Mjere primarne preventivne zaštite, a svrstane su u slijedeće kategorije:

1.Oralna higijena

2.Fluorizacija

3.Pravilna ishrana

4.Primjena lokalnih mjera u cilju prevencije karijesa i parodontopatija

Pod oralnom higijenom podrazumijevamo individualne aktivnosti koje imaju za cilj pravilnu primjenu hemijskih i mehaničkih metoda protiv zubnog plaka, a radi postizanja primarne prevencije oboljenja zuba i usta

Zubni plak je strukturalno i funkcionalno organizirani biofilm. On se formira u fazama prema određenom redoslijedu i ima raznoliku mikrobnu strukturu koja kod zdravih osoba zadržava relativnu stabilnost tokom vremena (mikrobna hemostaza )

Oralna higijena i zubni plak su u međusobnoj korelaciji, jer se orlanom higijenom borimo protiv formiranja zubnog plaka. Da bi se oralna higijena održala dobrom koriste se mehaničke i hemijske metode.

Faze nastanka plaka:

1.Prva faza - stečena pelikula

2.Druga faza zubnog plaka na površinu pelikule nekoliko minuta poslije formiranja pelikule adsorpcijom mikroorganizama i epitelnih ćelija

3.Treća faza razvitka (zreli plak) predstavlja formiranje složene polimikrobne tvorevine debljine do 200 nanometara

Prva faza nastaje nakon četkanja zuba u roku od jedne minute do jednog sata, stvara se acelularni proteinski film nazvan stečena pelikula. Ona je definisana kao sloj adsorbiranih proteina i drugih makromolekula na caklenskoj površini čija je debljina oko 10µm.

Pelikula štiti zube od hemijskih,fizičkih i mehaničkih uticaja, a s druge strane ukoliko je ona postojana duži vremenski period može doći do prodora mikroorganizama, a isto tako i organskih kiselina.

Druga faza zubnog plaka počinje nekoliko minuta poslije formiranja pelikule, odnosno 2-4 sata nakon četkanja, istovremenom adsorpcijom mikroorganizama i epitelnih ćelija na površinu pelikule

Treća faza razvitka (zreli plak) predstavlja formiranje složene polimikrobne tvorevine debljine do 200 nanometara. Procesi kao što su interakcija, koagregacija, produkcija antibakterijskih supstanci, uspostavljanje lanca ishrane, konzumacija kiseonika doprinose povećanju bakterijske zajednice.

Bakterije plaka organski su utopljene u matriks plaka, porijeklo matriksa plaka je dijelom od precipitiranih glukoproteina pljuvačke, a dijelom od bakterijski stvorenih ekstracelularnih polisaharida i drugih bakterijskih metabolita

U ranoj fazi stvaranja zubnog plaka proteinski matriks omogućava nastanak mlade nezrele sredine

Sazrijevanjem plaka značajno se sužavaju mikroprostori između mikroorganizama i zubni plak dobiva želatinozni izgled.

Potencijalno kariogene bakterije mogu biti pronađene u zubnom plaku, ali neutralan pH ove organizme čini slabo kompetitivnim i prisutni su u samo malom broju u odnosu na ukupnu količinu bakterija u plaku

Streptococcus mutans može proizvesti ekstracelularne polisaharide i adherirati na površinu zuba ili se uključiti u interakciju sa glikoproteinima pljuvačke, što dovodi do boljeg povezivanja bakterija, adheriranja bakterija na caklen i akumulacije plaka.

Pojava ekstraćelijskih polisaharida je pouzdan znak "sazrijevanja" zubnog plaka.

Dekstran doprinosi povećanju volumena plaka i boljoj fiksaciji mikroorganizama.

Levan razlažu mikroorganizmi na molekule fruktoze koju koriste u svoje metaboličke svrhe katabolišući je glikolitičkim putem do mliječne kiseline.

KONTROLA PLAKA

MEHANIČKA KONTROLAHEMIJSKA KONTROLA

Mehaničko ukljanjanje plaka je provjerena i efikasna metoda za kontrolu plaka kod motivisanih pojedinaca. Fizički i mentalno hendikepirane osobe u održavanju oralne higijene zavise od drugih osoba, te je pored mehaničke potrebna i hemijska kontrola.

Zbog svega navedenog, hemijska kontrola plaka iako je korisna kod svih osoba, posebno je indicirana kod mentalno hendikepiranih osoba.

HEMIJSKA KONTROLA PLAKA

Cilj hemijske profilakse karijesa nije eliminisati mikrofloru, nego držati pod kontrolom njenu mikrobnu strukturu tako da dominiraju organizmi kompatibilni sa zdravljem usne šupljine.

Odgovarajuća hemijska sredstva imaju različite mehanizme djelovanja, kao što su:

1.sprečavanje formiranja biofilma,

2. ometanje metabolizma unutar postojećeg biofilma,

3. sprečavanje daljeg rasta biofilma,

4. uništavanje određenih speciesa u biofilmu

J

Najčešća hemijska sredstva koja se koriste su :

Oralni antiseptici Umjetni zaslađivači Kazein-fosfo-peptidi (CCP)

ORALNI ANTISEPTICI U grupu antiseptika ubrajaju se sredstva kao što su :

hlorheksidin heksetidin triklosan preparati joda(pavidon-jod) preparati na bazi eteričnih ulja

CHLORHEXIDIN Hlorheksidin bakteriocidni bisbiguandini antiseptik koji pokazuje djelotvornost protiv širokog spektra gram-pozitivnih i gram-negativnih organizama, gljivica te mnogih aeroba i anaeroba koji se nalaze u plaku.

Uzrokuje rupturu bakterijske ćelijske membrane, što omogućuje istjecanje citoplazmatskog sadržaja i rezultira smrću ćelije.

Hlorheksidin se također veže na pljuvačne mucine i reducira formiranje pelikule, te onemogućava bakterijsku kolonizaciju.

Hlorheksidin, osim prema bakterijama, pokazuje afinitet i prema drugim oralnim tkivima koja su negativno nabijena, kao što su caklen zuba, gingiva ili sluznica usne šupljine.

Ova činjenica ima praktični značaj, jer nakon primjene ovog antiseptika na pomenitum tkivima nastaju rezervoari aktivne supstance koja se zatim postepeno oslobađa produžavajući tako antimikrobni učinak za određeno vrijeme.

Hlorheksidin se primjenjuje u obliku :

o lakova - isključivo u ordinaciji(koncentracija aktivne supstance kreće od 0,05% do 40%). Oni osiguravaju dovoljno dugo zadržavanje preparata na željenom mjestu, a istovremeno isključuju mogućnost razvoja nuspojava

o gelova - (koncentracija aktivne supstance oko 1%). Gelovi se mogu aplicirati i četkicom za zube kod kuće. Postižu dobar antimikrobni učinak, jer uz mehaničko čišćenje, određena količina se zadržava duže vrijeme u interdentalnim prostorima i dubokim fisurama i jamicama, što dovodi do redukcije kariogene mikroflore koja kolonizira te prostore.

o Spreja - testiran u grupi hendikepirane djece, rezultati dobri. Pogodanza održavanje čistih usta kod iscrpljnenih pacijenata ili pacijenata sa fiksnim oralnim splintovima.

o Hlorheksidin je zastupljen i u žvakaćim gumama (smanjuje naslage na protezama i upale u ustima)

gel žvakaće gume

sprej

NEŽELJENI EFEKTI

PREBOJAVANJE – smeđe ili žute mrlje na zubima, jeziku i ivicama ispuna kod prednjih zuba. Ograničena je upotreba u dužem vremenskom intervalu.

UKUS – ima gorak ukus, i uzrokuje gubitak čula ukusa od nekolimo minuta do nekoliko sati nakon ispiranja.

OTOK PAROTIDNE ŽLIJEZDEDESKVAMACIJA SLUZNICE USNE DUPLJE

VODICE ZA ISPIRANJE USTA  Vodice za usta uklanjaju nečistoće odnosno naslage na zubima i

sluznici, osiguravaju ugodan i svjež dah te uklanjaju neugodan zadah iz usta.

Sastavni dio pojedinih vodica za usta su sredstva za redukciju zubnog kamenca (pirofosfati) i etilni alkohol koji može iritirati sluznicu i izazvati toksična oštećenja a njegova primjena ne preporučuje se kod djece.

Neke vodice imaju dodatak tzv. oksidacijski antiseptik (stvara kisikovu pjenu na primjenjenoj površini i tako uklanja naslage na zubima i sluznici) poput vodik peroksida ili natrij perborata.  Dugotrajna uporaba takvih preparata može uzrokovati promjenu boje sluznice, osobito jezika.

Vodice za usta služe i za uklanjanje neugodnog zadaha iz usta. Bakterije iz zubnih naslaga i one koje se nalaze na površini jezika razgrađuju  ostatke hrane i pridonose razvoju sumpornih spojeva metil merkaptana i sumporovodika koji su odgovorni za neugodan zadah iz usta. Neugodan zadah posljedica je i bolesti u usnoj šupljini poput gingivitisa, parodontitisa, fistula i ulceracija.

ZAMJENSKI ZASLAĐIVAČI Posebno su interesantni šećerni alkoholi ili polioli koji su nefermentabilni zaslađivači

Oni se najčešće koriste u pekarskim proizvodima, zatim konditorskim poput guma za žvakanje, bombona i čokolada, te u proizvodima za oralnu higijenu kao što su paste za zube i vodice za ispiranje usta.

U svrhu prevencije karijesa najznačajnije su gume za žvakanje bez šećera, sa dodatkom šećernih alkohola, koje ispoljavaju dvostruko pozitivan efekat:o smanjena je proizvodnja mliječne kiseline i povećano lučenje pljuvačke što rezultira povećanom neutralizacijom kiselina u plaku,o povećanja supersaturacija pljuvačke mineralnim jonima kao i poboljšan klirens šećera iz usne šupljine.

Najčešće korišteni polioli su sorbitol, ksilitol, laktitol, maltitol i manitol

Ksilitol je po hemijskom sastavu šećerni alkohol ili prirodni ugljikohidratni pantitol i pripada grupi poliola.

Izgledom i okusom vrlo je sličan saharozi, pa predstavlja odličnu zamjenu za šećer.

Njegova značajna osobina je da ga kariogene bakterije ne mogu metabolirati.

Ksilitol prodire u tvrda zubna tkiva i veže se na vodu unutar cakleni gdje služi kao rezervoar aktivne tvari. Netopivi ekstracelularni polisaharidi kao glavni gradivni elementi strukture plaka također se manje proizvode kada bakterije u svom metabolizmu koriste ksilitol

Smatra se da ima negativan uticaj na metabolizam usne šupljine kao i na njihov rast, da utiče na povećanje količine i puferskog kapaciteta pljuvačke, onemogućava adheziju mikroorganizama, povećava pH vrijednosti plaka, te pospješuje remineralizacijske procese

KAZEINFOSFOPEPTID - amorfni kalcijfosfat ( CPP-ACP)

Kazeinfosfopeptidi predstavljaju grupu peptida koji stabiliziraju kalcij i fosfat i održavaju ih u amorfnom ili solubilnom obliku poznatom kao amorfni kalcijfosfat.

Ovaj CPP-ACP kompleks apliciran na zube u vidu paste za zube, gume za žvakanje, rastvora za ispiranje usta, spreja ili pastilja, adherira na dentalni biofilm i caklenski hidroksolapatit, obezbjeđujući biološki dostupne kalcijeve i fosfatne jone.

Postoje tri tipa ovih proizvoda: o kazeinfosfopeptidi(CPP),o kazeinfosfopeptidi-amorfni kalcijfosfat, o kazein fosfopeptidi sa amorfnim kalcijfluoridfosfatom(CPP-ACFP)

HVALA NA PAŽNJI!