Specifičnosti rada sa eksperimentalnim životinjama- Zakonodavstvo -

Prof. Zoran Todorović

Osnovni principi – in vivo Pacov (Rattus norvegicus), modeli:

KV bolesti metabolički poremećaji (npr. lipidi, DM) neurološki poremećaji (npr. epilepsija, parkinsonizam,

neuropatski bol) bihejvioralni poremećaji transplantacija organa autoimune bolesti (npr. artritis, eksp. alerg.

encefalomijelitis) maligne bolesti poremećaji bubrega toksikologija... + genetika!

Osnovni principi – in vivo

Pacov (Rattus norvegicus), inbred sojevi: Helen Dean King – albino pacovi –

Wistar Institute, Philadelphia, 1919.god.

Uzgoj Wistar i Sprague-Dawley soja Publikacije sa eksp. na pacovima i

miševima 1,5:1 (pre mol. biol. ere 2:1)

Osnovni principi 3 miliona u eksperimentima vs. x00

miliona – hrana i sl., ali: na istraživanja – teško uticati u istraživanjima – bol, patnja, poremećaji ili

trajna oštećenja (mučenje?) Dilema u društvu:

životinje su u podređenom položaju fizička patnja postoji kod životinja korišćenje životinja – može dovesti do

njihove patnje

Osnovni principi

Dva pristupa: odnos koristi (za ljude!) i štete (za

životinje!) vrednost života i prava životinja

zakoni – interpretacija moralnih načela... suprotni stavovi: René Descartes

(“preterana sentimentalnost prema životinjama”)

Dozvola, Etički komitet fakulteta

Istorijat Eksperimenti na životinjama:

5. vek p.n.e. – prvi zabeleženi 2. vek n.e. – formirani prvi standardi

Galen (disekcija životinja) Vesalius (disekcija ljudi) William Harvey (krvotok) Claude Bernard (An Introduction to the Study of

Experimental Medicine) Jeremy Bentham: “Nije pitanje da li životinje mogu

rasuđivati ili govoriti, već da li mogu (fizički) patiti.”

Istorijat

Eksperimenti na životinjama: 1824. – Prvo udruženje koje sprečava

surovost prema životinjama; 1835. – pod patronatom princeze Viktorije; 1854. – dva psa – eksperimentalno izazvana epilepsija – burna reakcija (British Medical Association Meeting); ~1875. – udruženja protiv vivisekcije; 1926. – University of London (Udruženje za dobrobit životinja)

Istorijat

Eksperimenti na životinjama: Zakoni

Privilegija izvođenja eksperimenta na živim životinjama u cilju zaštite i unapređenja zdravlja životinja i ljudi

Prilika i sposobnost da se unapredi nauka za dobrobit čovečanstva

Najviši mogući standardi za dobrobit životinja, u skladu sa ciljevima istraživanja

Istorijat Eksperimenti na životinjama:

EC 1985. – 26 zemalja: “Convention for the

Protection of Vertebrate Animals Used for the Experimental and Other Scientific Purposes (ETS 123) – nema snagu zakona, ali je prihvaćen (ratifikovan u nekim zemljama, pa u EU 1998.)

Council Directive, 1986. - EU Directive for the Protection of the Vertebrate Animals used for Experimental and other Scientific Purposes (86/609/EEC)

Council Directive, 2003. - 2003/65/EC

Istorijat

Eksperimenti na životinjama: EC

dobrobit (welfare) – zakonodavstvo EU Convention Food Animals [transport] (No. 65) Animals kept for Farming Purposes (No. 87) Slaughter of Animals (No. 102) Companion (pet) Animals (No. 125)

Istorijat

Eksperimenti na životinjama: EC

Konvencija zemlje koje je ne prihvataju zemlje potpisnici (priznaju postojanje, ali bez

obaveze da je sprovedu) zemlje koje su je ratifikovale (sprovođenje –

postale su Party to the Convention)

Istorijat Eksperimenti na životinjama:

Principi (Marshall Hall, 1831.): ne raditi eksperiment ako se podaci mogu dobiti

posmatranjem eksperiment samo ako su ciljevi definisani i realni

(dostižni) informacije o prethodnim istraživanjima – izbeći

ponavljanje patnja – svedena na minimum (npr. niže vrste) što jasniji rezultati istraživanja, tako da je

potreban broj životinja najmanji moguć

Istorijat

Eksperimenti na životinjama: UK (“animal lovers”)

1986. – The Animals (Scientific Procedures) Act 1986

SAD, Kanada, Australija... Animal Welfare Act (SAD)

Zakonska regulativa – promene u korist životinja i obrnuto

Istorijat

Eksperimenti na životinjama: 2003/04. – Pravilnik za rad sa

eksperimentalnim životinjama – MF Univ. u Beogradu (pre toga – Univerz. u NS, VMA, inicijativa FDJ...)

Zakon RS u pripremi

Etičnost Pitanja:

Zašto radite taj eksperiment? korist/šteta

Da li to što radite pokreće pitanje etičnosti? bol, patnja, izolacija...

Alternative (Replacement)? in vitro, in silico, matematički modeli, ljudi, vrsta koja je niže

na filogenetskoj lestvici Možete li koristiti manji broj životinja (Reduction)?

promena dizajna, faktorska analiza, uzajamno korišćenje iste životinje za više eksperimenata, inbred sojevi, ponovno korišćenje iste životinje (nekada moguće uz dozvolu)

Usavršavanje metode (Refinement)? bolje hirurške tehnike (laparoskopija umesto laparotomije),

promena uslova uzgoja ili smanjenje doze/zapremine leka

Etičnost

Neprekidno, tokom eksperimenta: “Može li se smanjiti patnja životinja i povećati korist od istraživanja?”

Kontrola/Inspekcija!

Pravilnik MF u Beogradu Zaštićene životinjske vrste:

kičmenjaci (osim čoveka), uključujući sve stadijume razvoja, od sredine gestacije

Etičke eksperimentalne procedure: postupci sa eksperimentalnim životinjama

koji imaju za cilj da stvore nova znanja iz biomedicine, a mogu uzrokovati bol, patnju, trajno oštećenje

namerno žrtvovanje eksperimentalnih životinja u cilju dobijanja izolovanih organa ili usmrćivanje na kraju eksperimenta

Pravilnik MF u Beogradu Neetičke eksperimentalne procedure:

bol, patnja, trajno oštećenje, bez stvaranja novih znanja i doprinosa razvoju biomedicine

nastava? alternative; posebne dozvole (katedra, Etički komitet, određeno vreme)

Ne razmatraju se – obeležavanje (trenutni bol), veterinarski postupci (dijagnostika, lečenje...)

Pravilnik MF u Beogradu Principi etičnosti (zamena, redukcija, kvalitet)

(Russell & Burch, 1992) Obučenost istraživača (dokaz! – kurs, radovi) Etički komitet za rad na eksperimentalnim

životinjama MF 7 članova (3 istraživača + 1 laik + 1 diplomirani

veterinar, hirurg + 1 veterinar/veterinarski tehničar MF + 1 statističar

rukovodi prof. MF + službenik MF izbeći sukob interesa (ne – zainteresovani istraživač)

Pravilnik MF u Beogradu Dozvola za rad na eksperimentalnim

životinjama pisani zahtev – odgovor u roku od mesec dana

– Dozvola za rad (određeno vreme) zahtev:

o projektu – ciljevi, metode, očekivani rezultati, vreme, izvor finansiranja;

o eksperimentalnim životinjama – vrsta, soj, poreklo, uzrast, uzgoj, planiran broj, višestruko korišćenje

hirurške intervencije, postoperativna nega, anestetici i analgetici, miorelaksansi

odlaganje životinjskih leševa glavni istraživač i saradnici (CV, obučenost,

zaduženja)

Pravilnik MF u Beogradu

Nepoštovanje kontrole – dva puta godišnje zabrana rada – 6 meseci do 2 godine

(posebno – rad bez Dozvole!)

Evropska konvencija

Posebno odobrene procedure

očuvanje zdravlja, profilaksa oboljenja, dijagnostika ili terapija – ispitivanje lekova (ljudi, kičmenjaci, beskičmenjaci, biljke)

zaštita životne sredine naučno istraživanje obuka, edukacija sudsko-medicinske procedure

Evropska konvencija

Posebno eksperiment

korišćenje životinja za eksperimentalne ili druge naučne svrhe koje može izazvati bol, patnju, poremećaj ili trajno oštećenje (isključujući manje bolne, kratkotrajne procedure – humane metode žrtvovanja ili obeležavanje životinja)

početak i završetak eksperimenta

Evropska konvencija

Posebno uslovi uzgoja (uopšteno)

analgezija i anestezija, osim kada: sama eksperimentalna procedura manje

šteti nego izvođenje anestezije/analgezije anestezija/analgezija su inkompatibilne

sa ciljem eksperimentalne procedure posebno obrazložiti procedure sa

trajnim bolom jačeg intenziteta

Evropska konvencija Posebno

na kraju eksperimenta žrtvovanje, kada se ne može potpuno ukloniti konstantan bol, odnosno poremećaj

ukoliko nije terminalna procedura – veterinarska nega

iz registrovanih uzgajališta miš, pacov, zamorac, hrčak, kunić, pas,

mačka, prepelica

Evropska konvencija

Posebno ponovno korišćenje? za i protiv!

npr. farmakokinetska merenja ponovno korišćenje – da, ako ne ugrožava

životinju, uz terminalnu anesteziju pri ponovnom korišćenju

zabrana – npr. Nemačka humane metode žrtvovanja (UK, EC)

Evropska konvencija

Posebno Ustanove

za uzgajanje za snabdevanje za korišćenje

Statistika upotrebe