* de Gelderlander VRIJDAG 9 MEI 2014

De verhalenvan GelderlandHet project SpannendeGeschiedenis brengt de rijkehistorie van Gelderland alsverhalen op een website.

Het landschap met rivieren en heuvelsmaakt Gelderland aantrekkelijk. Daaromstaan er zo veel kastelen en burchten.

3

Spannende Geschiedenis

Klooster Graefenthal is geschiktvoor zowel zakelijke als familiebijeenkomsten:- Meerdere ruimtes beschikbaar- Presentatie- en projectiefaciliteiten- Geluid-, licht- en beeldinstallatie- Ruime parkeergelegenheid- Eigentijdse keuken metbiologische- en streekproducten- Rust en privacy- Persoonlijke aandacht, service enflexibiliteit- Mogelijkheid voor teambuildings-activiteiten buiten

Klooster GraefenthalMaasstraße 48-5047574 Goch - AsperdenDuitsland+49 (0) 2823 - 9288780info@kloster-graefenthal.dewww.kloster-graefenthal.deKloostercafé:elke dag van 11.00 - 17.00 uur.Dagelijks geopendvoor evenementen.Zie voor meer informatie:www.kloster-graefenthal.de

Klooster Graefenthal organiseertop 1 juni een speciale ‘SpannendeGeschiedenisdag’ binnen het RBT-Kan project ‘Beleef de SpannendeGeschiedenis in Gelderland’.

DeNederlandse geschiedenis houdt nietop bij de huidige landsgrens. Een stukjevaderlandse geschiedenis is te vindenin Goch-Asperden in Duitsland, net overde grens bij Gennep. Midden in eenprachtig natuurgebied, omgeven dooreen aantal meren ligt het middeleeuwseKlooster Graefenthal.

In 1248 sticht graaf Otto II van GelreKlooster Graefenthal. Tot 1802 wonenin dit klooster de adellijke Cisterciën-zer nonnen. Het klooster ligt midden inhet graafschap Gelre, aan de rivier deNiers en heuvelrug van het Reichswald.

Graaf Otto II is één van de invloedrijkstemannen van zijn tijd. Door zijn bemid-delingstalent breidt hij zijn graafschapGelre flink uit. De stad Nijmegenontvangt hij in ruil voor een lening aande graaf van Holland. Graaf Otto II geeft29 steden het stadsrecht, waaronderArnhem, Harderwijk, Grave, Doetin-chem, Doesburg en Wageningen. OttoII is bij Klooster Graefenthal begraven,na hem volgen nog vele hertogen enfamilieleden. Tot op de dag van vandaagschittert zijn familiewapen in hetwapenvan de provincie Gelderland.

Klooster GraefenthalHet oude hart van Gelre is springlevend

De invloedvanKloosterGraefenthalbin-nen het graafschap Gelre is groot. Hetklooster krijgt bezittingen in de wijdeomtrek: van Overasselt, Tiel, Wijchen,Lobith tot Nijmegen. Ook de kerken vanGendt, Angeren en Doornenburg be-hoorden tot het klooster.

In 1802 is het klooster geseculariseerd.Aan het einde van de Tweede Wereld-oorlog bezoeken zowel Churchill alsMontgomery de Engelse troepen op hetLandgoed Graefenthal, wat nauwelijksschade ondervindt van de bombarde-menten.

De kruisgang, het nonnenhuis met deautenthieke daken de oude keuken, deduiventoren, de brouwerij, de poort-woning, de remise en de 1 km langemuur zijn nog altijd aanwezig. Ditmaaktdat u nog steeds kunt genieten van derijke historie van Klooster Graefenthal.

Tegenwoordig is Klooster Graefenthaleen evenementenlocatie. Naast hetkloostercafé, de Middeleeuwse feesten,rondleidingen, dansfeesten en de kerst-markt, kunt u hier terecht voor uw zake-lijke bijeenkomsten of voor het vierenvan uw bruiloft of familiefeest.

U bent van harte welkom!www.kloster-graefenthal.de

Locatie van de maand

Beleef het Achterhoekse Mo(nu)ment!

Spannende Eet & Drink Mo(nu)menten• Fietsroute met informatie over de verschillende highlights van de route

• 3-gangen diner met de streekproducten bij

Restaurant Arthurs @Hotel Villa Ruimzicht

• Kop koffie met wat lekkers bij de Zellerij

Normaal €49,50 p.p. maar nu voor €39,50 p.p.

Spannende Slaapmo(nu)menten• Spannende Eet&Drink Momenten

• Inclusief overnachting en Live Cooking ontbijt bij 4 sterren Hotel Villa Ruimzicht

Normaal €119,- p.p. maar nu voor €89,50 p.p.

Beleef

de 8erhoek per

fiets of Vespa!

In de omgeving van Doetinchem en Vorden

zijn vele landgoederen te vinden met een rijke

historie. Hotel Villa Ruimzicht heeft samen met

Momentenmakers twee originele arrangemen-

ten voor u samengesteld waarbij de geschie-

denis van de Achterhoek en haar landgoederen

via beeld en geluid tot u komt! Met de fiets of

Vespa gaat u op pad langs een aantal indruk-

wekkende landgoederen. Op deze route van 50

km ziet u niet alleen kastelen en villa’s omge-

ven door mooie tuinen en landerijen, maar u

kunt ook ervaren hoe de echte Achterhoekse

ondernemers deze locaties omgetoverd heb-

ben naar een nieuwe bestemming. Hotel Villa

Ruimzicht biedt u deze route aan in combinatie

met 2 uitgebreide arrangementen.

Reserveren via : info@hotelvillaruimzicht.nl of 0314 320680

De route voert u onder andere langs Kasteel Hackfort en Slangenburg, Landgoed ´t Zelle en

het Wapen van Hackfort. U krijgt de route mee plus de historie in beeld en geluid.

Bij Hotel Villa Ruimzicht kunt u fietsen en (electrische) Vespa’s huren.

DE GELDERLANDER VRIJDAG 9 MEI 2014 EXTRA 3

door Anne Nijtmans

Waarom ishet belang-rijk dat weiets wetenvan de ge-schiedenisvan ons ei-

gen gebied? „Het zorgt ervoor datmensen zich verbonden voelenmet hun leefomgeving”, zegtMarc Wingens. „En dat scheptweer een onderlinge band.”Wingens is historicus en direc-teur van Gelders Erfgoed, een pro-vinciale organisatie die zich be-zighoudt met cultureel erfgoed.„We ondersteunen en adviserenmusea, historische verenigingen,archieven en andere erfgoedorga-nisaties in Gelderland. Daarnaastadviseren we gemeenten en pro-vincie over het beleid.”Gelders Erfgoed heeft ook meege-werkt aan het project SpannendeGeschiedenis door kennis be-schikbaar te stellen.„De geschiedenis van Gelderlandis bijzonder rijk en gevarieerd”,vindt Wingens.Bovendien gaat die geschiedenisver terug. Zo is de provincie eenvan de oudste bewoonde gebie-den van Nederland. Na de laatsteijstijd, 12.000 jaar geleden, trok-ken groepen jagers over de Velu-we. Later streken de eerste land-bouwers neer. Wingens: „Op dezandgronden van de Veluwe leg-den ze graanakkertjes aan. Dezegrond was makkelijk te bewer-ken. Ook langs de rivieren ont-

stonden nederzettingen.”Een vruchtbaar land met heu-vels, zandgronden en oeverwal-len die geschikt waren voor land-bouw, rivieren, bossen vol wilddie ook nog eens hout leverden.Wingens: „De Romeinen vondenhet daarom zo geschikt voor eennederzetting. Over de Rijn kon jegoederen aanvoeren. Op de heu-vels bij Nijmegen kon je het helerivierdal tot Arnhem overzien enbeheersen. Ook in de middeleeu-wen hadden die stuwwallen eengroot strategisch belang.”De Romeinse rijksgrens, de Li-mes, liep gelijk met de grote rivie-ren. „Het was een brede strookdie tot Leiden en Katwijk liep.Nijmegen was de grootste stad,

maar er waren veel nederzettin-gen. Zo stond in Elst een belang-rijk tempelcomplex.”Nadat het Romeinse rijk uiteenwas gevallen, trokken andere vol-keren binnen. De Frankische ko-ningen lieten hun invloed gel-den. Daarna kwamen de Merovin-gische geslachten en de Karolin-gers. Karel de Grote wist van Eu-ropa een groot rijk te maken enop Romeinse resten bouwde hij

in Nijmegen een burcht. De Velu-we en Achterhoek, van oor-sprong Saksische gebieden,bracht hij ook onder zijn gezag.„Karel de Grote stelde gravenaan. Het ambt was niet overerfe-lijk. Zo hield hij de touwtjes inhanden”, doceert Wingens. „HetKarolingische rijk was niet zo sta-biel, omdat het onder zonenwerd verdeeld. Gaandeweg verlo-ren de keizers hun grip op de gra-ven. Door oorlogen en huwelij-ken wisten de graven van Gelreveel macht te vergaren. Behalveover het gebied rond de Duitsestad Geldern kregen ze zeggen-schap over het Rijk van Nijme-gen, de Veluwe, Zutphen en hetRivierenland. In de veertiende

eeuw waren ze zo machtig datGelre een hertogdom werd.”Het was een rijk gebied. De ste-den kwamen op en sloten zichaan bij de Hanze. De handelbloeide. Er was veel te verdedi-gen. Vandaar dat er kastelen,burchten en versterkingen wer-den gebouwd zoals Slot Loeves-tein dat heel strategisch tussende Maas en de Waal ligt.Gelre kwam in de zestiendeeeuw in verval door twee facto-ren. Ten eerste door de Gelderseoorlogen tegen het Bourgondi-sche rijk. Dat verarmde het ge-bied. Daarnaast werd de economi-sche macht kleiner door de op-komst van handelsnatie Holland.Na de Tachtigjarige Oorlog hoor-de Gelderland bij de Republiekder Nederlanden. De provinciefungeerde als verdedigingzonevoor het rijke Holland. Vandaardat veel Gelderse steden een gar-nizoensfunctie kregen. Ook wer-den er veel forten aangelegd alsonderdeel van de waterlinies.Daarnaast was Gelderland een ge-liefde regio voor buitenverblij-ven. De Oranjes hadden er veelbezittingen, waaronder PaleisHet Loo. In navolging daarvanbouwden veel rijke Hollandersen ex-kolonialen er hun landhui-zen. De industriële revolutieging aan Gelderland niet voorbij.De aanwezige grondstoffen de-den bedrijfstakken ontstaan alsde ijzerindustrie in de Achter-hoek en de baksteenindustrielangs de grote rivieren.Een belangrijke periode in de af-gelopen eeuw was uiteraard1944-1945, toen in de Tweede We-reldoorlog de geallieerden bijArnhem en Nijmegen slag lever-den met de Duitsers. „Net als inde Romeinse tijd waren de rivie-ren weer van groot strategisch be-lang. Het landschap met zijn be-boste heuvels en rivieren heeftgrotendeels de geschiedenis vanGelderland bepaald.”

„De oudste stad van Nederland, het Romeinse ver-leden, middeleeuwse steden en kastelen, landgoe-deren en buitenplaatsen, een slagveld in de Twee-de Wereldoorlog. Dat hebben we hier allemaal.Toen wij als toeristische organisatie op zoek warennaar datgene wat Gelderland onderscheidt van an-dere provincies was het al snel duidelijk: de rijkeen gevarieerde historie.” De ogen van Jurriaan deMol, directeur van Regiomarketing Gelderland,glimmen als hij vertelt over al die bijzonderhedendie de Gelderse streken te bieden hebben.Maar hoe maak je die geschiedenis toegankelijkvoor bezoekers? De Mol: „Door er verhalen van temaken. Spannende verhalen. En die liggen hier

voor het oprapen.” In 2010 werden onder de noe-mer Spannende Geschiedenis 130 historische loca-ties in de regio Arnhem en Nijmegen voorzien vaneen hoorspel of filmpje. Te zien op de website span-nendegeschiedenis.nl of op je smartphone.Dat was zo’n succes dat het project nu is uitgebreidtot tweehonderd locaties in heel Gelderland, ver-deeld over acht thematische tijdlijnen. Op de web-site vind je verder veel praktische informatie, rou-tes en arrangementen. De Mol: „Spannende Ge-schiedenis biedt een toeristische infrastructuur. Be-doeld om mensen nog meer redenen te geven omhiernaartoe te komen. Ondernemers kunnen hetbovendien gebruiken om extra publiek te trekken.”

Voor de Romeinen warende heuvels bij Nijmegenvan strategisch belangMarc Wingens, Gelders Erfgoed

INTRODUCTIE

dg.nl/bijlagen

Op deze site kunt u deze special vinden als pdf. Alle vorige specials treft u ook aan op onze site.

COLOFON Deze Extra is een redactionele bijlage van:

Wilt u adverteren in een van onze specials neem dan contact op:in de regio Nijmegen: advertenties.nijmegen@gelderlander.nl, 024-3650646, in de regio Arnhem/Doetinchem: advertenties.doetinchem@gelderlander.nl, 0314-372123

*+

� Slot Loevestein, een strategisch gelegen middeleeuws kasteel, later onderdeel van de waterlinie. foto PR

� Jurriaan de Mol bij de Oude Kerk in Oosterbeek. foto Marina Popova

Gelderland is een van deoudste bewoonde gebie-den in Nederland. Dank-zij het landschap: rivie-ren en heuvels.

“

Deze bijlage kwam tot stand in samenwerking met RegiomarketingGelderland, Gelders Erfgoed, RBT Rivierenland en Stichting Achter-hoek ToerismeRedactionele leiding: Anne Nijtmans Vormgeving: Carmen Dwarka-sing Aan dit nummer werkten mee: Gerco Mons, Marcel Kuster

Land met een rijk verleden

‘Er zijn hier zo veel histories’

4 EXTRA

De geschiedenis van Gelderland,die duizenden jaren teruggaat,heeft haar sporen achtergelatenin het landschap, de steden ende dorpen. Omdat over zo veellocaties een verhaal is te vertel-len, zijn ze gerangschikt in the-matische tijdlijnen. De oudstevolgen elkaar op in de tijd, denieuwere spelen globaal in de-zelfde periode en zijn meer te be-schouwen als thema’s.De tijdlijnen hebben eigen pagi-na’s op de website en zijn her-kenbaar aan een symbool. Ook

op de locaties worden deze sym-bolen gebruikt.Bij iedere tijdlijn is het grote ver-haal over dit onderwerp te lezenen zijn alle plekken te vindenwaar men kennismaakt met eendeel van die geschiedenis. Zokomt de historie tot leven.Niet alleen met beeld en geschre-ven tekst. Er zijn ook films ofhoorspelen gemaakt die ter plek-ke zijn te downloaden of via dewebsite te beluisteren. Op pagi-na 6 van dit katern wordt uitge-legd hoe het precies werkt.

Meer dan vierhonderd jaar was hetNederland onder de grote rivierendeel van het Romeinse Rijk. Zuide-lijk Gelderland was een mengel-moes van Keltische, Bataafse en Ro-meinse culturen. Het centrum wasNijmegen, maar in de verre omge-ving waren talrijke nederzettingen.

Van Karel de Grote tot het hertog-dom Gelre. Alle periodes van devroege tot de late middeleeuwenhebben in Gelderland hun sporennagelaten. De provincie heeft niet al-leen de meeste middeleeuwse ste-den, nergens in Nederland is zo’ndichtheid aan kastelen en burchten.

Het landschap van Gelderland metzijn stuwwallen is gevormd door devoorlaatste ijstijd. Na de laatste ijs-tijd, 12.000 jaar geleden, trokken ergroepen jagers rond. De eerste boe-ren vestigden zich 5.000 jaar gele-den. Hun talrijke grafheuvels zijn detastbare overblijfselen van die tijd.

Stoomgemaal De Tuut in Appeltern is een industrieel monument uit 1918, het enigenog werkende stoomgemaal van dit type in Gelderland. Het is ontworpen door defirma Van Hasselt en De Koning (tegenwoordig bekend als ingenieursbureau RoyalHaskoning) en heeft tot 1968 gewerkt. Toen is het vervangen door een dieselge-maal. De Tuut is gerestaureerd en te bezichtigen. Een paar keer per jaar draaien destoommachines. Het gemaal was een belangrijk wapen in de strijd tegen het water.Die strijd gaat al terug tot de middeleeuwen en is officieel begonnen door graaf Rein-oud van Gelre in 1321. Die dwong toen de dorpen van het Land van Maas en Waaltot samenwerking bij de strijd tegen het water. Er werden dijken aangelegd en vanoost naar west werden twee grote weteringen gegraven. Een daarvan is de NieuweWetering, die nog altijd uitwatert in de Maas bij Appeltern.

Op het Wekeromse Zand bij Ede is een boerderij uit de ijzertijd nagebouwd. Hierwerd in de ijzertijd (vanaf 800 v. Chr.) al aan landbouw gedaan. Op het WekeromseZand ligt het grootste Celtic fieldscomplex van ons land. Celtic fields zijn prehistori-sche akkers die bestaan uit veldjes van ongeveer 40 bij 40 meter, omgeven door wal-len. Vanuit de lucht bekeken zien de akkertjes eruit als een honingraat. De prehistori-sche veldjes bij het Wekeromse Zand zijn in 1996 ontdekt en zichtbaar gemaakt. Dearcheologen hebben ook restanten van boerderijen gevonden. In 2011 is een ijzer-tijdboerderij nagebouwd, compleet met een opslagschuurtje voor graan, een zogehe-ten spieker. Ook is er de Germaanse Put, een metersdiepe kuil waaruit de boeren uitde omgeving water haalden voor eigen gebruik, het vee en misschien ook voor degewassen. Om het putten te vergemakkelijken, werd een holle boomstam in de kuilgegraven. Inmiddels is de Germaanse Put opgeschoond en met een nieuwe, eikenputrand gereconstrueerd.

JACHTHUIS

STOOMGEMAAL UIT 1918WATERLINIE

BOEREN IN DE IJZERTIJD

1. Wekerom bij Ede

4. Fort bij Herwijnen

2. Jachthuis Sint Hubertus bij Otterlo3. Appeltern

De Gelderse historiein acht tijdlijnen

Reizen in de tijd

Het Jachthuis Sint Hubertus is eenvan de markantste gebouwen vanarchitect Hendrik Berlage. In op-dracht van het schatrijke echtpaarKröller-Müller ontwierp hij in1914 een zomerverblijf dat van al-le moderne gemakken was voor-zien. Sint Hubertus was een Ge-samtkunstwerk: park, gebouw, inte-rieur, meubels en zelfs het servieswaren speciaal ontworpen.

Fort bij de Nieuwe Steeg vlak bij As-peren maakt deel uit van de Nieu-we Hollandse Waterlinie. Dat waseen slim systeem waarmee grotedelen van het land onder water kon-den worden gezet om zo vijandenuit het oosten tegen te houden. Nuis het omgedoopt tot GeoFort entoegankelijk voor het publiek.

DE GELDERLANDER VRIJDAG 9 MEI 2014 EXTRA 5

De industriële revolutie in de negen-tiende eeuw stuwt de welvaart op.In de uiterwaarden verrijzen steenfa-brieken. Stoommachines zorgenvoor ontwatering van de polders.Opvallende monumenten uit dietijd zijn de fabrieken van DRU in Ulften Grolsch in Groenlo.

De regio Arnhem-Nijmegen speeldeaan het einde van de Tweede We-reldoorlog een rol op het wereldto-neel. In september 1944 vond hiereen enorme luchtlandingsoperatieplaats. Het zuiden werd bevrijd toten met Nijmegen maar de geallieer-de opmars strandde bij de brug vanArnhem.

7. Godenpijler in Nijmegen

EERSTE ROMEINSE STAD

GEHEIM DEFENSIESYSTEEM

HET DUIVELSHUIS

VLIEGTUIG

Een provincie gevormd door de ijstijden en een van delangst bewoonde gebieden van Nederland.Het landschap zit vol met overblijfsels van die historie. Hetproject Spannende Geschiedenis heeft bij meer dan twee-honderd van die historische plekken een verhaal gemaakt.Bezoek grafheuvels, kastelen, landhuizen, forten, eenstoomgemaal en luister naar wat hier vroeger is gebeurd.Acht van die tweehonderd locaties eruit gelicht.

6. Duivelshuis in Arnhem

5. Ooij

8. Lievelde

De oorlog die nooit kwam. Tus-sen 1950 en 1960 werden talrij-ke installaties en schuilkelders ge-bouwd tegen een Russische inva-sie. Zoals de IJssellinie om opruk-kende troepen tegen te houden.Maar ook ondergrondse telefoon-centrales, voorraadterreinen enatoombunkers.

Vanaf 1600 ontstaat een nieuwe eli-te, voortgekomen uit de burgerij enrijk geworden door de handel. Zezet haar rijkdom om in landgoede-ren met prachtige buitenhuizen. Gel-derland is erg populair. Een specialecategorie vormen de Oranjes, diehun buitens hebben op de Veluwe.

De Nieuwe Hollandse Waterliniestamt uit de negentiende eeuw enmoest Holland beschermen. De linieis een ingewikkeld stelsel van dijken,dammen, forten, batterijen en brug-gen. Veel forten liggen er nog. Som-mige worden nu op een verrassendemanier hergebruikt.

De eerste Romeinse nederzetting in Nijmegen was Oppidum Batavorum, ge-bouwd rond 10 voor Christus, toen ook de Romeinse commandopost op hetKops Plateau werd gevestigd. Oppidum Batavorum betekent ‘versterkte plaatsvan de Bataven’. Enkele decennia later heeft keizer Tiberius in de stad een zuilopgericht om een overwinning op de Germanen te vieren. Een stuk hiervan isopgegraven en ligt in Museum Het Valkhof. Een replica is verwerkt in de zon-newijzer die voor het museum staat. Bij de Bataafse opstand (69 n. Chr.) werdde stad verwoest. De Romeinen bouwden daarna Ulpia Noviomagus.

Het Duivelshuis is een van de belangrijkste monumenten van Arn-hem. De oorsprong ervan ligt in de vijftiende eeuw – hertog Karel vanGelre kocht het in 1518. Het staat ook bekend als het huis van Maar-ten van Rossum, eigenaar in de zestiende eeuw. De Arnhemse burge-meesters hebben sinds 1830 hun werkkamer in het Duivelshuis.Hertog Karel kocht het huis, omdat het naast de Eusebiuskerk ligt,waaraan toen volop werd gebouwd. Daardoor groeide de status vanhet huis. Nadat hertog Karel in 1538 was overleden, nam zijn veld-heer Maarten van Rossum het pand over. Hij liet het huis verbouwenmet een gevel volgens de nieuwste bouwmode, die later renaissanceis gaan heten. De gevel is een van de eerste voorbeelden ervan.

In de Ooijpolder liggen resten van de IJssellinie, die tijdens de Koude Oorlogis aangelegd tussen 1950 en 1955. In geval van nood kon de Waal met eenstuw worden afgesloten. Een klein deel van de polder zou dan als een eilandboven een enorme watervlakte uitsteken. Nog altijd liggen hier resten vantankkazematten, commandoposten en een noodhospitaal.De militaire installaties in de Ooijpolder waren handig weggestopt op het ter-rein van de toen nog bestaande steenfabriek. Aan de achterkant van de steen-fabriek bouwde men een extra dijk, zodat het terrein bij de geplande overstro-ming droog zou blijven. De dijk en de stuw werden beschermd door zo’n twin-tig tankkazematten (in beton gegoten tanks), zoeklichten en bunkers voor mi-trailleurs en luchtdoelkanonnen. Daarnaast verrezen er twee commandopos-ten en een geneeskundige-hulppost. De gebouwen, met meerdere ruimtes voltechnische snufjes, waren vermomd als boerenschuren.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijnin Nederland zo’n 6.500 vliegtuigenneergestort, waarvan 400 in de Ach-terhoek. Het AVOG Crash Museumin Lievelde betoont eer aan de gealli-eerde vliegers. Daarnaast worden eronderdelen getoond van teruggevon-den geallieerde en Duitse vliegtui-gen, zoals motoren, propellers en lan-dingsgestellen.

1 2

3

4

8

5

6

7

WekeromOtterlo

Appeltern

Herwijnen

Lievelde

OoijNijmegen

Arnhem

6 EXTRA

door Gerco Mons

Langzaam dalen de gor-dijnen en wordt hetdonker in de oude fa-briekshal van deDRU. De stilte wordtplotseling onderbro-ken door het geluid

van een windvlaag.De multimediashow in het hartvan ICER begint. Steeds luiderwordt het geluid. Na de windlijkt het alsof de bezoeker wordtbedolven onder het geluid vanrollende stenen en lava. Beelden-de foto’s schieten voorbij opschermen.Na water volgt vuur. Even latergalmen er geluiden van een fa-briek in werking door de speak-ers. Het ritme van de machinesdreunt door de hal en gaat overin een indrukwekkende kakofo-nie van geluid.Na zes minuten treedt de stiltein en wordt het licht weer toege-laten.ICER-directeur Barbara deLeeuw knikt goedkeurend. „Mooihè? En dit is nog maar de helft. Inde andere hal hebben we eentweede show, die parallel loopt,maar een ander uitgangspuntheeft. Kiezen we hier voor hetverleden en het heden, in de an-dere hal hebben we gekozen voorde toekomst, met hightechtoepas-singen en robots en zo.” Dattweeluik heeft een reden: ICERstaat voor het verleden en de toe-komst van de Nederlandse maak-industrie.„We proberen hier de geschiede-nis een plek te geven met behulpvan de collectie van het IJzermu-seum, maar ook door het gevenvan demonstraties, lezingen enworkshops. Bezoekers kunnenhier zelf aan de slag met oudetechnieken als ijzer smeden, boet-seren en houtbewerking”, legt

De Leeuw uit.Dat ICER gevestigd is in Ulft isgeen toeval. Want de Achterhoekis de bakermat van de ijzerindus-trie in Nederland. De eerste ijzer-hut van Nederland is in 1754 ge-bouwd in de Achterhoek. „Hierzijn vier elementen aanwezig dienodig zijn om ijzer te maken. Diezie je ook terug in de multimedia-le show: water, vuur, lucht en aar-de. In de aarde hier zit oer, hethoofdbestanddeel van ijzer”, do-ceert De Leeuw.Maar het belangrijkste ontbreektnog: het menselijk vernuft dat no-dig is om ijzer te maken. „Daar

Wat is het verhaal achter eenkerk, een kasteel, een kloosterof een fort? Wie woonde er?Welke gebeurtenissen speel-den zich er af?Je kunt het ter plekke horen ofzien als je een mobieltje met in-ternetverbinding hebt.Zo leer je bij de ruïne van St.Walrick in Overasselt hoe deroverhoofdman Walrick eenheilige werd. Bij de kerk vanElst zie je hoe de Romeinen enBataven tweeduizend jaar gele-den op die plek hun godheden

aanbaden. En op de Hunneschansbij Heveadorp hoor je hoe Imed,de graaf van Renkum, duizendjaar geleden op het idee kwamom een motteburcht te bouwen.Ruim tweehonderd locaties inGelderland zijn voorzien van eenfilmpje of hoorspel. De plekkenzijn te herkennen aan een marke-ring met in de meeste gevalleneen QR-code. Door die te scan-nen krijg je op je smartphone di-rect de audio- of videobestandenvan die plek. Dat kan ook via demobiele website spgs.nl.

Natuurlijk kun je met je compu-ter of tablet op de website span-nendegeschiedenis.nl rondkijken.Behalve audio- en videomateriaalen geschreven informatie bevat

de site voor iedere historischeplek suggesties voor routes, arran-gementen en evenementen. Waarje kunt eten en waar je kunt sla-pen. Zo wordt het nog eenvoudi-

ger een leuk uitstapje te plannenin de regio. Je komt op bijzondereplekken, rijdt mooie routes en ge-niet van het landschap.Spannende Geschiedenis is behal-ve digitaal ook op papier verkrijg-baar. Bij alle toeristische informa-tiepunten liggen gidsjes. Iedere re-gio (Veluwe, Achterhoek, Arn-hem-Nijmegen en Rivierenland)heeft een eigen versie. Er zijn viergrote startpunten waar je alle in-formatie kunt krijgen. Dat zijnMuseum Het Valkhof in Nijme-gen, de DRU in Ulft, Radio Koot-wijk op de Veluwe en het stad-huis van Culemborg.Met hulp van Spannende Geschie-denis kun je onderweg meer teweten komen over wat je ziet entegenkomt. Zo wordt een ruïne,een put of een gracht, het decorvan interessante historie.

Nederland is beroemd om zijnlange strijd tegen het water, maarminder bekend is dat in tijdenvan oorlog water ook een verdedi-gingswapen was.De fietsroute ‘Langs de waterli-nie, tussen Lek en Linge’ neemt jemee op ontdekkingstocht langsde verdedigingswerken van eenvan de mooist bewaard geblevenverdedigingslinies van Nederland:de Nieuwe Hollandse Waterlinie.Start- en eindpunt van deze fiets-tocht is Culemborg, een stadwaar de historie spreekt uit elkestraatsteen. Je begint bij restau-rant Op de Haven op Helling 7 inCulemborg. De route gaat langsde Lek naar het westen, met zichtop de uiterwaarden, langs Werkaan het Spoel.Dit werk was in de negentiendeeeuw onderdeel van de verdedi-gingswerken van de Nieuwe Hol-landse Waterlinie. Tegenwoordigis het een levendig kunst- en cul-tuurcentrum met in het ForthuisDe Veldkeuken, waar je kunt ge-nieten van biologische gerechten.Een variatie op de route: steekhier de rivier over met de Linie-pont, die vaart tussen Werk aande Groeneweg, Werk aan hetSpoel en Fort Everdingen. De rou-te leidt je verder richting Fort As-peren, inmiddels omgedoopt totKunstFort Asperen. Lekker etenen drinken kan in De Taveerne

naast het KunstFort. Onderwegpasseer je Fort Everdingen, eenverdedigingsfort dat de Lekdijkenen uiterwaarden afsloot.Nog een tip: een ideale mix vooreen dagje uit met de kids. Ga dannaar GeoFort, een monumentaalforteiland van de Nieuwe Holland-se Waterlinie. Je komt er op deroute niet langs, maar is de korteomweg zeker waard.De route volgt verder de rivier deLinge richting Geldermalsen.

Niet te missen is landgoed Heer-lijkheid Mariënwaerdt, met de be-roemde Appeldijk en heerlijke kof-fie met gebak bij De Stapelbakker.Het laatste deel van de routevoert je verder door de ‘fruittuinvan Nederland’. In het voorjaar ishet een grote bloesemzee en inde zomer zijn overal stalletjeswaar je kersvers fruit kunt kopen.

Dit is een van de routes die te vindenis op spannendegeschiedenis.nl

In ICER draait het om hetmenselijk vernuft, datnodig is om ijzer te makenBarbara de Leeuw, directeur ICER

Het industriële verleden,heden en de toekomstkomen tot leven in ICER,het nieuwe innovatiecen-trum annex beleefmu-seum in Ulft.

� De Markt in Wijchen: ooit een Merovingisch grafveld. foto Eveline van Elk

� Fort Everdingen, dat Lekdijken en uiterwaarden afsloot. foto Raphael Drent

“

Dijken, forten en boomgaarden IJzer, vuur en

Geschiedenislessenop je mobieltje

LekLek

Linge Linge

Linge

Linge

42

4140

44

46

48

88

81

80

54

55

31 60

62

89

35

36

43

45

LekLekLek

LingeLingeLingeLingeLing

Lingegege

42

414444440

4444444

46

88

81

80

54

55555

31 60

66666

8898888

3333335

33336

434

444445

Beusichem

Zoelmond

Asch

Buren

Deil

Tricht

Geldermalsen

Buurmalsen

Enspijk

Beesd

Rumpt

Culemborg

Rhenoy

GellicumAcquoyAsperen

Everdingen

Leer-dam

A2

StartpuntStadhuis,Oude Vismarkt

MonumentLandgoedHeerlijkheidMariënwaerdtMonument

Fort Asperen

MonumentWerk aan het Spoel

fietstocht 56 kmvoor alle leeftijden

FIETSROUTE LANGS DE WATERLINIE TUSSEN LEK EN LINGE

startplaatsbezienswaardigheidLeven langs de linieknooppunt..

infographic DG | bron RBT Rivierenland

F NGE

SRegionaal startpunt

De verhalen van Spannende Ge-schiedenis zijn ook interessantvoor kinderen. Op de website iseen jeugdsectie met verhalen enarrangementen voor jongeren tus-sen 8 en 15 jaar. Deze zijn herken-baar aan het logo met Tom en Kat-ja.Deze karakters figureren in dehoorspelen die speciaal voor kin-deren zijn gemaakt. Tom en Katjavinden het leuk om geheimen enmysteries uit het verleden te on-derzoeken. Eigenlijk zijn ze eensoort geschiedenisdetectives.Als je met Tom en Katja mee opreis gaat, hoor je bijvoorbeeld datin de steengroeve in Winterswijkresten van sauriërs gevonden.Want 240 miljoen jaar geledenlag daar een binnenzee. In desteengroeve zijn fossiele restenuit die periode ontdekt. En er isveel van het mineraal pyriet tevinden. Omdat het zo blinktwordt het Winterswijks goud ge-noemd.Een andere plek waar Tom en Kat-ja hun licht opsteken is de grafelij-ke molen in Zeddam, een middel-eeuwse torenmolen van zeshon-derd jaar oud. De molen was in-dertijd een dwangmolen, zo ge-noemd omdat de boeren door degraaf werden gedwongen hungraan in die molen te laten ma-len: gedwongen winkelnering.De geschiedenisdetectives strui-nen ook rond in de kelders vanFort Sint Andries en stuiten opverhalen over Spanjaarden, Duit-sers en Nederlandse overlopers.Behalve verhalen voor kinderenzijn er op de website speciale ar-

rangementen voor een jongeredoelgroep te vinden. Zo is er ‘Inde voetsporen van Karel de Gro-te’, een bijzondere tocht door Nij-megen speciaal voor gezinnen.Die leidt langs de plekken die nunog iets vertellen over Nijmegenals keizerstad. Met een gids ga jeop zoek naar de sporen van Karelde Grote en breng je een bezoekaan het Huis van de NijmeegseGeschiedenis, Museum Het Valk-hof en de Nicolaaskapel. Dat kaniedere eerste zondag van demaand, tot en met oktober, van14.00 tot 15.30 uur. Het startpuntis bij de balie van het Huis van deNijmeegse Geschiedenis.Een ander arrangement is bij Kas-teel Doorwerth, een van de zevenopengestelde kastelen van Gel-dersch Landschap en GelderscheKasteelen. Het is een stoer middel-eeuws kasteel dat dateert uit dedertiende eeuw. Een aantal ver-trekken is historisch ingericht. Jekunt daar de vroegere sfeer bele-ven met geuren en geluiden. Voorkinderen is het kasteel aantrekke-lijk door veel kijk- en doe-dingen.

draait het hier om in ICER, hetmenselijk vernuft. De Achter-hoek is na Eindhoven de regiomet de meeste octrooien in Ne-derland. Hier is de maakindustriegroot en dat is geen toeval. Endat willen we laten zien.”Dat begint al bij de entree vanICER, waar bezoekers geen kaart-je kopen, maar een afbeeldingvan een scan van hun gezicht.Daarmee kunnen ze meedoenaan allerlei activiteiten en spel-len. Eenmaal binnen wordt de be-zoeker ondergedompeld in de we-reld van de techniek. Van deoudste technieken tot de nieuw-ste uitvindingen. En bezoekerskunnen dus ook zelf aan de slag.Bijvoorbeeld met 3D-printers.ICER heeft ze in verschillendesoorten en maten.„Bezoekers kunnen hier zelf een

ontwerp maken en laten uitprin-ten. Ze moeten dan wel een beet-je weten hoe dat ontwerpenwerkt. Zo niet, dan kunnen zehier cursussen volgen.”Binnen ICER wordt samenge-werkt door bedrijven, scholen enkunstenaars. „Een prachtige com-binatie. Kunstenaars denken heelanders dan ondernemers. Bij hetmaken van ontwerpen kunnenze elkaar versterken. En onderne-mers kunnen kunstenaars weerhelpen bij het vermarkten vanideeën. Bij ICER organiseren wedie ontmoeting, maar gebeurthet ook spontaan. Dat geldt ookvoor de studenten die hier aanhet werk gaan.”

Meer weten? Ga naar icer.eu.De DRU is onderdeel van de tijdlijn In-dustrieel Erfgoed.

Jongeren interesseren voor tech-niek. Dat is het hoofddoel van in-novatiecentrum ICER in Ulft.„Het bedrijfsleven schreeuwt omtechnisch personeel, vooral in deAchterhoek. Maar de aanmeldin-gen voor techniekopleidingen blij-ven achter. De jeugd heeft geenflauw idee van de aantrekkings-kracht van techniek. Die willenwe hier laten voelen”, zegtICER-bestuursvoorzitter Renévan Gils. „Techniek is de basis vande maakindustrie. Het is ontwer-pen, het is maken, uitwerken, uit-dagen. Je hoeft er niet eens viezehanden van te krijgen. En de kansop een mooie baan is groot.”

Op het negentiende-eeuwse FortPannerden staat een gebouwtje.Dat stamt uit de Koude Oorlog endiende als uitkijkpost voor hetspotten van laagvliegende Russi-sche vliegtuigen. Van 1950 tot1964 hielden hier altijd twee sol-daten de wacht.

Tricot-Jan was de bijnaam vanGeert Jan Willink, die in 1890 zijntricotfabriek opende in Winters-wijk. In de jaren dertig kwam ereen moderne fabriek waarin 1.100mensen werkten. In 1978 moesthet bedrijf sluiten. Het is nu eenappartementencomplex.

In de Staringkoepel bij Lochemdronken rijke dames thee terwijlze genoten van het uitzicht. De fa-milie Staring is een begrip in deAchterhoek. Bekendst is de dich-ter Antoni Staring (1767-1840).Dochter Constance bouwde de ro-mantische theekoepel in 1850.

Op de stuwwallen bij Berg en Dalzwoegden ooit Romeinse solda-ten, die met de hand geulen groe-ven voor waterleidingen en eenaquaduct. Zo werd het legioens-kamp op de Hunnerberg in Nijme-gen, 5 kilometer verderop, van wa-ter voorzien.

Kasteel Rosendael was bezitvan graven en later hertogenvan Gelre. Eleonora van Enge-land, die in 1332 trouwde metReinoud van Gelre, woonde ergraag. Maar het was volgens deoude verhalen op de websiteeen huwelijk met perikelen .

Wachten op de Russen Erfenis van Tricot-Jan Mijmeren over Staring Zwoegende Romeinen Reinoud en Eleonora

� De multimediale show in de centrale hal van ICER, waar verleden en toekomst samenkomen. foto Theo Kock

Geschiedenisdetectivesgaan op onderzoek uit

� Kinderen op speurtocht in Kasteel Doorwerth. foto Marina Popova

Techniek zondervieze handen

vernieuwing: ICER

DE GELDERLANDER VRIJDAG 9 MEI 2014 EXTRA 7

Begin de dag in Millingen aan de Rijn bij Koffie enEethuis de Gelderse Poort (nabij knooppunt 94 ).Hier ontvangt u een informatiepakket over SpannendeGeschiedenis en een fietskaart van het Rijk vanNijmegen. Ontvang een kopje koffie of thee enspannende lekkernij voor maar € 4,20 p.p. Fiets eenstukje verder over de Rijndijk om twee SpannendeGeschiedenis verhalen te beluisteren(ga naar www.spgs.nl / locatie L33 en R11).

Vertrek daarna richting Pannenkoekenhuis deHeksendans via de fietsknooppunten 94 - 93 -

67 - 68 - 60 (ca.16 km)waar u een RomeinsePannenkoek kunt bestellen. Bij bestelling van tweeRomeinenpannenkoeken betaalt u slechts € 12,50.Onderweg kunt u tussen knooppunt 68 en 60

rechtsaf slaan richting de Duivelsberg. Daar kunt unaar het verhaal van de Motteburcht Mergelp luisteren(ga naar www.spgs.nl / locatie M29).

De fietstocht voert u na de lunch terug naar Millingenaan de Rijn, via de knooppunten 60 - 61 - 64 - 66 -

65 - 95 - 72 - 94 (ca. 15 km) waar u een bezoek kuntbrengen aan `t Gelders Maakmuseum. In de tingieterijkunt u zelf ervaren hoe de producten worden gegoten.U krijgt hier gratis toegang!

Vanaf `t Gelders Maakmuseum kunt u terug fietsennaar het startpunt óf u kunt naar Hotel MillingsCentrum waar u kunt genieten van een drie-gangenmaandmenu voor maar € 26,-. U ontvangt het tweedemaandmenu voor de helft van de prijs.

11.00 uur:

12.00 uur:

14.30 uur:

17.00 uur:

Programma (ca.30 km)

www.spannendegeschiedenis.nl

ActievoorwaardenDeze aanbieding is zeven dagen per week geldig van 10 mei tot en met 31 augustus 2014. Aanbiedingenzijn alleen geldig op vertoon van deze advertentie. Niet geldig in combinatie met andere acties en/ofkortingen. Kijk voor de actuele openingstijden van de verschillende horecagelegenheden op de website vande betreffende gelegenheid. Wanneer op zondag `t Gelders Maakmuseum gesloten is kunt u bijvoorbeeldook een bezoek brengen aan de Liburna Werf in Millingen aan de Rijn.

Adressen van de locaties:Koffie en Eethuis de Gelderse Poort:Rijndijk 6, Millingen aan de RijnT. 0481-434182www.de-gelderse-poort.com

Pannenkoekenhuis de Heksendans:Oude Kleefsebaan 425, Berg en DalT. 024-6841610www.deheksendans.nl

`t Gelders Maakmuseum:Heerbaan 115, Millingen aan de RijnT. 0481-434481www.detinnenroos.nl

Hotel Millings Centrum:Heerbaan 186, Millingen aan de RijnT. 0481-431204www.millingscentrum.nl

Volg de Spannende Geschiedenis door het landschap van de Millingerwaard en

Berg en Dal. Fiets langs de verhalen over de ware duivel van de motte Mergelp en

het Romeins Patrouilleschip Liburna. Langs de route zijn meeslepende verhalen te

beluisteren uit een ver verleden. De verhalen brengen het landschap tot leven!

Voor u als lezer van De Gelderlander is het nu

mogelijk deze spannende tocht af te leggen voor

maar € 29,95 (inclusief koffie/thee en gebak,

lunch en diner). Ontdek de historie van Millingen

aan de Rijn en Beek-Ubbergen in combinatie met

een bezoek aan `t Gelders Maakmuseum en de

gastvrije horecagelegenheden aan de route.

U betaalt apart bij de horeca locaties.

LezersarrangementSpannende Geschiedenis

€ 29,95 p.p.

Bron: Kelvin Wilson

stadhuis en museumIn het stadhuis op de Markt vind je een toeristischeinfopost waar gratis het magazine CLMBRG kanworden afgehaald, boordevol tips voor activiteiten inde stad en omgeving. Het stadhuis is overigens ookofficieel startpunt van Spannende Geschiedenis.officieel startpunt van Spannende Geschiedenis.

Ook handig (en leuk!): de Layar-wandeling,Ook handig (en leuk!): de Layar-wandeling,waarmee je met je smartphone op ontdek-waarmee je met je smartphone op ontdek-kingstocht kunt door de oude binnenstad.kingstocht kunt door de oude binnenstad.

Het Museum Elisabeth Weeshuis is vanafHet Museum Elisabeth Weeshuis is vanafmei 2014 ook weer open. In het com-pleet vernieuwde museum wordenboeiende, aangrijpende en ontroe-rende verhalen verteld over de lot-gevallen van de kinderen die tussen1560 en 1952 in het huis woonden.

Fairtrade en funshoppenOok voor winkelliefhebbers heeft Culemborg veel te bieden.Naast de bekende winkelketens zijn er flink wat adressenmet opvallend veel fairtrade aanbod. Niet voor niets magde gemeente zich sinds 2012 ‘Fairtrade gemeente’ noemen,wat betekent dat er veel aandacht aan duurzame productenwordt besteed.

Evenementen in Culemborg31 mei Oldtimerdag7 juni Fair en Green12 & 13 juli Culemborg Bijvoorbeeld13 juli Zwemwedstrijd Lek23 augustus Culemborg Blues31 augustus Rode Loper Event + koopzondag13 & 14 september Open Monumentendag26 t/m 28 september LekArt21 december KerstmarktKijk voor meer evenementen opwww.culemborgklopt.nl

Fietsroute Linie langs de LekFietstocht langs de Lek met onder meer een bezoek aan

Werk aan het Spoel. De knooppunten van de route zijn:

41 40 12 1142 10 20 19 17

181615 51 52 54 96 43 42

41Ca.

km

Wie voor het eerst een bezoek aan Culemborg

brengt, zal zich misschien verbazen over

het bruisende karakter van deze veelzijdige stad.

De stad aan de Lek heeft dan ook alle ingrediënten

voor een geslaagd weekendje weg: leuke winkels,

gezellige cafés, restaurants en volop kunst en

cultuur. En dan is Culemborg ook nog eens een

prima uitvalsbasis voor allerlei fietstochten door

de omgeving.

Fietsen en wandelenMet Culemborg als thuisbasis kun je ook prachtige fiets- enwandeltochten maken in de omgeving. De 41 km lange routeLinie langs de Lek is een aanrader (zie inzet)! Deze komt on-der meer langs Werk aan het Spoel, onderdeel van de NieuweHollandse Waterlinie. Maak hier meteen van de gelegenheidgebruik om de Liniepont te nemen. Liever wandelen? Probeerdan het nieuwe Jan Blankenpad. Deze 3,5 km lange struin-route loopt vanaf Werk aan het Spoel door de uiterwaardenen over de dijk tussen de waterlinieforten langs de Lek.

Culemborg klopt!

✄✄

stadhuis en museumIn het stadhuis op de Markt vind je een toeristische infopost waar gratis het magazine CLMBRG kan worden afgehaald, boordevol tips voor activiteiten in de stad en omgeving. Het stadhuis is overigens ook offi cieel startpunt van Spannende Geschiedenis.

Ook handig (en leuk!): de Layar-wandeling,

GRATISIn en op het waterBijzonder overnachtenFietsen en struinen

CLMBRG

TIPS • STADSWANDELING • KAART • EVENEMENTEN

GRATISH E T B E S T E VA N C U L E M B O R G

Wandelen & FietsenFunshoppen

Slapen in stijl 6Fie

ts R o

ut

es