SOCIOLOGIJA

Priraštaj stanovništva i ekološka krizaPriraštaj stanovništva i ekološka kriza

Osnovi demografije

• Demografija je nauka koja se bavi izučavanjempriraštaja stanovništva (grč. demos – narod; grapheia –opis);

• Koreni demografije – kraj XVIII veka, u idejama TomasaMaltusa (maltuzijanstvo);

• “Esej o principima stanovništva” (1796): planeti preti• “Esej o principima stanovništva” (1796): planeti pretiopasnost od porasta broja stanovnika, jer nemadovoljno resursa za sve koji ih koriste;

• Broj stanovnika uvećava se geometrijskom, a resursi seuvećavaju aritmetičkom progresijom;

• Glavna preventivna mera: seksualna apstinencija(“moralno uzdržavanje”)

Osnovna ideja maltuzijanstva

• Planeta na kojoj trenutno živi 6,8 milijardi ljudije prenaseljena (neka istraživanja su pokazalada je Zemlja idealno stanište za ne više od 4milijarde ljudi);milijarde ljudi);

• Resursi na Zemlji “rastu” sporije nego što seuvećava broj stanovnika;

• Ovakva diskrepanca dovodi do povećanogsiromaštva i izuzetno loših uslova života upojedinim delovima sveta.

Šta utiče na broj stanovništva?

• Na brojnost stanovništva utiču sledeći

faktori:

1. broj rođenih ljudi;

2. broj umrlih osoba;

3. seljenja stanovništva (migracije).

Pojam i vrste migracija

• Pojam i vrste društvene pokretljivosti;

• Horizontalna i vertikalna pokretljivost (mobilnost);

• Oblici migracija: emigracija i imigracija;

• Migracije mogu biti i: dnevne, sezonske, dobrovoljne,• Migracije mogu biti i: dnevne, sezonske, dobrovoljne,prinudne (prisilne) i slično.

• Najčešći uzrok migracija danas je traganje za boljimekonomskim uslovima za život (migracija iz ruralnih uurbane sredine; iz manje razvijenih u razvijenijedržave sveta)

Osnovni pojmovi u demografskoj

analizi

• Postoji osam osnovnih pojmova u ovoj nauci:

1. opšta stopa nataliteta;

2. fertilitet;

3. fekonditet;

4. opšta stopa mortaliteta;4. opšta stopa mortaliteta;

5. mortalitet;

6. stopa smrtnosti odojčadi;

7. očekivana dužina življenja;

8. životni vek.

Osnovni pojmovi u demografskoj

analizi

• Opšta stopa nataliteta – broj živorođenih u toku

jedne kalendarske godine, na hiljadu stanovnika;

• Fertilitet – broj živorođene dece koje ima jedna

prosečna žena (broj porođaja na hiljadu ženaprosečna žena (broj porođaja na hiljadu žena

koje su u dobu kada mogu da rađaju);

• Fekonditet – potencijalni broj dece koje žena

može biološki da rodi (biološka plodnost);

• Razlika između fertiliteta i fekonditeta posledica

je različitih ekonomskih i socijalnih činilaca

Osnovni pojmovi u demografskoj

analizi

• Opšta stopa mortaliteta – broj umrlih u toku jedne kalendarske god. na hiljadu stanovnika;

• Mortalitet – ukupan broj umrlih lica u jednoj populaciji;

• Stopa smrtnosti odojčadi - odnos između broja• Stopa smrtnosti odojčadi - odnos između brojaodojčadi koja umre pre nego što napuni godinudana i broja živorođene dece u godiniposmatranja;

• **Prirodni priraštaj: odnos nataliteta imortaliteta izražen na 1000 stanovnika (upromilima);

Osnovni pojmovi u demografskoj

analizi

• Očekivana dužina življenja – broj godina koje neka prosečna osoba može očekivati da će poživeti;

• Životni vek – maksimalan broj godina koje• Životni vek – maksimalan broj godina kojepojedinac može da živi (varira u prostoru ivremenu, različit je kod muškaraca i žena, urazvijenim i nerazvijenim državama i slično);

Očekivana dužina življenja u svetu

1. Japan – 82,6 godina;

2. Hong Kong – 82,2 god;

3. Island – 81,8 god;

4. Švajcarska – 81,7 god;4. Švajcarska – 81,7 god;

5. Australija – 81,2 god;

74. Srbija – 74,0 god;

194. Svazilend – 39,6 god (40% manje od svetskog proseka);

Svetski prosek: 67,2 god.

Životni vek u Srbiji

• prosečan životni vek u Srbiji iznosi 73,7 god;

• životni vek muškaraca: 71,1 god;

• životni vek žena: 76,4 god;

• u poslednjih 60 godina životni vek se povećao • u poslednjih 60 godina životni vek se povećao sa 59 godina na 76,4 godine.

Industrijalizacija i prirodni priraštaj

• Nakon industrijske revolucije dolazi dopovećanja broja stanovnika, jer je stopanataliteta i dalje ostala visoka, dok je stopamortaliteta bila niža;mortaliteta bila niža;

• Nesrazmera stope nataliteta i mortaliteta(visok natalitet, nizak mortalitet);

• Manja zavisnost čoveka od prirode i prirodnogokruženja, nego pre industrijalizacije;

Demografska tranzicija

• Promene vezane za odnos nataliteta imortaliteta u industrijalizovanim državama, odXIX veka do danas, nazivaju se demografskomtranzicijom;tranzicijom;

• Pojam je prvi upotrebio Voren Tompson;

• Države u razvoju tek treba da prođu kroz fazudemografske tranzicije

Demografska eksplozija

• Naziv za nagli porast broja stanovnika na Zemlji;

• 1800. godine – 1 milijarda ljudi;

• 1900. godine – 1,6 mlrd ljudi;• 1900. godine – 1,6 mlrd ljudi;

• 1960. godine – 3 mlrd ljudi;

• 1993. godine – 5,5 mlrd ljudi;

• 2003. godine – 6,3 mlrd ljudi;

• 2010. godine – oko 6,8 mlrd ljudi;

• projekcija za 2050. godinu – oko 9 mlrd ljudi.

Broj stanovnika po državama

1. NR Kina – 1,3 mlrd stanovnika;

2. Indija – 1,1 mlrd;

3. Evropska unija (EU) – 500 miliona;

4. SAD – 311 miliona;4. SAD – 311 miliona;

5. Indonezija – 238 miliona;

6. Brazil – 200 miliona;

7. Pakistan – 171 milion;

... 10. Ruska Federacija – 141 milion.

Demografska eksplozija i proizvedeni

rizici

• Nagli porast broja stanovnika na Zemlji doveo je do sve većeg broja proizvedenih rizika;

• Proizvedeni rizici su oni koje stvara uticaj čoveka, njegovih znanja i tehnologije na svet čoveka, njegovih znanja i tehnologije na svet prirode (na životnu sredinu);

• Najmnogoljudnije države na svetu su najveći zagađivači životne sredine (u Kini i Indiji živi trećina čitave svetske populacije)

Rimski klub i “granice rasta”

• “Granice rasta” je naziv čuvenog izveštaja koji je sačinioRimski klub početkom 70-ih godina XX veka;

• Rimski klub su sačinjavali industrijalci, privredni savetnicii građanski aktivisti;

• Glavni zaključak u izveštaju odnosio se na nespojivost• Glavni zaključak u izveštaju odnosio se na nespojivost

velikog industrijskog rasta i ograničenih, neobnovljivih

resursa na planeti;

• Izveštaj je bio veoma kritikovan, ali je uspeo da ukaže nadruštvene i prirodne uticaje koji ograničavaju

mogućnost Zemlje da se izbori sa demografskom

eksplozijom i industrijskim rastom

“Održivi razvoj” i Brantlendin izveštaj iz 1987.

• Termin “održivi razvoj” se prvi put pominje uizveštaju norveške premijerke Brantlend iz 1987. kojije poznat i pod nazivom “Naša zajedničkabudućnost”;

• Održivi razvoj je definisan kao upotreba resursa koji• Održivi razvoj je definisan kao upotreba resursa kojise mogu reciklirati, tj. privredni rast treba da seoslanja na reciklažu prirodnih resursa i očuvanježivotne sredine;

• Ovaj izveštaj je takođe bio veoma kritikovan iosporavan.

Osnovne opasnosti po životnu sredinu

• Postoje dve osnovne opasnosti po životnu sredinu:

1. zagađivanje vode, vazduha i tla i izbacivanje 1. zagađivanje vode, vazduha i tla i izbacivanje otpadnih materija u životnu sredinu;

2. prekomerno trošenje neobnovljivih resursa kojima planeta raspolaže.

Globalno zagrevanje

• Nastaje kao posledica “efekta staklene bašte”;

• Nastaje zahvaljujući preteranoj emisiji gasova poputCO

2, freona i slično, koji dovode do razaranja

ozonskog omotača i stvaranja “ozonske rupe”;ozonskog omotača i stvaranja “ozonske rupe”;

• Povećanje prosečne godišnje temperature na Zemljiza čak 5 stepeni Celzijusovih do 2050. godine;

Multilateralna saradnja u oblasti zaštite

planete od globalnog zagrevanja

• Konferencija UN u Rio de Žaneiru 1992.

• Protokol iz Kjotoa (1997): smanjenje štetnih gasovaza 20 do 40% do 2010. godine;

• Konferencija UN o klimatskim promenama (u• Konferencija UN o klimatskim promenama (uKopenhagenu 2009.): nije doživela zapaženiji uspeh,jer države nisu uspele da postignu obavezujućidogovor;

• Postizanje konsenzusa po ovom pitanju je odsuštinskog značaja za budućnost čitave planete.

Posledice globalnog zagrevanja

• Posledice su brojne i potencijalno veoma razorne:

1. podizanje nivoa mora (Venecija,priobalna područja, “depresije”);

2. dezertifikacija (pretvaranje plodnog tla u pustinjsko – JužnaAzija, Afrika, Srednji Istok);

3. širenje zaraznih bolesti (porast temp. za 3-5oC doveo bi do3. širenje zaraznih bolesti (porast temp. za 3-5oC doveo bi dopovećanja broja obolelih od malarije za čak 50 do 80 milionagodišnje; negativan uticaj na ekonomiju i veći budžetskiizdaci za zdravstvo);

4. loše žetve i manji poljoprivredni prinosi (negativan uticaj naekonomiju države);

5. promene klimatskih obrazaca (tajfuni, nepogode, naglepromene vremena i slično).

Odgovor na ekološku krizu

• Sve veći broj društvenih pokreta, pre svegaekoloških koji se bave pitanjem očuvanjaživotne sredine i promovisanjem održivograzvoja (najpoznatiji: Greenpeace);

• Intenziviranje multilateralnog globalnogpolitičkog dijaloga o budućnosti planete;

• Promovisanje aktivne uloge pojedinca uočuvanju životne sredine (edukacija,odgovorno ponašanje prema okruženju i sl.).

Politika države u oblasti zaštite životne sredine

• Šta država može da uradi?

• Definisanje nacionalne strategije zaštiteživotne sredine;

• Veća i efikasnija kontrola industrijskih pogona i• Veća i efikasnija kontrola industrijskih pogona iimplementacija evropskih pravnih standardakoji regulišu oblast zaštite životne sredine;

• Promovisanje ekoloških akcija kroz resornoministarstvo.

Dan planete Zemlje

• U januaru 1970. godine američki ekološki aktivista isenator, Gejlord Nelson, odlučuje da se nacionalnaobuka o životnoj sredini zove Dan Zemlje.

• 1971. godine je pod njegovim uticajem Kongres SAD1971. godine je pod njegovim uticajem Kongres SADusvojio veći broj ekoloških zakona;

• Dan planete Zemlje se u znak sećanja na ovajdogađaj obeležava svake godine 22. aprila;

• Službeno se događaj obeležava od 1992. godine iKonferencije Ujedinjenih nacija o klimatskimpromenama u Rio de Žaneiru.