1

Raport z badania

„Ocena sposobu żywienia oraz aktywności fizycznej

mieszkańców Rudy Śląskiej”

W ramach Akcji

„Zważ na(d)wagę”

2

WSTĘP ........................................................................................... 6

RODZIAŁ I – ZAŁOŻENIE METODOLOGIIA BADAŃ ............................ 7

1.1 CEL BADANIA ...................................................................................................... 7

1.2 PROBLEMY I PYTANIA BADAWCZE ....................................................................... 7

1.3 OPIS METODOLOGII BADAŃ..................................................................................... 8

1.4 METODY PRZEPROWADZENIA BADANIA .................................................................. 8

ROZDZIAŁ II - WYNIKI BADANIA ...................................................... 9

2.1 STRUKTURA BADANYCH POD WZGLĘDEM PŁCI ........................................................ 9

2.2 STRUKTURA BADANYCH POD WZGLĘDEM WIEKU .................................................. 10

2.3 STRUKTURA BADANYCH POD WZGLĘDEM WYKSZTAŁCENIA ................................... 11

2.4 STRUKTURA BADANYCH POD WZGLĘDEM AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ .................. 12

2.5 WSKAŹNIKI ANTROPOMETRYCZNE – WSPÓŁCZYNNIK BMI ORAZ WHR ................... 13

2.6 WSPÓŁCZYNNIK BMI.............................................................................................. 14

2.7 WSPÓŁCZYNNIK WHR ............................................................................................ 16

2.8 ZMIANY W MASIE CIAŁA ANKIETOWANYCH NA PRZESTRZENI OSTATNICH 24

MIESIĘCY..................................................................................................................... 17

2.9 RODZINNE WYSTĘPOWANIE NADWAGI LUB OTYŁOŚCI ........................................... 18

2.10 STOSOWANIE DIET ODCHUDZAJĄCYCH PRZEZ ANKIETOWANYCH ......................... 19

2.11 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA POSIŁKÓW ................................................................ 19

2.12 DOJADANIE MIĘDZY POSIŁKAMI .......................................................................... 22

2.13 SPOŻYWANIE PIECZYWA ORAZ JEGO RODZAJ ....................................................... 23

2.14 SMAROWANIE PIECZYWA .................................................................................... 24

2.15 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA WARZYW I OWOCÓW ................................................ 25

2.16 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA PRODUKTÓW MLECZNYCH ........................................ 27

2.17 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA MIĘSA ....................................................................... 27

3

2.18 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA RYB I PRZETWORÓW RYBNYCH .................................. 28

2.19 STOSOWANIE CUKRU DODANEGO DO NAPOJÓW CIEPŁYCH ................................. 29

2.20 PREFEROWANE METODY OBRÓBKI KULINARNEJ .................................................. 30

2.21 KONSUMPCJA PRODUKTÓW WYSOKOPRZETWORZONYCH ................................... 31

2.22 STOSOWANIE UŻYWEK PRZEZ ANKIETOWANYCH ................................................. 32

2.23 AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA RUDZIAN ......................................................................... 33

2.24 STOPIEŃ AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ RUDZIAN ......................................................... 36

2.25 AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA W UJĘCIU ROCZNYM ....................................................... 37

RODZIAŁ III – PODSUMOWANIE .................................................... 38

RODZIAŁ IV – WNIOSKI ................................................................. 40

4

SPIS ILUSTRACJI

Rysunek 1 Procentowy udział badanych pod względem płci ............................................... 9

Rysunek 2 Struktura wieku badanych ……………………………………….…………………………………….10

Rysunek 3 Struktura wieku kobiet ................................................................................... 10

Rysunek 4 Struktura wieku mężczyzn .............................................................................. 11

Rysunek 5 Wykształcenie ankietowanych ........................................................................ 11

Rysunek 6 Wykształcenie pod względem płci ................................................................... 12

Rysunek 7 Aktywność zawodowa .................................................................................... 12

Rysunek 8 Charakter pracy osób aktywnych zawodowo .................................................. 12

Rysunek 9 Charakter wykonywanej pracy pod względem płci .......................................... 13

Rysunek 10 Klasyfikacja wg współczynnika BMI .............................................................. 14

Rysunek 11 Współczynnik BMI u ankietowanych ............................................................. 15

Rysunek 12 Masa ciała ankietowanych mężczyzn ............................................................ 16

Rysunek 13 Występowanie otyłości brzusznej i udowo-pośladkowej u ankietowanych ..... 16

Rysunek 14 Zmiana w masie ciała ankietowanych w ostatnich 24-miesiącach ................. 17

Rysunek 15 Występowanie nadwagi i otyłości u krewnych ankietowanych ...................... 18

Rysunek 16 Stosowanie diet odchudzających przez Rudzian ............................................. 19

Rysunek 17 Rodzaj spożywanych posiłków w ciągu dnia .................................................. 20

Rysunek 18 Ilość spożywanych posiłków w ciągu dnia ..................................................... 20

Rysunek 19 Spożycie posiłków podczas dnia .................................................................... 21

Rysunek 20 Dojadanie między posiłkami ......................................................................... 22

Rysunek 21 Spożycie pieczywa przez Rudzian .................................................................. 23

Rysunek 22 Rodzaj spożywanego pieczywa ..................................................................... 24

Rysunek 23 Stosowanie smarowania pieczywa ................................................................ 25

Rysunek 24 Spożycie warzyw i owoców w ujęciu dziennym .............................................. 25

5

Rysunek 25 Częstotliwość spożycia warzyw i owoców ...................................................... 26

Rysunek 26 Spożycie przetworów nabiałowych ............................................................... 27

Rysunek 28 Spożycie ryb i przetworów rybnych ............................................................... 29

Rysunek 29 Stosowanie słodzenia napoi ciepłych ............................................................. 29

Rysunek 30 Niesłodzenie napoi ciepłych przez Rudzian pod względem płci ....................... 30

Rysunek 31 Preferowane metody obróbki kulinarnej ....................................................... 31

Rysunek 32 Spożycie produktów wysokoprzetworzonych przez Rudzian ........................... 32

Rysunek 33 Stosowanie używek ...................................................................................... 33

Rysunek 34 Aktywność fizyczna Rudzian .......................................................................... 34

Rysunek 35 Brak występowania aktywności fizycznej pod względem płci ......................... 34

Rysunek 36 Częstotliwość wykonywania aktywności fizycznej ......................................... 35

Rysunek 37 Stopień aktywności fizycznej ......................................................................... 36

Rysunek 38 Aktywność fizyczna w ujęciu rocznym ........................................................... 37

6

WSTĘP

Otyłość jest stanem chorobowym charakteryzującym się nagromadzeniem tkanki

tłuszczowej, prowadzącym do upośledzenia funkcjonowania organizmu człowieka oraz

zwiększenia ryzyka chorobowości i śmiertelności z powodu chorób układu krążenia i

nowotworów złośliwych. Aktualnie główną rolę w zapobieganiu nadwadze i otyłości

przypisuje się odpowiednim nawykom żywieniowym, czyli prawidłowemu odżywianiu oraz

regularnej aktywności fizycznej. 1

Najważniejszym problemem zdrowia publicznego jest nadwaga i otyłość, która

według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) przybrała charakter globalnej epidemii 2. Na

przestrzeni ostatnich lat, WHO zwraca uwagę na fakt rosnącej liczby osób cierpiących na

nadwagę i otyłość. Badania przeprowadzone przez WHO wskazują, że w 2008 u co trzeciego

mieszkańca globu (35% populacji świata) wystąpiła nadwaga, a u co dziesiątego mieszkańca

globu otyłość (10% populacji świata)3. Niepokoi fakt, że na przestrzeni ostatniego

trzydziestolecia ilość osób otyłych na świecie podwoiła się4. Również w Polsce obserwuje się

zwiększenie częstości występowania nadwagi i otyłości. Badanie w ramach programu

WOBASZ (Wieloośrodkowe Ogólnopolskie Badania Stanu Zdrowia Ludności) przeprowadzone

w latach 2002-2005 wśród populacji polskiej w wieku 20-74 lat, również wskazuje na

występowanie otyłości i nadwagi u 50% kobiet i 61% mężczyzn, w tym otyłości u 22% kobiet i

21% mężczyzn5. Problem nadwagi i otyłości dotyczy przede wszystkim ludności dorosłej,

jednak niepokoi występowanie powyższego problemu wśród dzieci oraz młodzieży. Otyłość

stanowi poważny problem - nie tylko zdrowotny, ale również ekonomiczny 6.

Realizując działania z zakresu profilaktyki nadwagi i otyłości wśród klubowiczów

Fitness Klubu i Centrum Odchudzania „Energia” w Rudzie Śląskiej dostrzegliśmy potrzebę

edukacji w zakresie żywienia oraz kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych.

1 Jarosz M., Respondek W. : Rola żywienia i aktywności fizycznej w zapobieganiu nadwadze i otyłości oraz przewlekłym

2 Zachorska-Markiewicz B. : Otyłość. Epidemia XXI wieku. Profilaktyka i leczenie zachowawcze otyłości. Postępy Nauk

Medycznych 7/2009, s. 494-497 3 http://www.who.int/gho/ncd/risk_factors/overweight_text/en/ World Health Organization: The WHO European

Ministerial Conference on Counteracting Obesity. Conference Report2007. 4 http://gamapserver.who.int/gho/interactive_charts/ncd/risk_factors/overweight_obesity/atlas.html

5 Biela U i wsp.: Częstość występowania nadwagi i otyłości u kobiet i mężczyzn w wieku 20-74 lat. Wyniki programu

WOBASZ. Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl.4): 632-635. 6 Jarosz M., Kłosiewicz-Latoszek L. : Otyłość. Zapobieganie i leczenie. PZWL 2006

7

Jako, że na terenie Rudy Śląskiej nie prowadzono dotychczas podobnych badań,

postanowiliśmy dokonać oceny sposobu żywienia oraz aktywności fizycznej

reprezentatywnej grupy Rudzian. W ramach rocznej akcji „Zważ na(d)wagę” prowadziliśmy

badania ankietowe dotyczące sposobu żywienia oraz dokonywaliśmy pomiarów

antropometrycznych i ocenialiśmy aktywność fizyczną mieszkańców Rudy Śląskiej. Akcję

„Zważ na(d)wagę” wsparli swoim patronatem pani Prezydent Miasta Ruda Śląska,

Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Rudzie Śląskiej,…. (jakie jeszcze?)

W poniższym opracowaniu prezentujemy uzyskane wyniki.

RODZIAŁ I – ZAŁOŻENIE METODOLOGIIA BADAŃ

1.1 CEL BADANIA

Celem badania, była ocena sposobu żywienia, w tym ocena jakościowa diety,

nawyków i zachowań żywieniowych oraz ocena aktywności fizycznej pod względem jej

intensywności i częstotliwości. Ważny element badania stanowiła również ocena stanu

odżywienia według wskaźników antropometrycznych, takich jak BMI oraz WHR.

1.2 PROBLEMY I PYTANIA BADAWCZE

Główne problemy badawcze koncentrowały się wokół stylu życia mieszkańców Rudy

Śląskiej. Sformułowano następujące pytania badawcze:

Czy mieszkańcy Rudy Śląskiej cierpią na nadwagę i otyłość?

Jakie są nawyki żywieniowe mieszkańców Rudy Śląskiej?

Czy mieszkańcy Rudy Śląskiej odżywiają się zdrowo?

Jaka jest kondycja fizyczna mieszkańców Rudy Śląskiej?

8

1.3 OPIS METODOLOGII BADAŃ

W ramach akcji „Zważ na(d)wagę” prowadzono anonimowe ankiety oraz pomiary

ciała wyłącznie wśród mieszkańców Rudy Śląskiej. Badanie trwało od września 2013 do lipca

2014 roku i objęto nimi 383 osoby. Tak dobrana liczebność grupy (próby badawczej)

gwarantuje reprezentatywność prowadzonego badania oraz pozwala na uogólnienie

wyników na całość populacji mieszkańców Rudy Śląskiej. W ankietach wzięły udział osoby

wyłącznie pełnoletnie, między 18 a 66 rokiem życia. Wszystkie pomiary antropometryczne

wykonano na wadze diagnostycznej BEURER BF-100. Ankiety oraz pomiary zostały w całości

efektywnie zrealizowane.

1.4 METODY PRZEPROWADZENIA BADANIA

Zasadniczą część badania stanowiły kwestionariusze ankietowe. Jako badanie

uzupełniające zastosowano pomiary ankietowanych, o których mowa poniżej.

Kwestionariusz ankiety obejmował część pytań zamkniętych (25 pytań, w tym 10 z

nich z możliwością wskazania dowolnej odpowiedzi, aby stworzyć możliwość wypowiedzenia

się ankietowanego) oraz część dotyczącą pomiarów masy ciała, wzrostu oraz obwodów ciała

(3 pytania).

Osoby do badania dobrano w sposób losowy warstwowy proporcjonalny. Głównym

kryterium doboru uczestników badania było kryterium płci.

Lokalizacja badań została celowo dobrana w taki sposób, aby zapewnić odpowiednią

reprezentatywność badanych osób – ankiety przeprowadzano w miejscach publicznych jak

Urząd Miasta w Rudzie Śląskiej oraz w Centrach Handlowych, czyli w miejscach o sporej

rotacji petentów i klientów z różnych grup społecznych, wieku oraz płci.

Kwestionariusz ankiety przeprowadzali i wypełniali przeszkoleni ankieterzy. Pomiary

wzrostu i masy ciała były dokonywane przez przeszkolony personel według standardowych

procedur. Masę ciała mierzono bez okrycia wierzchniego oraz bez obuwia, a pomiar masy

ciała wykonano na przenośnej wadze diagnostycznej (BEURER BF-100, dokładność 0,1 kg).

Pomiaru obwodów brzucha dokonywano na poziomie pępka, zaś pomiaru bioder w

najszerszym miejscu okolicy udowo-pośladkowej w połowie wysokości talerzy biodrowych.

9

Do pomiarów obwodów ciała używano giętkiej taśmy centymetrowej regularnie

porównywanej ze skalą wzorcową (dokładność pomiaru do 0,5cm).

ROZDZIAŁ II - WYNIKI BADANIA

2.1 STRUKTURA BADANYCH POD WZGLĘDEM PŁCI

Klasyfikacji badanych pod względem płci dokonano mając na uwadze strukturę

demograficzną mieszkańców Rudy Śląskiej na rok 20137, uzyskując tym samym 52% ankiet

od mieszkanek (206 respondentek) oraz 48% ankiet (177 respondentów) od mieszkańców

Rudy Śląskiej. Tak dobrana liczebność daje możliwość przełożenia wypowiedzi respondentów

na procentowy udział badanych pod względem płci, co daje podstawy do uznania

powyższego badania za reprezentatywne.

Rysunek 1 Procentowy udział badanych pod względem płci

7 Rocznik Statystyczny 2013. Główny Urząd Statystyczny

http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rs_rocznik_demograficzny_2013.pdf

10

2.2 STRUKTURA BADANYCH POD WZGLĘDEM WIEKU

W badaniu wzięły udział wyłącznie osoby pełnoletnie i nieprzekraczające 66 roku

życia. Ogółem co trzecia badana osoba miała 26-35 lat (30%), co czwarta 36-45 lat (26,4%),

niespełna co czwarta 46-55 lat (18,5%). Najmniej liczne grupy badanych stanowiły osoby w

wieku 18-25 lat (16,7%) oraz 56-66 lat (8,4%).

Rysunek 2 Struktura wieku badanych

Struktura wieku respondentów pod względem płci nieznacznie się różniła – w grupie

kobiet niespełna co trzecia badana kobieta miała 36-45 lat (28,1%), co czwarta 26-35 lat

(24,3%), co piąta 18-25 lat. Zaś respondentki z grupy wiekowej 46-55 lat oraz 56-66 lat

stanowiły odpowiednio 16 i 12,7% badanych.

Rysunek 3 Struktura wieku kobiet

11

W grupie badanych mężczyzn przeważali Panowie w wieku 26-35 lat, którzy stanowili

35% ankietowanych. Kolejną najliczniejszą grupę badanych stanowili mężczyźni 36-55 letni

oraz 46-55 letni stanowiąc odpowiednio 22% oraz 19,6% badanych. 15% badanych stanowili

Panowie z najmłodszej grupy wiekowej (18-25lat), zaś najmniej liczną grupę (5%) stanowili

respondenci w wieku 56-66lat.

Rysunek 4 Struktura wieku mężczyzn

2.3 STRUKTURA BADANYCH POD WZGLĘDEM WYKSZTAŁCENIA

Analizowano również wykształcenie ankietowanych osób. Ogółem najliczniejszą

grupę stanowiły osoby z wykształceniem wyższym (40,4% ankietowanych), następnie osoby z

wykształceniem średnim (36,5%), zawodowym (18,5%), podstawowym i gimnazjalnym (po

1,7%) a najmniej liczbą grupę stanowiły osoby z wykształceniem ponadgimnazjalnym 1,2%.

Rysunek 5 Wykształcenie ankietowanych

12

Wykształcenie wyższe, jak i średnie, częściej posiadały ankietowane kobiety (44,4% i

39,6%) niż ankietowani mężczyźni (36% i 35%), zaś zawodowym legitymowało się więcej

mężczyzn (25%) niż kobiet (12%).

Rysunek 6 Wykształcenie pod względem płci

2.4 STRUKTURA BADANYCH POD WZGLĘDEM AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ

Zdecydowana większość respondentów to osoby aktywne zawodowo (81,5%).

Rysunek 7 Aktywność zawodowa

Co piąta aktywna zawodowo osoba wykonywała pracę siedzącą (52,5%), co trzecia

mieszaną (32,6%) zaś stojącą 14,9% badanych.

Rysunek 8 Charakter pracy osób aktywnych zawodowo

13

Mężczyźni (45%) częściej niż kobiety (21%) wykonują pracę mieszaną (stojąco-

siedzącą). Zaś kobiety częściej pracę siedzącą (65%) niż mężczyźni (38%).

Rysunek 9 Charakter wykonywanej pracy pod względem płci

2.5 WSKAŹNIKI ANTROPOMETRYCZNE – WSPÓŁCZYNNIK BMI ORAZ WHR

U ankietowanych dokonano pomiarów antropometrycznych – pomiaru wzrostu, masy

i obwodów ciała. Na podstawie uzyskanych pomiarów wyznaczono współczynnik BMI oraz

współczynnik WHR (talia-biodra).

Wskaźnik BMI, czyli stosunek aktualnej masy ciała w odniesieniu do wzrostu, pozwala

na dokonanie oceny stanu odżywienia, w tym na określenie stopnia nadwagi i/lub otyłości.

Klasyfikację współczynnika BMI dla osób po 18 roku życia przeprowadza się w oparciu o

zalecenia WHO8 wg poniższego schematu.

8 WHO Working Group, 1998

14

Stan odżywienia BMI (kg/m2)

Niedożywienie < 18,5

Norma 18,5 – 24,9

Nadwaga I stopnia 25,0 - 27,9

Nadwaga II stopnia 28,0 - 29,9

Otyłość I stopnia 30,0 – 34,9

Otyłość II stopnia 35,0 – 39,9

Otyłość III stopnia ≥40,0

Rysunek 10 Klasyfikacja wg współczynnika BMI

Wskaźnik BMI jest najbardziej rozpowszechnioną metodą rozpoznawania otyłości i

nadwagi. Podczas wyznaczania współczynnika BMI dla ankietowanych Rudzian korzystano

poniższego wzoru .

BMI = masa ciała [kg]/wysokość ciała [m] 2;

Do oceny wisceralnej tkanki tłuszczowej służy pomiar obwodu talii oraz bioder, który

pozwala na wyznaczenie współczynnika WHR (tzw. waist to hip ratio). Stosuje się go do

określenia rozmieszczenia tkanki tłuszczowej u osób z nadwagą i otyłością - brzusznej lub

udowo-pośladkowej. Przyjęto rozmieszczenie centralne (brzuszne) przy WHR > 0,8 u kobiet i

WHR > 0,95 u mężczyzn oraz rozmieszczenie obwodowe (pośladkowo-udowe) przy WHR<0,8

u kobiet i WHR < 0,95 u mężczyzn.

2.6 WSPÓŁCZYNNIK BMI

U ankietowanych dokonano precyzyjnych pomiarów antropometrycznych. Ogółem u

41% ankietowanych stwierdzono masę ciała w normie, ale niepokoi fakt, że u 40% badanych

współczynnik BMI wskazuje na nadwagę, w tym u połowy występuje już nadwaga II stopnia.

Otyłość stwierdzono u 17% ankietowanych, zaś otyłość olbrzymia występuje u 1,5% osób

otyłych. Niedowaga występuje u 2% ankietowanych. Uzyskane wyniki nieznacznie różnią się

dla otrzymanych podczas badania WOBASZ9 gdzie ogółem u 44% ankietowanych

stwierdzono masę ciała prawidłową, u 34% nadwagę a u 20% otyłość.

9 Biela U. i wsp. : Częstość występowania nadwagi i otyłości u kobiet i mężczyzn w wieku 20-74 lat. Wyniki programu

WOBASZ. Kardiologia Polska 2005: 63:6 (supl. 4)

15

Rysunek 11 Współczynnik BMI u ankietowanych

Ciekawe wyniki ukazuje analiza współczynnika BMI pod względem płci – wskazując na

częstsze występowanie nadwagi u mężczyzn niż u kobiet oraz częstsze występowanie

otyłości u kobiet. Również badanie WOBASZ wskazało na częstsze występowanie nadwagi u

ankietowanych mężczyzn, niż u kobiet.

Analizując współczynnik BMI wg płci respondentów wykazano, iż prawidłowa masa

ciała występuje częściej u kobiet – co druga badana miała wagę prawidłową. Taki sam

rezultat uzyskano podczas badania WOBASZ. W Rudzie Śląskiej nadwaga dotyka co trzecią

ankietowaną, zaś co szósta badana cierpi na otyłość. U kobiet wystąpiła niedowaga (u 4%

ankietowanych), zaś u mężczyzn takie zjawisko nie wystąpiło.

Zaledwie co trzeci mężczyzna posiadał masę ciała prawidłową (32%), a u co drugiego

wystąpiła nadwaga (54,8% badanych), zaś otyłość wystąpiła rzadziej niż u pań (u 13,2%).

Badanie WOBASZ pod względem masy ciała mężczyzn wykazała również zbliżony rezultat – u

38,4% mężczyzn stwierdzono masę ciała w normie, zaś otyłość wystąpiła znacznie częściej –

u 20% a nadwaga rzadziej bo u 40,4% osób biorących udział w programie.

16

Rysunek 12 Masa ciała ankietowanych mężczyzn

2.7 WSPÓŁCZYNNIK WHR

Analiza współczynnika WHR wskazuje, że otyłość brzuszna występuję u 35% badanych

mężczyzn i 67% kobiet, zaś otyłość udowo-pośladkowa (obwodowa) u 65% mężczyzn i 35%

kobiet z nadwagą lub otyłością (BMI >24,9 kg/m2).

Rysunek 13 Występowanie otyłości brzusznej i udowo-pośladkowej u ankietowanych

17

Powyższe wyniki wskazują na wystąpienie wysoce niekorzystnego zjawiska, jakim jest

wysoki odsetek kobiet z otyłością brzuszną. Lokalizacja tkanki tłuszczowej w obrębie jamy

brzusznej silniej wiąże się z ryzykiem rozwoju schorzeń sercowo-naczyniowych i

schorzeniami metabolicznymi niż otyłość obwodowa10.

2.8 ZMIANY W MASIE CIAŁA ANKIETOWANYCH NA PRZESTRZENI OSTATNICH 24 MIESIĘCY

Rudzianie zostali poproszeni o określenie czy w ostatnim czasie (24 miesięcy) ich

masa ciała uległa zmianie. Zdecydowana większość ankietowanych udzieliła odpowiedzi

negującej (41,5% Rudzian - w tym 35,9% kobiet i 48,6% mężczyzn). Najczęstsza zmiana w

masie ciała wiązała się z jej przyrostem (przytyciem, co najmniej 4 kilogramy) i dotyczyła aż

35,7% badanych osób. Na powiększenie masy ciała częściej zwracały uwagę Rudzianki

(37,9%) niż Rudzianie (32,8%). Mieszkańcy Rudy Śląskiej wykazali spadek masy ciała

(schudnięcie, co najmniej 4 kilogramy) u 22,8% osób, również ze wskazaniem na Rudzianki

(26,2%).

Rysunek 14 Zmiana w masie ciała ankietowanych w ostatnich 24-miesiącach

10

A Romero-Corral i wsp. : Accuracy of body mass index in diagnosing obesity in the adult general population.

International Journal of Obesity (2008) 32; 959–966

18

2.9 RODZINNE WYSTĘPOWANIE NADWAGI LUB OTYŁOŚCI

Ankietowane osoby zostały zapytane o rodzinne występowanie nadwagi lub otyłości.

Niespełna połowa (48%) badanych wskazała na brak występowania powyższych schorzeń w

swoim otoczeniu rodzinnym. Choć aż 41,4% zaobserwowało nadwagę i otyłość w najbliższej

rodzinie, a zaledwie 11,5% u dalszych krewnych.

Rysunek 15 Występowanie nadwagi i otyłości u krewnych ankietowanych

Aktualne badania naukowe nie wskazują na występowanie „genu otyłości” - nadwaga

i otyłość często występują rodzinnie, jednak najczęstszą przyczyną otyłości jest

„dziedziczenie” określonego stylu życia związanego ze stylem odżywiania, preferencjami

smakowymi oraz sposobem spędzania wolnego czasu 11.

11

Schneider MB, Brill SR. Obesity in children and adolescents. Pediatrics in Review. 2005; 26(5):155-161

19

2.10 STOSOWANIE DIET ODCHUDZAJĄCYCH PRZEZ ANKIETOWANYCH

Badane osoby w przeważającej części nie stosowały żadnych diety odchudzających

(66%) w tym aż 83,1% ankietowanych mężczyzn nie stosowało kuracji odchudzającej.

Rysunek 16 Stosowanie diet odchudzających przez Rudzian

Ciekawy jest fakt, iż z diet odchudzających korzystała co druga ankietowana

Rudzianka (48%). Zbliżone wyniki uzyskano podczas ogólnopolskich badań sondażowych,

w trakcie których do stosowanie diet przyznało się 1/3 ankietowanych 12.

2.11 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA POSIŁKÓW

Respondentów zapytano o sposób odżywiania oraz nawyki żywieniowe. Zbadano

częstotliwość spożycia posiłków – zdecydowana większość Rudzian spożywa codziennie

obiad (89,2%; w tym wśród badanych kobiet 87,8% oraz 90,9% mężczyzn). Niepokoi fakt, że

zaledwie 65,7% ankietowanych codziennie spożywa śniadanie w domu (odpowiednio 64,1%

kobiet oraz 67,8% mężczyzn). Zdecydowanie więcej respondentów (81,7%) spożywa drugie

śniadanie jedzone w szkole lub miejscu pracy, przy czym drugie śniadanie zdecydowanie

częściej spożywają mężczyźni (75,7%) niż kobiety (46,7%). Kolację spożywa zdecydowana

większość respondentów (80,1%) również z przewagą mężczyzn (88,1%) w porównaniu do

kobiet (73,3%).

12

Centrum Badania Opinii Społecznej. Komunikat z badań - Polak zadbany - troska o sylwetkę i własne ciało. BS 130/2009

20

Rysunek 17 Rodzaj spożywanych posiłków w ciągu dnia

Analizując powyższe rezultaty na uwagę zasługuje częste omijanie śniadań przez

ankietowanych oraz nieregularność spożycia posiłków. Najczęściej spożywanym posiłkiem w

ciągu dnia jest obiad oraz kolacja zaś respondenci zdecydowanie częściej pomijali pierwsze

oraz drugie śniadanie.

Rysunek 18 Ilość spożywanych posiłków w ciągu dnia

Przeważająca część respondentów spożywa trzy posiłków w ciągu dnia (45%), cztery

posiłki niespełna co trzeci ankietowany (27%) a pięć posiłków co piąty ankietowany (21%).

Najmniej liczną grupę stanowią osoby spożywające dwa posiłki (6%) i zaledwie jeden posiłek

dziennie (1%). Spożycie minimum trzech posiłków dziennie występuje u 93% ankietowanych

Rudzian, zaś badania sondażowe przeprowadzone przez Centrum Badań Opinii Społecznych

(CBOŚ) wśród Polaków wykazały, że minimum trzy posiłki dziennie spożywa 82%

ankietowanych. 13

13

Komunikat z badań CBOŚ, „Zachowania Żywieniowe Polaków”. Warszawa, sierpień 2014

21

Rysunek 19 Spożycie posiłków podczas dnia

Analiza ilości spożytych posiłków w ciągu dnia wskazuje, że ponad połowa (53%)

respondentów konsumuje trzy lub mniej posiłków dziennie, a pozostałą część (47%)

stanowią osoby spożywające powyżej czterech posiłków dziennie. Zgodnie z zaleceniami

Instytutu Żywności i Żywienia powinno się spożywać co najmniej cztery, najlepiej pięć

posiłków dziennie. Niepokoi fakt, że aż 45% respondentów spożywa tylko 3 posiłki dziennie.

Ograniczanie ilości posiłków w ciągu dnia może przyczyniać się do przyrostu masy

ciała, gdyż badania wskazują, że powyższe ograniczenie posiłków przyczynia się do

podjadania i spożywania pokarmów o zbyt wysokiej wartości energetycznej.

Wyniki badań wskazują jednoznacznie na korzyść wynikającą ze zwiększenia

częstotliwości spożywanych posiłków do 4-5 w ciągu dnia. Przy zachowaniu odpowiedniej

wartości energetycznej dla danej osoby, rozłożenie porcji pożywienia na pięć posiłków,

wpływa korzystnie na zmniejszenie ryzyka rozwoju schorzeń dieto zależnych, jak cukrzyca

typu II czy nadwaga, w porównaniu do osób spożywających 3 lub mniej posiłków dziennie. 14

14

K.Wolnicka „Regularne spożywanie posiłków, podjadanie między posiłkami” W: „Program POL-HEALTH. Zasady

prawidłowego żywienia oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia”. IŻiŻ, 2008, 45-48

22

2.12 DOJADANIE MIĘDZY POSIŁKAMI

Wyniki badań wskazują na fakt, iż prawie połowa badanych (46,7%) codziennie

dojada między głównymi posiłkami, a co czwarta osoba dojada kilka razy w tygodniu (25,5%).

Zaledwie co piąta nie dojada między posiłkami (19%) a 8,8% dojada sporadycznie – nie

częściej niż raz w tygodniu.

Analizując częstotliwość spożycia posiłków, która u większości ankietowanych jest

niższa niż rekomendowana przez WHO, można wnioskować, że jedną z przyczyn podjadania

między posiłkami stanowi nieregularność posiłków i/lub ich pomijanie. Wydłużenie czasu

między posiłkami sprzyja spożywaniu nadmiernej porcji pożywienia, która przyczynia się do

przyrostu masy ciała. 15

Rysunek 20 Dojadanie między posiłkami

15 K.Wolnicka „Regularne spożywanie posiłków, podjadanie między posiłkami” W: „Program POL-HEALTH. Zasady prawidłowego

żywienia oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia”. IŻiŻ, 2008, 48

23

2.13 SPOŻYWANIE PIECZYWA ORAZ JEGO RODZAJ

Zdecydowana większość badanych spożywa pieczywo (96%), zaś częściej z jego

spożycia rezygnują badani Panowie (4,5%) niż Panie (2,4%).

Rysunek 21 Spożycie pieczywa przez Rudzian

Najczęściej spożywanym pieczywem jest pieczywo pszenne (43%), które jest częściej

wybierane przez Panów (co drugi ankietowany 50,8%) niż przez Panie (35,4%). Drugim wedle

częstości wybieranym pieczywem jest pieczywo z pełnego ziarna, które spożywa co trzeci

ankietowany Rudzianin (32,9% ankietowanych). Pieczywo pełnoziarniste częściej wybierają

Panie (39,8%) niż Panowie (24,5%). Część Rudzin sięga zarówno po pieczywo pszenne jak i

pełnoziarniste (18,5%) zaś najmniej licznym spożyciem charakteryzuje się pieczywo chrupie

(1,8%).

Zalecenia Instytutu Żywności i Żywienia jasno wskazują, iż powinno się spożywać

produkty węglowodanowe, w tym również pieczywo, pod postacią produktów

pełnoziarnistych jako źródło cennych witamin i składników mineralnych oraz błonnika

pokarmowego. 16 W świetle powyższych zaleceń preferowane przez zdecydowaną większość

Rudzian pieczywo nie stanowi najlepszego wyboru żywieniowego.

16

B.Bułhak-Jachymczyk, M.Jarosz „Normy żywienia człowieka”. PZWL 2008, s.155

24

Rysunek 22 Rodzaj spożywanego pieczywa

2.14 SMAROWANIE PIECZYWA

Ankietowani Rudzianie stosują smarowanie pieczywa masłem lub innym tłuszczem

jadalnym (74,2%), przy czym częściej ze smarowania pieczywa rezygnują Panie (32,1%) niż

Panowie (18,6%).

Podobne wyniki dotyczące stosowania tłuszczów jadalnych do smarowania pieczywa

uzyskano podczas badania preferencji żywieniowych, gdzie 75% ankietowanych

Poznaniaków smarowało pieczywo17, w podobnym badaniu przeprowadzonym wśród

Polaków smarowanie pieczywo stosowało aż 89% ankietowanych18.

17

Flaczyk E.: Zwyczaje żywieniowe i preferencje w zakresie tłuszczów jadalnych na rynkach lokalnych. Poznań 2000 18

A.Żbikowska: „Preferencje i wiedza żywieniowa konsumentów w zakresie tłuszczów do smarowania pieczywa”. SGGW

Warszawa, tom XXXIII, 2012, 139-149

25

Rysunek 23 Stosowanie smarowania pieczywa

Dodatkowe smarowanie pieczywa tłuszczem, jak masło lub margaryna, wpływa na

zwiększenie kaloryczności spożywanego posiłku. Nadmierna konsumpcja tłuszczów jadalnych

stanowi czynnik ryzyka rozwoju schorzeń układu sercowo-naczyniowego oraz rozwoju

nadwagi i otyłości. 19

2.15 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA WARZYW I OWOCÓW

Badaniu poddano również częstotliwość spożycia warzyw i owoców. Rudzianie

wskazali na wyższe spożycie owoców niż warzyw. Codziennie spożycie warzyw deklaruje 53%

ankietowanych, zaś owoców 63% badanych.

Rysunek 24 Spożycie warzyw i owoców w ujęciu dziennym

19

Szostak W. 2006. Tłuszcz a zdrowie. W: Współczesne poglądy na wartość żywieniową tłuszczu.

26

Warzywa zjada 3-4 razy w tygodniu 23% Rudzian, zaś owoce 18%. Z częstotliwością

dwa razy tygodniowo po warzywa sięga 13,6% badanych a 13,1% po owoce. Rzadziej niż dwa

razy tygodniowo warzywa spożywa 8,2% badanych, a owoców 3,9%. Zarówno warzyw jak i

owoców nie jada 2% ankietowanych. Ciekawą informacją jest fakt, iż 45,4% wszystkich

badanych deklaruje codzienne spożycie zarówno warzyw jak i owoców.

Rysunek 25 Częstotliwość spożycia warzyw i owoców

Analiza spożycia warzyw i owoców nie wykazała znaczących różnic (max. 2% różnicy)

u badanych pod względem płci. Zaś badanie sondażowe przeprowadzone przez CBOŚ

wskazuje na wyższą konsumpcję owoców przez kobiety niż mężczyzn oraz na niższe,

codzienną konsumpcję warzyw (37%) i owoców (38%) wśród ankietowanych w odniesieniu

do ankietowanych Rudzian (odpowiednio 53% i 63%).

Co ciekawe w Polsce na przestrzeni 12 lat odnotowano niepokojący spadek spożycia

warzyw (o 32%) oraz owoców (o 20%) (przeprowadzono badanie zimą 199820 oraz latem

2010 roku).21 Również badanie przeprowadzone prze Państwowy Zakład Higieny wskazuje na

utrzymanie przez Polaków konsumpcji warzyw i owoców na zbyt niskim poziomie. 22

W świetle aktualnych „Norm żywienia człowieka”23 rekomendujących codziennie

spożycie co najmniej cztery porcji warzywa, spożycie warzyw i ich przetworów przez

mieszkańców Rudy Śląskiej jest niewystarczające. Badania wskazują również, że spożycie co

najmniej trzech porcji warzyw oraz dwóch porcji owoców zmniejsza ryzyko rozwoju choroby

niedokrwiennej mięśnia sercowego, udaru mózgu, otyłości i nowotworów jelita grubego24.

20

Czy dobrze się odżywiamy?”. Komunikat z badań CBOS „czerwiec 1998 21

„Nawyki i zwyczaje żywieniowe Polaków”. Komunikat z badań CBOŚ, listopad 2010. 22

P.Goryńki, B.Wojtyniak „Sytuacja zdrowotna ludności Polski” Państwowy Zakład Higieny, 2008 23

B.Bułhak-Jachymczyk, M.Jarosz „Normy żywienia człowieka”. PZWL 2008, s.155 24

I.Traczyk „Warzywa i owoce w codziennym jadłospisie” W: „Program POL-HEALTH. Zasady prawidłowego żywienia oraz

wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia”. IŻiŻ, 2008, 77-80

27

2.16 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA PRODUKTÓW MLECZNYCH

Ankietę pogłębiono o pytania dotyczące częstotliwości spożycia produktów

mlecznych. Najczęściej wybieranym przez badanych Rudzian produktem były sery

twarogowe, jogurty naturalne oraz maślanki, które wybiera co drugi ankietowany (51,2%).

Sery żółte, sery topione oraz tłuste sery białe wybierał co trzeci ankietowany (29,2%), zaś

słodkie owocowe jogurty i desery co szósty ankietowany (15,4%).

Rysunek 26 Spożycie przetworów nabiałowych

Struktura spożycia produktów mlecznych wykazała wyższe spożycie produktów

mlecznych naturalnych przez Rudzianki (58,8%) oraz na wyższe spożycie produktów

mlecznych o wyższej zawartości tłuszczu przez Rudzian (38,9%). Nabiału nie spożywa 4,2%

ankietowanych.

Rekomendacje Instytutu Żywności i Żywienia odnośnie spożycia mleka i jego

przetworów wskazują, aby osoby dorosłe wybierały produkty mleczne naturalne o obniżonej

zawartości tłuszczu oraz ich spożycie nabiału w ilości trzech porcji dziennie.25

2.17 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA MIĘSA

Częstotliwość spożycia mięsa wśród ankietowanych wykazała znaczną przewagę

konsumpcji mięsa drobiowego – spożywa je aż 65%, przy czym mięso drobiowe jest częściej

wybierane przez kobiety (76,7%). Mięso wieprzowe częściej spożywali ankietowani

mężczyźni (przy 26,5% spożycie wieprzowiny chudej oraz 17,5% wieprzowina tłustej).

Spożycie wieprzowiny chudej wykazało 20,6% ankietowanych oraz wieprzowiny tłustej przez

10,8% mieszkańców Rudy Śląskiej. Produktów mięsnych nie spożywa 3,1% ankietowanych.

25

B.Bułhak-Jachymczyk, M.Jarosz „Normy żywienia człowieka”. PZWL 2008, s.157

28

Rysunek 27 Rodzaj spożywanego mięsa

Spośród produktów zwierzęcych w tym mięsa i ich przetworów zaleca się, aby

wybierać produkty o jak najniższej zawartości tłuszczu. Jest to związane z ograniczeniem

spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych (NKT), dlatego WHO rekomenduje spożywanie

mięsa drobiowego kilka razy w tygodniu (jako mięsa o niskim udziale tłuszczu nasyconego). 26

W świetle powyższych zaleceń korzystny jest zatem fakt, wysokiej konsumpcji tłustych

gatunków mięs zwłaszcza przez ankietowanych mężczyzn.

2.18 CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYCIA RYB I PRZETWORÓW RYBNYCH

Niestety, spożycie ryb i przetworów rybnych przez Rudzian jest niższe niż spożycie

mięsa. Aż 12,7% badanych nie spożywa ryb, w tym niespełna co piąty Rudzianin (18%) i co

dziesiąta Rudzianka (8%) rezygnuje z konsumpcji ryb. Ponad połowa Rudzian (54,3%) sięga

po ryby zaledwie raz tygodniowo, a co czwarta osoba spożywa je rzadziej niż dwa razy w

miesiącu (23%). Udział respondentów, którzy spożywają ryby co najmniej 2 razy tygodniowo

był bardzo niski – wyniósł zaledwie 9,75% wszystkich ankietowanych.

Podobne wyniki odnośnie konsumpcji ryb uzyskano podczas badania CBOŚ, gdzie 56%

ankietowanych spożywa ryby raz w tygodniu. 27

26

J.Gawęcki : Mięso i przetwory. W: „Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu”. PWN 2006, 314-316 27

„ Nawyki i zwyczaje żywieniowe Polaków”. Komunikat z badań CBOŚ, listopad 2010.

29

Rysunek 28 Spożycie ryb i przetworów rybnych

Zalecenia odnośnie spożycia ryb i ich przetworów wskazują, aby spożywać je co

najmniej dwa razy w tygodniu. Warto wybierać zwłaszcza ryby morskie, które są źródłem

nienasyconych kwasów tłuszczowych Ω-3, które wykazują działanie kardioprotekcyjne.28

Wyniki badania wskazują jednoznacznie, że konsumpcja ryb przez mieszkańców Rudy Śląskiej

jest zbyt niska.

2.19 STOSOWANIE CUKRU DODANEGO DO NAPOJÓW CIEPŁYCH

Respondentów zapytano również o dosładzanie napoi ciepłych cukrem białym,

trzcinowym lub miodem Wyniki wskazują, iż ponad połowa badanych (54,3%) zrezygnowała

ze słodzenia napojów ciepłych. Najczęściej stosowanym wśród respondentów cukrem był

cukier biały.

Rysunek 29 Stosowanie słodzenia napoi ciepłych

28

B.Bułhak-Jachymczyk, M.Jarosz „Normy żywienia człowieka”. PZWL 2008, s.157

30

Częściej nie słodzą Panie (61%) niż Panowie (47,6%). Osoby, które słodzą napoje

używają najczęściej do 2 łyżeczek cukru (41,7%) a odsetek osób dosładzających napoje

powyżej 2 łyżeczek jest niski (4%).

Rysunek 30 Niesłodzenie napoi ciepłych przez Rudzian pod względem płci

Regularne dosładzanie napoi ciepłych cukrem może przyczyniać się do przyrostu

masy ciała. Badania wskazują na istnienie zależności między wzrostem spożycia cukru a

występowaniem i narastaniem nadwagi. 29

2.20 PREFEROWANE METODY OBRÓBKI KULINARNEJ

Ankietowanych poproszono o wybór najczęściej stosowanej metody obróbki

kulinarnej. Rudzianie wybierają konwencjonalne metody obróbki kulinarnej – aż 42,3%

badanych najczęściej smaży potrawy na głębokim tłuszczu, a zaledwie 21,1% badanych

wybiera smażenie na niewielkiej ilości tłuszczu lub beztłuszczowe. Rudzianie równie często

stosują zarówno gotowanie w wodzie (15,1%) jak i pieczenie potraw w piekarniku (14,8%).

Rzadko korzystają z gotowania na parze (5,7%) lub odgrzewania potraw w mikrofali (1%).

29

Malik VS,SchulzeMB,HuFB.Intake ofsugar sweetened beverages and weightgain: asystematic review. American J.Clinical Nutrition 2006,84:274-288.

31

Rysunek 31 Preferowane metody obróbki kulinarnej

Stosowanie konwencjonalnych metod obróbki termicznej produktów, jak smażenie

na głębokim tłuszczu, przyczynia się do zwiększenia kaloryczności spożywanego pożywienia –

tłuszcz na którym dokonuje się smażenia zostaje wchłonięty do potrawy. Produkty smażone

dłużej zalegają w przewodzie pokarmowym, powodując niekorzystne odczucia gastryczne,

ponadto produkt smażony jest uboższy w składniki odżywcze, których przyswajalność i

strawność jest obniżona.30

2.21 KONSUMPCJA PRODUKTÓW WYSOKOPRZETWORZONYCH

Respondentów poproszono o określenie czy zdarza im się spożywać częściej niż raz w

miesiącu produkty wysokoprzetworzone jak fast-foody, słodycze lub słone przekąski.

Ankietowani najchętniej sięgali po słodycze (aż 63,9% badanych), ankietowane

kobiety częściej spożywały słodycze (73,3%) niż mężczyźni (53,4%). Interesujący jest fakt, że

aż 60% ankietowanych osób z nadwagą lub otyłością spożywa słodycze.

Po słone przekąski typu chipsy lub paluszki sięgała co trzecia ankietowana osoba

(28,2%) przy czym były one częściej wybierane przez Rudzian (37,8%) niż Rudzianki (19,9%).

Po fast-foody lub żywność wysokoprzetworzoną sięgało 15,6% ankietowanych (14,07%

30

L.Ostrowska : Leczenie dietetyczne otyłości. Wskazówki dla lekarzy praktyków. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010;

1:22-30

32

kobiet oraz 17,5% mężczyzn). Niespełna co dziesiąty ankietowany (9,1%) nie spożywa

żadnych z powyższych produktów.

Badanie CBOŚ wykazało, że większość ankietowanych Polaków (72%) przegryza

między posiłkami słodycze, chrupki, chipsy: niemal co piąty (17%) robi to codziennie, mniej

więcej co trzeci (29%) – kilka razy w tygodniu, a prawie co czwarty (23%) – przynajmniej raz

w miesiącu. W badaniu uzyskano informację, że aż 25% ankietowanych spożywa codziennie

słodycze.31

Ograniczenie spożycia żywności wysokokalorycznej do której zalicza się słodycze, fast-

food’y stanowi istotny element prewencji nadwagi i otyłości. Wiele badań naukowych

wskazuje na ścisły związek między spożyciem żywności wysokoprzetworzonej, a

powstawaniem nadwagi w przyszłości.32

Rysunek 32 Spożycie produktów wysokoprzetworzonych przez Rudzian

2.22 STOSOWANIE UŻYWEK PRZEZ ANKIETOWANYCH

Osoby biorące udział w ankiecie określiły czy palą papierosy, spożywają codziennie

alkohol, wypijają ponad 4 filiżanki kawy dziennie bądź przyjmują leki.

Najczęstszych zachowaniem wśród Rudzian jest palenie papierosów (24,3%

ankietowanych) – zdecydowanie częściej palenie papierosów występuje u ankietowanych

mężczyzn (35%) niż u kobiet (15%). Również spożywanie alkoholu (22,7%) występuje częściej

u Rudzian (37,3%) niż Rudzianek (10%). Kawę w ilościach powyżej czterech filiżanek dziennie

spożywa 13,5% respondentów, z przewagą spożycia kawy przez Panie (17,5%) w odniesieniu

31

CBOŚ, Zachowania Żywieniowe Polaków. Warszawa, sierpień 2014 32

E.Kudel-Mądrela: Wybrane zwyczaje żywieniowe kobiet z nadwagą lub otyłością. Rocznik PZH, 2005, 56/3, 371-377

33

do Panów (9%). Leki lub inne substancje przyjmuje 11,2% ankietowanych – z przewagą

kobiet (16,9%) nad mężczyznami (4,5%). Zdecydowana większość (47,2%) ankietowanych nie

stosuje żadnych z powyższych zachowań (w tym 57,3% kobiet oraz 35,6% mężczyzn).

Rysunek 33 Stosowanie używek

Powyższe wyniki wskazują na rozpowszechnienie palenia papierosów oraz

konsumpcji alkoholu wśród Rudzian. Badania wskazują, że spożycie alkoholu wpływa na

zwiększenie podskórnej tkanki tłuszczowej i może prowadzić do rozwoju schorzeń wątroby

lub cukrzycy typu II33. Palenie papierosów przyczynia się do wzrostu stężenia cholesterolu

LDL w surowicy krwi i zwiększenia ciśnienie krwi, co może predysponować do rozwoju

zespołu metabolicznego i narastania nadwagi lub otyłości 34.

2.23 AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA RUDZIAN

Ankieta uwzględniała również pytania dotyczące aktywności fizycznej Rudzian.

Ogólna aktywność fizyczna Rudzian wskazuje na brak występowania aktywności fizycznej aż

u 38% ankietowanych, jednak osoby aktywne fizycznie stanowiły 62% wszystkich

ankietowanych.

33

Nathalie T Bendsen i wsp.: Is beer consumption related to measures of abdominal and general obesity? a systematic

review and meta-analysis Nutrition Reviews® Vol. 71(2):67–87 34

A.Cichocka, B.Cybulska, L.Kłosiewicz-Latoszek: Zaburzenia lipidowe. PZWL 2006, 155

34

Rysunek 34 Aktywność fizyczna Rudzian

Rysunek 35 Brak występowania aktywności fizycznej pod względem płci

Spora część ankietowanych, zarówno kobiet (36%) jak i mężczyzn (38%), nie jest

aktywna fizycznie (37,6%).

Aktywność fizyczna stanowi podstawowy element zapobiegania i leczenia otyłości.

Systematyczne uprawianie ćwiczeń fizycznych, poprzez zwiększanie wydatku

energetycznego, sprzyja nie tylko obniżeniu masy ciała, ale także wywołuje wiele innych

korzystnych zmian w organizmie człowieka, na przykład wzrost masy mięśniowej i kostnej,

poprawę tolerancji glukozy i profilu lipidów ale również poprawę ogólnego samopoczucia i

zdrowia psychicznego.35

Badania przeprowadzone przez GUS wskazują na równie niekorzystną tendencję

dotyczącą aktywności fizycznej Polaków, przy czym dodatkowo wykazano, że częstość

korzystania z aktywności fizycznej spada wraz z wiekiem.36

35

A.Markiewicz, A.Plewa: Aktywność fizyczna w profilaktyce i leczeniu otyłości. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia

Przemiany Materii 2006, tom 2, nr 1, s. 30–37 36

GUS: Stan zdrowia ludności Polski 2004r. Warszawa 2006

35

Niska aktywność fizyczna, stanowi - obok nieprawidłowego żywienia - jedną z

najważniejszych przyczyn nadwagi i otyłości. Uznaje się, iż siedzący tryb życia stanowi czynnik

zwiększający aż dwukrotnie ryzyko rozwoju schorzeń cywilizacyjnych37.

Rudzianie starają się zwiększyć swoją aktywność - są aktywni fizycznie co najmniej 60

minut – jeden raz w tygodniu (12,8%), dwa do trzech razy w tygodniu (25,8%) oraz cztery

razy w tygodniu (23,8%). Badania wskazują, że zwiększona i regularna aktywność fizyczna

wpływa korzystnie na stan zdrowia i zmniejsza umieralność z powodu chorób

cywilizacyjnych38.

Rysunek 36 Częstotliwość wykonywania aktywności fizycznej

37

M.Jarosz, W.Respondek: Aktywność fizyczna W:Normy żywienia człowieka. PZWL 2008, 363 38

V.A Hughes: Longitudinal changes In body composition in older man and women, role of body weight change and

physical activity. American Journal Clinical Nutrition 2002, 76, 473-481

36

2.24 STOPIEŃ AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ RUDZIAN

Na podstawie rodzaju wskazanej aktywności fizycznej określono trzy stopnie

aktywności fizycznej ankietowanych – niski, umiarkowany oraz wysoki. Niski poziom

aktywności fizycznej występuje u połowy (50,9%), umiarkowany u co trzeciej (32,7%) zaś

wysoki u co szóstej (16,7%) ankietowanej osoby.

Rysunek 37 Stopień aktywności fizycznej

Badanie przeprowadzone przez Państwowy Zakład Higieny jednoznacznie wskazuje

na zbyt niską aktywność fizyczną Polaków oraz na znaczący spadek aktywności fizycznej

dzieci oraz młodzieży, jak również osób w starszych grupach wiekowych. 39

Z kolei badania prowadzone przez GUS (Główny Urząd Statystyczny) jednoznacznie

wskazują, że najczęstszą formą aktywności fizycznej Polaków jest rekreacja indywidualna

(aktywność fizyczna niska), czyli czynności niewymagające dużego wysiłku fizycznego, zaś

intensywny trening (aktywność fizyczna wysoka) jest najrzadziej uprawiany przez Polaków40.

39

P.Goryńki, B.Wojtyniak „Sytuacja zdrowotna ludności Polski” Państwowy Zakład Higieny, 2008 40

40

GUS: Stan zdrowia ludności Polski 2004r. Warszawa 2006

37

2.25 AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA W UJĘCIU ROCZNYM

Badanie uwzględniało również aktywność fizyczną w ujęciu rocznym. Najczęstszą

odpowiedzią było zachowanie aktywności fizycznej w ciągu całego roku (42,8% Rudzian), zaś

pozostała część osób aktywnych fizycznie zachowuje aktywność powyżej pół roku (10,5%

ankietowanych Rudzian) lub do pół roku (9,1%). Niestety, 37,6% Rudzian nie jest aktywnych

fizycznie.

Rysunek 38 Aktywność fizyczna w ujęciu rocznym

Aktywność fizyczna Polaków jest bardzo ograniczona, zdecydowana większość

mieszkańców Polski preferuje bierne spędzanie wolnego czasu. WHO rekomenduje, aby w

celu utrzymania prawidłowej masy ciała przez większość dni w tygodniu wykonywać

ćwiczenia fizyczne o średniej intensywności trwające co najmniej 30 minut dziennie, zaś

osobom z nadwagą wysiłek fizyczny trwający co najmniej 60 minut dziennie. Aktywność

fizyczna, aby stanowiła skuteczny element prewencji zdrowia, musi być wykonywana

regularnie i systematycznie na przestrzeni całego roku. 41

41

M.Jarosz, W.Respondek: Zalecenia dotyczące aktywności fizycznej. W:Normy żywienia człowieka. PZWL 2008, 364-368

38

RODZIAŁ III – PODSUMOWANIE

Podsumowując przeprowadzone badania, aż u 57% mieszkańców Rudy Śląskiej

stwierdzono nieprawidłową masę ciała - u 40% występuje nadwaga, zaś u 17% otyłość.

Nadwagę częściej stwierdzono u mężczyzn, zaś otyłość u kobiet. Zaledwie co trzeci Rudzian

wykazał prawidłową masę ciała, choć co druga Rudzianka ważyła prawidłowo. Otyłość

brzuszna częściej wystąpiła u Rudzianek, zaś otyłość udowo-pośladkowa u Rudzian.

W badaniu analizowano również rodzinne występowanie nadwagi i otyłości –

niespełna połowa ankietowanych zaobserwowała w swoim rodzinnym środowisku krewnych

z nadwagą.

Rudzianie nie stosują diet odchudzających, zaś ciekawostkę stanowi stosowanie diet

odchudzających w przeszłości przez prawie co drugą Rudziankę.

Za interesujący należy uznać fakt, iż średnio co trzeci mieszkaniec Rudy Śląskiej

przyznał, że w ciągu ostatnich dwóch lat przybrał na masie ciała co najmniej cztery

kilogramy.

Nawyki żywieniowe Rudzian nie zawsze pokrywają się z aktualnymi zaleceniami

rekomendowanymi przez instytucje zajmujące się problematyką żywienia. Rudzianie nie

spożywają regularnie posiłków – najczęściej pomijają śniadania i drugie śniadania, przy czym

najbardziej regularnie spożywanym posiłkiem w ciągu dnia jest obiad i kolacja. Niespełna

połowa respondentów spożywa tylko trzy posiłki dziennie, co nie jest zgodne z zaleceniami

IŻiŻ rekomendującego spożycie co najmniej czterech posiłków dziennie. Niepokojący jest

fakt, że prawie połowa respondentów codziennie dojada między posiłkami.

Analiza jakościowa wskazuje na niepokojąco wysokie spożycie pszennego pieczywa

przez Rudzian, zaś cieszy fakt, że drugim najczęściej spożywanym pieczywem było pieczywo

pełnoziarniste. Niekorzystną informację stanowi częste smarowanie pieczywa przez

zdecydowaną większość ankietowanych, które może przyczyniać się do wzrostu

kaloryczności spożywanych posiłków. Rudzianie spożywają więcej owoców niż warzyw, zaś

IŻiŻ zaleca wyższe spożycie warzyw niż owoców. Korzystne jest wysokie spożycie

niskotłuszczowych produktów mlecznych oraz wybieranie chudych gatunków mięs wśród

Rudzian. Niestety, spożycie ryb i ich przetworów przez Rudzian jest bardzo niskie, ponad

39

połowa ankietowanych zjadała ryby zaledwie raz tygodniowo, co w świetle

rekomendowanego spożycia co najmniej dwa razy tygodniowo jest niewystarczające.

Co ciekawe Rudzianie nie preferują słodzenia napoi słodkich, a z dosładzania kawy i

herbaty częściej rezygnowały Rudzianki niż Rudzianie.

Wśród niekorzystnych zachowań stosowanych przez ankietowanych Rudzian należy

zaliczyć również częste stosowanie konwencjonalnych metod obróbki kulinarnej, jak

smażenia na głębokim tłuszczu, które przyczyniają się do zwiększenia kaloryczności

pokarmów oraz wysoką konsumpcję produktów wysokoprzetworzonych w tym słodyczy i

słonych przekąsek. Niekorzystne jest również stosowanie przez Rudzian używek jak palenie

papierosów oraz konsumpcji alkoholu. Interesujący jest fakt, że aż 60% ankietowanych osób

z nadwagą lub otyłością spożywa słodycze.

Ogólna aktywność Rudzian jest na niskim poziomie. Co trzeci Rudzianin nie był

aktywny fizycznie, zaś wśród osób aktywnych fizycznie przeważają osoby o umiarkowanej

aktywności fizycznej. Co prawda przeważająca część ankietowanych zachowuje aktywność

fizyczną przez cały rok, jednak jej niski poziom jest niewystarczający i nie pokrywa się z

zaleceniami WHO.

Reasumując - czynniki żywieniowe, w tym stosowana dieta, spożywane produkty

spożywcze oraz aktywność fizyczna odgrywają istotną rolę w powstawaniu nadwagi i

otyłości. Rudzianie wykazują szereg niekorzystnych zachowań antyzdrowotnych, które przy

długotrwałym stosowaniu mogą pogłębiać już występującą nadwagę i otyłość, a w

konsekwencji predysponować do rozwoju schorzeń metabolicznych i/lub sercowo-

naczyniowych.

40

RODZIAŁ IV – WNIOSKI

Podejmując działania oceniające stan zdrowia, na które składają się prawidłowe

żywienie i aktywność fizyczna, niejednokrotnie obserwowaliśmy potrzebę oceny problemu

jakim jest nadwaga i otyłość, aby opracować skuteczny planu naprawczy mający na względzie

potrzeby mieszkańców Rudy Śląskiej.

W świetle powyższego raportu, wydaje się szczególnie zasadne prowadzenie działań z

zakresu profilaktyki zdrowego stylu życia, nakierowanej na kształtowanie prozdrowotnych

zachowań żywieniowych, zgodnych z aktualną wiedzą żywieniową oraz na zachęcanie do

zwiększenia aktywności fizycznej.

Dotychczas udało Nam się z powodzeniem organizować prelekcje i warsztaty

edukacyjne dla uczniów Rudzkich szkół, podczas których przybliżaliśmy młodzieży wiedzę z

zakresu prawidłowego żywienia. Podczas bezpłatnych porad dietetycznych w miejscach

publicznych, edukowaliśmy mieszkańców Rudy Śląskiej w zakresie żywienia. Staramy się

zwiększyć aktywność fizyczną Rudzian organizując bezpłatne zajęcia pokazowe, Maratony

Fitness oraz Dni Otwarte, podczas których mieszkańcy Rudy Śląskiej mają szansę na udział w

grupowych zajęciach fizycznych prowadzonych przez doświadczonych trenerów fitness.

W dalszym ciągu planujemy szerzyć działania edukacyjne, aby Rudzianie mogli

poprawić swój stan zdrowia oraz aktywność fizyczną, aby przez długie lata cieszyć się

zdrowiem i dobrą kondycją ciała.