STaND vaN ZaKEN Operatieve behandeling van pijnlijke neuromen · R. superficialis n. radialis behandeling tendovaginitis van De Quervain, peesoperatie, fixatie radiusfractuur Nn

$Page 1: STaND vaN ZaKEN Operatieve behandeling van pijnlijke neuromen · R. superficialis n. radialis behandeling tendovaginitis van De Quervain, peesoperatie, fixatie radiusfractuur Nn$
NED TIJDSCHR GENEESKD. 2011;155:A2592 1

KLIN

ISCH

E PR

AKTI

JK

STaND vaN ZaKEN

Operatieve behandeling van pijnlijke neuromenannemieke Stokvis en J. Henk Coert

Chronische pijn kan ernstig invaliderend zijn en vormt een onderschat maatschappelijk gezondheidsprobleem. Niet voor niets werd het afgelopen decennium (2001-2011) door het Congres van de Verenigde Staten uitge-roepen tot ‘Decennium van pijnbestrijding en pijnonder-zoek’.1 Ongeveer 7-8% van de volwassen Europeanen lijdt aan chronische neuropathische pijn, met verstrekkende gevolgen voor de kwaliteit van leven en de arbeids-geschiktheid.2,3 Neuropathische pijn wordt beschouwd als een zeer hardnekkige vorm van chronische pijn. De diagnose wordt regelmatig gemist, waardoor de behan-deling niet of laat wordt gestart.4

Schade aan de sensibele cutane takjes van perifere zenu-wen kan optreden bij invasieve ingrepen en traumatische letsels. Ongeveer 3-5% van alle patiënten met perifeer zenuwletsel ontwikkelt een pijnlijk neuroom.5 In Neder-land is de incidentie van neuropathische pijn na een perifeer zenuwletsel circa 3,5 per 100.000 personen per jaar, wat neerkomt op 580 nieuwe gevallen per jaar.6 Deze patiënten komen met klachten van ernstige pijn, overge-voeligheid en koude-intolerantie in het innervatiegebied van de beschadigde zenuw.7 De klachten worden veelal niet begrepen en kunnen zich ontwikkelen tot chronische pijnsyndromen. Pijnlijke neuromen kunnen een groot verlies van functie en kwaliteit van leven veroorzaken, met belangrijke consequenties voor het dagelijks leven van de patiënt.8

Bij de meeste huisartsen en medisch specialisten is bekend dat al dan niet chronische, neuropathische pijn behandeld kan worden door een neuroloog of anesthesioloog-pijnspe-cialist. Blijvende pijnvermindering is echter ook mogelijk door een operatieve neuroombehandeling, uitgevoerd door

• Bij 3-5% van de patiënten met traumatisch of iatrogeen perifeer zenuwletsel ontstaat een pijnlijk neuroom,vooralnabeschadigingvankleine,sensibelezenuwtakkenvlakonderdehuid.

• Neuroompijnismoeilijkbehandelbaarenleidtvaaktotverliesvanfunctieenkwaliteitvanleven.• Patiëntenmeteenpijnlijkneuroomhebbenklachtenvanspontanepijnmeteenelektrisch,schietendofbrandendkarakter,allodynie,hyperalgesieenkoude-intolerantie.

• Dediagnosewordtgesteldopbasis vananamneseen lichamelijkonderzoek, aangevuldmeteenprovocatietestvolgensTineleneendiagnostischezenuwblokkade.

• Blijvendepijnverminderingismogelijkdooroperatievebehandeling,uitgevoerddooreenplastischchirurg.• De operatieve behandeling bestaat uit herstel of denervatie van de betrokken zenuw met inbedding van dezenuwstompinbot,spierofeenvene.

• Snelle verwijzing vanneuroompatiëntennaar eenplastisch chirurgofmultidisciplinair spreekuur is vanbelangomdatdeklachtennaverloopvantijdsteedsmoeilijkertebehandelenworden.

Erasmus MC, afd. Plastische, Reconstructieve en

Handchirurgie, Rotterdam.

Dr. A. Stokvis, aios Huisartsgeneeskunde;

dr. J.H. Coert, plastisch chirurg.

Contactpersoon: dr. A. Stokvis

([email protected]).

NED TIJDSCHR GENEESKD. 2011;155:A25922

KLIN

ISCH

E PR

AKTI

JK


een plastisch chirurg. Afhankelijk van de anatomische locatie van het neuroom en de operatieve techniek is tus-sen de 33 en 100% van de patiënten voldoende pijnvrij na operatie.9 In dit artikel geven wij inzicht in de mogelijkhe-den van operatieve behandeling van patiënten met neuro-pathische pijn veroorzaakt door een neuroom. Adequate herkenning en verwijzing door huisartsen en medisch spe-cialisten is hierin van groot belang.

Pathofysiologie

Wanneer de continuïteit van een perifere zenuw onder-broken wordt, treedt in het distale zenuweinde zoge-noemde Wallerse degeneratie op (figuur 1): axonen dis-taal van het letsel degenereren en lokale schwanncellen en macrofagen ontruimen de distale zenuwschede. Het proximale zenuweinde zal vervolgens opnieuw uitgroeien om het doelorgaan of de distale zenuwschede te berei-ken.10 Wanneer het doelorgaan niet bereikt wordt, bij-voorbeeld in het geval van distale amputatie of overma-tige fibrose, vormt zich een kluwen zenuwvezels verstrikt in littekenweefsel: een neuroom.11 Dit neuroom kan eind-standig gelegen zijn of zich in de continuïteit van een zenuw bevinden.

Waarom worden sommige neuromen pijnlijk en andere niet? Dit is niet volledig begrepen, maar meerdere mechanismen kunnen de pijn verklaren. In pijnlijke neu-romen is er sprake van perifere sensibilisatie veroorzaakt door een up-regulatie van receptoren die betrokken zijn bij de mate waarin nociceptieve zenuwvezels kunnen worden geprikkeld.12 Elektrofysiologische proefdierstu-dies hebben aangetoond dat deze zenuwvezels spontaan vuren en pijnsignalen doorgeven aan het centrale zenuw-stelsel. Verder lijkt er sprake van overdracht van pijn-signalen tussen verschillende zenuwvezels zonder dat er een fysieke synaps tussen deze vezels bestaat; die wordt ‘cross-talk’ genoemd.13

De onophoudelijke impulsen die beschadigde perifere nociceptoren afgeven, kunnen leiden tot een toestand van centrale sensitisatie (toegenomen gevoeligheid voor pijnprikkels) die zich uitstrekt over meerdere spinale segmenten. Wanneer abnormale input blijft bestaan, treden na verloop van tijd ook veranderingen op in de verwerking van niet-pijnlijke stimuli in het ruggenmerg, de thalamus en de somatosensorische cortex. Deze ver-anderingen kunnen de pijn in stand houden, ook als de oorspronkelijke oorzaak van de pijn wordt weggenomen. Deze situatie is te vergelijken met fantoompijn.14

figUUR 1 Wallersedegeneratienaletselvaneenperiferezenuw:(a)axonendistaalvanhetletseldegenereren;(b)lokaleSchwann-cellenenmacrofagenruimendedistalezenuwschedeop;(c)hetproximalezenuweindegroeitvervolgensopnieuwuitomhetdoelorgaanofdedistalezenuwschedetebereiken;10(d)wanneer

hetdoelorgaannietbereiktwordt,bijvoorbeeldinhetgevalvandistaleamputatieofovermatigefibrose,vormtzicheenkluwenzenuwvezelsverstriktin

littekenweefsel:eenneuroom.

a

b

c

d

NED TIJDSCHR GENEESKD. 2011;155:A2592 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2011;155:A2592 3

KLIN

ISCH

E PR

AKTI

JK

figUUR 2 ensibele innervatie van de onderarm en handen.

N. cutaneus antebrachii medialis

N. cutaneus antebachii lateralis

N. cutaneus antebachii lateralis

N. ulnaris, ramus palmaris

N. radialis, ramus super�cialis

Nn. digitales palmares proprii

N. ulnaris, ramus dorsalis

N. medianus, ramus palmaris

N. radialis, ramus super�cialis

taBelIngrepenentrauma’swaarbijhetvaakstpijnlijkeneuromeninperiferezenuwenontstaan

zenuw ingreep of trauma hoofdenhals R.marginalismandibularisn.facialis operaties kaakrand N. mentalis kinimplantaat N.auricularismagnus faceliftofhalslift N. supraorbitalis voorhoofdslift N.infraorbitalis maxillafractuur N.alveolarisinferior molaarextractie

bovensteextremiteit N.cutaneusantebrachiilateralis behandelingtendovaginitisvanDeQuervain,peesoperaties,fixatieradiusfractuur N.cutaneusantebrachiimedialis transpositieofexploratievandeN.ulnaris R. palmaris n. medianus behandelingcarpale-tunnelsyndroom R. dorsalis n. ulnaris artroscopiepols,operatievebenaderingdistaleulna R.superficialisn.radialis behandelingtendovaginitisvanDeQuervain,peesoperatie,fixatieradiusfractuur Nn. digitales behandelingtendovaginitisstenosans(‘triggerfinger’)enziektevanDupuytren,peesoperaties

heupenondersteextremiteit N.cutaneusfemorislateralis transplantatiebotuitbekkenkam,laparotomie,behandelingliesbreuk Rr.cutaneianterioresn.femoralis coronairebypassoperatie,varicectomie N. suralis enkelfractuur N.peroneusprofundus operatie dorsum voet N.peroneussuperficialis operatie dorsum voet R.infrapatellarisn.sapheni Rr.cutaneicrurismedialisn.sapheni N.peroneuscommunis

knie-operatieknie-operatieknie-operatie

N. saphenus coronairebypassoperatie,knie-operatie

romp N. ilioinguinalis behandelingliesbreuk,laparoscopischehysterectomie N.genitofemoralis behandelingherniafemoralisofhydrocele N.iliohypogastricus behandelingliesbreuk,appendectomie,laparoscopie


KLIN

ISCH

E PR

AKTI

JK


Een van de zenuwen die vaak betrokken is in de ontwik-keling van een pijnlijk neuroom is de N. radialis super-ficialis, die de huid aan de dorso-radiale zijde van de hand en pols innerveert (figuur 2).15 Deze zenuw kan gemak-kelijk beschadigd raken door een trauma of operatieve ingreep in dit gebied. Circa 80% van de letsels die een neuroom van de N. radialis superficialis veroorzaken zijn iatrogeen, vaak veroorzaakt door de operatieve behande-ling van tendovaginitis van De Quervain (tendovaginitis van het eerste extensorcompartiment).16

De tabel geeft een overzicht van de operaties die regel-matig aanleiding geven tot het ontstaan van pijnlijke neuromen en de zenuwen die hierbij betrokken zijn.

symPtomen en diagnose

Patiënten met neuropathische pijn na een operatie of trauma hebben klachten in het innervatiegebied van één perifere sensibele zenuw of zenuwtak. De symptomen kunnen bestaan uit: spontane pijn met een elektrisch, schietend of brandend karakter; gevoelsstoornissen (hypesthesie of paresthesie); pijn bij aanraking, druk en/of beweging (allodynie); verlaagde pijndrempel (hyper-algesie); en koude-intolerantie.7 Verder kan een neuroom ook klachten geven die passen bij het complex regionaal pijnsyndroom (CRPS), waaronder zwelling en rood-heid.17

De karakteristieke pijnklachten treden meestal pas weken tot maanden na de ingreep of het letsel op, waarna de patiënten vaak snel naar een arts gaan. Zij kunnen via de huisarts of het pijnteam worden verwezen naar een mul-tidisciplinair spreekuur voor perifeer zenuwletsel. Dit

multidisciplinaire team bestaat meestal uit een revalida-tiearts, een neuroloog of klinisch neurofysioloog, een anesthesioloog-pijnspecialist en een plastisch chirurg. Op het spreekuur wordt onderscheid gemaakt tussen proximale en distale zenuwletsels en systemische afwij-kingen. Ook rechtstreekse verwijzing naar een gespecia-liseerde polikliniek van de afdeling Plastische en Recon-structieve Chirurgie is mogelijk, als er een sterk vermoeden is dat het gaat om een pijnlijk neuroom.De diagnose ‘neuroompijn’ wordt gesteld op basis van de anamnese en het lichamelijk onderzoek, aangevuld met een diagnostische zenuwblokkade. Bij de meeste patiënten is het teken van Tinel positief. Bij de provocatietest vol-gens Tinel tikt de onderzoeker op de huid ter plaatse van de betrokken perifere zenuw. De test is positief als daarna een tintelend gevoel of elektrische pijn in het distale ver-loop van deze zenuw ontstaat (figuur 3). De plastisch chirurg of handtherapeut kan het exacte gebied van hypesthesie in kaart brengen met behulp van kwantita-tieve sensorische testen (monofilamenten) en een 2-punts-discriminatietest (www.handenteam.nl/pdf-meet/sensibiliteit.pdf), om de uitgebreidheid van het zenuwletsel vast te stellen.13

Op de polikliniek wordt vervolgens een tijdelijke diag-nostische zenuwblokkade met lidocaïne 1% geplaatst, om de betrokkenheid van de verdachte sensibele zenuw te bevestigen.18 Het resultaat van deze test is doorslag gevend voor de verdere behandeling: alleen patiënten met een aanzienlijke pijnvermindering na deze diagnostische blokkade (een afname van 3,5 punten op de pijnscore of een pijnscore lager dan 2, gemeten op een visueel analoge schaal (VAS) van 10 cm) komen in aanmerking voor ope-

figUUR 3 Tineltestvan(a)deN.medianusen(b)deramussuperficialisvandeN.radialis.Deonderzoekertiktopdehuidterplaatsevandebetrokkenperiferezenuw.Detestispositiefwanneereentintelenden/ofpijnlijkgevoelinhetdistaleverloopvandezenuwontstaat.

a b


KLIN

ISCH

E PR

AKTI

JK

ratieve neuroombehandeling.16 Wanneer er twijfel blijft bestaan over de diagnose, de locatie van het neuroom of de betrokken zenuw kan de patiënt worden verwezen voor een echo-onderzoek van het gebied waar de klach-ten optreden. Recente ontwikkelingen op het gebied van echografie hebben het mogelijk gemaakt om de sensibele takjes van perifere zenuwen in de huid te beoordelen.19-22

theRaPie

Een patiënt met een pijnlijk neuroom komt in aanmer-king voor operatieve behandeling als er sprake is van ernstige neuropathische pijn in een gebied corresponde-rend met één sensibele zenuw of zenuwtak, die voldoende vermindert na blokkade van deze zenuw. Alleen niet-vitale zenuwen – zenuwen die niet essentieel zijn voor de sensatie op belangrijke huidoppervlakken, zoals de vin-gertop of voetzool – kunnen worden gedenerveerd zon-der veel functieverlies. De pijnklachten moeten van invloed zijn op het dagelijks leven van de patiënt.Bij geringe klachten of onvoldoende pijnvermindering na diagnostische zenuwblokkade dient men conservatieve therapie te overwegen. Deze bestaat meestal uit adju-vante pijnmedicatie, lokale applicatie van lidocaïne-pri-locaïnecrème of desensibilisatie (een therapie die gericht is op verhoging van de pijndrempel).Wanneer wordt besloten tot operatieve neuroombehan-deling, zal ernaar worden gestreefd zo spoedig mogelijk te opereren. Patiënten die binnen 1-2 jaar na het ontstaan van de pijn worden geopereerd hebben namelijk een sig-nificant betere uitkomst dan patiënten die later worden behandeld.16 Dit zou kunnen worden verklaard door de veranderingen in het centrale zenuwstelsel die kunnen optreden bij patiënten met chronische neuropathische pijn. In de aanloop naar de operatieve behandeling wordt het pijnteam geconsulteerd voor advies over de pre-, peri- en postoperatieve pijnbestrijding. Zo nodig wordt ook de klinisch psycholoog of maatschappelijk werker ingeschakeld.Figuur 4 geeft het behandelschema weer dat momenteel op de afdeling Plastische en Reconstructieve Chirurgie van het Erasmus MC wordt gevolgd voor de operatieve behandeling van pijnlijke neuromen. Wanneer er alleen sprake is van perineurale verklevingen kunnen deze ope-ratief worden verwijderd door middel van een zoge-naamde externe neurolyse. Bij een partieel zenuwletsel is zenuwreconstructie geïndiceerd om een maximaal func-tioneel herstel mogelijk te maken.Als een neuroom uitgaat van een zenuw die niet volledig onderbroken is, of als bij een eindstandig neuroom de distale zenuwstomp beschikbaar is, dan zal, na het ver-wijderen van het neuroom, worden getracht de continuï-teit van de zenuw te herstellen. Zo nodig kan hierbij

gebruik worden gemaakt van een zenuwtransplantaat of een oplosbare zenuwgeleider om een kloof tussen zenuw-uiteinden te overbruggen.13

Als het niet mogelijk blijkt om de zenuw te herstellen, bijvoorbeeld in het geval van amputatieletsels, vindt denervatie van de zenuw met excisie van het neuroom plaats. Het zenuwuiteinde kan vervolgens worden begra-ven in bot, spier of een vene. Als laatste operatieve behandeloptie kan het neuroom ook worden bedekt met

figUUR 4 Stroomdiagram van de operatieve behandeling van pijnlijke

neuromen.Dezeprocedurewordtgestartophetmultidisciplinairespreekuur

voorperifeerzenuwletselbijpatiëntenmeteentraumaofoperatieinde

voorgeschiedenisenbijwiedeanamneseenhetlichamelijkonderzoekwijzen

op een neuroom.

pijnverlichting door diagnostische zenuwblokkade?

JaNee

geen operatieveneuroombehandeling

operatieve behandeling

zenuw intact?

JaNee

JaNee

reconstructie van de zenuwdenervatie

distaal zenuwuiteinde beschikbaar? neurolyse

multidisciplinair spreekuur voor perifeer zenuwletsel

voorgeschiedenis: trauma of operatieanamnese: spontane pijn, hyperalgesie, allodynie en/of koude-intolerantielichamelijk onderzoek: hypesthesie of paresthesie, klachten in het

innervatiegebieid van een perifere zenuw en/of een positieve uitslag van de provocatietest volgens Tinel


KLIN

ISCH

E PR

AKTI

JK


een vrije gevasculariseerde spierlap, op voorwaarde dat er lokaal weefsel beschikbaar is. Een alternatief is de zogenaamde ‘end-to-side’ zenuwlus.9

Het zenuwuiteinde begraaft men bij voorkeur in een vol-doende grote, goed doorbloede spier die geen grote bewegingsexcursies maakt.23 Op deze wijze wordt het zenuweinde beschermd tegen mechanische krachten van buitenaf en spanning op de zenuw, en ligt de zenuw in een goed doorbloed ‘spierbed’. Zo wordt de ramus super-ficialis van de N. radialis vaak begraven in de spierbuik van de M. brachioradialis (figuur 6). Neuromen die gevormd worden na de verplaatsing van het zenuwuit-

einde in een goed geïnnerveerde en doorbloede spier blijken uit aanzienlijk minder littekenweefsel te bestaan en bevatten minder goed gemyeliniseerde zenuwvezels. Hierop berust waarschijnlijk de pijnvermindering die de patiënten ervaren na operatie.24

Recent onderzoek heeft uitgewezen dat een verlaagde pijn-drempel kan blijven bestaan na het verwijderen van een pijnlijk neuroom, doordat aangrenzende perifere sensibele zenuwen de signalering naar het centrale zenuwstelsel overnemen.25, 26 Dit proces is wenselijk voor normaal sensi-bel herstel, maar kan leiden tot terugkerende of aanhou-dende pijn bij patiënten met een operatief behandeld neu-room. In dat geval kan besloten worden om ook deze aangrenzende zenuwtakken door te nemen om de kans op postoperatieve hyperalgesie te verkleinen.18

PRognose

De succespercentages van operatieve neuroombehande-ling variëren in de literatuur tussen de 33 en 100%.9 In een recente studie, uitgevoerd door de afdeling Plastische, Reconstructieve en Handchirurgie van Erasmus MC, was 56% van de geopereerde patiënten tevreden met het behaalde resultaat.27 Bij deze patiënten nam het gebruik van pijnmedicatie af en na een gemiddelde follow-upperi-ode van 22 maanden gebruikte geen van hen nog dagelijks pijnmedicatie. De VAS-pijnscores, overgevoeligheid en pijn bij aanraking namen significant af. De handfunctie nam significant toe, in het bijzonder in relatie tot het werk.

figUUR 5 EenneuroomvandederamussuperficialisvandeN.radialisindeonderarm.NaverwijderingvanhetneuroomwordtdezenuwstompingebedwordenindespierbuikvandeM.brachioradialis.

neuroom

▼ leeRPUnten ▼• Ongeveer3-5%vanallepatiëntenmetperifeerzenuwletselont-

wikkelteenpijnlijkneuroom.

• Neuroompijnisteherkennenaanspontanebrandende,schietende

ofelektrischepijn,hyperalgesie,allodynieenkoude-intolerantie

eneenpositieftekenvanTinel.

• Depijnismoeilijktebehandelenenkandekwaliteitvanleven

sterkverminderen.

• Bijernstigeneuroompijnisblijvendepijnverminderingmogelijk

dooroperatieveneuroombehandeling,uitgevoerddooreen

plastischchirurg.

• Patiëntenmeternstigeneuroompijndienensnelenadequaat

verwezentewordennaareenmultidisciplinairspreekuurvoor

perifeerzenuwletselofeengespecialiseerdplastischchirurg.


KLIN

ISCH

E PR

AKTI

JK

Niet iedereen reageerde even goed op operatieve neu-roombehandeling en een deel van de patiënten (circa 44%) bleef ernstige klachten houden.27 Het ging dan om klachten van aanhoudende pijn, overgevoeligheid of koude-intolerantie en onvoldoende verbetering in hand-functie of kwaliteit van leven.Omdat deze prospectieve studie werd uitgevoerd in een tertiair behandelcentrum was er sprake van een geselec-teerde patiëntenpopulatie. De patiënten hadden vaak al langdurig klachten en waren meestal pas verwezen na veelvuldige ineffectieve behandelingen, waaronder injec-ties, eerdere operaties en adjuvante pijntherapie. Deze populatie is over het algemeen moeilijker te behandelen dan patiënten met kortdurende klachten.Naast de duur van de klachten en het aantal eerder ondergane operaties, hebben prospectieve cohortstudies nog enkele factoren aangewezen die postoperatieve pijn lijken te voorspellen. Zo blijken neuromen van de ramus superficialis van de N. radialis en van de digitale zenuwen moeilijker te behandelen, evenals neuromen van patiënten met slecht te lokaliseren en slecht omschreven sympto-men.14 Werkloosheid, het ontvangen van een arbeidson-geschiktheidsuitkering, een lopende juridische beroeps-zaak, het hebben van symptomen passend bij CRPS type 2 en roken blijken tevens voorspellers te zijn voor een onbevredigend operatie-effect.27

De behandeling van pijnlijke neuromen moet altijd gericht zijn op de individuele patiënt. Inzicht in de mogelijkheden en tekortkomingen van operatieve neuroombehandeling kan bijdragen aan de keuze van de optimale behandelstra-tegie en een betere voorlichting van de patiënt.

ConClUsie

De behandeling van patiënten met een pijnlijk neu-room, ontstaan na perifeer zenuwletsel door een trauma of operatie, is complex. Het is onder huisartsen en medisch specialisten veelal onbekend dat blijvende pijnvermindering mogelijk is door een operatieve neu-roombehandeling, uitgevoerd door een plastisch chi-rurg. Omdat de pijn steeds moeilijker te behandelen wordt naarmate de tijd verstrijkt, is een snelle en ade-quate verwijzing naar een multidisciplinair spreekuur voor perifeer zenuwletsel of een gespecialiseerde plas-tisch chirurg van groot belang. De keuze voor een operatieve behandeling is afhankelijk van de anatomi-sche locatie, het effect van een tijdelijke diagnostische zenuwblokkade, de continuïteit van de zenuw, de mogelijkheden voor herstel en de betrokkenheid van aangrenzende zenuwen. Voorlichting over de behan-delopties, slagingskansen en prognose moeten worden afgestemd op de individuele patiënt. Samenwerking tussen verschillende specialismen is nodig om een goede pijnvermindering te realiseren en een chronisch beloop van de pijn te voorkomen.

Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld.

Aanvaard op 20 juli 2011

Citeer als: Ned Tijdschr Geneeskd. 2011;155:A2592

●> Meer op www.ntvg.nl/klinischepraktijk

1 Hamdy RC. The decade of pain control and research. South Med J. 2001;94:753-4.

2 Bouhassira D, Lanteri-Minet M, Attal N, Laurent B, Touboul C. Prevalence of chronic pain with neuropathic characteristics in the general population. Pain. 2008;136:380-7.

3 Torrance N, Smith BH, Bennett MI, Lee AJ. The epidemiology of chronic pain of predominantly neuropathic origin. Results from a general population survey. J Pain. 2006;7:281-9.

4 Breivik H, Collett B, Ventafridda V, Cohen R, Gallacher D. Survey of chronic pain in Europe: prevalence, impact on daily life, and treatment. Eur J Pain. 2006;10:287-333.

5 Atherton DD, Taherzadeh O, Facer P, Elliot D, Anand P. The potential role of nerve growth factor (NGF) in painful neuromas and the mechanism of pain relief by their relocation to muscle. J Hand Surg [Br]. 2006;31:652-6.

6 Dieleman JP, Kerklaan J, Huygen FJ, Bouma PA, Sturkenboom MC. Incidence rates and treatment of neuropathic pain conditions in the general population. Pain. 2008;137:681-8.

7 Campbell JN. Nerve lesions and the generation of pain. Muscle Nerve. 2001;24:1261-73.

8 Meyer-Rosberg K, Kvarnstrom A, Kinnman E, Gordh T, Nordfors LO, Kristofferson A. Peripheral neuropathic pain--a multidimensional burden for patients. Eur J Pain. 2001;5:379-89.

9 Vernadakis AJ, Koch H, Mackinnon SE. Management of neuromas. Clin Plast Surg. 2003;30:247-68. vii.

10 Burnett MG, Zager EL. Pathophysiology of peripheral nerve injury: a brief review. Neurosurg Focus. 2004;16:E1.

11 Foltán R, Klima K, Spackova J, Sedy J. Mechanism of traumatic neuroma development. Med Hypotheses. 2008;71:572-6.

12 Zimmermann M. Pathobiology of neuropathic pain. Eur J Pharmacol. 2001;429:23-37.

13 Mackinnon SE. Evaluation and treatment of the painful neuroma. Tech Hand Up Extrem Surg. 1997;1:195-212.

liteRatUUR


KLIN

ISCH

E PR

AKTI

JK

14 Stokvis A, Coert JH, van Neck JW. Insufficient pain relief after surgical neuroma treatment: Prognostic factors and central sensitisation. J Plast Reconstr Aesthet Surg. 2010;63:1538-43.

15 Dellon AL, Mackinnon SE. Susceptibility of the superficial sensory branch of the radial nerve to form painful neuromas. J Hand Surg [Br]. 1984;9:42-5.

16 Stokvis A. Surgical management of painful neuromas [Proefschrift]. ISBN: 978-90-8559-077-4. Rotterdam: Erasmus University; 2010.

17 Dellon AL, Andonian E, Rosson GD. CRPS of the upper or lower extremity: surgical treatment outcomes. J Brachial Plex Peripher Nerve Inj. 2009;4:1.

18 Lluch A. Treatment of radial neuromata and dysesthesia. Tech Hand Up Extrem Surg. 2001;5:188-95.

19 Visser LH. High-resolution sonography of the superficial radial nerve with two case reports. Muscle Nerve. 2009;39:392-5.

20 Tagliafico A, Pugliese F, Bianchi S, et al. High-resolution sonography of the palmar cutaneous branch of the median nerve. AJR Am J Roentgenol. 2008;191:107-14.

21 Umans H, Kessler J, de la Lama M, Magge K, Liebling R, Negron J. Sonographic assessment of volar digital nerve injury in the context of penetrating trauma. AJR Am J Roentgenol. 2010;194:1310-3.

22 Stokvis A, Van Neck JW, Van Dijke CF, Van Wamel A, Coert JH. High-resolution ultrasonography of the cutaneous nerve branches in the hand and wrist. J Hand Surg Eur Vol. 2009;34:766-71.

23 Watson J, Gonzalez M, Romero A, Kerns J. Neuromas of the hand and upper extremity. J Hand Surg Am. 2010;35:499-510.

24 Mackinnon SE, Dellon AL, Hudson AR, Hunter DA. Alteration of neuroma formation by manipulation of its microenvironment. Plast Reconstr Surg. 1985;76:345-53.

25 Dorsi MJ, Chen L, Murinson BB, Pogatzki-Zahn EM, Meyer RA, Belzberg AJ. The tibial neuroma transposition (TNT) model of neuroma pain and hyperalgesia. Pain. 2008;134:320-34.

26 Stokvis A, Ruijs AC, van Neck JW, Coert JH. Cold intolerance in surgically treated neuroma patients: a prospective follow-up study. J Hand Surg Am. 2009;34:1689-95.

27 Stokvis A, van der Avoort DJ, van Neck JW, Hovius SE, Coert JH. Surgical management of neuroma pain: a prospective follow-up study. Pain. 2010;151:862-9.

Documents

STaND vaN ZaKEN Operatieve behandeling van pijnlijke neuromen · R. superficialis n. radialis behandeling tendovaginitis van De Quervain, peesoperatie, fixatie radiusfractuur Nn