strat paln biodivSPVB

SHQIPERIA

Konventa mbi Diversitetin Biologjik

Raporti Kombëtar

Strategjia dhe Plani i Veprimit për Biodiversitetin

Sponsor: Ndihmat Globale për Mjedisin (GEF)

Tiranë, Nëntor 1999

ii

SHQIPERIA

Konventa mbi Diversitetin Biologjik

Raporti Kombëtar

Strategjia dhe Plani i Veprimit për Biodiversitetin

Sponsor: Ndihmat Globale për Mjedisin (GEF)

Tiranë, Nëntor 1999

iii

Strategjia dhe Plani i Veprimit për Biodiversitetin Pergatitur nga Aleanca “Instituti i Kërkimeve Biologjike & Muzeu i Shkencave Natyrore” Redaktorë: Ferdinand Bego & Mynyr Koni Fotot: Ferdinand Bego, Taulant Bino, Mynyr Koni Formatimi: Altin Aliko Copyright© 1999 nga Agjensia Kombëtare e Mjedisit (AKM). Të gjitha të drejtat të rezervuara. Asnjë pjesë e këtij libri nuk mund të riprodhohet pa lejen e Agjensisë Kombëtare të Mjedisit.

iv

Shkurtime të termave AKM Agjensia Kombëtare e Mjedisit ARM Agjensitë Rajonale të Mjedisit BB Banka Botërore BE Bashkimi Europian EKF Enti Kombëtar i Farave DMM Departamenti i Mbrojtjes së Mjedisit GTZ Asistenca Teknike e Qeverisë Gjermane IHM Instituti Hidrometereologjik IKB Instituti i Kërkimeve Biologjike IKPK Instituti i Kërkimeve të Pyjeve dhe Kullotave IKP Instituti i Kërkimeve të Peshkimit IRN Instituti për Ruajtjen e Natyrës ISPU Instituti i Studimeve dhe Projektimeve Urbane KBUT Këshilli Botëror për Udhëtimin dhe Turizmin KDB Konventa e Diversitetit Biologjik KKNB Këshilli Kombëtar për Natyrën dhe Biodiversitetin KMM Komiteti i Mbrojtjes së Mjedisit KKRRT Këshilli Kombëtar i Rregullimit të Territorit KRRTRR Këshilli i Rregullimit të Territorit të Rrethit KKU Këshilli Kombëtar i Ujrave KNK Konventa për Ndryshimet Klimatike KTILR/CITES Konventa e Tregëtisë Ilegale të Llojeve të Rrezikuar KZHT Këshilli i Zhvillimit të Turizmit MBU Ministria e Bujqësisë dhe Ushqimit MSHN Muzeu i Shkencave Natyrore NGM/GEF Ndihmat Globale për Mjedisin NJMMP Njësia e Menaxhimit Mjedisor të Projekteve OKB Organizata e Kombeve të Bashkuara PKBM (UNEP) Programi i Kombeve të Bashkuara për Mjedisin PKVM Plani Kombëtar i Veprimit për Mjedisin PVM Programi i Veprimit për Mjedisin QRM Qendra Rajonale e Mjedisit RREPE Rrjeti Ekologjik Pan-Europian RRPZM Rrjeti Përfaqësues i Zonave të Mbrojtura SPEDBP Strategjia Pan-Europiane e Diversitetit Biologjik dhe Pejsazhor SKDB Sekretariati për Konventen e Diversitetit Biologjik pranë AKM SNV Organizata Hollandeze për Zhvillim UNDP Program i Kombeve të Bashkuara për Zhvillimin USAID Agjencia e ShBA-së për Zhvillim Ndërkombëtar UBRN (IUCN) Unioni Botëror për Ruajtjen e Natyrës VNM Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis ZM Zonë e Mbrojtur

v

Lënda /Përmbajtja Faqe Përmbledhje vii Pjesa e Parë 23 KONVENTA E BIODIVERSITETIT DHE BIODIVERSITETI NË SHQIPËRI 23 Kapitulli 1 Gjendja e Biodiversitetit në Shqipëri 23 GJENDJA AKTUALE E BIODIVERSITETIT 24

SHQIPËRIA DHE RËNDËSIA BIOGJEOGRAFIKE E SAJ 26 DIVERSITETI I EKOSISTEMEVE DHE HABITATEVE 26 DIVERSITETI LLOJOR 28 DIVERSITETI GJENETIK 29 LLOJE ME RËNDËSI EKONOMIKE 29 VLERAT ESTETIKE DHE SHLODHËSE 30 BIODIVERSITETI DHE TURIZMI 30

TIPARE TË VEÇANTA TË BIODIVERSITETIT 31 LLOJET ENDEMIKE/ SUBENDEMIKE 31 LIDHJET MIDIS EKOSISTEMEVE TË SHQIPËRISE ME ATO TË VENDEVE FQINJË 31 RËNDËSIA E SHQIPËRISË PËR LLOJET MIGRATORE 32 RËNDËSIA E SHQIPËRISË PËR LLOJET GLOBALISHT TË RREZIKUAR 32

Kapitulli 2 Kërcënimet ndaj biodiversitetit në Shqipëri 35

BURIMET/ SHKAQET E KËRCENIMEVE 35 PASOJAT NË BIODIVERSITET 41

Kapitulli 3 Statusi i ruajtjes së Biodiversitetit në Shqipëri 43 LEGJISLACIONI 43

PËRGJEGJËSIA INSTITUCIONALE 44 KONVENTAT DHE PROGRAMET NDËRKOMBËTARE 47

PROGRAMET EKZISTUESE KOMBËTARE 50 RUAJTJA IN SITU DHE EX SITU 51

Pjesa e Dytë IDENTIFIKIMI I ÇËSHTJEVE PËRPARËSORE 56 Kapitulli 4 Temat dhe Çështjet 56

PARIME STRATEGJIKE 56 KRITERET 57 ÇËSHTJET /TEMAT PËRPARËSORE 57 PLANET E VEPRIMIT TË HABITATEVE DHE LLOJEVE 58

Pjesa e Tretë PLANI I VEPRIMIT – AKTIVITETE/AKSIONE PËRPARËSORE 61 Kapitulli 5 Nevoja për Ndryshim dhe Veprim 61

NDRYSHIMI I POLITIKAVE SEKTORIALE/ INTEGRIMI I DIVERSITETIT BIOLOGJIK

DHE PEJSAZHOR NË SEKTORË 61

ZGJERIMI DHE FORCIMI I RRJETIT KOMBËTAR TË ZM-VE/ NGRITJA E RRJETIT

EKOLOGJIK 69

RUAJTJA E BIODIVERSITETIT JASHTË ZM-VE 72 NEVOJAT PËR RUAJTJEN EX-SITU 72 NEVOJAT PËR ZHVILLIMIN E KËRKIMIT SHKENCOR DHE MONITORIMIT 73 PËRDORIMI DHE MENAXHIMI I INFORMACIONIT 73 PROGRAMET E EDUKIMIT, TREINIMIT DHE SHËRBIMIT KËSHILLIMOR/ RRITJA E

NDËRGJEGJES DHE E MBËSHTETJES SË PUBLIKUT, POLITIKË-BËRËSVE DHE

74

vi

VENDIM-MARRËSVE Kapitulli 6 Rruga për vënien në jetë të Planit të Veprimit për Biodiversitetin

78

REFORMA DHE FORCIMI INSTITUCIONAL 78 LEGJISLACIONI 78 FUQIZIMI I INSTITUCIONEVE 78 ZHVILLIMI I MEKANIZMAVE KORDINUES NDËRSEKTORIALE 79 DECENTRALIZIMI 79 NEVOJAT DHE ROLI I OJQ-VE DHE KOMUNITETEVE LOKALE 80 VLERËSIMI EKONOMIK I KOSTOS DHE PËRFITIMIT PREJ DIVERSITETIT BIOLOGJIK 80 BASHKËPUNIMI NDËRKOMBËTAR 80 STRATEGJIA PËR ZBATIMIN E SPVB-SË 82

Figurat Figura 1. Harta fizike e Shqipërisë 25 Figura 2. Organogramë e ndërvarësive dhe lidhjeve që kanë institucionet/strukturat e lidhura me biodiversitetin në Republikën e Shqipërisë

46

Figura 3. Organogramë e strukturave të studimit dhe monitorimit 48 Figura 4. Hartë e Rrjetit Ekzistues të Zonave të Mbrojtura të Shqipërisë 54 Figura 5. Hartë e Rrjetit Përfaqësues të Zonave të Mbrojtura të Shqipërisë 71 Figura 6. Skemë funksionale për zbatimin e Konventës së Biodiversitetit dhe SPVB-së në Shqipëri

77

Kutitë Kutia 1. Habitatet kryesore të Shqipërisë 27 Kutia 2. Numri i llojeve të gjallesave të Shqipërisë 29 Kutia 3. Ç’është Diversiteti Biologjik ? 33 Kutia 4. Përse duhet t’a ruajmë biodiversitetin ? 34 Kutia 5. Kategoritë e menaxhimit të Zonave të Mbrojtura sipas IUCN-së 53 Kutia 6. Projektet për ruajtjen e natyrës të AKM-së, të financuara nga Organizatat ndërkombëtare

55

Kutia 7. Grupet e Punës për Zbatimin e SPVB-së 59 Kutia 8. Ç’duhet të përmbajë një plan veprimi (për llojet dhe habitatet) ? 60 Kutia 9. Rregullorja e BE-së për Agro-Mjedisin 62 Kutia 10. Elementët kryesorë të një strategjie kombëtare energjetike 63 Kutia 11. Parimet e një politike të qëndrueshme pyjore 64 Kutia 12. Elementët kryesorë të një peshkimi të përgjegjëshëm 65 Kutia 13. Elementët kryesorë të një politike të qëndrueshme në transport 67 Kutia 14. Udhëzime mjedisore të KBUT-së për turizmin 68 Kutia 15. Zonat e Mbrojtura dhe zhvillimi i qëndrueshëm 72 Shtojcat/Anekset A Lista e pjesëmarrësve në hartimin e SPVB-së 84 B Rrjeti i Propozuar i Zonave të Mbrojtura të Shqipërisë 85 C Taksone endemikë/subendemikë 101 D Listë e llojeve me interes global në Shqipëri 102 E-1 Listë e llojeve që do të mbulohen me plane veprimi brenda 1-2 vitesh 104 E-2 Listë e llojeve që do të mbulohen me plane veprimi brenda 3-5 vitesh 106 F-1 Listë e habitateve që do të mbulohen me plane veprimi brenda 1-2 vitesh

108

F-2 Listë e habitateve që do të mbulohen me plane veprimi brenda 3-5 vitesh

108

vii

PERMBLEDHJE HYRJE 1 Konventa mbi larminë biologjike ose siç njihet shkurt Konventa e Diversitetit Biologjik (KDB) u nënshkrua nga Shqipëria në 5 Janar 1994. Me hyrjen në këtë konventë Shqipëria, me gjithë vështirësitë e një vendi në tranzicion, është përpjekur të marrë përgjegjësitë që rrjedhin nga kjo konventë. Agjensia Kombetare e Mjedisit (AKM) (më parë Komiteti i Mbrojtjes së Mjedisit, KMM) u ngarkua nga Qeveria Shqiptare me detyrën e përgatitjes së Strategjisë dhe Planit të Veprimit të Biodiversitetit (SPVB) për vënien në jetë të konventës. Shqipëria ka qenë dhe mbetet pjesëmarrëse e iniciativave europiane dhe rajonale në përgjigje të KDB-së, në mënyrë të veçantë të Stategjisë Pan-Europiane të Diversitetit Biologjik dhe Pejsazhor (SPEDBP). 2 Qëllimi kryesor i punës për zbatimin e KDB-së dhe të SPEDBP në Shqipëri është:

Ruatja dhe përmirësimi i diversitetit biologjik dhe pejsazhor të vendit dhe përfshirja e parimeve dhe politikave të përdorimit dhe menaxhimit të qëndrueshëm të tij në sektorë të tjerë, me qëllim arritjen e një zhvillimi të qëndrueshëm për brezat e sotëm e të ardhëshëm.

3 Një mbështetje financiare prej Bankës Botërore nëpërmjet programit të Ndihmave Globale për Mjedisin (NGM) iu vunë në dispozicion AKM-së për përgatitjen e SPVB-së. Në vijim të procesit për përgatitjen e SPVB-së, u ngrit një Bord Keshillimor i drejtuar nga Kryetari i AKM-së detyrat e të cilit do të ishin mbikqyrja, këshillimi dhe kordinimi. Përfaqësues të mendimit shkencor dhe akademik, të organizatave qendrore dhe lokale qeveritare dhe jo-qeveritare në vend, që veprojnë në fushën e natyrës e të mjedisit, morën pjesë në procesin e hartimit dhe diskutimit e SPVB-së.

RENDESIA E BIODIVERSITETIT 4 Edhe pse një vend i vogël, Shqipëria shquhet për një diversitet biologjik e pejsazhor të pasur. Në origjinë të këtij diversiteti qëndrojnë pozicioni gjeografik, faktorë gjeologjikë, pedologjikë, hidrologjikë, relievi dhe klima. Relievi i thyer dhe vertikaliteti i theksuar kanë krijuar kushte për ekzistencën dhe ruajtjen e një numri llojesh reliktë, endemikë e subendemikë; 27 llojet endemike dhe 160 subendemike të bimëve të larta që rriten në vendin tonë paraqesin një rëndësi të veçantë ruajtjeje. 5 Diversiteti i lartë i ekosistemeve dhe habitateve (ekosisteme detare, bregdetare, laguna e vende të lagëta, delta lumenjsh, duna ranore, liqene, lumenj, shkurreta medhetare, pyje gjethegjerë, halorë dhe të përzjerë, livadhe e kullota subalpine dhe alpine, ekosisteme të maleve të lartë), ofron një larmi të pasur llojesh bimore e shtazore; rreth 3,200 lloje bimësh të larta dhe 756 lloje rruazorësh raportohen deri më sot në Shqipëri. Flora e Shqipërisë përfaqësohet me afro 30% të florës Europiane. Pyjet e lartë të Shqipërisë mbajnë komunitete gjitarësh të mëdhenj si ujku, ariu, rrëqebulli, dhia e egër etj., si dhe komunitete karakteritike shpendësh të lidhur me pyjet e virgjër. 6 Lagunat bregdetare dhe liqenet e mëdhenj në brëndësi të vendit përfaqësojnë zona të rëndësishme veçanërisht për dimërimin e shpendëve migratorë; mesatarisht reth 70 lloje shpendësh uji me një numër prej 180,000 individë kalojnë dimrin në to. Shqipëria është një pikë e rëndësishme e kryqëzimit të rrugëve migratore të shpendëve, lakuriqëve të natës dhe insekteve. 7 Shqipëria mban në territorin e saj rreth 91 lloje të rrezikuar globalisht (73 lloje rruazorësh dhe 18 lloje parruazorësh) dhe për disa prej tyre, si pelikani kaçurrel (Pelecanus crispus), karabullaku i vogël (Phalacrocorax pygmeus) dhe blini

viii

(Acipenser sturio) ajo është një vend me rëndësi kritike. 8 Diversiteti i pejsazheve që takohen brenda territorit të Shqipërisë është rezultat i karakteristikave natyrore dhe i historisë së gjatë të popullimit dhe aktivitetit të njeriut në to. Bujqësia dhe blegtoria tradicionale e zhvilluar në këto troje, në përshtatje me kushtet natyrore të vendit, kanë qenë faktorët kryesore që kanë përcaktuar fizionominë e pejsazhit shqiptar, në të cilin nuk mungojnë elementët e autoktonizmit. Një numër racash lokale autoktone bagëtish dhe kultivarë bimësh kanë qenë krijuar dhe ende ruhen në vendin tonë. Kjo përbën një trashëgimi me vlera të mëdha për të ruajtur dhe përmirësuar prodhimtarinë dhe cilësinë e prodhimeve bujqësore dhe blegtorale. PËRSE TA RUAJMË BIODIVERSITETIN ? 9 Ka disa arësye që na bëjnë të vetëdijshëm për nevojën e ruajtjes së biodiversitetit; (i) ne jetojmë duke përdorur bimët dhe kafshët e mjedisit që na rrethon; (ii) ne kemi detyrimin që t’iu lëmë brezave të ardhëshëm një mjedis po aq të pasur sa kemi trashëguar për vete; (iii) çdo qënie e gjallë ka të drejtë të jetojë ashtu si dhe vetë njeriu; qeniet e gjalla që kanë jetuar dhe evoluar në mijëra e miliona vjet mund të zhduken shumë shpejt, por nuk mund të krijohen përsëri; (iv) një pjesë e madhe bimësh janë të njohura për vlerat e tyre kuruese ndaj sëmundjeve, por numri i bimëve me vlera të tilla mund të jetë shumë herë më i madh nga ai që njerëzimi ka zbuluar deri më sot; (v) rëndësia e bimëve dhe kafshëve të egra është e madhe për të siguruar riprodhimin dhe ekzistencën e bimëve dhe kafshëve të kultivuara e zbutura nga njeriu; (vi) proceset natyrore biologjike ndihmojnë në ruajtjen e mjedisit dhe jetës në planetin tonë; (vii) një natyrë me një diversitet të pasur mbart potenciale të larta për zhvillimin e turizmit, shlodhje e përtëritje fizike e shpirtërore; (viii) prosperiteti ekonomik, e sotmja dhe e ardhmja e vendit mund të sigurohen përmes ruajtjes dhe përdorimit të

qëndrueshëm të pasurive natyrore e biologjike. RREZIQET DHE SFIDAT E BIODIVERSITETIT 10 Zhvillimi ekonomik i këtyre 50 viteve të fundit, bazuar në zhvillimin e bujqësisë, industrisë, pylltarisë, peshkimit, urbanizmit, transportit e turizmit ka patur efekte të forta në diversitetin biologjik e pejsazhor në Shqipëri. Pasojat dhe dëmet kryesore të këtij aktiviteti do të përmblidheshin si më poshtë: ♦ humbje dhe copëzim të habitateve; ♦ dëmtim, varfërim dhe degradim të

ekosistemeve dhe habitateve; ♦ shqetësim, persekutim i kafshëve

të egra në natyrë; ♦ zhdukje llojesh apo kërcënim për

zhdukje; ♦ prishje dhe erozion gjenetik; 11 Megjithëse numri i llojeve të njohur që rezultojnë të zhdukur gjatë këtij shekulli në vendin tonë nuk është i lartë, mendohet se ritmi i humbjeve të biodiversitetit në Shqipëri në këto 50 vitet e fundit ka qenë i lartë. Shkalla jo e mjaftueshme e njohjes dhe studimit të një mase të konsiderueshme të florës dhe faunës nuk lejon ende një vlerësim të saktë të gjendjes së biodiversitetit në Shqipëri. Sidoqoftë, mendohet se së paku 2 lloje bimësh dhe 4 lloje gjitarësh janë zhdukur plotësisht, ndërsa 17 lloje shpendësh nuk folezojnë më në territorin e vendit. Rreth 89 lloje shpendësh, 27 lloje gjitarësh, 6 lloje peshqish dhe 4 lloje bimësh, në këto 25 vitet e fundit besohet të kenë humbur mbi 50% të popullatës së tyre. Numri i llojeve të rrallë e të kërcënuar të bimëve dhe kafshëve është i lartë dhe prirja është në rritje. 12 Tipet kryesore të ekosistemeve dhe habitateve më të rrezikuar në Shqipëri përfshijnë si ato detare (kati medio dhe infralitoral), bregdetare (dunat ranore, grykëderdhjet e lumenjëve, pyjet aluvjalë e me shumë lagështi, lagunat dhe liqenet bregdetare), ashtu dhe ato në brendësi të vendit, si: livadhet dhe kullotat alpine, liqenet kontinentalë dhe ata akullnajorë, pyjet e dushkut dhe ata halorë.

ix

13 Ritmet e larta të shtimit të popullsisë (në këto 50 vitet e fundit popullsia është trefishuar) u shoqëruan më një rritje progresive të presionit dhe ndikimit të njeriut mbi natyrën dhe biodiversitetin e vendit. Sot, në kushtet e lëvizjes së lirë dhe të pakontrolluar të popullsisë prej zonave rurale drejt atyre urbane, duket se presioni dhe ndikimi i njeriut në ekosistemet bregdetare dhe litoralë, që janë dhe më të ndjeshmit ekologjikisht, është duke u rritur. 14 Praktikat e një bujqësie intensive në të kaluarën jo të largët si dhe tendencat e sotme në kushtet e ekonomisë së tregut të lirë kanë dëmtuar dhe po dëmtojnë, krahas të tjerash, llojet vendas dhe kanë ulur interesimin për ruajtjen dhe përmirësimin e varieteteve dhe racave autoktone të bimëve dhe kafshëve. 15 Bujqësia, pas privatizimit të tokës, për shkak të mungesës së subvencioneve dhe investimeve, duket se është kthyer në praktikat e saj tradicionale të një bujqësie ekstensive dhe pasojat e këtij aktiviteti mbi biodiversitetin nuk duken se janë të konsiderueshme. Por, me zhvillimin e këtij sektori në të ardhmen dhe gjallërimin e praktikave të përdorimit intensiv të tokës, pritet që të rritet ndjeshëm ndikimi i këtij aktiviteti në biodiversitetin e vendit, në mënyrë të veçantë në ultësirën bregdetare. 16 Edhe pse pjesa më e madhe e sektorit industrial është jashtë funksionimit gjatë kësaj periudhe, me aktivizimin e tij priten të rishfaqen pasojat e këtij aktiviteti në biodiversitetin e vendit, në mënyrë të veçantë atë të zonës bregdetare përgjatë së cilës janë përqëndruar dhe qendrat kryesore më të mëdha në vend. 17 Turizmi dhe transporti priten të kenë në një të ardhme shumë të afërt një ndikim të fuqishëm mbi biodiversitetin e vendit, në mënyrë të veçantë në zonën bregdetare. 18 Praktikat e kaluara të shfrytëzimit të pyjeve, në kushtet e mungesës së burimeve alternative të energjisë për

ngrohje e gatim, kanë patur efekte serioze në biodiversitetin pyjor. Krahas kësaj, mungesa e objektivave kombëtare për mbrojtjen dhe menaxhimin e qëndrueshëm të pyjeve ka patur pasojat e veta në biodiversitetin pyjor, në mënyrë të veçantë në popullatat e gjitarëve të mëdhenj. 19 Efektet e praktikave të peshkimit dhe akuakulturës mbi biodiversitetin detar dhe atë ligatinor të vendit në të kaluarën nuk kanë qenë aq të ndjeshme. Por praktikat e peshkimit të këtyre viteve të fundit dhe zhvillimi i këtij sektori në të ardhmën kanë sjellë dhe do të sjellin pasoja negative të konsiderueshme në biodiversitet. 20 Periudha e tranzicionit pas vitit 1991 dhe, në mënyrë të veçantë, ajo e 2-3 viteve të fundit është shoqëruar me paqëndrueshmëri të vendit, nga vakumi ligjor, mosbatimi i ligjit dhe mangësi të strukturave të përshtatëshme dhe efektive institucionale, nga njëra anë, dhe etja për fitim maksimal dhe sa më të shpejtë të individëve apo subjekteve private, nga ana tjetër. Një situatë e tillë ka sjellë dëme të konsiderueshme në biodiversitet. Megjithë punën për plotësimin dhe forcimin e kuadrit ligjor si dhe reformën institucionale në sferën e mjedisit në këto vitet e fundit, përsëri prerjet ilegale në pyje, peshkimi i shfrenuar në ujrat e cekëta dhe me mjete të paligjëshme, gjuetia e pakontrolluar dhe e kudondodhur, të ushturara si nga individë e subjekte vendase ashtu dhe të huaja, mbeten dukuri problematike dhe me pasoja të rënda në biodiversitetin e vendit. RUAJTJA IN SITU DHE EX SITU 21 Ruajtja in situ e natyrës dhe e biodiversitetit në vendin tonë është një praktikë që ka nisur vetëm në gjysmën e dytë të këtij shekulli. Një numër zonash të mbrojtura janë ngritur dhe disa akte ligjore dhe nënligjore janë miratuar për mbrotjen bimëve dhe kafshëve të rrezikuara. Megjithë punën dhe progresin e shënuar në këtë drejtim, një sërë çështjesh dhe mangësish mbeten për tu adresuar si:

x

♦ mungesa e një strategjie kombëtare për ruajtjen e natyrës

♦ mangësi të kuadrit ligjor dhe institucional

♦ rrjeti ekzistues i ZM-ve është ende i kufizuar (më pak se 6% e territorit të vendit është e mbrojtur), jo përfaqësues dhe jo funksional

♦ mungesë e planeve të menaxhimit për pjesën më të madhe të ZM-ve ekzistuese

♦ mungesë mjetesh dhe burimesh financiare për ngritjen e administratave të zonave të mbrotjura

♦ mungesë personeli dhe treinimi ♦ mungesë e praktikave të ruajtjes së

bimëve dhe kafshëve të rrezikuara jashtë sistemit të zonave të mbrojtura

22 Deri më sot nuk ekzistojnë praktika të ruajtjes ex situ të llojeve të kërcënuar të bimëve dhe kafshëve të egra. Një bankë farash është ngritur kohët e fundit pranë Entit Kombëtar të Farave (EKF), në të cilën ruhen reth 260 lloje bimore, midis të cilave kultura bujqësore, bimë mjekësore dhe aromatike, bimë foragjere, industriale, dru frutorë, bimë zbukuruese, narkotike dhe helmuese. PROGRAMET EKZISTUESE KOMBËTARE 23 Procesi i përgatitjes së Strategjisë dhe Planit të Veprimit të Biodiversitetit është vazhdim i aktiviteteve të mëparshme, siç janë Plani Kombëtar i Veprimit për Mjedisin (Komiteti i Mbrojtjes se Mjedisit--KMM, 1993), Strategjia e Mjedisit në Shqipëri (Banka Botërore--BB, 1993), Vezhgimi Ekologjik i Pyjeve të Lartë të Shqipërisë (1995), dhe Plani i Menaxhimit të Zonës Bregdetare (PMZB, 1996), dhe mbeshtetet fuqimisht në gjetjet dhe rekomandimet e këtyre dokumenteve. IDENTIFIKIMI I ÇËSHTJEVE PËRPARËSORE 24 Kriteret e përdorura për identifikimin e çëshjteve, planeve dhe projekteve përparësore në kuadrin e SPVB-së kanë qenë: • Lloje dhe habitate të kërcënuara

në mënyrë kritike me rëndësi globale, rajonale e kombëtare

• Habitate/ekosisteme që shquhen për endemizëm apo biodiversitet të lartë

• Habitate ose lloje në rrezik zhdukje të pakthyeshme

• Habitate ose lloje, ruajtja dhe menaxhimi i përshtatshëm i të cilëve do të rezultonte me perfitime ekonomike dhe edukative lokale apo kombëtare

• Lloje ose habitate të kërcënuar nga tregëtia apo praktikat e papërshtatëshme, të cilat mund të kontrollohen nëpërmjet rregullimit të politikave

• Veprime, aksione që ka të ngjarë të çojnë në zgjidhje të përshtatëshme ekonomike, ekologjike dhe sociale

25 Mbështetur në kriteret e mësipërme, në shkallën e sotme të njohjes së gjendjes së biodiversitetit të vendit dhe me konsensusin e gjerë të të gjithë zoologëve dhe botanistëve janë përzgjedhur llojet e bimëve dhe kafshëve si dhe tipet e habitateve për të cilat do të përgatiten planet e veprimit. Llojet dhe habitatet e përzgjedhur janë grupuar në dy lista: (i) lloje/habitate për të cilat planet e veprimit do të përgatiten brenda 1-2 viteve, dhe (ii) lloje/habitate për të cilat planet e veprimit do të përgatiten brenda 3-5 viteve të ardhëshëm. Reth 80 taxone, prej të cilëve 42 rruazorë, 26 parruazorë dhe 12 lloje bimësh janë përzgjedhur në listën e parë. Numri i taksoneve të cilët do të mbulohen me plane verpimi brenda 3-5 vitesh është 143, prej të cilëve 95 rruazorë, 31 parruazorë dhe 17 lloje bimësh. 26 Planet e veprimit të llojeve dhe habitateve përfshijnë gjendjen aktuale të llojit apo habitatit; faktorët kryesorë që kanë shkaktuar humbjen apo rënien e popullatave; një përshkrim të shkurtër të masave mbrojtëse ekzistuese; problemet dhe çështjet që duhen adresuar dhe zgjidhur për të ruajtur apo përmirësuar popullatën apo përhapjen e llojit ose madhësinë e habitatit, dhe një listë të masave që duhen marrë për këtë qëllim. 27 Ndonëse është përgjegjësi e Qeverisë dhe agjensive të saj që të

xi

përgatisin planet e veprimit për ekosistemet, habitatet dhe llojet e kërcënuar, si rruga më e mirë propozohet partneriteti dhe ngritja e grupeve të punës (GP). Kështu, në procesin e përgatitjes së SPVB-së janë identifikuar 14 GP, ngritja e të cilëve do të bëhet shumë shpejt me miratimin e këtij dokumenti. Detyra e GP-ve do të jetë përgatitja e planeve të veprimit, si dhe lehtësimi, kordinimi nxitja dhe stimulimi i veprimeve për hartimin dhe zbatimin e këtyre planeve. NEVOJA PËR NDRYSHIM DHE VEPRIM 28 Zbatimi i konventës së diversitetit biologjik mund të arrihet vetëm me pranimin dhe respektimin e objektivave dhe të parimeve të ruatjes dhe zhvillimin e praktikave të një zhvillimi të qëndrueshëm në sektorë që lidhen me biodiversitetin si bujqësia, pylltaria, peshkimi, industria, urbanizmi, transporti dhe turizmi. Parime të tilla të pranuara ndërkombëtarisht si: parimi i “Vendimarrjes së Kujdesëshme”; i “Parandalimit”; i “Përjashtimit/ Shmangies së dëmtimeve”; i “Zhvendosjes” në zona të tjera për të minimizuar dëmtimin; “Kush Dëmton apo Ndot Paguan”; i “Kompensimit Ekologjik”; i ruajtjes së “Integritetit Ekologjik”; parimi i “Restaurimit” dhe “Rikrijimit”; i “Teknologjisë dhe Praktikës më të mirë të mundëshme”; i pjesmarrjes publike dhe e drejta e publikut për informim, duhet të gjejnë zbatim në të gjithë sektorët e lartpërmendur. 29 Ruajtja e natyrës brenda sistemit të ZM-ve duhet të vlerësohet si një instrument shumë i rëndësishëm për ruajtjen in situ të biodiversitetit. Zgjerimi dhe forcimi i rrjetit të ZM-ve, si bazë për krijimin e Rrjetit Ekologjik të vendit dhe pjesë e Rrjetit Ekologjik Pan-Europian, vlerësohet si një nga objektivat më të rëndësishme të Planit të Veprimit të Biodiversitetit për Shqipërinë. Në këtë kuadër propozohet, si objektiv i afërt, që 14 % të territorit të vendit të vendoset në kategori të ndryshme të menaxhimit të ZM-ve, ndërsa objektivi i largët (vitet 2020) synon 25 % të territorit.

30 Duke qenë se sipërfaqja aktuale, por dhe ajo e propozuar e zonave të mbrojtura, është dhe mbetet e kufizuar, ruajtja dhe përdorimi i qëndrueshëm i biodiversitetit që ndodhet jashtë sistemit ZM-ve vlerësohet si shumë e rëndësishme. Pa këtë politikë është i pamundur sigurimi i mbijetesës për një numër të madh llojesh shtazore, në mënyrë të veçantë për shpendët dhe gjitarët. 31 Presioni në rritje i njeriut me aktivitetin e tij, i shoqëruar me zhdukjen dhe/ose rritjen progresive të numrit të llojeve të rrezikuar për t’u zhdukur, shtron nevojën për ruajtjen ex-situ të tyre, nëpërmjet krijimit të bankave gjenetike. Në këtë kuadër propozohet krijimi i Bankës Gjenetike të Bimëve të Shqipërisë dhe bankave të tjera gjenetike si ajo e pyjeve, kafshëve buijqësore, mikro-organizmave, etj. 32 Nevojat për zhvillimin e kërkimit shkencor në Shqipëri janë të një përparësie të lartë. Mungesa e studimit në grupe të tëra shtazore (sidomos parruazorë) dhe bimore (sidomos bimë të ulta, alga, likene, myshqe) dhe shkalla e pamjaftueshme e njohjes për një pjesë të konsiderueshme llojesh shtazore e bimore kërkojnë një mbështetje më të madhe financiare për kërkim. Një kordinim më i mirë midis institucioneve shkencore të vendit, midis këtyre të fundit me ato homologe të huaja, si dhe ndihma që OJQ-të e vendit mund dhe duhet të japin janë disa nga rrugët që duhen ndjekur dhe zhvilluar në të ardhmen. 33 Përdorimi dhe menaxhimi i informacionit në sferën e biodiversitetit vlerësohet si një tjetër përparësi i lartë për Shqipërinë. Për të përmirësuar cilësinë dhe përdorimin e informacionit dhe të të dhënave në sferën e biodiversitetit propozohet dhe këshillohet të ndiqen këto drejtime kryesore: • Përdorimi maksimal i informacionit

dhe të dhënave ekzistuese; • Plotësimi dhe standartizimi i të

dhënave;

xii

• Ngritja e një baze të dhënash (Database) për biodiversitetin në nivel kombëtar, dhe

• Zhvillimi i një rrjeti informativ bashkëpunues dhe i hapur për të gjithë të interesuarit, deri në nivel lokal.

34 Ngritja kohët e fundit e Ministrisë së Informacionit duhet përdorur për të siguruar mbështetjen e nevojshme për të zhvilluar programet e informimit në sferën e biodiversitetit 35 Programet e sensibilizimit dhe ndërgjegjësimit të publikut mbi nevojën e ruajtjes dhe sigurimit të mbijetesës së të gjitha formave të jetës duhen vlerësuar si shumë të rëndësishme për vetë nivelin e ulët ekzistues të edukimit mjedisor të publikut, nga njëra anë, dhe rolin e madh që luan publiku në përdorimin dhe ruajtjen e biodiversitetit. Programe dhe projekte për përfshirjen sa më të gjerë të publikut dhe popullsisë lokale në procesin e planifikimit dhe të menaxhimit të biodiversitetit duhet dhe do të nxiten e zbatohen në të ardhmen. 36 Programet e treinimit dhe të kualifikimit në sferën e studimit dhe menaxhimit të biodiversitetit vlerësohen si një tjetër përparësi për Shqipërinë dhe ato duhet të përfshijnë sektorin publik, OJQ-të dhe atë privat. Shërbimi këshillimor në sferën e biodiversitetit për përdoruesit e tokës shihet si objektiv disi i largët, por i domosdoshëm për t’u zhvilluar në vend. Ky shërbim duhet të organizohet në nivelin e ARM-ve. VËNIA NË JETË E PLANIT TË VEPRIMIT 37 Reforma dhe forcimi institucional përbën nyjen më të rëndësishme për të garantuar vënien në jetë të SPVB-se dhe sigurimin e vazhdimësisë së këtij procesi. Vetëm duke plotësuar e përmirësuar kuadrin ligjor, duke reformuar dhe ngritur institucionet përgjegjëse të përshtatëshme dhe të afta për të drejtuar e kontrolluar zbatimin e ligjit dhe programet që miratohen, mund të jemi optimistë për të sotmen dhe të ardhmen.

38 Legjislacioni i përshtatshëm, sa më i plotë, i harmonizuar e koherent, nga njëra anë, dhe forcimi i respektimit dhe zbatimit të ligjit, nga ana tjetër, janë dy linjat kryesore që duhen ndjekur në të ardhmen. Në këtë kuadër vëmendje të veçantë merr miratimi i ligjit të propozuar “Për Mbrojtjen e Natyrës dhe të Biodiversitetit” dhe harmonizimi i këtij ligji me ligjet e tjera sektoriale, si dhe vendosja e supermacisë së këtij akti mbi aktet e tjerë të deritanishëm në sferën e ruajtjes së natyrës. 39 Fuqizimi i institucioneve përgjegjëse shtetërore për inventarizmin, menaxhimin dhe monitorimin e biodiversitetit është padyshim një tjetër drejtim përparësor. Një mbështetje më e madhe i duhet dhënë AKM-së dhe ARM-ve, Njësisë së Menaxhimit Mjedisor të Projekteve (NjMMP) pranë Projektit të Pyjeve, për të qenë të afta të përmbushin më mirë detyrat e tyre për mbrojtjen e mjedisit në përgjithësi dhe të biodiversitetit në veçanti. Në kuadrin e reformës institucionale dhe shkencore, krahas mbështetjes së institucioneve ekzistuese përgjegjëse për inventarizmin, menaxhimin dhe monitormin e biodiversitetit, vlerësohet si domosdoshmëri krijimi në një kohë sa më të afërt i Institutit për Ruajtjen e Natyrës (IRN), i cili do të ishte një institucion shumëdisiplinor i aftë për të dhënë një ndihmë të kualifikuar në sferën e ruajtjes dhe menaxhimit të qëndrueshëm të biodiversitetit 40 Decentralizimi i pushtetit dhe dhënia e një autonomie më të gjerë pushtetit lokal për përdorimin e menaxhimin e qëndrueshëm të resurseve natyrore dhe biologjike në nivel lokal është një kërkesë që diktohet nga vetë zhvillimi i demokracisë në vend. Por, në këtë kontekst duhet parë dhe marrja dhe realizimi nga ana e pushtetit lokal i objektivave për vënien në jetë të KDB-se dhe SPVB-se në nivel rajonal dhe lokal. 41 Zhvillimi i mekanizmave bashkrendues ndërsektoriale konsiderohet një tjetër linjë me

xiii

përparësi të lartë që duhet ndjekur. Si hap i parë konsiderohet krijimi i Këshillit Kombëtar për Natyrën dhe Biodiversitetin (KKNB), i cili do të përbëhej nga përfaqësues të Qeverisë dhe të pushtetit lokal, të mendimit akademik e shkencor të vendit, të komunitetit të OJQ-ve të ruajtjes së natyrës dhe të biznesit. Një Sekretariat për Biodiversitetin (SB) duhet ngritur pranë AKM-së me detyrë bashkrendimin e punëve dhe programeve, identifkimin dhe sigurimin e burimeve finaciare për vënien në jetë të KDB-së dhe SPVB-së. 42 Krijimi i hapësirave ligjore dhe i programeve për një përfshirje më të gjerë të OJQ-ve dhe komuniteteve lokale në studimin, planifikimin, menaxhimin dhe monitorimin e biodiversitetit është një tjetër instrument i rëndësishëm për sigurimin e zbatimit të KDB dhe të SPVB-së në Shqipëri. 43 Vlerësimi ekonomik i kostos së ruajtjes por dhe i përfitimit prej ruajtjes së diversitetit biologjik duhet përdorur si një mekanizëm efektiv për të shmangur praktikat dhe politikat që rezultojnë si jo të qendrueshme dhe

jo ekonomike në një analizë afatgjatë. Është ky një tjetër instrument që duhet të gjejë më shumë vend në të ardhmen në praktikën e ruajtjes. STRATEGJIA PËR ZBATIMIN E SPVB-SE 44 Puna për zbatimin e SPVB-së përfshin një sërë aspekte dhe drejtime që në mënyrë të përmbledhur do të ishin: ♦ Proceset e dialogut dhe

koordinimit ♦ Identifikimin dhe sigurimin e

burimeve financiare ♦ Nxitjet ose pengesat ekonomike në

fushën e ruajtjes së biodiversitetit ♦ Gjetjen dhe vënien në jetë të

mekanizmave të përshtatshëm ♦ Mbështetjen e projekteve 45 AKM dhe ARM-të në rrethe, Këshilli Kombëtar për Natyrën dhe Biodiversitetin (KKNB) dhe Sekretariati për Biodiversitetin (SB) që do të ngrihen pranë AKM-së mbeten përgjegjës për të siguruar vënien në jetë të KDB-së dhe SPVB-së, si dhe monitorizuar atë.

xiv

Tabelë Matricore e Strategjisë dhe Planit të Veprimit për Biodiversitetin në Shqipëri

Temat Aksione të ngutshme Aksione afat-shkurtër (1-5 vjet) Aksione afat-mesëm (5-10 vjet)

Aksione afat-gjatë (mbi 10 vjet)

Legjislacioni

Finalizimi i projekt-ligjit për Biodiversitetin Finalizimi i projekt-ligjit për Zonat e Mbrojtura Harmonizimi i ligjeve ekzistuese me ligjin për Biodiversitetin dhe atë të Zonave të Mbrojtura

Miratimi nga Parlamenti i ligjit për Biodiversitetin dhe atij për Zonat e Mbrojtura Përgatitja e projekt-ligjit për Menaxhimin e Zonës Bregdetare dhe miratimi nga Parlamenti Përgatitja e projekt ligjit për Administrimin e Pellgjeve Ujëmbledhës dhe miratimi nga Parlamenti Përgatitja e rregulloreve për zbatimin e ligjit për Biodiversitetin dhe atë të Zonave të Mbrojtura –përfshirë ato që lidhen me Vlerësimin e Ndikimeve në Mjedis Ratifikimi i plotë i Konventës së Biodiversitetit dhe i konventave të tjera të lidhura me të (psh., konventa e Bonit, konventa e Bernës)

Zbatimi i rregulloreve në zbatim të ligjit për Biodiversitetin dhe atij për Zonat e Mbrojtura Përgatitja dhe zbatimi i rregulloreve për Menaxhimin e Zonës Bregdetare Përgatitja dhe zbatimi i rregulloreve për Administrimin e Pellgjeve Ujëmbledhës

Krijimi i një kuadri ligjor për decentralizimin në sferën e menaxhimit të biodiversitetit Vazhdim i zbatimit dhe forcimit të rregulloreve

Institucionet

Krijimi i Këshillit Kombëtar për Natyrën dhe Biodiversitetin (KKNB) Ngritja e Bordit të Zbatimit të Planit të Veprimit për Biodiversitetin dhe caktimi i një Sekretari për Konventën e Diversitetit Biologjik (KDB) pranë Agjensisë Kombëtare të Mjedisit (AKM) Ngritja e Grupeve të përherëshme të Punës (GP) për

Integrimi i punës dhe objektivave të KKNB-së me ato të strukturave të tjera ndërministeriale (Këshilli Kombëtar i Rregullimit të Territorit-KKRT, Këshilli Kombëtar i Ujrave-KKU, Këshilli Kombëtar i Energjetikës-KKE, Komiteti Kombëtar për Turizmin-KKT) Zgjerimi i kapaciteteve të Agjensisë Kombëtare të Mjedisit dhe Agjensive Rajonale të Mjedisit (ARM) për të përmirësuar menaxhimin e biodiversitetit Krijimi i njësive mjedisore pranë ministrive

Zhvillim i rregullimeve institucionale më të përshtatëshme në përputhje me progresin e arritur në zhvillimin e institucioneve dhe menaxhimin e biodiversitetit (psh ngritja e Ministrisë së Mjedisit)

Decentralizimi i përgjegjësive institucionale përmes forcimit të kapaciteteve lokale për mbrojtjen dhe menaxhimin e biodiversitetit

xv



zbatimin e Planit të Veprimit për Biodiversitetin (14 GP të propozuara) Mbështetje Njësisë së Menaxhimit Mjedisor të Projektit të Pyjeve (NjMMP) pranë Ministrisë së Bujqësisë dhe Ushqimit (MBU)

të tjera për të bërë të mundur përfshirjen e biodiversitetit në politikat dhe planet sektoriale (psh., bazuar në eksperiencën e NjMMP në Ministrinë e Bujqësisë dhe Ushqimit) Krijimi i një Instituti Kombëtar për Ruajtjen e Natyrës (IKRN)

Bujqësia Zhvillim i një politike kombëtare për të zvogëluar degradimin dhe erozionin e tokës bujqësore Zhvillim i një politike kombëtare për mbrojtjen e racave dhe varieteteve autoktone të bimëve dhe kafshëve bujqësore Mbështetje për forcim të Entit Kombëtar të Farave (EKF)

Fillim i marrjes së masave për të zvogëluar degradimin dhe erozionin e tokës bujqësore (psh., përmirësimi i praktikave të ujitjes së tokës) Zbatimi masave për mbrojtjen e racave dhe varieteteve autoktone të bimëve dhe kafshëve bujqësore (psh., mbështetje financiare për fermerët dhe përmirësuesit racor) Zhvillim i një politike kombëtare për tokën bujqësore pranë ose brenda Zonave të Mbrojtura (në zonat buferike) Zbatimi i procedurave të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis në projekte (psh., rehabilitim i rrjetit kullues e ujitës) Zhvillimi i rregulloreve për shërbimin karantinor dhe forcimin e tyre në dogana Zhvillim i politikave për krijimin e biokorridorëve në tokën bujqësore për ngritjen e Rrjetit Ekologjik (ECONET)

Zbatim i masave të përshtatëshme motivuese dhe inkurajuese për të ruajtur integritetin ekologjik të tokës bujqësore Zhvillimi rregulloreve për karantinat dhe forcimi i shërbimit karantinor në të gjithë vendin Marrja e masave për tokën bujqësore në afërsi ose brenda Zonave të Mbrojtura (Zonat Buferike) Kthimi i tokave të abandonuara në përdorime të tjera alternative (psh., agropylltaria) Projekte pilot për restaurimin e habitateve përmes kthimit të tokave joproduktive dhe të refuzuara në ligatina Zhvillim i politikave për të

Zbatim i masave për të siguruar përdorimin ekologjik të tokës dhe kimikateve bujqësore Zgjerim i sistemit të Zonave të Mbrojtura përmes përfshirjes në të të një pjese tokë bujqësorre në afërsi të tyre (toka bujqësore e Zonave Buferike) Program në shkallë të gjerë për restaurimin e habitateve përmes kthimit të tokave jo-produktive dhe të refuazuara në ligatina Përdorim në shkallë të gjerë të teknollogjive të përmirësuara të punimit të tokës Krijimi në shkallë të gjerë i biokorridorëve në tokën bujqësore për ngritjen e ECONET-it

xvi



inkurajuar përdorimin ekologjik të tokës dhe të kimikateve bujqësore (psh., lufta e integruar kundër dëmtuesëve) Përdorimi i teknologjive të përmirësuara të punimit të tokës Zhvillim i projekteve pilot për krijimin e biokorridorëve në tokën bujqësore për ngritjen e ECONET-it

Energjia dhe Industria

Zhvillim i një politike kombëtare për integrimin e çeshtjeve mjedisore dhe ekologjike në operacionet energjetike dhe industriale si pjesë e procesit të ristrukturimit dhe privatizimit, përpara se ky sektor të rimarrë veten dhe zhvillohet përsëri

Fillim i zbatimit të masave për integrimin e çeshtjeve mjedisore dhe ekologjike në këtë sektor (psh., teknollogji të reja për të zvogëluar ndotjen e ujit dhe ajrit), duke marrë në konsideratë përzjerjen e energjisë me industrinë që ka të ngjarë të ndodhë në Shqipëri Zbatimi i proceduarve të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis (VNM) gjatë planifikimit dhe zbatimit të projekteve Zhvillim i politikave ekonomike brenda këtij sektori të cilat përmirësojnë mbrojtjen e mjedisit dhe të biodiversitetit (psh., riciklimi, efiçenca energjetike, minimizimi i mbetjeve teknologjike)

Projekte pilot brenda këtij sektori që përmirësojnë mbrojtjen mjedisore (psh., riciklimi, efiçenca energjetike, minimizimi i mbetjeve teknologjike)

Pylltaria Zhvillim i një politike kombëtare për integrimin e çeshtjeve mjedisore dhe ekologjike për një përdorim të shumëfishtë të resurseve pyjore (p.sh.,

Fillim i zbatimit të masave për integrimin e çeshtjeve mjedisore dhe ekologjike në operacionet pyjore Zbatimi i teknologjive të reja për të

Zbatimi i masave brenda sektorit të cilat do të përmirësonin mbrojtjen e mjedisit (psh., standartet për prerjet e lejueshme, ciklet e

Ripyllëzim i zonave që nuk mund të rigjenerojnë vetë resurse pyjore (psh., zonat me dushkaja tejet të degraduara apo shpatet e

xvii



mbështetur në një koncept/politikë të një pylltarie të qëndrueshme) Marrja e masave për të vënë nën kontroll prerjet e paligjëshme në pyje brenda zonave më të ndjeshme ekologjike

reduktuar dëmet mjedisore nga shfrytëzimi dhe hapja e rrugëve pyjore Zbatimi i procedurave të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis në mbarështrimin pyjor dhe operacionet pyjore Harmonizimi dhe kordinimi i politikave pyjore dhe kullotave me politikat e ruajtjes së natyrës dhe pejsazhit Zhvillim i politikave brenda sektorit të cilat do të përmirësonin mbrojtjen e mjedisit (psh., standartet për prerjet e lejueshme, ciklet e prerjeve, teknikat e shfrytëzimit) Zhvillim i politikave për krijimin e bioqendrave dhe biokorridorëve brenda fondit pyjor dhe kullosor për të ngritur rrjetin ekologjik (ECONET) Forcim i zbatimit të ligjit për të zvogëluar dhe kontrolluar shfytëzimet e paligjëshme në pyje

prerjeve, teknikat e shfrytëzimit) Zbatimi i masave për krijimin e bioqendrave dhe biokorridorëve brenda fondit pyjor dhe kullosor për të ngritur rrjetin ekologjik (ECONET) Zbatimi i një programi të gjerë për të zvogëluar dhe kontrolluar shfrytëzimet e paligjëshme të resurseve pyjore (veçanërësisht në zonat e mbrojtura)

eroduara)

Peshkimi dhe gjuetia

Zhvillim i një politike kombëtare për integrimin e çeshtjeve ekologjike në zhvillimin dhe menaxhimin e peshkimit Marrja e masave për të vënë nën kontroll shfrytëzimin e papërshtatshëm të organizmave fundore (bentosit) si psh korali i kuq Corallum rubrum, dhe molusku Lithofaga lithofaga

Fillim i zbatimit të masave për integrimin e çeshtjeve ekologjike në sektorin e peshkimit Përmirësim i kontrollit të peshkimit të pakontrolluar si dhe të teknikave të ndaluara ( psh., përdorimi i dinamitit) Përmirësim i kontrollit të gjuetisë së paligjshme e cila rrezikon taksone të rëndësishme Zhvillim i politikave ekonomike dhe

Integrimi i menaxhimit të pejsazhit dhe biodiversitetit me praktikat e peshkimit Zhvillim i projekteve pilot dhe politikave për ngritjen dhe zhvillimin e qendrave të riprodhimit dhe ripopullimit të peshkut në ujrat e ëmbla dhe ato bregdetare

Ngritja e një rrjeti qendrash riprodhimi të peshkut në ujrat e ëmbla dhe bregdetare të vendit

xviii



projekteve pilot brenda sektorit të cilat përmirësojnë mbrojtjen e mjedisit

Planifikimi territorial dhe urbanizimi

Zhvillim i një politike kombëtare për integrimin e çeshtjeve ekologjike në planifikimin e pejsazhit dhe urbanistikë

Fillim i zbatimit të masave për integrimin e çeshtjeve ekologjike në planifikimin urbanistik dhe rajonal Zbatimi i procedurave të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis gjatë planifikimit dhe zbatimit të projekteve Zhvillim dhe zbatim i politikave dhe praktikave të planifikimit të pejsazhit dhe mjedisit urban, të cilat përmirësojnë mbrojtjen e mjedisit (psh., përmes projekteve pilot në zonën bregdetare dhe në disa qytete kryesore me presione të larta e në rritje nga migrimi i popullsisë)

Trejnim dhe zhvillim për të forcuar dhe rritur kapacitetet për zhvillim të agjensive të planifikimit urban në nivel rajonal e lokal

Transporti Zhvillim i një politike kombëtare për integrimin e çeshtjeve ekologjike në planifikimin dhe zhvillimin e transportit

Fillim i zbatimit të masave për për integrimin e çeshtjeve ekologjike në sektorin e transportit (psh., nxitja dhe stimulimi i përdorimit të automjeteve dhe karburanteve gjithnjë e më të pastër (dmth që ndotin më pak mjedisin) Zbatimi i proceduareve të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis në planifikim dhe zbatimin e projekteve të transportit

Me zhvillimin e mëtejshëm ekonomik kërkohen të zbatohen masa gjithnjë dhe më të sofistikuara për menaxhimin e trafikut dhe zhvillimin e infrastrukturës të trasportit

Decentralizimi i menaxhimit të transporteve

Turizmi Zhvillim i një politike kombëtare për integrimin e çeshtjeve ekologjike në planifikimin dhe nxitjen e zhvillimit të turizmit me qëllim sigurimin e mbrojtjen e mjedisit dhe të resurseve natyrore si bazë për tërheqjen e turistëve

Fillim i zbatimit të masave për integrimin e çeshtjeve ekologjike në sektorin e turizmit (psh., duke siguruar që zhvillimi i turizmit nuk kompromenton objektivat e ruajtjes së natyrës) Zbatimi i procedurave të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis në planifikimin e

Garantimi që procedurat e Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis zbatohen në projektet për zhvillimin e turizmit në shkallë të mesme dhe të gjerë, si dhe në ngritjen e infrastrukturës turistike

Zvogëlim i ndikimeve negative të aktiviteteve turistike dhe shlodhëse e argëtuese në mjedis, duke menduar që turizmi do të bëhet një sektor gjithnjë e më i rëndësishëm i ekonomisë

xix



Përmirësim i kordinimit midis Komitetit të Zhvillimit të Turizmit, Agjensisë Kombëtare të Mjedisit dhe organeve të tjera qeveritare

projekteve për zhvillimin e turizmit në shkallë të mesme dhe të gjerë, si dhe në ngritjen e infrastrukturës turistike Zhvillimi i projekteve pilot për zhvillimin e një turizmi ekologjik

Zbatimi i projekteve pilot për zhvillimin e një turizmi ekologjik

Menaxhimi i ujrave

Zhvillim i një politike kombëtare për integrimin e çeshtjeve ekologjike në sektorin e ujrave, nëpërmjet një planifikimi dhe përdorimi të integruar të pasurive ujore

Fillim i zbatimit të masave për integrimin e çeshtjeve ekologjike në këtë sektor (psh., teknologji të reja për të zvogëluar përdorimin jo eficient dhe të papërshtatshëm të ujrave) Zbatimi i procedurave të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis në planifikimin dhe zbatimin e projekteve në sektorin e ujrave Zhvillim i projekteve pilot për menaxhimin ekologjik të ujrave dhe zhvillimin e një rrjeti dhe infrastrukture ujore e cila merr në konsideratë mbrojtjen e mjedisit dhe ndikimet në biodiversitet

Zhvillim dhe zbatim i politikave për zvogëlimin dhe kontrollin e efekteve të ndotjes së ujrave në biodiversitet, përderisa këto efekte do të vijnë duke u rritur bashkë me zhvillimin ekonomik të vendit Përmirësim i rrjetit të kanalizimeve dhe sistemit të trajtimit të ujrave të ndotur me qëllim zvogëlimin e ndikimit të ndotjes së ujrave në mjedis dhe biodiversitet

Ushtria Zhvillimi i një politike kombëtare për integrimin e çeshtjeve ekologjike në këtë sektor

Fillim i marrjes së masave për integrimin e çeshtjeve ekologjike në këtë sektor (psh., përzgjedhja e vendeve për ngritjen e shesheve të stërvitjes dhe provave ushtarake, masa zbutëse mjedisore të operacioneve ushtarake) Zbatimi i procedurave të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis gjatë planifikimit dhe zbatimit të projekteve

xx



Përdorimi i ushtrisë për të patrulluar disa zona të veçanta dhe të ndjeshme si parqet kombëtare detare dhe bregdetare

Ruajtja In-

Situ (Zonat e Mbrojtura)

Miratimi i Rrjetit Përfaqësues të Zonave të Mbrojtura (RPZM) i cili mbulon rreth 14% të territorit të vendit Përgatitja e planeve të menaxhimit për Zonat e Mbrojtura më të ndjeshme dhe të rëndësishme (psh., Parqet kryesore Kombëtare)

Përgatitja e Planeve të Veprimit për llojet dhe habitatet Ngritja e administratave dhe autoriteteve menaxhuese të zonave të mbrojtura Zhvillimi i një plani kombëtar për ngritjen e rrjetit ekologjik – bioqendrat, biokorridorët, zonat e rehabilitimit dhe zonat buferike Përgatitja dhe zhvillimi i projekteve pilot për ruajtjen dhe përmirësimin e diversitetit biologjik dhe pejsazhor

Zbatimi i planeve të veprimit të llojeve dhe habitateve Zbatimi i një programi në shkallë të gjerë për ruajtjen dhe përmirësimin e diversitetit biologjik e pejsazhor, me theksim mbi përgjegjësitë në nivel lokal

Zbatimi i planeve të veprimit të llojeve dhe habitateve Zgjerimi i RPZM për të mbuluar deri në 25% të territorit të vendit

Ruajtja Ex-Situ

Një mbështetje më e madhe ndaj Kopshtit Botanik (Universiteti i Tiranës) për ruajtjen ex-situ të llojeve endemike dhe të kërcënuara të bimëve Zhvillim i bankës ekzistuese të farave pranë Entit Kombëtar të Farave Zhvillim i një strategjie për krijimin e bankave gjenetike për llojet bimore dhe shtazore, përfshirë llojet bujqësore

Krijimi i bankës gjenetike për llojet autoktone të bimëve pranë Entit Kombëtar të Farave Krijimi i bankës gjenetike për kafshët e egra dhe ato bujqësore pranë Fakultetit të Shkencave Natyrore (FSHN) dhe Institutit të Kërkimeve Zooteknike

Krijimi i institucioneve të nevojshme për ruajtjen ex-situ të llojet e rrezikuar të kafshëve Krijimi i bankave gjenetike për faunën, florën dhe mikroorganizmat

Kërkimi shkencor dhe monitorimi i

Përgatitja dhe zhvillimi i një strategjie dhe plani të përgjithëshëm për kërkimin dhe monitorimin e biodiversitetit në nivel kombëtar, duke

Shtim i trejnimit për institucionet përgjegjëse shkencore për inventarizimin dhe monitorimin e biodiversitetit Zhvillimi një strategjie dhe programi afat

Zbatimi i programit për përmirësimin e aktiviteteve për inventarizimin dhe monitorimin e biodiversitetit

Studime të mëtejshme mbi praninë, shpërndarjen dhe statusin e llojeve bimore dhe shtazore, duke u përqëndruar në grupet detare

xxi



biodiversitetit

specifikuar rolin dhe përgjegjësitë e institucioneve si dhe kordinimin e tyre

gjatë për përmirësimin dhe inventarizimin e biodiversitetit nëpërmjet ngritjes së stacioneve të përherëshme Përgatitje e hartës së biotopeve Corine, duke mbuluar zonat më të ndjeshme me vlera të larta biodiversiteti (theksi të vihet mbi zonat e mbrojtura, livadhet nënujore detare, komunitetet bentike më të ndikuara nga aktiviteti i njeriut)

Përgatitje e hartës së biotopeve Corine, duke mbuluar zonat më të ndjeshme me vlera të larta biodiversiteti në të gjithë vendin

dhe bimët e ulta, të cilat rezultojnë pak ose aspak të studiuara deri më sot Vazhdim i zbatimit të aktiviteteve për inventarizimin dhe monitorimin e biodiversitetit

Menaxhimi i informacionit

Zhvillim i një politike për grumbullimin dhe menaxhimin e informacionit, duke specifikuar rolin dhe përgjegjësitë e institucioneve, si dhe kordinimin e tyre

Përmirësimi i standartizimit dhe të grumbullimit të të dhënave Ngritja e bazave të të dhënave (database) për florën dhe faunën brenda zonave të mbrojtura për t’u përdorur nga institucionet përgjegjëse Zhvillimi i një strategjie për ngritjen e një baze të dhënash në nivel qëndror për biodiversitetin

Ngritja e një baze të dhënash (database) në nivel kombëtar për biodiversitetin Zhvillim i një rrjeti informativ për palët e interesuar, përfshirë ato në nivel lokal

Realizimi i shkëmbimit të informacionit në sferën e biodiversitetit përmes një rrjeti informativ në nivel kombëtar dhe lokal Prodhimi i revistave shkencore kombëtare që fokusojnë në publikimin e gjetjeve në sferën e kërkimit dhe monitorimit mjedisor

Edukimi mjedisor dhe ndërgjegjësimi publik

Rritje e përdorimit të televizionit dhe medias publike për çeshtje e njoftime të publikut në sferën e biodiversitetit për të rritur ndërgjejgen dhe ndjeshmërinë e publikut—theksi për çeshtje e njoftime jo-teknike dhe lokale të përshtatëshme për një publik sa më të gjerë

Zhvillim i një strategjie për edukimin mjedisor në sistemin e shkollës tetevjeçare dhe të mesme (përfshirë rishikimin e programeve shkollore) Përgatitja e materialeve jo-teknike dhe udhëzuese për rëndësinë e biodiversitetit dhe shpërndarja e tyre një publiku sa më të gjerë—fokus në nivel lokal Hartimi dhe zbatimi i projekteve pilot dhe demostrativë me një mbështetje në rritje ndaj OJQ-ve që punojnë në sferën e edukimin mjedisor dhe ndërgjegjësimit publik në të gjitha nivelet e edukimit

Zbatimi i programeve të edukimit mjedisor në nivelin e shkollës tetëvjeçare dhe të mesme Publikimi e një sërë materialesh jo-teknike dhe udhëzuesish lidhur me rëndësinë e biodiversitetit dhe shpërndarja e tyre një publiku sa më të gjerë

Zhvillimi i agjensive lokale përgjegjëse për rritjen e ndërgjegjes publike dhe edukimin mjedisor

xxii



Kërkesat për burime financiare

$1 milion1

$5-10 milion2

1 Propozime të veçanta do të bëhen 2-3 muaj pas Workshop-it për Biodiversitetin, mbështetur në diskutimet dhe sugjerimet e këtij workshopi – sejcili prej 14 grupeve të përherëshme të punës të përgatisë propozime që do të vlerësohen nga Këshilli Kombëtar për Natyrën dhe Biodiversitetin (KKNB) dhe përzgjidhen për mbështetje financiare 2 Për t’u zhvilluar nga ana e institucioneve përgjegjëse në bazë të interesave të donatorëve dhe të suksesit në zbatimin e masave të ngutëshme që do të zbatohen gjatë vitit të parë

23

Pjesa Parë KONVENTA E BIODIVERSITETIT DHE BIODIVERSITETI NË SHQIPËRI KAPITULLI 1 GJENDJA E BIODIVERSITETIT NË SHQIPËRI HYRJE 1.1 Konventa mbi Larminë Biologjike ose siç njihet shkurt Konventa e Diversitetit Biologjik (KDB) ishte një komponent i rëndësishëm i Samitit të Tokës, Rio 1992. Shqipëria e ratifikoi dhe u pranua në këtë konventë në 5 Janar 1994. 1.2 Artikulli 1 shpalos objektivat e i kësaj konvente që janë:

“Objektivat e kësaj Konvente për t’u përmbushur në përputhje me dispozitat e saj, janë ruajtja e diversitetit biologjik, përdorimi i qëndrueshëm i komponentëve të tij dhe ndarja e drejtë e përfitimeve që rrjedhin nga përdorimi i resurseve gjenetike, nëpërmjet përdorimit të përshtatshëm të resurseve gjenetike dhe transferimit të teknologjive të përshtatëshme, duke respektuar të gjitha të drejtat mbi këto resurse dhe teknologji, si dhe financimit të përshtatshëm.”

1.3 Në përputhje me artikullin 6a të KDB-së Shqipëria, me nënshkrimin e saj, duhet të përmbushte detyrimet e saj ndaj kësaj konvente që kërkon:

“zhvillimin e strategjive, planeve dhe programeve kombëtare për ruajtjen dhe përdorimin e qëndrueshëm të diversitetit biologjik, ose përshtatja për këtë qëllim e strategjive, planeve dhe programeve ekzistuese të cilat duhet të reflektojnë, inter alia, masat e propozuara në këtë Konventë…”

1.4 Shqipëria, me gjithë vështirësitë e një vendi në tranzicion, është përpjekur të marrë përgjegjësitë e saj që rrjedhin nga kjo konventë. Agjensia Kombetare e Mjedisit (AKM) (më parë

Komiteti i Mbrojtjes së Mjedisit, KMM) u ngarkua nga Qeveria Shqiptare me detyrën e përgatitjes së Strategjisë dhe Planit të Veprimit të Biodiversitetit (SPVB) për vënien në jetë të konventës. Ajo është përpjekur t’i bashkangjitet proceseve dhe iniciativave europiane dhe rajonale në përgjigje të KDB-së, në mënyrë të veçantë të Stategjisë Pan-Europiane të Diversitetit Biologjik dhe Pejsazhor (SPEDBP). 1.5 Qëllimi kryesor i punës për zbatimin e KDB-së dhe të SPEDBP në Shqipëri është:

Ruajtja dhe përmirësimi i diversitetit biologjik dhe pejsazhor të vendit dhe përfshirja e parimeve dhe politikave të përdorimit dhe menaxhimit të qëndrueshëm të tij në sektorë të tjerë, me qëllim arritjen e një zhvillimi të qëndrueshëm për brezat e sotëm e të ardhëshëm.

1.6 Banka Botërore, nëpërmjet programit të Ndihmave Globale për Mjedisin (NGM), vuri në dispozicion të AKM-së një fond prej 96000 $US për përgatitjen e SPVB-së. Në vijim të këtij procesi u ngrit një Bord Keshillimor i drejtuar nga Kryetari i AKM-së detyrat e të cilit do të ishin mbikqyrja, këshillimi dhe kordinimi. Përfaqësues të mendimit shkencor dhe akademik, të organizatave qendrore dhe lokale qeveritare dhe jo-qeveritare në vend, që veprojnë në fushën e natyrës e të mjedisit, morën pjesë në procesin e hartimit dhe diskutimit të SPVB-së. 1.7 Raporti që paraqitet përfshin dhe reflekton pikëpamjet dhe çështjet përparësore që janë identifikuar dhe që i propozohen Qeverisë për t’u përdorur prej saj si bazë për një

24

program efektiv dhe të kordinuar deri në vitet 2010-2015. 1.8 Kapitulli 1 përshkruan gjendjen e biodiversitetit në Shqipëri, duke shpjeguar ç’është Biodiversiteti, përse ai është i rëndësishëm dhe një komponent kyç i zhvillimit të qëndrueshëm. Kapitulli 2 përshkruan rreziqet ekzistuese dhe potenciale mbi biodiversitetin, ndërsa kapitulli 3 jep statusin e njohjes, ruajtjes dhe menaxhimit të diversitetit biologjik në Shqipëri. Në kapitullin 4 përshkruhen kriteret e përdorura për identifikimin e çështjeve dhe veprimeve përparësore për vënien në jetë të KDB-së dhe SPVB-së në Shqipëri, ku një vend të veçantë zënë parimet strategjike, planet e veprimit të llojeve habitateve dhe ekosistemeve si dhe grupet e punes qe do te ngrihen per venien ne jete te tyre. 1.9 Kapitulli 5 dhe 6 përshkruajnë propozimet dhe rekomandimet e planit të veprimit, si dhe mekanizmat e rrugët që duhen ndjekur për vënien në jetë të KDB-së dhe SPVB-së në Shqipëri. Shtojcat bashkangjitur ndihmojnë të kuptuarit e rëndësisë së ruajtjes së biodiversitetit në Shqipëri, ku nje rendesi te veçante ze Rrjeti i Propozuar i Zonave te Mbrojtura te Shqiperise. Një listë e ekspertëve dhe institucioneve që morën pjesë në përgatitjen e këtij raporti jepet në shtojcën A. GJENDJA AKTUALE E BIODIVERSITETIT 1.10 Shqipëria shquhet për një diversitet biologjik e pejsazhor të pasur. Në origjinë të këtij diversiteti qëndrojnë pozicioni gjeografik, faktorë gjeologjikë, pedologjikë, hidrologjikë, relievi dhe klima. 1.11 Shqipëria është një vend mesdhetar, ballkanik dhe europiano jugor me klimë mesdhetare. Si një vend mesdhetar, bregdeti shqiptar me një gjatësi të përgjithëshme prej 476 km laget nga dy dete: deti Adriatik dhe deti Jon, të cilët ushtrojnë një ndikim të fuqishëm mbi klimën, florën dhe faunën e vendit.

1.12 Shqipëria bën pjesë në brezin e rudhosur të Alpideve Mesdhetarë, në segmentin Dinarido-Albanido-Helenid të këtij brezi dhe karakterizohet nga një larmi e madhe formacionesh shkëmbore me moshë që nga Paleozoiku. Më të përhapura janë formacionet sedimentare dhe magmatike, ndërsa ato metamorfike janë më të kufizuar. Formacionet e shkrifta janë të një moshe të re (Kuaternarit) dhe janë në formën e depozitimeve aluviale, proluviale, koluviale, deluviale, akullnajore, kënetore, liqenore dhe detare. Brenda territorit të Albanideve takohen disa zona tektonike që gjatë zhvillimit të tyre gjeologjik i janë nënshtruar lëvizjeve tektonike dhe neotektonike duke dhënë konfiguracionin e sotëm gjeomorfologjik të truallit shqiptar. 1.13 Relievi shqiptar ka një karakter të theksuar kodrinor dhe malor. Ai shquhet për një larmi formash morfologjike, tipesh gjenetikë dhe pjerrësi të mëdha të shpateve. Mosha e tij është e re: relievi i Shqipërisë e ka zanafillën në Miocenin e mesëm. Vetëm në fillim të Kuaternarit pjesës kontinetale të vendit i bashkohen ultësira Pranadriatike dhe ultësirat e tjera të brendëshme, ndërsa forma e sotme e relievit është formuar kryesisht gjatë Pliocen-Kuaternarit. Procesi i evolimit të relievit shqiptar vazhdon me intesitet dhe në ditët e sotme. Relievi i Shqipërisë karakterizohet nga një vertikalitet i theksuar: lartësia absolute maksimale është 2751 m (mali i Korabit) dhe minimalja –8 m (ish këneta e Tërbufit), ndërsa lartësia mesatare e vendit është 708 m mbi nivelin e detit. Zvogëlimi i lartësisë ndodh kur kalohet nga lindja në perëndim të vendit. Është ky vertikalitet që kushtëzon modelimin e relievit, klimës, tokës dhe bimësisë. 1.14 Klima e Shqipërisë, edhe pse e një vendi të vogël dhe e shtrirë brenda spektrit të klimës mesdhetare, është e larmishme. Në të dallohen katër zona kryesore dhe 13 nënzona klimatike që dallohen mirë nga njëra tjetra. Kjo larmi klimash dhe mikroklimash kushtëzon ndjeshëm larminë biologjike të vendit.

25

Fig. 1. Hartë Fizike e Shqipërisë

26

1.15 Shqipëria shquhet për një rrjet të pasur dhe kompleks hidrografik të përbërë nga lumenj, liqene, laguna, ujëra nëntokësore, dete etj. Lumenjtë kryesore të vendit si Drini, Buna, Mati, Shkumbini, Semani, Vjosa, Erzeni, Ishmi, Bistrica, Pavllo me prurjet e tyre të lëngëta dhe të ngurta luajnë një rol përcaktues në biodiversitetin bregdetar të vendit. Rreth 247 liqene natyrorë të tipave dhe përmasave të ndryshme si dhe një numër i konsiderueshëm liqenesh artificiale takohen brenda territorit të vendit. Për nga gjeneza ato ndahen në liqene tektonikë (4), akullnajorë (134), karstikë (94) dhe fluvialë (15). Midis tyre shquhen liqenet ndërkufitarë të Shkodrës, Ohrit, Prespës së Madhe dhe Prespës së Vogël, që janë liqenet më të mëdhenj e më të rëndësishëm të Ballkanit, me vlera Europiane dhe Botërore. Në hapësirën bregdetare të Shqipërisë ndodhet një sistem i gjerë lagunash bregdetare si Karavastaja, Narta, Patoku, Viluni, Merxhani, Ceka, Orikumi etj., me një sipërfaqe të përgjithëshme prej 150 km2. SHQIPËRIA DHE RËNDËSIA BIOGJEGRAFIKE E SAJ 1.16 Shqipëria është një rrugë e rëndësishme e migracionit floristik dhe faunistik. Spektri floristik i Shqipërisë tregon se elementët kryesorë të tij janë ai Mesdhetar (24%), Ballkanik (22%), Europian (18%) dhe Euroaziatikë (14%). Spektri faunistik i vendit dominohet nga elementi Euroaziatikë, holartik mesdhetar dhe ballkanik. DIVERSITETI I EKOSISTEMEVE DHE HABITATEVE 1.17 Shqipëria shquhet për një diversitet të lartë ekosistemesh dhe habitatesh. Brenda territorit të saj takohen ekosisteme detare, bregdetare, liqene, lumenj, shkurreta mesdhetare përherëblerta dhe gjetherënëse, pyje gjethegjerë, halorë dhe të përzier, livadhe e kullota subalpine dhe alpine, ekosisteme të maleve të lartë. 1.18 Vendi ynë është i pasur në pyje dhe kullota. Pyjet zënë reth 1,030,000 ha ose 36% të territorit të përgjithëshëm të vendit ndërsa

kullotat reth 400,000 ha ose 16% të tij (244,000 ha ose 60% e këtyre të fundit zihen prej kullotave e livadheve subapline e alpine). Pyjet dhe kullotat shquhen për një larmi tipesh, formacionesh dhe komunitetesh bimore e shtazore. 1.19 Edhe pse jo me përmasat dhe rëndësinë e dikurshme, përgjatë bregdetit ranor të vendit ruhen një sërë ekosistemesh më rëndësi mesdhetare si: laguna e vende të lagëta, duna ranore, delta lumenjsh, pyje hidrofil dhe hidro-higrofil etj. Litorali i bregdetit shkëmbor paraqet komunitete të larmishëm e të ruajtur mirë, tipikë për Mesdheun. Po kaq interesante dhe e larmishme mbetet dhe pjesa tokësore e bregdetit Jonik.

Spektri korologjik i florës së

Shqipërisë

Mesdhetare Ballkanike Europiane

Euroaziatike Të tjera Kultivuara

Kozmopolite Eurosiberaine

Kashnjetë (Qafë-Mollë)

Pyll aluvial (Vaine, Lezhe)

27

Kutia 1

Tipet e Habitateve të Shqipërisë Tipi i Habitatit Nëntipi i habitatit Numri i

komuniteteve Komunitetet bregdetare dhe halofitike

Komunitetet detare

19

Ligatinat detare 19 Dunat ranore bregdetare

dhe plazhet ranore 13

Bregdeti shkembor 4 Ujrat jodetare Lagunat bregdetare Ujrat e ëmbla të ndenjura 36 Ujrat e rrjedhshëm Lumenjtë dhe burimet 7 Shkorretet Shqopishtet e temperuara 53 Shkorreta sklerofile 23 Garriga 16 Pseudomakje 1 Terrene me badhër dhe

cfakë 2

Terrene me gjineshtër 2 Friganat 2 Terrene stepore dhe

barishtore 17

Pyje termofile 2 shoqerime Vende me barëra kserike

mesdhetare 5

Terrene barishtore mesdhetare-malore

6

Terrene barishtore të thata silicore

6

Terrene barishtore alpine dhe subalpine

48

Pyjet Pyje fletorë gjetherënës 141 Pyje koniferësh të

temperuar 31

Pyje dhe shkorrete të lumenjve ose pellgjeve

30

Pyje fletore të përherëblertë e të temperuar

6

Vegjetacion i pellgjeve

ujore

Formacione me kallamishte ose Scirpus

rreth 25

Formacione të shkembinjve ose shpateve shkëmbore

Shpatet shkëmbore

15

Të çarat e shkëmbinjve Rreth 12 Shpellat 1 Tipe të tjerë habitatesh: Fushat e mbjella me drithë; Plantacionet me dru frutore; Vreshtat; Bordurat dhe pyje të vegjël; Parqe urbane ose kopështe të mëdhenj; Qytetet, fshatrat ose vendet industriale; Minierat

28

1.20 Liqenet në brendësi të vendit dhe lumenjtë e shumtë ndikojnë në rritjen e diversitetit biologjik e pejsazhor të vendit. 1.21 Një larmi e pasur pejsazhesh takohen brenda territorit të Shqipërisë, rezultat i karakteristikave natyrore dhe i historisë së gjatë të popullimit dhe aktivitetit të njeriut në to. Bujqësia dhe blegtoria tradicionale e zhvilluar në këto troje, në përshtatje me kushtet natyrore të vendit, kanë qenë faktorët kryesorë që kanë përcaktuar fizionominë e pejsazhit

shqiptar, në të cilin nuk mungojnë elementët e autoktonizmit. DIVERSITETI LLOJOR 1.22 Njohja e biodiversitetit të vendit është ende e pamjaftueshme. Grupe të tëra të botës bimore dhe shtazore janë ende të panjohura e të pastudiuara. Edhe për grupet e studiuara relativisht mirë ende nuk është arritur njohja e plotë e pasurive llojore. Për rrjedhojë, numri i llojeve të pritshëm, që në kutinë 2 tregohet brenda kllapave, është më i madh, madje për disa grupe disa herë më i madh se ai i njohur deri më sot. 1.23 Megjithatë, duke vlerësuar e gjykuar mbi atë që njihet, rezulton se Shqipëria ka një larmi të pasur bimore e shtazore; rreth 3,200 lloje bimësh të larta dhe 756 lloje rruazorësh raportohen deri më sot në Shqipëri. Flora e Shqipërisë përfaqësohet me afro 30 % të florës Europiane. Pyjet e lartë të Shqipërisë mbajnë komunitete gjitarësh të mëdhenj si ujku, ariu, rrëqebulli, dhia e egër, derri i egër, kaprolli etj., si dhe komunitete karakteritike shpendësh të lidhur me pyjet e virgjër. Një florë e faunë e pasur detare është treguese dhe për gjendjen e ruajtjes dhe cilësinë e komuniteve detare në Shqipëri.

Pyll i përzjerë ahu dhe bredhi (Stravaj)

Livadh subalpin (Bizë)

Ligatinë përgjatë bregdetit ranor (Kune)

Habitat i tokave të kripura me Salicornia (Karavasta)

Ekosistem bujqësor (Ibë-Tiranë)

Bimësi amfibe përgjatë liq. Shkodrës

29

DIVERSITETI GJENETIK 1.24 Një numër racash locale autoktone bagëtish dhe kultivarë bimësh kanë qenë krijuar dhe ekzistojnë në vendin tonë. Kështu, mbi 30 lloje bimësh të kultivuara janë autoktone të Shqipërisë. Po kështu takohen 9 raca autoktone dhish dhe 5 raca dhensh. Kjo përbën një trashëgimi me vlera mëdha për të ruajtur dhe përmirësuar prodhimtarinë dhe cilësinë e prodhimeve bujqësore dhe blegtorale.

LLOJE ME RËNDËSI EKONOMIKE 1.25 Njihen tashmë vlerat mjekësore, industriale dhe ushqimore të bimëve dhe kafshëve. Kështu, deri më sot njihen reth 300 lloje bimësh mjekësore dhe aromatike, ose afro 10% e florës së bimëve të larta të vendit. Por, në të ardhmen, numri i bimëve që mund të kenë veti kuruese apo rëndësi aromatike mund të jetë dhe më i lartë.

Kutia 2

Numri i llojeve të qënieve të gjalla të Shqipërisë në raport me ato europiane e botërore sipas grupeve kryesore

Grupi Lloje në Shqipëri Lloje në Europë Lloje në Botë Bakterie

Të panjohur

Të panjohur

>4,000

Viruse Të panjohur Të panjohur >5,000 Protozoare Të panjohur Të panjohur >40,000 Alga 600 Të panjohur >40,000 Kërpudha 800 16,000 >70,000 Fierna 45 145 >12,000 Bryofite 500 10,000 >14,000 Likene 400 1200 >17,000 Bimë me lule 3200 11415 250.000 Moluskë 520 (700) Të panjohur 80,000 Insekte 4,000 (14,000) 40,000 1,000,000 Krustace Dekapodë 115 150 (Adriatik) 8,000 Ekinodermatë 46 94 (Mesdhe) 5,650 Peshqë 313 (350) 618 (Mesdhe) 32,000-40,000 Peshqë detare 249 Të panjohur 23,000-30,000 Peshqë të ujrave të ëmbla

64 Të panjohur 8,500

Amfibë 15 (16) 62 4,000 Reptilë 36 (38) 123 6,500 Shpendë 323 (335) 514 9,881 Gjitarë 70 (84) 200 4,327

Ekotip i Dhisë së Matit

Raca e deles “Syska”

30

Racat e Dhive

Femra Meshkuj

Prirja

Dragobija 6500 350 R Velipoja panjohur R Hasi 15000 377 R Mati 9500 240 R Capore 22176 479 Q Shyta panjohur R Dukati 20310 690 R Muzhakë 42096 1480 R Liqenas 10000 500 R Racat e dhenve

Bardhoke 19740 880 R Shkodrane

13450 560 R

Ruda 29400 950 R Recka 194096 8100 R Syska (Lara e Polisit)

110 5 R

Shënim:R=në rritje; Q=e qëndrueshme 1.26 Reth 40 lloje bimësh kanë rëndësi foragjere, ndërsa afro 35 lloje bimësh kanë veti regjëse apo ngjyruese. Numri i bimëve mjaltëse të njohura deri më sot arrin në afro 50 lloje, ndërsa numri i bimëve që përdoren si ushqim në afro 70 lloje. 1.27 Të gjithë llojet e peshqëve detarë dhe të ujrave të ëmbla, një pjesë e konsiderueshme e molusqeve (sepiet, kalamarët, oktapodët) dhe parruazorëve të tjerë detarë (si psh karkalecat) përdoren gjerësisht sot si ushqim për njeriun. Kohët e fundit ka filluar dhe konsumi i disa lloje bretkosash. Prej molusqëve nxirren një mori preparatesh farmaceutike dhe prodhime të tjera kozmetike. Guackat e tyre shërbejnë për të prodhuar objekte artistike, pulla, pjesë të veglave muzikore etj. Insektet kanë rëndësi të madhe për pjalmim

dhe një pjesë e tyre ka vlera ushqimore dhe industriale, si bleta dhe krimbat e mëndafshit. 1.28 Gëzofrat e disa gjitarëve si kunadhet, dhelpra, ketri etj. kanë patur dhe kanë ende rëndësi për indusrinë e gëzofrave. VLERAT ESTETIKE DHE SHLODHËSE 1.29 Janë të padiskutueshme vlerat estetike, shlodhëse dhe përtëritëse shpirtërore dhe fizike të biodiversitetit dhe pejsazhit. Diversiteti biologjik dhe ai pejsazhor janë një ushqim i madh shpirtëror për çdo njeri. Larmia a gjallesave dhe e habitateve përbën bukurinë e natyrës, ngjall dashurinë për të, rrit patriotizmin, zgjon dhe zhvillon estetikën, shijen e së bukurës, etj. 1.30 Bimët e kafshët me larminë dhe përsosmërinë e formës, të ngjyrës, funksionit, dhe të sjelljes kanë vlera të jashtëzakonshme estetike, zbavitëse, shlodhëse dhe ripërtëritëse. Diversiteti biologjik dhe pejsazhi natyror e kulturor përbëjnë burim kënaqësie e kulture për brezat e sotëm dhe të ardhëshëm. BIODIVERSITETI DHE TURIZMI

Rosa canina

Salvia officinalis

Shpella e Pëllumbasit

Iphiclides podalirius

31

1.31 Vlerat shlodhëse dhe përtëritëse që ka diversiteti biologjik dhe ai pejsazhor janë një investimi i madh i natyrës dhe mundësi reale për zhvillimin e turizmit. Është detyrë dhe përgjegjësi e jona që të dimë si t’i përdorim, t’i ruajmë dhe zhvillojmë për vete dhe brezat e ardhshëm këto potenciale. Në se nuk jemi të aftë dhe të përgjegjëshëm për t’a bërë këtë sa më shpejt, ekziston rreziku i humbjes shumë të shpejtë të tyre dhe, bashkë me to, të një prej mundësive më të mëdha që Shqipëria ka për zhvillim e prosperitet. 1.32 Gjuetia dhe peshkimi sportiv, zhytjet në ujrat detare, banjot diellore, alpinizmi dhe aktivitete të tjera pjesë e këtij zhvillimi turistik kërkojnë nga të gjithë shqiptarët një kujdes e vëmendje më të madhe për të ruajtur mjedisin në përgjithësi dhe biodiversitetin e tij në veçanti.

TIPARE TË VEÇANTA TË BIODIVERSITETIT LLOJET ENDEMIKE/ SUBENDEMIKE 1.33 Relievi i thyer dhe vertikaliteti i theksuar kanë krijuar kushte për ekzistencën dhe ruajtjen e një numri llojesh reliktë, endemikë e subendemikë. Deri më sot njihen 27 lloje me 150 nënlloje bimësh endemike për Shqipërinë, ndërsa 160 lloje të

tjerë bimësh janë subendemike të Shqipërisë, Yugosllavisë dhe Greqisë. Midis paleoendemikëve takohen reliktë me origjinë shumë të hershme si Wulfenia baldaccii, Forsythia europea, Gymnospermium shqipetarum, ndërsa prej neoendemikëve mund të përmenden Lunaria telekiana, Crepis bertiscea, Petasites doerfleri, Leucojum valentinum subsp. Vlorense, Aster albanicus subsp. Paparistoi, etj. 1.34 Megjithëse jo shumë mirë e njohur dhe e studiuar në krahasim me florën, fauna e Shqipërisë afron një numër jo të paktë llojesh endemike dhe relikte. Liqeni i Ohrit shquhet si më i rëndësishmi në vend përsa i përket endemizmit faunistik: mbi 50 lloje Moluskësh të njohur prej këtij grupi në këtë liqen dhe 2 lloje peshqish (korani dhe belushka) janë endemikë. Insektet e njohur deri më sot ofrojnë 16 lloje relikte (11 lloje hemipterësh dhe 5 lloje fluturash). Njohja e mëtejshme e faunës së vendit, në mënyrë të veçantë studimet biospeleologjike, që janë në hapat e para në vendin tonë, me siguri do të zbulojnë endemizma të rinj. [Një listë e taksoneve endemikë të Shqipërisë është dhënë në Shtojcën C të këtij raporti]. LIDHJET MIDIS EKOSISTEMEVE TË SHQIPËRISE ME ATO TË VENDEVE FQINJË 1.35 Ekosistemet tokësore dhe detare të Shqipërisë janë pjesë e një zinxhirit Mesdhetar dhe Ballkanik të ekosistemeve natyrore. Madje duhet thënë se një pjesë e madhe e këtyre ekosistemeve ruhet në Shqipëri në një gjendje natyrore ose gati natyrore.

Hypericum haplophylloides

Ishujt e Ksamilit

Nymphaea alba

Ekosistem i malor

32

1.36 Liqenet ndërkufitare si liq. Shkodrës, Ohrit, Prespës së Madhe dhe Prespës së Vogël, janë pika të shkëmbimit floristik dhe faunistik me vendet fqinjë të ballkanit dhe më gjerë. 1.37 Përmes lumenjëve dhe kreshtave të maleve të Shqipërisë migrojnë lloje, habitatet natyrore të të cilëve vazhdojnë përtej kufijëve të saj si në Greqi, Maqedoni dhe Jugosllavi. 1.38 Numri i madh i llojeve subendemike tokësore me Greqinë dhe ish-Jugosllavinë si dhe endemikët detarë të Adriatikut tregojnë për rëndësinë që Shqipëria ka për ruajtjen e këtyre taksoneve në Ballkan e Mesdhe. RËNDËSIA E SHQIPËRISË PËR LLOJET MIGRATORE 1.39 Lagunat bregdetare dhe liqenet e mëdhenj në brëndësi të vendit përfaqësojnë zona të rëndësishme veçanërisht për dimërimin e shpendëve migratorë; mesatarisht reth 70 lloje shpendësh uji me një efektiv prej 180,000 individë kalojnë dimrin në to. Së paku katër prej këtyre ligatinave (Karavastaja, Narta, Shkodra dhe Ohri) mund të konsiderohen si Zona të një Rëndësie Ndërkombëtare për shpendët, të njohura me emrin IBA (Important Bird Area), apo si zona Ramsar, me më shumë se 20,000 mijë shpendë dimëronjës uji sejcila; deri më sot statusi i zonës Ramsar i është dhënë vetëm Karavastasë. RËNDËSIA E SHQIPËRISË PËR LLOJET GLOBALISHT TË RREZIKUAR 1.40 Shqipëria mban në territorin e saj një numër llojesh të rrezikuar globalisht: të paktën 72 lloje rruazorësh dhe 18 parruazorësh të kërcënuar të një rëndësie globale kanë një pjesë të arealit dhe të popullatave

të tyre në vendin tonë. Por, në mënyrë të veçantë për disa prej tyre si; pelikani kaçurrel (Pelecanus crispus), karabullaku i vogël (Phalacrocorax pygmeus), korani (Salmo letnica) dhe blini (Acipenser sturio) Shqipëria ka rëndësi të veçantë. [Një listë e llojeve globalisht të rrezikuar jepet në aneksin D të këtij raporti]

Pelikani kaçurel në Karavasta

33

KUTIA 3 Ç’ ËSHTË DIVERSITETI BIOLOGJIK ?

Në artikullin 2 të Konventës biodiversiteti përkufizohet: “Ndryshueshmëria midis organizmave të gjallë që jetojnë në ekosistemet tokësore, detare dhe ekosisteme të tjera ujore dhe komplekset ekologjike në të cilat ato bëjnë pjesë; kjo përfshin diversitetin brenda llojit, midis llojeve dhe ekosistemeve”. E thënë me fjalë të tjera, termi diversitet biologjik shpreh numrin dhe gjithë larminë e organizmave të gjallë në planet. Brenda këtij termi përfshihet diversiteti i gjeneve, llojeve dhe ekosistemeve që janë produkt i një procesi evolutiv prej më se 3 miliard vjet. Njerëzimi dhe mbijetesa e tij varet nga ky diversitet biologjik. Në këtë kuptim termi diversitet biologjik është sinonim i termit “Jeta në planet”. Deri më sot njihen 1,7 million lloje, por numri i saktë i llojeve në planet nuk dihet; ai vlerësohet të jetë midis 5-100 million. Biodiversiteti është gjithë larmia e botës së gjallë që na rrethon dhe mbi të cilat ne kemi mbështetur jetën dhe mirëqënien tonë dhe duhet ta ruajmë për vete dhe brezat që vijnë. Atë që ne nuk ruajmë sot, fëmijëve tanë do t’u duhet t’a pagujnë nesër. Zhdukja e llojeve është një gjë normale në procesin e evolucionit të botës së gjallë. Por sot, për shkak të veprimtarisë së njeriut, llojet dhe ekosistemet janë më të rrezikuara se kurrë. Ritmi i humbjeve në biodiversitet është i lartë dhe sa vjen e rritet. Vlerësimet më të freskëta parashikojnë se, me ritmet e sotme të shpyllëzimeve, brenda 25 viteve të ardhëshme do të zhduken 2-8 % e llojeve në planet. Kjo përbën në vetevete një tragjedi mjedisore, por pasojat e kësaj tragjedie do të ndihen dhe në ekonomi dhe zhvillimet shoqërore. Së paku 40% e ekonomisë botërore dhe 80% e nevojave tona plotësohen nga resurset biologjike. Përveç sa më sipër, zbulimet e reja mjekësore, zhvillimi ekonomik dhe sfidat e reja si ndryshimet klimatike janë të lidhura ngushtë me ruajtjen e diversitetit biologjik. Biodiversiteti është një bankë e gjallë në të cilën gjithsejcili duhet të investojë. Deri më sot është biodiversiteti që investon për ne.

Ulliri dhe gjineshtra

34

KUTIA 4

PERSE DUHET TA RUAJME BIODIVERSITETIN ? ARESYE MORALE DHE ESTETIKE • Larmia e gjallesave dhe e habitateve përbën bukurinë e natyrës, ngjall

dashurinë për të, rrit patriotizmin, zgjon dhe zhvillon estetikën , shijen e së bukurës, sepse natyra është kompozitorja, piktorja, skulptoria dhe harmonizuesja më e përkryer. Dhe mendjet më të ndritura, dhe krijuesit më të mëdhenj mbeten gjithmonë nxënës përpara natyrës

• Bimët e kafshët kanë vlera të jashtëzakonshme estetike, zbavitëse dhe shlodhëse

• Kënaqësi e kulturë • Si pjesë e natyrës dhe e këtij planeti njeriu duhet të respektojë të drejtën e

qënieve të tjera të gjalla për të jetuar • Nuk kemi të drejtë t’u lëmë brezave të ardhshëm një natyrë dhe larmi

biologjike më të varfër nga ajo që kemi trashëguar vetë TË QENURIT I KUJDESSHËM DHE I PËRGJEGJSHËM • Atje ku njeriu e ka “vrarë” biodiversitetin “hakmarrja” e natyrës ka qenë e

menjëhershme. Kujdesi për biodiversitetin nënkupton përgjegjësinë për çdo hap të ndërmarë ndaj tij.

• Mbijetesa e shumë llojeve bimore e shtazore nuk mund të sigurohet në se njeriu nuk ndërhyn dhe kujdeset për ruajtjen e tyre

• Çdo lloj luan rolin e tij në ruajtjen e ekuilibrave të vendosur nga natyra DOBIA PËR SHOQËRINË • Biodiversiteti përbën resurset e jetës për njeriun dhe shoqërinë; ai siguron

larminë e produkteve ushqimore për njeriun dhe shoqërinë • Ruajtja e biodiversitetit është ruajtje a mjedisit në planetin tonë; (i) ligatinat

shërbejnë si filtra natyrorë për ujrat sipërfaqësorë dhe, duke absorbuar lëndët organike, ato mbajnë të pastër, përmirësojnë cilësinë e ujit dhe ulin shkallën e autrofizimit; njëherazi ato na mbrojnë nga përmbytjet me aftësinë e tyre për të grumbulluar dhe mbajtur ujrat; (ii) vegjetacioni i dunave dhe i tokave baltore në bregdet reduktojnë erozionin nga deti; (iii) mbulesa vegjetative në zonat kodrinore e malore mbron tokën nga rrëshqitjet, shpëlarja dhe erozioni, ashtu sikurse shkurretat dhe pyjet na mbrojnë nga erërat dhe përmbytjet;

• Klima e shëndetëshme dhe ajri i pastër • Shlodhja dhe rekreacioni nuk mund të kuptohen pa një biodiversitet të

pasur • Shumë shpendë e kafshë të tjera ushqehen me insekte dëmtues dhe

shërbejnë si sanitarë të mjedisit • Një numër bimësh njihen për vlerat e tyre kurative, por ky numër mund të

jetë dhe më i lartë: bimë që sot nuk njihen si kuruese mund të rezultojnë si të tilla nesër.

VLERA EKONOMIKE • Shumë lloje bimësh e kafshësh përfaqesojnë objekte të rëndësishme

industriale e mjekësore (peshqit, bimët aromatike dhe mjekësore, kafshët me gëzof)

• Shumë bimë e kafshë janë zbutur e kultivuar; ruajtja dhe rritja e prodhimit bujqësor e blegtoral nëpërmjet punës seleksionuese dhe përmirësuese kërkon përdorim të materialit gjenetik prej paradhësve të tyre natyrorë

• Bimë e kafshë si dhe produkte të tyre eksportohen • Turizmi dhe gjuetia si sport dhe burim të ardhurash për ekonominë kërkon

vlera të larta të biodiversitetit

35

KAPITULLI 2 KËRCËNIMET NDAJ BIODIVERSITETIT NË SHQIPËRI 2.1 Zhvillimi ekonomik i këtyre 50 viteve të fundit, mbështetur në politika dhe praktika jo të qëndrueshme të zhvillimit të bujqësisë, industrisë, pylltarisë, peshkimit, urbanizmit dhe më pak të transportit e turizmit, ka patur efekte të forta në diversitetin biologjik e pejsazhor në Shqipëri. BURIMET/ SHKAQET E KËRCENIMEVE 2.2 Bujqësia pa dyshim ka qenë sektori kryesor i zhvillimit ekonomik të vendit dhe njëherazi ajo vlerësohet të ketë patur pasoja të thella në diversitetin biologjik dhe pejsazhor. Zhvillimi ekstensiv i bujqësisë në fillim, dhe pas viteve 60-të deri në fund të viteve ’80, i shoqëruar me përdorimin intensiv të tokës bujqësore pati efekte të mëdha në tërë biodiversitetin dhe pejsazhin. 2.3 Tharja e kënetave dhe bonifikimet (250,000 ha), shpyllëzimet masive (290,000 ha) për hapje tokash të reja, taracimet dhe krijimi i plantacioneve me pemë frutore, punimi (prishja) i kullotave subalpine dhe alpine për t’i kthyer në toka buke apo kullota të “përmirësuara”, ishin ndërhyrje me pasoja të thella në mjedis dhe biodiversitet. Duke i pranuar këto në emër të zhvillimit ekonomik të vendit dhe shëndetit të njeriut, nuk mund të justifikohen, qoftë dhe me përfitimin ekonomik, gjithë këto aksione që jo vetëm konsumuan fizikisht qindra mijëra jetë njerëzish, por dhe zhdukën qindra mijëra hektarë pyje, kullota dhe ligatina me vlera ekologjike, sociale dhe ekonomike të mëdha. Humbja e sensit të masës, ndërhyrjet pa kriter dhe mosmarrja në konsideratë e pasojave të tyre mjedisore bënë që rezultati i tyre i vërtetë të jenë: ♦ erozioni galopant (100-1000 herë

më i lartë se në shumë vende Europiane);

♦ përmbytjet në bregdet; ♦ shtim i sipërfaqes së tokave jo

prodhuese (nga 235500 ha në 1950 në 703516 ha sot)

♦ toka të abandonuara apo të shkretëtirëzuara (rreth 160,000 ha);

♦ diversitet biologjik dhe pejsazhor i degraduar dhe varfëruar (humbën disa habitate dhe lloje, si dhe u zvogëluan shtrirja dhe popullata e shumë të tjerëve);

♦ humbje e konsiderueshme e potencialeve për zhvillim turizmi dhe ekonomik të vendit.

2.4 Praktikat e një bujqësie intensive në të kaluarën jo të largët, me përdorim të plehrave kimike dhe biocideve, praktikat agroteknike të përdorura për punimin e tokës (sidomos punimet qilizëm) dhe shërbimet e kulturave bujqësore (në mënyrë të veçantë ujitja me përmbytje) kanë patur gjithashtu efekte si në gjendjen ekologjike të vetë tokës bujqësore, të ujrave ashtu dhe në atë pjesë të florës dhe faunës së egër që rritet apo frekuenton tokën bujqësore dhe ekosistemet ligatinore. 2.5 Shfrytëzimi pa kriter i ujit të liqeneve për ujitje mbi potencialin e mundshëm për shfrytëzim ka çuar në shfaqjen e streseve dhe kriza të fuqishme ekologjike në këto ekosisteme. Mjafton të përmendim ndërhyrjet për këtë qëllim në liqenet e Prespës së Vogël, të Dumresë dhe liqene akullnajorë (Lurë e gjetkë). Edhe shfrytëzimi pa kritere shkencore i rrjetit lumor të vendit për ujitje, pa marrë në konsideratë “minimumin biologjik” të ujit që duhet të rrjedhë në shtrat për të siguruar vazhdimësinë e

Pejsazh i degraduar (Elbasan)

36

jetës së gjallë, është shoqëruar me kriza të rënda ekologjike. Po kështu, ndryshimi i rrjedhjes së lumenjëve, për qëllime bonifikimi, siç ka ndodhur në fushën e Vurgut në Sarandë me devijimin e Bistricës, apo në Lezhë me devijimin e Drinit, ka bërë që të shfaqen kriza ekologjike në ekosistemet ligatinore të rrjedhjes së poshtme të lumenjëve (respektivisht në liqenin e Butrintit dhe në ekosistemet lagunore të Lezhës). 2.6 Është e vërtetë që Shqipëria nuk ka përdorur sasira të mëdha plehrërash kimike dhe biocide në shkallë vendi, por lokalisht shpesh është praktikuar përdorimi i tyre në doza të rënda me pasoja në cilësinë e tokës, përbërjen e florës dhe faunës tokësore e më gjerë. Pasojat e tyre në florë e faunë dhe për vetë njeriun vazhdojnë dhe do të ndihen edhe më vonë për vetë veçoritë e mekanizmit të veprimit të tyre në organizmin e gjallë. 2.7 Hapja e Shqipërisë pas viteve ’90 dhe tendencat e sotme në kushtet e ekonomisë së tregut të lirë kanë dëmtuar dhe po dëmtojnë llojet, racat, varietetet apo kultivarët vendas të bimëve dhe kafshëve të kultivuara dhe kanë ulur interesimin e fermerëve për ruajtjen dhe përmirësimin e tyre. Një situatë e tillë mund të çojë deri në humbjen e plotë të këtyre resurseve gjenetike të krijuara nga puna shekullore seleksionuese e njeriut, me pasoja të mëdha ekonomike dhe sociale në të ardhmen. 2.8 Industria, pas bujqësisë mbetet sektori i dytë që ka gjeneruar dëmtime të drejtpërdrejta apo jo të drejtëpërdrejta në mjedis në përgjithësi dhe diversitetin e tij biologjik e pejsazhor. Këto pasoja kanë qenë më të ndjeshme përgjatë zonës bregdetare të vendit ku janë përqëndruar dhe qendrat kryesore industriale të vendit. 2.9 Zhvillimi i industrisë ka qenë dhe mbetet jetik për ekonominë e vendit, por ky zhvillim nuk është bërë duke respektuar teksturën ekologjike dhe potencialin biologjik të vendit, si dhe kostot për shmangiet apo minimizimet e pasojave të këtij aktiviteti në mjedis.

2.10 Shkarkimet e gazta, të lëngëta dhe të ngurta që gjeneroheshin nga përdorimi i teknologjive të vjetra dhe që nuk merrnin aspak në konsideratë pasojat në mjedis dhe jetën e gjallë, përfshirë këtu dhe vetë shëndetin e njeriut, kanë patur pasoja të rënda, një pjesë e të cilave vazhdojnë të veprojnë ende, edhe pse pjesa më e madhe e industrisë pas viteve ‘90 vazhdon të mbetet jashtë funskionimit. Mjafton të përmendim pasojat, edhe pse jo mirë të studiuara deri më sot të metalurgjikut të Elbasanit në Shkumbin dhe ekosistemet e rrjedhjes së poshtme të tij në bregdet, të PVC-së Vlorë në detin dhe bregdetin e gjirit të Vlorës, të fabrikës së letrës Lezhë në lagunat e Merxhanit dhe Cekës, të hidrokarbureve dhe kimikateve të Azotikut mbi rrjedhjen e poshtëme të të Semanit, të uzinave të bakrit në Rubik, Burrel, Kukës, Laç mbi pejsazhin dhe mjedisin natyror përreth tyre. Pasojat më të rënda të këtyre aktiviteteve ndihen në ekosistemet detare dhe sidomos ato bregdetare. Si rezultat i depozitimeve të lëndëve të ngurta të mineraleve dhe metaleve të rëndë vihen re dukuri të degradimit detar. 2.11 Megjithëse pjesa më e madhe e industrisë së vendit është jashtë funskionimit, edhe ajo pak industri ekzistuese vazhdon të përdorë teknologji të vjetra, duke ndotur mjedisin dhe ndikuar në jetën e gjallë. 2.12 Pylltaria. Praktikat e shfrytëzimit të pyjeve, në kushtet e mungesës së burimeve alternative të energjisë për ngrohje e gatim, kanë patur efekte serioze në biodiversitetin pyjor. 2.13 Zvogëlimi i sipërfaqes pyjore në këto 50 vitet e fundit ka qenë i ndjeshëm: rreth 300,000 ha pyje, që përfaqësojnë afro 30% të fondit të sotëm pyjor ose 22 % të fondit pyjor të vitit 1953, janë zhdukur. Krahas zvogëlimit të sipërfaqes pasojat janë të ndjeshme dhe në prodhimtarinë e tyre: një pjesë e madhe e fondit pyjor sot zihet nga pyje tepër të rrallë dhe të degraduar rëndë, duke mos qenë në

37

gjendje të plotësojnë funksionet ekologjike të një pylli. Një gjë e tillë konstatohet lehtë nga krahasimi i sipërfaqes dhe vëllimit të lëndës në këmbë të fondit pyjor të Shqipërisë. Aktualisht mbi 26% e sipërfaqes pyjore të vendit është e zënë nga pyje me kurorëdendësi më të vogël se 0.4. .

Fondi Pyjor në vëllim

Halorë

23%Shkurre

9%

Gjethegjer

ë

68%

Fondi pyjor (Sipërfaqja)

Halorë

17%

Shkurre

25%

Gjethegje

rë 58% 2.14 Hapja e rrugëve pyjore dhe teknikat e përdorura për nxjerrjen e lëndës drusore nga parcelat dhe transportimin e saj, në kushtet e mungesës së fondeve dhe investimeve për teknologji të reja, si dhe për vetë veçoritë gjeologjike dhe të relievit të sipërfaqeve të zëna me pyje të lartë, kanë qenë operacione të rënda për pyjet dhe biodiversitetin pyjor në Shqipëri.

2.15 Mungesa e objektivave kombëtare për mbrojtjen dhe menaxhimin e qëndrueshëm të pyjeve dhe të biodiversitetit pyjor e kullosor, ka patur pasojat e veta në biodiversitetin e vendit, në mënyrë të veçantë në popullatat e gjitarëve të mëdhenj, që sot paraqiten të zvogëluara dhe të izoluara nga njëra tjetra, me rrezik të lartë zhdukjeje për shkak të fenomeneve të degjenerimit gjenetik që lindin në popullata të vogla e të izoluara. 2.16 Mungesa e investimeve në pyje si për kryerjen e punimeve silvikulturore, të pyllëzimeve të reja apo ripyllëzimeve, për mirëmbajtjen e rrugëve pyjore, për mbrojtjen nga zjarri etj., ka ndikuar në humbjen dhe degradimin e habitateve për shumë lloje bimore e shtazore të lidhur me pyllin. 2.17 Me pasoja të ndjeshme në biodiversitetin pyjor dhe kullosor ka rezultuar dhe mungesa e objektivave dhe komponentit të ruajtjes së jetës së egër gjatë planifikimit dhe zbatimin e planeve të mbarështrimit të pyjeve dhe kullotave. Si pasojë e mosplanifikimit dhe mos ndjekjes së zbatimit të tyre në ekosistemet pyjore dhe kullosore vihen re dukuri të mbishfrytzimit të resurseve biologjike dhe për pasojë degradim dhe varfërim habitatesh, rënie e konsiderueshme deri në kufijtë kritikë të ekzistencës për një numër llojesh bimore e shtazore. Grumbullimi jashtë kritereve i bimëve mjekësore, aromatike e atyre me interes industrial ka dëmtuar rëndë deri në nivel kritik shumë prej tyre. 2.18 Veçanërisht të dëmtuar dhe degraduar paraqiten pyjet pranë qendrave të banuara në fshatra, që i takojnë pyjeve të lisit dhe dushkajave të tjera që në të njëjtën kohë shquhen për diversitetin e tyre biologjik më të pasur në krahasim me tipet e tjerë të pyllit. Gjendja e varfër ekonomike dhe tradita vazhdojnë t’a mbajnë fshatarin e këtyre zonave të mbijetojë duke e mbishfrytëzuar pyllin: prerje të rënda për të siguruar dru për ngrohje dhe gatim, mbikullotje me të imta, kryesisht dhi. Prerjet dhe dëmtimet në shkurret dhe pyjet bregdetarë kanë

Përdorimi i Tokës

PyjeTokë bujqwsore nën kulturëTokë bujqësore: KullotaToka të tjera, ligatina, liqene

38

sjellë shqetësime sidomos për shpendët folezues, një pjesë e të cilëve me interes ndërkombëtar, që i përdorin këto habitate për folezim. 2.19 Pas viteve ‘90, në mënyrë të veçantë 2-3 vitet e fundit dhe kryesisht në rrethet veriore dhe verilindore të vendit, që janë dhe më të varfërat ekonomikisht, është vënë re fenomeni i prerjeve ilegale në pyje, madje dhe në brendësi të zonave të mbrojtura, dhe jashtë kritereve teknike me qëllim sigurim lënde drusore për industrinë dhe ndërtimin (Kjo situatë është keqësuar dhe më shumë me përfundimin e luftës në Kosovë dhe kërkesat e tregut për lëndë ndërtimi atje). Cilësia e lartë e drurëve të halorëve dhe çmimet e larta të shitjes së saj në tregun e pakontrolluar ka bërë që të jenë pikërisht pyjet e pishës, arnenit dhe të bredhit që janë dëmtuar më rëndë nga ky aktivitet. 2.20 Peshkimi. Efektet e praktikave të peshkimit dhe akuakulturës mbi biodiversitetin detar dhe atë ligatinor të vendit në të kaluarën nuk kanë qenë aq të ndjeshme. Por, praktikat e peshkimit të këtyre viteve të fundit dhe sidomos zhvillimi i pakontrolluar i aktiviteteve të peshkimit po paraqiten me pasoja të konsiderueshme në biodiversitet. 2.21 Kështu, në pesë vitet e fundit, përgjatë ujrave detare me thellësi 2-30

m, ka patur dëmtime të rënda të rezervave peshkore të llojeve të familjeve Sparidae, Soleidae, Mullidae etj., si dhe janë dëmtuar livadhet me posidonie (Posidonia oceanica) që shërbejnë si vende të riprodhimit të peshkut. Kjo ndodh dhe nga vetë struktura e flotës së peshkimit, ku mbi 50% e anijeve janë me fuqi të ulët motorike dhe aplikojnë gjueti fundore në thellësi të vogla në pamundësi për të gjuajtur në thellësi mbi 50 m. 2.22 Pasoja të peshkimit të pakontrolluar madje dhe në periudhat kritike të shtimit të peshkut, vihen re dhe në ujrat e brendëshëm, veçanërisht në liqenet kryesorë të vendit si Ohër, Shkodër e Prespë. Të shoqëruara shpesh dhe me përdorim lëndësh eksplozive dhe helmuese, pasojat e këtij aktiviteti po bëhen mjaft shqetësuese për faunën ujore të këtyre liqeneve të një rëndësie të veçantë ndërkombëtare, për numrin e lartë të llojeve endemikë e globalisht të rrezikuar që ata mbajnë. 2.23 Anijet e huaja që peshkojnë në vendin tonë kanë sjellë dëmtime të rënda sidomos në peshqë dhe krustace me vlera të larta shumë të kërkuar në tregjet perëndimore. Dëmtime serioze dhe me pasoja të rënda për format e ngulura të bentosit janë vënë re gjatë viteve të fundit përgjatë bregdetit të Jonit, ku zhytës të huaj, duke punuar me daltë për të nxjerrë prej shkëmbit moluskun Lithofaga lithofaga, kanë dëmtuar në pak kohë shkëmbinjë detare mbi të cilën është instaluar jeta detare në mijëra e miliona vjetë. Një fenomen i tillë, në se nuk merren masa të forta, mund të çojë në “shkretimin” e jetës detare përgjatë bregdetit shkëmbor me pasoja të pallogaritëshme edhe në planin ekonomik. 2.24 Mungesa e fondeve për mirëmbajtjen e kanaleve të komunikimit det-lagunë ka cënuar në mënyrë të ndjeshme intensitetin e ujëkëmbimit të lagunave me detin, gjë që është shoqëruar me ndryshimin e regjimit limniologjik dhe me pasoja të rënda në iktiofaunë e më gjerë. Një situatë e tillë është më problematike në lagunën e Nartës, ku gati gjysma e

Prerje të palighshme në Parkun Kombëtar të Q. Shtamës

39

siperfaqes së lagunës mbetet e thatë për pjesën më të madhe të vitit. 2.25 Gjuetia e pakontrolluar dhe pa kritere, në mënyrë të veçantë gjatë dimrit, është forma kryesore e shqetësimit për kafshët objekt gjahu, në mënyrë të veçantë për shpendët dimëronjës, pjesa më e madhe migratorë. Për pasojë vihet re braktisja e këtyre zonave nga shpendët, gjë që është më e theksuar në sipërfaqet e vogla ujore si në Kune-Vainë, Patok, Pishë Poro, grykëderdhja e Semanit. 2.26 Përdorimi i mjeteve ilegale për vrasjen apo kapjen e kafshëve të egra (gjitarëve), duke përfshirë këtu dhe përdorimin e helmeve, ka ndikuar në uljen e ndjeshme të efektivave të popullatave, sidomos të gjitarëve mishngrënës dhe shpendëve rrëmbenjës. 2.27 Gjuetia dhe shqetësimi i kafshëve të gjuetisë në periudhat kritike të ciklit të tyre jetësor, siç është riprodhimi, ka pasoja të rënda. Çdo shqetësim apo formë gjuetie ilegale e ushtruar në këtë periudhë do të sillte braktisjen e strofkave apo foleve, braktisjen e të vegjëlve madje dhe ndërprerjen e riprodhimit. Nje fakt i tillë do të ndikonte dhe në “kujtesën” riprodhuese të kafshës dhe do të çonte në braktisjen e përhershme të vendit të riprodhimit. 2.28 Kafshët që janë më të ndjeshme ndaj shqetësimit janë ato që riprodhohen me koloni. Një shqetësim i kolonisë do të sillte ndërprerjen e riprodhimit për të gjithë individët përbërës të kolonisë. P.sh, shqiponja e detit Haliaetus albicilla ka qenë më parë një lloj i përhershëm e me plot

vende të folenizimit në zonën bregdetare, si Velipojë, Lezhë e Karavasta. Në ditët tona vrojtohet vetëm si dimërues në zonën e Karavastasë; zhdukja nga ligatinat shqiptare ka ardhur si rezultat i shqetësimit dhe prishjes së një pjese të habitateve të ushqimit. E njëjta gjë mund të thuhet dhe për karabullakun e vogël, Phalacrocorax pygmeus etj. 2.29 Urbanizimi. Ritmet e larta të shtimit të popullsisë në këto 50 vitet e fundit u shoqëruan më një rritje progresive të presionit dhe ndikimit të njeriut mbi natyrën dhe biodiversitetin e vendit. Një sërë qytetesh e fshatrash të rinj u ngritën, u zgjeruan ata ekzistues; infrastruktura dhe aktiviteti ekonomik që shoqëroi këtë proces gjithashtu u zgjerua. Të dhënat e 1997 tregojnë se popullsia e vendit ka arritur në rreth 3,7 million banorë, gjë që do të thotë se në këto 50 vitet e fundit popullsia është trefishuar. Pasojat direkte të këtij zhvillimi demografik dhe urbanizimi kanë qenë si copëzimi ashtu dhe zvogëlimi deri në humbje i habitateve natyrore 2.30 Në fillim të viteve ’90 e në vijim, në kushtet e lëvizjes së lirë, të pakontrolluar e të padrejtuar të popullsisë prej zonave rurale drejt atyre urbane, presioni dhe ndikimi i njeriut veçanërisht në ekosistemet bregdetare dhe litoralë të vendit, që janë dhe më të ndjeshmit ekologjikisht, ka ardhur duke u rritur. Në fillim të vitit 1997 popullsia e zonës bregdetare ishte 2.4 herë më e madhe se në vitin 1960. Gjatë periudhës 1960-1990 popullsia e kësaj zone është rritur mesatarisht 28.429 banorë në vit, ndërsa në periudhën 1990-1997 mesatarisht 54.661 banorë në vit, ose me ritëm dy herë më të shpejtë. 2.31 Sipas të dhënave të Sekretariatit Shtetëror të Pushtetit Lokal, në fillim të vitit 1997, në rrethet e zonës bregdetare (duke përfshirë dhe rrethin e Tiranës), që zenë 35,7% të siperfaqes së vendit (10.279 km2), ishte përqëndruar rreth 54% e popullsisë së Shqiperisë. Dendësia e popullsisë është rritur nga 82.4 banorë për km2 në vitin 1960 në 179.3 b./km2 në vitin

I vogli i Larus cachinnans

40

1997. Dendësia maksimale e popullsisë është në pjesën qendrore të kësaj zone (rrethi Tiranë, Durrës, Kavajë): 388.4 b/km2. 2.32 S’ka dyshim se pasojat ndihen më rëndë në zonat ku instalohen banorët e ardhur. Zona bregdetare, në mënyrë të veçantë zonat përreth qendrave kryesore urbane (Tiranë, Durrës, Lezhë, Vlorë, etj.), sot po përballet me një sërë problemesh emergjente me pasoja të rënda në diversitetin biologjik dhe pejsazhor. Në mënyrë të përmbledhur ato do të ishin: • Intensifikim i veprimtarisë për

asimilimin e resurseve natyrore, kryesisht ato pyjore dhe peshkut;

• zgjerim i siperfaqes së destinuar për troje, në disa raste deri në buzë të detit;

• degradim, prishje dhe shëmtim i pejsazhit;

• rritje e shkallës së shkarkimeve urbane në mjedis dhe ndotja e tij;

• rritje galopante e ndotjeve urbane dhe industriale; mijëra ton mbeturina urbane dhe industriale depozitohen çdo ditë në pika të ndryshme, pjesa më e madhe në vende të papërshtatëshme për këtë qëllim.

2.33 Pasojat e lëvizjeve të popullsisë rëndojnë dhe në zonat nga ku kemi largim, të cilat në mënyrë të përmbledhur do të ishin: • Abandonim i tokës bujqësore në

shpate dhe aktivizim i erozionit dhe degradim i tokës;

• Prerje e plantacioneve me pemë frutore ose braktisje dhe degradim i plotë i tyre;

• Tejshfrytëzim i resurseve pyjore para se të largohen;

• Mbikullotje me të imta dhe degradim i mëtejshëm i pyjeve dhe kullotave.

2.34 Transporti, me shtrirjen dhe zhvillimin e tij në të kaluarën, ka qenë një sektor që ka ndikuar në dëmtimin e diversitetit biologjik dhe pejsazhor të vendit. Rrjeti rrugor i ngritur, për mungesë fondesh, planifikimit jo të përshtatshëm dhe mosnjohjes e mosvlerësimit të ndikimeve në mjedis, ka dëmtuar dhe prishur në disa vende

në mënyrë të pakthyeshme pejsazhin natyror, duke nxitur erozionin e tokës. 2.35 Ndërtimi i autostradave veri-jug e lindje-perëndim, si dhe fluksi i shtuar i qarkullimit të mjeteve ka sjellë me vete pasojat e para tashmë të njohura të këtij aktiviteti si: (i) shtim i copëzimit të habitateve natyrore; (ii) ndërprerje e migrimit dhe lëvizjeve të një numri të madh llojesh shtazore dhe, si rrjedhim, degjenerim gjenetik të popullatave; (iii) ndotje të ajrit dhe ujrave nga gazrat që prodhohen nga djegia e karburanteve [në Shqipëri po hyjnë nga jashtë mjete tejet të amortizuara që ndotin shumë, të ndaluara për qarkullim në vendet nga vijnë] dhe pasoja të tjera që tashmë njihen nga eksperienca e vendeve të zhvilluara. Këto efekte do të ndihen dhe më fortë në të ardhmen. Prandaj, njohja e këtyre pasojave/ndikimeve në mjedis, diversitetin biologjik dhe pejsazhor duhet përdorur për të shmangur dhe/ose minimizuar ato. 2.36 Turizmi, për vëtë shtrirjen dhe përmasat e tij, nuk ka përbërë një rrezik për biodiversitetin në të kaluarën. Ai po shfaqet si një rrezik potencial dhe i rëndësishëm pas viteve ‘90. Numri i turistëve nga vendet e tjera që kanë vizituar Shqipërinë gjatë viteve të fundit ka qenë shumë më i madh se para vitit 1960 të marrë së bashku. Kështu, numri i turistëve në vitin 1996 arriti në 75000 vetë, duke qenë dy herë më i lartë në krahasim me vitin 1992. Pjesa më e madhe e tyre i kanë kaluar pushimet në zonën bregdetare. Midis tyre ka patur edhe turistë -gjahtarë, të cilët e kanë ushtruar lirshëm sportin e tyre, shpesh herë të pa pajisur me lejet e nevojshme, duke “kontribuar” në dëmtimin e faunës së bregdetit (Kune-Vain, Divjakë, Patok etj). 2.37 Prania e një numri gjithnjë e më të madh njerëzish në zonën bregdetare shoqërohet me rritjen e shkallës së ndotjes së mjedisit (ujit, ajrit, tokës) në këtë zonë dhe, rrjedhimisht, dëmtimin e biodiversitetit. 2.38 Në kushtet e rritjes së ndjeshme të artikujve të konsumit të përditshëm, veçanërisht të atyre që tregëtohen të amballazhuar në

41

materiale plastike dhe mungesës së plotë të stacioneve të përpunimit të mbeturinave, ndotja urbane gjatë viteve të fundit është bërë mjaft shqetësuese. Kjo është evidente jo vetëm në qendrat e mëdha urbane dhe plazhe, por edhe në qendrat e banuara rurale. Mijëra tonë mbeturina urbane dhe industriale depozitohen çdo ditë në zonën bregdetare, ndërkohë që edhe kanalet e ujrave të zeza derdhin në dete mbeturinat e lëngëshme të vendbanimeve të kësaj zone. Të gjitha këto rrezikojnë eksistencën e shumë qenieve të gjalla gjatë brezit bregdetar. PASOJAT NË BIODIVERSITET 2.39 Pasojat dhe dëmet kryesore të praktikave të kaluara dhe të sotme të zhvillimit do të përmblidheshin si më poshtë: ♦ humbje dhe copëzim të habitateve ♦ dëmtim, varfërim dhe degradim të

ekosistemeve dhe habitateve ♦ shqetësim, persekutim i kafshëve

të egra në natyrë ♦ zhdukje llojesh apo kërcënim për

zhdukje ♦ prishje dhe erozion gjenetik 2.40 Tipet kryesore të ekosistemeve dhe habitateve më të rrezikuar në Shqipëri përfshijnë si ato detare (kati medio dhe infralitoral), bregdetare (dunat ranore, grykëderdhjet e lumenjëve, pyjet aluvjalë e me shumë lagështi, lagunat dhe liqenet bregdetare), ashtu dhe ato në brendësi të vendit, si: livadhet dhe kullotat alpine, liqenet kontinentalë dhe ata akullnajorë, pyjet e lisit dhe ata halorë.

2.41 Megjithëse numri i llojeve të njohur që rezultojnë të zhdukur gjatë këtij shekulli nuk është i lartë, duhet nënvizuar fakti se ritmi i humbjeve të biodiversitetit në Shqipëri në këto 50 vitet e fundit mendohet të jetë nga më të lartët në Europë. Shkalla jo e mjaftueshme e njohjes dhe studimit të një mase të konsiderueshme të florës a faunës nuk lejon ende një vlerësim të saktë të gjendjes së biodiversitetit në Shqipëri. Por, sidoqoftë, së paku 2 lloje bimësh dhe 4 lloje gjitarësh janë zhdukur plotësisht, ndërsa 17 lloje shpendësh nuk folezojnë më në territorin e vendit. 2.42 Rreth 122 lloje rruazorësh (27 gjitarë, 89 shpendë, 6 peshqë) dhe 4 lloje bimësh në këto 25 vitet e fundit mendohet se kanë humbur mbi 50% të popullatës së tyre. Numri i llojeve të rrallë e të kërcënuar të bimëve dhe kafshëve është i lartë dhe tendeca është në rritje. Kështu, numri i llojeve të rruazorëve të përfshirë sot në listën e llojeve të kërcënuar pritet të ketë mbërritur në afro 273, ose 36 % të llojeve të rruazorëve të vendit. 2.43 Po pakësohen midis tyre dhe lloje me rëndësi ushqimore dhe ekonomike si psh: Penaeus kerathurus

Buallica (Bubalus bubalis)-lloj në rrezik zhdukje

Vegjetacion i dunave ranore (Poro-Vlorë)

Individ i Testudo marginata me karapaks të

dëmtuar

42

(karkaleci detit), i cili në vitet 60-70 ka qenë me abondancë të madhe në grykëderdhjet e Drinit dhe Matit, duke përbërë një objekt të rëndësishëm industrial; sot ky lloj është rralluar shumë dhe ka humbur rëndësinë e tij ekonomike të dikurshme. E njëjta gjë mund të thuhet dhe për llojin Crangon crangon (krustace). 2.44 Korali i kuq (Coralum rubrum), Lithophyllum dentatum, dhe sfungjerë të gjinisë Spongia, si shumë të kërkuar në tregjet perëndimore rrezikohen sot si rezultat i nxjerrjes së tyre nga deti për qëllime përfitime të individëve të veçantë, kryesisht të huaj. 2.45 Lloje të ndryshme peshqish, krustacesh, molusqish etj. janë të rrezikuar nga përdorimi i lëndëve eksplozive dhe helmuese, pasojat e të cilave do të ndihen dhe më fuqishëm nesër.

Spektri i Bimëve të larta të Rrezikuara

CR

5% EN

18%

VU

6%

LR

62%

DD

9%

Spektri i Vertebroreve te Rrezikuar

LRcdLRnt

LRlc

DD

Ex CR

EN

VU

43

KAPITULLI 3 STATUSI I RUAJTJES SË BIODIVERSITETIT NË SHQIPËRI LEGJISLACIONI 3.1 Megjithëse ka ekzistuar një ligj themelor mbi mjedisin që në vitin 1967, zhvillimi i një sistemi legjislativ modern integral për mbrojtjen e mjedisit filloi pas ndryshimeve demokratike të vitit 1991 dhe ende ka mjaft për t’u zhvilluar që të plotësohet. 3.2 Një numër ligjesh janë miratuar që nga viti 1991 e në vijim, të cilët padyshim shënojnë hapa të rëndësishëm në fushën e legjislativit. ♦ Ligji Per Mbrojtjen e Mjedisit (nr.

7664, dt. 21.01.1993) ♦ Ligjet mbi Tokën dhe

Shpërndarjen e saj (nr. 7491 dhe nr. 7501, viti 1991),

♦ Ligji për Pyjet dhe Policinë e Shërbimit Pyjor (nr. 7623, viti1992),

♦ Ligji për Urbanistikën (nr. 7693, viti 1993),

♦ Ligji për Shërbimin e Mbrojtjes së Bimëve (nr. 7662, viti 1993),

♦ Ligji për Mbrojtjen e Bimëve Mjekësore dhe Tanifere (nr.7722, viti 1993),

♦ Ligji për Zhvillimin e Zonave që Kanë Përparësi Turizmin (nr. 7665, viti 1993),

♦ Ligji për Mbrojtjen e Faunës së Egër dhe Gjuetinë (nr. 7875, viti 1994),

♦ Ligji mbi Peshkimin dhe Akuakulturën (nr. 7908, viti 1995),

♦ Ligji mbi Kullotat dhe Livadhet (nr. 7917, viti 1995),

♦ Ligji për Mbrojtjen e Drufrutorëve (nr. 7929, viti 1995),

♦ Ligji për Rezervat Ujore (nr 8093, viti.1996),

♦ Ligji për Ndërtimin, Administrimin, Mirëmbajtjen dhe Eksplorimin e Sistemeve të Ujitjes dhe Kullimit (nr. 7846; viti 1994),

♦ Ligji për Kuadrin Rregullator të Sektorit të Furnizimit me Ujë dhe të Largimit dhe Përpunimit të Ujrave të Ndotura (nr. 8102, viti 1996),

♦ Ligji për Largimin Publik të Mbeturinave (nr.8094, viti 1996)

♦ Ligji Minerar i Shqipërisë (nr. 7796, viti 1994)

3.3 Një numër aktesh nënligjore dhe rregullore në vijim të këtyre akteve janë nxjerrë dhe janë në përgatitje e sipër. Vlen të përmendet këtu drafti i përgatitur për procedurat e VNM. 3.4 Megjithë përmirësimet e bëra në plotësimin e kuadrit ligjor në fushën e mjedisit, kuadri ligjor në këtë fushë, në mënyrë të veçantë për ruajtjen e natyrës, diversitetit biologjik dhe pejsazhor mbetet i mangët dhe jo i përshtatshëm. Përveç sa më sipër, duhet theksuar fakti se kuadri ligjor, për kohën relativisht të shpejtë të përgatitjes së ligjeve, për mënyrën e ndjekur të miratimit të tyre dhe për vetë rëndësinë e pakët që i është kushtuar problemeve të mjedisit dhe të natyrës në Shqipëri, është i paqartë dhe në disa raste dispozitat në akte të ndryshme ligjore i kundërvihen njëra tjetrës. Një situatë e tillë shpesh ka çuar në mbivendosjen dhe mosndarjen e kompetencave dhe përgjegjësive, e për rrjedhojë në dobësimin e efikasitetit të zbatimit të ligjit. 3.5 Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë e miratuar në vitin 1998 hedh bazat për përmirësimin dhe plotësimin e mëtejshëm të kuadrit ligjor dhe institucional për ruajtjen dhe mbrojtjen e natyrës dhe të diversitetit biologjik. 3.6 Realiteti e ka treguar dhe tregon se dëmtimi dhe ndotja e mjedisit shkaktohen më shumë nga mosnjohja dhe moszbatimi i ligjit, se sa nga mungesa e pamjaftueshmëria e tyre. 3.7 Nuk duhet të shpresohet në një zgjidhje të këtyre problemeve mjedisore sa kohë që të gjitha organet, dikasteret dhe institucionet e përmendura në ligjet përkatëse nuk bashkrendojnë punën dhe mbi të

44

gjitha nuk zbatojnë me rigorozitet ligjet. Dhe kjo nënkupton në radhë të parë veprime konkrete për parandalimin e shkaqeve dhe rreziqeve, pasi kjo është sa e mirë aq edhe më pak e kushtueshme. 3.8 Megjithë deshirën e mirë dhe bashkepunimin e organeve, i gjithë problemi vjen e bllokohet tek kostoja që është e papërballueshme, por që në rast se problemi do të kapej që në rrënjë nuk do të ishte e tillë. Kjo kërkon që edhe niveli profesional i atyre që zbatojnë ligjet dhe rregulloret të rritet dhe t’i pergjigjet realitetit të ri shqiptar. Në këtë kuadër inspektorët e mjedisit në rrethe e qendër duhet të kenë një forcë vepruese më të madhe, sidomos kur bëhet fjalë për veprat e reja që kanë ndikim në mjedis dhe që shpesh ndërtohen pa marrë lejen mjedisore ose duke mos respektuar rregullat përkatëse të parandalimit. 3.9 Zbatimi i KDB-së dhe konventave të tjera ndërkombëtare në fushën e mjedisit nga ana e Shqipërisë kërkojnë që shteti shqiptar të rishikojë dhe plotësojë kuadrin ligjor ekzistues si dhe të forcojë zbatimin e ligjeve. Në këtë kuadër ndihet nevoja e miratimit të ligjit për Mbrojtjen e Natyrës dhe Diversitetit Biologjik në Shqipëri, një draft i të cilit është përgatitur kohët e fundit nga ana e OJQ-ve me ndihmën dhe të Bashkimit Europian. 3.10 Në këtë projekt ligj, është përcaktuar qartë qëllimi:

Ndihma për ruajtjen dhe rivendosjen e ekulibrit natyror në pejsazhe dhe mbrojtjen e larmisë të të gjitha formave të jetës apo të vlerave natyrore e estetike brenda e jashtë zonave të mbrojtura, duke synuar drejt një përdorimi të qëndrueshëm e harmonik të këtyre pasurive.

3.11 Si organ kompetent në zbatim të këtij ligji përcaktohet AKM, autoriteti i mbrojtjes së mjedisit në Shqipëri. Në këtë kuadër është për t’u përshëndetur vendimi i fundit i Qeverisë që e shndërroi KMM në AKM dhe e vuri në varësi të drejtëpërdrejtë të Keshillit të Ministrave, duke e bërë një organ qëndror dhe më të pavarur

në lidhje me dikasteret e tjera. Ky akt shënon një hap të rëndësishëm përpara drejt zgjerimit dhe forcimit të AKM dhe shndërrimit të saj në Ministri të Mjedisit, i cili do të rrisë padyshim iniciativën legjislative dhe politikë-bërëse të këtij autoriteti. PËRGJEGJËSIA INSTITUCIONALE 3.12 Në sistemin legjislativ organi më i lartë është Parlamenti. Në këtë institucion funksionon dhe Komisioni i Përhershëm i Shëndetësisë dhe Mjedisit. 3.13 Në sitemin administrativ organi më i lartë është Këshilli i Ministrave (KM), kurse Agjensia Kombëtare e Mjedisit (AKM) është institucioni qëndror publik i ngarkuar për të ndjekur çështjet dhe politikat e mbrojtjes së mjedisit. 3.14 Në nivel ndërdikasterial dhe dikasterial, ekzistojnë disa institucione të administratës publike, organizma qeveritare dhe institute kërkimore shkencore të cilat janë përgjëgjëse dhe ushtrojnë të drejtën e administrimit, studimit, monitorimit të resurseve natyrore dhe biologjike. 3.15 Ndër institucionet qendrore kombëtare me përgjegjësi të rëndësishme për biodiversitetin në Shqipëri është Ministria e Bujqësisë dhe Ushqimit. Midis detyrave të tjera, ky institucion nëpërmjet strukturave të tij merr pjesë në administrimin, ruajtjen, studimin dhe inventarizimin e biodiversitetit. 3.16 Drejtoria e Përgjithshme e Pyjeve dhe Kullotave (DPPK) brenda kësaj ministrie është gjithashtu përgjegjëse për ruajtjen dhe administrimin e zonave të mbrojtura dhe Parqeve Kombëtare në Shqipëri, faunës së egër dhe asaj objekt gjuetie. Kohët e fundit brenda kësaj strukture është ngritur Njësia e Menaxhimit Mjedisor të Projektit (NjMMP) të pyjeve, e cila do të monitorojë zbatimin e masave zbutëse dhe lehtësuese të rekomanduara gjatë kryerjes së vlerësimit mjedisor të Projektit të Administrimit të Pyjeve.

45

3.17 Drejtoria e Përgjithshme e Peshkimit administron burimet e faunës ujore detare dhe të ujrave të brendshme në zonat ku kryhet aktiviteti i peshkimit dhe akuakulturës. 3.18 Sistemi gjyqësor gjithashtu garanton barazinë përpara ligjit dhe në përputhje me legjislacionin e pergjithshëm mjedisor ndjek dhe zgjidh çështjet civile dhe ato penale. Figura 2 paraqet një skemë të përgjithëshme të kuadrit institucional në Shqipëri, nga ku shihen raportet dhe funksionet e institucioneve të ndryshme të ngritur deri më sot. 3.19 Pavarësisht nga sa më sipër roli i institucioneve qendrore dhe lokale që merren me problemet e inventarizimit, studimit, menaxhimit dhe monitorimit të biodiversitetit mbetet i pamjaftueshëm për t’iu përgjigjur kërkesave të kohës. 3.20 Shqipëria trashëgoi një eksperiencë dhe strukturë institucionale shumë të pakët në sferën e mjedisit. Krahas kësaj, mungesa e qëllimeve, objektivave dhe i një strategjie dhe plani veprimi kombëtar për natyrën dhe biodiverisitetin, mangësitë në zbatimin e ligjeve si dhe kuadri ligjor i pamjaftueshëm në këtë fushë shpjegojnë mënyrën fragmentare dhe jo të bashkrenduar të funksionimit të këtyre organeve dhe institucioneve. 3.21 Një situatë e tillë është shoqëruar me një mbishfrytëzim të disa resurseve biologjike, duke mos marrë në konsideratë koston reale të dëmtimit, pasojat e një veprimtarie të tillë në shterimin e vetë këtyre resurseve, si dhe efektet e këtyre të fundit mbi resurse të tjera biologjike. 3.22 Kuadri jo i plotë dhe i papërshtatshëm institucional në zbatimin e politikave mjedisore sektoriale ka bërë që ende në ministritë, aktiviteti i të cilave është i lidhur ngushtë me problemet e mbrojtjes se mjedisit dhe të biodiversitetit, të mos krijohen sektorë ose njësi që duhet të monitorojnë dhe të bashkërendojnë mbrojtjen e

mjedisit me aktivitetet sektoriale ekonomike. Veç kësaj, eksperienca e deritanishme ka treguar se në këta sektorë nuk janë zbatuar detyrat dhe kërkesat që shtron ligji dhe Plani Kombëtar i Veprimit mbi Mjedisin dhe në mjaft raste nuk janë marrë në konsideratë kërkesat sistematike të AKM-së për zbatimin e akteve dhe programeve të mësipërme. 3.23 Pas vitit 1990 Agjensia Kombëtare e Mjedisit ka pësuar disa ndryshime si në strukturë ashtu dhe në varësi institucionale. Në vitin 1992 ish Komiteti i Mbrojtjes se Mjedisit (KMM) kaloi në varësi të Ministrisë së Shëndetësisë, duke i penguar frymëmarrjen dhe duke ja ulur rëndësinë dhe pavarësinë e këtij autoriteti në fushën e mjedisit. Duke e parë si një strukturë nën një Ministri, institucionet e tjera e shikonin si KMM ashtu dhe mjedisin si një problem sekondar. 3.24 Në sferën e natyrës dhe biodiversitetit AKM-ja ka luajtur rolin e koordinuesit të veprimeve në drejtim të mbrojtjes së tyre. Mungesa e një kuadri të plotë ligjor si dhe mbështetja e pakët ndaj këtij organizmi nga ana e shtetit ka bërë që KMM-ja dje dhe AKM-ja sot të disponojë në një farë mënyre të drejtën e kontrollit, por jo të pjesëmarrjes në procesin e administrimit të resurseve natyrore dhe biologjike të vendit. 3.25 Mangësitë në personel të AKM dhe paqëndrueshmëria në kohë e pozicionimit të këtij institucioni qëndror për mjedisin kanë rezultuar me pasoja të ndjeshme negative në mjedis, diversitetin biologjik dhe pejsazhor. 3.26 Kalimi kohët e fundit më vete të AKM-së dhe në varësi të drejtpërdrejtë nga Këshilli i Ministrave dhe krijimi në një të ardhme të afërt i Ministrisë së Mjedisit do ta fuqizojë rolin e saj, në mënyrë të veçantë në procesin e vendim-marrjes. 3.27 Një numër institucionesh janë të caktuara me vendim të KM-së për të marrë pjesë në Monitorimin e Mjedisit dhe të Biodiversitetit (Figura 3), por

46

Figura 2. Organograme e Institucioneve dhe marrëdhenieve midis tyre në sferën e Mjedisit dhe Biodiversitetit

47

efikasiteti i punës së tyre mbetet i kufizuar për shkak të mungesës së koordinimit dhe bashkërendimit të punës ndërmjet tyre, të nivelit të ulët të teknikës, si dhe të mbështetjes me fonde. 3.28 Nuk mund të mos përmendet në spektrin e sotëm institucional të vendit dhe sektori i Organizatave Jo-Qeveritare (OJQ) si dhe roli i qytetarëve të thjeshtë, të cilët në bazë të nivelit dhe angazhimit të tyre qytetar luajnë rol të madh në mbrojtjen e mjedisit në përgjithësi dhe të biodiversitetit në veçanti. 3.29 Aktualisht në Shqipëri ekzistojnë 15 OJQ mjedisore, që të gjitha të ngritura pas vitit 1991, një pjesë e të cilave po formojnë fizionominë e tyre si OJQ për ruajtjen e natyrës dhe të biodiversitetit. Gjatë këtyre viteve disa prej tyre kanë rritur aktivitetin e tyre dhe kanë siguruar mbështetje nëpërmjet projekteve të tyre nga donatorë të huaj dhe vendas. Gradualisht aktiviteti i këtyre shoqatave po shtrihet në të gjithë vendin. Njëkohësisht OJQ-të mjedisore kanë tashmë forumin e tyre, gjë që ka rritur efektivitetin e punës së tyre. Megjithatë, ende lëvizja mjedisore e OJQ-ve në vend mbetet e dobët dhe ndikimi i saj në publik dhe shoqërinë civile i kufizuar. Disa nga shkaqet që shpjegojnë këtë realitet janë: ♦ mungesa e përvojës ♦ mungesa pothuajse e plotë e

mjeteve financiare dhe materiale (i vetmi burim financiar për shumicën e shoqatave ka qenë kontributi i anëtarëve të tyre dhe fondet e marra nëpërmjet projekteve nga donatorë të huaj)

♦ përqëndrimi i detyrave në pak njerëz dhe mosaktivitizimi sa duhet i masës së anëtarëve dhe simpatizantëve

♦ moskordinimi sa duhet i veprimtarive të përbashkëta ndërmjet OJQve

♦ përqëndrimi i veprimtarisë së OJQ kryesisht në qytete të mëdha

♦ niveli relativisht i ulët i kulturës mjedisore të masës së njerëzve

♦ vështirësitë e mëdha ekonomike dhe situata e pastabilizuar politike

në vend, sidomos gjatë kohëve të fundit.

3.30 Aktualisht mungojnë edhe sanksione në lidhje me mosdhënien e informacionit për mjedisin ose mos ekzekutimin e ligjit. Kjo padyshim ka ulur efikasitetin e strukturës ekzistuese institucionale. 3.31 Moszbatimi i ligjit dhe mosvjelja e gjobave si pasojë e punës së dobët të organeve të ngarkuara nga ligji dhe mosfunksionimi si duhet dhe korrupsioni në organet e pushtetit gjyqësor në rast të kundravajtjeve dhe veprave penale në sferën e mjedisit kanë bërë që këto vitet e fundit dëmtimet në mjedis, diversitetin biologjik dhe pejsazhor të rriten në përmasa të pakontrollueshme. KONVENTAT DHE PROGRAMET NDËRKOMBËTARE 3.32 Izolimi i gjatë i Shqipërisë, për shkak të politikës së mbyllur, u shoqërua me pasoja të ndjeshme dhe në mjedis. Deri në fillim të viteve 1990 pjesëmarrja e Shqipërisë në organizma dhe marrëveshje ndërkombëtare në sferën e mjedisit ka qenë shumë i kufizuar dhe formal. � Kështu, më 4 Shkurt 1970 është

ratifikuar Marrëveshja “Për Mosprodhimin e Armëve Bërthamore”.

� Shqipëria ka ratifikuar më 26 Mars 1975 Konventën “Për Ndalimin e Prodhimit dhe Furnizimit të Armëve Bakteriologjike dhe Toksike dhe për Shkatërrimin e tyre”.

� Shqipëria ka ratifikuar më 20.03.1979 Konventen lidhur me Mbrojtjen e Kulturës dhe Trashëgimisë Natyrore Botërore. Në kuadrin e UNESCOs është krijuar edhe Komiteti i Trashëgimisë Botërore që administron Listën e Trashëgimisë Botërore.

3.33 Kohët e fundit, kryesisht pas vitit 1990, Shqipëria ka filluar të marrë pjesë në organizatat ndërkombëtare mjedisore, duke përfituar nga të drejtat dhe njëkohësisht duke u përpjekur të përmbushi detyrimet që lindin nga pjesemarrja në to.

48

Figura 3. Organogramë e strukturave përgjegjëse për monitorimin e Biodiversitetit

49

3.34 Bashkimi Evropian ka legjislacionet dhe

normativat e tij në fushën e mjedisit, të cilat

janë të detyrueshme për çdo shtet anëtar. Në

këtë legjislacion bëjnë pjesë një sërë

konventash dhe direktivash të cilat rinovohen

vazhdimisht duke ndjekur zhvillimet social-

ekonomik dhe ndikimin e tyre në mjedis.

Gradualisht edhe Shqipëria po hyn në këtë

rrugë nëpërmjet nënshkrimit të konventave të

ndryshme dhe marrjes së masave për zbatimin

e tyre në kushtet e vendit tonë.

3.35 Konventat Mjedisore në të cilat vendi ynë është palë janë të renditura më poshtë. � Në 30 Maj të vitit 1990 Shqipëria

aderoi në Konventën e Barcelones "Per mbrojtjen e Mesdheut nga ndotja" (Barcelonë, 16 Shkurt 1976). Në vazhdim kësaj konvente i janë bërë edhe disa protokolle, ndër të cilat përmendim protokollin për zonat veçanërisht të mbrojtura (1982) dhe protokollin për mbrojtjen e Biodiversitetit në Mesdhe(1996).

� Ne 4 Tetor 1991 Shqipëria ratifikoi Konventen e ESPOO-s (Finlandë), "Për vlerësimin e ndikimeve në mjedis, në konteksin ndërkufitar".

� Më 18. 03. 1992 u nënshkrua nga vendi ynë konventa "Për mbrojtjen dhe përdorimin e ujrave ndërkufitare dhe liqeneve ndërkombëtare" (Helsinki 17.03. 1992). Ratifikimi i kësaj konvente u bë më 5 Janar 1994.

� Konventa "Për efektet ndërkufitare të aksidenteve industriale" (Helsinki 17. 03. 1992) u miratua në parim më 18. 3. 1992, kurse ratifikimi i saj është bërë me 5 Janar 1994.

� Shqipëria më 29 Nëntor 1995 ka aderuar në Konventën e Ramsarit (Ramsar, 1971). Emertimi zyrtar i kësaj konvente është “Konventa e Ligatinave të Rëndësisë Ndërkombëtare veçanërisht si habitat i Shpendëve të Ujit”. Nga Keshilli i Ministrave me dekretin nr. 581, date 29. 6. 1993, u dha miratimi për aderimin e vendit tonë në këtë konventë. Me Vendimin nr. 413 dt. 22 Gusht 1994 Këshilli i Ministrave shpalli zonën e Divjakë-

Karavastasë “Ekosistem natyror veçanërisht i mbrojtur”. Shqipëria u bë palë e kësaj konvente më 29 Mars 1996.

� Më 31.10.1995 vendi ynë nënshkroi Konventën e Bernës (19 Shtator 1979) “Për ruajtjen e florës dhe faunës së egër dhe mjedisit natyror në Europë”, ndërsa më 2.03.1998 kjo konventë është ratifikuar nga Parlamenti.

3.36 Në Samitin e Tokës “Mbi Mjedisin dhe Zhvillimin” të Organizatës së Kombeve të Bashkuara (OKB) (Rio de Zhanerio, Qershor 1992), në të cilën mori pjesë dhe vendi ynë, u adoptuan rreth 500 tekste nga të cilët si më të rëndësishmit janë: 1. Axhenda 21 - një program

kompleks për zhvillimin e një aksioni ekologjik.

Deklarata e Rios mbi Mjedisin - e cila proklamon 27 parime në vijim të atyre të përfshira në deklaratën e Stokholmit të 1972.

Një konventë Për Ndryshimet Klimatike. [Vendi ynë ka nenshkruar me 3 Tetor 1994 tekstin bazë të kësaj konvente “Për ndryshimet klimatike” (Nju Jork, 9 Maj 1992). Miratimi nga Këshilli i Ministrave për aderimin e Republikës së Shqipërisë në këtë konvente është bërë me dekretin nr.580, dt. 29. 6. 1993].

Një konventë “Për Diversitetin Biologjik”, e cila përfaqëson një marrëveshje midis vendeve të ndryshme të botës për ruajtjen e shumëllojshmërisë biologjike, përdorimin me kritere të drejta të burimeve gjenetike, transferimin e teknologjive si dhe financimin e nevojshem të tyre. [Vendi ynë e nënshkroi këtë konventë në 5 Janar 1994, vendim i cili hyri në fuqi në 5 Prill 1994].

� Një deklaratë Për Parimet Relative mbi Pyjet – jo detyruese, por që përbën një hap përpara drejt adaptimit të një konvente ndërkombetare për pyjet, që do të jetë juridikisht detyruese.

3.37 Traktatet dhe dokumentet e Samitit për Tokën synojnë të nxitin aksionin dhe veprimin për mjedisin dhe janë dëshmi e lindjes së një

50

solidariteti të të gjithëve përballë problemeve shqetësuese të mjedisit në planetin tonë. Veç të tjerash kjo konference ka përcaktuar shkrirjen përfundimtare midis mbrojtjes së mjedisit dhe zhvillimit të qëndrueshëm të vendeve të varfra. Tekstet e adoptuara gjatë konferencës kanë nënvizuar rolin kryesor dhe pjesëmarrjen e OJQ-ve për mbrojtjen e mjedisit. 3.38 Konventa “Për të drejtën për informacion për mjedisin, pjesëmarrjen e publikut në marrjen e vendimeve për mjedisin dhe të drejtën për t’u ankuar në gjykatë”. (Aarhus-Danimarke 25 Qershor 1998), është një instrument i rëndësishëm për të fuqizuar dhe harmonizuar të drejtat mjedisore qytetare dhe që u jep atyre më shumë mundësi për informacion, pjesëmarrje publike dhe drejtësi në Europë. Konventa është nënshkruar nga 35 qeveri europiane në të cilat bën pjesë edhe vendi ynë. 3.39 Shqipëria është palë edhe në "Inisiativen e Adriatikut", ku përveç vendit tonë, bëjnë pjesë edhe Italia, Sllovenia, Kroacia, Greqia si dhe BE -ja. 3.40 Aktualisht po punohet dhe me konventa të tjera si: 1. Konventa “ Për Ruajtjen e Llojeve

Shtegëtare të botës së egër”, ose siç njihet ndryshe Konventa e Bonit (në Bon me 23 Qershor 1979, por ka hyrë në fuqi në vitin 1983). Nga ana e vendit tonë janë nënshkruar dy protokolle të kësaj konvente (për Gjitarët e Mesdheut dhe Numenius tenuirostris) dhe janë përgatitur dokumentat për anëtarsimin me të drejta të plota në këtë konventë.

2. Konventa e Bazelit “Mbi kontrollin e levizjeve ndërkufitare të mbetjeve të rrezikshme dhe asgjesimin e tyre”. Kjo konventë është adoptuar që në vitin 1989, por ka hyrë në fuqi vetëm në maj 1992. Kështu, Këshilli i Ministrave e ka miratuar anëtarsimin e vendit tonë, po kështu edhe Parlamenti. Tani mbetet që konform praktikave

ndërkombëtare Ministria e Punëve të Jashtëme të depozitojë dokumentat përkatëse pranë Kombeve të Bashkuara.

3. Konventa “Për luftën kundër shkretëtirëzimit” dhe thatësirën në ato vende që kanë kaluar thatësirë serioze dhe shkretëtirëzim (4 dhjetor 1996). Konventa ka dhe aneksin IV, një njohje e shkretëtirëzimit në vendet e Mesdheut.

4. Konventa “Për Tregtinë Ndërkombëtare të Specieve të Rrezikuara të Florës dhe Faunës së Egër (CITES), e cila është nënshkruar në Uashington D.C. më 3 Mars 1973 dhe është ndryshuar në Bon, me 22 Qershor 1979.

3.41 Angazhimi i Shqipërisë në marrëveshjet ndërkombëtare në fushën e mjedisit ka ardhur duke u rritur. Megjithatë njohja dhe marrja e përgjegjësive si dhe puna për vënien në jetë të detyrimeve të shtetit tonë ndaj këtyre programeve dhe konventave ka qenë e pamjaftueshme. PROGRAMET EKZISTUESE KOMBËTARE 3.42 Procesi i përgatitjes së Strategjisë dhe Planit të Veprimit të Biodiversitetit është vazhdim i aktiviteteve të mëparshme, frut i bashkpunimit ndërkombëtar të Shqipërisë. 3.43 Rrjedhojë e këtij bashkëpunimi ndërkombëtar është edhe ardhja në Shqipëri e misioneve të shumta nga organizma të rëndësishme si: Komuniteti Europian, PNUD-i, Banka Botërore, Fondi Monetar Ndërkombëtar, Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim etj., që kanë kryer studime dhe investuar edhe për mjedisin në Shqipëri. 3.44 Ndër ta më i gjerë dhe njëkohësisht më i rëndësishmi mund të konsiderohet "Studimi per Gjendjen e Mjedisit dhe Strategjia e Mjedisit" i financuar nga Banka Boterore, faza e parë e të cilit ka përfunduar që në vitin 1992. Ky studim përbënte dokumentacionin teknik në mbështetje të Qeverisë Shqiptare për përmirësimin e kushteve te mjedisit dhe hedhjen e

51

bazave për Planin Kombëtar të Veprimit për Mjedisin . 3.45 Faza e dytë e studimit të "Strategjisë së Mjedisit në Shqiperi" përfundoi në fund të vitit 1993, veprimtari kjo kryesore e kryer nga Komiteti i Mbrojtjes se Mjedisit (KMM) në bashkëpunim me Bankën Botërore dhe UNEP-in dhe i financuar nga Banka Botërore. Studimi pati rëndësi të veçantë, sepse iu parapriu projekteve konkrete në këtë fushë. Mbi bazën e këtij studimi u hartua edhe Plani Kombëtar i Veprimit për Mjedisin (PKVM), në frymën e Deklarates së Ministrave të Mjedisit në Lucerne (1993) dhe të Dokumentit të rëndësishëm të kësaj Konference: Programi i Veprimit për Mjedisin (PVM-EAP). 3.46 Gjatë viteve të fundit ka vazhduar gjithashtu puna për të plotësuar detyrimet e përcaktuara në marrëveshjen midis Qeverisë tonë dhe UNEP-it, lidhur me monitorimin e ndotjes në zonën tonë bregdetare, në kuadrin e programit rajonal për ndotjen e detit Mesdhe, MEDPOL. Kështu, në bashkëpunim me UNEP si edhe Planin e Veprimit për Mesdheun (MAP) me qendër në Athinë, ka filluar bashkëpunimi për monitorimin e ndotjes në detet Adriatik dhe Jon dhe në grykat e lumenjve kryesore që derdhen në to. 3.47 Gjatë viteve 1993-1996 në Shqipëri u realizuan studimet në kuadrin e “Programit të Administrimit të Zonës Bregdetare (PAZB) të Shqipërisë”, bashkpunim i Qeverisë shqiptare me UNEP-in (Programi i Kombeve të Bashkuara për Mjedisin), Bankën Botërore dhe Bashkimin Europian. Objektivat kryesore të këtij programi ishin: (i) mbrojtja e biodiversitetit të zonës bregdetare të Shqipërisë, përfshirë këtu habitatet detare, ujrat e ëmbla dhe ato ndërbaticore; (ii) zhvillimi i turizmit dhe i aktiviteteve rekreative; dhe (iii) forcimi institucional i organizmave që merren me administrimin e zonës bregdetare të Shqipërisë.

3.48 Ka filluar gjithashtu bashkëpunimi me Programin e Ndihmës Teknike për Mesdheun (METAP), që parashikon disa programe për Vlerësimin e Gjendjes së Mjedisit të financuar nga Komuniteti Europian dhe Banka Botërore. 3.49 Vëzhgimi Ekologjik i Pyjeve të Lartë të Shqipërisë (1995) ishte një tjetër program i rëndësishëm me financimin e Bankës Botërore që synonte të adresonte nevojën e ruajtjes së biodiversitetit të pyjeve të lartë të vendit përmes zgjerimit të sistemit të ZM-ve dhe përmirësimit të mbarështrimit pyjor. Projekti i Administrimit të Pyjeve që po zbatohet me asisitencen teknike dhe financiare të Bankës Botërore dhe të një sërë donatorësh të tjerë të huaj ka për qëllim që, nëpërmjet komponentit të tij për ZM-ve, të ndihmojë në forcimin e menaxhimit të zonave të mbrojtura. 3.50 Edhe OJQ-të kanë dhënë kontributin e tyre në drejtim të përcaktimit të prioriteve për ruajtjen e natyrës, biodiversitetit dhe pejsazhit në Shqipëri. Projekti “Një Strategji OJQ për Ruajtjen e Natyrës në Shqipëri” (1994-1997), financuar nga QRM (Budapest), IUCN dhe MilieuKontakt (Hollandë) dhe ai për Mbrojtjen e Biodiversitetit të Liqeneve Ndërkufitare Ohër-Prespë (PPNEA, EURONATURE, GTZ), janë shembuj të suksesit të OJQ-ve mjedisore në vendin tonë. 3.51 Strategjia dhe Plani i Veprimit të Biodiversitetit njeh dhe mbështetet fuqimisht në të gjitha gjetjet dhe rekomandimet e programeve të mësipërm dhe synon zhvillimin e mëtejshëm të tyre në kushtet e reja të krijuara. RUAJTJA IN SITU DHE EX SITU 3.52 Ruajtja in situ e natyrës dhe e biodiversitetit në vendin tonë është një praktikë që ka nisur të praktikohet vetëm në gjysmën e dytë të këtij shekulli. Një numër zonash të mbrojtura (ZM) janë ngritur dhe disa akte ligjore dhe nënligjore janë miratuar për mbrojtjen e bimëve dhe kafshëve të rrezikuara.

52

3.53 Zonat e mbrojtura janë brenda fondit pyjor dhe për mbrojtjen e menaxhimin e tyre është krijuar Departamenti i Mbrojtjes së Natyrës brenda DPPK-së dhe, në disa rrethe që kanë zona të mbrojtura ose Parqe Kombëtare, operojnë Sektorët e Mbrojtjes së Natyrës. 3.54 Deri në fillim të viteve ’90 sipërfaqja e përgjithëshme e ZM-ve nuk e kalonte 2% të territorit të vendit dhe deri në atë kohë njiheshin tre kategori ZM: Parqet Kombëtare Pyjore, Rezervatet e Gjuetisë të kategorive “A” dhe “B” si dhe Monumentet e Natyrës. Në vitin 1994, në kuadrin e Vëzhgimit Ekologjik të Pyjeve të Lartë të Shqipërisë u identifikuan dhe u propozuan një sërë zonash të reja për mbrojtje, duke përshtatur sistemin e kategorizimit të IUCN-së për ZM-të. Me këtë sipërfaqja e rrjetit të ZM-së u dyfishua. Me miratimin kohët e fundit të Parkut Kombëtar të Prespës dhe të Pejsazhit të Mbrojtur Tokësor dhe Ujor te Pogradecit sipërfaqja e ZM-ve sot ka arritur në afro 5.8% të territorit të vendit. 3.55 Megjithë punën dhe progresin e shënuar në këtë drejtim, një sërë çështjesh dhe mangësish mbeten për t’u adresuar si: ♦ mungesa e një strategjie kombëtare

për ruajtjen e natyrës ♦ mangësi të kuadrit ligjor dhe

institucional ♦ rrjeti ekzistues i ZM-ve është ende

shumë i kufizur (rreth 5.8% e territorit të vendit është e mbrojtur), jo plotësisht përfaqësues dhe jo funksional

♦ mungesë e planeve të menaxhimit për ZM-të ekzistuese (vetëm për 2-3

ZM janë përgatitur plane menaxhimi dhe administrimi)

♦ mungesë mjetesh dhe burimesh financiare për ngritjen e administratave të zonave të mbrotjura

♦ mungesë personeli dhe treinimi ♦ mungesë të praktikave të ruajtjes

së bimëve dhe kafshëve të rrezikuara jashtë sistemit të zonave të mbrojtura

3.56 Në kuadrin e Projektit të OJQ-ve shqiptare “Një Strategji OJQ-sh për Ruajtjen e Natyrës në Shqipëri”, si dhe të aktivitetit të Zonave Veçanërisht të Mbrojtura (ZVM), (1996), finacuar nga Qendra Rajonale e Veprimit/ZVM (RAC/SPA,Tunis), si dhe të Planit të Administrimit të Zonës Bregdetare (PAZB) është përgatitur propozimi i rrjetit përfaqësues të ZM-ve të Shqipërisë që i paraqitet qeverisë për shqyrtim dhe miratim së bashku me SPVB-në. 3.57 Deri më sot nuk ekzistojnë praktika të ruajtjes ex situ të llojeve të kërcënuar të bimëve dhe kafshëve e egra. Kopshti Botanik pranë Universitetit të Tiranës përfaqëson një mundësi që duhet shfrytëzuar për këtë qëllim në të ardhmen. 3.58 Po kështu nuk ekziston ndonjë bankë gjenetike për bimë apo kafshë të egra në rrezik zhdukje. Një bankë farash për kulturat bujqësore është ngritur kohët e fundit pranë Entit Kombëtar të Farave (EKF). Pranë këtij institucioni aktualisht ruhen reth 260 lloje, nënlloje dhe varietete, prej të cilave 230 i takojnë bimëve barishtore (terofite dhe hemikriptofite) dhe 30 janë drurë dhe shkurre (fanerofite). Prej këtyre 260 taksoneve, 180 janë të kultivuar dhe vetëm 80 janë bimë spontane. Sidoqoftë kjo bankë përbën një mundësi që duhet përdorur për të grumbulluar në të material gjenetik për bimët endemike dhe në rrezik zhdukje të florës spontane të vendit.

Pylli i pishave mesdhetare (parku kombëtar-Divjakë)

53

Kutia. 5

Kategoritë e Menaxhimit të ZM-ve sipas IUCN Kategoria I. Rezervë Strikte Natyrore/ Rezervat Shkencor. Përgjithësisht janë zona të vogla pak ose aspak të shqetësuara nga njeriu që ruhen dhe menaxhohen për qëllime shkencore dhe mbrotjen e botës së gjallë. Kategoria II. Park Kombëtar. Përgjithësisht janë zona të gjera që ruhen dhe menaxhohen për mbrojtjen e ekosistemeve, edukim dhe rekreacion (shlodhje, argëtim) Kategoria III. Monument Natyre. Zonë me përmasa të vogla që mbrohet e menaxhohet për ruajtjen e karakteristikave dhe dukurive të veçanta natyrore dhe/ose historike. Kategoria IV. Zone e Menaxhimit të Habitateve dhe Llojeve/Reservat Natyror i Menaxhuar. Zonë e mbrojtur për ruajtjen e llojeve dhe habitateve përmes një menaxhimi të përshtatshëm. Kategoria V. Pejsazhe tokësore dhe detare të mbrojtur. Zonë e mbrojtur dhe e menaxhuar kryesisht për mbrojtjen e pejsazheve dhe rekreacion (shlodhje, argëtim). Kjo kategori përfshin pjesë toke/deti në pronësi publike ose private dhe qendra banimi, brenda të cilave zhvillohen aktivitete, si bujqësia, pemtaria, pylltaria, peshkimi etj. Qëllimi është që të ruhet cilësia e pejsazheve dhe bashkveprimi harmonik i aktivitetit të njeriut në to, si dhe diversiteti biologjik që ato përmbajnë. Kategoria VI. Zonë e Mbrojtur e Resurseve të Menaxhuar/ Rezervë e Resurseve. Zonë e mbrojtur dhe e menaxhuar për një përdorim të qëndrueshëm të resurseve natyrore.

Përshtatur nga IUCN (1990/93).

Pisha flamur-monument natyre

Parku Kombëtar i Lurës

Syri i Kaltër (Delvinë)-monument natyre

54

Fig. 4 Hartë e Rrjetit Ekzistues të ZM-ve

55

Projektet për ruajtjen e natyrës së Agjencisë Kombëtare të Mjedisit të finacuara nga

organizmat ndërkombëtare.

Projekti Programi Faza Granti Objektivi i Projektit 1. Plani për Ruajtjen e Parkut Kombëtar të Dajtit 2. Administrimi i Lagunës së Karavastasë, Faza I 3. Strategjia dhe Plani i Veprimit për Biodiversitetin në Shqipëri 4. Ruajtja e Liqenit të Ohrit 5. Administrimi i Lagunës së Karavastasë, Faza I 6. Ruajtja dhe mirë-administrimi i lagunave të Mesdheut (zgjerimi në vendet jashtë BE-së)

Programi Phare AL9306 Programi Phare AL9306 GEF/ BB GEF/ BB Programi Phare SOP 97 LIFE/ MEDWET 2

i përfunduar i përfunduar i përfunduar faza përgatitore (4 vjet) faza përgatitore (2 vjet) i përfunduar (1 vit)

50,000 ECU 346,224 ECU 96,000 USD 1,78 milion USD për Shqiperinë 400,000 ECU

Përgatitja e planit të menaxhimit të Parkut Kombëtar të Dajtit Përgatitja e Planit Menaxhues, kuadrit rregullator për Lagunën e Karavastasë dhe eko-udhëzuesit për këtë lagunë Përgatitja e Strategjisë së Biodiversitetit, Planit të Veprimit dhe Raportit Kombëtar Të krijojë bazën për një administrim të qëndrueshëm dhe mbrojtjen e përbashkët të liqenit të Ohrit nga popullsia lokale e vendeve fqinjë, monitorimi i liqenit, menaxhimi i pellgut ujëmbledhës. Mbështetje për menaxhimin e lagunës, studim pilot për ngritjen e një lagune artificiale për trajtimin e ujrave të zeza të zonës, projekti për ndërtimin e vendit të qëndrimit të rojes, punime lokale për të siguruar përmirësime imediate në vend (gardhi, rrugët hyrëse etj.) Studimi i situatës mjedisore, ekonomike dhe sociale të zonës së lagunave Kune-Vaini si pjesë e raportit mbi situatën e ligatinave të pesë vendeve pjesëmarrëse në projekt (Shqipëri, Algjeri, Marok, Tunizi) dhe sigurimin e një metodologjie tip për studimin e ligatinave. Realizimi i këtij projekti ka hapur rrugën për një projekt tjetër rajonal MedWet 3 (prej 1,815,000 USD) me financimin e Global Environment Facility-Fondi Global i Mjedisit nëpërmjet PNUD-it për lagunën e Nartës dhe Llogora- Kanali- Orikumi-gadishulli i Karaburunit-ishulli i Sazanit, i cili pritet të fillojë së shpejti.

56

PJESA DYTË. IDENTIFIKIMI I ÇËSHTJEVE PËRPARËSORE KAPITULLI 4 TEMAT DHE ÇËSHTJET HYRJE 4.1 Diversiteti biologjik dhe pejsazhor i vendit përbën një trashëgimi me vlera jo vetëm për Shqipërinë, por edhe për rajonin Mesdhetar, kontinentin e më gjerë. Pronar i këtyre resurseve natyrisht është populli shqiptar dhe është në interes të tij që kjo pasuri dhe trashëgimi të mbrohet dhe të menaxhohet në mënyre të tillë që të mundësojë nje zhvillim më të madh ekonomik në të ardhmen. 4.2 Në fakt, sidomos vitet e fundit, resurset natyrore janë vlerësuar për rëndësinë ekonomike, por shfrytëzimi i tyre nuk të çon vetëm në fitime (për privatin dhe shtetin), por edhe në humbje (kur nuk shfrytëzohet drejt) si rezultat i humbjes së mundësive për zhvillim në të ardhmen nga degradimi i mjedisit. 4.3 Zhvillimi i një zone, ende jo ose pak e shfrytëzuar, mund të çojë në një fitim ekonomik afatshkurtër, i cili më vonë pasohet me një degradim të sistemeve natyrore dhe, më në fund, me humbje ekonomike më të madhe se fitimet fillestare. Sigurisht, sot është e veshtirë të ruhen “ekosisteme muze”, sidomos pranë qendrave të banuara. Problemi shtrohet që ato të menaxhohen drejtë, të përdoren duke ruajtur vlerat e tyre natyrore, madje dhe duke rifituar dhe kthyer vlerat e humbura, kur është e mundur. 4.4 Në këtë këndvështrim sot është futur koncepti i zhvillimit të qëndrueshëm sipas të cilit çdo burim natyror duhet të shfrytëzohet në mënyrë të tillë që t’u përgjigjet nevojave të sotme pa humbur aftësitë për të plotësuar ato të brezave të ardhshëm. PARIME STRATEGJIKE 4.5 Zbatimi i konventës së diversitetit biologjik mund të arrihet vetëm me pranimin dhe respektimin e

objektivave dhe të parimeve të ruatjes dhe zhvillimin e praktikave të një zhvillimi të qëndrueshëm në sektorë që lidhen me biodiversitetin si: bujqësia, pylltaria, peshkimi, energjia dhe industria, urbanizmi, transporti, turizmi, administrimi i ujrave dhe mbrojtja. Parime të tilla të pranuara ndërkombëtarisht dhe të paraqitura në SPEDBP janë:

1. Parimi i Vendimarrjes së Kujdesëshme: vendimet lidhur me Strategjinë merren mbi bazën e informacionit më të mirë ekzistues dhe, ato përshtasin, sa më shumë të jetë e mundur, masa që marrin në konsideratë aspektet ekonomike dhe sociale të cilat nga ana e tyre shërbejnë si shtrëngues dhe motivues për ruajtjen dhe përdorimin e qëndrueshëm të diversitetit biologjik dhe pejsazhor.

2. Parimi i Mënjanimit/Shmangjes: zbatimi i procedurave që kërkojnë kryerjen e Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis (VNM) për çdo aktivitet që pritet të ketë efekte të ndjeshme në diversitetin biologjik dhe pejsazhor dhe sigurimi, kur është e përshtatëshme, i pjesëmarrjes publike në këto procedura.

3. Parimi i Parandalimit me qëllim shmangien ose minimizimin e efekteve të dëmshme të mundëshme të aktiviteteve mbi diversitetin biologjik dhe pejsazhor.

4. Parimi i Transferimit/Zhvendojes: aktivitetet që priten të kenë ndikime të ndjeshme në diversitetin biologjik dhe pejsazhor dhe që s’mund të shmangen, duhet, kur është e mundur, të zhvendosen në zona ku ato mund të shkaktojnë më pak dëme.

57

5. Parimi i Kompensimit Ekologjik: efektet e dëmshme të ndryshimeve fizike në zonat me vlera të larta të diversitetit biologjik dhe pejsazhor që s’mund të mënjanohen duhet të ekuilibrohen me masa ruajtëse kompensuese nga pala/subjekti që i shkakton ato.

6. Parimi i Integritetit Ekologjik: proceset ekologjike përgjegjëse për mbijetesën e llojeve duhet të mbrohen, ndërsa habitatet nga të cilat varet mbijetesa e tyre duhet të ruhen.

7. Parimi i Restaurimit dhe Rikrijimit. Ky nënkupton rehabilitimin e diversitetit biologjik dhe pejsazhor kur është e mundur dhe rikrijimin e tij në se kjo mund të arrihet përmes marrjes së masave për shpëtimin dhe rehabilitimin e llojeve të kërcënuara apo krijimit të kushteve të përshtatëshme.

8. Parimi i Teknologjisë dhe Praktikës më të mirë nga pikëpamja mjedisore, që janë të përshtatëshme për ruajtjen dhe përdorimin e qëndrueshëm të diversitetit biologjik dhe pejsazhor.

9. Parimi: Ndotësi/Dëmtuesi paguan. Sipas këtij parimi pala përgjegjëse duhët të mbulojë sa më shumë të jetë e mundur koston e masave për parandalimin, kontrollin dhe zvogëlimin e dëmit në diversitetin biologjik dhe pejsazhor.

10. Parimi i Pjesmarrjes Publike dhe i

së Drejtës së Publikut për Informim: për realizimin me sukses të mbrojtjes së diversitetit biologjik dhe pejsazhor duhet të sigurohet një mbështetje e mjaftueshme dhe aktive e publikut, nëpërmjet përfshirjes së personave privat dhe publik, komunitetit shkencor, individëve e grupeve të tjera civile që përdorin resurse tokësore dhe detare në procesin e marrjes së vendimeve, përmes medias dhe perfshirjes së këtyre çështjeve në programet e edukimit.

KRITERET 4.6 Një sërë kriteresh janë përdorur nga vende të ndryshme për të përcaktuar problemet dhe çështjet përparësore në sferën e ruajtjes së biodiversitetit. Duke qenë se në fund të fundit thelbin e termit Biodiversitet e përbëjnë llojet, habitatet dhe ekosistemet, kriteret e përdorura pa dyshim shprehin nevojën e mbrojtjes dhe sigurimit të mbijetesës së atyre më të kërcënuar dhe që kanë rëndësi kombëtare dhe ndërkombëtare, si dhe adresojnë aspektet e përfitimit ekonomik dhe shoqëror nga ruajtja dhe përdorimi i qëndrueshëm i biodiversitetit. Kriteret e përdorura janë si më poshtë: • Lloje dhe habitate të kërcënuara

në mënyre kritike me rëndësi globale, rajonale e kombëtare.

• Habitate/ekosisteme që shquhen për endemizëm apo biodiversitet të lartë.

• Habitate ose lloje në rrezik zhdukje të pakthyeshme.

• Habitate ose lloje, ruajtja dhe menaxhimi i përshtatshëm i të cileve do të rezultonte me perfitime ekonomike dhe edukative lokale apo kombëtare.

• Lloje ose habitate të kërcënuar nga tregëtia apo praktikat e papërshtatëshme, të cilat mund të kontrollohen nëpërmjet rregullimit të politikave

• Veprime, aksione që ka të ngjarë të çojnë në zgjidhje të përshtatëshme ekonomike, ekologjike dhe sociale.

4.7 Gjatë procesit të përgatitjes së SPVB-së u bë e mundur hartimi i listave për llojet dhe habitatet përparësore për të cilat do të përgatiten plane veprimi apo që do të mbrohen përmes zgjerimit dhe forcimit të rrjetit të ZM-ve, ose ruajtjes in situ dhe ex situ. ÇËSHTJET /TEMAT PËRPARËSORE 4.8 Strategjia Pan-Europiane e Diversitetit Biologjik dhe Pejsazhor (SPEDBP) ka evidentuar tashmë 11 temat kryesore që duhet të adresohen dhe zhvillohen në kushtet specifike të çdo vendi. Të renditura ato do të paraqiteshin si më poshtë: 1. Ngritja e Rrjetit Ekologjik Pan-

Europian (REPE).

58

2. Integrimi i aspekteve të diversitetit biologjik e pejsazhor në sektorë të tjerë.

3. Rritja e ndërgjegjes dhe mbështetjes nga ana e publikut dhe politikëbërësve.

4. Ruajtja e pejsazheve. 5. Ekosistemet bregdetare dhe

detare. 6. Ekosistemet lumore dhe ligatinat e

lidhura me to. 7. Ekosistemet e brendëshme

ligatinore. 8. Ekosistemet kullosore. 9. Ekosistemet pyjore. 10. Ekosistemet e maleve të lartë 11. Aksion për llojet e rrezikuar. 4.9 Përgatitja e planeve kombëtare të veprimit për temat e mësipërme mbetet detyrë e organeve dhe institucioneve qeveritare, por si rrugë më e mirë propozohet partneriteti midis këtyre të fundit dhe OJQ-ve mjedisore. Për këtë qëllim propozohet ngritja e grupeve të përherëshme të punës (GP) me pjesëmarrje të përbashkët të OQ-ve, OJQ-ve dhe grupeve apo personave privatë të interesuar. Në procesin e përgatitjes së SPVB-së janë identifikuar 14 GP, ngritja e të cilëve do të bëhet shumë shpejt me miratimin e këtij dokumenti. Detyra e GP-ve do të jetë përgatitja e planeve të veprimit, si dhe lehtësimi, koordinimi, nxitja dhe stimulimi i veprimeve për zbatimin e këtyre planeve. PLANET E VEPRIMIT TË HABITAteVE DHE LLOJEVE 4.10 Mbështetur në kriteret e mësipërme, në shkallën e sotme të njohjes së gjendjes së biodiversitetit të vendit dhe me konsensusin e gjerë të të gjithë mbështetësve, janë përzgjedhur tashmë tipet e habitateve dhe llojeve të rrezikuar për të cilat do të përgatiten planet e veprimit. Rrjeti i propozuar i ZM-ve merr në konsideratë përfshirjen në mbrojtjen territoriale të pejsazheve, habitateve dhe llojeve dhe është një instrument shumë i rëndësishëm për mbrojtjen e diversitetit biologjik dhe pejsazhor të vendit. Por, duke qenë se ky instrument nuk mund të zgjidhë problemet e mbijetesës për një numër llojesh dhe habitatesh që mbeten

jashtë sistemit të ZM-ve, ose për të cilët mbrojtja brenda ZM-ve nuk është e mjaftueshme, bëhet e nevojshme përgatitja dhe zbatimi i plave të veprimit për lloje dhe habitate të kërcënuar të një rëndësie të veçantë. 4.11 Llojet dhe habitatet e përzgjedhur janë grupuar në dy lista: (i) lloje/habitate për të cilat planet e veprimit do të përgatiten brenda 1-2 viteve, dhe (ii) lloje/habitate për të cilat planet e veprimit do të përgatiten brenda 3-5 viteve të ardhëshëm. Reth 80 taxone, prej të cilëve 42 rruazorë, 26 parruazorë dhe 12 lloje bimësh janë përzgjedhur në listën e parë. Numri i taksoneve të cilët do të mbulohen me plane verpimi brenda 3-5 viteve është 143, prej të cilëve 95 vertëbrorë, 31 parruazorë dhe 17 lloje bimësh. Listat janë paraqitur në shtojcat E-1 dhe E-2 të këtij dokumenti.

59

Kutia 7

Grupet e Punës për zbatimin e SPVB-së

1. Grupi i Punës për ZM-të dhe Ngritjen e Rrjetit Ekologjik.

Kordinatorë: Drejtoria e Përgjithëshme e Pyjeve dhe Kullotave. 2. Grupi i punës për Edukimin dhe Informimin e Publikut.

Kordinator: Shoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes së Mjedisit Natyror 3. Grupi i Punës për Ruajtjen e Pejsazheve. Kordinatorë: Qendra e

Studimeve Gjeografike dhe Instituti i Urbanistikës. 4. Grupi i punës për Ekosistemet Detare dhe Bregdetare.

Kordinatorë: Instituti i Kërkimeve të Peshkimit dhe IKB 5. Grupi i Punës për Ekosistemet Ligatinore. Kordinatorë: FSHN dhe

IKB 6. Grupi i Punës për Ekosistemet Kullosore/Bujqësore. Kordinator:

Drejtoria e Bujqësisë (MBU) dhe FSHN 7. Grupi i Punës për Ekosistemet Pyjore dhe Alpine. Kordinator:

Instituti i Kërkimeve Pyjore dhe Kullosore (IKPK). 8. Grupi i Punës për Ruajtjen e Llojeve Bimore. Kordinator: IKB dhe

FSHN 9. Grupi i Punës për Ruajtjen e Llojeve Shtazore. Kordinator: FSHN 10. Grupi i Punës për Ruajtjen e Bimëve të Kultivuara autoktone.

Kordinator: Instituti i Kërkimeve Bujqësore (MBU) 11. Grupi i Punës për Ruajtjen e Racave Autoktone të Kafshëve

Bujqësore. Kordinator: Instituti i Kërkimeve Zooteknike (IKZ). 12. Grupi i Punës për Bankat Gjenetike-Kafshët. Kordinator: FSHN,

IKZ 13. Grupi i Punës për Bankat Gjenetike-Bimët. Kordinator: Enti

Kombëtar i Farave dhe FSHN 14. Grupi i Punës për Bioteknologjitë: Kordinator: Instituti i

Kërkimeve të Ushqimit dhe IKB.

60

Kutia 8

Ç’duhet të përmbajë një Plan Veprimi (për llojet dhe habitatet) ?

1. Statusi (gjendja) aktuale Arsyet që shpjegojnë këtë gjendje dhe deri në ç’shkallë njihen faktorët kufizues 2. Faktorët që shkaktojnë humbje apo përkeqësim Një paraqitje e shkurtër e faktorëve të shkuar dhe të sotëm kërcënues 3. Masat ruajtëse të deritanishme Paraqitje e shkurtër e asaj që po bëhet (në se po) për momentin për ruajtjen e llojit/habitatit 4. Objektivat e Planit të Veprimit Objektivat që vihen për ruajtjen, përmirësimin apo rritjen e popullatës së llojit, ose zgjerimin e përhapjes gjeografike të llojit apo habitatit. 5. Veprimet /aksionet/masat e propozuara dhe agjencia drejtuese/përgjegjëse Paraqiten aksionet/veprimet që do të ndërmerren për arritjen e objektivave; ç’është duke u bërë, çfarë mund apo duhet shtuar, etj. Disa nga këto aksione/masa/ veprime bien në kategoritë e mëposhtëme: � politikat dhe legjislacioni � ruajtja e sitit, zonës dhe menaxhimi � mbrojtja dhe menaxhimi i llojit/habitatit � këshillimi � kërkim i mëtejshëm shkencor dhe monitorimi � komunikimi dhe publikimi

61

PJESA TRETË. PLANI I VEPRIMIT - AKTIVITETE/AKSIONE PËRPARËSORE KAPITULLI 5 NEVOJA PËR NDRYSHIM DHE VEPRIM NDRYSHIMI I POLITIKAVE SEKTORIALE/

INTEGRIMI I DIVERSITETIT BIOLOGJIK DHE

PEJSAZHOR NË SEKTORË 5.1 Suksesi në zbatimin e KDB-së dhe të SPVB-së mund të arrihet vetëm nëpërmjet integrimit të parimeve strategjike dhe objektivave të biodiversitetit në sektorë të tjerë të ekonomisë si bujqësia, pylltaria, peshkimi dhe gjuetia, energjia dhe industria, urbanizmi, transporti, turizmi, menaxhimi i ujrave dhe mbrojtja e vendit. 5.2 Një gjë e tillë është e mundur në se në të gjitha strategjitë dhe politikat sektoriale, ekzistuese dhe ato që janë në hartim, përfshihen politika dhe praktika të një zhvillimi të qëndrueshëm. 5.3 Bujqësia luan një rol vital në mbrojtjen dhe menaxhimin e pejsazheve dhe habitateve gjysëmnatyrore, si dhe në ruajtjen e diversitetit biologjik të vendit, në mënyrë të veçantë për biodiversitetin e lidhur me vetë tokën bujqësore. Kështu, mbi 1/3 e llojeve të ornitofaunës së vendit viziton sezonalisht ekosistemet bujqësore, ndërsa mbi 15 lloje shpendësh, një pjesë e te cilëve globalisht të rrezikuar, kanë arealet e tyre kritike brenda tokave bujqësore. Po kështu, mbijetesa e disa llojeve gjitarësh, amfibësh e reptilësh është e lidhur ngushtësisht me ekosistemet bujqësore. Kanalet kullues, anët e lumenjëve, gjerdhet, kopshtet dhe lirishtet, tokat e kripura që takohen brenda fondit të tokës bujqësore ofrojnë banesa për një numër të konsiderueshëm llojesh bimore e shtazore.

5.4 Pas privatizimit të tokës, bujqësia duket se është kthyer, për shkak të mungesës së subvencioneve dhe investimeve, në praktikat e saj tradicionale të një bujqësie ekstensive me ndikim të pakët në mjedis dhe biodiversitet. Një sërë avantazhesh dhe disavantazhesh në sferën e diversitetit pejsazhor e biologjik bujqësor janë shfaqur në këto vitet e fundit; njohja dhe puna për një menaxhim të drejtë të tyre janë të rëndësishme. 5.5 Ndryshimi i strukturës së përdorimit të tokës, ku sipërfaqja e zënë me drithëra është zvogëluar, ndërsa rritet në mënyrë të ndjeshme sipërfaqja e tokës së zënë me foragjere (37% në 1996 kundrejt 23% në fillim të viteve ’90), mospërdorimi në sasira të mëdha të pesticideve, zëvendësimi i pjesshëm i mjeteve dhe teknikave të punimit të tokës etj. po ndikojnë pozitivisht në përmirësimin e gjendjes së biodiversitetit. 5.6 Problemi i uljes së pjellorisë së tokës, i varfërimit dhe shkretëtirëzimit të saj ekologjik deri në degradim të plotë, për shkak të erozionit në gati 1/3 e fondit të saj, është një temë përparësore e strategjisë së këtij sektori. Por, njëherazi me këtë problem janë të lidhur ngushtë dhe fati i një pjese të konsiderueshme të biodiversitetit të vendit. 5.7 Në kushtet e ekonomisë së tregut të lirë, për shkak të mungesës së investimeve dhe mbështetjes nga shteti, një pjesë e materialit gjenetik të bimëve dhe kafshëve bujqësore autoktone ka humbur, ndërsa një pjesë tjetër ka degjeneruar dhe po degjeneron gjenetikisht. Në këto kushte është detyrë e shtetit që të

62

mbështesë me një politikë mbrojtëse dhe subvencionuese fermerët për ruajtjen e këtyre resurseve gjenetike. Në rast se një gjë e tillë sot nuk është e mundur nga shteti, atëhere duhen bërë përpjekje për ruajtjn e tyre ex situ dhe në banka gjenetike si një pasuri e krijuar në shekuj dhe që u duhet përcjellë dhe brezave të ardhëshëm. 5.8. Bujqësia shqiptare sot përgjithësisht është një bujqësi biologjike ekstensive. Ruajtja e këtij karakteri ekologjik dhe zhvillimi i balancuar i saj duhet të kihet parasysh në politikat e ardhëshme të qëverisë në këtë sektor. Në të ardhmen pritet zhvillimi i këtij sektori dhe gjallërimi i praktikave të përdorimit intensiv të tokës. Në mënyrë të veçantë pritet zhvillimi i këtij sektori në ultësirën bregdetare, gjë që do të shoqërohet me rritjen ndjeshëm të ndikimit të këtij aktiviteti në biodiversitetin e vendit, në mënyrë të veçantë në ultësirën bregdetare. Zbatimit të procedurave të VNM-së, në mënyrë të veçantë ato për projekte të rinj për kullimin dhe ujitjen e tokave, u duhet kushtuar më shumë vëmendje në të ardhmen. 5.9 Efektet e zhvillimit të sektorit të bujqësisë në biodiversitetin e vendit duhen mbajtur mirë parasysh nga strategjia e Gjelbërt e Bujqësisë që është miratuar kohët e fundit, me qëllim shmangien, aty ku është e mundur, dhe minimizimin e efekteve negative të aktiviteteve bujqësore. 5.10 Marrja në konsideratë dhe vënia në jetë e disa prej kërkesave të Rregullores së BE-së për Agro-Mjedisin (shih kutinë 9) është e rekomandueshme në kuadrin e Strategjisë së Bujqësisë. 5.11 Ruajtja, rehabilitimi dhe zgjerimi aty ku është i mundur i habitateve natyrore dhe gjysëm natyrore që takohen brenda tokës bujqësore është një domosdoshmëri për të siguruar ruajtjen e biodiversitetit të vendit. 5.12 Masat përparësore të propozuara në kuadrin e SPVB-së për sektorin e bujqësisë përfshijnë:

• ripyllëzimet në tokat e abandonuara;

• krijimi i brezave mbrojtës të tokës nga erozioni;

• ngritja, përmes mbjelljeve, e gjerdheve shkurrore e drunorë në ultësirën bregdetare;

• restaurimi i bimësisë natyrore anash lumenjëve;

• rikrijimi i ligatinave në një pjesë të tokave tejet të kripura apo ish-kënetore;

• pyllëzimi i pellgjeve ujëmbledhës

për të evituar formimin e rrjedhjeve të baltrave, rëshqitjeve;

• zhvillimi i agropylltarisë; • përdorimi i teknologjive të reja të

punimit të tokës, duke pakësuar punimet në thellësi dhe në numër;

Kutia 9 Rregullorja e BE-së për Agro-Mjedisin (EEC 2078/92) kërkon: a) Ndihma finaciare për fermerët në

zona të veçanta me vlera të larta mjedisore, me qëllim që të ruhet përdorimi tradicional dhe jo-intensiv i tokës. Kjo përfshin hartimin e skemave të ngjashme për Zonat Mjedisore të Ndjeshme (ZMN) ….. Shumë zona të pejsazheve të mbrojtura (Kategoria V e ZM) dhe disa ZM të kategorisë së IV do të përfitonin shumë nga një masë e tillë, meqenëse ndryshimet në praktikat e përdorimit të tokës janë shpesh rreziku kryesor i integritetit të këtyre ZM-ve

b) Largimi i një pjese të tokës nga bujqësia. Sipas kësaj mase rekomandohet krijimi i rezervave për habitate dhe lloje të veçantë, përmes ngritjes së parqeve të rinj kombëtarë dhe të parqeve pyjore në tokat që nuk nevojiten më për bujqësi ose përmes zgjerimit të parqeve ekzistues.

c) Ekstensifikimi në përgjithësi i Bujqësisë. Në kushtet specifike të vendit tonë kjo masë, që konsiston në uljen e përdorimit të plehrave, pesticideve dhe herbicideve, do të ishte e rëndësishme për tokën bujqësore brenda ose përreth ZM-ve.

63

• teknologji të reja të kultivimit të kulturave të ndryshme bujqësore, të ujitjes artificiale;

• rehabilitimi i kullotave polifite duke respektuar stadet e degradimit dhe të suksesionit vegjetacional;

• sensibilizimi i fermerëve për përparësitë e bujqësisë ekologjike;

• promovimi dhe aplikimi i modeleve të bujqësisë ekologjike mesdhetare dhe shqiptare, mbështetur në trinomin agro-silvo-pastoral;

• aplikimi i luftës biologjike ndaj parazitëve dhe dëmtuesve të kulturave bujqësore dhe pyjore për të zvogëluar përdorimin e pesticideve;

5.13 Energjia dhe Industria. Të dy këta sektorë janë të njohur tashmë për ndikimin e tyre në mjedis, diversitetin biologjik dhe pejsazhor. Edhe pse pjesa më e madhe e sektorit industrial është jashtë funksionimit, me aktivizimin e tij priten të rishfaqen pasojat e këtij aktiviteti në biodiversitetin e vendit, në mënyrë të veçantë në atë të zonës bregdetare, përgjatë së cilës janë përqëndruar dhe qendrat kryesore më të mëdha në vend. 5.14 Në kuadrin e SPVB-së synimi i ndryshimit të politikave sektoriale në energji dhe industri do të konsistonte në integrimin e konsideratave ekologjike në politikat e përgjithëshme dhe në zgjedhjen e vendeve të përshtatëshme për aktivitete industriale, me qëllim bërjen e politikave industriale dhe energjetike, përfshirë këtu dhe zvogëlimin e mbetjeve dhe shkarkimeve të substancave të dëmshme aty ku është e mundur, më mbështetëse për politikat e diversitetit biologjik dhe pejsazhor. Elementët kryesorë të një strategjie të qëndrueshme kombëtare energjetike jepen në kutinë 10. 5.15 Plani i Veprimit për ruajtjen e diversitetit biologjik dhe pejsazhor kërkon që nga të gjitha industritë të përshtaten procese të një zhvillimi të qëndrueshëm si: (i) përdorimi i teknologjive që prodhojnë pak ose aspak mbetje; (ii) rritja e jetëgjatësisë së prodhimeve; (iii) komponentët e

shëndoshjes apo shpëtimit mjedisor; (iv) materialet e riciklueshme, (v) masat për kontrollin e ndotjes dhe për menaxhinin integral të mbetjeve. 5.16 Pylltaria. Duke qenë se me pyjet dhe kullotat është e lidhur një pjesë e mirë dhe shumë e rëndësishme e biodiversitetit të vendit, zbatimi i politikave dhe praktikave të një pylltarie të qëndrueshme është një çështje përparësore në Shqipëri. Projekti i menaxhimit integral të pyjeve të Shqipërisë duhet të tregojë dhe sigurojë që hapat e para në këtë rrugë janë hedhur. DPPK ka

Kutia 10 Elementët Kryesorë të një Strategjie Kombëtare Energjetike � Politika për një përdorim optimal të

energjive fosile, duke mbajtur parasysh nevojën për të minimizuar humbjet e resurseve të pagjenerueshne dhe ndotjet gjatë procesit të nxjerrjes;

� Politika për përdorim të

shëndetëshëm të burimeve të tjera energjetike;

� Politika dhe standarte të një

eficience energjetike; � Politika ekonomike që garantojnë se

çmimet në energji reflektojnë kostot sociale dhe mjedisore të alternativave dhe inkurajojnë konsumatorët që të zgjedhin rrugët/ opsionet më pak dëmtuese;

� Taksat dhe tatimet të inkurajojnë

eficiencën në energji dhe mbrojnë sektorët më të varfër nga rritjet e çmimit të energjisë;

� Fushata për informim me qëllim

nxitjen e eficiencës energjetike; � Detyrime mbi manifakturat për të

monitorizuar dhe publikuar eficiencën energjetike të prodhimeve dhe proceseve;

� Bërjen e raporteve kombëtare, që

tregojnë progresin e realizuar për arritjen e objektivave;

� Mbështetje për grupe civile që kanë

për qëllim ruajtjen e energjisë.

64

pëgjegjësinë kryesore për hartimin dhe zbatimin e politikave të qëndrueshme të një mbarështrimi të integruar të pyjeve dhe kullotave duke i kushtuar rëndësi të veçantë ruajtjes së habitateve natyrore dhe bimëve e kafshëve të egra. 5.17 Objektivat strategjike të një politike të qëndrueshme sektoriale në pylltari janë: (i) integrimi më i mirë i parimeve strategjike (shih kapitullin IV) në planifikimin dhe mbarështrimin pyjor, (ii) mbrojtja e llojeve drunorë autoktonë, (iii) sigurimi i zonave pyjore të mbrojtura pa ndërhyrje të njeriut në zhvillimin natyror të proceseve, (iv) harmonizimi dhe koordinimi i politikave të ripyllëzimit me politikat e ruajtjes së natyrës dhe të pejsazhit, dhe (v) përdorimi i matur i plehrave dhe pesticideve aty ku është e përshtatëshme një gjë e tillë. Disa nga parimet e një politike të pylltarisë së qëndrueshme që duhen marrë parasysh në zhvillimin e këtij sektori, jepen në kutinë 11. 5.18 Një sërë çështjet dhe masash përparësore për shëndoshjen ekologjike të pyjeve dhe kullotave janë evidentuar nga grupi i punës për ekosistemet pyjore dhe kullosore, disa prej të cilave janë: � Kontrolli i prerjeve në pyje, në

mënyrë të veçantë i prerjeve ilegale;

� Rehabilitimi i ekosistemeve pyjore, kullosore, terreneve të degraduara, peisazheve, tokave të abandonuara për mbrojtjen e habitateve, florës e faunës së egër;

� Krijimi i pyjeve të rinj, ngritja e zonave të reja ose zgjerimi i zonave ekzistuese të mbrojtura pyjore;

� Ruajtja e ballancës mjedisore nëpërmjet ekologjizimit të ndërhyrjeve në ekosistemet pyjore dhe kullosore;

� Përfshirja e konsideratave të biodiversitetit në Planet e Mbarështrimit dhe ato të Shfrytëzimit Pyjor;

� Efekti i migrimit të popullsisë, � Përfshirja e publikut dhe

popullsisë lokale në planifikimin dhe mbarështrimin pyjor dhe kullotave

5.19 Një masë e rëndësishme emergjente për kontrollin e prerjeve ilegale në pyje mendohet të jenë rivendosja e kontrollit të shtetit mbi këtë aktivitet, liberalizimi i çmimeve të lëndës drusore dhe çertifikimi i mallit me qëllim afrimin e tregut vendas të lëndës drusore me atë ndërkombëtar. 5.20 Grupi i Punës për Ekosistemet Pyjore dhe Alpine që propozohet të

Kutia 11

Parimet e një politike të qëndrueshme pyjore

� Sigurimi me ligj i

patjetërsueshmërisë së pyllit; � Trejnimi mbi ekologjinë dhe

mbarështrimin pyjor; � Sigurimi i kushteve për

mbarështruesit pyjorë në sektorët e pylltarisë publike, private dhe komunale;

� Standarte për prerjet vjetore të

lejueshme, ciklet e prerjeve, teknikat e shfrytëzimit dhe infrastrukturën, si dhe për shëndetësimin mjedisor të pyjeve;

� Kontrolle mbi të gjitha aspektet e

shfrytëzimit dhe trajtimit të pyjeve për të mbrojtur mjedisin;

� Politika ekonomike dhe financiare

që nuk kërkojnë nga pyjet më shumë se sa nevojitet për të qenë të qëndrueshme;

� Politika të përdorimit të

shumëfishtë për të siguruar që shoqëria përfiton plotësisht (lëndë druri, vende pune, shërbime mjedisore, shlodhje dhe argëtim, etj.) nga pyjet;

� Politika mjedisore që mbrojnë

shërbimet ekologjike të pyllit, diversitetin e tij biologjik, pejsazhor dhe kulturor;

� Monitorimi efektiv i gjithë

aspekteve të përmendura më sipër. Përshtatur nga: “Të kujdesurit për Planetin” (1991) dhe Euromontana (1998).

65

ngrihet, krahas grupeve të tjera për të siguruar zbatimin e KDB-së dhe të SPVB-së, do të mbështesë dhe zhvillojë më tej planin e veprimit për biodiversitetin pyjor dhe të ekosistemeve alpine dhe do të monitorojë zbatimin e praktikave dhe politikave të qëndrueshme sektoriale në sektorin e pyjeve dhe kullotave. 5.21 Peshkimi. Efektet e praktikave të peshkimit dhe akuakulturës mbi biodiversitetin detar dhe atë ligatinor të vendit gjatë këtyre viteve të fundit dhe zhvillimi i këtij sektori në të ardhmën kanë sjellë dhe do të sjellin pasoja të konsiderueshme në biodiversitet, në se nuk hartohen dhe zbatohen politika të një zhvillimi të qëndrueshëm të këtyre aktiviteteve. 5.22 Objektivat strategjike të një politike të qëndrueshme do të përfshinin integrimin e objektivave të diversitetit biologjik dhe pejsazhor në aktivitetet e peshkimit në një mënyrë të tillë që këto aktivitete dhe natyra të bashkëjetojnë, duke marrë në konsideratë qëndrueshmërinë e resurseve, mbajtjen nën kontroll të këtij aktiviteti për të mos kaluar në mbipeshkim, minimizimin e peshkimit të pakontrolluar dhe të praktikave të paligjshme dëmtuese të resurseve peshkore. 5.23 Menaxhimi i përgjegjëshëm i peshkimit duhet të marrë në konsideratë ndikimet e aktiviteteve peshkore në ekosistem dhe biodiversitet si dhe duhet të përpiqet për një përdorim të qëndrueshëm të ekosistemeve dhe komuniteteve biologjike në tërësi. Disa nga parimet bazë të një peshkimi të përgjegjëshëm jepen në kutinë 12. 5.24 Masat kryesore të propozuara në këtë sektor kanë për qëllim sigurimin e një kontrolli dhe të një zhvillimi të qëndrueshëm të peshkimit dhe akuakulturës në vendin tonë. Midis tyre përmendim: � rishikim periodik i objektivave të

këtij sektori me qëllim harmonizimin e objektivave të ruajtjes me ato të zhvillimit të peshkimit;

� hedhja e bazave për një menaxhim

të përshtatshëm të peshkimit; � përmirësimi dhe forcimi i zbatimit

të ligjit dhe rregulloreve në fushën e peshkimit;

� përmirësim i vazhdueshëm i sistemit të monitorimit, kontrollit dhe vëzhgimit

� modelim dhe përmirësim i regjimit ujor dhe i komunikimit me detin të lagunave bregdetare

� ripopullim i drejtuar dhe rehabilitim i popullateve të

Kutia 12 Parime bazë të një peshkimi të

përgjegjëshëm

� Shteti dhe përdoruesit duhet të ruajnë ekosistemet ujore

� Menaxhimi i peshkimit duhet të nxitë ruajtjen e cilësisë, diversitetit dhe vlerës së burimeve peshkore

� Shteti duhet të ndalojë mbipeshkimin dhe duhet të zbatojë masa menaxhuese që të mos kapërcehet pragu i lejuar i peshkimit

� Mjetet dhe praktikat e peshkimit selektiv dhe konservues duhet të zhvillohen e zbatohen më tej me qëllim përmirësimin e biodiversitetit dhe ruajtjen e strukturës së popullatave dhe të ekosistemeve ujore

� Prodhimi, përdorimi, përpunimi dhe shpërndarja e produkteve peshkore duhet kryhet në mënyrë që të zvogëlojnë mbetjet dhe minimizojnë ndikimet negative në mjedis

� Të gjitha habitatet kritike për peshkimin në ekosistemet detare dhe të ujrave të ëmbla duhet të mbrohen dhe rehabilitohen

� Shteti duhet të sigurojë që interesat e tij të pëeshkimit dhe ruajtjes së pasurive peshkore të respektohen nga përdoruesit e ndryshëm të zonës bregdetare dhe që ato të integrohen në menaxhimin, planifikimin dhe zhvillimin e kësaj zone

� Shteti duhet të nxitë ndërgjegjësimin për peshkimin e përgjegjëshëm përmes edukimit dhe trejnimit

Burimi: Kodi i drejtimit për Peshkimin e

Përgjegjëshëm (FAO, 1995)

66

peshqëve të ujrave të ëmbla dhe bregdetare

5.25 Gjuetia. Ndikimet e saj mbi biodiversitetin e vendit, në mënyrë të veçantë të atij bregdetar dhe ligatinor gjatë këtyre viteve të fundit, si dhe zhvillimi edhe më i gjerë i pritëshëm i këtij aktiviteti në të ardhmen kërkojnë hartimin dhe zbatimin e politikave kombëtare, rajonale dhe lokale të një zhvillimi të qëndrueshëm të këtij aktiviteti, duke marrë në konsideratë qëndrueshmërinë e resurseve të gjahut, sigurimin e mbijetesës së llojeve objekt gjuetie, interesat e individit dhe të shoqërisë. 5.26 Në kushtet e ushtrimit të këtij aktiviteti nga një numër gjithnjë në rritje qytetarësh, rritjes së numrit të armëve dhe mjeteve të gjuetisë, përfshirë dhe ata të huaj, si detyrë e ngutshme mbetet vendosja nën kontroll e gjuetisë së paligjshme, vendosjen dhe vjeljen e taksave të diferencuara, ndalimin e gjuetisë së komuniteteve bentike, pelagjike dhe komuniteteve të tjera shtazore të zonës bregdetare, veçanërsisht të llojeve të rrezikuar e të mbrojtur nga konventat ndërkombëtare. 5.27 Vënia mbi baza shkencore e këtij aktiviteti dhe menaxhimi i tij në mënyrë të tillë që ky aktivitet të zhvillohet brenda kufijsh të lejuar, në vende dhe sipas një kalendari të përcaktuar e të përshtatshëm, për të ofruar kënaqësi për ata që e ushtrojnë, por dhe të ardhura për shoqërinë dhe për menaxhimin e vetë gjahut mbetet një kërkesë e rëndësishme përpara organizmave shtetërorë përgjegjës. 5.28 Më shumë vëmendje i duhet kushtuar tregëtisë ilegale të llojeve të rrëzikuar dhe që mbrohen nga ligjet ndërkombëtare. Personeli i doganave duhet trejnuar për t’u aftësuar në përballimin e këtij problemi dhe forcimin e zbatimit të ligjit. Një detyrë tjetër përpara organeve përgjegjëse shtetërore është ajo e ngritjes dhe forcimit të sistemit karantinor në dogana për të vendosur nën kontroll importin e kafshëve dhe racave që mund të jenë të sëmura dhe të

përbëjnë kështu vektor të përhapjes së sëmundjeve të rrezikshme infektive ose që mund të dëmtojnë llojet dhe racat vendase të kafshëve. 5.29 Urbanizimi dhe Planifikimi i Territorit. Sot, kur në Shqiperi ka një fluks të madh ndërtimesh, një pjesë e konsiderueshme e të cilave bëhen jashtë kontrollit dhe pa marrë parasysh planifikimin e territorit, madje dhe në mjedise tepër të ndjeshëm dhe me risqe ekologjikë, urbanizimi po kthehet në një faktor serioz dëmtues. Vendosja e kontrollit të shtetit mbi një aktivitet të tillë dhe integrimi i parimeve të ruajtjes së natyrës, diversitetit biologjik dhe pejsazhor në politikat e planifikimit te tërritorit përbëjnë përparësi të lartë për vendin. Në të kundërt, pasojat do të jenë të rënda dhe kostoja e përballimit të tyre shumë e lartë. 5.30 Në të ardhmen, në kushtet e lëvizjes së lirë dhe të pakontrolluar të popullsisë drejt zonave urbane, duket se presioni dhe ndikimi i njeriut në ekosistemet bregdetare dhe litoralë, që janë dhe më të ndjeshmit ekologjikisht, do të vijë duke u rritur. Kjo kërkon marrjen e një sërë masash nga ana e organeve përgjegjëse shtetërore për të shmangur, parandaluar, dhe minimizuar pasojat e një aktiviteti të tillë në rritje të vazhdueshme. 5.31 Një rol të rëndësishëm në këtë drejtim ka dhe duhet të luajë Këshilli i Ministrave dhe Ministria e Punëve Publike dhe Transportit. Më shumë përgjegjësi dhe profesionalizëm kërkohet nga ana e Institutit të Studimeve dhe Projektime Urbane (ISPU), KKRRT dhe KRRTRR-ve, për të integruar interesat e ndryshme në procesin e planifikimit urban dhe rural në një mënyrë që të ruhen vlerat natyrore dhe pejsazhore, sidomos të zonave me vlera të larta të diversitetit biologjik dhe pejsazhor. 5.32 Deri më sot në procesin e ndërtimeve dhe transportit në Shqipëri mbrojtjes së diversitetit biologjik dhe pejsazhor i është kushtuar pak ose aspak rëndësi. Për të ndryshuar këtë situatë me ndihmën

67

e Këshillit të Europës dhe të AKM-së duhet të rritet niveli i trainimeve dhe asistencës për institucionet e që lidhen me aktivitetin e këtyre sektorëve, me qëllim përfshirjen në to të konceptit të zhvillimit të qëndrueshëm dhe respektimit të biodiversitetit. 5.33 Transporti, me kerkesat e shumta të Shqipërisë dhe në kuadrin e zgjerimit të infrastrukturës së transportit në nivelin e shkëmbimit të mallrave mes vendeve të Bashkimit Evropian dhe vendeve të tjera të Evropës, përbën një faktor me ndikim të fuqishem në biodiversitetin e vendit. Nëpër territorin e Shqipërisë do të bëhet ndërtimi i rrugëve të Korridorit 8. Në këto rrethana është me shumë përparësi integrimi i aspekteve të ruajtjes së diversitetit biologjik dhe pejsazhor në politikat e transportit dhe zhvillimit të infrastrukturës, duke shmangur sa më shumë të jetë e mundur zonat me vlera të larta natyrore; parandalimi ose marrja e masave zbutëse të ndikimeve negative të punimeve në këtë sektor mbi ekosistemet dhe pejsazhet. 5.34 Qeveria shqiptare, në mënyrë të veçantë Ministria e Punëve Publike dhe Transporteve duhet të rishikojë politikat e saj në sektorin e transportit, me synim zhvillimin e politikave që janë të qëndrueshme. Disa nga parimet që rekomandohen nga programi “Kujdesi për Planetin

(Caring for the Earth)” për t’u reflektuar në politikat e këtij sektori jepen në kutinë 13. 5.35 Turizmi dhe rekreacioni, ashtu si dhe transporti, priten të kenë në një të ardhme shumë të afërt një ndikim të fuqishëm mbi diversitetin biologjik dhe pejsazhor të vendit, në mënyrë të veçantë në zonën bregdetare. Turizmi me kerkesat dhe mundësitë e zhvillimit të tij, përbën një faktor që mund të ndikojë ndjeshëm mbi biodiversitetin në zonat e reja të shtrirjes së këtij aktiviteti dhe në ato ekzistuese. 5.36 Në zhvillimet e deritanishme është patur parasysh në një mase të konsiderueshme zvogëlimi i efekteve

dëmtuese të tij ndaj biodiversitetit. Por, për një zhvillim të qëndrueshëm të këtij sektori është e domosdoshme që në politikat e turizmit dhe rekreacionit të integrohen më mirë objektivat e ruajtjes së natyrës dhe pejsazhit dhe të stimulohet qëndrueshmëria e tyre ekologjike, me synim që të përmirësohen bazat ekonomike për format ekologjike të përdorimit të tokës dhe të parandalohen dëmtimet e ndjeshme të diversitetit biologjik dhe pejsazhor. 5.37 Një rol të rëndësishëm për arritjen e këtyre objektivave luan Komiteti i Zhvillimit të Turizmit (KZHT) dhe KKRRT-ja. Konsiderohet e papranueshme dhe disi paradoksale që në përbërje të KZHT-së të mos jetë i pranishëm përfaqësuesi i AKM-së.

Kutia 13

Elementët kryesorë të një politike të qëndrueshme në

Trasport � Politika e trasportit duhet të marrë

plotësisht në konsideratë kostot sociale dhe mjedisore të çdo lloji transporti;

� Rishikim i balancës aktuale të

shpenzimeve midis atyre për hapjen dhe atyre për mirëmbajtje dhe përmirësim në hekurudha dhe forma të tjera të investimit në transport;

� Përdorim i instrumentëve

ekonomik, psh. taksa dhe detyrime të tjera me qëllim nxitjen e një përdorimi eficient të trasportit dhe të teknologjive më të pastra në këtë sektor;

� Lidhja midis planifikimit të

territorit dhe atij të transporteve me qëllim që të zvogëlohet nevoja për udhëtime, sidomos të atij privat;

� Inkurajimi i menaxhimit të trafikut

dhe i masave për “qetësimin e tij” me qëllim përshtatjen e trafikut ndaj mjedisit dhe jo të mjedisit ndaj trafikut;

� Zgjerimi i Kërkimit Shkencor për

një transport të pastër dhe eficient publik.

68

Riorganizimi i sektorit të turizmit si komitet në varësi të Këshillit të Ministrave dhe forcimi i rolit të Agjensise Kombëtare të Mjedisit në trajtimin e problemeve mjedisore krijon premisa për ta ndrequr këtë anomali. 5.38 Njihen tashmë shembuj të shumtë të politikave dhe alternativave të zhvillimit të turizmit dhe Shqipëria duhet të mësojë nga eksperiencat e hidhura, në mënyrë të veçantë nga ato të vendeve në zhvillim, ku varfëria dhe padurimi për zhvillim të shpejtë ekonomik kanë çuar në një tejshfrytëzim dhe shkatërim të pasurive natyrore për të pasuruar investitorët e mëdhenj të huaj. Ekoturizmi apo turizmi i gjelbërt është një nga alternativat më të përshtatëshme dhe më të qëndrueshme që mund të ruajë dhe përmirësojë cilësinë e mjedisit, diversitetin biologjik dhe atë pejsazhor si dhe të sigurojë të ardhura për vetë shqiptarët. 5.39 Një fushë e gjerë pune e bashkpunimi pritet dhe duhet zhvilluar për të shfrytëzuar potencialet e turizmit brenda dhe në afërsi të zonave të mbrojtura. Në se planifikohet dhe menaxhohet në mënyrë të qëndrueshme, turizmi madje mund të bëhet një forcë pozitive që sjellë përfitime për komunitetet lokale dhe ruajtjen e natyrës. Turizmi është i mirëpritur brenda dhe në afërsi të ZM-ve në se ai respekton karakteristikat e veçanta të çdo zone dhe mbështetet në vlerësimin e natyrës dhe të vlerave lokale kulturore, si një turizëm ekologjik, kulturor dhe edukativ, si një turizëm jo masiv por me grupe të vogla, dhe në se ai shkakton dëme, shqetësime dhe ndotje minimale. 5.40 Në zhvillimin e industrisë së turizmit në vendin tonë duhen mbajtur mirë parasysh Udhëzimet Mjedisore për Turizmin të miratuara nga Këshilli Botëror për Udhëtimin dhe Turizmin (KBUT) në 1992 të cilat jepen në kutinë 14. 5.41 Menaxhimi i ujrave ka qenë dhe mbetet një faktor me ndikim të

Kutia 14 Udhëzime Mjedisore për Turizmin të Këshillit Botëror të Udhëtimit dhe

Turizmit (KBUT) 1. Kompanitë e udhëtimit dhe turizmit

duhet të tregojnë gadishmërinë e tyre për një rritje të qëndrueshme të aktiviteteve tè tyre;

2. Gadishmëria mjedisore duhet të jetë e siguruar nga gjithë kompanitë;

3. Inkurajimi i edukimit dhe kërkimit për të përmirësuar programet mjedisore;

4. Kompanitë turistike dhe të udhëtimit duhet të gjejnë rrugët për të zbatuar parimet mjedisore përmes vetë-rregullimit, duke njohur dhe respektuar rregullat kombëtare dhe ndërkombëtare.

Programet e përmirësimit mjedisor duhet të jenë sistematikë dhe bashkëkohorë. Ato duhet të synojnë: 1. Identifikimin dhe minimizimin e

problemeve mjedisore, duke i kushtuar vëmendje të veçantë projekteve të reja;

2. Vlerësimin e kujdesëshëm të aspekteve mjedisore gjatë hartimit, planifikimit, ndërtimit dhe zbatimit;

3. Të qenurit të ndjeshëm ndaj ruajtjes së zonave, llojeve dhe vlerave skenike të mbrojtura ose të rrezikuara, duke realizuar në se është e mundur ruajtjen dhe përmirësimin e pejsazhit;

4. Ruajtjen e ujrave; 5. Reduktimin e mbetjeve të

riciklueshme; 6. Menaxhimin e ujrave të ëmbla dhe

kontrollin e shkarkimit të ujrave të zeza;

7. Kontrollin dhe zvogëlimin e shkarkimeve të gazta dhe ndotësve;

8. Monitorimin, kontrollin dhe reduktimin e nivelit të zhurmave;

9. Kontrollin dhe reduktimin e produkteve jo-miqësorë për mjedisin, si asbesti, pesticidet dhe lëndët toksike, materialeve që ndryshken, infektivë, ekplozivë, ose që marrin flakë lehtësisht;

10. Respektimin dhe mbështetjen e objekteve dhe vendeve historike dhe fetare;

11. Respektimin e interesave të popullsisë lokale, përfshirë historinë, traditat, kulturën dhe zhvillimin e ardhshëm të tyre;

12. Të konsideruarit e çështjeve mjedisore si faktorë kyç për të ardhmen e përgjithëshme të zhvillimit të udhëtimit dhe turizmit.

Burimi: KBUT, 1992.

69

rëndësishëm në mjedis, diversitetin biologjik dhe pejsazhor të vendit. Si pasojë e fluksit dinamik të lëvizjeve demografike, rritjes natyrore të popullsisë dhe rritjes së nevojave për ujë, roli i këtij sektori në cilësinë e biodiversitetit të vendit po merr gjithmonë e më shumë një rëndësi të veçantë, pasi përdorimi i burimeve ujore është një nga faktorët bazë me ndikim të drejtpërsëdrejtë. 5.42 Shqipëria është një vend i pasur në burime e rezerva ujore, por është e domosdoshme që këto pasuri të qeverisen dhe menaxhohen drejt për brezat e sotëm dhe të ardhëshëm. Objektivat strategjike të këtij sektori në kuadrin e SPVB-së janë: integrimi i objektivave të ruajtjes së diversitetit biologjik dhe pejsazhor në të gjitha aspektet e administrimit dhe menaxhimit të ujrave, duke përfshirë këtu reduktimin e shkarkimeve dhe të substancave ndotëse. 5.43. Për arritjen e këtyre objektivave një rol të rëndësishëm luan vetë Këshilli i Ministrave, që nëpërmjet Këshillit Kombëtar të Ujit (KKU) dhe Ministrive përkatëse duhet të rishqyrojnë politikat e tyre për një administrim mjedisor dhe të qëndrueshëm të ujrave. 5.44 Sektori i Ujësjellësave dhe Kanalizimeve në kushtet e reja të krijuara, në studimet dhe projektet për rehabilitimin e sistemeve të furnizimit me ujë të zonave të banuara dhe njëkohësisht përmirësimin e sistemit të kanalizimeve mund dhe duhet të luajë në të ardhmen një rol të rëndësishëm në integrimin e objektivave të mësipërme në këtë sektor. 5.45 Respektimi i procedurave të VNM dhe llogaritja e kostos sociale dhe mjedisore në operacionet e ndryshme të administrimit të ujrave duhet të përbëjnë një përparësi të politikave të ardhëshme në këtë sektor. 5.46 Mbrojtja (Ushtria). Roli i saj në të shkuarën, sot dhe në të ardhmen ka qenë, është dhe do të jetë i ndjeshëm në diversitetin biologjik dhe pejsazhor të vendit. Ky rol ka qenë dhe

mund të jëtë pozitiv dhe negativ. Si shembull të ndikimit pozitiv përmendim faktin se zonat ushtarake kanë qenë dhe janë zonat më të ruajtura natyrore në vend. Ndërsa si shembull të ndikimit negativ në pejsazh dhe biodiversitet kujtojmë punën për ndërtimin e bunkerëve dhe të tuneleve, në të cilat nuk u morën parasysh kostot mjedisore të këtij aktiviteti. 5.47 Kostoja shumë e ulët e përdorimit të mjedisit në Shqipëri si rezultat i mosnjohjes së rëndësisë dhe vlerës së tij dhe nevojat strategjike ushtarake të vendit tonë, kanë bërë që territori shqiptar të bëhet i kërkueshëm për zhvillimin e manovrave ushtarake me partnerë të huaj. 5.48 Prandaj edhe në këtë sektor duhen integruar objektivat e ruajtjes së diversitetit biologjik dhe pejsazhor në politikat e mbrojtjes, për të shmangur sa më shumë të jetë e mundur përdorimin e zonave me vlera të larta natyrore për qëllime ushtarake, parandaluar ose zbutur pasojat negative të aktiviteteve ushtarake në pejsazh dhe zhvilluar forma më miqësore për mjedisin. 5.49 Vlerësohet e rëndësishme forcimi i strukturës së mjedisit brenda Ministrisë së Mbrojtjes dhe futja e parimit që përdoruesi apo ndotësi i mjedisit, kushdo qoftë ai, paguan. Në rastin e sipërfaqeve që do të përdoren për manovra ushtarake duhet marrë leje në Agjensinë Kombëtare të Mjedisit, për vlerësimin e ndikimit në mjedis të veprimtarisë që do të kryhet. Në këtë leje të përcaktohen kushtet që duhen plotësuar për minimizimin e efekteve mbi mjedisin. ZGJERIMI DHE FORCIMI I RRJETIT KOMBËTAR TË ZM-VE/ NGRITJA E RRJETIT EKOLOGJIK 5.50 Një prej mekanizmave kryesorë për ruajtjen e biodiversitetit dhe të funksioneve ekologjike është ngritja dhe menaxhimi i Zonave të Mbrojtura (ZM). Këto zona të cilat variojnë nga përmasat dhe shkalla e mbrojtjes ose e kontrollit të shfrytëzimit nga njeriu, ofrojnë një numër prodhimesh dhe

70

shërbimesh me përfitim lokal, kombëtar dhe ndërkombëtar. 5.51 Strategjia Globale për Biodiversitetin dhe SPEDBP duke njohur dhe vlerësuar rëndësinë e ZM-ve për ruajtjen e biodiversitetit kanë rekomanduar zgjerimin e ZM-ve dhe forcimin e menaxhimit të tyre si objektiva të një prioriti të lartë për çdo vend. 5.52 Iniciativa Europiane për Ngritjen dhe Zhvillimin e Rrjetit Ekologjik që njihet me emrin “EECONET” synon ruajtjen e strukturës dhe të ndërveprimeve komplekse ekologjike në Europë. EECONET-i është në të njëjtën kohë një instrument për të zhvilluar përparësiet për veprim nga sejcili vend. Ngritja e Rrjetit Ekologjik kërkon katër elementë kryesorë: (i) zona “zemër” ose bioqendra për të ruajtur ekosisteme, habitate, lloje dhe pejsazhe, (ii) korridore biologjike ose biokorridore për të përmirësuar koherencën e sistemeve biologjikë; (iii) zona të rehabilitimit ku elementët e dëmtuar të ekosistemeve, habitateve dhe pejsazheve kanë nevojë për riparime ose të restaurohen plotësisht; (iv) zona buferike të cilat mbështesin dhe mbrojnë rrjetin ekologjik prej ndikimeve të jashtme të dëmshme. Zonat zemër/bioqendrat duhet të përfshijnë zonat dhe karakteristikat kryesore që përfaqësojnë diversitetin biologjik dhe pejsazhor. Biokorridorët janë të nevojshëm për të siguruar koherencën dhe funksionimin e Rrjeti Ekologjik, sepse ato lehtësojnë përhapjen dhe migrimin e llojeve midis bioqendrave. 5.53 Rrjeti Përfaqësues i Zonave të Mbrojtura (RrPZM) i cili propozohet për miratim në kuadrin e kësaj strategjie përfaqëson realizimin e elementit të parë bazë për krijimin e Rrjetit Ekologjik të vendit. Në të përfshihet rreth 14% e territorit të vendit, dhe brenda tij janë përzgjedhur ekosistemet, habitatet dhe pejsazhet kryesorë dhe përfaqësues të vendit. Si i tillë, me miratimin e tij hidhen bazat për mbrojtjen dhe përmirësimin e diversitetit biologjik dhe pejsazhor të vendit për brezat e sotëm dhe të

ardhshëm. Njëherazi ky miratim do të ishte dhe një kontribut që Shqipëria jep në ngritjen e rrjetit ekologjik pan-Europian. 5.54 RRPZM-ja i propozuar nuk do të thotë se njeriu dhe interesat e tij janë të përjashtuara brenda 14% të territorit të vendit të zëna nga ZM-të. Më shumë se privim të aktivitetit dhe interesave ekonomike, sociale dhe rekreative, ZM-të janë zona ku ky aktivitet kontrollohet dhe zhvillohet duke qenë i qëndrueshëm dhe në përputhje me nevojat për ruajtjen e integritetit ekologjik të ekosistemeve, të habitateve, pejsazheve dhe mbijetesën e llojeve bimore e shtazore (Kutia 15). 5.55 Përgatitja e planeve të menaxhimit të ZM-ve konsiderohet një përparësi i lartë për Shqipërinë; deri më sot vetëm për 2-3 ZM ekzistojnë ose janë në përgatitje e sipër planet e menaxhimit. Kjo duhet të përbëjë një aktivitet me përparësi të lartë jo vetëm për organet përgjegjëse si DPPK dhe AKM, por edhe për institucionet kërkimore shkencore të vendit si MShN, IKB, IKPK, IKP, Institutin Hidrometereologjik (IHM), dhe OJQ-të e specializuara në vend që kanë ekspertizën e nevojshme për hartimin e planeve të menaxhimit të ZM-ve. 5.56 Mbështetur në faktin se ZM-të e Shqipërisë janë njëkohësisht pjesë e trashëgimisë natyrore europiane e më gjerë, është përgjegjësi dhe detyrim edhe i organizmave ndërkombëtare që të japin më mirë dhe më shumë se deri më sot kontributin e tyre në procesin e përgatitjes dhe të zbatimit të planeve të menaxhimit të ZM-ve ekzistuese dhe të propozuara. AKM dhe DPPK duhet të ftojnë dhe krijojnë kushtet që këto organizma të jenë më të pranishme se deri më sot në vendin tonë. 5.57 Ndërtimi i Rrjetit Ekologjik të vendit është një proces i gjatë që do të shoqërohet me një program të përshtatshëm për të ndihmuar të kuptuarit e konceptit “Rrjet Ekologjik”, planifikimin dhe ngritjen e tij, nevojën e përfshirjes së publikut të

71

Fig. 5. Rrjeti Përfaqësues i ZM-ve të Shqipërisë

72

gjerë dhe të komuniteteve lokale në tërë këtë proces. Hapi i dytë për ngritjen e Rrjetit Ekologjik pas miratimit dhe ngritjes së RrPZM-ve është ai i krijimit të biokorridorëve për të lidhur ZM-të me njëra tjetrën. Një proces i tillë do të kërkonte që brenda vitit 2020 rrjeti i ZM-ve të mbulojë rreth 25% të territorit të vendit, gjë që përbën dhe objektivin e largët të SPVB-së (T1). 5.58 Arritja e objektivave të afërt dhe të largët për ngritjen e Rrjetit Ekologjik do të kërkonte një mbështetje më të madhe nga ana e qeverisë në mënyrë të veçantë për AKM-në dhe Departamentin e Mbrojtjes së Mjedisit (DMM) brenda DPPK-së, për t’i aftësuar ato në plotësimin e përgjegjësive të tyre në kuadrin e këtij aktiviteti përparësor.

5.59 Grupi i punës për Ngritjen e Rrjetit Ekologjik dhe “Task Force” (TF) që do të ngrihen menjëherë me miratimin e SPVB-së do të ndjekin në zhvillim përparësitë e mësipërme si dhe do të hartojnë programet dhe projektet përkatëse që do të duhet të zhvillohen dhe zbatohen për të mundësuar forcimin e rrjetit të ZM-ve dhe ngritjen e Rrjetit Ekologjik në vend. RUAJTJA E BIODIVERSITETIT JASHTË ZM-VE 5.60 Sipërfaqja aktuale e territorit të vendit që zihet nga ZM-të është ende shumë e kufizuar; vetëm 5,8% e territorit të vendit përfshihet në rrjetin ekzistues të vendit. Edhe me RRPZM-në e propozuar, megjithë progresin e rëndësishëm që arrihet, kjo sipërfaqe mbetet përsëri e vogël në krahasim me territorin e vendit që mbetet jashtë ZM-ve. Pra, edhe në se supozohet se sipërfaqja e e ZM-ve shtohet dhe se të gjitha ZM-të do të menaxhoheshin në mënyrë të përshtatëshme, prapësëprapë kjo do të ishte e pamjaftueshme për të siguruar mbijetesën e të gjitha llojeve dhe habitateve, në mënyrë të veçantë për llojet migratore dhe me përhapje të gjerë të shpendëve dhe gjitarëve. Po kështu, jashtë ZM-ve mbeten një sërë pejsazhesh të cilat duhet të mbrohen dhe menaxhohen në mënyrë të përshtatëshme. 5.61 Për të arritur objektivat e mësipërm është e nevojshme përgatitja e planeve të veprimit për ekosistemet, habitatet dhe llojet dhe kjo përbën detyrën e Grupeve të Punës për ruajtjen e ekosistemeve dhe llojeve që janë identifikuar dhe do të ngrihen menjëherë pas miratimit të kësaj strategjie. NEVOJAT PËR RUAJTJEN EX-SITU 5.62 Presioni në rritje i njeriut me aktivitetin e tij, i shoqëruar me zhdukjen e një numri llojesh dhe rritja progresive e atyre të rrezikuar për t’u zhdukur, shtron nevojën për ruajtjen ex-situ (jo-stacionare) të tyre në kopshtet botanike dhe zoologjike, në parqe të ngritur për këtë qëllim. Mbështetja e Kopshtit Botanik për të realizuar ruajtjen ex-situ të bimëve

Kutia 15 Zonat e Mbrojtura dhe zhvillimi i

qëndrueshëm Zonat e mbrojtura kontribojnë në zhvillimin e qëndrueshëm përmes: 1. Mbrojtjes së ujit dhe të tokës në

zonat e erodueshme; 2. Rregullimit dhe pastrimit të

rrjedhjes së ujrave, në mënyrë të veçantë përmes mbrotjes së ligatinave dhe pyjeve;

3. Mbrojtjes së njerëzve nga fatkeqësitë natyrore, si përmbytjet dhe rrëshqitjet e dheut;

4. Ruajtjes së bimësisë natyrore mbi tokat me produktivitet të ulët;

5. Mbajtjes së resurseve natyrore gjenetike të rëndësishme për mjekësinë ose për përmirësimet racore;

6. Mbrojtjes së llojeve që janë shumë të ndjeshme ndaj shqetësimit nga ana e njeriut;

7. Mbajtjes së habitateve kritike për ushqimin, riprodhimin ose shlodhjen e llojeve që shfrytëzohen;

8. Sigurimit të të ardhurave dhe vendeve të punës nga zhvillimi i turizmit brenda dhe në afërsi të tyre.

Burimi: Action Plan for Protected Areas in Europe (1993)

73

endemike dhe të rrezikuara vlerësohet një aksion i rëndësishëm, krahas me zhvillimin në të ardhmen të praktikave të tilla dhe për llojet shtazore; kjo e fundit do të përbënte një objektiv afatgjatë të kësaj SPVB-je. 5.63 Kur është e pamundur ruajtja in-situ dhe ex-situ e llojeve në rrezik imediat zhdukje, ajo që mbetet dhe për t’u bërë është ruajtja e materialit të tyre biologjik në banka gjenetike. Në këtë kuadër mbështetet forcimi i Bankës Gjenetike pranë EKF–së, i Laboratorit të Ngrirjen së Thellë pranë IKZ, për të përfshirë në punën e tyre dhe ruajtjen e materialit gjenetik për llojet bimore e shtazore të florës dhe faunës së egër. Në të ardhmen propozohet ngritja e bankës gjenetike të florës spontane të Shqipërisë, bankës gjenetike për mikrorganizmat, bankës gjenetike për faunën e egër, etj.. NEVOJAT PËR ZHVILLIMIN E KËRKIMIT SHKENCOR DHE MONITORIMIT 5.64 Nuk mund të mbrohet dhe menaxhohet e panjohura. Nisur nga ky kuptim, nevojat për zhvillimin e kërkimit shkencor në Shqipëri janë të një përparësii të lartë. Mungesa e plotë e studimit në grupe të tëra shtazore (sidomos parruazorë) dhe bimore (sidomos bimë të ulta, alga, likene, myshqe) dhe shkalla e pamjaftueshme e njohjes për një pjesë të konsiderueshme llojesh shtazore e bimore kërkojnë një mbështetje më të madhe për kërkim në Shqipëri. Me përparësi duhet trajtuar kërkimi për njohjen dhe mbrojtjen e biodiversitetit detar, bregdetar dhe atij të ujrave të brendëshme, që sot dhe në të ardhmen do të jetë dhe më i rrezikuar ndaj aktivitetit në rritje të njeriut në këto ekosisteme. 5.65 Në këtë kuadër kërkohet një mbështetje më e mirë financiare dhe me programe kualifikimi për institucionet kryesore kërkimore që janë të angazhuar në inventarizimin dhe monitorimin e biodiversitetit si IKB, MSHN, IKP, IKPK. Një koordinim më i mirë midis institucioneve shkencore të vendit, midis këtyre të fundit me ato homologe të huaja, përfshirë dhe aktivizimin e sektorit të

OJQ-ve dhe atij privat në këtë drejtim janë disa nga rrugët që duhen ndjekur dhe zhvilluar në të ardhmen. 5.66 Mbrojtja dhe menaxhimi i Biodiversitetit kërkon që ai të monitorohet, në mënyrë që të mbahet nën kontroll dhe të parandalohet prishja e tij si rezultat i shfrytëzimit dhe i menaxhimit të gabuar. Kjo do të kërkonte ngritjen e stacioneve fikse në mënyre që të monitorohet në baza të rregullta e të ndiqet evolucioni i komuniteteve bimore e shtazore. 5.67 Gjendja e mjedisit monitorohet më mirë duke marrë parasysh komponentin e gjallë se sa nëpërmjet matjes së parametrave abiotikë. Si hap i parë propozohet kartografimi i komuniteve, duke filluar më parë me ato të ZM-ve (brenda 5 viteve të para) e duke u shtrirë më tej në të gjithë vendin (5-20 vjet). Brenda këtij aktiviteti propozohet me përparësi kartografimi i livadheve detarë me Posidonia oceanica dhe Cymadocea nodosa, si dhe i mjediseve me koral të kuq (Coralum rubrum), dhe gurëshpues (Lithophaga lithophaga), të cilët po grumbullohen nga peshkatarë e zhytës të huaj (brenda 1-3 vitesh). 5.68 Sigurimi i fondeve për të realizuar monitorimin e biodiversitetit duhet konsideruar një përparësi jo vetem i organizmave shtetërore, por edhe i atyre ndërkombëtare. AKM, DPPK, DPP, etj duhet të koordinojnë më mirë punën dhe programet e tyre për një eficiencë më të madhe në këtë drejtim. Edhe OJQ-të me programet dhe projektet e tyre të finacuara nga donatorë vendas dhe të huaj duhet të ofrojnë kontributin e tyre. KKNB-ja që propozohet të ngrihet për zbatimin e SPVB-së duhet ti konsiderojë me përparësi problemet që lidhen me zhvillimin e kërkimit dhe të monitorimit të biodiversitetit. PËRDORIMI DHE MENAXHIMI I

INFORMACIONIT 5.69 Përdorimi dhe menaxhimi i informacionit në sferën e biodiversitetit vlerësohet si një tjetër përparësi i lartë për Shqipërinë. Mungesa e përdorimit të shkallës ekzistuese të njohjes së biodiversitetit

74

të vendit në një masë të konsiderueshme vjen nga mungesa e një sistemi të organizuar dhe operativ informacioni në vend. Të paturit, shkëmbimi operativ dhe përdorimi i informacionit të saktë ekzistues kursen dhe fiton kohë, para dhe energji. Por kësaj nuk i është kushtuar vëmendja e duhur në të kaluarën. 5.70 Në Kushtetutën e re, neni 56 thekson se “Cilido ka të drejtë të informohet për gjendjen e mjedisit dhe për mbrojtjen e tij”. Krijimi i Ministrisë së Informacionit shënon gjithashtu një hap të rëndësishëm që duhet përshëndetur dhe pasuar nga hapa të tjerë. Ngritja e Ministrisë së Informacionit duhet përdorur për të siguruar mbështetjen e nevojshme për të zhvilluar programet e informimit në sferën e Biodiversitetit. 5.71 Për të përmirësuar cilësinë dhe përdorimin e informacionit dhe të dhënave në sferën e biodiversitetit propozohet dhe këshillohet të ndiqen këto drejtime kryesore: • Përdorim maksimal i informacionit

dhe të dhënave ekzistuese • Plotësimi dhe standartizimi i të

dhënave • Ngritja e një “banke” të dhënash ose

Database për biodiversitetin në nivel kombëtar, dhe

• Zhvillimi i një rrjeti informativ ko-operativ dhe i hapur për të gjithë të interesuarit në nivel lokal.

5.72 Ngritja e database-ve në fushën e florës dhe faunës pranë institucioneve përkatëse si IKB, MSHN, IKP, IKPK etj., konsiderohet si një përparësi shumë i lartë. Pa krijimin e tyre është e pamundur menaxhimi i qëndrueshëm dhe i përshtatshëm i biodiversitetit. Si hap i parë propozohet krijimi i database-ve për zonat e mbrojtura, duke filluar me parqet kombëtare. Për të mundësuar një gjë të tillë institucionet e mësipërme duhet kordinojnë punën e tyre, por dhe të mbështeten me mjete dhe ekspertizën e nevojshme nga shteti dhe donatorët.

5.73 Krijimi dhe standartizimi i të dhënave do të kërkonte një bashkpunim dhe më të mirë me organizatat ndërkombëtare të specializuara në këtë fushë. 5.74 Zhvillimi i një rrjeti informativ ko-operativ dhe i hapur për të gjithë të interesuarit dhe të gjitha nivelet do të kërkonte që të sigurohej e drejta e hyrjes në shërbim elektronik ose internet e institucioneve qëndrore dhe lokale, OJQ-ve mjedisore dhe grupeve të tjerë të interesuar me synim rritjen e efikasitetit të shkëmbimit dhe plotësimit të informacionit, e cila s’ka dyshim që, krahas të tjerash, do të rrisë efikasitetin e punës për mbrojten dhe menaxhimin e biodiversitetit. Si hap i parë dhe objektiv afatshkurtër rekomandohet lidhja me shërbim elektronik i institucioneve qëndrore dhe të specializuara, në të cilat grumbullohet informacioni dhe krijohen database. 5.75 E drejta e autorit apo e drejta e pronësisë intelektuale në sferën e informacionit mjedisor duhet respektuar dhe rregulluar me ligj apo rregullore për të realizuar përdorimin e shpejtë, por dhe në rrugë të drejtë e të ndershme të të dhënave dhe informacionit. Për këtë qëllim duhet këshilluar legjislacioni dhe rregullat ndërkombëtare që ekzistojnë në këtë sferë. PROGRAMET E EDUKIMIT, TREINIMIT DHE SHËRBIMIT KËSHILLIMOR/ RRITJA E NDËRGJEGJES DHE E MBËSHTETJES SË

PUBLIKUT DHE POLITIKË-BËRËSVE E VENDIM-MARRËSVE 5.76 Sensibilizimi dhe ndërgjegjësimi i publikut dhe personave të rëndësishëm të vendim-marrjes dhe politikë-bërjes për nevojën e ruajtjes dhe sigurimit të mbijetesës së të gjitha formave të jetës së gjallë për të siguruar vetë jetën dhe të ardhmen tonë, duhen vlerësuar si shumë të rëndësishme dhe pa të cilën nuk mund të arrihen objektivat globale dhe komëtare të KDB-së. Në artikullin 13 të kësaj konvente thuhet se palët kontraktuese duhet: “të nxisin dhe

inkurajojnë të kuptuarit dhe marrjen e masave për ruajtjen e diversitetit biologjik, si dhe propagandimin e tij

75

përmes medias dhe përfshirjes së këtyre temave në programet e edukimit”. Për kushtet e vendit tonë, për nivelin e ulët ekzistues të edukimit mjedisor dhe rolin e madh që publiku luan në përdorimin dhe ruajtjen e biodiversitetit, një gjë e tillë përfaqëson një përparësi të lartë. 5.77 Programe dhe projekte për përfshirjen sa më të gjerë të publikut dhe popullsisë lokale në procesin e planifikimit dhe të menaxhimit të biodiversitetit duhet të zhvillohen, nxitur dhe zbatuar në të ardhmen. Këto programe duhet të jenë të përshtatëshme sipas grupmoshave, profesioneve dhe interesave të publikut që ai i drejtohet. Ky edukim duhet të fillojë që në moshat parashkollore dhe përparësi i duhet dhënë punës me fëmijët e nxënësit e shkollave fillore e tetëvjeçare. 5.78 Biodiversiteti dhe rëndësia e rujajtjes së tij duhet të gjejnë një trajtim më të mirë në tekstet e programet shkollore, me qëllim që shkolla të luajë një rol më të ndjeshëm se sot në formimin qytetar të brezit të ri. Një rol të rëndësishëm në ngritjen e ndërgjegjes shoqërore për mjedisin në përgjithësi dhe diversitetin biologjik në veçanti luajnë OJQ-të. 5.79 Në një shoqëri civile roli i medias së shkruar dhe asaj elektronike në edukimin mjedisor vjen duke u rritur. Me gjithë progresin e pakët që është shënuar, duhet pranuar se media shqiptare vazhdon të jetë tejet e lidhur me politikën dhe zhvillimet e saj dhe merret pak dhe në të shumtën e rasteve pa profesionalizëm. Informacioni që përçohet tek lexuesi apo teleshikuesi është i mangët, disa herë i gabuar dhe mesazhi vështirë për t’u kapur. Duke njohur rolin dhe pushtetin e saj në publik, media shqiptare duhet të gjejë më shumë përgjegjësitë e saj për të informuar publikun dhe ndikuar pozitivisht në edukimin mjedisor të tij. Formimi dhe trejnimi i gazetarëve profesionalistë për problemet e mjedisit është një përparësi e medias në Shqipëri. 5.80 Rëndësia e mesazhit është themelore në punën për edukimin

mjedisor të publikut. Pjesa më e madhe e përcaktimeve mbi larminë biologjike apo biodiversitetin jepen në një gjuhë shkencore, gjë që nuk ndikon aspak të kuptuarit dhe ndërgjegjësimin e publikut të gjerë. Ne duhet të rrisim ndërgjegjen publike për biodiversitetin duke përdorur mesazhe të thjeshtë e të shkruar me një shqipe të pastër e të kuptueshme që të shpjegojë se ç’është biodiversiteti, përse ai është i rëndësishëm dhe ç’duhet të bëjmë për t’a ruajtur atë. Përgatitja dhe publikimi i ndonjë udhëzuesi për një komunikim të qartë dhe emocional me publikun për aspekte të ndryshme të biodiversitetit do të ishte një mjet i rëndësishëm. Po kështu i duhet kushtuar rëndësi botimit të librave popullorë që të trajtojnë problemet e rëndësisë dhe rolit të biodiversitetit për njeriun, se si njeriu mund dhe ka se si të ndihmojë në mbrojten dhe mirëqeverisjen e tij me punën dhe aktivitetin e tij të përditëshëm. 5.81 Një metodë e sukseshme që rekomandohet është ajo e edukimit mjedisor përmes të vepruarit apo aksionit konkret për ruajtjen e natyrës dhe të biodiversitetit. Në këtë kuadër duhet punuar si nga shteti dhe OJQ-të për ringjalljen e traditave të kujdesit dhe dashurisë për natyrën, siç kanë qenë “Dhjetori-Muaji i Pyllëzimeve”, “Dita e Shpendëve”, “Dita e Pranverës”, etj. dhe krijimi i traditave të reja. 5.82 Ndjekja dhe zhvillimi i përparësieve të mësipërme dhe i të tjerave që mund të identifikohen në punë e sipër në fushën e Edukimit dhe Informimit të publikut mbetet detyrë e një grupi pune të veçantë që propozohet të ngrihet për këtë qëllim me miratimin e SPVB-së. 5.83 Programet e trejnimit dhe të kualifikimit në sferën e studimit dhe menaxhimit të biodiversitetit vlerësohen si një tjetër përparësi për Shqipërinë. Këto programe duhet të përfshijnë si organizatat dhe institucionet shtetërore, ashtu dhe komunitetin e OJQ-ve dhe sektorin privat. Disa nga synimet e drejtimet e këtyre programeve do të ishin:

76

• Fokusimi në skema trejnimi profesional rreth parimeve dhe praktikave në sferën e biodiversitetit;

• Trejnimi i personelit, grupeve të njerëzve që punojnë profesionalisht për inventarizimin dhe menaxhimin e biodiversitetit;

• Trejnimi për çështje të veçanta të planeve të veprimit për biodiversitetin;

• Inkurajimi i një pjesëmarrje më të gjerë dhe afrimit të publikut me natyrën si burim edukimi dhe kënaqësie.

5.84 Shërbimi këshillimor në sferën e biodiversitetit për përdoruesit e tokës shihet si objektiv disi i largët, por i domosdoshëm për t’u zhvilluar në vend. Ky shërbim duhet të organizohet në nivelin e ARM-ve, në bashkpunim me institucionet e specializuara në vend (ekzistuese si IKB, MSHN, IKPK, IKP etj., dhe atyre që mund të ngrihen, si IRN) për problemet e ruajtjes dhe menaxhimit të biodiversitetit.

77

KESHILLI KOMBETAR PER NATYREN

DHE BIODIVERSITETIN

•Organizmat qeveritare

•Komuniteti shkencor

•OJQ-të

BORDI

I ZBATIMIT(Kordinatorët e grupeve të punës)

T 1. Ngritja e Rrjetit

Ekologjik Pan-Europian

T 2. Integrimi i diversitetit

biologjik dhe pejsazhor në

sektorë të tjerë

T 3. Ndërgjegjësimi i

publikut dhe pjesëmarrja

publike

T 4. Ruajtja e

Pejsazheve

T 5. Ekosistemet bregdetare

dhe detare

T 6. Ekosistemet lumore

dhe ligatinore

T 7. Ekosistemet ligatinore

të brendëshme

T 8. Ekosistemet

barishtore/bujqësore

T 9. Ekosistemet Pyjore

T 10. Ekosistemet apline

T 11. Llojet e

rrezikuar

Sekretariati i KDB

SPEDBP

Temat Kryesore

Grupet e Punës

(GP)

GP për Zonat e Mbrojtura dhe

Ngritjen e Rrjetit Ekologjik

Edukimi dhe Informimi

i Publikut

GP për ruajtjen e pejsazheve

Ekosistemet detare dhe

bregdetare

Ekositemet ligatinore

Ekosistemet barishtore/

bujqësore

Ekosistemet Pyjore dhe

Alpine

Ruajtja e llojeve bimore

Ruajtja e llojeve shtazore

Ruajtja e bimëve të

kultivuara autoktone

Ruajtja e racave autoktone të

kafshëve bujqësore

Bankat gjenetike-bimët

Bankat gjenetike-kafshët

GP për Bioteknologjitë

Figura 6. Skemë funskionale për zbatimin e Konventës së Biodiversitetit dhe të SPVB në Shqipëri

78

KAPITULLI 6 RRUGA PËR VËNIEN NË JETË PLANIT TË VEPRIMIT PËR BIODIVERSITETIN REFORMA DHE FORCIMI INSTITUCIONAL 6.1 Reforma dhe forcimi institucional përbën nyjen më të rëndësishme për të garantuar vënien në jetë të SPVB-se dhe sigurimin e vazhdimësisë së këtij procesi. Vetëm duke plotësuar e përmirësuar kuadrin ligjor, duke reformuar dhe ngritur institucione të përgjegjëshme dhe të përshtatëshme, të afta për të drejtuar e kontrolluar zbatimin e ligjit dhe programet që miratohen, mund të jemi optimistë për të ardhmen. LEGJISLACIONI 6.2 Legjislacioni i përshtatshëm, sa më i plotë, i harmonizuar e koherent, nga njëra anë, dhe forcimi i respektimit dhe zbatimit të ligjit, nga ana tjetër, janë dy linjat kryesore që duhen ndjekur në të ardhmen. Në këtë kuadër rëndësi të veçantë merr miratimi i ligjit të propozuar “Për Mbrojtjen e Natyrës dhe të Biodiversitetit”, harmonizimi i këtij ligji me ligjet e tjera sektoriale si dhe vendosja e supermacisë së këtij akti mbi aktet e tjerë të deritanishëm në sferën e ruajtjes së natyrës. AKM dhe DPPK duhet të diskutojnë dhe bien dakord për mënyrën e ndarjes së kompetencave dhe përgjegjësive që sjell ky ligj. 6.3 Krijimi i ligjeve sinergjike që krijojnë autoritete autonome me pjesëmarrje të gjerë dhe njëkohësisht me të drejta vendimarrëse duhet të jetë procesi i ri që do të bëjë të mundur forcimin ligjor. Ky proces duhet të shoqërohet edhe me dhenien e të drejtës strukturave publike dhe atyre private të konkurojnë për të drejtën e menaxhimit të zonave me status mbrojtjeje në përputhje me planet menaxhuese dhe politikat shtetërore që hartohen nga autoritetet qendrore të mjedisit, ekspertët e fushave përkatëse dhe kanë aprovimin e publikut.

6.4 Përparësii i zonës bregdetare do të kërkonte përgatitjen e ligjit Për Administrimin e Zones Bregdetare. Me anë të një ligji të tillë do të bëhej e mundur të evitoheshin çrregullimet që vihen re aktualisht në zonën bregdetare lidhur me përdorimin e qëndrueshëm dhe zhvillimin integral të këtij territori, në mungesë të një plani administrues dhe të një autoriteti vendimarrës të kompletuar. Po kështu, duhet të fillohet nga përgatitja e ligjit Për Administrimin e Pellgjeve Ujëmbledhës që do të rregullonin në harmoni mbrojtjen dhe përdorimin me mençuri të burimeve ujore për qëllime ekonomike, pa sjelle efekte anësore ose direkte përgjatë sistemit. FUQIZIMI I INSTITUCIONEVE 6.5 Fuqizimi i institucioneve përgjegjëse shtetërore për inventarizmin, menaxhimin dhe monitorimin e biodiversitetit është padyshim një tjetër drejtim përparësor. Për këtë një mbështetje më e madhe i duhet dhënë zgjerimit dhe forcimit të AKB-së dhe ARM-ve, si dhe krijimit të njësive mjedisore në sektorë të ndryshëm. Në këtë kuadër vlerësohet si një hap i rëndësishëm ngritja e Njësisë së Menaxhimit Mjedisor të Projekteve (NjMMP) pranë Ministrise së Bujqësisë dhe Ushqimit (MBU), dhe rekomandohet ngritja e njësive të tilla edhe në sektorë të tjerë. 6.6 Në kuadrin e reformës institucionale dhe shkencore, krahas mbështetjes së institucioneve ekzistuese përgjegjëse për inventarizmin, menaxhimin dhe monitormin e biodiversitetit, vlerësohet si domosdoshmëri krijimi në një kohë sa më të afërt, i Institutit për Ruajtjen e Natyrës (IRN), i cili do të ishte një institucion shumëdisiplinor i aftë për të dhënë një ndihmë të kualifikuar në sferën e ruajtjes dhe menaxhimit të qëndrueshëm të biodiversitetit

79

6.7 Influenca e komponentit mjedisor në përgjithësi dhe të atij të biodiversitetit në veçanti, në vendim-marrje ka qenë dhe mbetet mjaft e dobët. Me përfshirjen në sitemin ekzekutiv të koncepteve të reja të administrimit të territoreve (pellgjeve ujëmbledhës, zonave bregdetare, etj.) sipas parimit të zhvillimit të qëndrueshëm dhe me hartimin dhe aprovimin e ligjeve integrale të Administrimt të Zonave Bregdetare, Zonave të Mbrojtura, Pellgjeve Ujëmbledhës etj., produktet e vendimit të këtyre strukturave ndërdikasteriale do të ishin me cilësore. 6.8 Strukturat ndërdikasteriale të KKRrT, KKU, KKE mund të sjellin produkte më të arrira në rast se në kriteret e vlerësimit të projekteve dhe, në përgjithësi, vendimarrja do të përfshijë më tepër aspektin mjedisor dhe jo të anojë, si në mjaft raste, vetëm nga shfrytëzimi i burimeve natyrore ose shfrytëzimi i territorit. Krijimi i Këshillit Kombëtar të Natyrës dhe Biodiversitetit (KKNB) do të balanconte këtë disekuilibër dhe mbushur këtë boshllëk në vendim-marrje. 6.9 KKNB-ja do të përbëhej nga: (i) përfaqësues të dikastereve/organeve të sektorëve kryesorë të ekonomisë; (ii) përfaqësues të mendimit akademik dhe shkencor në sferën e ruajtjes së natyrës dhe biodiversitetit, dhe (iii) përfaqësues të komunitetit të OJQ-ve mjedisore. Kryetari i KKNB-së do të jetë Kryetari i Këshillit të Ministrave, ndërsa sekretar i tij Kryetari i AKM-së. Krijimi i këtij këshilli do të ndihmonte procesin e vendim-marrjes së drejtë dhe do të parandalonte apo minimizonte pasojat e ndërhyrjeve të ndryshme në mjedis, sidomos kur bëhët fjalë për projekte dhe programe zhvillimi kombëtar apo rajonal. Parimet strategjike do të kishin mundësi në këtë mënyrë të zbatoheshin që në vendim-marrje gjë që do të siguronte vënien e tyre në jëtë dhe nga sektorët e tjerë, pa të cilën nuk mund të garantohej zbatimi i KDB-së dhe të SPVB-së.

ZHVILLIMI I MEKANIZMAVE KOORDINUES NDËRSEKTORIALE 6.10 Zhvillimi i mekanizmave koordinues ndërsektoriale konsiderohet një tjetër linjë me përparësi të lartë që duhet ndjekur. Krijimi i KKNB-së përbën hapin e parë drejt arritjes së një objektivi të tillë. Bordi i Zbatimit të KDB-së dhe SPVB-së i përbërë nga kordinatorët e grupeve të punës dhe Sekretariati për Konventën e Diversitetit Biologjik (SKDB) pranë AKM-së, do të jënë një tjetër mekanizëm i rëndësishëm koordinues, detyra e të cilëve do të ishte koordinimi i punëve dhe programeve në kuadrin e SPVB-së, identifikimi dhe sigurimi i burimeve financiare për vënien në jetë të planit të veprimit për diversitetin biologjik dhe pejsazhor. DECENTRALIZIMI 6.11 Decentralizimi i pushtetit dhe dhënia e një autonomie më të gjerë pushtetit lokal është një kërkesë që diktohet nga vetë zhvillimi i demokracisë në vend. Krijimi i qarqeve siç parashikohet në Kushtetutën e Re dhe zbatimi i Kartës së Autonomisë Lokale do të bëjnë që në të ardhmen të rritet rëndësia e organeve të qarkut dhe atyre lokale në planifikim dhe menaxhimin e resurseve natyrore dhe biologjike që ato ndajnë midis tyre. Në këtë kontekst duhet parë dhe marrja dhe realizimi i objektivave për vënien në jetë të KDB-se dhe SPVB-se në nivel rajonal (qarku) dhe lokal. 6.12 Ligjet dhe programet kombëtare janë efektive kur ato realizohen e zbatohen në nivel lokal. Vënia në jetë e SPVB-së nuk mund të kuptohet pa pjesëmarrjen dhe mbështetjen e drejtëpërdrejtë të publikut dhe komuniteteve lokale në procesin e planifikimit dhe menaxhimit/ qeverisjes së diversitetit biologjik dhe pejsazhor. Afërsia fizike me mjedisin natyror, kafshët, bimët dhe habitatet që kanë nevojë për mbrojtje dhe mirëqeverisje krijon një lidhje të ngushtë personale të njerëzve me natyrën dhe vë theksin në rëndësinë e mbrojtjes së natyrës. Nga ana tjetër, shumë zona në qytete dhe fshatra, të cilat nuk janë të paracaktuara për ndërtimin e ndërtesave, rrugëve, janë

80

pronë e bashkisë apo komunës. Autoritetet lokale janë direkt përgjegjëse për administrimin e hapësirave publike si sheshet e lojrave, parqet, brigjet e lumenjve, kopshtet zoologjike, lulishtet etj. Këto dhe të tjera arsye duhen mbajtur mirë parasysh nga organet qëndrore, në mënyrë të veçantë nga ato përgjegjëse në sferën e mjedisit, natyrës dhe biodiversitetit. NEVOJAT DHE ROLI I OJQ-VE DHE

KOMUNITETEVE LOKALE 6.13 Rritja e rolit të komunitetit të OJQ-ve dhe komuniteteve lokale në zbatimin e KDB-se dhe të SPVB-së do të kërkonte si parakusht të qenurit i mirë-informuar. Parimi 10 i Deklaratës së RIO-s thotë se: "Çdo individ ka të drejtën e informimit për çështje që kanë të bëjnë me mjedisin, me të cilat merren autoritetet publike, përfshirë edhe informimin mbi substanca dhe aktivitete të rrezikshme

në kolektiv, si dhe të ketë mundësi të marrë pjesë në marrjen e vendimeve". Si hap i dytë i rëndësishëm është krijimi i hapësirave ligjore dhe i mekanizmave të pjesëmmarrjes së OJQ-ve dhe publikut në procesin e vendim-marrjes. Përfaqësimi i OJQ-ve në KKNB dhe Bordin e Zbatimit të KDB-së dhe SPVB-së do të institucionalizonte pjesëmarrjen publike në procesin e vendim-marrjes, duke shënuar një hap të rëndësishëm përpara. 6.14 Shkalla e pjesëmarrjes së publikut në vendim-marrje dhe zbatimin e vendimeve të marra në sferën e mjedisit varet shumë nga niveli i zhvillimit ekonomik, i kulturës dhe ndërgjegjes shoqërore. OJQ-të, veçanërsisht ato mjedisore, për të cilat ndërgjegjësimi mjedisor i publikut përbën qëllimin dhe objektin kryesor të aktivitetit të tyre, luajnë një rol të rëndësishëm në ngritjen e ndërgjegjes shoqërore për mjedisin në përgjithësi dhe diversitetin biologjik në veçanti. Sigurimi i ndihmave ndaj OJQ-ve për të zhvilluar programet e tyre për edukimin mjedisor duhet të jetë një përparësi jo vetëm i forumeve të OJQ-ve dhe Qendrës Rajonale të Mjedisit (QRM), por dhe i shtetit. Partneriteti i shtetit me OJQ-të në interes të

mjedisit është një politikë e re e OJQ-ve që duhet parë e zhvilluar në të ardhmen. 6.15 Një numër OJQ shqiptare, në bashkëpunim me ato ndërkombëtare kanë krijuar tashmë një përvojë dhe praktikë të mjaftueshme për të dhënë kontributin e tyre në inventarizimin, planifikimin, menaxhimin dhe monitorimin e diversitetit biologjik dhe pejsazhor. Krijimi i hapësirave ligjore dhe i programeve për një përfshirje më të gjerë të OJQ-ve në këtë proces është një tjetër instrument i rëndësishëm për sigurimin e zbatimit të KDB dhe të SPVB-së në Shqipëri. VLERËSIMI EKONOMIK I KOSTOS DHE PËRFITIMIT PREJ DIVERSITETIT

BIOLOGJIK 6.16 Deri më sot njeriu nuk e ka vrarë mendjen dhe kujdesur për koston e mjedisit, koston reale të përdorimit të resurseve biologjike dhe natyrore. Vetëm kur ai ka qenë i detyruar, (këto raste kanë qenë të pakta, por janë në rritje e sipër) të riparojë humbjet apo dëmet në mjedis dhe në biodiversitet dhe të paguajë për këtë, ai është ndërgjegjësuar për vlerën e vërtetë të tyre. 6.17 Vlerësimi ekonomik i kostos për ruajtjen e mbrojtjen e diversitetit biologjik, nga njëra anë, dhe i përfitimit prej përdorimit dhe ruajtjes së tij, nga ana tjetër, duhet përdorur si një mekanizëm efektiv për të shmangur praktikat dhe politikat e sotme që rezultojnë si jo të qëndrueshme dhe jo ekonomike në një analizë afatgjatë. Është ky një tjetër instrument dhe kriter që duhet të gjejë më shumë vend në të ardhmen në vendim-marrje dhe vlerësimin e politikave sektoriale, si dhe në vetë praktikën konservacioniste. BASHKËPUNIMI NDËRKOMBËTAR 6.18 Për shkak të përvojës së pakët që është trashëguar në fushën e mjedisit, bashkëpunimi ndërkombëtar teknik dhe financiar ka qenë dhe mbetet jetik për kushtet e vendit tonë. Hapja e vendit pas viteve ’90 krijoi mundësi konkrete dhe të gjera për një bashkpunim të tillë dhe rezultatet e

81

këtij bashkpunimi janë të ndjeshme dhe të matshme. 6.19 Një numër programesh të asistencës teknike në fushën e mjedisit kanë mundësuar përftimin dhe kalimin në vend të përvojës së përparuar botërore. Të rëndësishme kanë qenë këto programe në përgatitjen dhe ngritjen e profilit profesional të specialistëve vendas në sferën e mjedisit. Një rol të rëndësishëm në këtë drejtim kanë luajtur programet e BE-së si PHARE, LIFE, BB-ja përmes programit të Ndihmave Globale të Mjedisit (NGM), OKB-ja përmes PKBM ose UNEP, qeveria Amerikane (USAID), Gjermane (GTZ), Italiane, Hollandeze (SNV) etj., me programet e tyre të asistencës teknike etj. 6.20 Frutet e bashkpunimit ndërkombëtar kanë qenë të ndjeshme dhe në sektorin e OJQ-ve mjedisore. Një numër OJQ mjedisore si SHRMMNSH (PPNEA), SHRSHGJSH (ASPBM), AQUARIUS, SHBSH, Progresi Pyjor, Klubi Ekologjik Shqiptar etj., kanë patur një bashkpunim të suksesshëm me organizata ndërkombëtare si: IUCN, WWF, EURONATUR, REC, BirdLife International, MILIEUKONTAKT, etj. 6.21 Tre janë drejtimet kryesore përmes së cilës arrihet dhe zhvillohet bashkëpunimi ndërkombëtar:

• Konventat • Bashkpunimi me Organizatat

Ndërkombëtare • Marrëveshjet dhe aktivitet

dypalëshe

6.22 Anëtarësimi i Shqipërisë në konventat ndërkombëtare për mjedisin, si ajo e Ramsar-it, UNESKO-s, KDB-së, Barcelonës, KNK-së etj., ka ndikime të rëndësishme në politikën ambjentaliste të shtetit tonë kundrejt obligimeve ndërkombëtare që rrjedhin nga anëtarësia, por, nga ana tjetër, kjo ka rritur mundësitë për tërheqjen e fondeve të huaja. Rasti i Karavastasë, MedWet 2 dhe MedWet 3, projekti i Ohrit, Butrintit etj., dëshmojnë për këtë fakt. Zgjerimi i bashkpunimit të Shqipërisë në konventat ndërkombëtare, duke forcuar lidhjet

me konventat që ajo ka nënshkruar deri më sot dhe nënshkruar konventat e tjera si ajo e Bonit, e Tregëtisë Ilegale të Llojeve të Rrezukuar (KTILR ose CITES). Kështu, forcimi i lidhjeve me Konventën e Ramsarit do të vinte dhe me shtimin e vendeve për në Listën Ramsar: Liqeni i Shkodrës, Ohrit, Prespës, dhe laguna e Nartës plotësojnë kushtet për të hyrë në këtë listë. 6.23 Bashkpunimi me Organizatat Ndërkombëtare në këto vitet e fundit ka ardhur duke u rritur. Një numër kontaktesh janë vendosur me UNEP, UNESCO, IUCN, REC, WWF, EURONATUR, BirdLife International, EUCC (Unioni Europian për Ruajtjen e Bregdetit), etj. Krahas forcimit të bashkëpunimit me këto organizata që përbën një përparësi të vazhdueshme, rekomandohet vendosja e lidhjeve dhe bashkpunimi dhe me organizata të tjera ndërkombëtare si: • World Conservation Monitoring

Centre (WCMC) që ofron të dhëna për zonat e mbrojtura dhe llojet e rrezikuar;

• Agjensia Europiane e Mjedisit (AEM ose EEA);

• Qendra Tematike Europiane për Ruajtjen e Natyrës (QTERN ose ETC/NC, në kuadrin e programit CORINE dhe NATURA 2000;

• PLANTA EUROPA- përmes projektit Zona të Rëndësishme për Bimët (Important Plant Areas);

• Komisionin Europian, DG IX- procesi i përqasjes në legjislacionin europian;

• Federata EUROPARC- Shkëmbim Eksperience dhe projekti PHARE

• ICOMOS- Këshilli Ndërkombëtar mbi Monumentet e Kulturës;

• IPGRI- Instituti Ndërkombëtar i Resurseve Gjenetike Bimore;

• ECP/GR- Programi i Bashkpunimit Europian për Resurset Gjenetike Bimore;

• EUFORGEN- Programi Europian i Resurseve Gjenetike Pyjore;

• SAVE- Mbrojtja e Varieteteve Bujqësore në Europë;

• UNIDO- Organizata e Kombeve të Bashkuara për Zhvillim Industrial.

82

6.24 Me gjithë arritjet në bashkëpunimin ndërkombëtar për mjedisin, ende mungojnë marreveshjet dypalëshe ndërqeveritare dhe ndërministeriale ose memorandumet e mirëkuptimit në fushën e mjedisit, të cilat janë praktika të pazëvendësueshme për integrimin europian mjedisor dhe e kanë avancuar mjaft përparimin në zbatimin e programeve mjedisore në vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore. Një marrëveshje e vetme e nënshkruar me Ministrinë e Mjedisit të Gjermanisë, në kuadrin e së cilës ndër të tjera u bë i mundur edhe largimi i 460 ton pesticideve të skaduara, është pak në këtë fushe dhe ka nevojë të pasohet edhe nga marrëveshje të tjera, sidomos me fqinjët për çështje të tilla si bashkëpunimi ndërkufitar, përdorimi i burimeve natyrore, asistenca teknike në programe specifike, etj. Në kuadrin e konventave ndërkombëtare, një planifikim pune i përbashkët me fqinjët do të jepte rezultate pozitive. STRATEGJIA PËR ZBATIMIN E SPVB-SË 6.25 Puna për zbatimin e SPVB-së përfshin një sërë aspektesh dhe drejtimesh që, në mënyrë të përmbledhur, do të ishin: ♦ Proceset e dialogut dhe kordinimit ♦ Identifikimi dhe sigurimi i

burimeve financiare ♦ Nxitjet dhe pengesat ekonomike në

fushën e ruajtjes së biodiversitetit ♦ Gjetja dhe vënia në jetë të

mekanizmave të përshtatshëm ♦ Mbështetja e projekteve ♦ Monitorimi 6.26 AKM dhe ARM- të në rrethe, Këshilli Kombëtar për Natyrën dhe Biodiversitetin (KKNB) dhe Sekretariati për Konventën e Diversitetit Biologjik (SKDB) që do të ngrihen pranë AKM-së mbeten përgjegjës për të siguruar vënien në jetë të KDB-së dhe SPVB-së, si dhe monitoruar atë. 6.27 Për vende të varfëra si vendi ynë, investimet për mbrojtjen e natyrës, në krahasim me sektorët e tjerë, janë më të pakta, por nga ana tjetër është

imperative që qeveritë e sotme jo vetëm t’i shfrytëzojnë këto resurse, por edhe t’i ruajnë, mbrojnë e riaftësojnë dhe t’ua lënë brezave të ardhshëm, pa prishur ato ç’ka kanë marrë nga të parët. Nisur nga ky këndvështrim, është detyrë e pushtetit qendror e atij lokal, institucioneve kërkimore-shkencore, OJQ-ve etj, që të bindin Agjensitë Ndërkombëtare për të investuar në mbrojtjen dhe menaxhimin e qëndrueshëm të natyrës, të diversitetit biologjik e pejsazhor në Shqipëri. Disa nga burimet kryesore të financimit do të ishin: � NGM/GEF, Banka Botërore; � UNESKO; � Konventa Ramsar; � UNEP; � BE (Bashkimi Europian); � IUCN; � WWF; � QRM/REC për Vendet e Europës

Qëndrore dhe Lindore; � Econet Fund (EUCC,

EURONATUR, Euro Sites); 6.28 Krijimi i një Fondi të veçantë për Biodiversitetin nga ana e shtetit dhe administrimi i këtij fondi në interes të mbrojtjes së biodiversitetit do të ishte një tjetër instrument që propozohet të ngrihet për të garantuar mbështetjen financiare të procesit të zbatimit të KDB-së dhe SPVB-së. 6.29 Mbështetja e projekteve të identifikuar tashmë dhe atyre që do të identifikohen dhe përgatiten në kuadrin e punës brenda GP-ve të propozuara për t’u ngritur shumë shpejt pas miratimit të SPVB-së është thelbësore për arritjen e objektivave të KDB-së. Do të vendosen kontakte me GEF dhe organizma të tjerë donatore për të mundësuar përgatitjen dhe finacimin e një projekti kombëtar për Biodiversitetin, në të cilin do të adresoheshin aksionet përparësore të identifikuara në kuadrin e kësaj SPVB-je. Mbledhja e përgjithëshme për prezantimin e kësaj strategjie përpara Qeverisë dhe donatorëve do të shërbejë si një rast i mirë për të identifikuar dhe siguruar një mbështetje të tillë për SPVB-në.

83

6.30 SPVB-ja nuk është një akt përfundimtar. Ajo mund dhe duhet të ndryshojë bashkë me ndryshimet që ndodhin në vend dhe duhet t’i përshtatet kushteve të reja që krijohen me evolimin ekonomik dhe shoqëror të vendit. Përgatitja e SPVB-së shënon vetëm hapin e parë dhe të rëndësishëm në rrugën e gjatë dhe plot sfida të ruajtjes dhe mirëqeverisjes së diversitetit biologjik dhe pejsazhor të vendit, kësaj pasurie me të cilën është e lidhur e sotmja dhe e ardhmja jonë e përbashkët.

84

SHTOJCAT/ANEKSET A Lista e pjesëmarrësve në hartimin e SPVB-së Njësia e Menaxhimit dhe Koordinimit Dr. Ferdinand Bego, --Biolog, Universiteti i Tiranës (UT), Muzeu i Shkencave Natyrore (MShN) Dr. Mynyr Koni, --Biolog, Akademia e Shkencave (ASH), Instituti i Kërkimeve Biologjike (IKB) Prof. Jani Vangjeli, --Biolog, ASH, IKB Prof. Kastriot Misja, --Biolog, UT, MShN Mark Cosmo, --Konsulent ndërkombëtar, ALBANIA 2001 Konsulentë Ass. Prof. Babi Ruci, -- Biolog, ASH, IKB Prof. Dalip Habili, -- Inxhinier Pyjesh, Instituti i Kërkimeve Pyjore dhe Kullotave (IKPK) Prof. Perikli Qirjazi, -- Gjeograf, UT, Fakulteti Histori-Filologji Ass. Prof. Kozma Buzo, -- Biolog, UT, Kopshti Botanik Dr. Andrian Vaso, --Biolog, AQUARIUS (OJQ) Prof. Niko Pano, --Hidrolog, ASH, Instituti Hidrometereologjisë (IHM) Prof. Niko Peja, -- Ekolog, UT, Fakulteti i Shkencave Natyrore (FShN) Prof. Lekë Gjiknuri, -- Zoolog, UT, FShN Prof. Murat Xhulaj, -- Botanist, UT, FShN Prof. Ndoc Rakaj, -- Iktiolog Lefter Veshi, -- Pedolog Prof. Nikolla Konomi, -- Gjeolog, Universiteti Teknik i Tiranës (UTT) Prof. Mihallaq Kotro, -- Inxhinier Pyjesh, Universiteti Bujqësor i Tiranës (UBT) Dr. Maxhun Dida, -- Inxhinier Pyjesh, IKPK Ass. Prof. Idriz Haxhiu, -- Zoolog/Herpetolog, UT, MShN Dr. Taulant Bino, -- Ornitolog, UT, MShN Roland Kristo, -- Iktiolog, Instituti i Kërkimeve Peshkore (IKP) Ass. Prof. Eqerem Kapedani, -- Iktiolog, Instituti i Kërkimeve Peshkore (IKP) Dr. Aleksander Flloko, -- Iktiolog (sektori privat) Ass. Prof. Alfred Mullaj, -- Biolog, ASH, IKB Ass. Prof. Lefter Kashta, -- Biolog, Universiteti i Shkodrës “Luigj Gurakuqi” Dr. Petrit Hoda, -- Biolog, UT, Kopshti Botanik Ass. Prof. Gjovalin Gruda, --Gjeograf, Universiteti i Shkodrës “Luigj Gurakuqi” Ass. Prof. Dhimitër Dhora, --Biolog, Universiteti i Shkodrës “Luigj Gurakuqi” Ass. Prof. Sabri Laçi, -- Gjeograf ekonomik, UT Dr. Aleko Miho, -- Biolog, UT, FShN Ass. Prof. Mersin Mersinllari, -- Botanist, UT, FShN Ass. Prof. Arsen Proko, -- Botanist Pyjesh, Universiteti Bujqësor i Tiranës (UBT) Nihat Dragoti, -- Inxhinier Pyjesh, DPPK Prof. Kristaq Kume, -- Instituti i Kërkimeve Zooteknike (IKZ) Merita Spahillari, -- Enti Kombëtar i Farave Ass. Prof. Vangjel Andoni, -- Biolog Pandeli Pasho, -- Paleontolog Valbona Shutina, -- AQUARIUS (OJQ) Elio Mazreku, -- Jurist, Enio Haxhimihali, --Jurist Damian Gjiknuri, --Jurist Arben Pustina, MsD –Inxhinier Pyjesh, AKM Drita Dade, --AKM Genc Pasko, --Komitetit Kombëtar i Turizmit Kujtim Jaho, --Ministria e Mbrojtjes Dr. Mihallaq Qirjo, --Qendra Rajonale e Mjedisit- Tiranë Juli Hoxha, -- ORT, Rrjeti për Zhvillim Demokratik Bordi Këshillimor Dr. Maksim Deliana—Kryetar i AKM-së Prof. Dr. Lekë Gjiknuri—Biolog, Kryetar i ShRMMNSh Dr. Kolë Malaj—Inxhinier Pyjesh, Drejtor i DPPK-së Dr. Aleksandër Flloko—Biolog, sektori privat MSc. Zamir Dedej—Hidrobiolog, AKM

85

B-1 RRJETI PËRFAQËSUES I ZONAVE TË MBROJTURA TË SHQIPËRISË

Nr Emërtimi i Zonës Përmasat Statusi i Propozuar Përkatësia administrative

Shënime/Komente

I Zona Bregdetare 1 Liqeni i Shkodrës

16000 ha prej të cilave 15000 ha siperfaqë ujore

Kategoria IV Shkodër dhe Malësi e Madhe

Zonë e Mbrojtur (ZM) ndërkufitare. Pjesa e Malit të Zi të liqë nit është Park Kombetar dhe Zonë e Ramsarit. Është liqeni më i madh i Ballkanit dhe një nga më të rëndësishmit e tij. Një nga Zonat e Rëndësishme për Shpendët në Europe (IBA); afro 40 lloje shpendësh ujore, dhe zona më e rëndësishme e llojit glogalisht të kërcënuar Phalacrocorax pygmeus në vendin tonë. Në të jetojnë afro 45 lloje peshqish, ndërmjet të cilëve dhe blini (Acipenser sturio). Zonë me një bimësi ujore të pasur ku veçojmë dhe llojet e Librit të kuq si: zambakët e ujit Nymphaea alba, Nuphar luteum dhe Nymphoides peltata, arra e ujit Trapa natans etj.

2 Lumi i Bunës - Keneta e Domit

44 km dhe 300 ha

Kategoria IV Shkodër Lum ndërkufitar. Këneta e Domit është një zonë e rëndësishme për shpendët në vend. Lum përmes së cilit realizohet migrimi i disa lloje peshqish, midis të cilëve dhe i blinit Acipenser sturio. Në ketë zonë takohet dhe lloje bimesh të librit të kuq si arra e ujit Trapa natans. Ndër gjitaret veçojme llojin globalisht të kërcënuar Lutra lutra.

3 Grykëderdhje e Bunës – Velipojë rrethinat (Plazhi)

1 500 ha Kategoria IV Shkodër ZM ndërkufitare. Një nga IBA-t (Zonë e Rëndësishme për Shpendët) me të rëndësishme të vendit. Zonë me bimësi tipike mesdhetare, dhe zonë e arealit të llojit pothuaj në zhdukje të dushkut-rrenjë Quercus robur. Në zonë takohen dhe lloje kafshësh të një rëndësie Evropianë si Phalacrocorax pygmeus, Lutra lutra dhe çakalli Canis aureus.

4 Laguna e Velipojes

950 ha Kategoria IV Shkodër Një lagunë me vlera, në mënyrë të veçantë për avifaunën (Shpendët) ujore, sidomos për llojet migratore dimëronjës, një pjesë e të cilëve mbrohen nga konventa e Bonit.

5 Maja e Zezë- Mali i Rencit

2 000 ha Kategoria V Shkodër dhe Lezhë

Zonë e pejsazhit tokësor dhe detar tërheqës. M. Rencit është zonë e një pylli të rrallë me dushkun Quercus trojana, por këtu rritet në gjendje natyrore dhe shega Punica granata. Zonë me vlera të veçanta për zvarraniket dhe shpendët grabitqare, ku veçojmë shqiponjën e malit Aquila chrysaetus dhe petritin Falco peregrinus, lloje të ralle që mbrohen nga disa konventa.

86


Shënime/Komente

6. Kune-Pjesa

perëndimore e Merxhanit

300 ha Rezervat Shkencor (kategoria I)

Lezhë Zonë e përfaqësuar nga një pyll tipik mesdhetar. Megjithë ndryshimet që kanë ndodhur në të, zona ruan vlera të veçanta shkencore si një zonë me një sërë tipe habitatesh, si një IBA shumë e rëndësishme për shpendët migratore dhe në mënyrë të veçantë për koloninë e çapkave (fam. Ardeidae).

7. Kënalla- Pjesa lindore e Merxhanit

1100 ha Rezervat Natyror i Menaxhuar (kategoria IV)

Lezhë Edhe në ketë zonë, edhe psë në gjendje të demtuar, takohet një pyll tipik mesdhetar, ndërsa në lagunen dhe ligatinat perreth saj takohen lloje të shumtë shpendë, për të cilat ajo ka fituar dhe statusin e një IBA. Laguna ka dhe vlera të veçanta iktike (peshqit).

8. Grykëderdhja e Drinit- Ceka dhe Vaini

1 700 ha Rezervat Natyror i Menaxhuar (kategoria IV)

Lezhë Zonë e pasur me një vegjetacion ujor (të ujrave të njelmëta e të ëmbla) të shprehur mirë, me shtretër mjaft të shtrirë të kallamishteve të alternuar me pasqyra uji, mjaft e përshtatshme për shpendët e ujit dhe rrëmbenjësit e ditës (zona me densitetin më të lartë të këtyre të fundit në vendin tone). Është një IBA e rëndësishme për vendin. Në të takohet dhe një njollë e pyllit tipik mesdhetar. Grykëderdhja e Drinit ka rëndësi të veçantë për peshqit migratorë.

9. Tale-Grykëderdhja e Matit

1 000 ha Rezervat Natyror i Menaxhuar (kateg. IV)

Lezhë Zonë e pasur me ligatina e bimësi karakteristike të vendeve të lagështa. Liogatinat, tokat e përkënetuara dhe sidomos grykëderdhja e e Matit mbajnë një numër të konsiderueshmë shpendësh të ujit dhe janë të rëndësishme për peshqit.

10. Grykëderdhja e Matit-Fushe Kuqe -Grykëderdhjë e Ishmit


Kurbin Një zonë ku takohet një bimesi tipike halofitë (e tokave të kripura), dhe një nga lagunat me të rëndësishme të mesdheut për shpendët limikole (Charadriformes); është e vetmja lagunë ku është takuar lloji globalisht i kërcënuar Numenius tennuirostris, duke përbërë kështu një IBA të një rëndësie të veçantë për vendin. Brenda kësaj zone ruhet ende një njollë e vogël e pyllit edhe psë të demtuar të rrënjes Quercus robur, një dru gati në zhdukje në vendin tone.

11 Kepi i Rodonit - Gjiri i Lalëzit-Pylli i Ishmit

2 500 ha, prej të cilave 1300 ha sipefaqë

Zonë e pejsazheve (detare dhe tokësor e) të mbrojtura (kateg. V)

Durrës Është një zonë e pejsazheve natyrore (detare dhe tokësor e) dhe kulturore të kombinuar mire me pejsazhin rural të zones: (i) livadhe të posidonieve Posidonia oceanica, me një faunë detare të shprehur mire; një pjesë e mire e llojeve që takohen ketu mbrohen nga Konventa e Barcelones; (ii) pyll edhe psë i demtuar i dushqë ve mesdhetare

87


Shënime/Komente

detare Quercus fraineto dhe Q. pubescens; (iii) prani e një njolle të vogel të ahut Fagus sylvatica në një lartesi që si kalon të 100 m mbi nivelin e detit (rast unikal në Shqiperi); (iv) kalaja e Rodonit - Skenderbeut me kishën e saj.

12. Rrushkull-Grykëderdhja Erzenit- Bishti i Pallës-Porto Romano

2 700 ha prej të cilave 1400 ha siperfaqë ujore.

Rezervat Natyror (detar dhe tokësor ) i Menaxhuar ( kateg. IV)

Durrës Zona është e gërshetuar me pyll tipik mesdhetar e aluvial me verri Alnus glutinosa, vidh Ulmus campestris dhe frasher Fraxinus angustifolia si dhe pyllëzime artificiale me pisha mesdhetare; me lagunën e Rrushkullit (rezervat gjuetie), si dhe me grykëderdhjen e lumit Erzen. Inventarizimet e shpendëve dimëronjës të dy viteve të fundit e kanë identifikuar ketë zonë si një IBA mjaft të rëndësishme (mbi 10000 shpendë të ujit dhe vendeve të lageta). Delta e Erzenit me rëndësi për peshqit që riprodhohen në ujra të ëmbla. Takohen këtu dhe duna të shprehura relativisht mirë, bimësi halo- dhe hygrofite (tokave të kripura dhe vendeve me ujë). Në bregun shkëmbor dhe gjirin e Porto Romanos takohen livadhe me posidonie dhe një faunë detare e shprehur mirë.

13. Kepi i lagjit/kala e Turrës

600 ha Kategoria I Kavajë Zonë e makies tipike mesdhetare, ku dafina Laurus nobilis (reliktë e Terciarit) rritet në gjendje natyrore dhe vende- vende takohen drure të saj. Ka dhe ripyllëzime me dafinë.

14. Vilë Boshtovë-Grykëderdhja e Shkumbinit - Divjake- Karavasta-Grykëderdhja e Semanit

12 000 ha Park kombetar (kateg. II)

Kavajë, Lushnjë, Fier

Është pa dyshim zona me e rëndësishme përgjatë zonës bregdetare të vendit. IBA më e rëndësishme e vendit dhe një nga me të rëndësishmet në Mesdhe (mbi 45 000 shpendë dimëronjës të ujit me afro 70 lloje). Vend i folezimit të pelikanit kaçurrel Pelicanus crispus (globalisht i kercenuar). Takohen një mori habiatatesh si: delta lumenjesh, laguna, duna ranore, bimesi psamofite, halofite, hydro- dhe hygrofite, pylli me pishe të butë dhe të eger dhe me prani të dellenjes Juniperus monocarpa. Takohen 3 lloje endemike salepesh (Orchidace) të gjinisë Orchis dhe lloji endemik Aster albanicus, ndërsa pergjatë deltave takohet gjitari globalisht i kercenuar Lutra lutra. Zona e vetme ku takohen në natyre lopët e egra (Bos primigenius) dhe ende ruhet në forme të domesticuar një tufe e buallit (Bubalus bubalis). Zona e pare në vend që është përfshirë në listën e Ramsarit. Zonë me vlera arkeologjike dhe historike me potenciale të mëdha për zhvillimin e

88


Shënime/Komente

ekoturizmit.

15. Grykëderdhja e Semanit- Pishë Poro- Grykëderdhja e Vjosës

1 500 ha Kategoria IV Fier Zonë e njërës prej deltave me të rëndësishme të vendit, ku takohen dunat ranore më të shprehura të vendit (deri 4 m lartësi), bimësi psamofite, hygrofite, halofite, tipike të ligatinave detare. Zonë e pyjeve të shtrirë të pishës mesdhetare. Në ujrat e pastra të deltës së Vjosës takohet lloji globalisht i rezikuar Lutra lutra, ndërsa është e madhe rëndësia e këtij lumi për peshqit migratore (troftat). Zonë e rëndësishme për shpendët, në mënyrë të veçantë për shpendët rrëmbenjës (Falconiformes).

16. Grykëderdhja e Vjosës- Poro e Vlorës

3400 ha Rezervat Natyror i Menaxhuar (Kateg.IV)

Vlorë Zonë e pasur me ligatina, toka të përkënetuara dhe shpendë ujorë. Takohet bimësi tipike mesdhetare, të tokave të kripura sikurse dhe në pjesën veriore të grykëderdhjes së lumit Vjosë.

17. Laguna e Nartës -Zvërnec

6500 ha Zonë e Pejsazheve të Mbrojtura (kateg. V)

Vlorë Edhe psë është një lagunë me probleme ekologjike Narta, pas Karavastase, është laguna e dytë në vend për nga rëndësia që ajo paraqet në mënyrë të veçantë për shpendët e ujit, duke qenë një IBA mjaft e rëndësishme (20 000 shpendë dimerues të ujit të mbi 40 llojeve). Vend ushqimi për pelikanin Pelicanus crispus dhe ku takohen rregullisht flamingot Phenicopterus ruber. Përreth lagunës gjendet një florë dhe faunë e pasur tipike e ligatinave mesdhetare. Zona e Zvërnecit cilësohet për bukuritë bregdetare të ndërthurura me pasuritë e saj kulturore e tradicionale, që përbëjnë potenciale për zhvillimin e turizmit. Në ishullin e Zvërnecit ndodhet dhe një manastir me vlera kulturore dhe historike. Në breg të tij gjendet pylli i selvisë dhe Pistacia

lentiscus.

18. Llogora- Orikum- Karaburun- Sazan-Rradhimë-Tragjas-Dukat

35 000 ha Park Kombetar (detar dhe tokësor ) (kateg. II)

Vlorë Zona ka biodiversitet të lartë dhe të rëndësishëm në Mesdhe: livadhe alpinë e subalpinë, pyll pishe (Pinus nigra) dhe rrobulli (Pinus peuce), Pinus leucodermis, bredhit të Maqedonisë (Abies borisii-regis), dushkut Quercus coccifera, valanidhit Q. macrolepis, makie tipike mesdhetare, bimësi tipike e shkembinjve detare, ligatina dhe mbetje të pyjeve aluvionale, me katin litoral të shprehur mjaft mire, me një bentos mjaft të zhvilluar, livadhe të gjere të posidonies (Posidonia oceanica). Është zonë me një flore e faunë shume të pasur detare dhe tokësor e. Në

89


Shënime/Komente

ujrat detare takohen delfinet (Delphinus delphi dhe Tursiops truncatus), dhe mjaft lloje të tjere të kercenuar që mbrohen nga disa konventa. Ujrat detare të Karaburunit vizitohen me siguri nga foka e mesdheut (Monachus monachus), një nga llojet më të kërcënuar në botë. Kufiri verior i aleances Oleo-Ceratinion; kufiri verior i qëpes së detit. Zonë ku tokohen lloje endemike e subendemike si dhe shume lloje të rallë e të kërcënuar (Taxus bacata, Ceratonia siliqua etj.). Zonë me potenciale të mëdha për zhvillimin e turizmit dhe ekoturizmit.

19. Kanioni i Gjipesë

1 200 ha Zonë e Pejsazheve të Mbrojtura (kategoria V)

Vlorë Zonë me një pejsazh mjaft tërheqës, me formacionë gjeologjike interesante, ku nuk mungojnë dhe shpellat. Përgjatë kanionit takohen pëllumbat e egër. Përsa më sipër kjo zonë tërheq vemendjen e vizitorëve dhe turistëve.

20. Porto Palermo

600 ha Rezerve strikt natyrore (detar dhe tokësor) (kategoria I)

Vlorë Është një zonë detare e bregdatare me të ruajtura dhe me vlera të medha shkencore për vendin. Kati litoral datar mjaft i shprehur e i pasur në lloje një pjesë e të cilave lloje mjaft të ralle e që mbrohen nga konventat ndërkombëtare. Interesante është dhe zona kontinetale përreth me shtretër të gjerë të qumështores dru Euphorbia dendroides dhe sherebelës Salvia triloba. Zona ka dhe vlera historike; në të gjendet dhe kalaja e Ali Pashës.

21. Përroi i Borshit 2 km Rezervat Shkencor (kategoria I)

Sarandë Një përrua që ruhet në gjendje të mirë. Zona ka rëndësi shkencore për faktin se këtu takohen në kushte natyrore njolla me oleandër (Nerium oleander).

22. Gjiri i kakomesë dhe Kepi i Qefalit*

2200 ha Zonë e Pejsazheve (detare dhe tokësor e) të Mbrojtura (kateg. V)

Sarandë Është zonë e pejsazheve detare dhe tokësor e mesdhetare mjaft terheqëse, me vlera shkencore, turistike dhe shlodhesë e pushuese. Njëherazi, zona duke qenë një zonë e mbrojtur mirë (zonë ushtarake), afron mjedise të përshtatshme për t’u frekuentuar nga breshka e detit Caretta caretta, një lloj mjaft i kërcënuar në Mesdhe. Prania e kësaj të fundit e bën zonën në fjalë me vlera unikale për vendin; pjesë të gjirit (rreth 400 ha) duhet të mbrohen në mënyrë strikte si rezervat shkencor.

23. Kanali i Çukës- 1 000 ha Kategoria V Sarandë Zona është e mbrojtur dhe mjaft tërheqëse në pikëpamje turistike e

90


Shënime/Komente

Gjiri dhe Ishujt e Ksamilit

shlodhëse. Ishujt përbëjnë një oaz të pejsazheve të mrekullueshem detare dhe tokësore. Ishujt janë të mbuluar me një bimesi tipike dhe mjaft të zhvilluar mesdhetare, ndërsa nen ujin detar gjallon një faunë e flore mjaft e pasur, ku vlen të veçohet fanerogami Halophyla stipulacea dhe bivalvori Pinna nobilis, lloje të mbrojtur nga konventat ku Shqiperia aderon. Për këtë arësye 400 ha të shpallen Strikt të Mbrojtur (Kategoria I).

24. Liqeni i Butrintit-Rrethinat

4 000 ha Zonë e Mbrojtur me Perdorim të Shumefishtë (kateg. VI)

Sarandë Liqeni i Butrintit ka probleme ekologjike, por është i rëndësishem në mënyrë të veçantë për iktiofaunën/akuakulturen dhe avifaunën e tij. I rëndësishëm është dhe liqeini i Rrëzes (Bufit), me të cilin komunikon në lindje të tij. Brenda zonës ruhen njolla të pyllit tipik mesdhetar, mjaft i shprehur me ilqe Quercus ilicis, rrënjë Q. robur, verri Alnus glutinosa, vidh Ulmus campestris, frasher Fraxinus angustifolia etj, të klases Qurcio-Ilicis. Faunë e pasur vecanerisht në zvarranike dhe insekte, mjaft lloje prej të cilave janë lloje të mbrojtur. Duke patur brenda kufijve të saj qytetin antik të Butrintit-objekt i UNESKO-s, zona në fjalë përbën një zonë mjaft tërheqëse për vizitorët dhe turistët.

25 Pagane - kepi i Stillos

500 ha Rezervat Strikt Natyror (detar dhe tokësor ) (kateg. I)

Sarandë ZM ndërkufitare. Përbën një nga zonat detare e bregdetare më të ruajtura dhe me vlera të mëdha shkencore në vend. Kati litoral detar mjaft i shprehur dhe i pasur në lloje, një pjesë e të cilave lloje mjaft të rrallë e që mbrohen nga konventat ndërkombëtare. Jo më pak interesante mbetet dhe zona kontinetale përreth me një bimësi (makie) tipike mesdhetare. Prania e breshkës Testudo marginata në këtë zonë i jep asaj vlera të veçanta shkencore.

II. Zona Kontinentale 26 Livadhi i Harushes-

Bogë-Theth-Valbonë-Gash-Curraj

35 000 ha Park Kombetar (kateg. II)

M. Madhe, Shkodër dhe Tropojë

ZM ndërkufitare me vlerat me të larta të biodiversitetit në pjesen kontinentale malore të vendit: diversitet i lartë habitatesh, llojesh bimore e shtazore. Takohen pyje të ahut, pishes, rrobullit, bredhit, livadhe alpinë (bjeshkë) mjaft të shtrira, perrenj malor, pyje të geshtenjës Castanea sativa në gjendje natyrore, etj. Zonë e pasur në endemizma e subendemizma. Zonë e vetme e takimit të hormoqit Picea abies (element i Europes Qëndrore) në vend. Takohen gjitarë të mëdhenj e të mbrojtur si ariu Ursus arctos, ujku Canis lupus,

91


Shënime/Komente

rrëqebulli Felis lynx, dhia e egër Rupicapra rupicapra, kaprolli Capreolus capreolus, derri egër Sus scrofa, ndërsa nga shpendët veçojmë praninë e gjelit të egër Tatrao urogallus dhe shqiponjës Aquila chrysaetos. Zona në fjale përbën një nga IBA-t malore më të rendësishme të vendit. Në ujrat e freskëta e të paster të lumit të Valbonës dhe Shalës takohet lloji globalisht i kërcënuar Lutra lutra. Zona, përveç vlerave të medha shkencore, njohëse, didaktike, pejsazhore etj, mbart potenciale të mëdha për zhvillimin e turizmit, veçanërisht të atij alpin.

27. Razma 1500 ha Kategoria V Malësi e Madhe Zonë me vlera të spikatura pejsazhore, të një bukurie natyrore të veçantë, e pasur me pyje të pishës, ahut me nje florë e faunë të pasur. Ajo frekuentohet për turizëm e shlodhje dhe është e përfshirë në programet e zhvillimit me përparësi të turizmit ekologjik.

28. Rrjedhja e poshtëme e l. Valbona

20 km gjatësi

Kategoria V Tropojë Lum me ujra të pastra e të freskëta me rëndësi të veçantë për riprodhimin e troftave. Pejsazhi i zonës është tërheqës e turistik. Përgjatë lumit zhvillohet dhe jeton një florë e faunë karakteristike.

29. Pylli i Helshanit –Buza e Liqenit të Fierzës

2200 ha Kategoria e IV

Has Zonë e mbuluar me pyje dushku të një rëndësie të veçantë dhe që krijojnë një harmoni me pejsazhin e bregut të liqenit të Fierzës. Ajo frekuentohet nga komunitete karakteristike gjitarëdh dhe shpendësh. Bregu i liqenit siguron kushte për rritjen e peshkut dhe krijimin e zonave turistike

30. Tej Drinit Bardhe 6500 ha Kategoria e VI

Has ZM ndërkufitare e pasur me lloje pyjor, floristik e faunistike, përgjatë Drinit të Zi. Një pjesë e kësaj zone ka fituar status mbrojtjeje në kuadrin e Vëzhgimit Ekologjik të Pyjeve, por në një sipërfaqe mjaft të kufizuar. Për vlerat e saj potenciale natyrore dhe të përdorimit, propozohet që këtë status ta marrë gjithë ekonomia pyjore.

31. Bjeshka e Oroshit 5 000 ha Kategoria VI Mirditë Zonë e bjeshkëve mjaft të shtrira, me formacionë gjeologjike mjaft interesante (shumë shpella e puse karstike) të një vlere shkencore dhe njohëse shumë të madhe. Bjeshkët e një pejsazhi mjaft tërheqës i sigurojnë zonës një potencial të madh për zhvillimin e turizmit.

92


Shënime/Komente

32. Tërbuni 3 000 ha Kategoria VI Pukë Bjeshka e Tërbunit paraqet një pejsazh të larmishëm me vlera turistike

dhe shlodhëse, ku ndërthuren bukuritë natyrore e biologjike si natyra, pyjet, flora dhe fauna, formacionet gjeologjike, hidrologjia dhe ujrat. E ndodhur në afërsi të qytetit të Pukës ajo ofron mundësi për zhvillim turizmi për popullsinë lokale gjatë gjithë stinëve të vitit.

33. Bërzana 1700 ha Kategoria IV Lezhë Zonë me bimësi tipike mesdhetare, ku kati drunor dhe shkurror dominohet nga dushkaja me përzjerje shqope. Interes ka dhe bimësia barishtore, sidomos ajo medicinale. Përfaqëson një shpat malor që nga ana e rrethit të Mirditës vazhdon në një luginë. Brenda kësaj zone takohen dhe gjitarë të mëdhenj si derri, ujku, dhelpra, kunadhja, etj. si dhe një komunitet karakteristik shpendësh. Po kështu e pasur është dhe herpetofauna e saj. Kjo pasuri faunistike ka bërë që zona të fitonte vite më parë statusin Rezervat Gjuetie.

34 Kurora e Lures - Zall Gjocaj - Kunorë Valmorë


Mat, Mirdite, Diber

Zonë me vlera shumë të larta të biodiversitetit: mori habitatesh, llojesh bimore e shtazore. Liqenë akullnajorë të shumtë (11) me bimësi ujore (zambakët e ujit) e faunë karakteristike mjaft të veçantë për vendit tone; livadhe alpinë (bjeshkë), pyje me pishe, arrnen, rrobull, ah dhe shkurre; lloje endemikë, disa lloje subendemikë dhe drurë relikte; gjitarë të medhenj e të mbrojtur si ariu Ursus arctos, ujku Canis lupus, rreqë bulli Felis lynx, dhia e eger Rupicapra rupicapra, kaprolli Capreolus capreolus, dhe ndër shpendët vecojme praninë e gjelit të egër Tatrao urogallus dhe shqiponjes Aquila chrysaetos. Zona në fjale përbën një IBA tepër të rëndësishme të vendit dhe një bërthamë të rëndësishme për gjitarët e mëdhenj. Përveç vlerave njohëse, shkencore dhe ekonominë e natyrës, zona njëherazi ka vlera të medha estetike, pejsazhore, turistike mjaft tërheqëse për vizitorët vendas dhe të huaj. Pasuritë natyrore dhe biologjike, bukuritë e pejsazhit afrojnë potenciale të medha për zhvillimin e turizmit, si burim shumë i rëndësishëm të ardhurash për parkun dhe banorët vendas.

35 Pylli i arnenit të Allamanit

1000 ha Rezervat Shkencor (Kateg. I)

Mat – Bulqizë E vetmja zonë me pyll të virgjer natyror të arnenit, Pinus peuce, në Shqipëri; dru relikt që duhet marrë nën mbrojtje strikte.

93


Shënime/Komente

36. Liqeni i Zi 2 000 ha Kategoria V Bulqizë Zonë e virgjër natyrore me resurse të pasura biologjike dhe pejsazh natyror të larmishëm dhe mjaft tërheqës, në të cilin liqeni i Zi me origjinë akullnajore i jep zonës vlera shkencore dhe turistike të veçanta.

37. Masivi Korab-Shishtavec

20 000 ha Zonë e pejsazheve të mbrojtura (kateg. V)

Dibër dhe Kukës ZM nderkufitare me një larmi habitatesh; bjeshkë e livadhe alpinë e subalpinë të gjera, pyje të dushkut, ahut dhe pishes, por dhe të arrës dhe lajthisë; ligatina malore. Takohen bimë endemike, subendemike dhe reliktë si: Narthecium scardicum, Ranunculus ëetshteini, R. degeni, Tripholium ëetshteini. Takohen dhe gjitare të medhenj si ariu Ursus arctos, ujku Canis lupus, rreqë bulli Felis lynx, dhia e eger Rupicapra rupicapra, kaprolli Capreolus capreolus. Zona në fjale përbën së bashku me masivin e malit të Sharova (Maqedoni) një nga biokorridoret rajonale (ballkanikë) më të rëndësishëm të gadishullit ballkanik. Vlerat natyrore, biologjike dhe pejsazhore të zones perbejnë njeherazi dhe potenciale të fuqishme për zhvillimin e turizmit malor.

38. Mështekna e Shishtavecit

400 ha Monument Natyre (Kategoria III)

Kukës Zonë ndërkufitare që përfshin të vetmin pyll natyror të mështeknes në vendin tonë; pyll me interes shkencor dhe pejsazhor të veçantë.

39. Qafe Shtama-Liqejt e Germanjit


Krujë dhe Mat Zonë malore e preferuar nga publiku për vlerat e saj të spikatura pejsazhore, estetike, shlodhëse dhe kurative. Mbulohet nga pyje me pishë dhe ah, ku takohet bima endemike Forsythia europea.

40. Vargmali Krujë- Tujan


Rrethet Kruje dhe Tirane

Zonë me vlera pejsazhore, kulturore dhe historike. Formacionë karstike të shprehura mirë si maja, kanione; shkurreta mesdhetare të degraduara në kufirin e saj të poshtem, pyll ahu në lartesitë mbi 900 m. Zona ndodhet pranë PK Mali i Dajtit dhe liqenit të Bovillës.

41. Dajt – Priskë-mali me Gropa


Tiranë

Në këtë zonë shprehen mjaft mire zonat fitogjeografike të vendit: makja mesdhetare, dushkajat (Quercetum), ahishtet (Fagetum) dhe kullotat subalpine e alpine. Takohen dhe njolla të drurëve të rrallë e të mbrojtur të geshtenjës dhe arrës. Ndër gjitarët veçojmë praninë e ujkut (Canis lupus), ariut (Ursus arctos), derrit të eger (Sus scrofa), kunadhes (Martes foina) dhe maces së eger (Felis sylvestris). Njeherazi zona përbën një IBA malore të rëndësishme për vendin. Vlerave të saj shkencore dhe didaktike u shtohen dhe ato pejsazhore, shlodhëse dhe

94


Shënime/Komente

argëtuese, që përbëjnë dhe potenciale reale për zhvillimin e turizmit/ ekoturizmit. Për PK Dajtit është përgatitur plani i administrimit dhe menaxhimit.

42. Bardhet-Bizë- Martanesh


Tiranë- Mat Livadhe të zones së ahut dhe alpine, pyje ahu që vende vende përzihen me pishë dhe bredh, formacione (gropa) karstike të përhapura, pejsazhe të fuqishme. Takohen ariu Ursus arctos, ujku Canis lupus, rreqë bulli Felis lynx, Felis sylvestris, kaprolli Capreolus capreolus etj. . Zona në fjale funksionon si një bërthamë dhe biokorridor i rëndësishem për një numër llojesh me rëndësi kombëtare dhe ndërkombetare, në mënyrë të veçantë për ariun, ujkun dhe kaprollin. Si zonë e pejsazheve mjaft tërheqës, ajo mbart me vete potenciale të medha për zhvillimin e turizmit. Përmasat e mëdha të zonës nuk përjashtojnë mundësinë e perdorimit të qëndrueshëm të pasurive natyrore dhe biologjike të zonës (gjueti, pylltari e kontrolluar, kullotje).

43. Rajcë - Shebenik - Qarrishtë

8 000 ha Kategoria I Librazhd ZM nderkufitare, me vlera të larta biodiversiteti: pyje të virgjer të dominuar nga ahu, por takohen dhe drure të tjerë si rrobulli Pinus peuce, meshtekna Betula alba; liqenjë akullnajorë, livadhe subalpinë e alpinë serpentinore me dominim të Viola ducaginica. Bimë endemike e subendemike. Bërthamë dhe biokorridor i rëndësishem i gjitarëve të mëdhenj të mbrojtur nga Konventat, duke fituar keshtu vlera dhe rëndësi rajonale/ballkanike.

44. Kuturman-qafë Bushi


Librazhd dhe Elbasan

Edhe pse demtuar dhe tejshfrytezuar, zona paraqt vlera si një zonë e gjerë e perfaqësimit të pyllit të dushkut, të flors dhe fauns së tij. Është përdorur si rezervat për gjuetinë e derrit (Sus scrofa), lepurit, thëllëzës, etj..

45. Rrapishtet Labinot - Qukës

35 km Zonë e pejsazheve të mbrojtura (kateg. V)

Librazhd dhe Elbasan

Në ketë pjesë të rrjedhes së Shkumbinit takohet një rrapishte Platanus orientalis karakteristike, që ende ruhet në gjendje të mire, me vlera estetike dhe pejsazhore të veçanta.

46. Masivi Shpat-Polis - Sopot - Guri i Topit

35 000 ha Zonë e pejsazheve të Mbrojtura

Elbasan, Librazhd,

Kjo zonë e shtrire përmbledh një mori habitatesh si: pyje (ahishtë e pishnaja), kullota subalpinë dhe alpine, liqenë akullnajore, kanione,

95


Shënime/Komente

– Vallamarë-Holtë-Bulçar

(kateg. V) Pogradec, Korçë, Gramsh

ujvara, guva, maja etj. . Takohen një sere lloje endemike dhe subendemike bimesh. Zona në fjale përbën një bërthamë dhe biokorridor shumë të rëndësishem për rruazorët e mëdhenj (ariun Ursus arctos, ujkun Canis lupus, rrëqebullin Felis lynx, dhinë e egër Rupicapra rupicapra, kaprollin Capreolus capreolus etj.); konsiderohet edhe si zonë e rrugëkalimit të shpendëve migrator rrëmbenjës.

47. Liqeni i Pogradecit-Lin-Gështenja

27 000 ha Kategoria V Pogradec ZM nderkufitare. Liqeni tektonik më i thellë i Ballkanit (290 m) dhe një nga me të rëndësishmit në Europe e me gjere. Së bashku me liqejt e Prespës përbëjnë bërthamën më të rëndësishme të një Rezerve Biosfere. Prania e një numri të madh llojesh endemike parruazorësh (sidomos në moluske Gastropode) dhe rruazorësh (peshq), i japin liqenit vlera të trashegimisë boterore. Një nga IBA me të rëndësishme për shpendët dimëronjës të ujit (mbi 46 000 shpendë të ujit) në vendin tone. Është zona me masivet më të mëdhenj të gështenjës në vend. Një zonë e rëndësishme turistike dhe pushimi si dhe për zhvillimin e aktiviteteve tradicionale kulturore e artistike me vendet fqinjë.

48. Liqeni i Prespave - mali Thate

27000 ha Park Kombëtar (Kategoria II)

Pogradec- Korçë ZM nderkufitare dhe shumë e rëndësishme. Në pjesen Veriore të kesaj zonë shtrihet Parku Kombëtar i Galiçicës (Maqedoni). Zona është një IBA e rëndësishme, në mënyrë të veçantë për llojin globalisht të kercenuar Phalacrocorax pygmeus. Është zona ku takohen dhe lloje të tjere globalisht të kërcënuar si Lutra lutra, Rhinolophus sp. dhe M. capaccinii, Pelecanus crispus dhe P. onocrotalus. Shpatet e m. Thate zihen nga shkurreta (dushqe) të degraduara, pyje ahu dhe kullotat subalpinë e alpinë ku takohen disa bime të ralla. Zonë e pejsazheve mjaft terheqëse dhe me potenciale për zhvillimin e ekoturizmit ku vlerat natyrore gërshetohen me vlerat tradicionale, kulturore e historike të zonës. Brenda zonës ndodhet dhe shpella e Trenit me vlera arkeologjike dhe biospeleologjike, në mënyrë të veçantë për lakuriqët e natës.

49. Cangonji - Bredhi i Drenovës - Nikolicë - Gramoz

30 000 ha Zonë e Pejsazhve të Mbrojtura (kateg. V)

Korçë- Devoll - Kolonjë

ZM nderkufitare me një rëndësi të veçantë për shkembimin e elementeve faunistike dhe floristike të vendit tonë me ato të Greqise. Është bërthamë dhe biokorridor për rruazorët e mëdhenj, si ariu Ursus arctos, ujku Canis lupus, rreqë bulli Felis lynx, dhia eger

96


Shënime/Komente

Rupicapra rupicapra, kaprolli Capreolus capreolus, duke fituar keshtu vlera dhe rëndësi rajonale Ballkanike. Larmi habiatatesh: kullota natyrore subalpinë dhe alpine, pyje të ahut (Fagus sylvaticus), pishes (Pinus sp.), bredhit (Abies sp.) dhe lajthisë (Corrilus avellana). Takohen mjaft bimë të rralla dhe subendemike. Zonë e pejsazheve tërheqës me potenciale të mëdha për turizëm dhe zhvillim të qëndrueshëm.

50. Masivi Vithkuq - Ostrovicë

9 000 ha Zonë e Pejsazhve të Mbrojtura (kateg. V)

Korçë - Gramsh Një zonë malore me vlera natyrore, shkencore, estetike dhe pejsazhore e cila lidhet me ZM-të e tjera përreth. Perveç kullotave alpinë e subalpinë takohen dhe ligatina malore si dhe pyje të ahut (Fagus sylvaticus), pishës (Pinus sp) dhe dushqe (Quercus sp.). Zonë e rëndësishme për gjitarët e mëdhenj, veçanërisht për ariun (Ursus arctos), derrin e egër (Sus scrofa) dhe dhinë e egër (Rupicapra rupicapra).

51 Piskal-Shqerri- 5400 ha Zonë e Mbrojtur me Perdorim të Shumefishtë (kateg. VI)

Kolonjë Pjesa më e madhe e zonës zihet me pyje të gjerë e të degraduara të dushkut, që ende ruajnë rëndësinë për derrin e egër, Sus scrofa dhe elementë të tjere faunistike të lidhur me pyjet e dushkut. Njëherazi, ajo është një zonë e rëndësishme e sigurimit të lendes drusore (për ngrohje e ndertim), të kullotjes dhe gjuetinë sportive. Në kuadrin e kësaj kategorie mbrojtjeje këto aktivitete do të kontrolloheshin dhe drejtoheshin në mënyrë të tille që do të garantonte riperteritjen e vlerave natyrore, pejsazhore dhe turistike të zonës.

52. Gërmenj-Shelegurë-Leskovik

15000 ha Park Kombetar (kateg. II)

Kolonjë Zonë ndërkufitare me rëndësi të veçantë për të siguruar vazhdimësinë e habitateve natyrore midis Shqipërisë dhe Greqisë. Brenda zonës ruhen në gjendje të mirë pyje të pishës, ahut dhe bredhit, që përfaqësojnë habitate të rëndësishme për gjitarët e mëdhenj, si ariu Ursus arctos, ujku Canis lupus, kaproli Capreolus capreolus, etj.. Prania e ligatinave (liqene të vegjël akullnajorë) ia rrit së tepërmi vlerat shkencore kësaj zone. Vlerat e veçanta shkencore, turistike, shlodhëse dhe kurative ofrojnë potenciale të mëdha për zhvillimin e turizmit ekologjik dhe aktiviteteve të tjera shlodhëse, që do të përbënin njëherazi burime të ardhurash ekonomike dhe për popullsinë lokale.

53. Masivi Tomorr- 28 000 ha Park kombetar Berat, Skrapar Zona me vlera të larta të biodiversitetit në Pjesen kontinentale të

97


Shënime/Komente

Kulmak (kateg. II) Shqiperisë së Jugut. Zona me e pasur në vend për nga endemizmat dhe subendemizmat që takohen në të. Zonë me ah, rrobull e pishë të zezë, me kullota subalpine dhe alpine. Një IBA malore shume e rëndësishme dhe një nukleus i rëndësishem për gjitaret e medhenj si ariu Ursus arctos, ujku Canis lupus, shpendë gragitqarë të ditës dhe natës etj.. Përveç vlerave shkencore dhe ekonominë e natyres zona në fjale afron vlera të mëdha pejsazhore, estetike, shlodhëse e turistike, që do të garantonin zhvillimin e turizmit ekologjik.

54. Bredhi i Hotovës-Dangëlli

4 200 ha Park Kombëtar (kateg. II)

Përmet Zonë me vlera të larta të biodiversitetit. Është zona e pyjeve madhështore të bredhit që në pjesën e tyre të poshtëme përzihen me dushqe dhe këta të fundit më poshtë gërshetohen me makien mesdhetare. Takohen gjitarë të mëdhenj si ujku, ariu, kaprolli, derri i egër etj.. Zona është e pasur në bimë endemike, subendemike, ballkanike dhe mesdhetare. Vlerat natyrore dhe ato pejsazhore të zonës ofrojnë vlera shlodhëse dhe potenciale të mëdha për zhvillimin e turizmit ekologjik.

55. Lugina e Vjosës - Çarçovë

40 km gjatësi

Zonë e pejsazheve të mbrojtura (kateg. V)

Përmet Vjosa është një lum që i takon dy shteteve fqi: Shqiperisë dhe Greqisë. Një nga lumenjtë më të pastër të vendit dhe më të rëndësishmit njëherazi për florën dhe faunën e tij ujore. Në ketë kontekst vlen të veçojme rëndësinë lumit për llojin globalisht të rrezikuar Lutra lutra, një numër llojesh lakuriqësh nate të mbrojtur nga konventat dhe për llojet migratore të peshqëve (troftat, Salmo sp.). Po keshtu mjaft interesantë mbetet flora dhe fauna rreth dhe përgjatë rrjedhës së lumit, të cilat i japin rëndësi pejsazhike, estetike dhe turiatike.

56. Uji i Ftohtë -Këlcyrë 50 km dhe 1 500 ha

Zonë e pejsazheve të mbrojtura (kateg. V)

Tepelenë, Përmet, Gjirokastër

Është një tjeter segment i rëndësishëm i Vjosës dhe Drinos, me vlera natyrore, biologjike, shkencore, estetike, shlodhëse e pejsazhore

57. Zheji-Zagori 3500 ha Rezervat Shkencor (kateg. I)

Gjirokastër Zonë e rëndësishme me vlera natyrore, biologjike, pejsazhore e skenike me potencial për zhvillimin e turizmit ekologjik.

58. Kardhiq

1800 ha Rezervat Shkencor (kateg. I)

Gjirokaster Zonë pyjesh dushku mbizotëruar nga Quercus cerris dhe Quercus frainetto. Pyjet me Quercus cerris shoqërohen me drurë të tjerë si

98


Shënime/Komente

Fraxinus ornus, Acer campestre, Acer obturatum, drurë të rallë të Tilia platyphyllos dhe Tilia tomentosa. Kati shkurror dhe ai barishtor janë të shprehur mirë. Një njollë e pyllit halor me bredh maqedonie Abies borisii-regis dhe pishe të zezë Pinus nigra takohet mbi pyllin e dushkut. Komunitete karakteristike shpendësh dhe gjitarësh të dushkajave mesdhetare takohen këtu. Disa prej bimëve të rrezikuara janë: Aesculus hippocastanum (Ex), Tilia platyphyllos (E), Taxus baccata (Ex?), Quercus ilex (E), Satureja montana (E), Origanum vulgare (E), Achillea grandifolia (R), Adiantum capillus-veneris (V), Agrimonia eupatoria (E)

59. Bredhi i Sotires

1740 ha Rezervat Shkencor (kateg. I)

Gjirokaster Pa cenuar aspak shkallen e mbrojtjes së zones në fjale statusi i Monumentit të Natyres dhenë kohët e fundit për ketë zonë duhet të zevendesohet me atë të Rezervatit Strikt Natyror ose Rezervatit Shkencor (kateg. i sipas IUCN). Ky do të ishtë stuatusi i pershtatshem për një zonë të tille relativisht të gjere.

60 Drino-Sotire 10000 ha Zonë e Pejsazheve të Mbrojtura (kateg. V)

Gjirokastër Një zonë e pejsazheve natyrore, gjysëm natyrore dhe agrare të shprehura dhe ruajtura në gjendje shumë të mirë, e vendosur në kufi me Greqinë. Fillimi i lumit të Drinos, i cili formon brenda kësaj zone një luginë mjaft interesante me vlera skenike të veçanta. Fshati Sotirë përfaqëson një fshat mjaft karakteristik me vlera historike dhe arkitekturë të veçantë, me mundësi të mjafuteshme për zhvillimin e ekoturizmit. Kjo zonë luan rolin e zonës buferike për Bredhin e Sotirës-Rezervat Strikt Natyror.

61. Rrezome

1520 ha Zonë e Pejsazheve të Mbrojtura (kateg. V)

Delvine Një zonë me bimësi tipike mesdhetare kodrinore dhe paramalore. Te nje rendesie te veçante jane burimet karstike si dhe formacionet gjeologjike te kesaj zone. Pjeset e siperme te zones perfaqesojne pjese te rrugeve te migrimit per shpendet rrëmbenjës. Ne zone rriten shume lloje saleporesh (Orchidaceae), te cilat si lloje te rrezikuar meritojne mbrojtje.

62. Dhrovian-Syri i Kaltër

180 ha Monument Natyre (Kateg. III)

Delvine Burime të shumte karstike—njeri prej tyre dhe me i fuqishmi quhet “Syri i Kaltër”. Përgjate burimeve dhe lumenjeve karstike te kesaj zone takohet nje bimesi ujore si dhe drure te larte e te vjeter te Platanus orientalis. Vende -vende vegjetacioni eshte kaq i dendur dhe i

99


Shënime/Komente

padepertueshem sa qe te krijohet imazhi i nje “xhungle” te vogel. Ne kete zone kaq unikale kohet e fundit eshte takuar nje lloj i ri lakuriqi nate per vendin tone, Myotis bechsteini.

100

B-2 Statistikë përmbledhëse për Rrjetin e Propozuar të Zonave të Mbrojtura

KATEGORIA E MBROJTJES Nr. i zonave të mbrojtura

Siperfaqja (Ha)

Km Përqindja (%)

Rezervat Strikt Natyror/Rezervat Shkencor (kateg. I)

9 14540

2 3,25

Park Kombetar (kateg. II)

9 188200 - 42,10

Monument Natyre (kateg. III)

2 580 - 0,13

Rezervat Natyror i Menaxhuar/ Zonë e Menaxhimit të Llojeve dhe Habitateve (kateg. IV)

13 38750

44 8,68

Zonë e Pejsazheve të Mbrojtura (kateg. V) 24 181020

145 40,50

Zonë e Mbrojtur e Përdorimit të Shumëfishtë / Reservat i Resurseve (kateg. VI)

5 23900 - 5,34

TOTALI

62

446990

191

100,00

Shënim: 1) Rrjeti përfaqësues i ZM-ve të Shqipërisë përbën 14,32 % të teritorit të vendit

2) Në këtë propozim nuk janë përfshirë shpellat, puset, guvat, ujvarat, kanionet, drurë, grupe drurësh dhe sipërfaqë natyrore të tjera me madhësi nën 50 ha, të cilat i përkasin kategorisë III: MONUMENT NATYRE; kjo kategori pasqyrohet në lista të veçanta

101

C Lista e taksoneve endemike Bimë1. Arenaria serpentini 2. Polygonum albanicum 3. Ranunculus degenii 4. Lunaria telekiana 5. Sanguisorba albanica 6. Alchemilla albanica 7. Genista hassertiana 8. Astragalus autrani 9. Hypericum haplophylloides 10. Viola dukadjinica 11. Ligusticum albanicum 12. Forsythia europaea 13. Moltkia doerferi 14. Alkanna sandwithi

15. Ajuga piskoi 16. Stachys sericiphylla 17. Stachys albanica 18. Wulfenia baldaccii 19. Asyneuma comosiforme 20. Petasites doerfleri 21. Centaure košaninii 22. Centaure candelabrum 23. Crepis bertiscea 24. Colchicum pieperanum 25. Festucopsis serpentini 26. Crex markgrafi 27. Orchis albanica

Kafshë Peshqë1. Alosa fallax lacustris 2. Chalcalburnus chalcoides tiranensis 3. Rhodeus sericeus amarus

4. Salmo letnica 5. Salmo letnica lumi 6. Salmothymus ohridanus

Molusqë1. Orientalia curta 2. Ohridohoratia pygmaea 3. Ohridohoratia carinata 4. Polinskiola polinski 5. Polinskiola sturanyi 6. Ohridohauffenia depressa 7. Ohridohauffenia sublitoralis 8. Ohridohauffenia rotonda 9. Ohridohauffenia drimica 10. Ohridohauffenia minuta 11. Ohridohauffenia sanctinaumi 12. Ohrigocea samuili 13. Ohrigocea karevi 14. Ohrigocea miladinovorum 15. Ohrigocea stankovici 16. Dolapia ornata 17. Gocea ohridana 18. Pseudohoratia ohridana 19. Pseudohoratia brusinae 20. Pseudohoratia lacustris 21. Lyhnidia gjorgjevici 22. Lyhnidia hadzii 23. Lyhnidia karamani 24. Lyhnidia stankovici 25. Lyhnidia sublitoralis 26. Strugia ohridana 27. Zaumia kusceri 28. Zaumia sanctinaumi 29. Pyrgohydrobia grochmalickii 30. Pyrgohydrobia sanctinaumi 31. Pyrgohydrobia jablanicensis 32. Chilopyrgula sturanyi 33. Neofossarulus stankovici 34. Macedopyrgula pavlovici 35. Macedopyrgula ëagneri 36. Stankovicia baicaliiformis 37. Trachyohridia filocincta 38. Ohridopyrgula macedonica 39. Ginaia munda 40. Xestopyrgula wagneri 41. Micropyrgula stankovici

42. Valvata stenotrema 43. Valvata rhabdoda 44. Valvata hirsutecostata 45. Acroloxus macedonicus 46. Acroloxux improvisus 47. Ancylus lapicidus 48. Ancylus scalariniformes 49. Ancylus tapirules 50. Gyraulus lychnidicus 51. Gyraulus trapesoides 52. Gyraulus albidus 53. Gyraulus crenophillus 54. Gyraulus fontinalis

102

D Listë e llojeve me rëndësi globale në Shqipëri

LR Nr Taksoni Ex EW CR EN VU Cd nt

DD

Gjitarë 1 Rhinolophus euryale X 2 Rhinolophus hipposideros X 3 Rhinolophus

ferrumequinum X

4 Rhinolophus blasii X 5 Myotis bechsteini X 6 Myotis capaccinii X 7 Myotis emarginatus X 8 Myotis myotis X 9 Miniopterus schreibersi X 10 Nyctalus lesleri X 11 Sciurus vulgaris X 12 Myoxus (Glis) glis X 13 Dryomys nitedula X 14 Microtus felteni X 15 Microtus thomasi X 16 Mus spicilegus (abbotti) X 17 Canis lupus X 18 Monachus monachus X 19 Bubalus bubalis X 20 Ziphius cavirostris X 21 Stenella coeruleoalba X Shpendë 22 Pelecanus crispus X 23 Phalacrocorax pygmeus X 24 Anser erythropus X 25 Aythya nyroca X 26 Branta ruficollis X 27 Marmaronetta

angustirostris

X

28 Oxyura leucocephala X 29 Aquila clanga X 30 Aquila heliaca X 31 Falco naumanni X 32 Haliaeetus albicilla X 33 Circus macrourus X 34 Aegypius monachus X 35 Crex crex X 36 Otis tarda X 37 Tetrax tetrax X 38 Numenius tennuirostris X 39 Gallinago media X Reptilë 40 Dermochelys coriacea X 41 Emys orbicularis X 42 Elaphe situla X 43 Vipera ursinii X Amfibë 44 Triturus cristatus X 45 Hyla arborea X Peshqë 46 Lampetra fluviatilis X 47 Carcharodon carcharias X 48 Acipenser naccarii X 49 Acipenser sturio X 50 Alburnus albidus X 51 Barbus prespensis X 52 Leuciscus illyricus X

103

LR 53 Salmo letnica X 54 Hippocampus ramulosus X 55 Barbus graecus X 56 Chalcalburnus belvica X 57 Chalcalburnus chalcoides X 58 Chondrostoma prespensis X 59 Pachychilon pictum X 60 Misgurnis fossilis X 61 Alosa fallax X 62 Cyprinus carpio X 63 Paraphoxinus epiroticus X 64 Paraphoxinus minutus X 65 Paraphoxinus pstrossi X 66 Sabanjeëia aurata X 67 Atherina boyeri X 68 Aphanius fasciatus X 69 Syngnathus abaster X 70 Zosterisessor

opiocephalus X

71 Xiphias gladius X 72 Thunnus alalunga X 73 Carassius carassius X Parruazorë 74 Bubrestis splendens X 75 Cerambys cerdo X 76 Morimus funereus X 77 Rosalia alpina X 78 Osmoderma eremita X 79 Parnassius apollo X 80 Coenagrion mercuriale X 81 Saga pedo X 82 Carabus intricatus X 83 Formica

pratensis/nigricans X

84 Formica rufa X 85 Lycaena dispar X 86 Maculinea alcon X 87 Maculinea arion X 88 Maculinea nausithous X 89 Hirundo medicinalis X 90 Hypodryas maturna X 91 Prosperinus prosperina X

104

E-1 Listë e llojeve për të cilat Planet e Veprimit do të përgatiten brenda 1-2 viteve Emri Shkencor Emri në Shqip Mammalia Gjitarë 1. Ursus arctos Ariu 2. Canis lupus Ujku 3. Lynx lynx Rrëqebulli 4. Felis silvestris Macja e egër 5. Lutra lutra Lundërza 6. Monachus monachus

Foka e mesdheut

7. Rhinolophus euryale

Lakuriqi hundëpatkua i mesdheut

8. Myotis capaccinii Lakuriqi gishtëgjatë 9. Myotis myotis Lakuriqi veshmiu i

madh 10. Tadarida teniotis Lakuriqi bishtlirë 11. Apodemus mystacinus

Miu i shkëmbit

12. Pitymys felteni Miu i Felteni-it 13. Pitymys thomasi Miu i Thomasi-it 14. Bubalus bubalis Buallica 15. Delphinus delphi Delfini Aves Shpendë 1. Pelecanus crispus Pelikani kaçurrel 2. Phalacrocorax pygmaeus

Karabullaku i vogël

3. Oxyura leucocephala

Rosa kokëbardhë

4. Aythya nyroca Kryekuqja e vogël 5. Circus macrourus Shqipja e stepave 6. Buteo rufinus Huta bishtbardhë 7. Haliaeetus albicilla Shqiponja e detit 8. Aquila clanga Shqiponja e rosave 9. Falco naumani Skifteri

kthetraverdhë 10. Tetrao urogallus Gjeli i egër 11. Bonasa bonasia Pula me çafkë 12. Crex crex Mbreti i shkurtës 13. Numenius tennuirostris

Kojliku sqephollë

14. Gallinago media Shapka e madhe e ujit

15. Larus adouinii Pulëbardha e Adouiniit

Reptilia Reptilë 1. Caretta caretta Breshkë deti 2. Dermochelys coriacea

Breshkë deti

3. Testudo marginata Breshka malore Amphibia Amfibë 1. Rana epeirotica Bretkosa e epirit 2. Rana balcanica Bretkosa e

zakonshme 3. Rana lessonae Bretkosa e

leshterikut Pisces Peshqë 1. Acipenser sturio Blini 2. Acipenser naccari Blini i bardhë 3. Salmo letnica typicus

Korani

Emri Shkencor Emri në Shqip - S. l. lumi - S. l. balcanicus - S. l. aestivalis

Korani i lumit Korani i reres Korani i dimrit

4. Salmothymus ohridanus

Belushka

5. Salmo trutta fario Trofta malore (e egër) 6. Mobula mobular Lopa e detit Insects Insekte 1. Saga pedo Saga e stepave 2. Saga italica Saga italiane 3. Osmoderma

eremita

Jeremiti (murgu)

4. Cerambys cerdo Antenagjati i zi i dushkut

5. Rosalia alpina Antenagjati alpin 6. Parnassius apollo Apollonja 7. Lycaena dispar Flakërroshja e artë e

madhe 8. Maculinea alcon Kaltëroshja e vogël e

kënetës 9. Maculinea arion Kaltërsohja njollazezë 10. Erebia ottomanus Otomanja 11. Hypodryas maturna

Maturna

12. Phyllodesma ilicifolia

Fshikëendësja e ilqes

13. Proserpinus proserpina

Proserpina

14. Formica pratensis

Milingona pratense

15. Formica rufa Milingona rufa Mollusca (terresrial) Molusqët e tokës 1. Helix secernenda 2. Helix vladica 3. Helix aspersa Mollusca (marine) Molusqët e detit 1. Lithofaga lithofaga Shkëmb çpues 2. Venerupis

decussatus

3. Pinna nobilis Pina 4. Charonia tritonis

variegata

Gastropod

Crustacea Krustace 1. Pennaeus cheraturus

Karkalec deti

2. Homarus gammarus

Astakoi

3. Palinurus vulgaris Gambër Knidaria Knidarë 1. Corallum rubrum Korali i kuq Vascular Plants Bimë enësore 1. Aesculus hippocastanum

Gështenje kali

2. Quercus robur Rrënjë 3. Betula pendula Mështeknë 4. Trapa natans Arre uji 5. Sideritis raeseri Çaj mali 6. Orchis sp.div. Salep 7. Gymnospermium Lule helmi

105

Emri Shkencor Emri në Shqip shqipetarum

Ferns Fierna 1. Lycopodium clavatum

Likopod

2. Marsilea quadrifolia

Marsile

Emri Shkencor Emri në Shqip 3. Botrichium matricariifolium

Botrik gjethekamomil

Funghi Kërpudha 1. Arturus archerii 2. Cudonia cicinas

106

E-2 Listë e llojeve për të cilat Planet e Veprimit do të përgatiten brenda 3-5 viteve

Emri Shkencor Emri në Shqip Mammalia Gjitarë 1. Myotis bechsteini Lakuriqi i Bechsteini-

it 2. Myotis daubentoni Lakuriqi i

Daubentonit 3. Myotis nattereri Lakuriqi i Nattereri-ti 4. Nyctalus spp. Noktulët 5. Plecotus spp. Lakuriqët veshgjatë 6. Vespertilio murinus

Lakuriqi “qimeargjendë”

7. Rhinolophus

hipposideros

Hundëpatkoi i vogël

8. Rhinolophus ferrumequinum

Hundëpatkoi i madh

9. Canis aureus Çakalli 10. Meles meles Baldosa 11. Mustela putorius Qelbësi 12. Martes martes Zardafi 13. Sus scrofa Derri i egër 14. Rupicapra rupicapra

Dhia e egër

15. Capreolus capreolus

Kaprolli

Aves Shpendë 1. Phalacrocorax aristotelis

Karabullaku me çafkë

2. Phalacrocorax carbo

Karabullaku i madh

3. Botaurus stellaris Gakthi 4. Nicticorax nicticorax

Çafka e natës

5. Ardeola ralloides Çafka e verdhë 6. Egretta garzetta Çafka e vogël e

bardhë 7. Ardea purpurea Çafka e rrushit 8. Ciconia ciconia Lejleku i bardhë 9. Platalea leucorodia Sqepshpatukja 10. Plegadis falcinellus

Kojliku i zi

11. Milvus milvus Huta kuqërreme bishtgërshërë

12. Milvus migrans Huta e zezë bishtgërshërë

13. Gypaetus barbatus

Shkaba mjekëroshe

14. Neophron percnopterus

Kali i qyqes

15. Aegipius monachus

Shkaba e zezë

16. Gyps vulvus Shkaba 17. Circus pygargus Shqipja e balltaqeve 18. Circus cyaneus Shqipja e fushës 19. Circus aeruginosus

Shqipja e kënetës

20. Acipiter nisus Gjeraqina e shkurtër 21. Acipiter gentilis Gjeraqina 22. Buteo buteo Huta 23. Aquila pomarina Shqiponja e vogël e

rosave

Emri Shkencor Emri në Shqip 24. Hieraeetus fasciatus

Shqiponja bishtvijëzuar

25. Hieraeetus pennatus

Shqiponja e vogël

26. Circaetus gallicus Shqiponja gjarpërngënëse

27. Falco subbuteo Skifteri i drurëve 28. Recurvirostra avosetta

Sqepbiza

29. Himantopus himantopus

Kalorësi

30. Glareola pratincola

Dallëndyshe deti

31. Larus cachinnans Pulëbardha këmbëverdhë

32. Gelochelidon nilotica

Dallëndyshe deti këmbëzezë

33. Sterna sandvicensis

Dallëndyshe deti pikëverdhë

34. Sterna hirundo Dallëndyshe e zakonëshme e detit

35. Sterna albifrons Dallëndyshe deti ballëbardhë

36. Chlidonias hybridus

Dallëndyshe deti faqebardhë

37. Tyta alba Kukuvajka mjekëroshe

38. Bubo bubo Bufi 39. Asio otus Bufi veshëgjatë 40. Remiz pendulinus Kolovatësi 41. Parus lugubris Trishtili i madh i

murrmë 42. Dryocopus martius

Qukapiku i zi

43. Picus viridis Qukapiku i gjelbër 44. Picus canus Qukapiki i përhimë 45. Dendrocopos major

Qukapiku i madh larosh

46. Dendrocopos syriacus

Qukapiku larosh sirian

47. Dendrocopos leucotos

Qukapiku larosh kurrizbardhë

48. Dendrocopos medius

Qukapiku i mesëm larosh

49. Dendrocopos minor

Qukapiku i vogël larosh

Reptilia Reptilë 1. Testudo hermani Breshka 2. Mauremys caspica Breshkujca 3. Lacerta viridis Zhapiu i gjelbërt 4. Lacerta trilineata Zhapiu me tre vija 5. Podarcis erhardi Hardhucë bari 6. Podarcis meliselencis

Hardhuc bishtgjatë

7. Ophisaurus apodus

Bullari

8. Coluber jugularis Shigjeta e gjate 9. Coluber gemonensis

Shigjeta e shkurtër

10. Elaphe Bolla e shtëpisë

107

Emri Shkencor Emri në Shqip longissima

11. Elaphe quatuorlienata

Bolla me katër vija

12. Eryx jaculus Boa e shkurtër 13. Natrix tessellata Gjarpri i vogël i ujit 14. Telescopus fallax Gjarpri laraman 15. Vipera ammodytes

Nepërka

16. Vipera ursini Nepërka e vogël e malit

Amfibia Amfibë 1. Bombina variegata Bretkosa barkverdhë 2. Bufo bufo Thithlopa Pisces Peshqë 1. Alosa fallax lacustris

Kubla liqenore

2. Salmo marmoratus Troftë e mermertë 3. Salmo trutta macrostigma

Troftë gjuce

4. Lampetra

fluviatilis

Kavalli i lumit

5. Platichthys flesus luscus

Ushojzë

6. Lebistes reticulatus

Tripikaloshi

7. Chondrostoma

nasus

Njila e lumit (skobuzi)

8. Leuciscus illyricus Mëlyshi i zi 9. Gobio gobio albanicus

Njëmustakori

10. Gambusia affinis Barkulec 11. Seriola dumerili Gofë 12. Argyrosomus regius

Ame-ja

13. Barbus spp. Mrenat (mustkët) Insects Insekte 1. Gomphus flavipes Peliveza flavipes 2. Lindemia tetraphylla

Peliveza tetrafile

3. Papilio alexanor Flatrabishtori aleksanor

4. Zerynthia polyxena

Poliksena

5. Parnassius mnemosyne

Mnemozinja

6. Euphydryas aurinia

Pranverorja

7. Lucanus cervus Kacadreri 8. Carcharodus lavatherea

Flatramermerta

9. Spialia phlomidis Flomidja 10. Thymelicus acteon

Okërverdhja

11. Euchloe charlonia Verdhoshja e vogël 12. Lycaena ottomanus

Flakëroshja e jugut

13. Pseudophilotes vicrama

Flatrablujta njollëzezë

14. Scolitantides orion

Flatrakafeblujta

15. Glasucopsyche alexis

Aleksja

Emri Shkencor Emri në Shqip 16. Polyommatus eroides

Flatrakaltra bordurëzezë

17. Nymphalis xanthomeles

Këmbëverdha

18. Coenonympha tullia

Tulia

19. Erebia aethiops Zijoshja etiops 20. Erebia medusa Zijoshja e pyllit Mollusca (terrestrial)

Molusqët e tokës

1. Microcondylaea compressa

2. Unio crassus Mollusca (marine) Molusqët e detit 1. Ranella giganteum Molusk 2. Tonna galea Bobëla Crustacea Krustace 1. Crangon crangon Krustace 2. Scyllaroides latus Krustace Echinodermata Ekinodermatë 1. Ophidiaster ophidianus

Yll deti

2. Centrostephanus longispinus

Iriq deti

Knidaria Knidarë 1. Chrisaura hisocella

Kandil deti

2. Paramurice chameleon

Knidar

3. Cladocora cespitosa

Koral

Vascular Plants Bime me lule 1. Taxus baccata Tis 2. Pinus sylvestris Hartine 3. Laurus nobilis Dafine 4. Juglans regia Arre 5. Quercus

macrolepis

Valanidh

6. Fraxinus excelsior

Frasheri i zi

7. Celtis tourneforti Carac 8. Tilia platyphyllos Bli gjethegjere 9. Colchicum

autumnale

Xherrokull

10. Helychrisum plicatum

Trendeline

11. Narcisus poeticus

Narciz

12. Tulipa sylvestris Tulipan 13. Orchis sp.div. Salep 14. Leucojum

aestivum Bilbilbardhe

Funghi Kërpudha 1. Amanaita rhomboidea

-ne dushqe

2. Amanita rubescens

- ne meshtekne

3. Cantarellus cyparius

- ne livadhe malore

108

F-1 Listë e habitateve për të cilat Planet e Veprimit do të përgatiten brenda 1-2 viteve

Tipi i habitatit/siti Nëntipi i habitatit/siti Medio dhe infralitorali Livadhet nënujore detare me Posidonia

aceanica në Rodon, Porto-Romano, Karaburun, Sazan, Porto- Palermo

Lin (Liqeni i Pogradecit) Stacion i riprodhimit dhe ruajtjes së peshkut Ekosistemet breglumore “Bunë-Drin-Vau i Dejës

Breeding site for Acipenser sturio and important migration route for other fish species

Ujrat e deteve të hapura Sublitorali (kontroll për të evidentuar praninë eventuale të Caulerpa taxifolia)

Dunat ranore Dunat dhe plazhet ranore përgjatë bregdetit të ulët

Shkurretat përgjatë shtretërve me zhavor të lumenjve

Shkurretat me prani të Leandrit, Nerium oleander, (Borsh, Sarandë)

Pyjet aluvial higrofil Pyjet me Alnus glutinossa dhe Quercus robur (Patok, Velipojë)

Liqenet Vegjetacioni ujor – habitate me Elodea canadensis në liqenin e Pogradecit për të kontrolluar përhapjen e mëtejshme të saj

F-2 Listë e habitateve për të cilat Planet e Veprimit do të përgatiten brenda 3-5 viteve

Tipi i habitatit Nëntipet kryesore të habitateve Livadhet detare me fanerogame Livadhet me Posidonia dhe ato me Cymadocea.

(Inventarizim dhe kartografim përgjatë detit Adriati dhe Jon )

Bregu shkëmbor “Pyjet” me Cystoseria. Inventarizim dhe kartografim përgjatë detit Jon

Livadhet mesdhetare Halo-Psamofile Përgjatë sektorit bregdetar Durrës - Vlorë Vegjetacioni i brigjeve shkëmbore Vegjetacioni i brigjeve shkëmbore Karaburun-

Himarë, dhe ai i Ishujve të Ksamilit Liqenet Habitatet me bimë ujore dhe ato me Trapa natans;

habitatet me Nymphoides peltata; vegetacioni përgjatë bregut liqenor: restaurim i pyjeve me Salix alba dhe Populus alba, përgjatë bregut lindor të liqenit të Shkodrës, si dhe atyre përgjatë liqeneve të Prespës së Madhe dhe atyre të Belshit

Lumenjtë Formacionet me Populus alba dhe formacionet e tjera të rrjedhjes së poshtme përgjatë Bunës, Vjosës Shkumbinit, dhe Semanit

Shkurretat Kserofite Formacion me Quercus ilex dhe ai me Arbutus andrachne (Çarshove-Sarandopore); Garrige me Anthylis hermania (Rrezome-Delvine)

Livadhet Livadhe me Deschampsia caespitosa, dhe Cynosurus sp. (Bizë)

Pyjet gjethegjerë gjetherënës Pyjet e dushkut Levan, Ishem, Belsh, Gorice, Mirdite; pyjet e gështenjës në Zdërvaskë-Pogradec, Gurakuq-Orenjë; pyjet me Betulus sp. në Shistavec-Kukës

Pyjet aluvialë Pyjet me Fraxinus, Alnus, Ulmus në Rrushkull (Durrës)

Pyjet halorë Pyjet me Picea abies në luginën e Valbonës; pyjet e bredhit në Gërmenj-Shelegurë; pyjet me Pinus peuce-Allaman, dhe ato me pishë të zezë në Tuç (Pukë)

Pyjet gjethegjerë gjysmë gjetherënës Pyjet me Quercus trojana në malin e Rrencit Kënetat Kallamishtet përgjatë liqenit të Rrëzës (Sarandë);

vegjetacioni përgjatë kanalit të Butrintit; vegjetacioni pranë lagunës së Nartës

Kanalet Ujitës Kanali Ujitës Vjosë-Levan-Fier

109

Documents

strat paln biodivSPVB