CLIC Studiedag 10 november 2016

Spaces of Entanglement – Negotiating European Crossroads

Campus Etterbeek, Promotiezaal D.2.01

9:30 Welkom (Inge Arteel – Voorzitter CLIC)

9:45 – 10:45 Keynote I:

Ina Habermann (Universität Basel): European Topologies: The Case of Gibraltar

Chair: Janine Hauthal

---------10:45 – 11:00 Koffiepauze---------

11:00 – 12:00 Panel 1:

Janine Hauthal (VUB & Bergische Universität Wuppertal): Europe at the Crossroads: Zinnie Harris’s How to Hold Your Breath

Christophe Collard (VUB): Belgian Spaces of Obsolescence: (Re)Materializing a History of Forgetting

Chair: Elisabeth Bekers

---------12:00 – 13:00 Lunchpauze---------

13:00 – 14:00 Katleen Van Langendonck (Kaaitheater Brussel): De professionele praktijk als creatieve ruimte

Interview door Christophe Collard

---------14:00 – 14:15 Koffiepauze---------

14:15 – 15:15 Panel 2:

Arvi Sepp (VUB & UAntwerpen) & Annelies Augustyns (UAntwerpen): De Duits-joodse stedelijke ervaring in het Derde Rijk: Ruimtelijke waarnemingsmodaliteiten in autobiografische literatuur uit Breslau

Ronald Geerts (VUB): Bruxelles New York (pas Paris): De ruimtes van Chantal Akerman

Chair: Inge Arteel

15:15 – 16:15 Keynote II:

Sascha Bru (KU Leuven): De tijdruimtes van de historische avant-garde: Juliette Roche en Blaise Cendrars

Chair: Christophe Collard

Spaces of Entanglement – Negotiating European Crossroads: Abstracts

Keynote I

Ina Habermann (Universität Basel): European Topologies: The Case of Gibraltar

In the first part of my talk, I will focus on spatial theory and revisit a number of concepts such as cultural topographies and topologies, which have proved productive for the study of cultural identity. The emphasis will be on literary and cultural discourses, which, though often sidelined in political and economic debates, exert great influence on the cultural imaginary of communities, crucially determining people’s political choices and decisions. Taking my cue from geocriticism and topopoetics, I will make space central to my analysis of the negotiation of cultural identity, emphasizing points of contact, liminal spaces, crossroads and border zones. One such liminal space in Europe is Gibraltar, historically significant due to its geopolitical location, still a British colony in the Mediterranean, and truly a ‚space of entanglement‘. By way of example, I will offer a brief reading of The Escape Artist, a novel by the distinguished Gibraltarian writer M.G. Sanchez, which offers a fascinating literary exploration of the conceptual issues addressed at the outset.

Spaces of Entanglement – Negotiating European Crossroads: Abstracts

Janine Hauthal (VUB & Bergische Universität Wuppertal): Europe at the Crossroads: Zinnie Harris’s How to Hold Your Breath

When, on the morning of 24 June 2016, it turned out that the majority of the British had voted for ‘Brexit’, theatre critic Dominic Cavendish wondered on his twitter account why British theatre had failed to tackle this momentous decision proactively. However, while indeed, as fellow critic Matt Trueman suggested in response, we might not have seen Brexit: The Musical, many British playwrights have explored the social and political factors that fed into the result. Quite a few have even demonstrated an uneasy relation to (or composed ambivalent representations of) Europe, as post-1989 plays by e.g. David Edgar, David Greig, and Timberlake Wertenbaker demonstrate. My talk will focus on one of the most recent British plays about Europe, namely How to Hold Your Breath by Zinnie Harris. Premiered at the Royal Court Theatre, London, in February 2015 – just when Europe’s so-called ‘refugee crisis’ began to gain momentum –, this dystopian play flips the North-South divide on its head by inviting spectators to imagine what would happen if Europe was suddenly plunged into a massive financial crisis and Africa became the promised land. Harris’s play depicts Dana and her sister Jasmine on a nightmarish trip through Europe that culminates in their desperate attempt to reach the Egyptian city of Alexandria by crossing the Mediterranean in an overcrowded boat – a journey only Dana miraculously survives. The focus of my analysis will be threefold. Firstly, I will explore the play’s representation of space and how its strategy of reversal urges us to look at Europe as a ‘space of entanglement’. Secondly, Harris’s way of addressing manifold issues through magical realism and light humour will be scrutinized in order to investigate whether the play’s aesthetics can be related to the notion of entanglement. Thirdly, I will look at the peculiar combination of satire and moralisation in How to Hold Your Breath that has earned the play mixed reviews. In concluding, this paper will seek to illuminate how the play’s depiction of a Europe that is both literally and metaphorically at the crossroads contributes to imagining Britain in/out of Europe.

Spaces of Entanglement – Negotiating European Crossroads: Abstracts

Christophe Collard (VUB): Belgian Spaces of Obsolescence: (Re)Materializing a History of Forgetting

Planning public spaces is an enterprise entangling actual necessity, socio-political context, and cultural heritage – yet also the far less ‘concrete’ dimension of mythology (Klein 2008, Salter 2010). After all, any new plan must first be plugged to all parties concerned, attract funding, and muster enthusiasm. To this end, stories are told and theories scripted to sell the new concept before it is indeed inscribed in the landscape. But in Belgium said entanglement tends to get further intermingled by a culture of compromise that may interrupt or re-route the materialization of myths at any given moment. The net result thereof led RTBF-journalist Jean-Claude Defossé in 1986 to create his mockumentary series Journal des Travaux Inutiles (JTI), dedicated to mapping the worst excesses in misguided or downright obsolete building projects (see also Defossé 1990). Incidentally, this initiative itself thus materialized what mass culture-critic Norman Klein has called ‘a history of forgetting’ (2008) – an attempt to concretize that what once was supposed to be and remain hidden. This paper, in turn, will pick up Klein’s lead to repurpose Defossé’s recently (2011-2012) revisted cult series as a subversive artistic practice dedicated to opening up the essentially entangled but traditionally disparate conceptions of space, myth, and writing as complementary constituents of a now re-emphasized history: less focused on facts, yet all the more on the materialization of its narrative nature. WORKS CITED: Defossé, Jean-Claude. Le petit guide des Grands Travaux Inutiles.

Brussels: Paul Legrain, 1990. Klein, Norman M. The History of Forgetting: Los Angeles and the

Erasure of Memory – second edition. London: Verso, 2008. Salter, Chris. Entangled: Technology and the Transformation of

Performance. Cambridge: MIT Press, 2010.

Spaces of Entanglement – Negotiating European Crossroads: Abstracts

Gesprek met Katleen Van Langendonck (Kaaitheater Brussel): De professionele praktijk als creatieve ruimte

Katleen Van Langendonck, born 1971, studied GermanicPhilology/Literature inLeuvenandParis.Sheworkedasa literarycriticforRadio3(now:Klara)andDeStandaard(amongstothers)from1994until 1997 and was responsible for performing arts programming atdeSingel internationalartscentre inAntwerp from1997to2002.From2002 to 2007, she was a member of the academic staff at AntwerpUniversity,whereshe lectured indancehistoryanddanceanalysis,didresearch on tactility in the performing arts, and co-coordinated theinter-universitypost-masterinTheatreStudies.Since2007,KatleenVanLangendonck is responsible for the artistic programme of the BrusselsperformingartscenterKaaitheater,togetherwithGuyGypens.Shehas,amongstotherprojects, initiatedPerformatik,theBrusselsbiënnaleforperformingarts,acollaborationwithotherBrusselsinstitutionsfromthevisualaswellastheperformanceartsfield(Argos,Bozar,Wielsamongstothers). SinceJune2016,Katleenisoneof30fellowsoftheVUB.Duringher3-year fellowship, Katleen will bring together artists and academics tocontemplate and take a position on a society that has becomeincreasingly difficult to understand. If nowadays opinions seem to besuperseding reflection, oneof the core tasksof both an art institutionandauniversity is toslowanddeepenafastmovingworld.Therefore,the VUB fellowship is an important structural initiative: it encouragesandchannelsopportunitiesfrombothsides.

Spaces of Entanglement – Negotiating European Crossroads: Abstracts

Arvi Sepp (VUB & UAntwerpen) & Annelies Augustyns (UAntwerpen): De Duits-joodse stedelijke ervaring in het Derde Rijk: Ruimtelijke waarnemings-modaliteiten in autobiografische literatuur uit Breslau

Deze presentatie tracht uit literatuurwetenschappelijk perspectief de tekstuele weergave van nationaalsocialistische stedelijke ruimte en dagdagelijkse stedelijke ervaring te onderzoeken in de Duits-joodse autobiografische literatuur. Dagelijks leven is altijd gebonden aan een lokale context en zodoende verbonden met specifieke plaatsen. Deze paper legt de focus op de stedelijke ruimte van Breslau zoals die wordt gerepresenteerd in de Duits-joodse dagboekliteratuur van Willy Cohn (Kein Recht, nirgends. Tagebuch vom Untergang des Breslauer Judentums, 1933-1941) en Walter Tausk (Breslauer Tagebuch 1933-1940). Breslau, de thuis van de derde grootste joodse gemeenschap in het Duitse Rijk, werd het Poolse Wroclaw na 1945. Ondanks de vele prominente Duits-joodse intellectuelen zoals Fritz Stern, Walter Laqueur of Ignatz Bubis die uit de hoofdstad van Silezië stammen, wekte de geschiedenis van Breslau onder het nationaalsocialisme gedurende vele decennia slechts weinig wetenschappelijke interesse. Het ruimtelijke perspectief op antisemitisme in deze stad zal verbonden worden met de ruimtelijke zelforiëntatie van de dagboekauteurs. De tekstuele representatie van stedelijke ruimte in het nationaalsocialisme is geen passieve oppervlakte waarop antisemitisme in de stad gewoon plaatsvindt. Integendeel, joodse autobiografische literatuur houdt zich bezig met de verschillende plaatsen in Breslau die worden verbonden met herinneringen van de publieke en private geschiedenis. Na 1933 veroorzaakte de inperking van de joodse leefwereld (vgl. Cohn, 5 november 1938) – als gevolg van de productie van een specifieke nationaalsocialistische ruimte – een reeks joodse tactieken waarbij herhaaldelijk geprobeerd werd hun geleefde ruimte heruit te vinden. Deze tactieken zijn rechtstreeks gelinkt aan de loci van joodse uitsluiting. Het autobiografische corpus is doorspekt met lange beschrijvingen van wandelingen, gedetailleerde portretten van het stadsleven in Breslau en met herinneringen hieraan van voor 1933 alsook toenemende beschrijvingen van steeds enger wordende ruimtes. Deze paper stelt dat – opdat de nationaalsocialisten Breslau in een waardige Oost-Duitse stad konden veranderen en de “joodsheid” konden elimineren – de joodse bevolking niet enkel fysiek verwijderd moest worden, maar ook de publieke en private ruimte in de stad moest worden gewijzigd/herzien. Om een theoretisch kader voor te stellen om de spanning tussen ruimtelijke ondergeschiktheid en tactische wederopeising van verloren ruimte in Breslau te onderzoeken, zal

gebruik gemaakt worden van Michel Foucaults heterotopie-concept, als een microcosmos die een diepe en ambivalente relatie met de wereld in het algemeen en de sfeer van de utopie vestigt. Joodse heterotopieën zoals de ‘bibliotheek’, de ‘begraafplaats’, de ‘synagoge’ tussen 1933 en 1943 – het laatste transport naar Auschwitz vertrok in Breslau op 5 maart 1943 – keren de centrum-periferie-logica om en worden gebruikt om restanten/overblijfselen van een burgerlijke habitus te bewaren en om verder persoonlijkheid uit te drukken. Door een “close reading” van de tekstuele voorstelling van de heterotopie zal de metaforische deixis van de joodse stedelijke ervaring en het nationaalsocialistische Breslau geschetst worden. Terugkerende verschijningen en metaforen zoals “trap”, “raam”, “muur”, “façade”, “spiegel”, “doolhof” zijn informatief voor de mentale waarnemingsmodaliteiten (Wahrnehmungspositive) en de zelf-oriëntatie van de Duits-joodse auteurs. Op deze manier bena-drukken we zowel ruimtelijk-politieke grenzen en controle in de stad – barrières, palen, borden – als de niet-aangeduide grenzen die de joodse en Duitse inwoners van Breslau scheiden om te tonen hoe uitsluiting tekstueel gezien wordt weergegeven door verschillende knooppunten van verschil die hun marginaliteit vermengen en compliceren. Verder zullen we aantonen hoe Willy Cohn en Walter Tausk zich op subtiele manieren verzetten om de uitsluiting te bestrijden op manieren die vaak gemengde en onvoorspelbare resultaten voortbrengen.

Spaces of Entanglement – Negotiating European Crossroads: Abstracts

Ronald Geerts (VUB): Bruxelles New York (pas Paris): De ruimtes van Chantal Akerman

Wat In haar allereerste film pleegt Chantal Akerman zelfmoord door de gaskraan van de oven in haar Brussels appartement open te draaien. Hij heet Saute ma ville. De titel van de film waarmee ze haar plek in de filmgeschiedenis verzekerde is een adres: Jeanne Dielman, 23 quai du Commerce 1080 Bruxelles. Haar eerste Amerikaanse film is de naam van een ‘lieu de passage’, Hotel Monterey. En haar allerlaatste film heet heel dubbelzinnig No Home Movie… Chantal Akerman heeft, had, iets met plaatsen. (Ik zou nog andere titels kunnen citeren uit haar oeuvre.) Twee plaatsen zijn prominent aanwezig in de eerste helft van haar carrière (tot begin jaren 90): Brussel en New York. Zeer aanwezig, maar op een heel verschillende manier. Het Brussel in de films van Akerman lijkt alleen als besloten interieur te bestaan. Hoogst uitzonderlijk zien we de straten van Brussel. New York bestaat hoofdzakelijk als exterieur. We zien héél veel van de straten van New York. En soms ontmoeten deze twee ruimtes elkaar: in News from Home bereikt Brussel in de vorm van woorden (de brieven van haar moeder) de straten van New York (waar Akerman woont). Wat betekent dat allemaal? Wat vertelt het gebruik van de ruimte, deze specifieke plekken, over het werk van Akerman? Dat wil ik onderzoeken en verklaren. Ik geef ook aanzetten naar het onderzoek van de ruimte in het latere werk van Akerman. In een bredere context legt de manier waarop Akerman de ruimte be-tekent ook iets uit over hoe ruimte in film kan functioneren.

Spaces of Entanglement – Negotiating European Crossroads: Abstracts

Keynote II

Sascha Bru (Katholieke Universiteit Leuven): Tijdruimtes van de Europese avant-gardes

In recente jaren ging in verschillende disciplines toenemende aandacht naar de complexe temporele dimensie van concrete ruimtes. Een huis, een stad, een continent als Europa: ze zijn op elk moment een verzamelplaats van objecten, praktijken, discoursen en subjecten die in vele gevallen verschillende temporaliteiten en uiteenlopende historische origines kennen. In deze lezing wil ik nagaan wat er gebeurt, wanneer we op eenzelfde manier kijken naar kunst, en naar literatuur in het bijzonder. Ik wil meer specifiek ingaan op het werk van kubistische duivel-doet-al Blaise Cendrars en kunstenares en schrijfster Juliette Roche, een ten onrechte ietwat vergeten figuur uit de historische avant-gardes die voornamelijk wordt herinnerd als echtgenote van kubist Albert Gleizes. Met een analyse van enkele van hun werken wil ik aantonen hoe elk artistiek object uitgeeft op een virtuele ruimte die, als een soort ‘microeon’ (Walter Benjamin), ons geregeld ook in staat stelt om de tijd anders te ervaren en om te reflecteren over de stringente, temporele organisatie van onze eigen (Europese) cultuur.