STRATEGIJA ZA UNAPREENJE ZDRAVLJA ZAPOSLENIH I ZATITE NA RADU U CRNOJ GORI
2010 - 2014 sa
Akcionim planom implementacije
S t r a n a | 2 www.gov .me
I Uvod
Zdravlje i zatita na radu su osnovna ljudska prava.
Zaposleni predstavljaju polovinu ukupne populacije na globalnom nivou. Samo zdrav radnik na zdravom radnom
mjestu obezbjedjuje glavni doprinos ukupnom ekonomskom i socijalnom razvoju savremenog globalnog drutva, kroz
unaprijedjenje produktivnosti, kvaliteta proizvoda i usluga, radnu motivaciju i zadovoljstvo radom.
Zaposlenost i uslovi rada znaajno utiu na zdravlje i ostvarivanje principa jednakosti. Samo dobri, kvalitetni uslovi
rada su pretpostavka finansijske sigurnosti, adekvatnog socijalnog statusa, linog razvoja, stabilnih drutvenih odnosa i
samopotovanja, i zatite od fizikih i psihosocijalnih rizika. Stoga, zdravlje zaposlenih predstavlja jednu od kljunih oblasti
sektorske politike koja povezuje zdravlje, ljudska prava, socijalnu koheziju i napredak drutva.
Proces globalizacije znaajno mijenja ekonomske strukture i uslove rada na gotovo svakom radnom mjestu, te
stoga potreba za kvalitetnim i efikasnim uslugama medicine rada biva sve vie naglaena. Potrebe za uslugama medicine
rada se mijenjaju u kvalitativnom smislu i postaju raznovrsne, ciljne grupe postaju dinamine i mobilne, dok su radna mjesta
nesigurna i privremena. Sve je tee organizovati kvalitetne usluge medicine rada.
Unaprijedjenje zdravlja i zatite na radu su u funkciji poboljanja konkurentnosti i produktivnosti privrednih
subjekata i doprinose odrivosti sistema socijalne zatite budui da rezultiraju smanjenjem trokova koji su posljedica
profesionalnih oboljenja i povreda na radu. Profesionalna oboljenja i povrede na radu predstavljaju enormno finansijsko
optereenjepo sistem socijalne zatite, pa stoga iziskuju integrisani, koordinirani i strateki odgovor, kao i saradnju izmedju
glavnih aktera ukljuenih u procesu razvijanja politike unaprijedjenja zdravlja zaposlenih i zatite na radu.
Unaprijedjenje zdravlja zaposlenih ima znaajne implikacije u smislu ostvarivanja Milenijumskih razvojnih ciljeva.
Tokom zasijedanja este Skuptine SZO 2007. god., usvojen je Globalni akcioni plan o zdravlju radnika 2008-17
(Rezolucija WHA 60.26) kao nadopuna Globalne strategije SZO o zdravlju svih zaposlenih (Rezolucija WHO 49.12).
Globalni akcioni plan o zdravlju radnika 2008-17 predstavlja okvir za udruivanje napora svih zdravstvenih i drugih subjekata
u cilju zatite i unapredjenja zatite zaposlenih, to predstavlja politiki impuls za primarnu prevenciju bolesti u vezi sa
radom i pretpostavku za obezbjedjivanje koherentnosti u pogledu planiranja, pruanja i evaluacije zdravstvenih interevencija
na radnom mjestu.
Sve zemlje lanice SZO, ukljuujui i Crnu Goru aktivno su doprinijele razvoju i usvajanju Globalnog akcionog
plana, iji su osnovni ciljevi:
1. Razvoj i implementacija nacionalne sektorske politike u oblasti zatite zdravlja radnika;
2. Zatita i promocija zdravlja na radnom mjestu;
3. Unapredjenje dostupnosti usluga medicine rada;
4. Obezbjeenje dokaza na kojima se zasnivaju intervencije i mjere za unapredjenje zdravlja i zatite na
radu,
5. Multisektorski pristup unapredjivanju zdravlja i zatite na radu
S t r a n a | 3 www.gov .me
Pristupanjem Talinskoj povelji u junu 2008. godine Crna Gora se obavezala da e raditi na unapredjivanju medicine
rada kao jednog od svojih prioriteta.
Medjunarodna organizacija rada u svojoj Konvenciji br. 161 propisuje uspostavljanje usluga medicine rada koje e
u znaajnoj mjeri doprinijeti implementaciji politike zatite i zdravlja na radu.
U procesu pridruivanja Evropskoj Uniji, to predstavlja strateko opredjeljenje Crne Gore, neophodno je
ispotovati zahtjeve definisane okvirnom Direktivom 89/391 o uvodjenju mjera za podsticanje zatite i zdravlja na radu, kao
i zahtjeve za uspostavljanje novog sistema zatite i zdravlja na radu u savremenim uslovima. U tom smislu potrebno je
uvodjenje elemenata koji utiu na stvaranje bezbjednih i zdravih radnih uslova, kao to su uvodjenje prevencije u
spreavanju nastajanja povreda na radu i profesionalnih oboljenja; aktivno ukljuivanje slube medicine rada; uvodjenje
principa odgovornosti organizatora radova za primjenu mjera iz oblasti zatite i zdravlja na radu; izbor predstavnika
zaposlenih za zatitu i zdravlje na radu; uvodjenje obaveznog osiguranja od povreda na radu i profesionalnih bolesti, radi
obezbjedjivanja naknade tete.
Sva ova dokumenta obezbjedjuju sveobuhvatan pristup medicni rada koji podrazumijeva primarnu, sekundarnu i
tercijernu prevenciju i konzistentan je sa optim principima primarne zdravstvene zatite kao to su jednakost, dostupnost i
priutivost.Takodje, ovim dokumentima definisana je obaveza specijalista medicine rada da budu katalizatori interakcije
izmedju razliitih disciplina u cilju promovisanja saradnje medju partnerima u sprovodjenju preventivnih aktivnosti. Ovi
instrumenti takodje predstavljaju organizacioni okvir u kojem specijalisti medicine rada mogu efikasno pruati kvalitetne
usluge u cilju obezbjedjivanja zatite zdravlja zaposlenih i promocije zdravlja doprinosei optoj dobrobiti.
II Vizija razvoja medicine rada u Crnoj Gori
Razvijanje i praktikovanje kulture medicine rada u Crnoj Gori u ijem je sreditu zdrav radnik na zdravom radnom mjestu uz optimalnu prevenciju rizika, ogledala bi se u sljedeem:
1. Adekvatna dostupnost svih zaposlenih visoko kvalitetnim uslugama medicine rada predstavlja neophodnu pretpostavku za ostvarivanje jednakosti i dobrobiti svih zaposlenih.
2. Eksternalizacija trokova nastalih kao posljedica profesionalnih bolesti i povreda na radu je neprihvatljivo optereenje za drutvo i treba je eliminisati. Nacionalni propisi, sistem osiguranja i zapoljavanja ne smiju podsticati ostvarivanje kratkoronog profita privrednih subjekata na raun zdravlja zaposlenih.
3. Nadleni organi su duni preduzeti adekvatne mjere u cilju osmiljavanja i implementacije sistema upravljanja kvalitetom.
4. Neophodno je preduzeti aktivnosti u cilju zakljuivanja ugovora izmedju poslodavaca i pruaoca usluga medicine rada kako bi se zaposlenima omoguila dostupnost kvalitetnim i efikasnim uslugama.
5. Obzirom da rastu trokovi kao posljedica preventabilnih profesionalnih oboljenja i povreda na radu, kao i da je zabiljeen trend rasta trokova socijalnog osiguranja, neophodno je razvijati svijest o potrebi formulisanja startegije za ogranienjem ovog vida trokova.
6. Preventivne strategije i promocija zdravlja na radnom mjestu predstavljaju prioritet u smanjivanju ekonomskog optereenja koje nastaje kao posljedica privremene ili trajne sprijeenosti za rad i prijevremenog penzionisanja.
7. Neophodno je preduzeti aktivnosti na planu promovisanja i korienja smjernica za uvodjenje dobre prakse u oblast medicine rada i promocije zdravlja na radnom mjestu. Ove komplementarne aktivnosti doprinose unapredjenju zdravlja zaposlenih i kvalitetu njihovog ivota, dajui dodatni potencijal za razvoj vjetina zaposlenih i unapredjenje njihove produktivnosti.
S t r a n a | 4 www.gov .me
8. Poseban akcenat treba staviti na promociju zdravlja na radnom mjestu i obezbijediti prevenciju zdravstvenih rizika koji nijesu direktno povezani sa radnim mjestom, a u cilju unapredjenja i trajnog odravanja radnog kapaciteta. Ova pitanja mogu da budu tretirana kroz sveobuhvatne strategije unapredjenja zdravlja zaposlenih. Ovo implicira odrivi razvoj znanja, vjetina i strunosti zaposlenih.
9. Multidisciplinarnost u pruanju usluga medicine rada treba prepoznati kao sutinski elemenat zdravog, ekoloki odrivog, socijalnog razvoja radnog mjesta i privrednog subjekta sa pozitivnim uticajem na javno zdravlje drutva.
10. Sistem upravljanja kvalitetom treba dizajnirati u cilju pruanja pune podrke kontinuiranom unapredjivanju radnih uslova, zdravlja, radne sposobnosti i kapaciteta i dobrobiti zaposlenih, kao i njihovih porodica. Ovaj sistem predstavlja pretpostavku jaanja konkurentnosti privrednih subjekata, a u skladu sa principima odrivog socijalnog i ekonomskog razvoja.
III Situaciona analiza
Optereenje profesionalnim bolestima i povredama na radu
1. Na globalnom nivou
Po procjeni Meunarodne organizacije rada (MOR) ukupna svjetska radna snaga broji 3,2 milijarde ljudi ili blizu 50% ukupnog stanovnitva, u razvijenim zemljama 800 miliona ili 65% stanovnitva, a u zemljama u razvoju 2,4 milijarde ili 45% stanovnitva. U poljoprivedi radi oko 40% svjetske radne snage ili 1,3 milijarde radnika. Od toga godinje smrtno strada, od povreda ili od bolesti, oko 0,17% odnosno 2,2 miliona. Taj broj mogao bi uskoro i da se povea zbog brze industrijalizacije u nekim zemljama u razvoju. Smatra se da povrede na radu godinje zadobije oko 10% ili 335 miliona ljudi zbog kojih povrijeeni izgube najmanje tri radna dana, a oko 5 % ili160 miliona oboli u vezi sa radom.
Podaci SZO govore da Evropski region u svoje 53 zemlje lanice broji oko 400 miliona radnika ili 55% ukupnog
stanovnitva Evrope, od kojih godinje 300 000 ili 0,08% ukupnog stanovnitva Evrope umre od bolesti vezanih za rad,
27000 ili 0,01% pogine u nesreama na radu, a to je uzrok i finansijskom gubitku od 600 milijardi dolara ili 4% BDP.
Pored uobiajenih, od ranije poznatih problema i rizika na poslu (buka, vibracije,jonizujue zraenje, fiziki napor,
bioloki, hemijski i infektivni agensi, loi mikroklimatski i drugi uslovi na radu), rauna se da je 25-30% radne populacije
izloeno i n
