Sociološki leksikon 1982. „Savremena administracija“, BEOGRAD A adaptacija administracija adolescencija (v. omladina, socijalizacija ličnosti, starenje, zrelost) Adorno, Teodor (1903 – 1969). društveni milsilac, pripadnik frankfurtske škole. U tekstovima koje je adorno 30tih godina 20.st objavljivao O društvenom položaju muzike (1932), O fetiškom karakteru u muzici i regresiji slušanja(1938), u promišljanje u muzici uvodi kategorije: fetišizam robe i postvarena svijest. agitacija ( v. demagogija, manipulacija, propaganda) agrarna politika; a. reforma; a. pitanje agregacija agresija agresivnost akcija akcionarsko društvo akomodacija aksiom akter aktivno stanovništvo aktivnost akulturacija akumulacija kapitala alkoholizam altruizam ambivalentnost analiza sadržaja anarhija; anarhizam; anarhosindikalizam animizam anketa; anketar; anketarska greška anomija (E. Durkheim) antagonizam antisemitizam antropologija aparthejd (diskriminacija, segregacija) apologetika apsolutizam apstinencija arhajska kultura aristokratija armija (vojska) Aron, Rejmon (1905. - ). poznati savremeni francuski sociolog i politikolog, kritičar marksizma i socijalizma, zastupnik shvatanja o istovjetnom pravcu kretanja razvijenih kapitalističkih i socijalističkih zemalja (sad i sssr) ka suštinski istom tipu društva. asimilacija asocijacija asocijalnost ateizam autarkija autokratija automatizacija autonomija autonomna ličnost autonomna pokrajina autoritarizam

autoritet avangarda avankulat (porodični odnosi) B Bačija (salaš; stočarski stan u planini) banda banka banovina barjak basic (v. programski jezik) baština bazična ličnost bijeda bijeg iz sela bijeg mozgova Bernstein, Eduard (1850-1932) berza besa (v. krvna osveta) besklasno društvo (v. komunizam, besklasna zajednica) bigamija bilingvizam (v. jezik) biologizam u sociologiji (organicizam; zoosociologija; socijaldarvinizam) birokratija (v. birokratizam; elita; gvozdeni zakon oligarhije) bitanga (v. mangup) biznis (v. preduzetništvo) blankizam ( L. a. Blanqui, 1805-1881; v. anarhizam) bližika (porodični odnosi) blokovska podjela svijeta boemstvo (v. avangarda, dekadencija, potkultura, protivkultura, romantizam) bog Bogardusova skala socijalne distance bogataš (buržoaziranje, osiromašenje radničke klase) bogumili bojkot bolest boljševici Bottomore, Tom božanstvo božji sud (v. narodni sud, običajno pravo) brak; brakolomstvo bratstvo budizam (v. klan, komun, pleme, rod) budizam budžet vremena (v. dokolica, radno vrijeme, slobodno vrijeme, stil života) buna (pobuna, ustanak) buržoaska revolucija buržoazija buržoaziranje

C case study (v. studija slučaja) ceh (esnaf) celibat cijena; cijena proizvodnje centralizam cenzura (v. sloboda štampe, sredstva masovnog opštenja) ciklički razvoj društva (Ibn Haldun, Đanbatista Viko cilj naučnog istraživanja civilizacija (pojam uveli franc. prosvjetitelji, posebno Voltaire, da objave dolazak novog svijeta prosvijećenosti i

napretka, društva zasnovanog na principima razuma i nove pravednosti – epohu grañanstva) civilna zaštita cluster (v. klaster) cobol (v. programski jezik) content analysis (v. analiza sadržaja) crkva Č čaršija (v. mahala, palanka) čast (v. društveni ugled) činovnik (v. administracija, birokratija, službenik, tehnokratija) čovječanstvo (v. čovjek, društvo, kapitalizam, komunizam, kultura) čovjek (v. čovječanstvo, društvo, pojedinac, pračovjek) čovjekova sredina (životna sredina, okolina, ljudska sredina)(v. ekologija, ekološka kriza) Ć ćaba (v.hadžiluk, hodočašće, islam) D Dahrendorf, Ralf darivanje darvinizam u sociologiji (socijal-darvinizam) decentralizacija (centralizam, samouprava) dedovina (v. baština) deetatizacija (v. demokratija, etatizacija, etatizam) defetizam definicija (v. indikator, operacionalna definicija) degradacija (v. bijeda, društveni položaj) dehumanizacija rada (osloboñenje rada, otuñenje, rad, razotuñenje) dekadencija (društveno nazadovanje) deklaracija prava (prava čovjeka) deklasirani slojevi (lumpen-proletarijat dekodiranje (v. kodiranje, dekodiranje, šifriranje) delegacija; delegat; delegatski sistem delikt (v. delikvencija, društvena norma; društvena sankcija) demagogija (v. indoktrinacija, manipulacija, propaganda) demografija ( demografska eksplozija, demografska tranzicija, stanovništvo) demokratija (v. ekonomska d., narodna d., neposredna d., samoupravljanje, socijalizam) demokratski centralizam demon (v. bog) demonstracija (v. manifestacija) demos (narod, plebs) denacionalizacija (v. akulturacija, genocid, multinacionalna kompanija, nacionalizacija)

depersonalizacija (ličnost, socijalizacija ličnosti) depolitizacija (v. politika) depopulacija (v. demografija, demografska tranzicija, stanovništvo) depresija (društvena kriza, ekonomska kriza) derivacija (v. rezidua) , Pareto dernek (v. vašar) desegregacija (v. segregacija) deskriptivna sociologija (v. opisna sociologija) deskriptivna statistika (v. statistički metod u sociologiji, statistički skup) desnica (v. autoritarizam, fašizam, levica) despotija (v. apsolutizam, totalitarizam) determinanta; determinizam devijantno ponašanje(bijeda, bitanga, delikvencija, duševne bolesti, homoseksualizam, kriminalitet, mangup narkomanija, polusvijet, prosjačenje, prostitucija, socijalna patologija)? diferencijacija (v. specijalizacija u društvu) difuzija (v. socijalna antropologija); difuzionizam, klasični, moderni d. dijalekt (v. govor, jezik, lingvistika, sociologija jezika) dijalektički hiperempirizam ( u terminologiji Žorža Gurvitcha ) dijalektički materijalizam (v. marksizam) dijalektički metod istraživanja društva dijalektika (determinizam, istorijski materijalizam) diktatura (apsolutizam, despotija, diktatura proletarijata, socijalistička država, socijalizam) dinamički indeksi (v. indeksni brojevi) dinamičko programiranje (v. linearno programiranje, nelinearno programiranje, programiranje) dinamika (v. društvena dinamika) direktor (v. poslovodni organ, samoupravljanje) dirkem, emil (1858-1917) disfunkcija (v. društvena funkcija, funkcionalizam) disident diskriminacija (društvena) (v. društveno žigosanje, rasna diskriminacija, segregacija) diskriminaciona analiza distribucija (v. raspodjela) divljaštvo (arhajska kultura, prvobitna zajednica, varvarstvo) dobit (v. profit) dobne skupine (druženje, pokoljenje, primarna grupa) dogmatizam dohodak (nacionalni dohodak, udruženi rad) dokaz (v. dokazivanje) (cilj naučnog istraživanja, multivarijantna analiza, postupak naučnog saznanja, predviñanje) dokolica (v. budzet vremena, dosada, igra, radno vrijeme, razonoda, sociologija slobodnog vremena) doktrina domaćinstvo (v. gazdinstvo) domazetstvo (porodični odnosi) domorodac dosada dril (v. vojni režim, vojni ritual) drugarstvo (v. altruizam, druženje, mala društvena grupa, prijateljstvo) društvena djelatnost (društvena podjela rada, socijalna akcija) d. dezintegracija (anomija, socijalna patologija) d. dinamika (v. društvena evolucija, društvena promjena, društveni razvitak, mijenjanje društva, periodizacija društvenog razvitka) d. funkcija (disfunkcija, funkcionalizam, latentna funkcija, manifestna funkcija) d. integracija (v. društvena dezintegracija, socijalni sistem) d. jednakost (v. društvena nejednakost, d. položaj, egalitarizam, meritokratija)

d. klasa (v. klase u savremenom društvu, klasna borba, klasno društvo, klasno-slojna struktura savremenog jugoslovenskog društva) d. konvencija (v. društvena norma, pristojnost) d. kriza (v. društveni sukob, ekonomska kriza) d. moć (v. autoritet, organizacija, vlast) d. morfologija (Durkheim1909., d. morfologija i d. fiziologija)(d. statika, d. nadgradnja) d. nadgradnja (v. društvena klasa, država, kolektivna svijest, kultura, politika, sastav društva) d. nejednakost (d. jednakost, d. klasa, d. sloj, egalitarizam, hijerarhija) d. norma (v. d. konvencija, d. prinuda, d. sankcija, d. vrijednosti, d. pritisak, kultura, moral, navika, običaj, pravo) d. okolina d. organizacija (v. d. skupina, društvo, organizacija, ustanova) d. osnova (v. d. struktura, d. biće, sastav društva) d. podjela rada (v. fizički rad, meñunarodna podjela rada, proizvodne snage, rad, specijalizacija u društvu, tehnička podjela rada, umni rad, zanimanje) d. pojava (v. akcija, društvena tvorevina, d. proces, društvo, socijalna akcija, totalna društvena pojava) d. pokretljivost ( d. slojevitost, d. kretanje) d. prinuda ( v. d. norma, d. sankcija, d. pritisak, konformizam, moral, običaj, pravo) d. promjena (v. difuzija, d. napredak, d. razvitak, d. kretanje, evolucija, revolucija) d. ravnoteža (v. d. sukob, socijalni sistem) d. samozaštita (v. opštenarodna odbrana) d. sankcija (v. d. norma, d. prinuda, d. pritisak, d. žigosanje, kazna, moral, običaj, pravo) d. skupina (grupa) (v. asocijacija, dobne skupine, društvena struktura, društvena zajednica, društvo, formalne grupe, grupe vršnjaka, grupa za pritisak, mala društvena grupa, marginalna grupa, neformalne grupe, polne skupine, primarna grupa, sekundarna grupa, životinjska skupina) d. slojevitost (d. pokretljivost, d. struktura, d. položaj, d. sloj, hijerarhija ) d. statika (v. d. evolucija, d. morfologija, d. struktura, d. kretanje, sastav društva) d. struktura d. suprotnost d. svojina d. tvorevina (v. d. pojava, d. skupina, d. proces, totalna društvena pojava ) d. udaljenost ( v. bogardusova skala socijalne distance) d. uloga (v. d. položaj, d. ugled) d. zajednica (v. agregacija, asocijacija, d. skupina, društveno-politička zajednica, društvo, grupa vršnjaka, masa, primarna grupa, referentna grupa, sekundarna grupa) d. nauke (v. demografija, društvo, ekologija, ekonomija, estetika, etika, hreiologija, istorija, kulturna antropologija, lingvistika, metodologija, polemologija, politička nauka, posebna sociologija, socijalna patologija, sociologija) d. suprotnosti (v. antagonizam, d. sukob) d. vrijednosti ( v. pravda, sistem vrijednosti, sudovi vrijednosti u sociologiji) d. cilj (v. interes, d. vrijednosti) d. determinizam (v. determinizam, istorizam, kvalitativna analiza u sociologiji, multivarijantna analiza, naučno objašnjenje, pozitivizam, naučni zakon) d. dogovor (v. interes, samoupravno pravo) d. napredak (v. civilzacija, d. dinamika, d. razvitak, pokretačke snage istorije, revolucija) d. odnos ( d. djelatnost, d. pojava, d. proces, socijalna akcija) d. položaj (v. degradacija, društvena slojevitost, d. uloga, zanimanje) d. poredak (v. d. totalitet, globalno društvo, socijalni sistem) d. pritisak ( d. prinuda, d. sankcije, konformizam, moral, običaj, pravo) d. proces (v. djelatnost, d. pojava, d. tvorevina, d. odnos, socijalna akcija) d. razvitak ( v. civilizacija, d. dinamika, ekonomski razvoj, evolucionizam u sociologiji, modernizacija, periodizacija društvenog razvitka, pokretačke snage istorije, postindustrijsko društvo)

d. sloj (v. d. klasa, d. pokretljivost, d. slojevitost, d. položaj) d. sukob (v. dijalektika, d. suprotnosti) d. totalitet (v. dijalektika, društvo, socijalni sistem) d. ugled (v. d. položaj, d. udaljenost) društveni uslovi i poteškoće iskustvenog istraživanja (v. akciono istraživanje, iskustveno istraživanje, ispitivanje kao društveni odnos, postupak naučnog saznanja) d. biće (v. d. nadgradnja, d. osnova, sastav društva) d. (nacionalno) bogatstvo (v. nacionalni dohodak) društveno-ekonomske formacije (v. feudalizam, kapitalizam, komunizam, periodizacija društvenog razvitka, prvobitna zajednica, robovlasništvo, socijalizam) d. kretanje (d. promjena, mijenjanje društva, pokretačke snage istorije) d. meñudjelovanje (socijalna interakcija) društveno nazadovanje (regres) (v. civilizacija, dekadencija, društvena kriza, kontrarevolucija, savremeno društvo) d. odabiranje (v. darvinizam u sociologiji, d. pokretljivost, evolucionizam u sociologiji, meritokratija) d. planiranje (v. planska privreda) društveno-političke organizacije društveno-političke zajednice društveno-potrebno radno vrijeme d. samoupravljanje ( v. delegatski sistem, radnički savjet, samoupravljanje, socijalizam, udruženi rad) d. ureñenje (privredni sistem, politički sistem, socijalni sistem) društveno žigosanje (diskriminacija, d. prinuda, kazna) društvenost (socijabilitet) (v. altruizam, asocijalnost, egoizam, socijalizacija ličnosti) društvo (v. čovječanstvo, čovjek, društvena organizacija, društvena pojava, d. skupina, d. struktura, d. nauke, d. totalitet, globalno društvo, istorija, priroda, sastav društva, socijalni sistem, sociologija) društvo blagostanja (v. etatizam, postindustrijsko društvo, potrošačko društvo) druženje (v. drugarstvo) družina (v. mala društvena grupa) država (v. autokratija, demokratija, državni udar, etatizam, odumiranje države i prava, pravo, samoupravljanje, socijalistička država, suverenost); državljanstvo d. kapitalizam (v. kapitalizam) d. socijalizam (v. klasna struktura socijalističkih društava s državnim upravljanjem, socijalizam) d. udar (v. prevrat, puč) dubinsko ispitivanje (v. ispitivanje) dućan (v. trgovina) dunñerin, ( starinski stolar i graditelj) duša (v. bog) duševne bolesti (v. bolest, socijalna psihijatrija, sociologija mentalnih poremećaja) dužnost (v. društvena norma) dvomužestvo (v. poliandrija) E egalitarizam (v. d. jednakost, d. nejednakost) egoizam (ponašanje, sebično, antidruštveno. suprotan altruizam) egzogamija (v. brak, endogamija, grupni brak, rodoskrnavljenje) ekipni rad (u nauci)(v. iskustveno istraživanje) ekologija; ekološka kriza ekonomija (v. kapital, politička ekonomija, privreda, privredni sistem, sociologija ekonomskog života) e. demokratija (v. demokratija, socijalizam)

e. kriza (v. društvena kriza, kapitalizam) e. razvoj (v. društveni razvitak, industrijalizacija, modernizacija) ekskomunikacija (v- društvena sankcija, jeres, kazna) eksperiment (v. eksperimentalna grupa, metod, multivarijantna analiza, uporedni metod) eksplikativno istraživanje (v. cilj naučnog istraživanja) eksploatacija(v. društvena klasa, otuñenje rada naučnog istraživanja) eksplorativno istraživanje (v. cilj naučnog istraživanja) eksproprijacija (izvlaštenje) (v. eksproprijacija eksproprijatora, nacionalizacija) elita (v. društvena klasa, društveni sloj, elita moći, masa, meritokratija, oligarhija) elita moći, termin koji je u savremenu sociologiju uveo krajem pedesetih godina 20.st C. W. Mills, 1916-1962.(v. društvena moć, elita) emancipacija (v. osloboñenje rada, otuñenje, razotuñenje, socijalizam, žensko pitanje) empirijska sociologija (v. iskustveno istraživanje, mikro sociologija, opisna sociologija) endogamija (v. egzogamija, promiskuitet, srodstvo) Engels, Fridrih (1820-1895) enkulturacija (v. akulturacija, asimilacija, difuzija, kultura, pounutrašnjenje) entropija (v. kultura) epistomologija (v. gnoseologija, metodologija) epoha (v. društveno-ekonomske formacije, istorizam) ESHATOLOŠKO SHVATANJE DRUŠTVA (v. periodizacija društvenog razvitka) eskapizam ( u vezi s pokretom romantizma, težnja pojedinca tadašnjeg za bijegom od stvarnosti) esnaf (v. ceh) estetika (u izvornom značenju, saznanje čulnog) (v. sociologija umjetnosti) etatistički socijalizam (v. državni socijalizam) etatizacija (v. birokratija, deetatizacija, država, etatizam, samoupravljanje) etički socijalizam etika (v. moral, sociologija morala) etnička grupa (v. narodnosti) etnocentrizam (v. ksenofobija, nacionalizam) etnocid (relativno skorašnji pojam nastao zapadnoj etnologiji i antropologiji) (v. akulturacija, asimilacija, genocid) etnogeneza (v. etnička grupa, nacija, narod, pleme, rod) etnografija (v. etnologija, antropologija, difuzija, evolucionizam u sociologiji, kulturna antropologija, socijalna antropologija) etnometodologija (H. Garfinkel, 1967) evolucija (v. društveni razvitak, evolucionizam u sociologiji, revolucija) F f-skala (poznata kao i kalifornijska F-skala, razvili su je Adorno i saradnici, ispituje autoritarnost) (v. autoritarna ličnost, skaliranje) fabijanci (engleska, 1884., reformističko-socijalističko Fabijansko udruženje čije je učenje bilo osnova Laburističke partije) (v. gild – socijalizam, socijalizam) fabrika (v. industrija) faktofrenija (v. kvantofrenija, naučno istraživanje, opisna sociologija) faktori proizvodnje (v. proizvodne snage, rad) faktorska analiza (v. multivarijantna analiza, statistički metod u sociologiji) (nastala je u psihologiji, njenim osnivačem se smatra Ch. Spearman, 1904.) fašizam (v. autoritarizam, nacionalsocijalizam, neofašizam) federacija (društveno političke zajednice, država, federalizam, konfederacija, unitarizam) fenomenalizam (v. pozitivizam) fenomenološka sociologija (v. istorizam, razumijevajuća sociologija) fertilitet (v. demografska tranzicija, mortalitet, stanovništvo) fetiš; fetišizam

feudalac; feudalizam (v. ceh, društveno-ekonomske formacije, kmet, kuluk, plemstvo, stalež) filijacija (v. matrijarhat, nasljeñivanje, patrijarhat) film (masovno komuniciranje, pozorište, sredstva masovnog opštenja, sociologija, televizija) filozofija (v. kultura, nauka, religija) financije (v. novac, porez) financijski kapital (v. kapital) fizički rad (v. umni rad) fiziokrati (18.st., ekonomska misao u Fr.,F. Quesnay, (Kenej) (1694-1774) (v. liberalizam) folklor (termin prvi put upotrebljen sredinom 19.vijeka) (v. arhajska kultura, etnologija) formalna sociologija (v. Leopold von Wiese, 1876-1969) formalne grupe (v. društvena skupina, neformalne grupe) FORTAN (v. programski jezik) frakcija; frakcionaštvo (v. politička stranka) FRANCUSKA BURŽOASKA REVOLUCIJA (1789-1794) Freud, Sigmund (1856-1939); frojdizam, neofrojdizam Fromm, Erich (1900-1980) frustracija (v. agresivnost, ličnost) funkcionalizam; funkcionalna analiza, f. metod funkcioner (v. službenik) Fourier, Šarl (1722-1837) francuski socijalist utopist futurologija (v. sistemska teorija) G Galbraith, John Kenneth. (1908 - ) – poznati američki ekonomist, publicista i diplomata. prof na Harvardu. (v. konvergencija društvenih sistema) gangsterizam (v. mafija) gastarbajter (v. migracije) gazdinstvo (gospodarstvo) (v. domaćinstvo, zadruga) generacija (v. pokoljenje) genocid (v. asimilacija, diskriminacija, etnocid) gens (v. rod) gentilno ureñenje (v. bratstvo, pleme, prvobitna zajednica, rod, varvarstvo) geografska škola u sociologiji gerila (španski – guerilla, mali rat) (v. opštenarodni odbrambeni rat) gerontokratija. vladavina staraca. (v. starenje) gilda(ceh, esnaf) (v. ceh) gild-socijalizam (v. anarhosindikalizam, radnički pokret, sinikalizam) glasine (v. komuniciranje, vijest) globalno društvo (v. autrakija, društveni totalitet, društvo, socijalni sistem) gnoseologija (v. epistemologija, filozofija, metodologija) godišnji običaji (v. obredi prelaza, praznik) Goldman, Lucien (1913-1970). francuski sociolog, teoretičar i filozof rumunjskog porijekla. U Francuskoj otkriva ranog Lukacsa. gomila (svjetina, mnoštvo) (v. agregacija, društvena skupina, psihologija mase) gostionica gostoprimstvo govor (v. jezik, pismo, sociologija jezika) grad- tip naselja sa razvijenom podjelom rada, koncentracijom stanovništva i nizom društvenih i kulturnih odlika. (v. grad-država, industrijsko društvo, kasaba, konurbacija, mahala, megalopolis, metropola, naselje, palanka, predgrañe, selo, slam, sociologija grada) grañanska prava (v. prava čovjeka) grañanski rat (v. klasna borba, rat ) grañansko društvo (buržoaska revolucija, buržoazija, kapitalizam, proletarijat) grañanstvo

Gramsci, Antonio 1891-1937. najznačajniji italijanski marksista. grupa vršnjaka (Parsons, „kultura mladih“) (v. društvena skupina, socijalizacija ličnosti) g. za pritisak (v. lobi, neformalne grupe) g. svijest (v. ideologija, klasna svijest, kolektivna svijest, pogled na svijet) g. svojina g. brak. prema Lewis Henry Morganovoj istorijskoj klasifikaciji bračnih porodičnih oblika, drugi po redu istorijski oblik društvene organizacije polnog života.(v. brak, egzogamija, poligamija, rod) Gouldner, Alvin. (1920 - ), savremeni sociolog. bavio se sociologijom rada i organizacije. Gurvitch, Georges. (1894 – 1965) GVOZDENI ZAKON OLIGARHIJE (stav koji je formulisao Robert Michels, 1876 – 1936), ...svaka demokratija se izroñava u oligarhiju. H hadžiluk (v. ćaba , hodočašće) hajduk (v. odmetništvo, pobuna, srbija u 19.st) harizmatsko voñstvo (v. autoritet, voñstvo) Hegel, Georg 1770-1831. njemački idealistički filozof. hegemonija (v. diktatura proletarijata, vladavina) hermeneutika (v. istorizam, razumijevajuća sociologija, značenje, znak) hijerarhija – starješinstvo (v. društvena nejednakost, društvena slojevitost, sistem vrijednosti) hinduizam (v. kasta, religija) hipoteza (v. metod, nulta hipoteza) histogram (površinski dijagram kojim se grafički prikazuje serija distribucije frekvencija.) hladni rat (v. rat) Hobbes, Thomas 1588-1679, engleski filozof, koji je polazeći od prirodnonaučnog empirizma zasnovao tezu da je prirodno stanje društva „bellum omnium contra omnes“. Najznačajnija Hobbesova djela su Cive (Grañanin) i Leviathan (Levijatan). (v. Levijatan) hodočašće homogenost (statistička homogenost) homoseksualizam (v. devijantno ponašanje, društvena dezintegracija) homo sociologicus (Parsons, Durkheim)(v. homo oeconomicus) horda (v. arhajska kultura, prvobitna zajednica, rod) hreiologija (naučna disciplina novijeg doba koja za predmet svog proučavanja uzima ljudske potrebe.) hrišćanstvo (v. crkva, katolicizam, pravoslavlje, protestantizam, religija, sekta, sociologija religije) humanističke nauke (... u humanističke nauke su se naročito ubrajale starije discipline meñu društvenim naukama: klasična lingvistika, pravo, ali retorika i teologija.) (v. društvene nauke) humanizam (v. čovječanstvo, čovjek, humanističke nauke, socijalistički humanizam) hunta. španski – junta, najviši organ vlasti poslije državnog udara ili puča. I ideal (društveni) (v. društvene vrijednosti, ideja, ideologija, pogled na svijet) idealizam u sociologiji (v. fenomenološka sociologija, individualno-psihološke teorije, kolektivno-psihološke teorije, pozitivizam, sociološke teorije) idealno-tipski metod. teorijski postupak kojeg je u sociologiji razvio M. Weber., preuzevši ga iz drugih oblasti duhovnoga stvaralaštva, a koji se sastoji u stvaranju misaone konstrukcije. (v. razumijevajuća sociologija, Weber) ideja (v. ideologija, kultura, znak) idejnost identifikacija (v. podražavanje, pounutrašnjenje, referentna grupa, socijalizacija ličnosti) ideografija (v. pismo) ideolog; ideologija; ideologizacija igra ( v. razonoda..)

igranka (v. igra, kolo, poselo) imovina (v. svojina) imperijalistički rat; imperijalizam (v. državni kapitalizam, kolonijalizam, monopol, neoimperijalizam, subimperijalizam) indeksni brojevi (indeksi) (v. statistički metod u sociologiji) indikator (pokazatelj) (v. operacionalna definicija) individua individuacija (v. konformizam, ličnost, socijalizacija ličnosti) indoktrinacija (v. manipulacija, pogled na svijet, propaganda) industrija (v. fabrika, industrijalizacija, industrijsko društvo) industrijalizacija ( v. automatizacija, bijeda, demografska tranzicija, industrija, industrijska revolucija, industrijsko društvo, naučno-tehnička revolucija, urbanizacija) inflacija (v. novac) informacija (v. obavještenje) INFORMBIRO. informacioni biro komunističkih i radničkih partija. predstavnici komunističkih i radničkih partija Bugarske, Čehoslovačke, Francuske, Mañararske, Italije, Poljske, Rumunije, SSSR i Jugoslavije su ga osnovali na „informativnom savjetovanju“, u Varšavi 1947.septembar. Informbiro je raspušten aprila 1956. po „uzajamnom sporazumu njegovih članica. infrastruktura (v. saobraćaj, sastav društva) inicijacija (v. obredi prelaza) inkvizicija (v. crkva, katolicizam) inokosni poslovodni organ (direktor, poslovodni organ) institucija (v. ustanova); institucionalizacija integracija (v. društvena integracija) intelektualac (v. inteligencija, srednji slojevi u savremenom kapitalizmu, umni rad, univerzitet) intenzivno ispitivanje (v. ispitivanje) interakcija (v. socijalna interakcija) interes (v. društvene vrijednosti, potreba) interesna grupa (v. grupa za pritisak) interesovanje (v. interes) internacionalizam (v. kosmopolitizam, nacionalni odnosi, nacionalizam, narodi i narodnosti u Jugoslaviji) internalizacija (v. pounutrašnjenje) intervalna procjena (koeficijent pouzdanosti) intervencionizam (v. agresija, državni kapitalizam, impreijalizam, neoimperijalizam) interventno posmatranja (v. akciono istraživanje) intervju (v.ispitivanje) introspekcija (v. samoposmatranje) invalidnost (v. penzija, socijalna osiguranost, socijalna zaštita, socijalno osiguranje) iredentizam (v. nacionalizam, separatizam) iseljavanje (v. bijeg mozgova, bijeg sa sela, migracije) iskustvena sociologija (v. mikrosociologija, opisna sociologija, sociologija) iskustveno istraživanje (v. akciono istraživanje, cilj naučnog istraživanja, društveni uslovi i poteškoće iskustvenog istraživanja, ekipni rad, naučno istraživanje, naučno obavještavanje, postupak naučnog saznanja) islam (v. ćaba, hadžiluk, hrišćanstvo, judaizam, religija, sociologija religije, teokratija) ispitivanje (intervju) (v. anketa, anketar, anketarska greška, dubinsko ispitivanje, ispitivanje kao društveni odnos, panel ispitivanje, upitnik) istoricizam (v. istorizam) istorija (v. društvene nauke, istorijski metod u sociologiji) istorijska sociologija (istorijski metod u sociologiji, posebna sociologija, sociologija) istorijski materijalizam (v. dijalektika, dijalektički materijalizam, dijalektički metod istraživanja društva, marksistička sociologija, marksizam) istorijski metod u sociologiji (v. istorija, istorizam, metod, uporedni metod) istorijski razvitak sociologije (v. sociologija, sociologija u Jugoslaviji, sociološke teorije)

istorijski tip društva ( v. društveno ekonomske formacije) istorizam (v. fenomenološka sociologija, idealno-tipski metod, pozitivizam, razumijevajuća sociologija) istraživačka tehnika (v. prikupljanje činjenica) istraživanje (v. iskustveno istraživanje, naučno istraživanje) izbori. (...najkrupnije promjene u jugoslovenskom izbornom sistemu nastupile su uvoñenjem samoupravljanja. Suština ovih promjena ogleda se u tome što je radni čovjek organizovan u osnovne samoupravne organizacije i zajednice, postao osnova izbornog i cjelokupnog poličkog sistema. Uvoñenje delegatskog sistema Ustavom iz 1974, označilo je dalju dogradnju političke osnove izbora u socijalizmu u cilju prevazilaženja njihove uloge čiste političke participacije. I. su sastavni dio delegatskog sistema i njihova osnovna funkcija usmjerena je na dosljedno ostvarivanje što neposrednijeg učešća radnih ljudi u vršenju svih oblika vlasti i upravljanja društvenim poslovima) (v. neposredna demokratija) izolacionizam.politička doktrina, nastala u SAD početkom 19.vijeka.(v. liberalizam) izvedeno mjerenje (v. mjerenje) izvršna vlast (v. jedinstvo, podjela vlasti, uprava, vlada) (izvršno vijeće) J javna služba (v. administracija, služba, službenik, uprava) javno informisanje (v. obavještavanje) javno mnijenje (v. agitacija, demagogija, manipulacija, masovno komuniciranje, propaganda, sociologija masovnih medija) jedinstvo vlasti (v. podjela vlasti, skupštinski sistem) jednakost (v. društvena jednakost) jednopartijski sistem. jedan od savremenih partijskih sistema, pored dvopartijskog i višepartijskog. U zemljama

sa jednopartijskim sistemom postoji samo jedna politička partija koja vrši i organizuje vlast. (v. demokratija, politička stranka, višepartijski sistem) jednostavan uzorak (v. uzorak) jemčenje (običajno pravo) jeres (krivovjerstvo) (v. crkva, ekskomunikacija, inkvizicija, revizionizam) jezik (v. govor, dijalekt, kultura, pismo, sociologija jezika) judaizam (v. antisemitizam, religija, sociologija religije) Jugoslovensko društvo (v. delegatski sistem, društveno-političke organizacije, društveno-političke zajednice, društveno samoupravljanje, federacija, klasno-slojna struktura savremenog jugoslovenskog društva, kontra klasa, narodi i narodnosti u jugoslaviji, narodnooslobbodilačka borba, seobe naših naroda, socijalistička revolucija u jugolslaviji, sociologija u Jugoslaviji, Štrajkovi u jugoslaviji, Tipovi naselja i kuća u našem starom društvu, udruženi rad) K kanibalizam (antropofagija, ljudožderstvo) kapital ( v. društveno bogatstvo, kapitalizam, roba, zakon vrijednosti) kapitalist (v. buržoazija, kapitalizam) k. robna proizvodnja (v.berza, kapitalizam, preduzeće, roba, robna proizvodnja, socijalstička robna proizvodnja) kapitalistički način proizvodnje kapitalizacija (v. buržoaziranje) kapitalizam (v. buržoaska revolucija, buržoazija, imperijalizam, liberalizam, prvobitna akumulacija kapitala, radnička klasa, robna proizvodnja, savremeni kapitalizam) karakterologija (.. u nas je najuspješniju karakterološku studiju pojedinih krajeva dao Jovan Cvijić u Balkanskom poluostrvu a zanimljivih postavki ima i u Karakterologiji Jugoslovena, V. Dvornikovića.) (v. socijalna psihologija, socijalni karakter) karijerizam. kartel. (v. monopol, preduzeće) kasaba (v. čaršija, mahala, palanka)

kasta. tradicionalno društvo na indijskom potkontinentu i njegova hindu kultura. (v. društvena slojevitost, hinduizam, parija, stalež) katedarski socijalizam (etički socijalizam, radnički pokret, socijalizam) katolicizam (v. celibat, crkva, ekskomunikacija, hrišćanstvo, inkvizicija, klerikalizam, religija, sociologija religije) katun. ljetni stočarski stan na visokim planinama. (v. bačija) kauzalitet (v. uzročnost) kazna (v. delikt, društvena norma, društvena prinuda, društvena sankcija, društveni pritisak, društveno žigosanje) kibernetika. Norbert Wiener, 1948. ( v. model, sistemska teorija, teorija igre) kibuc. tip zadružnih sela u Izraelu. (v. zadruga) kič (v. romantizam, umjetnost) kinematografija (v. film) klan. od keltskog, odnosno irsko-škotskog, clann, osnovna društvena zajednica pretklasnog društva. (v. avankulat, bratstvo, matrijarhat, patrijarhat, pleme) klase u savremenom svijetu (v. klase u trećem svijetu, klasna struktura socijalističkih država sa državnim upravljanjem, klasno-slojna struktura savremenog jugoslovenskog društva, radnička klasa u savremenom kapitalizmu, savremeni kapitalizam, srednji slojevi u savremenom kapitalizmu) klasifikacija. (naučni metod) klasna borba (v. društvena klasa) klasna svijest. specifična manifestacija, usmjerenost i sadržaj društvene svijesti. Njena je osnova u različitom položaju velikih društvenih grupa. šire i cjelovitije objašnjenje klasne svijesti vezano je za marksističko objašnjenje društva. (v. društvena klasa, ideologija, kolektivna svijest, pogled na svijet, sociologija saznanja, svijest.) klasna vladavina; klasni odnosi; klasni sastav jugoslovenskog savremenog društva; Klasno društvo (v. društvena klasa, feudalizam, kapitalizam, klase u savremenom društvu, klasna borba, robovlasništvo, srednji slojevi) klasno-slojna struktura savremenog jugoslovenskog društva. (v. klase u savremenom društvu, kontraklasa, narodi i narodnosti u jugoslaviji, radni narod) Klaster (cluster) (v. uzorak) klerikalizam (v. crkva) kletva (proklinjanje). kolektivno i pojedinačno javno izlaganje poznatih, nepoznatih, ili samo mogućih (budućih zločinaca i prestupnika štetnom dejstvu prirodnih i natprirodnih sila) klika. (mala društvena grupa) kmet (v. feudalizam, kuluk, seljak, seljaštvo) knežina. Balkan, 15., 16. vijek. književnost (v. sociologija književnosti) kodiranje, dekodiranje, šifriranje. (statistički metod u sociologiji) koeficijent determinacije (koeficijent korelacije) koeficijent kontingenacije (v. ke. determinacije, ke.korelacije, multivarijantna analiza) koeficijent pouzdanosti (intervalna procjena) koeficijent varijacije (relativna standardna devijacija) koegzistencija (v. blokovska podjela svijeta, nesvrstanost) kohezija (v. solidarnost) kolaboracionizam u ratu (v. kvisling) kolektiv (društvena skupina, društvena zajednica) kolektivizacija . (v. zadruga) kolektivna odgovornost (v. odgovornost) kolektivna predstava. Dirkem Emil, kolektivna svijest. kolektivna svojina. (društvena svojina, državna svojina, privatna svojina, svojina, zadružna svojina) kolektivni ugovor. (v. radni odnosi) kolektivno-psihološka teorija. (psihološke teorije u sociologiji) koljeno (pojas, pas, naraštaj, generacija). (v. kumstvo, srodstvo)

kolo.poseban oblik igre. kolonat. (v. feudalizam, latifundija, robovlasništvo) kolonija (v. imperijalizam, kolonijalizam, neokolonijalizam) KOMINTERNA. komunistička internacionala, treća internacionala. 1919-1943. osnovana u moskvi 4.marta 1919. na prijedlog V.I. Lenjina i Boljševičke partije, jedinstven tip institucionalizacije revolucionarnog radničkog pokreta. K. je bila postavljena kao meñunarodna komunistička partija. Raspuštena je 1943. prije svega željom stvarnog „vodećeg centra“ da se ojača antihitlerovska koalicija, tj. da se pokaže zapadnim saveznicima da više ne postoji „centar meñunarodne komunističke zavjere“, kako su na kominternu gledali buržoaski politički krugovi. (v. komunističke partije, radnički pokret) komitet. kompanija (v. akcionarsko društvo, multinacionalna kompanija, preduzeće) komparativni metod (v. uporedni metod) kompozicija (v. umir krvne osvete) kompromis (v. društveni sukob) komuna. 1. društvena zajednica. 2. opština.3.osobena mala društvena zajednica koja čini osnovu socijalističkog društva. Pri tom anarhizam smatra da širu socijalističku zajednicu čini savez komuna kao potpuno slobodnih,suverenih jedinica čime država postaje nepotrebna, dok marksistički socijalizam posmatra komunu kao relativno samostalnu jedinicu u državi. Prvi pokušaj oživotvorenja komune je Pariska komuna.(v. komunalni sistem, opština, Pariska komuna) komunalni sistem. demokratsko ureñenje u kome, pored centralne uprave u državi, postoji i razvijen vid lokalne uprave. (v. komuna, opština, pariska komuna) komun(ica). naziv romaskog porijekla, tradicijski oblik kolektivne zemljišne svojine u crnoj gori i hercegovini. kominiciranje. (v. glasine, jezik, masovno komuniciranje, saobraćaj, sociologija jezika, socioogija masovnih komunikacija) komunističke partije (v. komunizam, savez komunista jugoslavije) komunizam (v. asocijacija proizvoñača, besklasno drušvo, društveno samoupravljanje, manifest komunističke partije, savez komunista jugoslavije, socijalizam.) koncern (v. kartel, monopol, multinacionalne kompanije, preduzeće) konfederacija (v. centralizam, federacija, federalizam) konflikt (društveni sukob) konformizam (v. autoritarna ličnost, društvena prinuda, društveni pritisak) konfucijanizam. osnivac je kung-fu-ce(konfucije, 554-479. prije nove ere.) kokubinat. vanbračna zajednica, po pravilu trajnog karaktera, koja se ni po čemu drugom ne razlikuje od zvaničnog braka, osim po tome što nije zasnovana pravnim, već faktičkim putem, tj. običnim saživljavanjem žene i muškarca. (v. brak, vanbračna zajednica) konkurencija. Comte, Auguste, (1798-1854). po struci matematičar, poznat kao osnivač sociologije kao nauke. Zalagao se za izgradnju takve nauke koja bi se zasnivala na iskustvu, koja bi proučavala činjenice koje se mogu iskustveno utvrditi i provjeriti. Po Comteu nauka treba da proučava realnost, a to je ono što jeste, što postoji. Podijelio je sociologiju, koja je po njegovoj zamisli trebalo da ima enciklopedijski karakter, podijelio na društevnu statiku i društvenu dinamiku. kontraklasa. (..živi od rada drugih jer ne sudjeluje u stvarno proizvodnom radu. Šuvar) (v. Ju. društvo) kontrakultura. (v. protivkultura) kontrarevolucija (v. društveno nazadovanje, pobuna, puč, revolucija) kontrola (v. društvena kontrola, samoupravna radnička kontrola, socijalizacija ličnosti) konurbacija (termin stvorio poljak petrik geddes da bi označio urbana područja nastala postepenim širenjem i srastanjem susjednih gradova oko neke metropole ili u njenoj blizini.) (v. grad, rurbanizacija, sociologija grada, urbanizacija) konvergencija društvenih sistema. (..oba društvena sistema socijalističkog sovjetskog i kapitalističkog prije svega američkog, te je ova teorija prvenstveno teorija tehnološkog determinizma) konzervatizam (v. dekadencija, desnica, kontrarevolucija, tradicija) kooperacija (v. društvena podjela rada, saradnja, zadruga) korelacija (v. koeficijent kontingencije, statistički metod u sociologiji) korporacija (v. ceh, kompanija, koncern, korporativno društvo, multinacionalna kompanija) kosmopolitizam (v. internacionalizam) kraña (v. kriminalitet, lopov) kriminalistika, kriminologija

kriminalitet (v. anomija, delikvencija, društvena dezintegracija, gangsterizam, kraña, kriminologija, lopov, odmetništvo, podmićivanje, pljačka, robija, socijalna patologija, zatvor) kritička teorija društva (v. Adorno, Marcuse, neofrojdizam.) kritika (v. dijalektika) kriza (v. društvena kriza) krsna slava. od 1018, slavski kult, hrišćanskom svecu domaćem zaštitniku i donatoru. (v. socijalistička slava, zavjetina) krštenje, obred. (v. hrišćanstvo) krv. predmet krvne osvete. (v. umir krvne osvete) krvni sud (v. narodni sud) ksenofobija (v. etnocentrizam, nacionalizam, predrasude) kuća , kučić kult (v. kult ličnosti, k. pokojnika, k. predaka, sekta) kultura (v. akulturacija, društvene vrijednosti, enkulturacija, jezik, kulturalizam, kulturna revolucija, kulturno nasljeñe, kulturno polje, kulturno zaostajanje, kulturologija, moral, nauka, potkultura, religija, socijalizacija ličnosti, sociologija kulture, umjetnost) kultura rada kulturalizam (lesli vajt) kulturna antropologija kulturna revolucija kuluk (turski naziv za radnu rentu) (v. feudalizam, renta) kumstvo. vještačko, duhovno, srodstvo. (koljeno, srodstvo) kuvada. običaj da otac prije, za vrijeme ili poslije poroñaja oponaša porodilju. kvantitativna analiza u sociologiji (v. akciono istraživanje, društveni determinizam, etnometodologija, istorizam, metod, uzročnost) kvantofrenija. pojam prvi je upotrijebio P. Sorokin da označi „pseudonaučne“ preokupacije koje su 30. godina 20.st zahvatile sociologiju i psihologiju. Pri tom ukazuje na pojavu ne samo pretjerane i neadekvatne kvatifikacije opštih stavova i iskustvenih činjenica u ovim naukama već često i na sasvim pogrešnu upotrebu broja, metematičkih simbola i jednačina, pojmova iz fizike i hemije. (v. opisna sociologija, statistički metod u sociologiji) kvisling. (v. kolaboracionizam u ratu) kvotni uzorak (v. uzorak) L laburizam. britanski masovni radnički pokret. (v. fabijanci, radnički pokret, socijaldemokratija) lasalizam. reformistički socijalizam koji se pripisuje njemačkom socijalisti i agitatoru Ferdinandu Lassalle, 1825-1864., osnivaču socijal-demokratskog pokreta u njemačkoj. (v. državni socijalizam) Latentna funkcija. izraze latentna i manifestna funkcija uveo je u funkcionalnu analizu američki sociolog R.K. Merton radi teorijski preciznijeg razgraničenja pojmova koji označavaju subjektivne sklonosti ljudi (želja, motiv, namjera, cilj) od pojmova koji se odnose na stvarne posljedice (učinke) njihovog djelanja unutar odreñene društvene grupe ili društvenog sistema. Navodi primjer obredne ceremonije Hopi Indijanaca kojom se izaziva kiša u doba velikih suša. latentna struktura. (strukturalno-funkcionalistička teorija) (v. društvena struktura, manifestna struktura) latifundija (v. veleposjed) Lazarsfeld, Paul. američki sociolog.empirist.( v. pozitivizam) Lefebre, Henri (lefevr) (r.1905 - ). savremeni francuski filozof i sociolog marksističke orijentacije. legija stranaca (v. armija) legitimitet (v. autoritet, vlast) Lenjin, Uljanov Vladimir Iljič,(1870-1924), marksistički teoretičar, voña ruskog proletarijata i prve uspješne

socijalističke revolucije. (v. marksizam, oktobarska revolucija) lenjinizam. ljevičarenje. negativna pojava u komunističkom pokretu. (v. frakcionaštvo, ljevica, nova ljevica) Levijatan (Hobbes)

levirat. brak izmeñu žene – udovice i njenog djevera. (v. srodstvo) Levy-Strauss, Claude 1908- . francuski antropolog, utemeljivač strukturalne antropologije utemeljene učenjem o primarnosti intelektualnog nad organsko-biološkim u čovjeku: svojstvima svoga duha čovjek besmislenu stvarnost oko sebe pretvara u jedan smislen i organizovan svijet. (V. kulturna antropologija, socijalna antopologija, strukturalistička sociologija, strukturalizam) liberalizam (v. kapitalizam) liberalna profesija (slobodna profesija) lična svojina lično ime ( u religiji i magiji) (v. tabu) ličnost (v. ambivalentnost, autonomna ličnost, autoritarna ličnost, bazična ličnost, enkulturacija, marginalna ličnost, pounutrašnjenje, savjest, socijalizacija ličnosti, socijalni karakter) likertova skala. oblik sumacione skale, koja se sastoji od serije tvrdnji, ne sadrži neutralne tvrdnje. Skalu je konstruisao i počeo da primjenjuje i usavršava psiholog R. Likert 1932. (v. faktorska analiza, skaliranje) linearno programiranje lingvistika.(v. dijalekt, jezik, sociologija jezika) lobi (grupa za pritisak, neformalne grupe) logička analiza u sociologiji. (v. determinizam, društveni determinizam, društvena funkcija, funkcionalni metod, idealno-tipski metod, kvalitativna analiza, metod, multivarijantna analiza, naučni zakon, uzročnost) lokalizam. (v. lokalna zajednica, partikularizam, regionalizam) lokalna samouprava; lokalna zajednica (v. grad, naselje, selo, sociologija lokalnih zajednica, tipovi naselja i kuća i našem starom društvu) lopov (v. kraña, socijalna patologija) lov (v. poljoprivreda) ludizam. pokret radničke klase, od 1811. (v. radnički pokret) Lukacs, Gyorgy, 1885-1971. istaknuti marksistički mislilac. Luxemburg Rosa, 1871-1919. voña poljskog i njemačkog radničkog pokreta i poznati teoretičar marksizma. lumpen-proletarijat. deklasirani slojj ljudi koji nema nikakav stalni odnos prema radu i odreñeni položaj u društvenoj podjeli rada. (v. osiromašenje radničke klase) LJ ljubav. (... s gledišta sociologije lj. je važna zato što je jak činilac uspostavljanja prisnih društvenih odnosa izmeñu lica vezanih ljubavlju, osobito ako je ljubav obostrana.) (v. mržnja, prijateljstvo) ljudski faktor rata. (v. opštenarodna odbrana, opštenarodno odbrambeni rat, rat) M mafija. organizovane bande, sicilija, 19.,20. vijek. (v. banda, galbrajt, gangsterizam, socijalna patologija) magija. (v. religija, sociologija religije, sujevjerje, šamanizam, urok, vrač, vradžba, žrtva) makijavelizam (v. politika) mala društvena grupa. (d. skupina, družina, klika, primarna grupa, referentna grupa) Mallet Serge. angažovani francuski sociolog i socijalista. Malinowski, Bronislaw, 1884-1942. Uticajan antropolog poljskog porijekla, jedan od utemeljivača britanske škole funkcionalizma. mali posjed. (v. seljaštvo, sitna buržoazija) malograñanin (v. autoritarna ličnost, buržoazija, grañanstvo, sitna buržoazija, sitni sopstvenik, srednji sloj) maltuzijanstvo. (demografija., demografska eksplozija, d. tranzicija, stanovništvo)

Mannheim, Karl. (1893-1947). znameniti evropski sociolog. Smatra se osnivačem sociologije saznanja. Pisac knjige Ideologija i utopija, 1929. i drugih. manifestacija (v. demonstracija) MANIFEST KOMUNISTIČKE PARTIJE.(... u njemu su marks i engels na sažet i popularan način iznijeli svoje poglede na istoriju, kapitalizam i socijalističku revoluciju. knjiga je izašla 1848, u londonu.) manifestna funkcija; manifestna struktura. manipulacija. (v. demagogija, indoktrinacija, masa, masovno komuniciranje, sredstva masovnog opštenja) manufaktura. (v. društvena podjela rada, industrija, kooperacija.) manjina. (frakcija, narodnosti) maoizam. pojam u upotrebu uvela grupa harvardskih sinologa. obuhvata teorijsku misao Mao Ce Tunga (1893-1976) politiku i praksu kp partije kine i kineske socijalstičke države. marginalna grupa. Marx, Karl (1818-1883) tvorac materijalističkog shvatanja istorije i naučnog socijalizma, voña meñunarodnog proletarijata i najveći teoretičar socijalističke misli i pokreta. marksistička sociologija. (v. istorijski razvitak sociologije, marksizam, marksizam i savremeno društvo, sociologija, sociološke teorije.) marksizam-lenjinizam.termin najviše u upotrebi u sovjetskoj terminologiji, njime se želi istaći lenjinov doprinos marksizmu. Marcuse, Herbert. (1898-1979). njemački filozof i teoretičar društva. masa. interdisciplinarna kategorija, predmet razmatranja u filozofiji istorije, sociologiji, politikologiji, antropologiji,

psihologiji, političkoj ekonomiji. (v. elita, gomila, masovno društvo, masovno komuniciranje, psihologija mase.) masovna kultura. (elita, masa, masovno društvo, masovno komuniciranje, kultura, sredstva masovnog opštenja) mašina ( industrijska revolucija, mašinska proizvodnja, naučno-tehnička revolucija, proizvodne snage, sredstvo za rad) matematička sociologija (v. model, statistički metod u sociologiji) matematička statistika (v. deskriptivna statistika) materijalizam. (v. dijalektički materijalizam, istorijski materijalizam) materinstvo (v. matrijarhat, očinstvo, planiranje porodice, porodica, žensko pitanje) matrijarhat (v. avunkulat, patrijarhat, rod, varvarstvo) meñuljudski odnosi (v. agresivnost, društveni odnos, društveni proces, frustracija, identifikacija, produkcioni odnosi, psihologija rada, sociologija rada) meñunarodna podjela rada (društvena podjela rada, meñunarodno odnosi) megalopolis (v. grad, metropola, sociologija grada, urbanizacija) mehanicizam u sociologiji (v. determinizam, naturalističke teorije u sociologiji, redukciobizam u sociologiji) menadžer (birokratija, klase u savremenom društvu, tehnokratija) mijenjanje društva. (ciklički razvoj društva...) menjševici. osnovni nosioci reformizma i oportunizma u ruskom radničkom pokretu prije i tokom oktobarske revolucije.(v. boljševici, oktobarska revolucija, sovjeti) mentalni poremećaji (v. duševne bolesti) mjerenje – jedan od osnovnih naučnih postupaka, primijenjen i u istraživanju društvenih pojava. sastoji se u kvantitativnom odreñivanju iskustvenih pojava odnosno njihovih svojstava pomoću numeričkih simbola, a na osnovu odeñenih pravila. kao poseban oblik mjerenja pojavljuje se skaliranje i statističko mjerenje. (v. indikator, kvantofrenija, skaliranje, statistički metod u sociologiji.) meritokratija. vladavina marljivih, vrijednih, zaslužnih. Termin uveo u upotrebu engleski sociolog M. Young. merkantilizam. ekonomsko učenje nastalo krajem 15.st. Merton, Robert. savremeni američki sociolog, jedan od glavnih zastupnika funkcionalizma, uz parsonsa najviše navoñen. mesijanizam. vjerovanje u mesiju. (v. harizmatsko voñstvo, hrišćanstvo, judaizam, religija, teokratija) mjesna zajednica. osnovna teritorijalna samoupravna zajednica radnih ljudi i grañana. (v. komunalni sistem, opština, teritorijalna zajednica.)

metasociologija. nauka o sociologiji, doprinosi samokritičnosti sociologa i strogosti rezultata sociologije. metod. (v. analiza sadržaja, anketa, cilj naučnog istraživanja, definicija, dijalektički metod istraživanja društva, društveni ideterminizam, društveni uslovi i poteškoće iskustvenog istraživanja, ekipni rad, eksperiment, faktorska analiza, funkcionalni metod, idealno-tipski metod, istorizam, ispitivanje, kvalitativna analiza u sociologiji, logička analiza u sociologiji, mjerenje, metodologija, model, multivarijantna analiza, naučno objašnjenje, posmatranje, postupak naučnog saznanja, pozitivizam, prikupljanje činjenica, skaliranje, statistički metod u sociologiji.) metodologija. naučna diciplina koja proučava naučni metod. (v. epistemologija, gnoseologija, istorizam, logička analiza u sociologiji, metod, pozitivizam) metropola. (metropolis) mezolit. prvobitna zajednica. Mead, Margareth. 1901-1978., istaknuti američki antropolog. migracije. (bijeg mozgova, bijeg sa sela, društvena pokretljivost, iseljavanje, seobe naših naroda) Michels, Robert. 1876-1936. poznati njemački sociolog i politikolog. tvorac učenja o tzv. „gvozdenom zakonu oligarhije“. mikrosociologija. (v. mala društvena skupina, sociogram, sociometrija.) milicija. (v. policija.) militarizam (v. armija, rat, pacifizam) milostinja. (v. darivanje, prosjačenje) Mills, Charles Wright. 1916-1962. poznati američki sociolog, značajan po podvlačenju značaja povezivanja socioloških podataka sa širim teorijskim shvatanjima umjesto čiste faktografije i kvantofrenije. (sociološka imaginacija, 1959) mir (v. društveni odnos, pacifizam, rat) miraz (v. prćija) misticizam (v. harizmatsko voñstvo, religija, sociologija religije) mit (v. arhajska kultura, primitivni mentalitet, religija) mito (v. podmićivanje) moba (v. pozajmice u radu) mobilizacija; mobilnost moda (sociologija kulture) (v. nošnja) model (v. matematička sociologija, metod) modernizacija (industrijalizacija) (društveno kretanje, d. blagostanja, mijenjanje d., naučno-tehnička revolucija, periodizacija d. razvitka, postindustrijsko d., potrošačko d.) monarhija (v. republika) mondijalizam monogamija monopol (v. imperijalizam, kartel, koncern, multinacionalna kompanija) monopolistički kapitalizam monoteizam moral (v. d. norma, moralni kodeks, običaj, pravo, profesionalni moral, sociologija morala) moralni kodeks (zakonik) Moreno, Jakob. savremeni psihijatar i sociolog. razvio je metodu sociometrije. najvažnija djela kako preživjeti, 1936; osnovi sociometrije, 1954. mortalitet (v. demografska tranzicija, fertilitet, natalitet, stanovništvo) More, Thomas.1478-1535. engleski humanista, državnik, pisac socijalnih, istorijskih i teoloških spisa, rodonačelnik utopijskog socijalizma. najvažnije djelo – političko filozofski roman O najboljem ureñenju države i o novom ostrvu Utopija (1516). osnovni značaj moreovog učenja, kao i njegovih sljedbenika saint simonea, fouriera i owena, ogleda se u buñenju kritičke revolucionarne svijesti i nizu naprednih ideja koje su kasnije preuzeli marks i engels. Mosca, Gaetano. 1858-1941- italijanski politički mislilac izrazito konzervativne orijentacije, vremenski blizak i teorijski srodan V. Paretu i R. Michelsu. za sociologiju je od značaja moskino djelo Vladajuća klasa – elementi političke nauke. mrežno planiranje. (v. dinamičko p., linearno p., nelinearno p.) mržnja. (sentiment ili emocionalan stav.suprotan pojmu ljubav)

multinacionalna kompanija (v. monopol, subimperijalizam) multivarijantna analiza (v. društveni determinizam, faktografska analiza, uzročnost) mutualizam. meñusobno, uzajamno djelovanje, uzajamna pomoć. u filozofiji i ekologiji označava meñuzavisnost svih živih bića u prirodi, uključujući i čovjeka. u sociologiji označava meñusobnu pomoć svih članova zajednice koju oni osjećaju kao svoju moralnu obavezu...najpoznatiji mutualista bio je Proudhon... N nacija nacionalizacija (v. državna svojina, državni kapitalizam, d. socijalizam, eksproprijacija) nacionalizam (v. etnocentrizam, iredentizam, ksenofobija, nacija, revanšizam) n. manjina n. tradicija (v. kulturno nasljeñe, nacija, tradicija) n. dohodak n. odnosi nacionalno-oslobodilački rat. nacionalno osloboñenje nacionalno pitanje nacionalsocijalizam. njemački fašistički pokret i sistem pod voñstvom Adolfa Hitlera, osnovan 1919. godine; nacizam način proizvodnje (v. društveno-ekonomske formacije, produkcioni odnosi, proizvodne snage. nadnica (najam, najamnina) (v. cijena, najamni rad, profit, radna snaga) nagon. najamni rad; najamni radnik. nakupac. (v. trgovina) naoružani narod naoružanje napolica (feudalni način proizvodnje) narikače. narkomanija (v. alkoholizam, anomija, društvena dezintegracija, porok, socijalna patologija) narod narodna demokratija n. država n. inicijativa (v. neposredna demokratija) n. religija n. vojska narodi i narodnosti u Jugoslaviji n. front narodnosti naseljavanje; naselje nasilje nasljeñe (v. kulturno nasljeñe, nasljeñivanje) nastava. (v. obrazovanje, škola, vaspitanje) naturalističke teorije u sociologiji naturalna privreda (v. nomadsko društvo, sakupljačka privreda) naučni socijalizam (marksističko shvatanje socijalizma) naučni zakon naučno istraživanje naučno obavještavanje naučno objašnjenje naučno-tehnička revolucija nauka nauka o državi nauka o nauci

nauka o pravu navika. u savremenoj psihologiji, posebno psihologiji učenja, n. je jedan od ključnih pojmova, kao npr. u radovima Dž. Watsona i K. Hull. (v. običaj, porok) Naville, Pierre. 1904 - . francuski sociolog. neofašizam. poslije II svjetskog rata. neofrojdizam. (adorno, fromm, reich) neoimperijalizam. obilježja savremene epohe i. neokolonijalizam. neolitska revolucija. neposredna demokratija neposredni proizvoñač n. mjerenje n. odlučivanje. nepotizam neproizvodni rad. NESVRSTANE ZEMLJE. pripadnice pokreta nezavisnosti. (v. blokovska podjela svijeta, nesvrstanost) nezaposlenost nomadsko društvo normiranje nova ljevica.( 1968, demonstracije) novac nudizam O obavještavanje. obavještenje. običaj; običajno pravo obrazovanje obred obredi prelaza očinstvo očuh odbrambeni rat odbrana odgovornost odlučivanje odmetništvo odumiranje države i prava (v. komunizam) oficir okrug. (opština, srez) oktobarska revolucija. prva uspješna socijalistička revolucija, otpočela 24. oktobra 1917. u Petrogradu, na čijem su se čelu nalazili boljševici i V.I.Lenjin. imala je svjetsko-historijski značaj, jer je podstakla borbu radničke klase širom svijeta i otvorila epohu socijalizma. oligarhija. omladina. operacionalizam.(metodološko stanovište u okviru pozitivističkog pravca) operacionalna definicija opisna sociologija oportunizam. termin iz oblasti političkog djelovanja u radničkom pokretu. opozicija. višepartijski sistem. opšta sociologija. opštenarodna država opštenarodna odbrana

opštenarodni odbrambeni rat opština opštinska svojina organicizam u sociologiji organizacija (v. društvena organizacija, društvena skupina, organizacija rada, sistemska teorija) Ortega i Gaset Hose. (1883-1955) pored unamuna, vodeći španski filozof, ali isto tako i sociolog, pisac, političar. Razvio učenje poznato kao raciovitalizam, pokušavajući da pomiri racionalizam i vitalizam. oružana borba. osnovne klase. otuñenje (marks). otvoreno društvo (termin uveo Popper da bi označio osloboñenje društva od potčinjenosti mitskim vjerovanjima i magijskoj praksi.) P pacifizam palanka paleolit panel ispitivanje panslavizam parametar parcelno seljaštvo Pareto, Vilfredo 1848-1923.italijanski sociolog i ekonomist. parija (kaste) pariska komuna. prva proleterska revolucija u istoriji, kojom je radička klasa preuzela vlast od buržoazije i počela da upravlja političkim, ekonomskim i uopšte društvenim životom pariza, koji je tada imao skoro dva miliona stanovnika. trajala je 72 dana, od 18.marta do 28.maja 1871. Nastala je s jedne strane kao rezultat društvenih suprotnosti izmeñu pariske buržoazije i proletarijata, koje su se naročito zaoštrile pri kraju Drugog carstva, kao i da je plod nesposobnosti francuske buržoazije i njene vlade da organizuje borbu naroda za zaštitu nacionalnih interesa Francuske pred Pruskom najezdom...meñu najvažnije mjere Komune spada njena odluka o predaji svih napuštenih radionica i preduzeća, kao i onih koja su iz bilo kog razloga prestala sa radom, na upravljanje radnicima. Komuna je počela da vrši uspješnu eksproprijaciju eksproprijatora i da stvara osnovu za uvoñenje sistema samoupravljanja. parkinsonov zakon. Britanski sociolog N. Parkinson. zakon se odnosi na pervertiranje principa racionalnosti u funkcionisanju savremenih administrativno-birokratskih aparata, i govori na ironičan način o potrebi administracije za mistikom, spoljnim obilježjima prestiža, ali i o tome da se iza ovakvih zahtijeva bezlične administracije kriju konkretni ljudi, voñeni potrebom dokazivanja sopstvenog socijalnog statusa. parlament parlamentarizam. Parsons, Talcott. 1902-1979.(funkcionalizam) participacija partija proletarijata partikularizam (v. regionalizam) partizan paternalizam (v. autoritarizam) patrijarhalna porodica, p. društvo, patrijarhat patriotizam patronimija. etnološki pojam koji je 1931. predložio sovjetski etnograf M.O. Kovsen. pedagogija. penologija (v. kazna, kriminologija, kriminalitet) penzija personalne zajednice pijaca pismenost; pismo pitekantrop. pračovjek. planina.

planiranje planiranje porodice. planska privreda. plebs. pleme plemstvo pluralizam plutokratija pljačka pobuna podjela rada; podjela vlasti. podmićivanje podsistem (v. socijalni sistem) podržavanje (imitacija, oponašanje) podruštvljavanje (socijalizacija) pogled na svijet (filozofija, ideologija, klasna svijest) pogrebni obred pojedinac pokoljenje pokretačke snage istorije, svi oni činioci koji iz korijena mijenjaju društvo. polemologija poliandrija. policija (v. armija) poligamija polis politeizam politička ekonomija. (... prvi put se javlja 1615 kada je francuski ekonomist A. de Montchretien objavio svoju knjigu Traktat o političkoj ekonomiji.) politička nauka p. partija p. revolucija p. stranka (partija) p. organizacije p. režim p. sistem (v. autokratija, demokratija, opozicija, teokratija) politika polne skupine polutani (seljaci-radnici) polusvijet (svijet prostitutki) poljoprivreda ponder (koeficijent važnosti) populacija. stanovništvo populizam porez porodica porok posebna sociologija posijelo. običaji. poslovodni organ. posmatranje, opservacija. posmatranje sa učestvovanjem. post. post-industrijsko društvo postupak naučnog saznanja.

postvarenje (opredmećenje). teorijski pojam preuzet iz kršćanske teologije kao i iz prosvjetiteljske teorije o prirodnom pravu. U teologiji se govori o odnosu Boga i čovjeka, beskonačnom i konačnom, i posebno u teoriji o inkarnaciji božanskog logosa, započinjanja (ospoljavanja) pomirenja Boga i svijeta. U Hegela je shavaćanje opredmećenja povezano s otuñenjem. Naime, opredmećenje duha posredstvom čovjekova rada je otuñenje svijesti (čovjeka) u stvari, u predmetnosti. Kod Marksa p. najprije se nalazi u filozofiji prava gdje se grañansko društvo javlja kao opredmećenje nasuprot koga stoji obitelj, pojedinac, ljudski rod. (v. otuñenje rada, razotuñenje) potkultura (u izučavanju kulture pojam uveo A. Cohen) potreba (ljudska)...niz dinamičkih snaga koje odreñuju ponašanje ljudi. potrebno radno vrijeme potrošačko društvo potrošnja pounutrašnjenje (u psihologiji, mehanizam usvajanja, preuzimanja, unošenja društvene kulture. pozitivizam pozorište pračovjek pragmatizam (v. praksa) prava čovjeka pravda (v. društvene vrijednosti, pravo) pravno lice pravo na samoupravljanje pravo prve bračne noći (jus primae noctis) pravo prvokupa pravoslavlje praznik prćija predgrañe, dio aglomeracije koji okružuje grad. predrasuda. predsjednički sistem (parlamentarizam, podjela vlasti) preduzeće preduzetništvo predviñanje (v. determinizam, dokazivanje, uzročnost) prelo. ženski skup. (v. sijelo) preljuba( brakolomstvo) prevrat prijateljstvo prikupljanje činjenica prilagoñavanje primarna grupa primjenjena sociologija primitivizam primitivni komunizam primitivni mentalitet priroda prirodne nauke pristojnost privatna svojina privreda, privredni sistem produkcioni odnosi profesija profesionalni moral profit program; programiranje; programski jezik. basic. cobol. fortran. prohibicija

proizvodne snage; p. odnosi; p. rad. proizvodnja proletarijat proletarizacija proleter proleterska revolucija proleterski internacionalizam promjenjivi kapital promiskuitet propaganda prosjačenje prostitucija prosvjeta proševina (običaj) protestantizam protivdruštveno poanašanje protivkultura(kontrakultura) prudonizam. „svojina je kraña“, Pierre Joseph Proudhon, 1809-1865 prvobitna akumulacija kapitala prvobitna zajednica; p. društvo psihologija p. klasa p. mase p. rada psihološke teorije u sociologiji puč R racionalizacija (weber) račun vjerovatnoće rad radikalizam radio radna organizacija radna snaga radna sredina r. zajednica radnička aristokratija radnička demokratija radnička klasa radnički pokret radničko samoupravljanje radnik r. ljudi r. narod r. odnosi r. vrijeme rad u inostranstvu rasa (pojam prvi put upotrijebio franc. ljekar Bernier, 1684.) rasizam rasna diskriminacija raspodjela raspodjela prema radu rast

rat ratna doktrina ratni komunizam ravnoteža razbojništvo razonoda razoružanje razotuñenje (dezalijenacija) razumijevajuća sociologija (w. dilthey) razvod braka redukcionizam u sociologiji referendum referentna grupa reforma reformizam regionalizam regres reklama relativni višak vrijednosti religija (vjera) renesansa renta rentijerstvo represivno društvo reprodukcija reprodukcija društva republika restauracija revanšizam revizionizam (oportunistička struja u radničkom pokretu koja mijenja suštinu marksizma) revolucija rezidua. rob. roba robija robna proizvodnja r. fetišizam robotizacija robovlasnik; robovlasništvo rod rodbina rodoljublje rodoskrvnjenje rodovsko ureñenje romantizam rotacija ( u javnim funkcijama) rukovoñenje. (upravljanje-izvršenje) rurbanizacija. Rosseau, Jean Jacques , 1712-1778. znameniti mislilac, porijeklom Ženevljanin. S sabor sakupljačka privreda samoposmatranje

samouprava samoupravljanje saobraćaj saradnja sastanak sastav društva (baza i nadgradnja) savjest savez savez komunista jugoslavije savez plemena savremeni kapitalizam saznanje scijentizam segregacija sekta sektaštvo sekularizacija sekundarna grupa selekcija selina (komunica) selo seljački pokreti seljačko pitanje seljak seljaštvo Saint Simone, Henri Claude 1760-1825.francuski mislilac i jedan od osnivača moderne teorije socijalizma. seoba seobe naših naroda separatizam sindikalizam. specifična struja u radičkm pokretu nekih razvijenih kapitalističkih razvijenih zemalja. sindikat sistem vrijednosti (vrijednosni sistem) sistemska teorija skaliranje (v. bogardusova skala socijalne distance, društvena udaljenost, likertova skala, terstounova skala) skj (savez komunista jugoslavije) skorojević (v. malograñanin) skupštinski sistem (podjela vlasti, jedinstvo vlasti) slam (eng. slum) stambena četvrt koja fizički, društveno i psihološki negativno utječe na zdravlje, ponašanje i osjećaje svojih stanovnika. (v. grad, predgrañe) sloboda. u sociološkom smislu, mogućnost obrazovanja sopstvene volje i postupanja po njoj bez prinude i pritiska... sloboda informacija u samoupravljanju sloboda inicijative sloboda mišljenja sloboda rada sloboda štampe sloboda udruživanja sloboda zbora i dogovora slobodna profesija (liberalna profesija) slobodno vrijeme slobodnjak ( u zatvoru) složena organizacija udruženog rada (sour) služba (v. administracija, uprava)

službenik (lice) (v. funkcioner, radnik, uprava) smrtna kazna. najteža krivična sankcija. (v. kazna) snahaćestvo. polni odnos izmeñu svekra i snahe. socijademokratija. politički pokret koji karakteriše reformizam, oportunizam, etatizam, konformizam, (stav da se sve važnije institucije potojećeg poretka mogu „preuzeti“ i unijeti u novo društvo) i interklasizam,što se svodi na odbacivanje klasne borbe i usvajanje politike klasne saradnje. Za socijaldemokratiju je takoñe karakterističan antikomunizam. Uobličava se kao posebna i relativno jednistvena struja na kongresu održanom 1923. u Hamburgu, na kojem su se okupile sve važnije snage socijalističkog sistema i desnice. socijalistička država (nastale kao rezultat socijalističke revolucije) socijalistička robna proizvodnja socijalistička slava (...umjesto da se slavi religijski svetac uzima se naki značajan dogañaj iz istorije koji je vezan za s. revoluciju ili izgradnju s.) socijalistički humanizam (osnova...marksovo učenje o s. revoluciji kao činu ukidanja klasa i uspostavljanje društva slobodnih udruženih proizvoñača.) socijalizacija ličnosti (v. adolescencija, autoritarna ličnost, bazična ličnost, društvene vrijednosti, individuacija, ličnost, pounutrašnjenje, referentna grupa, socijalna psihologija, socijalni karakter, zrelost) socijalizam socijalna akcija (weber, parsons, mead) s. antropologija s. interakcija s. patologija s. politika s. psihijatrija (termin prvi put upotijebio E. Southard, 1917, podrazumijevajući pod tim grupnu terapiju, posebno „grupni socijalni rad“.) s. psihologija. naučna disciplina unutar psihologije. s. sigurnost. s. zaštita s. bolesti s. karakter. Prema Fromu s. karakter je jezgro karakterne strukture. Teorijski pojam koji se povezuje a) sa zapažanjima da ljudi u odreñenoj kulturi pokazuju izvjestan stepen sličnosti u crtama ličnosti i ponašanju, b) sa strukturalno-funkcionalnim osobinama ličnosti, najčešće karakternim, koje su zajedničke većini članova datog društva, c) sa sličnim ili istim modelima adaptivnog ponašanja većine ili svih jedinki koje žive u datoj zajednici. s. problem socijalni sistem. jedna od ključnih kategorija u sociologiji. socijalno osiguranje. socijetalan. označava opštedruštveni karakter neke pojave, njenu vezanost za društveni totalitet. sociodrama. (J. Moreno) sociografija (opisna sociologija) sociogram (J. Moreno) sociolog (...sredinom 19.se kad se taj termin prvi put sreće, pod sociologom se podrazumijeva pristalica učenja A. Comtea, koji je stvorio riječ sociologija...) sociologija ( A. Comte, Tečaj pozitivne filozofije, 1839., je izdvaja kao posebnu nauku pored matematike, astronomije, fizike, hemije, fiziologije;biologije) sociologija ekonomskog života sociologija grada sociologija filma (v. film, sociologija umjetnosti) sociologija jezika sociologija književnosti (Madam de Staehl, O književnosti posmatranoj u vezi s društvenim ustanovama, 1800.) sociologija kriminaliteta (v. kriminologija) sociologija kulture sociologija lokalnih zajednica sociologija masovnih komunikacija (v. analiza sadržaja, anketa, ispitivanje, masa, masovno komuniciranje, obavještavanje, radio, sredstva masovnog opštenja, štampa, televizija)

sociologija medicine sociologija mentalnih poremećaja sociologija morala (moral, sociologija kulture) sociologija muzike. grana sociologije, sama predstavlja dio sociologije kulture, bavi se proučavanjem odnosa muzike i društva. sociologija naselja (v. sociologija lokalnih zajednica) sociologija nauke.proučava društvene korijene i funkcije nauke. sociologija politike. (v. država, grupa za pritisak, politička stranka, politika) sociologija porodice. sociologija pozorišta(...mlada disciplina i najsistematičnije je razvijena u Francuskoj, i to shodno prema uputstvima koje je nagovijestio Žorž Gurvič...) sociologija prava sociologija rada sociologija religije sociologija samoupravljanja sociologija saznanja (kao grana sociologije kulture) sociologija sela (ruralna sociologija) sociologija slobodnog vremena sociologija sociologije (metasociologija) sociologija sporta sociologija u Jugoslaviji sociologija umjetnosti sociologija vaspitanja i obrazovanja sociologija zaštite na radu (dehumanizacija rada, humanizam rada, posebna sociologija, rad) sociologizam. varijanta tzv. čistog sociološkog stanovišta, izvjesna krajnost u shvatanju sociološkog metoda i sociološkog objašnjenja, jer se društvene pojave i procesi svode na determinizam cjeline i njihova dinamika samo na društvene činioce. (v. Durkheim Emil) sociološke teorije. cjelina naučnih iskaza o društvu ili njegovim pojedinim segmentima čiju je istinitost odnosno podudarnost s društvenim zbivanjima moguće empirijski provjeriti. pod teorijom uopšte podrazumijevamo cjelinu naučnih iskaza o stvarnosti ili nekom njenom dijelu. sociometrija.u najširem smislu, niz tehnika koje se koriste u kvantitativnoj analizi psiholoških karakteristika grupe, u prvom redu u procjenjivanju afektivnih odnosa meñu članovima grupe i odreñivanju socijalno-emocionalne strukture grupe. u vezi je s sociometrijskim testom kao najpoznatiju sociometrijsku tehniku, najšire primjenjivanu. Moreno. sociotip (v. stereotip-ija) solidarnost. najčešće se odreñuje kao „kohezija“ neke društvene skupine ili društva u cjelini, kao uslov njihova postojanja i kao povezana s njihovim vrijednostima i ciljevima. To je sinonim za unutrašnju povezanost, za stabilnost skupine i njene organizacije. U socijalnoj psihologiji ovome odgovara ispitivanje „kohezivnosti“ u oviru tzv. „grupne dinamike“. klasično odreñenje pojma društvene solidarnosti u sociologiji dao je Durkheim u djelu O podjeli društvenog rada. (v. društvena norma, funkcionalizam, internacionalizam, kolektivna svijest, kultura, moral, običaj, socijalna antropologija) Sorokin,Pitirim (1889-1968) znameniti američki sociolog ruskog porijekla. Studirao je na Petrogradskom univerzitetu, gdje je i započeo univerzitetsku i političku karijeru. prije nego što se bavio sociologijom proučavao je kriminologiju i niz drugih oblasti, te se odlikovao velikom erudicijom. tokom oktobarske revolucije jedno vrijeme je pripadao socijalrevolucionarima. u sad dolazi 1923. sorokin je bio poznat po radovima i doprinosima i u drugim oblastima, posebno u ruralnoj sociologiji i metodologiji. u vezi ovog posljednjeg poznata je njegova kritika pretjerane primjene kvantitativnih metoda u američkoj sociologiji. sororat. istovremeni brak sa više sestara, npr. sa sestrom umrle žene. (v. brak, srodstvo) sour. složena organizacija udruženog rada. sovjeti. organi državne vlasti u Sovjetskom savezu, spontano nastali u ruskoj revoluciji 1905., a obnovljeni 1917. (v. oktobarska revolucija) specijalizacija u društvu. (...svaka podjela funkcija na biološkoj, geografskoj, institucionalnoj, profesionalnoj, individualnoj osnovi.) (v. društvena podjela rada, institucionalizacija) specijalni rat. (v. subverzivna djelatnost) Spencer, Herbert. 1820-1903. engleski inženjer, filozof, sociolog. Jedan od prvih zastupnika teorije evolucije. Sedam godina prije pojave rada Čarlsa Darwina, Porijeklo vrsta, 1852 je u članku „Hipoteze razvoja“ izložio svoju teoriju organske evolucije i došao sasvim blizu zaključka da u osnovi evolucije leži borba za opstanak. Proučavajući

razvoj materije Spencer je otkrio da u prirodi vlada opšti zakon evolucije. Uticao je na ravoj organicističkog i funkcionalističkog pravca u sociologiji. (v. evolucionizam u sociologiji) sporovi u udruženom radu. (v. sudovi udruženog rada, Štrajkovi u Jugoslaviji) sprega. običajnopravni ugovor kojim siromašni seljaci udružuju svoju radnu stoku u cilju lakše obrade zemlje. (moba) srednji sloj. (! ...neki autori o srednjim slojevima govore kao o „srednjim klasama“, što nije u duhu marksističkog, posebno Lenjinovog shvatanja pojma klase. sredstva masovnog opštenja. (v. film, masovno komuniciranje, radio, sociologija masovnih komunikacija, štampa, radio, televizija) sredstva za proizvodnju. (v. način proizvodnje, proizvodne snage, produkcioni odnosi, sredstva za rad) srez. društveno-politička zajednica koja je u sfrj bila obrazovana za vršenje zajedničkih poslova dvije ili više opština. (v. okrug, opština) srodstvo. stalež. (v. ceh, feudalizam.) staljinizam. način vladanja i društveni odnosi karakteristični za period tokom koga je Josip Visarionovič Džugašvili Staljin (1879-1953) u svojstvu prvog sekretara CK SKP, odnosno kpss, imao dominantan uticaj u političkom životu sssr-a i meñunarodnom radničkom pokretu. Smatra se da je društvena osnova ove pojave u birokratizmu i etatizmu. Za sadržaj staljinizma kao načina vladanja i društvenih odnosa u političkom životu karakteristično je nedostatak demokratizma, nedovoljnost odnosno nepostojanje šire društvene kontrole političkih rukovodstava, narušavanje elementarnih sloboda grañana, zloupotrebe organa gonjenja i prinude. (tzv. čistke) Jugoslovenski komunisti su se odlučno sukobili sa staljinizmom, posebno u vezi s Informbiroom, a na djelu su ga negirali izgradnjom samoupravnog socijalističkog društva. sukob koji je izbio 1948. g. usljed otpora kpj i druga Tita Staljinovoj politici potčinjavanja predstavljao je otpor jednoj nepravilnoj politici i praksi, čija bi afirmacija nanijela ogromne štete razvitku socijalizma. standardna greška. (iz uzorka). stanovništvo.(v. aktivno stanovništvo, demografija, demografska tranzicija, demografska eksplozija, depopulacija, fertilitet, maltuzijanstvo, natalitet) starenje. (gerontokratija, omladina, zrelost) statistička homogenost. statistički metod u sociologiji. kvantitativan metod koji prvenstveno za prikupljanje, obradu i analizu podataka o pojavama koje su promjenjive i imaju masovan karakter. kako su takve pojave u društvu brojne i više promjenjive nego prirodne, to je i polje primjene statističkog metoda u sociologiji vrlo široko. s. istraživanje je takoñe povezano sa njihovom kvalitativnom stranom. (v. diskriminaciona analiza, histogram, indeksni brojevi, koeficijent (različitih vrsta), korelacija, mjerenje, metod, model, multivarijantna analiza, postupak naučnog saznanja, program, skaliranje, statistička homogenost, statistički skup, tabela, uzorak, varijabla, vjerovatnoća, zakon velikih brojeva.) statusni sistem statusfrenija stereotip-ija.viñenje stvarnosti. (predrasuda) stigma. (društveno žigosanje) stil života stočarska kretanja.stočarstvo. stoicizam. filozofska škola, iz vremena 300.pne do 529. Osnivač škole Zenon. strukturalistička sociologija. strukturalizam. (Klod Levi Strauss) studentski pokreti. studija slučaja. postupak u naučnom saznanju koji se koristi u sociologiji, etnologiji.. koji karakteriše opisivanje pojedinačne pojave. Za razvoj metoda studije slučajeva je od velikog značaja Engelsov rad Položaj radničke klase u Engleskoj. kao i istraživanja položaja radnika evrope Le Playa.(v. akciono istraživanje, hipoteza, posmatranje, posmatranje s učestvovanjem.) subimperijalizam. subverzivna djelatnost (v. specijalni rat) sud. (spor) sudovi udruženog rada. sudovi vrijednosti u sociologiji. sudstvo. kao treća vlast.

sujevjerje. super-sile. države, uticaj, meñunarodni odnosi. suprematija, posjedovanje najvećeg uticaja unutar neke društvene grupe. susjedstvo. susvojina. suverenost. država. svadba. svijest. sveštenstvo. svjetski rat. svojina.(vlasništvo) Š šamanizam. mistična ekstaza. (sibir, centralna azija) (animizam, magija, vradžba) šerijat (pravo, vjersko pravo) škola škole u sociologiji Stein, Erlich Vera 1897-1980. socijalni antropolog. Istakla se istraživanjem porodičnih odnosa i društvenog položaja žene. štampa. štrajk T tabela. tabela slučajnih brojeva. tabeliranje. tabu. posebna vrsta zabrane, termin vodi porijeklo iz polinežanskih jezika, zabilježio ga je još 1777. poznati engleski moreplovac J.Cook prilikom posjete arhipelagu Tonga. (animizam, totemizam) takt. način postupanja s ljudima...važan element društvenih odnosa. pristojnost. taoizam. drevna kineska filozofija i religija, osnivačem se smatra Lao-Ce. izmeñu 6. i 4. vijeka pne. konfucijanizam, religija. de Tard, Gabrijel. 1843-1904. francuski sociolog i pravnik. predstavnik individualno-psihološkog pravca u sociologiji. Analizu društva i indivdualne psihe vrši uz pomoć faktora. Od brojnih faktora koji odreñuju kako psihu pojedinca tako i društvenu svijest on izdvaja tri najvažnija: podražavanje, suprotstavljanje (konflikt) i adaptaciju. taština. svojstvo ličnosti. tazbina. (porodica) teferič tehnička inteligencija tehnička podjela rada tehnika (istraživačka) tehnokratija; t. u savremenim uslovima tehnologija tehnološki determinizam teizam. televizija tendencija. odreñena pravilnost u odvijanju pojava Tonnies, Ferdinand. 1855-1936.njemački sociolog, ekonomista, filozof i politikolog. teokratija. teorija teorija društvenog ugovora. teorija igara.matematički metod, razvijen oblik kombinatorike. sistemska teorija.

teorija polja. naziv za dinamičku teoriju ličnosti, Kurt Lewin 1890-1947, kojom se ističe da je njena logička struktura izgrañena po modelu teorije polja u fizici i topologije u geometriji. psihološko polje ili životni prostor osobe je dinamička cjelina definisana svim onom što osoba doživljava i opaža u svojoj sredini (region okoline) i u sebi (region ličnosti), te svaki iskustveni objekat potencijalo predstavlja poseban region psihološkog polja (region cilja). Svi strukturalni dijelovi psihološkog polja nemaju isti stepen realnosti. ponašanje osobe je funkcija psihološkog polja koje postoji u trenutku kada se to ponašanje odvija, odnosno ponašanje je rezultanta svih sila koje su u datom vremenu aktivne u psihološkom polju. Laboratorijskim i akcionim eksperimentima, kojim su pokušali da dalje razviju neke od pojmova teorije polja, Lewin i njegovi saradnici značajno su doprinijeli razvoju metodologije ekperimentalnih istraživanja u psihologiji, posebno socijalnoj. teorije faktora. nastale u periodu zasnivanja sociologije; po nekim ocjenama porijeklo vode još od A. Comtea. (faktorska analiza) teorijska sociologija. teritorija. teritorijalna zajednica. terorizam. termin se prvi puta pominje kao naziv za revolucionarnu jakobinsku diktaturu u doba francuske revolucije, 1789. Terstounova skala. (L. Thurstone) tetoviranje (tatuaž) tipovi naselja i kuća u našem starom društvu. toksikomanija. totalitarizam. totalitet. društveni totalitet. totalna društvena pojava. (Gurvitch) totalna ustanova. totem.totemizam. tradicija. trend. tendencija. trg. trgovina. trockizam. marksistička doktrina i pokret čiji je tvorac Lav Trocki. (1879-1940). on je u aprilu 1930. u Parizu sazvao prvu meñunarodnu konferenciju boljševika-lenjinista. trudbenik. termin nastao u novim, socijalističkim društvima (prije svega u sssr poslije oktobarske revolucije) da označi svakog produktivnog člana zajednice. tržište. jedan od osnovnih pojmova savremene teorijske ekonomije. Touraine, Alen. francuski sociolog. Iako je bio Parsonsov učenik u svom razvoju je evoluirao ka dijalektičkoj koncepciji društva, sebe danas smatra Habermasovim učenikom. Svoja sociološka istraživanja otpočeo je empirijskim istraživanjem društvenih odnosa u francuskoj industriji, poznatom studijom Evolucija rada radnika u fabrici Renault, 1955. Radio na zasnivanju svojevrsne sociologije akcije. tužbalica. (v. žalost) U učešće u upravljanju (participacija) udruženi rad udruženja grañana udruženje umir krvne osvete (kompozicija) umni rad uniforma (javna služba) unitarizam univerzitet upitnik. sredstvo uporedna sociologija. naziv za socijalnu antropolgiju. uporedni metod. uprava. upravljanje.

urbanizacija. urok. (zao pogled) ustanak. ustanova (intitucija) ustav usvojenje. adopcija. pravni akt. utopija. utopijski socijalizam. utopizam uvrijerizam. od francuske riječi l'ouvrier, radnik. radničko sektaštvo. reakcija na paternalizam političkih stranaka prema radničkim organizacijama, posebno sindikatima. uzorak. izabrani dio statističkog skupa koji se sastoji od jedinica koji se sastoji od jedinica koje treba da reprezentuju cio statistički skup iz kojega potiču. uzročnost (kauzalitet) u-p nužnost, odnos izmeñu u-p. V White, Leslie A., američki antropolog, zagovornik evolucione teorije kulture, utilitarnog funkcionalizma i kulturnog determinizma. Roñen u Colorado, usa, 1900., studirao filozofiju, sociologiju, psihologiju. Vajtova evoluciona teorija počiva na tezi da je kultura pojava sui generis, samostalan sistem odreñen samim sobom. Kultura je progresivna jer ide ka sve većoj vlasti čovjeka nad prirodom. Sačinjavaju je četiri sektora: tehnološki-oruña i sredstva za opstanak, sociološki-obrasci meñuljudskih odnosa, ideacijski-ideje i vjerovanja, sektor stavova-osjećanja i htjenja. Odreñujući sektor je tehnološki, pa Vajt društveni sistem definiše kao način na koji jedno društvo koristi neku tehnologiju. Kako je smisao kulture da se unaprijedi čovjekova prilagoñenost svijetu, utilitarna priroda kulture postaje za Vajta ključ istorije i antropologije: ne odreñuju ljudi kulturu, nego ona determiniše čovjekovo ponašanje i odreñuje ljudsku ličnost. Evolucija kulture, 1959. vanbračna zajednica. vanprivredne djelatnosti. varijabla (promjenjiva). dio, dimenzija neke cjeline koja nas interesuje. statistika. varvarstvo. vaspitanje. vašar. Weber, Max. 1864-1920. Veblen, Thorstein. 1857-1929. američki sociolog, norveškog porijekla. Izučavao klasnu strukturu, ispoljavanje klasnog statusa koje stvara dokoličarska klasa (posjednička i neproizvodna klasa), kao i funkcionisanje kapitalističkog ekonomskog sistema. veleposjed. velike sile. (u povelji OUN velikim silama se smatraju sssr, sad, velika britanija, francuska i kina. one su stalne članice savjeta bezbjednosti oun čime je legalizovan njihov veći uticaj na političke procese u svijetu.) vjerovatnoća, slučajnost. vijest. prema jednoj popularnoj definiciji, „ono što niste znali juče“. v. sadrži novu informaciju. vještak. stručnjak. vikend. višak rada. višak vrijednosti. oblik u kojemu kapitalista neplaćeno prisvaja višak rada najamnih radnika. višepartijski sistem. Wiese, Leopold von. 1876-1969. njemački sociolog. formalna sociologija. vlada. u parlamentarizmu. vladavina. vlasnik. vlast. voña. voñstvo.

vojna demokratija. politički oblik rodovskog (gentilnog) društvenog ureñenja, nastao na višem stupnju varvarstva stvaranjem plemena i saveza plemena. Ovu sintagmu prvi je upotrijebio L.Morgan u djelu Drevno društvo.1877. vojna diktatura. vojna hunta. vojna profesija. vojna sila. vojna sociologija. (...kao posebna sociologija počela se razvijati u toku prvog svjetskog rata u SAD u okviru empirijske vojne psihologije.) vojne nauke. skupina društvenih, prirodnih i tehničkih nauka koje obuhvataju sistem znanja o ratu i oružanoj borbi. vojni režim vojni ritual vojni simboli. vojno-industrijski kompleks voluntarizam Warner, V. Lloyd. (američki sociolog 20.st. poznat po klasifikaciji društvenih klasa.)

vrač. vradžba. vulgarni materijalizam. filozofski pravac razvijen u 19. vijeku. Z zadruga. tip porodice. zadružna svojina. zadužbina zakletva. zakon. zakon velikih brojeva. zakon vrijednosti. zakonitost. zakonitost društvenog razvoja. zalagaonica. zanatlija. zanatstvo zanimanje zapis. naziv za seosko sveto drvo, najčešće hrast. zaposlenost. zastava. zatvor. zavjera. zavičaj. zbor. zbor radnih ljudi. zelenaštvo. davanje novca u zajam uz visoku, pljačkašku kamatu, čime se grubo eksploatišu ljudi u nevolji. Simmel, Georg. 1858-1918. njemački sociolog, osnivač sociološkog formalizma.Zastupao je nominalističko stanovište o karakteru društva, prema kome sociologija treba da proučava „društveno“, a ne društvo jer ono kao realan entitet ne postoji. značenje. (razumijevajuća sociologija) znak. (E. Cassirer) zrelost. Ž žalost. ždanovizam. Pojam koji je nastao na temelju djelovanja generala Ždanova, jednog od bliskih saradnika J.V.Staljina. označava krute, dogmatske stavove o svim društvenim pitanjima i administrativne mjere, odnosno zabrane rada i progone u oblasti nauke, umjetnosti i kulture uopšte. žensko pitanje. problem društvenog u kulturnog osloboñenja žena. (materinstvo, polne skupine) životinjska skupina. (biologizam u sociologiji, društvena skupina) životni standard. Savremena jugoslovenska teorija i praksa, operacionalizirajući životni standard kao kompleks životnih uslova, podrazumijeva dvanaest elemenata.1)opšti nivo života, 2)demografski uslovi,3)ishrana,4)odijevanje i obuća,5)snadbjevenost trajnim potrošnim dobrima,6)zdravlje, 7)obrazovanje,8)socijalna sigurnost,9)stanovi, 10)saobraćaj i komunikacije,11)razonoda, odmor, kulturni život i sredstva informacija,12)diferencijacija u uslovima života. uz radne i društvene uslove. žrtva. (obred, post)