie, s. 7.

produkt

szampon pyn do pukania mydo proszek do praniael do urzdze

sanitarnych

rodzaj substancji powierzchniowo

czynnej

anionowa

kationowa

anionowa

kationowa

anionowa

kationowa

anionowa

kationowa

anionowa

kationowa

Pamitaj ozbilansowaniu rwnania reakcji

chemicznej!

XXX

X

XX

X XX

X

3 3 C H COONa

wodorotlenek sodu

2 H O 2 NaOH2

17 35

III. ro

dk

i czysto

ci i k

osm

etyk

i

55

zadanie 5. Zaznacz symbole pierwiastkw chemicznych, ktre s gwnymi skadnikami sto-pw metali ulegajcych wymienionym zanieczyszczeniom. Wska rodzaj rodka usuwajcego dane zanieczyszczenie.

Skadnik stopu metali

rodzaj zanieczyszczenia

chemicznego, ktremu ulegaj

metale iich stopy

rodzaje rodkw usuwajcych zanieczyszczenia

26Feelazo55,845

29Cumied63,546

47Agsrebro

107,868

patyna

10-procentowy roztwr HCl lub NaOH

gorca woda zCH3COOH iNaHCO3

roztwr amoniaku

roztwr NaCl iCH3COOH wciepej wodzie

26Feelazo55,845

29Cumied63,546

47Agsrebro

107,868

czarny nalot

10-procentowy roztwr HCl lub NaOH

gorca woda zCH3COOH iNaHCO3

roztwr amoniaku

roztwr NaCl iCH3COOH wciepej wodzie

26Feelazo55,845

29Cumied63,546

47Agsrebro

107,868

rdza

10-procentowy roztwr HCl lub NaOH

gorca woda zCH3COOH iNaHCO3

roztwr amoniaku

roztwr NaCl iCH3COOH wciepej wodzie

chemia blisko nasDo mycia szyb czsto stosuje si ocet, czyli 10-procentowy roztwr kwasu octowego wwodzie. Bardzo dobrze rozpuszcza on osady soli (np. wglanw) pozostawione np. na szybie. Gwne produkty reakcji chemicznej octany bardzo dobrze rozpusz-czaj si wwodzie. Czy octu mona te uy do oczyszczenia cianek wazonu zosadu powstaego wwyniku uywania twardej wody? Uzasadnij swoj odpowied, zapi-sujc odpowiednie rwnanie reakcji chemicznej.

Rwnanie reakcji chemicznej:

Odpowied:

zadanie 6. Na podstawie informacji oskadzie proszku do prania oblicz, ile gramw zeolitw oraz anionowej substancji powierzchniowo czynnej zawiera opakowanie proszku do prania omasie 4 kg.

Obliczenia:

Odpowied: .

oh

co32

So32

N N

R RR

R R

T

T

NR R

na+ K+kationy

aniony mg2+ ca2+

100 g proszku do prania zawiera:

30% zeolitw 15% anionowych

substancji powierzchniowo czynnych

zwizki wybielajce nabazie tlenu

5% kationowych substancji powierzchniowo czynnych

niejonowe rodki powierzchniowo czynne

X

X

X

X

XX

2 CH COOH + CaCO ---> (CH COO) Ca + H O + COMona uy w tym celu octu.

3 3 3 2 22

100 g proszku ---> 30 g zeolitw

15 g substancji powiwrzchniowo czynnej4000 g proszku ---> 30 * 40 = 1200 g zeolitw

15 * 40 = 600 g substancji powowierzchniowe czynnejOpakowanie zawiera 1200 g zeolitw i 600 g substancji powierzchniowo czynnej.

III.

ro

dk

i c

zyst

oc

i i

ko

sme

tyk

i

56

Notatki z lekcji

III. ro

dk

i czysto

ci i k

osm

etyk

i

57

Notatki z lekcji

III.

ro

dk

i c

zyst

oc

i i

ko

sme

tyk

i

58

6. rodKi czySToci arodowiSKo przyrodnicze

zadanie 1. Wska jony, ktre powstan wprocesie dysocjacji jonowej fosforanu(V) sodu.

A. Na, PO43+ B. Na+, PO4

C. Na+, PO43 D. Na3+, PO4

3

zadanie 2. Uzupenij ilustracj przedstawiajc proces eutrofi zacji. Wpisz numery odpowiada-jce opisowi poszczeglnych fragmentw rysunku.

1. cieki komunalne (rda fosforanw)2. wymieranie organizmw spowodowane brakiem tlenu3. plankton4. zuywanie tlenu przez rozkadajce si glony5. intensywny rozwj mikroorganizmw irolinnoci wodnej6. opadanie obumarych rolin izwierzt na dno zbiornika gromadzenie si muu7. powstawanie toksycznych zwizkw chemicznych oprzykrych zapachach

zadanie 3. Podkrel wyraenia wobserwacjach iwnioskach zdowiadczenia chemicznego przedstawionego na zdjciu, tak aby powstay prawdziwe informacje.

Obserwacje: Po dodaniu odczynnikw w probwce pierwszej strci si ty / nie strci si osad. W drugiej probwce wytrci si / nie wytrci si osad.

Wniosek: W probwce pierwszej / drugiej znajduj si jony fosforanowe(V). Przepro-wadzone dowiadczenie chemiczne umoliwia identyfi kacj obecnoci / rozpusz-czalnoci jonw fosforanowych(V).

Przypomnij sobie, s. 21.

H2S NH3

fosforany(III)fosforany(V) 5

2

Podkrel wyraenia wobserwacjach iwnioskach zdowiadczenia chemicznego przedstawionego na zdjciu, tak aby powstay prawdziwe informacje

Obserwacjestrci si

Wniosekwadzone dowiadczenie chemiczne umoliwia identyfi kacj czalnoci

roztwr proszku doprania bez fosforanw(V) + HNO3 + (NH4)2MoO4

roztwr proszku doprania zfosforanami(V)+ HNO3 + (NH4)2MoO4

X

1 4

3

6

7

__________

______________

_______

________

III. ro

dk

i czysto

ci i k

osm

etyk

i

59

Zadanie 4. Coraz czciej do produkcji proszkw do prania wykorzystuje si sole kwasu wglowe-go. Zastpuj one sole kwasu fosforowego(V) dodawane wcelu zmikczania wody. Uzasadnij suszno zastpowania dotychczas stosowanych soli solami kwasu wglowego. Skorzystaj zfragmentu tabeli rozpuszczalnoci soli iwodorotlenkw wwodzie. Napisz wzory sumaryczne inazwy systematyczne soli, ktre powstan wreakcji wglanu sodu zjonami Mg2+ iCa2+.

Odpowied: .

wzr sumaryczny:

nazwa:

wzr sumaryczny:

nazwa:

Zadanie 5. Do produkcji aerozoli powszechnie stosuje si propan. Dlaczego na opakowaniach kosmetykw w aerozolu umieszcza si ostrzeenie, by nie zblia ich pojemnikw do otwartego ognia? Wska piktogram informujcy owaciwoci gazu uytego do produkcji aerozoli.

Odpowied: .

A. B. C. D.

Zadanie 6. Skorzystaj zponiszych zwrotw iuzupenij opis schematu oraz zdania pod sche-matem.

ozon O3 tlen czsteczkowy chlor czsteczki freonw O2 fluor wgiel tlenu

Czsteczki rozpadaj si wwarstwie ozonowej na ,

ktry si spala, , ktrego atomy cz si ze sob, tworzc ,

oraz , ktry powoduje rozkad ozonu do .

Wskazwk znajdziesz wpodrczniku na s. 72.

OH

CO32 N NR

TNR

NH4+ Mg2+

kationyaniony Ca

2+

3 tlen czsteczkowy O2

na freony docierajce do warstwy ozonowej dziaa promieniowanie UV

,

,

Sole kwasu wglowego nie s szkodliwe dla rodowiskaMgCO

wglan magnezuCaCO

wglan wapnia

3

3

X

Poniewa jest to gaz palny

Oozon

tlenO

freonw wgielfreon czsteczki

chlor tlenu

3

2

III.

ro

dk

i c

zyst

oc

i i

ko

sme

tyk

i

60

zadanie 7.* Jako zamienniki fosforanw(V) wproszkach do prania wykorzystuje si m.in. zeolity mineray skadajce si gwnie zglinokrzemianw. Reaguj one ze skadnikami twar-dej wody zgodnie z rwnaniem:

Ca2+ + Na2Al2Si2O7 2 Na+ + CaAl2Si2O7

kation glinokrzemian kation glinokrzemian wapnia sodu sodu wapnia

Oblicz, ile gramw zeolitu zuyto wprocesie prania, jeeli powstao 26,2 g trudno rozpuszczalnego glinokrzemianu wapnia.

Obliczenia:

Odpowied: .

Notatki z lekcji

zeolit

Zuyto 26,8 g zeolitu

m Na Al Si O = 268 u

m CaAl Si O = 262 u

268 u - 262 u x - 26,2 g

x = 26,8 g

2 72

7

2

2 2____________

III. ro

dk

i czysto

ci i k

osm

etyk

i

61

Notatki z lekcji

IV.

yw

no

62

1. WpyW skadnIkW yWnOCI na OrGanIZM

Zadanie 1. Oce prawdziwo poniszych zda.

A. Tuszcze to mieszaniny estrw wyszych kwasw karboksylowych iglicerolu. Prawda Fasz

B. Do wykrycia biaka wsubstancji organicznej suy prba zjodem. Prawda Fasz

C. Glukoza ifruktoza to przykady monosacharydw. Prawda Fasz

D. Sacharoza imaltoza to przykady polisacharydw. Prawda Fasz

E. Skrobia iceluloza s atwo rozpuszczalne wwodzie. Prawda Fasz

Zadanie 2. Uzupenij tabel, korzystajc zpodanych okrele.

sacharydy tuszcze biaka budulcowe witaminy

skadniki odywcze

energetyczne regulujce

niektre sole mineralne sole mineralne

Zadanie 3. Uzupenij brakujce wartoci wtabeli dotyczcej zawartoci skadnikw odyw-czych wpaczce cukierkw.

skadnikiodywcze kcal tuszcz

kwasy tuszczowe nasycone

sd Biako Cukry Bonnik

Zawarto w100g

produktu1845 14 g 0,03 g 2,8 g

%Gda 92% 30% 70% 1% 22% 8%

Gda 70 g 20 g 50 g 270 g 2,1 g

Zadanie 4. Podkrel wyraenia wopisach obserwacji oraz wniosku zdowiadczenia che-micznego przedstawionego na fotogra ach, tak aby powstay prawdziwe infor-macje.

Obserwacje: Na bibule powstaj mokre / brzowe / tuste plamy.

Wniosek: Pestki dyni iorzechy zawieraj biaka / tuszcze / sole mineralne. rdem biaek / tuszczw / soli mineralnych s owoce rolin oleistych oraz nasiona rolin oleistych, np. sonecznika / rzepaku.

Przypomnij sobie, s.2829.

bibua

pestki dyni i orzechy

X

X

XXX

budulcowebiaka sacharydy

tuszczewitaminy

21 g

2005

58,5 g 2,1 g

5,6%3 g

_________

_______

______

________________

IV. yw

no

63

Zadanie 5. Pogrupuj nazwy produktw spoywczych na rda sacharydw oraz tuszczw.

mid soja winogrona czekolada nasiona sonecznika smalec ziemniaki nasiona pszenicy jabka maso ty ser oliwki

rda sacharydw rda tuszczw

Zadanie 6. Zaprojektuj dowiadczenie umoliwiajce wykrycie obecnoci wody wkaszy uzupenij odczynniki oraz szko i sprzt laboratoryjny. Podkrel wyraenia wopi-sach obserwacji oraz wnioskw, tak aby powstay prawdziwe informacje.

Odczynniki: .

Szko isprzt laboratoryjny: .

Obserwacje: Na ciankach probwki pojawia si niebieska / ta / bezbarwna ciecz.

Wnioski: Obecno kropel / osadu / elu na ciankach probwki wiadczy oobec-noci biaka / wgla / wody wproduktach spoywczych.

Zadanie 7. Zaznacz na miniaturze ukadu okreso-wego pierwiastkw chemicznych po-oenie wszystkich makroelementw, ktre wchodz wskad soli mineral-nych.

Zadanie 8. Wpisz symbol literowy funkcji, ktr peni worganizmie pierwiastki chemiczne przedstawione na fragmentach ukadu okresowego.

A. Uczestniczy wtworzeniu tkanki kostnej.B. Jest niezbdny do prawidowej syntezy biaek.C. Zapewnia prawidowe funkcjonowanie tarczycy.D. Jest niezbdnym skadnikiem hemoglobiny.E. Wpywa na prawidow prac serca imzgu.

12Mgmagnez24,305

20Ca

wap40,078

26Feelazo55,845

30Zn

cynk65,38

53Ijod

126,904

wykrywanie wody wkaszy

11

234567

2

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

13 14 15 16 1718

mid

winogronaczekoladaziemniakinasiona pszenicyjabka

sojanasiona sonecznikasmalec

maso

ty ser

oliwki

kasza jczmienna, kasza perowaprobwka, statyw, palnik

________

_____

_____

XX X XX

XX

E A D B C

IV.

yw

no

64

Zadanie 9. Zaznacz skutki niedoboru skadnikw soli mineralnych waciwie przyporzdko-wanych do ich symboli chemicznych.

Odpowied Mg Ca Fe I

Azaburzenia pracy

serca

zaburzenia funkcjonowania

tarczycyanemia nadcinienie

Bzaburzenia pracy

sercaosteoporoza anemia

zaburzenia funkcjonowania

tarczycy

C anemiazaburzenia pracy

sercanadcinienie

zaburzenia funkcjonowania

tarczycy

D nadcinienie anemiazaburzenia

funkcjonowania tarczycy

zaburzenia pracy serca

Notatki z lekcji

X

IV. yw

no

65

Notatki z lekcji

IV.

yw

no

66

2. FERMENTACJA IINNE PRZEMIANY YWNOCI

Zadanie 1. Zaznacz waciwoci fi zyczne glukozy monosacharydu biorcego udzia wfermen-tacji alkoholowej.

A. bezbarwna D. dobrze rozpuszcza si wwodzie

B. bezwonna E. ma sodki smak

C. ulega reakcji fermentacji F. ulega reakcji spalania

Zadanie 2. Przeprowadzono dowiadczenie Fermentacja alkoholowa. Uzupenij opis fotografi i oraz obserwacje, korzystajc zponiszych wyrae. Zapisz rwnania reakcji chemicznych.

woda wapienna roztwr sacharozy drode tlenek wgla(IV)

Obserwacje: Powstaj pcherzyki gazu, ktry powoduje mtnienie

.

Wniosek: Wydzielajcy si gaz to . Reakcje chemiczne zachodzce wdowiadczeniu chemicznym mona zapisa nastpujcymi rwnaniami:

A. fermentacja alkoholowa

B. mtnienie wody wapiennej

Zadanie 3. Zapisz nazwy zwyczajowe zwizkw organicznych oraz rwnania reakcji chemicz-nych przedstawionych na schemacie.

C12H22O11 laktaza

1 C6H12O6 bakterie

2

1.

2.

Przypomnij sobie, s. 29.

glukoza C6H12O6

+

Modele:

atomu tlenu

atomu wodoru

atomu wgla

X X

roztwrsacharozy

drodewodawapienna

wodywapiennej

C H O ---> 2 C H OH + 2 COCO + Ca(OH) ---> CaCO + H O

6 12 6 2 5 2

2 2 23

laktoza glukoza kwas mlekowyC H O + H O ---------> C H O + C H O

C H O --------> 2 CH - CH - COOHOH|

12 22 11 2 6 12 6 6 612

6 6 mlekowe12 3

laktoza

bakterie

IV. yw

no

67

Zadanie 4. Zaznacz sposb rozdzielenia dwch faz mleka otrzymanych wprocesie fermen-tacji mlekowej.

A. destylacja B. krystalizacja C. dekantacja D. fi ltracja

Zadanie 5. Wska wzory sumaryczne oraz napisz nazwy systematyczne substratw i pro-duktw biorcych udzia wfermentacji octowej.

A. CH3OH

B. C2H5OH

C. HCOOH

D. CH3COOH

+ O2 enzym

bakteryjny

A. CH3OH

B. C2H5OH

C. HCOOH

D. CH3COOH

+ H2O

Zadanie 6. Napisz rwnanie reakcji fermentacji masowej na podstawie jej zapisu modelowego.

Rwnanie reakcji chemicznej:

Zadanie 7. Przeczytaj uwanie tekst. Podpisz wzorami sumarycznymi modele zwizkw chemicznych, ktre s kocowymi produktami procesu gnicia.

Gnicie to proces rozkadu zwizkw biakowych. Zachodzi wwarunkach beztlenowych pod wpywem enzymw wydzielanych gwnie przez bakterie gnilne oraz niektre grzyby. Najwaniejsze kocowe produkty gnicia to: metan, tlenek wgla(IV), amoniak, woda isiarkowodr.

Zadanie 8. Napisz nazwy dwch sposobw konserwacji wymienionych produktw ywnociowych.

A. miso D. owoce

B. grzyby E. ryby

C. warzywa

Modele:

atomu tlenu

atomu wodoru

atomu wgla

atomu azotu

atomu siarki

zsiade mleko

Napisz rwnanie reakcji fermentacji masowej na podstawie jej zapisu modelowego

Rwnanie reakcji chemicznej:

+ +

bakterie

masowe

X

X

Xetanol kwas etanowy

CO H O CH NH H S

wdzenie, peklowaniesuszenie, marynowanie

liofilizacja, suszeniewdzenie, mroenie

mroenie, suszenie

C H O ----------> CH - CH - CH - COOH + 2 CO + 2 H6 12 6 3 2 2 2 2bakteriemasowe

2 2 4 3 2

IV.

yw

no

68

Zadanie 9. Wska model, ktry przedstawia zwizek chemiczny o wikszej masie czstecz-kowej. Wpisz nazwy zwyczajowe tych zwizkw chemicznych.

A. B.

A.

Notatki z lekcji

Modele:

atomu tlenu

atomu wodoru

atomu wgla

X

kwas mlekowy kwas masowy

IV. yw

no

69

Notatki z lekcji

IV.

yw

no

70

3. dOdatkI dO yWnOCI

Zadanie 1. Napisz wzory sumaryczne substancji o podanych symbolach i nazwach, stoso-wanych jako dodatki do ywnoci.

E 252 azotan(V) potasu E 260 kwas octowy

E 220 tlenek siarki(IV) E 460 celuloza

Zadanie 2. Dodatkom do ywnoci (ad) przyporzdkuj ich funkcje (AE).

a. substancje konserwujceb. barwnikic. aromatyd. substancje zagszczajce iemulgatory

A. Nadaj smak izapach.B. Wpywaj na konsystencj.C. Chroni przed utrat smaku ibarwy.D. Przeduaj trwao.E. Nadaj kolor.

a. b. c. d.

Zadanie 3. Uzupenij tabel.

symbol e e 280 e 251 e 338

nazwa systematyczna

Wzr sumaryczny

Zadanie 4. Wpisz nazwy dodatkw do ywnoci bdcych skadnikami produktw spoyw-czych przedstawionych na fotogra ach. Skorzystaj zponiszych nazw.

pektyna elatyna guma arabska agar aspartam

Przypomnij sobie, s. 20, 26, 29.

light

produkty typu light demy galaretki

cukierki mitowe pianki wczekoladzie

KNOSO

CH COOH(C H O )

D E A B

3 3

2 5 10 5 n

guma arabska agar

aspartan pektyna elatyna

kwas fosforowy(V)azotan(V) sodukwas propionowyC H COOH2 5

NaNO3 H PO3 4

IV. yw

no

71

Zadanie 5. Skorzystaj zrnych rde informacji iustal funkcje dodatkw do ywnoci, ktrych nazwy oraz symbole zaznaczono na opakowaniu.

Zadanie 6. Napisz rwnania reakcji chemicznych przedstawionych na chemogra e.

P4O10 1 E 338 2 Ca3(PO4)2

3 E 238 + H2SO4 6 E 326

5

SO3 4

E 220

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Skorzystaj zrnych rde informacji iustal funkcje dodatkw do ywnoci,

Skad:

czekolada deserowa 26% (cukier, miazga kakaowa, tuszcz kakaowy, tuszcz mleczny, lecytyna sojowa, E 476, naturalny aromat waniliowy), kwas cytrynowy, agar, E 202. Miazga kakaowa min. 47%.

E 220 tlenek siarki(IV)E 236 kwas mrwkowyE 238 mrwczan wapniaE 338 kwas fosforowy(V)

lecytyna sojowa - emulgator

naturalny aromat waliniowy - aromatkwas cytrynowy - przeciwutleniacz, regulatorkwasowociagar - rodek zagszczajcyE202 - konserwant

E476 - emulgator i stabilizator

P O + 6 H O ---> 4 H PO2 H PO + 3 Ca(OH) ---> Ca (PO ) + 6 H OCa (PO ) + 6 HCOOH ---> 3 (HCOO) Ca + 2 H PO(HCOO) Ca + H SO ---> CaSO + 2 HCOOH2 SO + O ---> 2 SO

SO + H O ---> H SO

104 2 3 4

3 4 2 3 4 2 2

3 4 2 2 3 4

2 2 4

2 2 3

3 2 2 4

4

IV.

yw

no

72

Notatki z lekcji

IV. yw

no

73

Notatki z lekcji

V. L

ek

i

74

1. rOdZaje suBstanCjI leCZnICZyCh

Zadanie 1. Uzupenij zapisy czsteczkowe rwna reakcji zobojtniania.

A. NaOH + Na2SO4 +

B. + HCl KCl +