Studia doktoranckie – nowe regulacje prawne, nowe rozwiązania a jakość kształcenia

SEMINARIUM BOLOŃSKIE

dla prorektorów ds. kształcenia

„Uczelnie wobec zmiany systemu kształcenia”

Warszawa-Miedzeszyn, 26-27 czerwca 2012 r.

Maria Ziółek Ekspertka Bolońska

Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu

Zawartość prezentacji

1. Przepisy prawne w Polsce – analiza z wyłączeniem przepisów dotyczących stypendiów

2. Próba uporządkowania pojęć

3. Udział badań naukowych na studiach doktoranckich

4. Narzędzia Procesu Bolońskiego w odniesieniu do studiów III stopnia

2 Maria Ziółek

Przepisy prawne dotyczące studiów doktoranckich

Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005

po nowelizacji z dnia 18 marca 2011 r.

Art. 2 ust. 1 pkt 18h, art.195, 196, 197

Akty wykonawcze -rozporządzenia MNiSW

Rozporządzenie z dn. 1 września 2011 r. w sprawie

kształcenia na studiach doktoranckich w uczelniach i

jednostkach naukowych

Rozporządzenie z dn. 5 października 2011 r. w sprawie

studiów doktoranckich i stypendiów doktoranckich

Rozporządzenie z dn. 29 września 2011 r. w sprawie

warunków oceny programowej i oceny instytucjonalnej

Kryteria oceny PKA i arkusze oceny instytucjonalnej

3 Maria Ziółek

Fragmenty z Ustawy PSW z dnia 27 lipca 2005 po nowelizacji z dnia 18 marca 2011

Art. 1 ust. 1 pkt 18h

18h) kwalifikacje trzeciego stopnia - uzyskanie, w drodze przewodu

doktorskiego przeprowadzonego na podstawie art. 11 ust. 1 ustawy z

dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o

stopniach i tytule w zakresie sztuki, stopnia naukowego doktora w

określonej dziedzinie nauki w zakresie dyscypliny nauki lub doktora sztuki

określonej dziedziny sztuki w zakresie dyscypliny artystycznej,

potwierdzone odpowiednim dyplomem;

4 Maria Ziółek

Kwalifikacja

Fragmenty z Ustawy PSW z dnia 27 lipca 2005 po nowelizacji z dnia 18 marca 2011

Rozdz. 3. Art. 195

Ust. 4

Studia doktoranckie są prowadzone jako studia stacjonarne lub

niestacjonarne.

Ust. 5

Więcej niż połowa programu stacjonarnych studiów doktoranckich

wymaga obecności uczestników tych studiów w prowadzącej je

jednostce organizacyjnej i jest realizowana w formie zajęć

dydaktycznych i pracy naukowej wymagających bezpośredniego

udziału nauczycieli akademickich lub opiekunów naukowych i

doktorantów. Organizacja niestacjonarnych studiów doktoranckich

zapewnia możliwość odbywania studiów doktoranckich osobom

zatrudnionym w ramach stosunku pracy.

5 Maria Ziółek

Program studiów doktoranckich

Wniosek cząstkowy

Maria Ziółek 6

PROGRAM STUDIÓW

DOKTORANCKICH

Praca naukowa Zajęcia

dydaktyczne

Udział badań naukowych w procesie kształcenia na I, II i III stopniu

EOSW

I stopień

II stopień III

stopień

Badania naukowe

III stopień

Europejski obszar badań

EOB

EOB

Europejski Obszar Szkolnictwa Wyższego

EOSW Studia doktoranckie

Fragmenty z Ustawy PSW z dnia 27 lipca 2005 po nowelizacji z dnia 18 marca 2011

Art. 195 ust. 6 i 7

6. Studia doktoranckie w uczelni są tworzone przez rektora na

wniosek rady jednostki organizacyjnej, a w jednostkach naukowych - przez dyrektora jednostki na wniosek rady naukowej jednostki naukowej.

7. Nadzór merytoryczny nad studiami doktoranckimi sprawuje rada jednostki organizacyjnej uczelni albo rada naukowa jednostki naukowej prowadzącej te studia.

WNIOSEK: programy kształcenia na studiach doktoranckich nie muszą być

zatwierdzane przez senat uczelni. Rektor na wniosek jednostki tworzy

studia doktoranckie, a odpowiedzialność merytoryczna za proces

kształcenia na studiach doktoranckich spoczywa na jednostce

prowadzącej SD

8 Maria Ziółek

Podział kompetencji

Fragmenty z Ustawy PSW z dnia 27 lipca 2005 po nowelizacji z dnia 18 marca 2011

Art. 196 ust. 2 i 6

2. Rekrutacja na bezpłatne studia doktoranckie odbywa się w drodze konkursu.

Warunki i tryb rekrutacji na studia doktoranckie oraz ich formy określa w uczelni senat, a w jednostce naukowej - rada naukowa jednostki. Przepis art. 169 ust. 5 stosuje się odpowiednio. Uchwałę podaje się do publicznej wiadomości nie później niż do dnia 30 kwietnia roku kalendarzowego, w którym rozpoczyna się rok akademicki, którego uchwała dotyczy.

6. Organizację i tok studiów doktoranckich w zakresie nieuregulowanym w ustawie oraz w odrębnych przepisach określa regulamin studiów doktoranckich. Regulamin uchwala w uczelni senat, a w jednostce naukowej - rada naukowa, co najmniej na pięć miesięcy przed rozpoczęciem zajęć. Do uchwalania regulaminu stosuje się odpowiednio przepisy art. 161 i 162.

UWAGA: Należy zweryfikować warunki wejścia na III stopień biorąc pod uwagę

zmianę systemu kształcenia na stopniach I i II (np. fakt, że wybrany II

stopień nie musi być kontynuacją I).

9 Maria Ziółek

Rekrutacja / regulamin

Fragmenty z Ustawy PSW z dnia 27 lipca 2005 po nowelizacji z dnia 18 marca 2011

Art. 197

Ust. 2

Do podstawowych obowiązków doktorantów, poza obowiązkami określonymi zgodnie z ust. 1, należy realizowanie programu studiów doktoranckich oraz prowadzenie badań naukowych i składanie sprawozdań z ich przebiegu.

Ust. 3

Uczestnicy studiów doktoranckich prowadzonych w uczelni mają także

obowiązek odbywania praktyk zawodowych w formie prowadzenia

zajęć dydaktycznych lub uczestniczenia w ich prowadzeniu.

Maksymalny wymiar zajęć dydaktycznych prowadzonych przez

doktorantów nie może przekraczać dziewięćdziesięciu godzin rocznie.

10

Maria Ziółek

Obowiązki doktoranta

Wniosek cząstkowy – niezgodny z poprzednim

Maria Ziółek 11

PROGRAM STUDIÓW

DOKTORANCKICH

Praktyki zawodowe w formie prowadzenia

zajęć dydaktycznych lub uczestnictwa w

prowadzeniu tych zajęć

Zajęcia dydaktyczne

Badania naukowe wyłączone

z programu studiów

Fragmenty z Rozporządzenia Ministra w sprawie SD i stypendiów doktoranckich z dnia 5 października 2011

2. Rada jednostki organizacyjnej uczelni przedstawia

rektorowi, a rada naukowa jednostki naukowej —

dyrektorowi tej jednostki, wniosek o utworzenie studiów

doktoranckich, który zawiera:

1) określenie obszaru wiedzy, dziedziny nauki i dyscypliny

naukowej albo dziedziny sztuki i dyscypliny artystycznej;

2) określenie efektów kształcenia;

3) program studiów doktoranckich;

4) określenie formy studiów doktoranckich;

5) określenie czasu trwania studiów doktoranckich;

……….

12

Fragmenty z Rozporządzenia Ministra w sprawie SD i stypendiów doktoranckich z dnia 5 października 2011

§ 15. 1. Stypendium doktoranckie może być przyznane doktorantowi, który terminowo realizuje program studiów doktoranckich oraz wykazuje się zaangażowaniem w:

1) prowadzeniu zajęć dydaktycznych w ramach praktyk zawodowych albo

2) realizacji badań naukowych prowadzonych przez jednostkę organizacyjną uczelni albo jednostkę naukową

13

Fragmenty z Rozporządzenia Ministra w sprawie kształcenia na SD ….. z dnia 1 września 2011

3. Studia doktoranckie stwarzają warunki do:

1) prowadzenia samodzielnych badań naukowych, w tym także poza

jednostką prowadzącą kształcenie;

2) współpracy naukowej w zespołach badawczych, w tym również

międzynarodowych;

3) przygotowania przez doktoranta publikacji naukowej w formie książki lub co

najmniej jednej publikacji naukowej przyjętej do druku w recenzowanym

czasopiśmie naukowym o zasięgu co najmniej krajowym lub w recenzowanym

sprawozdaniu z międzynarodowej konferencji naukowej lub publicznej

prezentacji dzieła artystycznego;

4) realizacji programu studiów, obejmującego zajęcia obowiązkowe,

fakultatywne i praktyki zawodowe

5) przygotowania do egzaminów doktorskich oraz przygotowania rozprawy

doktorskiej pod opieką promotora albo promotora i promotora pomocniczego;

6) uczestniczenia w życiu środowiska naukowego w kraju i za granicą.

14

Program studiów doktoranckich

Fragmenty z Rozporządzenia Ministra w sprawie kształcenia na SD ….. z dnia 1 września 2011

15

§ 4. 1. Łączny wymiar zajęć objętych programem całego toku studiów

odpowiada od 45 do 60 punktom ECTS, w tym od 20 do 30 punktom

ECTS w ramach zajęć fakultatywnych rozwijających umiejętności

dydaktyczne lub zawodowe, w wymiarze co najmniej 15 godzin.

2. Fakultatywne zajęcia rozwijające umiejętności dydaktyczne i

zawodowe obejmują zajęcia, na których doktorant zdobywa

kwalifikację w zakresie nowoczesnych metod i technik

prowadzenia zajęć dydaktycznych, w wymiarze odpowiadającym

od 10 do 15 punktom ECTS. Zajęcia fakultatywne przygotowują do

wykonywania zawodu nauczyciela akademickiego, w szczególności w

zakresie metodyki zajęć dydaktycznych i nowych technologii

wykorzystywanych w kształceniu studentów.

Punkty ECTS

Zajęcia obowiązkowe

Nie ma doprecyzowania tych zajęć w ustawie i rozporządzeniach

WNIOSEK:

decyzja w tym zakresie po stronie uczelni/jednostki

Maria Ziółek 16

Zajęcia fakultatywne

Brak jednoznacznej wykładni na podstawie rozporządzeń ministra

PRÓBA DOPRECYZOWANIA:

Zajęcia rozwijające umiejętności dydaktyczne lub zawodowe (20 – 30 ECTS) z czego połowa to zajęcia w zakresie nowoczesnych metod i technik prowadzenia zajęć dydaktycznych (10-15 ECTS)

PYTANIE - Czy to oznacza, że te ostatnie zajęcia są obowiązkowe choć określane są jako fakultatywne?

Maria Ziółek 17

Praktyki zawodowe

Doktoranci na SD w uczelni mają obowiązek odbywania praktyk zawodowych w formie prowadzenia zajęć

dydaktycznych lub uczestniczenia w ich prowadzeniu

zgodnie z art. 197 ust. 3 ustawy PSW

§ 6. 1. rozp. z dnia 1 września 2011

Wymiar praktyk w formie prowadzenia zajęć dydaktycznych dla uczestników studiów doktoranckich prowadzonych w uczelni nie może być mniejszy niż 10 oraz większy niż 90 godzin rocznie.

PYTANIE co z innymi praktykami zawodowymi ? Maria Ziółek 18

Program kształcenia i program studiów doktoranckich

19

PROGRAM KSZTAŁCENIA

(efekty kształcenia)

Samodzielne

badania naukowe –

skutkują m.in.

Prezentacjami

na

konferencjach

Pisaniem

publikacji,

projektów

badawczych

Uczestnictwem

w projektach

badawczych

Napisaniem

pracy

doktorskiej

Program studiów

(zajęcia dydaktyczne zorganizowane)

Zajęcia

obowiązkowe

Zajęcia

fakultatywne

Praktyki

zawodowe

Punkty ECTS Nie ma w ustawie i

rozporządzeniach pojęcia „program kształcenia” dla SD, ale dla przejrzystości można

zaproponować załączony schemat

Narzędzia Procesu Bolońskiego w odniesieniu do studiów doktoranckich

Ramy Kwalifikacji

Efekty kształcenia

Punkty ECTS

Maria Ziółek 20

Ramy Kwalifikacji

W aktualnych regulacjach prawnych nie ma wymogu odniesienia SD do ram kwalifikacji, ale w Polskiej Ramie Kwalifikacji będzie poziom 8 dla studiów doktoranckich i oczywiście będziemy wtedy odnosić efekty kształcenia na SD do 8 poziomu PRK

Maria Ziółek 21

Efekty kształcenia

Rozporządzenie ministra z dnia 1 września 2012

§ 5. Realizacja programu studiów doktoranckich przygotowuje do pracy o charakterze badawczym lub badawczo-rozwojowym, a w szczególności prowadzi do osiągnięcia efektów kształcenia w zakresie:

1) wiedzy na zaawansowanym poziomie, o charakterze podstawowym dla dziedziny związanej z obszarem prowadzonych badań naukowych, obejmującej najnowsze osiągnięcia nauki lub sztuki oraz o charakterze szczegółowym, odpowiadające obszarowi prowadzonych badań naukowych, obejmującej najnowsze osiągnięcia nauki lub sztuki;

2) umiejętności związanych z metodyką i metodologią prowadzenia badań naukowych;

3) kompetencji społecznych odnoszących się do działalności naukowo-badawczej i społecznej roli uczonego lub artysty.

Maria Ziółek 22

Efekty kształcenia

WNIOSEK:

Efekty kształcenia opisane w rozporządzeniu ministra odnoszą się do tych zdobywanych w wyniku prowadzenia badań naukowych

Brak opisu efektów kształcenia wynikających z prowadzenia zajęć dydaktycznych i realizacji programu zajęć fakultatywnych w zakresie nowoczesnych metod i technik prowadzenia zajęć dydaktycznych nie oznacza, że jednostki prowadzące SD nie muszą tych efektów opisywać. Jeżeli są przypisane punkty ECTS do modułów w programie studiów, to muszą być zdefiniowane efekty kształcenia.

Maria Ziółek 23

Punkty ECTS na SD

Maria Ziółek 24

Zgodnie z rozporządzeniami Studia Doktoranckie nie będą

„mierzone” liczbą punktów ECTS w taki sposób jak studia I i

II stopnia (tzn. 1 rok = 60 ECTS), tylko na 4 lata SD

przypada 45-60 punktów ECTS

ale

zasady przypisywania punktów ECTS na wszystkich trzech

stopniach muszą być jednakowe (tzn. punkty ECTS

przypisuje się efektom kształcenia).

Przyporządkowanie punktów ECTS

25

Efekty kształcenia

Punkty ECTS

1. Nie można przypisać punktów ECTS modułowi, jeśli nie zostały zdefiniowane efekty kształcenia 2. Doktorant może otrzymać punkty jedynie po sprawdzeniu, czy osiągnął zakładane efekty kształcenia 3. Miernikiem efektów kształcenia, do obliczenia punktów ECTS, jest nakład pracy przeciętnego doktoranta potrzebny do

uzyskania założonych efektów

Maria Ziółek

Punkty ECTS za praktyki

Punkty ECTS nie są za pracę, za zajęcia dydaktyczne czy też za praktyki, a za efekty uczenia się

Trzeba zdefiniować efekty uczenia się doktoranta jakie będą osiągane w wyniku przygotowania się i przeprowadzenia zajęć, czy też odbycia innych praktyk.

Należy określić, oszacować liczbę godzin pracy (wcale nie równą liczbie przeprowadzonych godzin zajęć) jaką doktorant musi włożyć (przeciętnie w danych warunkach), aby osiągnąć te efekty.

Należy określić w jaki sposób będzie sprawdzone ich osiągnięcie (LO-LA).

Na podstawie oszacowanego łącznego nakładu pracy przypisać liczbę punktów ECTS.

UWAGA - nie każda godzina zajęć przeprowadzonych przez doktoranta rozwija efekty uczenia się. Nie trzeba zatem przeliczać wprost liczby godzin „praktykowania jako nauczyciel akademicki” na punkty ECTS. Jeśli ocenimy po sprawdzeniu, że doktorant osiągnął już efekty uczenia się po przeprowadzeniu liczby godzin zajęć „x”, to dalsze prowadzenie zajęć nie jest osiąganiem efektów uczenia się zdefiniowanych dla danych praktyk dydaktycznych.

(Interpretacja przedyskutowana w gronie ekspertów bolońskich i sformułowana przez Tomasza Saryusza-Wolskiego)

26

Ocena instytucjonalna dokonywana przez PKA obejmuje:

Związek strategii rozwoju jednostki ze strategią rozwoju uczelni

Funkcjonowanie WSZJK

Jakość kształcenia na studiach podyplomowych

Jakość kształcenia na studiach doktoranckich

Współpracę z otoczeniem społeczno-gospodarczym

27

Ocena instytucjonalna dokonywana przez PKA Rozporządzenie Ministra NiSW w sprawie warunków oceny programowej i instytucjonalnej

Maria Ziółek

Ocena instytucjonalna PKA raport samooceny – wybrane zapisy dotyczące SD

Ocena czy jednostka opracowała koncepcję kształcenia obejmującą studia doktoranckie

Należy wskazać przepisy:

dotyczące tworzenia programów kształcenia studiów doktoranckich

dotyczące określania i weryfikacji efektów kształcenia

Należy wskazać procedury:

zasad oceniania doktorantów

publicznego dostępu do informacji o programach studiów, efektach kształcenia, organizacji i procedurach toku studiów

Maria Ziółek 28

Ocena instytucjonalna PKA raport samooceny – Część III Studia Doktoranckie

1. Informacja o prowadzonych w jednostce studiach doktoranckich

2. Zasady rekrutacji

3. Efekty kształcenia i system ich potwierdzania

4. Kadra naukowo-dydaktyczna

5. Badania naukowe

6. Informacja dotycząca infrastruktury naukowo-dydaktycznej

Maria Ziółek 29

Ocena instytucjonalna PKA raport samooceny – Część III Studia Doktoranckie

3. Efekty kształcenia i system ich potwierdzania.

Należy podać informacje umożliwiające ocenę czy:

jednostka stosuje spójny opis celów i efektów kształcenia na oferowanych studiach doktoranckich oraz sprawny i wiarygodny system weryfikujący ich osiągnięcie;

określone przez jednostkę efekty kształcenia odnoszą się do wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych oraz czy jednostka umożliwia ich osiągnięcie;

jednostka umożliwia prowadzenie samodzielnych badań naukowych, w tym również poza nią, oraz przygotowanie publikacji naukowej, a także stwarza warunki do przygotowania do egzaminu doktorskiego i rozprawy doktorskiej;

wewnętrzni i zewnętrzni interesariusze uczestniczą w procesie określania efektów kształcenia;

jednostka stosuje system ECTS, w którym liczba punktów odpowiada nakładowi pracy doktoranta, a nakład pracy jest adekwatny do osiąganych efektów kształcenia;

jednostka posiada wiarygodny, przejrzysty i publicznie dostępny system umożliwiający ocenę, w jakim stopniu są osiągane zakładane cele i efekty kształcenia,

oraz dokonać oceny trafności i skuteczności przyjętych rozwiązań.

Maria Ziółek

30

Czy damy radę przejechać tą krętą drogą?

Maria Ziółek 31

PRZYKŁADY PRAKTYK Politechnika Warszawska Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu