poprzez emocjonalny podział płaszczyzny

spojrzenie na kompozycję

Krążek umieszczony pośrodku kwadratu, podlega zasadom kom-pozycji statycznej i zamkniętej. Patrząc na rysunek jesteśmy pewni, że biernie spoczywa w ramach zrównoważonej płaszczyzny.

Podział płaszczyzny

Krążek umieszczony w lewym, górnym rogu kwadratu sprawia wrażenie, że za chwilę opuści lub zniekształci obszar kadru. Tworzy kompozycję dynamiczno - otwartą.

Podział płaszczyzny

Nasze wrażenia statyki i dynamiki — to wynik postrzegania podziału płaszczyzn doko-nanych przez występujące na płaszczyźnie obiekty. W przypadku pierwszym krążek dzieli kwadrat na równe części, zatem nic dziwnego, że nic nas nie niepokoi. W przypadku drugim jest inaczej. Aby spróbować odpowiedzieć na pytanie — dlaczego jest inaczej? — prze-badajmy kolejność postrzegania zaproponowanego układu. Pierwszy rzut oka na środek płaszczyzny nie satysfakcjonuje nas, kierujemy wzrok do górnego, lewego rogu, następnie zauważamy linię łączącą dolny, lewy róg z górnym, prawym narożnikiem. Widzimy już wszystko, zupełnie ignorując dolny, prawy róg kompozycji.Odwróćmy kompozycję.

Podział płaszczyzny

Czy znowu krążek jest najważniejszy? Zwróćmy uwagę, że wielka płaszczyzna bieli prawie równoważy siłę czarnego krążka. Prawie, bo trudno oprzeć się wrażeniu, że krążek zaraz obróci płaszczyznę kwadratu.

Podział płaszczyzny

Poddajmy się temu wrażeniu.

Podział płaszczyzny

Teraz jesteśmy pewni, wszystko leci w dół. Lecz czy jesteśmy prze-konani, że i tym razem nasza kompozycja zbudowana jest z krążka i kwadratu, a może jesteśmy świadkami dialogu z prawdziwą płasz-czyzną ekranu, na który patrzymy?

Podział płaszczyzny

Rudolf Arnheim w swej książce „Sztuka i percepcja wzrokowa” zależności układu obiektu względem płaszczyzny tłumaczy na przykładzie kwadratu wrysowując w niego strukturalny szkielet dzielący go na pola czynne i bierne.

Szkielet strukturalnyRudolfa Arnheima

Szkielet strukturalnyRudolfa Arnheima„Z obserwacji nieformalnych wynika, że na krążek oddziałują nie tylko boki i śro-dek kwadratu, lecz również skrzyżowanie jego pionowej i poziomej osi centralnej oraz przekątne. Środek kwadratu główne siedlisko przyciągań i odpychań, ustala się sam na przecięciu tych czterech najważniejszych linii strukturalnych. Inne punkty na liniach są słabsze niż środek, lecz można dowieść, że one także powodują efekt przyciągania.”Podział na linie pionowe i poziome uświadamia jeszcze jeden ważny aspekt szkie-letu strukturalnego. Góra, dół podobnie jak strona lewa i prawa nie są sobie równe.Linia horyzontu dzieli przestrzeń na górę i dół. Przywykliśmy postrzegać to co znaj-duje się nad nią jak nazywa to Rudolf Arnheim jako zwycięskie, pokonujące ruch oporu. Dół zaś, jest upadkiem, poddaniem się, przyciąganiem. „Z owej nierówno-ści przestrzeni wynika, że i poszczególne położenia są dynamicznie nierówne. […] Wzrokowo przedmiot określonej wielkości, kształtu czy koloru będzie tym cięższy, im wyżej go umieścimy.”Do ustalenia podziału na stronę lewą i prawą wkracza prawo przyzwyczajenia. Nasz obszar kulturowy karze nam czytać tekst od lewego, górnego rogu kartki, czyniąc go najbardziej aktywnym jej obszarem. Efekt ten zaprzecza wizualnemu wrażeniu podziału płaszczyzny.

Szkielet strukturalnyRudolfa Arnheima

Spójrzmy na rysunek. Po obu stronach płaszczyzny umieszczony jest tej samej wielkości krążek.Krążek umieszczony po lewej stronie wydaje się nieco mniejszy i lżej-szy od znajdującego się po prawej stronie. Artyści znając to prawo, chcąc zrównoważyć ciężar strony lewej w stosunku do prawej różnicują w swych pracach, wielkość elementów kompozycyjnych.

Oglądanie strony rozpoczynamy od jej lewej, górnej części (A), później wzrok kieru-jemy w prawą stronę (B), by na końcu, przejść do miejsc peryferyjnych, czyli w dół układu kompozycyjnego, poniżej centralnego miejsca przecinania się linii struktu-ralnych pola płaszczyzny (C).Opisany przebieg może być przez grafika zakłócony, gdy celowo zaburzy równowa-gę płaszczyzny, stosując odpowiednie zestawienia „mocy” umieszczanych elemen-tów w stosunku do „mocy” płaszczyzny.

Podział płaszczyznySzkielet strukturalny

Pieter Bruegel starszy „Szalona Małgorzata”