1  

 

SRH definition

Family Planning

မသားစ စမကနး )တကရက ဘာသာျပနထားသညဟ ထငပါသည - စာေရးသ။( သားဆကျခားျခငး အပါအ၀င၊ ကာလသား ေရာဂါ ကာကြယျခငး၊ အမေထာင မျပမ ဇနးေမာငႏေလာငးမား ေဆးစစျခငး၊ ကေလးမရရေသာေၾကာင ကသမႈေပးျခငး အစရသည ေဆာငရြကေပးမႈမားက စေပါငး ေခၚဆျခငး ျဖစသည။ ေယဘယအားျဖင သားဆကျခားျခငး )Birth Spacing) ႏင မသားစ စမကနး (Family Planning) က အတတ သေဘာထား သးစြတတၾကသည။ တတကက ေျပာရလင မတေပ။ သားဆကျခားျခငးမာ မသားစ စမကနး၏ အကငးအခက တစခမသာ ျဖစသည။

စကားခပ ။ ။ ျမနမာႏငငတြင “မသားစ စမကနး” ဟသည စကားက အသးျပ ခသည။ သားဆကျခားျခငး၊ သားဆကျခား စမခက စသညျဖငသာ သတငးစာ၊ အစရငခစာမားတြင ထညသြငး ေရးေလရသည။ လႀကးသမမား၏ အဆအရ မသားစ စမကနး၏ အဓပၸါယမာ “လဥးေရ ထနးခပျခငး” ဟ သေဘာေပါက ေစေသာေၾကာင လဥးေရ ထနးခပျခငးက မႏစသကေသာ လႀကးမငးမား အမကေတာ မရေအာင ေရာငကြငး ေရးသားၾကေလသညဟ ဆသတတ။

Birth Spacing သားဆကျခားျခငး ကေလး တစဥးႏင တစဥးၾကားတြင မမ လခငေသာ အခနကာလ တစခ ျခားထားႏငရန ေဆာငရြကျခငး။ Contraception သေႏၶတားျခငး၊ ကယ၀န မရေအာင ျပလပျခငး ေခတေပၚနညး (သ႔) ေရးရးနညးမား သးစြ၍ ကယ၀န မရေအာင ျပလပျခငး။ စကားခပ ။ ။ သားဆကျခားျခငးႏင သေႏၶတားျခငးမာ အဓပၸါယ အတတပင ျဖစသည။ Contraceptives ပဋသေႏၶ တားေဆး၊ တားနညးမား ကယ၀န မရေအာင အသးျပေသာ ေခတေပၚ တားေဆး၊ ထးေဆး၊ သားအမတြငးထည ပစၥညး၊ ကြနဒး အစရသညတ႔က စေပါငး ေခၚဆျခငး ျဖစသည။ Reproductive Health မးဆကပြား ကနးမာေရး၊ မးပြား ကနးမာေရး ဒစကားလးကေတာ ၁၉၉၄ ခႏစ အဂစႏငင ကငရၿမ႕မာ ကငးပတ အျပညျပညဆငရာ လဥးေရႏင ဖြ႔ၿဖးေရး ညလာခ (ICPD – International Conference on Population and Development) ေနာကပငးမာ ေခတစားလာခတ စကားစပါ။ ကမာၻ႔ကနးမာေရး အဖြ႔က ေအာကပါအတငး တတကက အဓပၸါယ ေဖာေပးထားပါတယ။ "A state of physical, mental, and social well-being in all matters relating to the reproductive system at all stages of life. Reproductive health implies that people are able to have a satisfying and safe sex life and that they have the capability to reproduce and the freedom to decide if, when, and how often to do so. Implicit in this are the right of men and women to be informed and to have access to safe, effective, affordable, and acceptable methods of family planning of their choice, and the right to appropriate health-care services that enable women to safely go through pregnancy and childbirth."

2  

 

မးဆကပြား ကနးမာေရးဟာ သားဆကျခားျခငး န႔ မသားစစမကနးဆတ စကားစေတြထက ပၿပး ကယျပန႔ပါတယ။ အဓက အခကေတြက ဘာသာျပနရမယဆရင .. မးဆကပြား ကနးမာေရးတြင-

• အသကအရြယ ကား မ မေရြး မးပြားအဂၤါမား ကနးမာသနစြမးဖ႔ • လသားတ႔ ဘာ၀ျဖစေသာ ဖ-မ ကစၥက ေရာဂါကငးကငး ေဘးရငးရငးျဖင စတေကနပစြာ ေဆာငရြကႏငဖ႔ • ကေလး ယမည၊ မယမည ဆသညက၄ငး၊ မညမ ယမည ဆသညက၄ငး၊ မညသညအခနယမည ဆသညက၄ငး

မမသေဘာဆႏၵ အေလာက ဆးျဖတပငခြင ရေစဖ႔ • အမးသမး၊ အမးသားတငး မသားစ စမကနးပါ နညးလမးမားက သရခြင၊ ရယပငခြင ရဖ႔ • အမးသမးမား အသက အႏရာယ ကငးစြာ ကေလး မးဖြားႏငဖ႔

ဆတ အခကအလကမား ပါ၀ငပါတယ။ စကားခပ ။ ။ မသားစ စမကနးရယ၊ ကမၻာကနးမာေရးအဖြ႔ရ႕ “ကနးမာေရး” အဓပၸါယ ဖြငဆခကရယ၊ လ႔အခြငအေရး ေၾကညာစာတမးရယက ေရာသမ ေမႊလကရင မးဆကပြား ကနးမာေရးက ရရပါတယ။ Reproductive Rights မးဆကပြားကနးမာေရး ရပငခြင ကလသမဂၢ ပဋညာဥ စာတမးမာ ကတညးက မးဆကပြားကနးမာေရး ရပငခြငက ထညသြငး ေဖာျပခေသာလညး လ႔အခြငအေရး ေၾကညာစာတမးမာ အတအလငး ထညသြငး ေဖာျပ ႏငချခငး မရပါဘး။ ၁၉၆၈ ခႏစ အရနႏငင တဟရနၿမ႕မာ ကငးပတ လ႔အခြငအေရး ေၾကညာစာတမး ဆငရာ ညလာခကမ တတကက ေဖာျပလာၿပး ၁၉၇၄ခႏစကမ ကလသမဂၢ အေထြေထြ ညလာခကေန အတညျပႏငခပါတယ။ စကားလး အတအက ကေတာ ကမာၻ႕ကနးမာေရး အဖြ႔ ၀ကဆဒမာ ေအာကပါအတငး ေဖာျပထားပါတယ။ "Reproductive rights rest on the recognition of the basic right of all couples and individuals to decide freely and responsibly the number, spacing and timing of their children and to have the information and means to do so, and the right to attain the highest standard of sexual and reproductive health. They also include the right of all to make decisions concerning reproduction free of discrimination, coercion and violence." မးဆကပြား ကနးမာေရး ရပငခြငမားသည လတစဥးခငးႏင လငမယားစတြတ႔၏ အေျခခ ရပငခြငမား ေပၚတြင အေျခခသည။ လတစဥးခငးႏင လငမယားစတြတ႔သည ကေလး ယမည၊ မယမည ဆသညက၄ငး၊ မညမ ယမည ဆသညက၄ငး၊ မညသညအခန ယမည ဆသညက၄ငး မမ သေဘာဆႏၵအေလာက ဆးျဖတပငခြင ရသည။ ထသ႔ ေဆာငရြကႏငရနအတြက လအပေသာ ပညာေပး အခကအလကမားႏင အကအညမားက ရပငခြငရသည။ လငႏင မးဆကပြားကနးမာေရး ေကာငးမြန ေစရမည။ ခြျခားဆကဆျခငး၊ မေလာၾသဇာ သးျခငးႏင ညငးပနး ႏပစကခရျခငးတ႔မ ကငးေ၀းစြာျဖင မးဆကပြား ကနးမာေရး ဆငရာ ဆးျဖတခကမား ခခြင ရသည။ Fertility Production of a live birth (natality) ကေလးအရင ေမြးဖြားႏငျခငး ကယ၀နေဆာငၿပး အခနတနေသာအခါ ကေလးက အရင ေမြးဖြား ေပးႏငျခငးက ဆလသည။ Infertility Inability to produce a live birth ကေလး အရင မေမြးဖြား ႏငျခငး

3  

 

Fecundity Physiological capacity to conceive (reproductive potential) ပဋသေႏၶ ေဆာငႏငျခငး၊ ကယ၀န ရႏငျခငး။ ပဋသေႏၶ ေဆာငႏငျခငးလ႔ ဆထားတအတြက ၄ငးကယ၀န အဖတတငသည ျဖစေစ၊ အဖတမတငသည ျဖစေစ အကးမ၀ငေတာပါ။ ဆလသညမာ အမးသမးတစဥးသည Fecund ျဖစေသာလညး Fertile ျဖစခငမ ျဖစေပမည။ ဤစကားလးမာ လဥးေရဆငရာ ကြမးကငသမား (Demographers) အသးမားေသာ စကားျဖစသည။ Infecundity (sterility) Inability of a woman to conceive a pregnancy ပဋသေႏၶ မေဆာငႏငျခငး၊ ကယ၀နမရႏငျခငး။ စကားခပ။ ။ ကေလး အရငေမြးဖ႔ ေနေနသာသာ ကယ၀နပင မရရႏငေသာ အေျခအေနက ဆလရငး ျဖစသည။ Infertility ႏင အဓပၸါယ ကြာျခားေၾကာငး သတျပပါ။ Infertility ဟ ဆလင ထအမးသမးသည ကယ၀နေတာ ရလကေသးသည။ ကေလးသာ အဖတမတင (သ႔) အရင မေမြးျခငးသာလင ျဖစသည။ Fecundability Probability that a woman will conceive during a menstrual cycle အမးသမးတစဥး၏ ဓမၼတာလာခန တစခႏင တစခ ၾကားကာလ၌ ကယ၀န ရႏငေျခ မညမ ရသညက ျပေသာ ကနးဂဏနး။ (ျဖစတနကနး) Miscarriage သဘာ၀အေလာက ကယ၀န ပကကျခငး။ Abortion သဘာ၀အေလာက မဟတဘ လတစဥးဥးက နညးလမး တစမးမးျဖင ကယ၀န ပကကေစေအာင ျပလပျခငးေၾကာင ကယ၀န ပကကျခငး။ ကယ၀န ဖကချခငး။ စကားခပ။ ။ ေဆးပညာ အသးအႏႈနး (Medical term) ႏင သာမန အဂၤလပ အသးအႏႈနး (Layman English) ကြာျခားမႈ ရေၾကာငး သတျပပါ။ ေဆးပညာ ေလာကတြင ကယ၀န အရြယအစား ေပၚမတည၍ ကယ၀န ႏလင Miscarriage ကယ၀နရငလင Abortion ဟ ခြျခားေျပာဆသည။ သ႔ရာတြင သာမန အဂၤလပ အသးအႏႈနး အေနျဖင ဆလင Abortion ဟသည ကယ၀နဖကချခငး ျဖစၿပး Miscarriage သည အလအေလာက ကယ၀နပကကျခငး ျဖစသည။ Illegal Abortion ဥပေဒအရ ခြငျပထားခက မရဘ ကယ၀နဖကချခငး။ Legal Abortion ဥပေဒ ခြငျပထားခက အရ ကယ၀နဖကချခငး။ ကမာၻေပၚရ ႏငင ေတာေတာမားမားတြင ကယ၀နဖကချခငးက ဥပေဒ အကန႔အသတျဖင ခြငျပတတၾကသည။ ထသ႔ ဥပေဒေၾကာငးႏင ကကညေသာ ကယ၀နဖကခေပးျခငးက ဆလသည။ ဥပမာ - အႏၵယႏငင၏ ဥပေဒတြင မတရား ျပကင ခရျခငးေၾကာင ရရလာေသာ ကယ၀နက တရား၀င ဖကခ ေပးပငခြင ရသည။

4  

 

Unsafe Abortion မကြမးကငသမားက ေဆာငရြကေသာ ကယ၀န ဖကခမႈ။ Safe Abortion ကြမးကငသမားက ေဆာငရြကေသာ ကယ၀န ဖကခမႈ။

ဂနဒါ

“ဂနဒါ”ဆသည စကားလးသည ေယာကၤား၊ မနးမမားႏငပတသကသညအမားက လကခထားသည အေတြးအေခၚမားႏင ေမာလငခကမားျဖစသည။အမးသမး၊ အမးသားမားတြငရအပေသာ အကင စရကလကၡဏာမားႏင အရညအေသြးမားႏင ပတသက သည အယအဆမားျဖစသည။ ထ႔အတ အမးသား တစဥး၊ အမးသမးတစဥးအေနျဖင အေျခအေနအမးမး တြငမညသ႔ ျပမေဆာငရြက သငသညဆေသာ လအမားစလကခထားေသာ အခကမားျဖစပါသည။

လငႏငမးဆကပြားကနးမာေရး (SRH):

လငႏငမးဆကပြားကနးမာေရးကစၥရပမားတြငေအာကပါအေၾကာငးအရာမားပါ၀ငပါသည။

အရြယေရာကၿပးသမား၏ လငႏငမးဆကပြားကနးမာေရး မသားစစမကနးေရးဆြျခငး သားသမးမရႏငျခငး၊ ၿမျခငး မးဆကပြားကနးမာေရးႏင HIV/AIDS ဆကစပမႈမား မခငႏငကေလးကနးမာေရး လငမတဆငကးစကတတေသာေရာဂါပးမား လငမႈ႕ဆငရာကနးမာေရး ကေလးအေသေမြးျခငး လၿခမႈမရေသာ ကယ၀နဖကချခငး အမးသမးမားအၾကမးဖကမႈ၊ ဂနဒါကအေျခခေသာအၾကမးဖကမႈမား

လငႏငမးဆကပြားကနးမာေရးဆငရာ၀နေဆာငမႈမား

ဤကနးမာေရး၀နေဆာငမႈမားသည အထကေဖၚျပပါကစၥရပမားႏငပတသက၍ သတငးအခက အလကမားေပျခငး ေထာကပေပးျခငး ႏငေစာငေရာကေပးျခငးမားက အထးအေလးေပး ထားျခငးျဖစ ပါသည။ ဤ၀နေဆာငမႈမားတြင အထကေဖၚျပပါကနးမာေရးကစၥရပမားႏင လအပခကမားက ရာေဖြေဖၚထတေပးရနလညးပါ၀ငပါသည။

မးဆကပြားကနးမာေရးဆငရာလ႕အခြငအေရး

မးဆကပြားကနးမာေရးဆငရာ လ႕အခြငအေရးဆသညမာ လအားလး )အသကႀကး/ငယ မေရြး၊ကား/မ မေရြး (ႏငသကဆငေသာအခြငအေရးျဖစသည။ ဤအခြငအရးသည မမတ႕လငပငး ဆငရာႏင မးဆကပြားျခငးဆငရာ လပပင ခြငမားက မမတ႕စတႀကကေရြးခယပငခြငရျခငးျဖစ၍ မမကနးမာေရးက မထခကေစဘေကာငးမြနေစေသာေရြးခယမႈ မး ေရြးခယႏငရန အေထာကအကျဖစေစသည၀နေဆာငမႈမား၊ သတငးအခကအလကမားကရယႏငျခငးအခြငအေရး ပါအႀကး၀ငသည။

5  

 

မခငကေလးကနးမာေရး

မခငႏငကေလကနးမာေရးသည မးေအာငျခငး၊ ကယ၀နေဆာငျခငး၊ မးမဖြားမႀကတငကနးမာေရး ေစာငေရာကျခငး၊ မးဖြားၿပးကနးမာေရးေစာငေရာကျခငး ႏငကေလးငယႀကးထြား လာစဥျပစ ေစာငေရာကျခငး စသညကနးမာေရးကအထး အေလးေပးျခငးျဖစသည။

လ႕အခြငအေရး

လ႕အခြငအေရးဆသညမာ လသားအားလးရသငရထကေသာအေျခခလ႕အခြငအေရးႏင လြတ လပျခငးျဖစ ပါသည။ ဤ အခြငအေရးတြငအသကရငပငခြငႏင ခပေႏာငျခငးကငး၊ လြတလပစြာ ေနပငခြင၊ လြတလပစြာေတြးေခၚ၍ဖြငဟေျပာဆ ခြင၊ တရားဥပေဒအတြငး တရားမတညမစြာ ခစားပငခြငတ႕ပါ၀ငသည။ လ႕အခြငအရးသည ပဂၢလဂတဥးစကေလးစား ျခငးမ၀ါဒေပၚအေျခခပါသည။ လ႕အခြငအေရးသည လသားတဥးစသည လ႕သကၡာႏငျပညစ၍သကၡာရစြာဆကဆေပးရ မည ကကသေရႏင ဆငျခငတတရားရေသာသျဖစသညဟသညယဆခကေပၚအေျခခထားပါသည။ ဤအခြငအေရးအား လးသည ကမၻာလးဆငရာအခြငအေရးမားျဖစသည။ မးဆကပြားကနးမာေရးဆငရာအခြငအေရး ၁။လတငးတြငအသကရငသနခြငရၿပးကယဝနေဆာငျခငးႏငေမြးဖြားျခငးေၾကာင၄ငးအသကရငသနခြငကမထခကေစရ။ ၂။ လတငးသည မမ၏ဆႏၵျဖင မမ၏ လငႏင မးဆကပြားဆငရာကစၥမားက လြတလပစြာေရြးခယခြငရသည။ ၃။ ဆငးရခမးသာ၊ လငႏငလငစတဆငရာ၊ လကထပျခငး၊ လမးေရး၊ ဘာသာေရး၊ ႏငငေရးထငျမငခက တ႔ေၾကာင မးဆကပြားကနးမာေရးေစာငေရာကမႈခယရာတြင ခြျခားခရျခငးမရေစရ။ ၄။ လတငးတြင လငႏင မးဆကပြားဆငရာကစၥမားက လျခစတခစြာဆးျဖတခကခပငခြငရ၍ ၄ငးဆးျဖတခကကလညးေလးစားၾကရမည။ ၅။ လငႏငမးဆကပြားဆငရာအခြငအေရး ႏငပတသက၍ အကးေကးဇး၊ မးဆကပြား ကနးမာေရး ေစာငေရာကျခငးဝနေဆာငမရရႏငမႈ စေသာသတငးအခကအလကမားကလတငးရပငခြငရသည။ ၆။ လတငးသည မမႏစသကေသာအခနတြင လကထပခြင၊ ကေလးယပငခြင၊မမႏစသကေသာ သားဆကျခားနညးလမးေရြးခယပငခြင၊ မမသားသမးအားႏ႔ခတကမတက ေရြးခယပငခြငရသည။ ၇။ ကေလးယမညဆလင ကေလးအေရအတြက၊ မညသညအခနတြငယမည၊ အခနမညမျခား၍ယမည ဆသညက လတစဥးခငးစတြင ဆးျဖတပငခြငရသည။ ၈။ လတစဥးခငးစတြင အေကာငးဆးရရႏငေသာ လငႏငမးဆကပြားကနးမာေရးေစာငေရာကမႈမား ( မလလားေသာကယဝန၊ လငမတဆငကးစကတတေသာေရာဂါမား၊ လငမႈဆငရာအၾကမးဖကျခငးတ႔က ေရာငရားျခငးအပါအဝင) ကခယပငခြငရသည။ ၉။ လတငးသည ကနးမာေရးတးတကေစႏငေသာ နညးပညာအသစမားက ရယပငခြငရသည။ ၁၀။ မညသမဆ မညသညအဖြ႔အစညးမဆ လငႏငမးဆကပြားကနးမာေရးဆငရာ အခြငအေရးမားႏင ပတသက၍ ေျပာဆတငျပပငခြငရသည။

6  

 

၁၁။ လတငးသည ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈခယရာတြင ႏမခဆကဆခရျခငးမကငး၍ ဥးစားေပး အေလးထားဆကဆခပငခြင ႔ ရရမည။ ၁၂။ လတငးသည ျပးျပညစ၍ေကနပမႈရေသာ၊ လျခစတခေသာ၊ ေပာရႊငဖြယေကာငးေသာလငမႈဘဝက ရယပငခြငရသည။

၁။ အသကရငသနခြင

- ကယဝနဖကချခငး - မလလားေသာ၊ အႏာရယရေသာကယဝနေၾကာင အမးသမးမား၏ဘဝက အႏာရယက ေရာကေစျခငး - HIVကးစကခရျခငးေၾကာင တစဥးတစေယာက၏ ဘဝအခြငအေရးက အဟန႔အတားျဖစေစျခငး

၂။ လျခလြတလပခြင

- ကား၊မ၊ကေလးမားက လငပငးဆငရာေစာကားျခငး၊ ေခါငးပျဖတျခငး၊ လငကြနျပျခငး - သားဆကျခားရနအတြက ခငပြနး၊ မဘထမ ခြငျပခကရယရျခငး - ကယဝနေဆာငရန၊ ကယဝနဖကခရန တြနးအားေပးခရျခငး

၃။ တနးတညမခြင ႏင နညးမးစျဖငခြျခားဆကဆခရျခငးမကငးလြတခြင

- ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈခယျခငး - လငႏငမးဆကပြားကနးမာေရးဆငရာေစာငေရာကမႈခယရနအတြက ဇနးသညခငပြနးထမ ခြငျပခကရယရျခငး - လငယမားသညမဘထမ ခြငျပခကရယရျခငး - လငႏငမးဆကပြားကနးမာေရးဆငရာေစာငေရာကမႈက အမေထာငသညအမးသမးမားသာ ရရျခငး

၄။ သတငးအခကအလကလျခခြင( Right to Privacy)

- မျပညစေသာ facilities ေၾကာငသတငးအခကအလကလျခခြငခကချခငး - Service provider မ လနာသေဘာတညခကမရဘ သတငးျဖန႔ျခငး

၅။ လြတလပစြာေတြးေခၚခြင

- ဘာသာေရးယၾကညမႈ - လငႏငမးဆကပြားကနးမာေရးဆငရာသတငးအခကအလကမားက အမေထာငသည အမးသမးမားသာသသငသည။

၆။ သတငးအခကအလက၊ ပညာေပးမားက ရပငခြင

- လငႏငမးဆကပြားဆငရာအခြငအေရး ႏငပတသက၍ လငယမားလကလမးမႏငရန ဤရပငခြငသည အေရးၾကးသည။

ရ။ လကထပျခငး၊မသားစစမကနးေရြးခယခြင

- မသားစစမကနးေရြးခယခြင ကပပးရမည - ကေလးသငယလကထပထမးမားေပးျခငး

7  

 

၈။ ကေလးမညသညအခနတြငယမည၊ မယမညဆးျဖတပငခြင

- Safe motherhood, methods of contraception သတငးအခကအလက၊ ပညာေပးမားက လကလမးမ မမႏငဆကစပသည

- မလလားေသာကယဝနမရရရန သားဆကျခားနညးလမးမားကလြတလပစြာေရြးခယခြငရရန - မဘ၊ခငပြနး သေဘာတညခကလျခငး

၉။ ကနးမာေရးေစာငရာကျခငးႏင ကာကြယျခငးခယပငခြင

- ျပးျပညစေသာဝနေဆာငမႈ - ေငြေၾကးအရ၊ပထဝအေနအထားအရလကလမးမေသာ၊သတငးအခကအလကလျခစတခရေသာ၊အဆငေျပေသာ၊ေလးစား

သမႈရေသာကနးမာေရးေစာငရာကျခငးႏင ကာကြယျခငးခယပငခြငရသည။

၁၀။ သပၸပညာတးတကျခငး၏အကးေကးဇးကခစားခြင

- ေဒသႏငကကညေသာ သားဆကျခား၊ ကယဝနဖကချခငးနညးပညာအသစမားကရရခြင

၁၁။ အသငးအဖြ႔မားတြငပါဝငခြင ႏင ႏငငေရးအရပါဝငခြင

- မညသမဆ SRHR ႏငပတသက၍ မမဆႏၵကတငျပပငခြငရသည။

၁၂။ မတရားညငးပမးႏပစကခရျခငးမကငးလြတခြင

- လငပငးဆငရာအရအဓၶမျပကငျခငး၊ႏပစကျခငး၊ ေစာကားျခငး၊ စတအေႏာငအယက ေပးျခငး၊ အၾကမးဖကျခငး