SOCIJALNA PATOLOGIJA IZ HRESTOMATIJE RTVA KRIVINOG DJELA S POSEBNIM OBZIROM NA RTVU NASILJA Sadanju situaciju ovjeka u odnosu na problem da postane rtvom karakterizira: 1. Postoji izvanredno veliki potencijal mogunosti da se strada i postane zrtvom 2. Nedostaju nam potrebna znanja o situacijama koje vode covjekovom stradanju , ulozi zrtve u tipicnim situacijama u kojima se strada 3. Postoji nedostatak adekvatne akcije 4. Nema odgovarajuce pravne zastite za zrtve koje stradaju 5. Drzava je monopolizirala pravo kaznjavanja 6. Znanstvena istrazivanja danas vec nude znatan broj spoznaja o pocinitelju krivicnog djela istrazivanja zrtve su u velikom zaostatku U konceptu viktimologije naziru se neki temeljni pravci: 1. Viktimologija se stavlja u odnos spram kriminologije i u tom pogledu razlikuju se koncepcije: a) Koje odricu samostalnost viktimologiji,smatrajuci je samo dijelom kriminologije b) Viktimologija je samostalna, sa kriminologijom povezana, ali relativno autonomna znanost o zrtvi krivicnog djela 2. Viktimologija se moze razmatrati kao samostalna znanost o zrtvi, i to ne samo o zrtvi krivicnog djela, vec i o zrtvama koje stradaju od neke sile ili zahvata neovisno od vlastite volje, dakle i od nesrece i sl. Ovdje takodjer postoje dva aspekta prema kojima se i moze izvrsiti osnovno grupiranje problema: a) Sa krivicno-pravnog aspekta, pita se u kojoj mjeri krivicno zakonodavstvo vodi racuna o zrtvi b) Sa kriminoloskog aspekta zanimljivi su problemi tipologije zrtve, licnosti zrtve ostvarenog (ili buduceg) krivicnog djela U ovim koncpecijama viktimologije zrtva je svaka ona osoba koja trpi u svojim pravima od, protupravnog i svakog drugog nasilja ili nesretnog slucaja. VIKTIMOLOGIJA je znanost o zrtvi, koja izucava licnost zrtve i mehanizam stradanja ljudi od krivicnih djela i nesretnih slucajeva sa svrhom njihova suzbijanja i sprecavanja. VIKTIMIZACIJA postajanje zrtvom ili stradanje Oblici odnosa zrtve i pocinitelja: nesudjelujuca zrtva, latentno ili predisponirano ponasanje zrtve (unutrasnje, subjektivno spremne i izlozene osobe da postanu zrtve), provokativne i participirajuce zrtve. Rizik da se postane zrtva sastoji se od faktora: osobnih (bioloski i psiholoski), socijalnih i situiranih.

1

MALOLJETNICKA DELINKVENCIJA Definisanje pojma ''dijete'' i prava djeteta u medjunarodnim dokumentima Zenevska deklaracija o pravima djeteta (1924) Univerzalna deklaracija o pravima covjeka Deklaracija o pravima djeteta Konvencija o pravima djeteta Svjetska deklaracija o prezivljavanju, zastiti i razvoju djece

Tekst Konvencije o pravima djeteta podijeljenj je u tri dijela, sadrzi 54 clana kojima su obuhvacene razlicite grupe prava djeteta, od ekonomskih, socijalnih i kulturnih, do prava djeteta koje se nalazi u rizicnim situacijama (hendikepirano dijete i sl.) Pojam ''dijete'' definisan je u cl.1 Konvencije, koji glasi: ''Dijete je svako ljudsko bice mladje od 18 godina, osim ako se po zakonu koji se primjenjuje na dijete punoljetnost ne stjece ranije''. Clan 2. ima za cilj zastitu djeteta od bilo koje vrste diskriminacije ''bez obzira kojoj rasi, boji, spolu, jeziku, religiji, politickom ili drugom misljenju, nacionalno-etnickom ili drugom porijeklu, vlasnistvu, onesposobljenosti, rodjenu ili drugom statusu dijete ili njegovi roditelji ili zakonski staratelji pripadaju''. Clan 3. glasi: ''U svima akcijama u vezi sa djecom, bez obzira da li ih poduzimaju javne ili privatne drustvene dobrotvorne institucije, sudovi, upravne vlasti ili zakonska tijela, najbolji interes djeteta bice od prvenstvenog znacaja''. Clan 6. govori o obavezi drzave potpisinice na priznanje i obezbjedjenje prava svakog djeteta na zivot, prezivljavanje i razvoj. ''Drzave potpisnice priznaju da svako dijete ima urodjeno pravo na zivot'' ''Drzave potpisnice ce do krajnjih mogucnosti osigurati prezivljavanje i razvoj djeteta'' Clanom 12. drzave potpisnice se obavezuju da ''ce osigurati djetetu koje je u stanju da oblikuje svoje vlastite stavove, da slobodno izrazava takve stavove po svim pitanjima koja se ticu djeteta, a stavovima ce se pridavati odgovarajuca vaznost u skladu sa uzrastom i zreloscu djeteta. U ovo svrhu dijete ce posebno dobiti priliku da bude saslusano''.

Prava djeteta koje je u sukobu sa zakonom, odnosno koje je izvrsilo neko zakonom kaznjivo djelo, posebno su naglasena clanovima 37 i 40 Konvencije. Pored odredbe da nijedna osoba mladja od 18 godina ne moze biti osudjena na smrtnu kaznu ili dozivotnu robiju, bez obzira na tezinu izvrsenog krivicnog djela, spomenutim clanovima naglasena je i obaveza svake zemlje potpisnice da sa maloljetnikom postupa humano i na covjeka dostojan nacin, uzimajuci u obzir starosnu dob i okolonosti izvrsenja prestupa. U clanu 40, pored obaveze da se kod djeteta koje je prekrsilo krivicni zakon uzmu u obzir njegova starost i pozeljnost djecije reintegracije i konstruktivne uloge u drustvu, precizirano je da su drzave potpisnice duzne obezbijediti da:

2

''Nijedno dijete nece biti objedjeno, optuzeno ili ocijenjeno kao prekrsilac krivicnog zakona zbog cinova ili propusta koji nisu bili zabranjeni nacionalnim ili medjunarodnim zakonom u vrijeme kada su bili pocinjeni'' Razliciti pristupi u definisanju neprihvatljivo ponasanje djeteta koje moze ispoljavati ili ispoljava drustveno

''Rizik'' (tal.risico-rizik) smion poduhvat, stavljanje na kocku, narocita opasnost. U kontekstu pojma ''rizicno dijete'', rijec ''rizik'' upucuje na izlozenost djeteta razlicitim okolnostima svakodnevnog zivota koje su nepovoljne za njegov pravilan rast i razvoj. Te okolnosti se mogu kretati od nesredjenog i nepovoljnog porodicnog okruzenja djeteta, do nezadovoljavajucih uslova socijalnog, materijalnog i kulturnog stanja sire drustvene zajednice. U procjeni i izdvajanju populacije ''rizicne'' djece ili ''rizicnog'' djeteta treba poci od jednog cjelovitog, holistickog pristupa. Sama sintagma holisticki pristup krije u sebi smisao neologizma, novostvorene rijeci koja potice iz starogrckog jezika, i u srednjem rodu glasi HOLON, a u potrebljava se u znacenju sav, potpun, citav. U holistickom pristupu covjeku, narocito djetetu koje se procjenjuje kao rizicno, kljucno polaziste je da ono nije samo fizicko tijelo. Ono je HOLON jedno potpuno bice koje se sastoji od razlicitih aspekata i dimenzija, od kojih su fizicka, psihicka i socijalna nosive.

''Odgojno zanemarno dijete'' odgojna zanemarenost Termin ''odgojno zanemareno'' dijete, odnosi se na ono dijete koje ne uziva odgovarajuci drustveno primjeren nacin zbrinjavanja i odgajanja, kako od strane rodietlja, usvojioca ili staraoca, tako i od strane sire drustvene zajednice. Cl.13., stav 2, Zakona o osnovama socijalne zastite, zastite civilnih zrtava rata i zastite porodice sa djecom FBiH odgojno zanemarenim djetetom smatra ''dijete koje zbog nedovoljnog nadzora i brige roditelja, te negativno utjecaja sredine, narusava opsteprihvacene norme ponasanja''. ''Odgojno zapusteno dijete'' odgojna zapustenost Odgojnom zapustenim djetetom treba smatrati svako dijete ciji su roditelji, staraoci ili usvojioci, odnosno drustvena zajednica, grubo zapustili njegovo zbrinjavanje i odgoj. Definisanje pojma odgojna zapustenost: 1. U prvom, najsirem znacenju, pod odgojnom zapustenoscu se smatraju svi oblici negativnog ponasanja mladih, te je moguce razlikovati najmanje tri grupe ili stupnja poimanja, sa razlicitim znacenje, u koje se moze ubrojati: odgojno zanemareno dijete, odgojno zapusteno dijete i delinkventno dijete 2. U drugom, uzem znacenju, odgojnom zapustenoscu oznacava se samo ono ponasanje koje prethodi delinkvenciji. 3. Po trecem shvatanju, odgojna zapustenost djeteta se smatra stanjem ciji je uzrok zaostajanje, nedovoljna razvijenost i nezrelost djeteta.

3

Cl.13., stav 3, Zakona o osnovama socijalne zastite, zastite civilnih zrtava rata i zastite porodice sa djecom FBiH odgojno zapustenim djetetom smatra ''dijete koje svojim ponasanjem narusava opsteprihvacene norme i vrsi prekrsaje ili krivicna djela'' ''Delinkventno dijete'' (maloljetni prestupnik) Maloljetnicka delinkvencija (prestupnicko ponasanje) Standardna minimalna pravila UN za administraciju pravosudnog sistema za maloljetne prestupnike (Pekinska pravila), u clanu 2.2 definisu pojmove ''maloljetnik, ''prestup'' i ''maloljetni prestupnik'' na sljedeci nacin: 1. Maloljetnik je dijete ili mladja osoba koja se, prema doticnom pravnom sistemu moze u pogledu prestupa tretirati drugacije od ostalih 2. Prestup je svako ponasanje (postupanje ili ponasanje) koje je kaznjivo po doticnom pravnom sistemu 3. Maloljetni prestupnik je dijete ili mlada osoba za koju se tvrdi da je izvrsio/izvrsila ili za koga/koju je utvrdjeno da je izvrsio/izvrsila prestup Termin delinkvencija ima korijene u latinskoj rijeci delictum, kojom se oznacava krivicno djelo, zlocin, prestip, odnosno rijec delinkvent (lat.delinquere pogrijesiti), sto znaci pocinitelj krivicnog djela, krivac, zlocinac, prestupnik. U sirem smislu delikt oznacava nedozvoljen cin, postupanje protivno pravu koje povlaci bilo obavezu nadoknade stete, bilo kaznu, bilo i jedno i drugo. U uzem smislu,u gradjanskom pravu, ovaj pojam oznacava namjerno nanosenje stete drugom, a u krivicnom pravu prestup kao vrstu krivicnih djela. Starosna dob, odnosno minimalni uzrast za krivicno odgovornost maloljetnika, je dob koju definise drzava. U zakonodavstvu FBiH razlikuju se dvije podgrupe maloljetnika: a) mladji maloljetnik od 14-16 godina b) stariji maloljetnik od 16-18 godina c) prelazna kategorija izmedju maloljetnisva i punoljetnistva, mladji punoljetnik 18-21 ''Delinkventno dijete (maloljetni prestupnik)'' je svako ljudsko bice mladje od 18 godina zivota, koje svojim ponasanjem krsi zakonom utvrdjene norme i cini krivicna djela, cija je posljedica izricanje specificnih zakonskih mjera, koje su prilagodjene dobnom uzrastu djeteta, odnosno njegovoj psihickoj i fizickoj zrelosti. U skladu s tim moze se reci da dijete nije delinkventno dok ga sud ne oglasi takvim. Termin ''maloljetnicka delinkvencija'' moze se svesti na dva shvatanja sire i uze: 1. Po sirem shvatanju, maloljetnickom delinkvencijom se smatraju svi oblici poremecaja u ponasanju maloljetnika. 2. Po uzem shvatanju, maloljetnickom delinkvencijom se smatraju sva ona ponasanja mladih koja su inkriminisana vazecim krivicnim kodeksima ponasanja koja predstavljaju krivicna djela kao u slucaju kada ih izvrse odrasla lica.

4

Separovic: ''Delinkventno dijete je dijete izmedju sedam i sedamnaest godina starosti, koje prekrsi neku uredbu ili zakon i kome je izrecena presuda da mu je potreban: a) tretman ili nadzor da bi se kod njega preduprijedila daljnja nastajanja nezakonitog ili antisocijalnog ponasanja ili b) zatvaranje, da se zastiti ono samo ili zajednica. Cilj alternativnih mjera je da se prema maloljetnom prestupniku ne pokrece krivicni postupak, nego da se izricanjem alternativnih mjera utice na maloljetnika da vise ne cini krivicna djela. Uloga centra za socijalni rad u prevenciji maloljetnicke delinkvencije Centar za socijalni rad predstavlja na nivou lokalne zajednice jednu od kljucnih ustanova, u cijem djelokrugu rada prevencija maloljetnicke delinkvencije, odnosno svih oblika drustveno neprihvatljivog ponasanja djece i mladih, zauzima posebno mjesto. Prevencija nasilja u porodici moze biti: primarna, sekundarna i tercijarna. Primarni oblik prevencije podrazumijeva podizanje i ocuvanje opstih uslova kvaliteta zivljenja porodice, ali i kontrolu, odnosno sprecavanje djelovanja svih negativnih oklonosti i uticaja za koje se zna ili pretpostavlja da mogu biti uzrok nasilja u porodici. Rijadske smjernice u clanu 45 kao jedan od elementarnih uslova uspjesne prevencije navode: '' Vladine institucije treba da daju visoki prioritet planovima i programima za mlade i treba da obezbijede dovoljno finansijskih i drugih sredstava za efikasno pruzanje usluga, za objekte i osoblje, za pruzanje adekvatne medicinske i psiholoske brige, ishrane, smjestaja i drugih relevantnih usluga ukljucujuci sprecavanje upotrebe droga i alkohola, stvarajuci uslove za lijecenje od ovih oblika zavisnostim osiguravajuci pri tom da ta sredstva stignu do mladih i da im zaista budu od koristi'' Intervencija CZSR, kao nosioca javnih ovlastenja u porodici u kojoj je prisutno nasilje, odvija se putem zastite djece u tim porodicama, koja su pored psihickog zlostavljanja, kao svjedoci nasilja, gotovo uvijek odgojno zanemarena i zapustena, a cesto i fizicki zlostavljana. CZSR je ovlasten i duzan poduzimati porodicno-pravne mjere i mjere socijalne zastite kada ocijeni da su interesi djeteta ugrozeni. U slucajevima kada je interes djeteta ugrozen, CZSR, odnosno organ starateljstva moze poduzeti sljedece mjere porodicno-pravne zastite:pruzanje pomoci roditeljima u sredjivanju njihovih prilika i odnosa, odredjivanje stalnog nadzora nad vrsenjem roditeljskog prava, oduzimanje roditelju/roditeljima prava da zive/zivi sa djetetom, oduzimanje roditeljskog prava i sl. Zakon o osnovama socijalne zastite, zastite civilnih zrtava rata i zastite porodice sa djecom FBiH, u cl.46, definis eda CZSR, pored ostalog obavlja i pruzanje usluga savjetodavnog rada u rjesavanju porodicnih i bracnih problema i poduzima mjere i akcije u saradnji sa mjesnim zajednicama i drugim tijelima, na suzbijanju i sprecavanju drustveno neprihvatljivog ponasanja djece i ostalih pojedinaca, porodice i drustvenih skupina.

5

AUTOAGRESIJE: SAMOUBISTVA I POKUSAJI SAMOUBISTAVA

Magijska samoubistva funkcija im je bila vjerovanje da se samoubistvom u odredjenim okolnostima unistava sopstveni neprijatelj. Ritualno samoubistvo obred samozrtvovanja prisutan u kolektivnoj svijesti i obicajima primitivnih plemena. Motivi ovih samoubisatva su najcesce samokaznjavanje, osveta, rehabilitacija od strane grupe ili zajednice i sl.Samoubistvo je dio moralnih principa, sudova i ponasanja, povezanih sa drugim vrstama principa i stavova (religijskih, obicajnih, normativnih). U nekim slucajevima samoubistvo je posljedica snaznog pritiska kolektivne svijesti i neformalne socijalne kontrole i dio je odgovora na zahtjeve i potrebe zajednice. Politicki aspekti upucuju na izucavanje uticaja odredjenih politickih ciljeva, pokreta, principa i ponasanja na pojavu samoubistva i njegovu upotrebu u politicke svrhe. Filozofska razmatranja samoubistva imaju razlicite aspekte i cesto se povezuju sa interesovanjima etike, nauke ili antropologije. One se ticu covjekove esenecije i egzistencije, odnosa prema prirodi i drugim ljudima i sl. Nacuna istrazivanja pocinju relativno rano. Samoubistvo je predmet bavljenja razlicitih nauka: etnografije, antropologije, sociologije, psihologije, kriminologije, medicine i dr. Socioloska istrazivanja obicno se bave uticajem drustvenih makro, mezo i mikro faktora na pojavu samoubistva, kao pojave. Sociologija se bavi izucavanjem odredjenih socijalnih karakteristika osoba koje su pocinile ili pokusale samoubistva, kao i karakteristikama zajednica i socijalnog okruzenja u kojima se dogadjaju samoubistva. Psiholoska istrazivanja najcesce su usmjerena ka ispitivanju psiholoskih karakteristika licnosti i psihosocijalnim mehanizmima koji pogoduju pojavi samoubistava. Dio izucavanja su i izvitoperenja i psihicke disfunkcije, kao dio psiholoskih faktora samoubistava. U medicinskom smislu samoubistvo je dugo posmatrano kao indikator ludila, ali je ovdje prije rijec o moralnom sudu, nego o naucnom stavu. Medicina se bavi onim uzrocima samoubistava koji izviru iz karakteristika odredjenih bolesti, zdrastvenih stanja ili nasljednih faktora. Smatra se da je svaka osoba koja je izvrsila samoubistvo dusevno poremecena bar u vrijeme izvrsenja. SAMOUBISTVO je samounistavajuce ponosanje sa smrtnim ishodom,povezano sa idejom o smrti. Samoubistvo, kao drustvena devijacija, podrazumijeva takvo samounistavajuce ponasanje koje prati jasna svijest o posljedicama i namjerama da se unisti sopstveni zivot. U statistickim istrazivanjima, pracenju i prikazivanju pojave samoubistva koriste se statisticke stope. One predstavljaju statisticku mjeru koja oznacava ucestalost javljanja nekog dogadjaja u standardnoj jedinici populacije u datim vremenskim granicama. Stope samoubistava racunaju se na sto hiljada stanovnika. Skala visine stope samoubistava: niske stope (8-16 na sto hiljada), srednje stope (16-20 na sto hiljada), visoke stope (preko 20 na sto hiljada).

6

Uzroci samoubistava: bracni status (razvod ili smrt bracnog partnera), drustveni uslovi zivota kod stanovnika urbanih naselja, ekonomske, politicke i socijalne migracije uz prostornu i drustvenu mobilnost, obrazovni status, profesionalne karaktertistike. Neka znacajnja teorijska shvatanja samoubistava Dirkem je postavio hipotezu da opsta ucestalost samoubistva otkriva nesto osnovno u karakteristikama drustva, sto je nezavisno od pojedinacnih slucajeva. On je takodjer prvi stvorio tipologiju samoubistava na osnovu primarnih drustvenih uzroka. Sve drustvene tipove samoubistava podijelio je na: Egoisticko samoubistvo, varira obrnuto srazmjernom stepenu integrisanosti religiozne, politicke i porodicne zajednice kojoj pojedinac pripada. Egoizam je stanjem u kojem se individualno ''ja'' pretjerano potvrdjuje pred drustvenim,tako da prekomjerna individualnost prouzrokuje samoubistvo. Altruisticko samoubistvo se javlja u drustvima u kojima je moralni kodeks vrlo jak. Ono nastaje usljed nedovoljne individualizacije i intenzivnog altruizma u situaciji jake drustvene integracije. Drustvo kontrolise pojedinca putem sistema vrijednosti i normi, i cini ga u toj mjeri zavisnim da ignorise i ne cijeni sve ono sto se odnosi na pojedinca. Alturisticko samoubistvo iz duznosti je specifican podtip i ima dvije varijante: neobavezno i misticko Anomicko samoubistvo je najcesce proizvod poremecaja regulatorske funkcije koju drustvo vrsi u odnosu na pojedinca. U stanjima anomije kada drustvo postane nesposobno da vrsi regulatorsku funkciju, usljed naglih i brzih promjena, dolazi do licne i drustvene dezorganizacije. Anomija se javlja u svakoj kriznoj situaciji. Fatalisticki tip je posljedica pretjeranog normativnog ogranicenja ponasanja pojedinca. Holbahova teorija je potvrdila vezu samoubistava sa porodicnom strukturom i religijskom pripadnoscu. Njegovo istrazivanje pokazalo je da su glavni socijalni uzroci samoubistava oni koji dovode do socijalne izolacije. Po Henriju i Sortu, samoubistvo i ubistvo su akti agresije, koji rezultiraju iz frustracije. Samoubistvo je uzrokovano frustracijama u licnosti, a ne u spoljnoj sredini. Oni su posli od pretpostavke da je jedna od najvaznijih frustracija neupsjeh odrzavanja ili postizanja viseg polozaja u statusnoj hijerahiji. Druga znacajna pretpostavka ovih autora tice se stava da veca vjerovatnoca samoubistava zavivi od jacine relacionog sistema. Analizirajuci dalje odnos izmedju samoubistava i drustvenog statusa, klasne pripadnosti i klasne mobilnosti, oni su dosli do saznanja da su samoubice imale probleme u vezi sa radom, kao i poremecaje u sferi porodicnih i drustvenih odnosa. Teorija o vezi drustvene i statusne integracije polazi od opste ideje da statusna integracija obim povezanosti jednog statusa sa posjedovanjem nekih drugih, utice na stopu samoubistava. Sejnzbri smatra da je samoubistvo derivat drustvene dezorganizacije za koje je kao pokazatelje koristio razvode braka, stope vanbracne djece, maloljetnicku delinkvenciju i sl.

7

Pokusaji samoubistva Pokusaj samoubistva predstavlja cin u kome je postojala svjesna namjera unistenja sopstvenog zivota, ali cin nije dovrsen i smrt nije nastupila. Razlike izmedju samoubistava i pokusaja ispoljavaju se i u nacinima i sredstvima koja se tom prilikom koriste. Kod pokusaja samoubistva biraju se bezopasniji i manje brutalni nacini i sredstva poput otrova ili lijekova, dok se samoubistva najcesce izvrsavaju vjesanjem, skokovima sa visine, vatrenim oruzjem i sl. Najznacajnije psiholoske i drustvene posljedice pokusaja samoubistva su: promjene u zivotu vec bolesnih osoba: - privremena hospitalizacija - stalna hospitalizacija promjene u zivotu i sredini zdravih ljudi: privremeno izdvajanje iz situacije sukoba drustvena zajednica je spreman da pruzi materijalnu i moralnu pomoc nacin zivota i ljudski odnosi se mijenjaju pod uticajem pokusanog samoubistva promjene u drustvenoj izolaciji

Drustvena reakcija na samoubistvo moze se u osnovi podijeliti na cetiri osnovna tipa: odobravanje, ravnodusnost, neodobravanje i prevencija.

Reakcija se izrazava etickim stavovima, kulturnim normama i obrascima ponasanja, preko religije i pravnih propisa. Odobravanje je vezano za mitsko religijska, obicajna i politicka samoubistva altruistickog tipa.Samoubice su stimulisane na izvrsenje samoubistva kada je to u interesu zajednice ili grupe. drustvena zajednica ili odredjene drustvene grupe imaju pozitivan stav prema samoubistvu u odredjenim unaprijed definisanim uslovima. Presuicidalni sindrom cini skup simptoma karakteristicnih za dusevno stanje uoci samoubistva. On se najcesce ispoljava u vidu niza simptoma koji su medjusobno povezani: progresivno stesnjenje psihicko i socijalno ugrozavanje i osiromasenje medjuljudskih odnosa samoagresivnost nesposobnost usmjeravanja agresije ka spolja sto je povezano sa ogranicenoscu medjuljudskih odnosa u kojima je moguce izraziti agresiju bjekstvo u irealnost jacanje suicidalne fantazije Savremena prevencija podrazumijeva postojanje posebno organizovanih sluzbi za prihvatanje i tretman suicidalno ugrozenih poput centara za prevenciju samoubistva, odjeljenja za pruzanje pomoci u krizi i sl.

8

SOCIJALNI ASPEKTI NARKOMANIJE Uzimanje droga svako uzimanje droga u nemedicinske svrhe/ ono uzimanje droga koje nije indikovano opste prihvacenim medicinskim razlozima. Toksikomanija toksicni efekti uzimanja razlicitih psihoaktivnih supstanci na ljudski organizam. Prema definiciji SZO DROGA je svaka supstanca koja unesena u organizam moze da modifikuje jednu ili vise funkcija. NARKOMANIJA je stanje periodicne ili hronicine intoksikacije, stetne za pojedinca i drustvo, prouzrokovano ponovljenim uzimanjem droge. ZAVISNOST OD DROGE stanje psihicke zavisnosti ili fizicke zavisnosti, ili jedne i druge, od droge, koje nastaje kod osobe koja periodicno ili stalno uzima drogu. Sva odredjenja ove devijacije imaju najmanje dviej zajednicke karakteristike: svijest o njenoj prisutnosti, koja je u svim savremenim drustvima u stalnom porastu, i stalne napore drustva na iznalazenju najefikasnijeg nacina da se uzimanje droge i njeno dalje sirenje sprijeci. U literaturi postoji vise modela definisanja narkomana i narkomanije, medju kojima su najcesci: Medicinski model, koji narkomana smatra bolesnom osobom, a narkomaniju bolescu Epidemioloski model, koji s obzirom na nivo rasprostranjenosti i prisutnost stalnog porasta upotrebe psihoaktivnih supstanci, na narkomaniju gleda kao na zaraznu bolest. Po ovom modelu uzivalac droge smatra se domacinom bolesti, a droga prenosiocem i izazivacem infekcije. Socio-kulturni model, polazi od stanovista da su za pojavu narkomanije kljucni socijalni i kulturni faktori. Po ovom modelu narkomanija se odredjuje kao drustveno neprihvatljivo, devijantno ponasanje, koje u razlicitoj mjeri odstupa od usvojenih socio-kulturnih normi neke drustvene zajednice.

-

SOCIJALNI UZROCI NAKROMANIJE Pretpostavke za objasnjavanje drustvenih uzroka narkomanije mladih nalaze se u socioloskim teorijama E. Saderlenda, R. Mertona, R. Klaurada i L. Olina, kao i u socioloskim studijama u kojima se naglasava uticaj drustvenog reagovanja na razvoj i pojacane devijacije. U okviru socijalnih determinanti narkomanija mladih je uslovljena, koliko karakteristikama sveukupnog stanja i odnosa u nekom drustvo, toliko i posebnostima drustvenog polozaja mladih koji ziveci u njemu, cine dio drustva. Medju kljucnim faktorima koji mogu uticati na jedan broj mladih da posegnu za konzumiranjem psihoaktivnih supstanci su: sveukupna drustvno-ekonomska stvarnost prozeta posljedicama rata u kojoj zivi cjelokupna populacija BiH drustva, negativan uticaj uzeg (porodica) i sireg socijalnog okruzenja na najmladju populaciju, ali i uticaj sredstava masovne komunikacije.

9

Uticaj socijalno-ekonomskih uslova i posljedica rata na pojavu narkomanije Za BiH drustvo karakteristicno je opste siromastvo, visoka stopa nezaposlenosti, socijalna iskljucenost, sirenje jaza izmedju bogatih i siromasnih, raspad porodice, neodgovarajuce osnovno skolsko obrazovanje, podijeljenost zemlje, nacionalna netrepeljivost, korupcija i sl. Ucinak razlicitih traumatskih iskustava dozivljenih u ratu na dijete moze biti neposredan i posredan. Neposredan ucinak prisutan je u svim situacijama gdje je dijete bilo direktno izlozeno traumtizirajucem dogadjaju, kao sto su: bombardovanje ili granatiranje, ranjavanje, nasilna smrt jednog ili oba roditelja i sl. Posredan uticaj ratnog iskustva na dijete priustan je u razlicitim situacijama i okolnostima koje ne predstavljaju direktnu opasnost po zivot djeteta ili zivot njemu bliskih osoba, ali imaju stresogeno dejstvo i traumatske posljedice, najcesce na psihickom lanu. Takve situacije i okolnosti su: separacija i izmjestanje od roditelja, zivot sa roditeljima koji su pod stresom od rata, krajnje siromastvo, glad, osjecaj nesigurnost itd. Uticaj porodicnih prilika i odnosa Porodica je socijalna zajednica u kojoj se od samog rodjenja djeteta, pored oblikovanja njegove licnosti, odvijaju nezamjenjivi procesi odgoja i socijalizacije. U porodici dijete razvija svoj identite, osjecaj pripadnosti, zajednistva i povjerenja zasnovanog na neposrednom medjusobnom odnosu svih clanova. U nasim uslovima kao posebnost treba izvdvojiti poremecaj uhodanih drustvenih vrijednosti i sporo usvajanje novih vrijednosti, koje su jos uvijek nedovoljno definisane sto dovodi do slabljenja razlicitih porodicnih funkcija. Socijalno-ekonomski status porodice, uslovi stanovanja, sastav i velicina porodice, odnosi u porodici, kvalitet i nacin odgoja i sl. su obiljezja pojedinih porodica koja mogu biti uzrokom nekog od oblika drustveno neprihvatljivog ponasanja mladih, medju koje spada i narkomanija. Uticaj vrsnjaka i nacin provodjenja slobodnog vremena Slobodno vrijeme djece i mladih, odnosno njegovo smisleno organizovanje i nacin provodjenja, predstavlja bitan segment ukupne brige drustva za rast i razvoj zdrave, buduce odrasle osobe. U literaturi postoji vise razlicitih shvatanja i teorijskih tumacenja zbog cega mladi bas u prostoru koji nazivamo slobodnim vremenom pocinju sa upotrebom droga. Medju najcescima su: prevazilazenje dosade, radoznalost, uticaj grupe vrsnjaka, odnosno potreba za pripadanjem grupi i druzenjem, te potreba za zabavom, muzikom, ali i boravak na mjestima za okupljanje i razonodu.

SOCIJALNE POSLJEDICE UPOTREBE DROGE Upotreba legalnih droga, narocito alkohola, koji je najcesce uzrok agresivnog i nekontrolisanog ponasanja, cije posljedice nekad mogu dovesti i do cinjenja najtezih oblika zlocina, cak i ubistva.Upotreba ilegalnih droga, od marihuane do heroina, pored posljedica na psiho-fizicko zdravlje pojedinca, uvijek sa sobom nosi niz negativnih socijalnih posljedica, kako za osobu koja je ovisnik, tako i za njeno socijalno okruzenje. Jedna od posljedica upotrebe droga je i gubljenje gotovo svih moralnih normi i vrijednosti, sto se neminovno odrazava ne samo na pojedinca, konzumenta nego i na njegovo cjelokupno socijalno okruzenje.

DRUSTVENA REAKCIJA NA NARKOMANIJU

10

Drustvena reakcija na zloupotrebu droge i stalno sirenje ove drustvene devijacije krece se od provodjenja odredjene politike prema drogama, kako, na medjunarodnom, tako i na nacionalnom planu preko stavova mladih, koji ne upotrebljavaju drogu i onih koji je upotrebljavaju, do stavova odraslih osoba, i vecim dijelom, senzionalistickog pristupa, u stampanim medijima. Dva su osnovna uzroka sirenja zloupotrebe droga: 1. Smanjenje dostupnosti psihoaktivnim supstancama, odnosno ponuda droge 2. Smanjenje potraznje sredstava ovisnosti Politika prema drogama Politika prema drogama, koja predstavlja naroit vid drutvene reakcije na njihovu upotrebu, moe se u veini drava podijeliti na restriktivnu i liberalnu.

o

o

Restriktivna politika polazi od stanovita da sa porastom upotrebe droga dolazi do porasta kriminala i nasilja u drutvu. Zbog toga je drutvo primorano da precizno odredi ta je u njemu dozvoljeno, a ta zabranjeno. Samim tim, provoenje restriktivne politike zahtijeva stalno razvijanje i pronalaenje to efikasnijeg naina sprijeavanja upotrebe droga, uz uvoenje visokih, zakonom odreenih kazni za one lanove drutva koji drogu zloupotrebljavaju na bilo koji nain. Liberalna politika polazi od podjele droga na lake i teke, uz ulaganje maksimum napora da se trite ove dvije droge dri odvojeno. Osnovna karkteristika ove politike prema upotrebi droge je nekanjavanje upotrebe lakih droga.

Borba protiv narkomanije na nivou OUN odvija se, prvenstveno, putem odgovornosti za meunarodnu kontrolu droga i putem donoenja razliitih konvencija o proizvodnji, distribuciji i upotrebi droga, te nainu sprijeavanja krinimalnog postupanja sa drogom. Tako se, prema Konvenciji iz 1961. godine, droga smije koristiti jedino za potrebe medicine i u naune svrhe. Istom se konvencijom prirodne supstance, kao to su opijum, list koke i kanabisa, te opojna sredstva koja se dobijaju iz tih biljaka (heroin, kokain, morfij) klasifikuju kao droga i podlijeu drutvenoj kontroli. Konvencija o krivinim prekrajima povezanim sa drogom za cilj ima da se saradnja i borba protiv ilegalnog trgovanja drogom na meunarodnom nivou uini to boljom i efikasnijom. Drave potpisnice ove konvencije dune su sa sankcioniu ilegalnu proizvodnju, prodaju i posjedovanje droge. Politika Evropske unije prema drogama zasniva se na podjednakom odnosu prema svim drogama, bez podjele na legalne i ilegalne droge. U vezi s tim, posebna panja se posveuje prevenciji i lijeenju od ovisnosti kako od ilegalnih psihoaktivnih supstanci, tako i od legalnih (alkohol i duhan). Sve zemlje, lanice EU imaju jasno usvojenu nacionalnu strategiju prema drogama, uz razraenio zakonodavstvo za ovaj drutveni problem, te izuzetno razvijenu prevenciju i informisanje. Razliita tijela u okviru EU, formirana sa osnovnim ciljem sprijeavanja zloupotreba ilegalna trgovine drogom, na prvi pogled, daju politici EU premadrogama obiljeja restriktivnog karaktera. Kao najhitnije organizacije na nivou EU u borbi protiv narkomanije izdvajaju se: 1. Evropski centar za kontrolu droga (EMCDDA) sa sjeditem u Lisabonu 2. Evropa protiv droge (EURAD) pokret sastavljen od roditelja, mladih i NVO za borbu protiv narkomanije 3. EUROPOL zajednike policijske snage zemalja lanica EU

11

Politika BiH prema drogama na nacionalnom nivou gotovo da i ne postoji. U FBiH se, na osnovu raspoloenih podataka, dostupnih javnosti, posebno MUP-a, ministarstva zdravstva i Ministarstva za socijalnu politiku, rad, izbjeglice i raseljena lica, moe se zakljuiti da ovaj entitet vodi vrlo restriktivnu politiku prema drogama. Na nivou Kantona Sarajevo, a 2002. godine i na nivou FBiH doneen je Program prevencije alkoholizma, narkomanije i drugih ovisnosti. Kao prioriteti djelovanja namecu se : veca efikasnost na sprecavanju trgovine drogama i kaznjavanju onih koji proizvode, dobavljaju, prodaju i preprodaju drogu bolja informisanost mladih i roditelja o opasnostima upotrebe droga stalna edukacija razlicitih profila strucnjaka obuhvatiti posebnim programima prevencije rizicne grupe najmladje populacije Reakcije i stavovi clanova drustva prema narkomaniji Reakcija clanova neke drustvene zajednice na probleme zloupotrebe droge zavise od toga da li se pojava narkomanije dozivljava kao opsti socijalni problem, koji direktno ne pogadja pojedinca i njegovu porodicu, ili kao licni problem osobe koja upotrebljava drogu. Stavove mladih koji ne upotrebljavaju drogu (Pelisije, Tulij) moguce je klasifikovati u sljedece tri kategorije: a) mladi koji kategoricno osudjuju upotrebu droge b) mladi koji se takodjer protive upotrebi droge, ali istovremeno imaju i odredjenu kolicinu razumjevanja za one koji drogu upotrebljavaju c) mladi koji prihvataju mogucnost upotrebe droga. Mlade a) b) c) koji upotrebljavaju drogu je veoma tesko klasificirati, ali se i ovdje razlikuju: mladi koji su ubijedjene fanaticne pristalice upotrebe droge mladi koji nisu ubijedjene pristalice narkomanije, ali im se droga cini kao fatalnost mladi koji usljed razlicitih okolnosti, skoro da toga i nisu svjesni, pocinju sa upotrebom teskih droga.

Stavovi odraslih, u velikoj mjeri zavise od situacija i licnosti,bez obzira da li su to roditelji ili nastavnici i sl. S tim u vezi moguce je razlikovati: a) autoritarni odnos, obiljezen je represivnim stavom, uz ostru odlucnu cenzuru, bez ikakvih ustupaka b) egalitarni odnos, u prvi plan stavlja odrzavanje veza i razmjenu c) odgovorni odnos, nastoji da poveze naucni i logicki pristup kao i otvorenost, odbacujuci potpuno neefikasni autoritarizam i obeshrabrenost d) indiferentna odnos je prisutan kod onih odraslih osoba koje ne shvataju problem narkomanije, ili se ne zele angazovati.

12

Moralna panika i senzacionalizam u medijima kao vid drustvene reakcije Pojam moralna panika je cesto prisutan u medijima, posebno u onim situacijama kada se u negativnoj konataciji stigmatizira odredjeni tip ljudskog ponasanja koje se treba odbaciti kao neprihvatljivo. Koenovo odredjenje moralne panike sadrzi sljedece kljucne elemente: 1. nesto ili neko definise se kao prijetnja vrijednostima i interesima 2. ovu prijetnju mediji prikazuju u lako prepoznatljivoj formi 3. naglo raste zabirnutost javnosti 4. javlja se rekacija vlasti ili onih koji uticu na stvaranje javnog mnijenja 5. panika se povlaci ili rezultira drustvenim promjenama. ALKOHOLIZAM Alkoholizam pripada onom tipu drutvenih devijacija koji se izraava kroz izvitoperenje u zadovoljenju ljudskih potreba. Moe istovremeno posmatrati kao medicinski i socijalni problem, to znai da se problemom alkoholizma bave razliite naune discipline i drutvene djelatnosti: medicina posebno psihijatrija, socijalna psihologija i sociologija devijantnosti, odnosno zdravstvo, socijalna zatita, obrazovanje i druge djelatnosti. Alkoholizam sa medicinskog aspekta je vid poremeaja ukupnog, a prije svega mentalnog zdravlja. Meu brojnim definicijama alkoholiara, univerzalno je prihvaena definicija svjetske zdravstvene organizacije, koja alkoholizam opisuje i kao medicinski i kao socijalni problem i prema kojoj se alkoholiarima smatraju: osobe koje ekcesivno uivaju alkoholna pia i postepeno postaju zavisne od alkohola, pri emu ispoljavaju bilo otvorene drutvene poremeaje, bilo manifestacije koje zahvataju njihovo tjelesno i duevno zdravlje, njihove odnose sa drugim ljudima i njihovo dobro socijalno i ekonomsko ponaanje. Elementi medicinske definicije su: osoba koja ekcesivno uzima alkoholna pica, postepeno stvaranje zavisnosti usljed upotrebe alkohola, posljedice koje mogu biti: dusevni poremecaji,pogorsanje fizickog zdravlja, poremecaji odnosa sa sredinom i oni vezani za socijalni i ekonomski polozaj. Druga medicinska definicija pod alkoholizmom podrazumijeva pojavu koja se manifestuje kao hronina progresivna bolest, steena navikom, koju karakterie pretjerana nekontrolisana elja za pijenjem alkoholnih pia to za posljedicu ima psihika i fizika oteenja. Neke jednostavne socio - kulturne definicije odreuju alkoholizam kao: konzumiranje alkohola izvan tradicionalnih obiaja i dijetetskih navika neke zajednice. Alkoholizam je bolest zavisnosti, koja je posljedica navike ili navikavanja, to neminovno vodi nizu nepovoljnih posljedica: pogoranje psihikog i fizikog zdravlja, odnosa sa drugim ljudima i poremeajima funkcionisanja ovjeka kao svjesnog i odgovornog ljudskog bia.

13

Razvoj (faze) alkoholizma:

1. Pijenje u drutvu koje prati postojanje drutvene tolerancije, ali svejedno, predstavljapoetnu fazu alkoholizma. Ovu fazu prate: alkoholne amnezije (gubitak sjeanja za dogaaje u toku epizode pijenja) i racionalizacija odnosno pronalaenje opravdanja za pijenje. ova faza traje do godinu dana.

2. Jutarnje pijenje je kritini period u toku kojeg se stvara adikcija- navikavanje na alkohol isklonost ka alkoholu; razvija se egocentrizam i sebinost. Alkoholiar u ovoj fazi jo uvijek ne pije sam, javljaju se ozbiljni lini, porodini, profesionalni problemi. Ovo je granina faza kojom se ulazi u hronini alkoholizam. traje od 1-3 god.

3. Kompulzivno pijenje odnosno prisilno, nekontrolisano pijenje, kada ovjek ima neodoljivupotrebu za piem i nije u stanju da voljno prekine uzimanje alkohola. Pad tolerancije je odlika ove faze, druga odlika je nemogunost apstinencije (ne moe da se uzdri od pijenja), dolazi do pojave tremora i dr. psiho-fizikih poremeaja. Ovu fazu karakterie i teko fiziko, psihiko i socijalno propadanje, zaputanje u svakom pogledu.

Edwin Lemert je kao primjer za razvoj primarne i sekundarne devijavcije uzeo alkoholizam. on govori o primarnoj i sekundarnoj alkoholiarskoj devijaciji koje imaju neke faze: 1. Predtoksina faza odlikuje se povienom tolerancijom prema alkoholusve redovnijim konzumiranjem alkohola, uspostavljanjem navika i poetne psihike zavisnosti, i injenicom da pojedinac sebe ne smatra alkoholiarom niti ga kao takvog oznaava njegova sredina 2. Toksikomanska faza koju karakterie: kompulzivno pijenje (nekontrolisano uzimanje alkohola); postojanje psihike i fizike zavisnosti; pad tolerancije; veoma este amnezije; odsustvo izbora pie, nemogunost apstinencije, gubitak kontrole u pogledu svih aspekata ponaanja, pojava trovanja i ono to je bitno pojedinac prihvata sebe kao alkoholiara i takvim ga etiketira i njegova sredina.

Teorije alkoholizma 1. Bio-fizioloke teorije objanjavaju nastanak alkoholizma bio-fiziolokim procesima. Posebno su poznate teorije o nasljednosti alkoholnih sklonosti (uroeni alkoholizam). 2. Psiholoke teorije su veoma znaajne, ne samo za tumaenje etiologije alkoholizma, ve i za razvoj razliitih modela. Meu ovima se posebno izdvajaju: teorija frustracije. teorija depresivnosti, teorija niskog praga tolerancije na stresove i psihoanalitika teorija. 3. Socioloke teorije polaze od tumaenja alkoholizma kao socijalnog problema uzrokovanog drutvenim uzrocima. Za tumacenje uzroka i prirode alkoholizma posebno su relevantne: teorija anomije, etiketiranja i potkulture.

14

Tipovi alkoholiara 1. Alfa alkoholiari su situacioni alkoholiari koji piju od prilike do prilike, tako da se upotreba alkohola ponavlja. 2. Beta alkoholiari karakterie ih uspostavljanje sve jae psihike zavisnosti od alkohola. ovdje je rije o kontinuiranoj, duoj upotrebi alkohola koja dovodi do fizikih posljedica praene esto smrtnim ishodom. 3. Gama alkoholiare prati poetna poviena tolerancija. ovi alkoholiari mogu biti prividno veoma mirni, dobri, tolerantni ljudi, ali su pod dejstvom alkohola potpuno drugaiji i skloni agresijama i destrukciji. Javljaju se vrlo teki poremeaji odnosa sa okruenjem i te posljedice najvie snosi porodica. Ovaj tip alkoholiara pripada teim vidovima alkoholizma. 4. Delta alkoholiare karakterie nepostojanje mogunosti apstinencije, stalno su pod uticajem alkohola i gotovo da nema trijenjenja.Ovaj tip je estom povezan za odreena zanimanja npr.konobari, mornari, oferi, moleri... 5. Ipsilon alkoholiari ili dipsomani su periodini alkoholiari koji povremeno dobijaju elju za alkoholom i onda se danima opijaju sa nastupima amnezije smatralo se da je izljeenje ovog tipa lako postii, ali je to prividno, poto iza ovog tipa opijanja obino postoje psihike smetnje i poremeaji koji se moraju razrijeiti prije nego se zapone sa lijeenjem. Klinard izdvaja 2 karakteristina tipa alkoholiara: 1. Alkoholit- je tip alkoholiara koji uzimanjem alkohola uspostavlja odreene vrste socijalne komunikacije to znai da je alkohol jedno od sredstava za uspostavljanje odnosa sa drugim ljudima. 2. Toksikomanska upotreba alkohola kod koje dolazi do ozbiljnih drutvenih devijacija i poremeaja odnosa i ponaanja prije svega u porodici.

Znaajni uzroci alkoholizma 1. Alkohol je psihoaktivna supstanca, koja se razlikuje od drugih sredstava zavisnosti po tome to je njegova umjerena upotreba prihvatljiva kako legalno tako i drutveno, kao i po topme to se zavisnost uspostavlja postepeno i u neto duem roku u odnosu na druge droge. samo se po sebi razumije da bez alkohola nema alkoholizma. Alkohol ima neka fizioloka svojstva koja djeluju na bio-psiholoke i fizioloke procese u organizmu. 2. Linost odnosno sam ovjek, je uzrok alkoholizma, jer je utvreno da su odreeni tipovi linosti podloniji alkoholizmu. 3. Faktori drutvene sredine su odluujui uzroci koji preovlaujue utiu na pojavu alkoholizma. rije je o socijalnim, dijetetskim i obiajnim navikama, koje stvaraju pogodno tlo za alkoholizam. S druge strane, kulturne navike i obrasci ivota takoer mogu pogodovati pojavi alkoholizma. smatra se takoer da drutvena dostupnost i tolerancija prema upotrebi alkohola podstiu alkoholizam.

15

Znaajnije posljedice alkoholizma: 1. 2. 3. 4. 5. zdravstvene posljedice (psihike i psihijatrijske) porodine posljedice: po pravilu je porodica rtva alkoholizma profesionalne posljedice (neefikasnost na poslu, ili gubitak posla) opte socijalne posljedice (poremeaji odnosa sa okruenjem i sredinom) ekonomske posljedice

Drutvena reakcija na alkoholizam Drutvena reakcija na alkoholizam kree se izmeu nekoliko karakteristinih tipova odnosa kao to su: 1. potpuna prohibicija koja podrazumijeva zabranu i sankcionisanje kako prizvodnje i prometa tako i potronje i uzimanja alkohola; 2. djelimina prohibicija koja obino limitira i sankcionie promet i sluenje alkohola u odreeno vrijeme ili zabranu sluenja i upotrebe alkohola odreenim drutenim grupama npr.maloljetnika i mladih; 3. tolerancija prema umjerenom i socijalnom prihvatljivom uzimanju alkohola; 4. nezainteresiranost i prenoenje problema na lini plan i pitanje linog izbora i odgovornosti; 5. cjeloviti programi prevencije alkoholizma i razvijeni modeli tretmana alkoholiara. Kada je rije o modelima tretmana alkoholiara u osnovi se izdvajaju 3 najoptija: 1. medicinski model - podrazumijeva lijeenje alkoholiara koje moe biti dobrovoljno i obavezno. Uokviru ovog modela izdvajaju se tri tipina pristupa u strategijama tretmana alkoholiara: a. averzivna terapija; b. terapija kontrolisanog pijenja; c. terapija zasnovana na potpunoj apstinenciji,

2. socijalno-psiholoki model reagovanja na alkoholizam skrece paznju javnosti na brojnedrustvene, kulturne, ekonomske i psiholoske cinioce alkoholizma

3. porodini (interakcijski ili ekosistemski) model predstavlja poseban pristup u lijecenju irehabilitaciji alkoholicara. Osnovna karakteristika ovog modela je pomjeranje fokusa sa pojedinca na porodicnu i socijalnu sredinu.

Intenzivna kombinovana porodicna terapija alkoholizma ima dvije faze: intenzivna faza i stabilizaciona faza. Intenzivna faza traje sest nedelja i seanse traju oko tri sata svakim randim danom. Stabilizaciona faza traje godinu dana. Osnovni ciljevi ovog tipa terapije su: potpuna apstinencija od alkohola, kompletan zdrastveni, psihicki i fizicki oporavak i uredjivanje porodicnih odnosa na funkcionalan nacin.

16

ZAVISNOST OD DROGA Zavisnost od droga podrazumijeva stanje psihicke ili fizicke, ili i jedne i druge zavisnosti od droge, koje se javlja poslije povremenog ili stalnog uzimanja droge. Novije shvatanje eksperata SZO pod klinickim sindromom zavisnosti podrazumjevaju stanje psihicke i fizicke zavisnosti koje nastaje kod osoba koje kontinuirano uzimaju odredjene ili vise droga, sto ukljucuje zudnju za drogom i njeno ucestalo uzimanje kako bi se dozivjeli odgovarajuci psihicki efekti i izbjegli patnja i poremecaji izazvani lisavanjem droge. Osnovne karakteristike zavisnosti od droga Najznaajnije karakteristike ovisnosti o drogama, koje variraju prema vrsti droge, su:

1. Psihika ovisnost posebno stanje svijesti koje se sastoji u elji i potrebi nekih ljudi zaefektima droge koje oni doivljavaju kao prijatna i donose im zadovoljstvo ili izmjenjen doivljaj stvarnosti. Sve droge uspostavljaju psihiku zavisnost i imaju posebno dejstvo na percepciju, osjete, osjeanja i raspoloenja. 2. Fizika ovisnost sastoji se u optoj adaptaciji organizma na stalno prisustvo droga, poto kao posljedica uzimanja droga dolazi do promjene metabolizma, tako da ukoliko se naglo prekine uzimanje droga dolazi do apstinencijskog sindroma. Ovu zavisnost izazivaju samo dvije vrste droga: opijum i barbiturati. 3. Tolerancija oznaava postepeno opadanje dejstva droge, tj, nemogunost da se eljeni efekti postignu ranijom koliinom droge, pa je zato potrebno stalno poveavati dozu droge da bi se postigli isti efekti. Tolerancija postoji kod opijata, barbiturata, amfetamina, halucinogenih droga, a ne postoji kod kokaina i kanabisa.

S pravnog aspekta moe se govoriti o tri grupe droga: 1. zabranjene droge, ija je proizvodnja zabranjena 2. kontrolisane droge koje se upotrebljavljaju iskljuivo u medicinske svrhe i to po strogoj kontroli i proceduri 3. nekontrolisane droge koje ne podlijeu kontroli, jer ne predstavljaju veliku opasnost po zdravlje ili od zloupotrebe

Droge se najee mogu klasifikovati na osnovu dva kriterija i to: 1. Prema porijeklu prirodne i sintetike droge 2. Prema dejstvu teke i lake droge

17

Treba spomenuti i kliniko-farmakoloku klasifikaciju droga koja izdvaja 3 tipine grupe: 1. Velike toksikomanije, koje obuhvataju opijumsku, morfinsku i heroinsku zavisnost, te kanabizam (zavisnost od haia i marihuane) i kokainsku zavisnost 2. Male toksikomanije, koje se odnose na eteromanije, medikamentoznu zavisnost, teizam, nikotinizam, kafeizam i sl. 3. Politoksikomanije, koje podrazumijevaju konzumiranje vie droga u isto vrijeme

Klinike klasifikacije obino poivaju na poznavanju dinamike razvoja zavisnosti i posebno su korisne za prevenciju, tretman i sprijeavanje recidivizma. One obino sadre sljedee klasifikacione grupe:

1. Epizodne toksikomanije najee vezane za eksperimentalno uzimanje haia, marihuane i 2. Blage zavisnosti, obino predstavljaju nastavak epizodnih ili eksperimentalnih toksikomanija, 3. Prava zavisnost, pored redovnog uzimanja, obino je praena poveavanjem doza droga kod 4. Povratnika zavisnost, koja je kontinuirana i nastavlja se i u sluajevima povremenihtretman i lijeenja. kojih postoji toleracija (heroin, morfijum); s tim to postaju redovite i praene su uzimanjem ogranienih koliina droge; LSD, rekreativnih i slinih droga poput extasy;

Tipologija narkomana 1. Klasini-stari narkomani Lijeeni pacijenti ija je bolest praena tekim patnjama i bolovima i koji su prilikom lijeenja redovno primali odreene koliine droge (npr. morfij) pa su tako postali zavisni od te droge. Oni u pravilu uspijevaju normalno da funkcioniu. Medicinsko osoblje, a posebno ljekari kojima je droga bila dostupna i nisu imali potrebe za ilegalnim tritem. Umjetnici koji uzimaju drogu kao stimulaciju i pod dejstvom narkotika stvaraju Najsiromaniji slojevi u nekim zemljama Bliskog i Dalekog Istoka, Kini, Venecueli itd, koji uzimaju hai ili opijum kao zamjenu za hranu i kako bi pobjegli od stvarnosti i svakodnevne bijede. 2. Eksperimentatori Primarni zavisnici - karakteristini za mlade koji u odreenim situacijama, najee iz radoznalosti ili drutvenosti probaju jednom ili vie puta ponuenu drogu, najee marihuanu, pa se tako pod dejstvom grupe stvara zavisnost. Rekreativni-povremeni uivaoci droga obino se vezuju za pripadnike odreenih slojeva, za odreene drutvene grupe kod kojih se upotreba droge javlja s vremena na vrijeme, kao dio ivotnog stila ili prilikom nekih socijalnih dogaanja.

3. Savremeni tip zavisnika od droge predstavlja najvei problem, jer je to najmasovnija grupa.Obiljeja savremenog tipa zavisnika od droge su: visoka zastupljenost mladih, visoka zastupljenost politoksikomanije, eksperimentisanje sa razliitim supstancama i nainima upotreba te veoma esti smrtni ishodi.

18

Tipologija zavisnosti prema tipu droge 1. Ovisnost opijatskog tipa Opijati imaju opijatsko i analgetsko dejstvo pa zbog toga kod uivalaca droge izazivaju fiziku zavisnost i javlja se tolerancija. Ove droge se u organizam mogu unositi puenjem, umrkavanjem i injekcijama, a u ovu vrstu droga spadaju opijum, morfin i heroin. Za ove droge je karakteristino da njihova stalna upotreba dovodi do slabljenja euforinog efekta koji se postie na poetku konzumiranja opijata. Zbog toga je nuno stalno poveavati koliinu droge kako bi se postigli isti efekti. Nakon prestanka djelovanja opijata nastaje umor, depresija, anksioznost, ali naalost i elja za ponovnim uzimanjem droge 2. Ovisnost halucinogenog tipa U halucinohene droge spadaju meskalin, LSD i psilocibin. Zbog svojih efekata ove droge se jo nazivaju i psihodeline droge. Posljedice uzimanja ovih droga su: vrlo teki psihiki poremeaji u percepciji vremena i prostora, emocionalna labilnost, halucinacije koje ponekad mogu biti zastraujue i osjeaj iracionalnosti. 3. Ovisnost kokainskog tipa Stalnom upotrebom kokaina razvija se psihika ovisnost, ali ne i fizika ovisnost i tolerancija, a to znai da ne dolazi do opadanja efekata kokaina. Efekti kokaina su stimulativni, dolazi do halucinacija, osjeanja poveane psihike i fizike moi... ULOGA CENTRA ZA SOCIJALNI RAD U PREVENCIJI NARKOMANIJE Uloge CSR u prevenciji bolesti zavisnosti izviru iz pripode drutvenih funkcija ovih ustanova koje predstavljaju sredite institucionalnog sistema socijalne zatite i koje imaju veoma znaajna ovlatenja u zatiti djece, maloljetnika i porodice. CSR u nekim segmentima prevencije ili bavljenja pojedinim sluajevima, imaju prvenstveno pomouu ulogu, dok u nekim dijelovima drutvene reakcije (podrka porodici, socijalna integracija zavisnika, regulisanje porodinih odnosa) imaju odluujuu ulogu, a time i odgovornost. Kao sredinje ustanove socijalne zatite u lokalnim zajednicama CSR imaju posebne uloge i ovlatenja koja ih ine potencijalno znaajnim akterom prevencije bolesti zavisnosti i zatite zavisnika i njihovih porodica. Prva od ovih uloga je praenje i prouavanje socijalnih potreba graana i socijalnih problema na teritoriji na kojoj djeluju, iz ega proizilazi mogunost praenja i prouavanja socijalnih aspekta narkomanije. Na osnovu praenja i prouavanja socijalnih potreba i socijalnih problema dolazi do promiljanja razliitih programa, sadraja i vidova drutvene reakcije ukljuujui posebno preventivne. Ipak, bilo bi nerealno za oekivati da CSR obezbijede potpunu evidenciju o kretanju i karakteristikama takvih socijalnih problema, kao to je npr. narkomanija. Ispitivanje i praenje pojave bolesti zavisnosti treba biti obezbijeeno na interdisciplinarnom i meuresorskom principu. Realno CSR nemaju velike mogunosti za uee u optoj prevenciji bolesti zavisnosti, ali mogu na specifian nain doprinositi ovim programima bavei se socijalnim razvojem zajednica, poboljanjem kvaliteta ivota porodica, podrkom porodicama da ouvaju svoju stabilnost i obavljaju svoje znaajne drutvene funkcije.

19

CSR mogu doprinositi podsticanju zdravih stilova ivota porodica, njegovanju dobrosusjedskih odnosa, socijalnih i humanitarnih aktivnosti kao i razliitim kampanjama iji je cilj jaanje osjetljivosti, interesa i motivisanja javnosti, zajednica i institucija za bavljenje problemima zavisnosti. Vee mogunosti ukljuivanja CSR postoje u optoj prevenciji, koja bi se odnosila na aktivnost podrke, osnaivanja i zatite ciljnih grupa, porodica ili pojedinaca kod kojih postoje vei rizici pojave bolesti zavisnosti. Rano otkrivanje rizinih pojedinaca ili porodica te pravovremena podrka i pomo smanjuju mogunost pojave i irenja bolesti zavisnosti. CSR imaju i posredne uloge u posebnoj prevenciji, a rije je o razliitim sadrajima i metodama odrke i pomoi porodicama i pojedincima koji se suoavaju sa razliitim vidovima ivotnih kriza, linih ili porodinih problema. PROSTITUCIJA Prostitucija je jedan od oblika devijantnog ponaanja ena prisutan u razliitim klasnim istorijskim periodima razvoje ljudskog drutva. Prostitutka je ena koja javno i za novac ustupa svoje tijelo veem broju mukaraca, ne pravei izbor mru njima. Prostitucija je pruanje odreenih seksualnih usluga drugim osobama koje mogu da budu razliitog ili istog spola. enska prostitucija je jedina koja je tokom vjekovnog postojanja postala organizovana. Bitan element u definisanju prostitucije je povezivanje svakog seksualnog odnosa sa novcem. Seksualni promiskuitet je druga bitna karakteristika prostitucije. Ponaanje prostituke je ekstremno promiskuitetno, jer ima seksualne odnose ne samo sa velikim brojem razliitih partnera, ve, takoe i sa nepoznatim ljudima. Ona ne bIra partnere.

20

Oblici prostitucije Prostitucija je jedan od najstarijih oblika devijantnog ponaanja, odraavala se u razliitim drutvima i preivljavala raliite drutvene promjene, djelimino zahvaljujui i prilagoavanju njenih oblika datim drutvenim okolnostima. Oblici prostitucije u savremenim drutvima su vrlo razliiti, uslivljeni tradicijom i kulturom pojedinih drutava, ali i drutvenim pritiscima, koji utiu na oblike i rairenost prostitucije. 1. Neorganizovana prostitucija najei i drutveno najuoljiviji oblik neorganizovane

prostitucije je ulina prostitucija.Prostitutke nisu vezane ni izmeu sebe ni sa drugima koji bi posredovali u prostituciji ili na neki drugi nain bili sa njima u vezi (trajnija veza sa izdavaima namjetenih soba, taksi oferima, portirima hotela itd.) Materijalno bogatije prostitutke imaju sopstveni stan, a neke meu njima i automobil. Zajedniko im je to to prostitutka mora da bude na ulici da bi nala muterije. Kada u jednoj sredini postane relativno rasprostranjen oblik, ulina prostitucija obino seorganizuje. Glavna linost postaje makro ili podvoda. Ovim oblikom prostituisanja se uglavnom bave ene koje ve imaju odreena zanimanja, imaju stalni posao, ali se slobodnom vremenu bave prostitucijom. Mnoge od ovih ena postale su kasnije profesionalne prostitutke, odnosno, one kojima je prostitucija postala jedino i iskljuivo zanimanje. 2. Organizovana prostitucija najei oblik organizovane prostitucije u savremenim drutvima jesu javne kue, agencije za posredovanje (posrednike kue), poslovne organizacije koje se nominalno bave nekom drutveno priznatom djelatnosti, koja prikriva organizovanje prostitucije. Javne kue ( bordeli) jesu jedan od najstarijih naina na koji se prostitucija organizuje, ili javno pod kontrolom drutva , ili tajno u onim zemljama u kojima je prostitucija zakonom zabranjena. Javnom kuom obino rukovodi ana madam koja je i vlasnica. Ona se brine o odravanju reda i discipline, kontrolie ponaanje prostitutki, vodi rauna o finansijskom poslovanju. Prema odreenim pravilima novac dobijen prostituisanjem samo neznatnim dijelom pripada djevojci, a vei dio prisvaja kua za razliite usluge( medicinska njega, zatita od policije, rublje, haljine i dr.) Ukoliko je kua pod zatitom neke kriminalne organizacije, velika suma novca odlazi toj organizaciji. Prostitutke po vie od godinu dana ne dobivaju nita od te zarade, jer je u cjelosti uzimaju vlasnici javnih kua na ime trokova za smjetaj i izdravanje. Drugi oblik organizovane prostitucije se ostvaruje putem posrednike kue. Mnogo je poznatiji po nazivu ena call girls (djevojka na poziv). U organizaciji ovog oblika prostitucije glavnu ulogu ima posrednik, obino ena madam koja ima listu imena ena i telefonom zakazuje sastanke izmeu njih i muterija koji ele kontakt sa prostitutkom. Ovo je jedan savremeniji oblik prostitucije, karakteristian za razvijena industrijska drutva i promijenjenu drutvenu reakciju prema segregacionisanoj prostituciji. Posrednika kua obezbeuje veu tajnost prostitutki, a muteriji veu anonimnost.

21

Ponaanje ena mora da bude u skladu sa odreenim pravilima, kao to su odraavanje tajnosti, anonimnosti, profesionalnog odnosa prema kupcu, emocionalno nevezivanje, zabrana ucjena, kontakta bez posrednika, plaanja kui.U drutvima u kojima je prostitucija zabranjena , organizovanje prostitucije preuzimaju jeftini hoteli, noni barovi, saloni za masau i dr. koji se zakonski bave dozvoljenim djelatnostima, a u stvarnosti i oragnizovanjem, kontrolom i eksploatisanjem prostitucije. Postoji niska, srednja i visoka prostitucija. Ova se podjela zasniva na kriteriju ekonomske dobiti Klasifikacija prostitutki Najoptija klasifikacija prostitutki je prema nainu vrenja prostitucije: uline prostitutke (nezavisne i organizovane) nezavisne prostitutke sa sopstvenim stanom i automobilom prostitutke u javnim kuama ene na poziv i ene koje rade za poslovne i privredne organizacije.

-

Bavcon iznosi i drugu klasifikaciju:

-

devizne prostitutke meu kojima se nalazi najvie ena na poziv koje su povezane sa poslovnim, turistikim i hotelskim organizacijama kafanske prostitutke oferske prostititke prostitutke koje nalaze muterije u barakama u kojima ive sezonski radnici. Ovo je najvea grupa prostitutki, koje Bavcon opisuje kao bezprizorne, loeg izgleda, bez stana i bez sredstava za ivot, sklone alkoholizmu.

Rasprostranjenost Prostitucija je u veini savremenih kultura zabranjena, ponaanje prostitutki izaziva drutvenu reakciju snanog neodobravanja. I svi ostali uesnici u prostituciji (muterije, makroi, podvodai, organizatori), zainteresovani su iz razliitih razloga da ostanu u tajnosti i anonimnosti. Broj prostitutki je teko odrediti, podaci se zasnivaju na samo onim registrovanim (najee kanjenim) prostitutkama, a to su obino uline, javne prostitutke, koje ine samo manji dio prostitutki. Broj registrovanih prostitutki je taan i pouzdan i obuhvata one ene koje su zbog prostitucije kanjene ili evidentirane u nekoj zdravstvenoj ustanovi ili slubama socijalne zatite. Vie od polovine prostitutki, koje su u vrijeme ispitivanja ivele u gradu roeno je u selu. Ispitivanja drutvenog statusa prostitutki nisu vrena, ali se posredno zakljuuje na osnovu podataka o mjestu roanja, zanimanju, obrazovanju, da veina evidentiranih prostitutki vodi porijeklo iz siromanih drutvenih slojeva, odnosno radnikih i zemljoradnikih slojeva. Pri tome ne treba zaboraviti da se radi o grupi evidentiranih prostituki koje se bave najee ulinom prostitucijom. Veina prostitutki je bez zanimanja, veina ih ima samo osnovno kolsko obrazovanje.

22

Proces formiranja prostitutke Razlozi su individualni ili drutveni i u velikoj mjeri zavise od drutvenih i kulturnih sredina. Razvoj prostitutcije se objanjava kao razvoj od promiskuitetnog ponaanja do komercijalizacije seksualnog odnosa. Za mnoge ene brak ili neka druga relativno stabilna zajednica prestanak promiskuitetnog ponaanja. Prva faza predstavlja period postepenog prelaenja promiskuitetnog ponaanja ka prvom inu prostituisanja. Ova faza moe da traje vie godina, ali je tipino da poinje u ranoj mladosti. Javlja se u porodicama koje su bile jako popustljive i u kojima nije postojala ili je bila slaba kontrola, kao i pripadanje grupama vrnjaka koji su oekivali i podsticali rane seksualne odnose. Druga faza prelazna devijantnost, djevojka stie odreana znanja potrebna za prostituciju, povremeno se prostituie, ali o sebi jo ne misli kao o prostitutki. Motivacija prostituisanja je ekonomska dobit. Poslednja faza je profesionalizacija, kada drutveno etiketirana osoba kao prostitutka i kada sebe smatra za prostitutku, djevojka od prodaje seksa ini zanimanje i svoj ivot organizuje u skladu sa tim. Muterije Prostitucija je kupoprodajni odnos u kome uestvuje dvoje: prodavac prostituka i kupac mukarac, muterija, klijent.Osnovne karakteristike odnosa koji se stvara izmeu prostitutke i muterije ine prostituciju privlanom za odreene kategorije mukaraca: 1. komercijalna priroda i anonimnost prostitucije 2. jednostavnost prostitucije 3. odsustvo svake odgovornosti 4. promjena partenera i tehnika i metoda seksualnog zadovoljenja Meu muterijama su ee mukarci ija su zanimanja povezana sa putovanjima, odnosno duim odsustvovanjima od kue (pomorci, vojnici, trgovaki putnici, sezonski radnici, vozai kamiona). Muterije prostitutki su i kriminalci, koje njihova devijantna aktivnost, s jedne strane spreava da stupe u odnose sa enama izvan njihova svijeta. sa mukarcem, znai i

23

Subkultura prostitucije Subkulturu prostitutki ini grupa u koju prostitutka stupa u razliite drutvene odnose sa svima onima koji su, posredno ili neposredno, povezani sa prostitucijom. U tom svijetu nastaju posebne subkulturne vrijednosti i norme poanja, prenosi se i ui umijee prostitutisanja, odijevanje, minkanje, stvara se poseban rijenik. Prostituke najee smatraju da su svi ljudi pokvareni, da one nisu gore od drugih, samo su manje licemjerne, a drutvo se samo pretvara da prezire prostitutke, dok su mu u stvarnosti one potrebne Prvi tip referentne grupe (subkulture prostitutki), je kontrakultura kriminalnog svijeta kojoj pripadaju prostitutke, podvodai, kriminalci i ostali pripadnici podzemlja. Drugi tip referentne grupe je dvostruki svijet, odvajanje identifikacija sa porodicom. Trea grupa pokazivala je znake alijenacije: apatiju, odsustvo ciljeva u ivotu, osjeaj praznine i besmislenosti ivljenja, usamljenost. Subkultura pomae prostituki da naui osnovna pravila ponaanja u odnosu na zahtjeve muterija, privlaenje muterija i poseban jezik, argon kojim e se sluiti u tim odnosima. Postoji opte miljenje da su odnosi meu prostitutkama vrlo sloeni, zbog same prirode prostitucije, koja namee prostitutkama stalnu borbu za vei broj kupaca. Eksploatacija prostitutki Prostitucija, neizbjeno i sama po sebi predstavlja eksploataciju ena. U samom inu prostituisanja ena je bukvalno koriena, kupljena i bez obzira to se to odnosi na samo na datu seksualnu transakciju, ona je roba koja ima svoju trinu vrijednost. Posmatrana sa ovog stanovita, kao i ropstvo prostitucija je sistem koji ima svoje korijene u ekonomskom interesu i zasniva se na prinudi. Eksploatacija se vri primoravanjem na prostituciju, stalnim pritiscima na prostitutku da prima to vei broj muterija i uzimanjem velikog dijels njene zarade od prostitutisanja. U javnim kuama, posrednikim kuama za prostituciju, ulogi eksploatatora imaju i vlasnici tih kua. Podvodai su oni posrednici u prostituciji koji ne samo da vrbuju, navode i postiu enu na prostituticiju ve ive potpuno od zarade prostitutke. Za uzvrat on preuzima ulogu zatite prostitutki. Trgovci enama (djevojkama, djecom), u cilju prostitucije ine posebnu grupu posrednika koji se bave vrbovanjem i zavoenjem ena i njihovim odvoenjem u drugu zemlju u kojima postoji potreba za novim prostitutkama. posla od ostalog dijela ivota

prostitutke, odravanje samo nunih i ogranienih odnosa sa drugim prostitutkama, jaka

24

Povezanost prostitucije sa drugim oblicima devijantnog ponaanja Kriminal se povezuje sa prostitucijom na razliite naine. Prostitutka moe da bude pokreta kriminalne djelatnosti, da uestvuje u prikrivanju kriminalaca, pomaganju da se sakriju pokradene stvari, u preprodaji da bude sauesnik ili da i sama bude izvrilac krivinog djela. Alkoholizam je mnogo rairen meu prostitutkama. U veini sliajeva, prostituka postaje alkoholiar pod uticajem sredine u kojoj radi i muterija sa kojima je prinuena da pije. Narkomanija je u velikom porastu zabiljeena meu prostitutkama, procjenjuje se da oko polovine prostitutki uzima drogu. Prostitucija se najee povezuje i sa kockanjem. Najei oblik je jedinstvena organizacija koja prua na jednom mjestu (kockarnice, privatni stanovi) i jedne i druge zabranjene usluge. Uzroci prostitucije Jedan od osnovnih drutvenih uzroka nastanka i odravanja prostitucije je u pokuajima druta da ogranii i kontrolia seksualni nagon, da ostvari institucionalnu kontrolu seksa, tako to e seks podrediti odreenim drutvenim zahtjevima odranju poretka, obezbeenju prokeracije i socijalizacije u okvirima tajnog drutvenog odnosa braka. Brak kao institucija u kojoj ne mogu da se zadovolje sve ljudske i oseanja u vezi sa seksualnim nagonom, uslovio je stvaranje prostitucije. Drugi, osnovni drutveni uzroci prostitucije su postojanje klasnih razlika i drutvene nejednakosti ena i mukaraca, koji se uzajamno uslovljavaju. Ograniavajui uee ene u drtvenoj podjeli rada i proizvodnji, drutveni sistem je enu promorao da njen drutveni poloaja u znatnoj mjeri zavisi od seksa. Razlozi ulaska u profesiju Postoje brojni razlozi zbog kojih ene, djevojke pa i djevojice, postaju prostituke. Polazi se od pretpostavke da je ulazak ma koje ene u profesiju prostitucije rezultat njene sopstvene ivotne istorije ili odreenih psiholokih karakteristika njene linosti. Mnoge prostitutke doivele su i u djetinjstvu i druge seksualne zloupotrebe. Zarada nije motiv za ulazak u prostituciju samo za siromane, marginalne i neprivilegovane grupe ena. I ene iz drugih drutvenih slojeva prihvataju prostituciju najee iz istog razloga, s tom razlikom to za njih zarada od prostituisanja predstavlja ili dopunski prihod.

25

Drutvena reakcija Legalni status prostitucije Sistem reglementacije legalizije prostituciju propisivanjem posebnih pravila nadzora i obaveza prostitutki. Najei oblici reglementacije su dozvoljene javne kue pod policijskim i zdravstvenim nadzorom i registracija prostitutki, tj, izdavanje posebnih dozvola koje su povezane sa obaveznom policijskom i zdavstvenom kontrolom. Sistem prohibicije prostitucije zabranjuje i goni odavanje prostituciji kao krivino djelo u ime interesa javnog morala, spreavanja trgovine ljudskim biima ili onemogoavanja da ukidanje kontrolisane prostitucije bude zamijenjeno tajnom prostitucijom. Najotriji kritiari koje su nudili sistemi reglementacije i prhibicije su bili pristalice sistema abolicije ukidanje svake zakonske regilacije prostitucije. Kanjavanje prostitutki znai samo potvrivanje njihovog negativnog drutvenog tretmana i spreavanje ansi za rehabilitaciju. Uhapena prostitutka teko moe da nae zaposlenje, gubi prijatelje, porodica je odbacuje, a etiketa prostitutke kanjavanjem je i zvanino potvrena. Prevencija prostitucije Sadraj programa prevencije svakako e zavisiti i od specifinih karakteristika prostitucije u odreenoj drutvenoj sredini, ali bi svaki program trebalo da obuhvati sljedee opte preventivne mjere: 1. suzbijanje i spreavanje onih socijalnih i socijalno psiholokih inilaca koji mogu da navedu ene na bavljenje prostitucijom 2. mjere kojima se djeluje na socijalne faktore drutveno ekonomske uslove 3. mjere za ograniavanje potranje (programi mentalne higijene, program informisanja javnog mnenja,itd.) 4. s obzirom na vei rizik prostitutke da oboli od neke venerine bolesti i da bude izvor daljeg irenja bolesti.

26

Rehabilitacija prostitutki Osnovni ciljevi rehabilitacije bez obzira na odreene mjere, formulisani su na sljedei nain: 1. zatita ene od tetnih uticaja njene sredine 2. fizika i moralna briga za enu 3. pruanje novog shvatanja ivota moralnog i duhovnog ukljuujui elju za radom 4. njihovo obrazovanje, ako je mogue za zanat ili zanimanje koje ele 5. nalaenje zaposlenja 6. stvaranje novog prijateljskog kruga koji e zamijeniti drutvenu sredinu kojoj su pripadale.

PROSJACENJE Drustveni i istrazivacki interes za ovu devijaciju raste zahvaljujuci cinjenici sto se kao devijanti javljaju djeca i sto prosjacenje postaje cest vid ozbiljne zloupotrebe djece. Stara definicija sa legalno pravnog aspekta pod prosjacima podrazumijeva : one osobe koje nemaju ni zanimanje, ni zanat, sigurno ni boraviste, niti mjesto za opstanak. U klasicnoj pravnoj literaturi u Francuskoj pod prosjacima su se podrazumijevale : one osobe koje ne mogu dokazati da zive posteno i moralno, niti to mogu potvrditi osobe osobe dostojne vjerovanja. Prosjacenje i skitnja se inace posmatraju kako jedinstvene pojave, zahvaljujuci saznanju da su prosjaci veoma prostorno pokretljivi. Neki autori, medju kojima je Veksliar smatraju da se skitnice mogu izdvojiti kao poseban podtip, jer nije neminovno da postoji direktna povezanost izmedjuprosjacenja i skitnje, sto znaci da nisu sve skitnice prosjaci, ali da sa druge strane nema prosijaka koji ne skitaju. Domaci autor je napravio razliku izmedju pojmovabesposlicara, skitnice i prosijaka, imajuci u vidu prekrsajno pravne definicije ovih pojmova: Besposlicari - su ona lica koja stalno ili povremeno nisu zaposlena u mjestu prebivalista niti pak zele stupe u ma kakav radni odnos i takvim nacinom zivota narusavaju javni red i mir, pod skitnicama se podrazumijevaju ona lica koja su se, u vidu zanata ili zanimanja, odala skitnji, nemaju stalno mjesto boravka ili samo povremeno odlaze u svoje mjesto prebivalista jer vecim dijelom godine lutaju od mjesta do mjesta, prosjaci su ona lica koja se bave skupljanjem milostinje u novcu ili naturi radi licne koristi u vidu zanata ili zanimanja, u mjestu gdje sustalno nastanjeni ili van mjesta stalnog boravka. ( Miljkovic, 1996) Najopstija definicija prosjacenja podrazumijeva da je to takav vid drustvene devijacije koji se sastoji u sticanju materijalnih vrijednosti trazenjem od drugih lica bespovratno i bez protivusluga.

27

Obiljezja ove def.su: - Trazenje koje moze biti govornim putem ili gestom (ispruzena ruka i sl.) - Sticanje materijalnih vrijednosti - Odsustvo vracanja i bilo kakve protuusluge. Kljucna odlika prosjacenja kao devijacije jeste da ono dovodi u pitanje vrijednost ljudskog rada, jer se direktno suprostavlja vrijednosti i znacenju ljudskog rada, a time i sticanju sredstava za zivot putem rada. Karakteristike prosjacenja: Prosjacenje predstavlja nacin egzistencije, Marginalizacija - znaci da prosjaci zive na ivici drustva odnosno izvan uobicajenih drustvenih odnosa,procesa i aktivnosti, Reprodukcija- cini prosjacenje postojanom pojavom i devijacijom,po pravilu u porodicama prosjaka iz generacije u generaciju prenose i reprodukuju isti nepovoljni drustveni uslovi zivota, Socijalna izolacija karakterise je postojanje subkulture prosjacenja, komuniciraju jedino sa sebi slicnima, Prostorna mobilnost mijenjajumjesto boravka u potrazi za poslom, Rasirenost

ZNACAJNI UZROCI PROSJACENJA 1. Drustveni uslovi Socijalno-ekonomski uslovi (podjeljenost na bogate i siromasne) Profesionalni uslovi (nezaposlenost i odsustvo bilo kakvogradnog statusa) Socio-bioloski poput invalidnosti, starostii bolesti kao socijalnih rizika Socijalno-politicki, medju kojima se posebno izdvajaju ratovi koje uvijek prati osiromasenje i prosjacenje, cakikod onih ljudi kojisu sposobni da rade

2. Problemi ili karakteristike licnosti takodjer su znacajni uzroci prosjacenja, rijec je o tme da neke osobine licnosti pogoduju njihovom opredjeljivanju za prosjacenje. 3. Psihosocijalni uzroci povezani susa prethodnim, s tim sto se oni preplicu sa neefikasnoscu ili odsustvom prave socijalne zastite nekih kategorija ljudi. 4. Druge devijacije odnosise na situaciju u kojoj je prosjacenje prateca pojava druge devijacije (mnoge prostitutke postaju prosjaci u starosti, narkomani i dr) 5. Drustvena reakcija neadekvatan odnos politike prema pojavi prosjacenja

28

TIPOVI PROSJAKA U odnosu na drustveni polozaj i stil zivota, moguce je razlikovati dva osnovna tipa prosjaka: 1. Siromasni, socijalno ugrozeni prosjaci meu kojima se izdvajaju dva podtipa: a) Slucajni prosjaci - njima prosjacenje nije stil zivota,niti nacinegzistencije, u kriznojsituaciji prose b) Prosjaci iz navike za njih postoji mogucnost da postanu profesionalni prosjaci 2. Profesionalni prosjaci oni imaju odredjene tehnike i metode prosjacenja sto je rezultat obuke ili ucenja, udruzujuse s ciljem izbjegavanja sankcija, represije i neugodnosti zanata i kao obiljezje i dio supkulture prosjacenja. Po nacinu ili obliku prosjacenja mogu se razlikovati tri osnovna tipa: 1. Individualno prosjacenje svako za sebe prosi 2. Grupno prosjacenje 3. Kolektivno prosjacenje najcesce je organizovano, zastupljena je podjela uloga i specificne metode prosjacenja. DRUSTVENA REAKCIJA NA PROSJACENJE Postoji nekoliko tipova drustvene reakcije: 1. Indiferentnost ili nezainteresovanost drustva 2. Tolerancija (indiferentnost i tolerancija su posljedica stava da je prosjacenje takav vid devijacija kod koje se ne pojavljuje zrtva, osim ukoliko se zanemari cinjenica da su sami prosjci prave zrtve nepovoljnih drustvenih okolnosti) 3. Prezir i odbacivanje (zasnovano je na moralnom sudjenju i izrazava se kroz odbojnost i prezir) 4. Sankcije

KOCKANJE Tesko je dati preciznu definiciju kockanja jer je problem viseslojan, kockanje je dio igara, a igre bitna potreba covjeka, tesko je doci preciznih kriterija kada kockanje izlazi iz okvira igre i postaje devijacija. Neki historicari kulture i civilizacije tvrde da je igra starija od rada i da je covjek na nivou razvoja prvobitne svijesti najprije naucio da se igra pa onda da radi. Sve igre imaju neka zajednika opta obiljeja kao to su, pored ostalog, da su dio ovjekove kreacije i mate i da zadovoljavaju ovjekove psiholoke i socijalne potrebe, kako to je potreba za druenjem, pripadnou, spontanou i radou, slobodom pokreta, mimike, gesta i zvuka. Meu najznaajnijim optim odlikama igara najee se navodi njihov dobrovoljni i slobodni karakter. Rene Kajoa smatra da je igra prvenstveno slobodna i dobrovoljna aktivnost, izvor radosti i razonode, u kojoj ljudi stvaraju i razvijaju svoje potencijale, matu, duh i time postiu da igra postaje znaajan inilac razvoja kulture i civilizacije.

29

On definie sutinu igre kao aktivnost koja ima nekoliko karakteristinih elemenata: Igra je slobodna - igra nije prinudna, ona je dobrovoljna aktivnost Igra je izdvojena aktivnost realizuje se u posebnom prostoru i posebnom vremenu Igra je propisana ljudska aktivnost tj.ureena je odreenim pravilima Igra je neizvjesna njen tok i ishod se ne moe predvidjeti unaprijed, to je karakteristika takmiarskih igara Igra je neproduktivna njen cilj je radost, uivanje i zadovoljstvo ovjeka tj, neprofitna je Igra je fiktivna pripada posebnoj realnosti, realnosti za sebe

Rene razlikuje nekoliko karakteristinih tipova igara prema njihovim bitnim karakteristikama i drutvenim funkcijama:

a) Igre agona nadmetanje pojedinaca, grupa cilj je da se protivnik nadigra pobijedi b) Alea igre kokarske igre, karakteristika joj je neizvjesnost oko rezultata igre, pri emuishod zavisi od sree c) Mimikry igre - igre preruavanja (ritualni i vjerski obredi) d) Ilinix igre - (religijsko mitski tip igara vezano je za drutvene slojeve, dio su kulture primitivnih naroda)

KOCKANJE I KOCKARSKE IGRE Kod kockarskih igara problem je to svijet igre prelazi u svijet realnosti, to je masovna pojava koja ima sva obiljeja socijalnog problema. Kokanje je dobrovoljno uee u meusobnom prenoenju, gubljenju i dobijanju, materijanih vrijednosti, prije svega novca, putem razliitih vidova kockarskih igara. Kokanje pripada tipu alea igara u kojima je najznaajnija injenica sticanje materijalne koristi kao njihovog osnovnog cilja. Kokanje prate zadovoljstvo i fikcija, zanos i strast, ali je i njegova odluujua karakteristika materijalna dobit kao iljni rezultat. Obzirom da kockanje prati materijalna dobit to znai da ono nije ne produktivno i da kao takvo gubi neka opta obiljeja igara. Odluujua vrjednosna karakteristika kocke je to to ona negira vrijednost ljudskog rada, jer se ovdje fikcija pretvara u posebnu realnost. Za razliku od kockarskih igara, kao posebnog tipa igara, od kockanja, u kome se igre javljaju samo kao sredstvo, odluujua su dva faktora : postojanje materijalne dobiti kao dominirajueg cilja i uopte uea u igrama i negativne ekonomske i socijalne posljedice. Izmeu kockarskih igara i kockanja postoji tanka nit razlikovanja koju ini materijlna dobit. Druga bitna odlika kockanja po kojoj se razlikuje od kockarskih igara sastoji se u raznovrsnim negativnim posljedicama, ukljuujui i povezanost ove sa drugim tipovima devijacija. Komercalizacija i profesionalizacija skoro svih takmiarskih igara dovele su do toga da one gube obiljeja fikcije i zadovoljstva postaju nain egzistencije velikog broja ljudi. Mnoge kockarske igre su organizovane i ukljuuju veliki broj uesnika.

30

KARAKTERISTIKE KOCKANJA I KOCKARA Profesionalni kockari predstavljaju cest devijantni tip koji ima neke posebne karakteristike. Profesionalni kockar mora prije svega da odlicnopoznaje tehniku kockanja , vrste, pravila i sredstva igre, to mu omoguuje da u kockanju ima mo nad ostalim uesnicima i na taj nain smanji na minimum rizik gubitka. Veoma su rijetki individualni profesionalni kockari, profesionalizam u kockanju podrazumijeva takoe organizovanje, planiranje, posebne metode i sredstva, ulaganja, podjelu poslova... Kockar djeluje u posebnom kockarskom svijetu, koji predstavlja zatvoren drutveni krug u kome su sve vrijednosti i norme ponaanja podreene kockanju. Kockarske igre postaju ne samo sutina ivota nego i nain egzistencije i sticanja sredstava i statusa. Postoje snani organizovani kokarski sindikati, iji je osnovni cilj udruivanje radi sticanja visokih profita. Drutveni odnosi kockara se svode skoro iskljuivo na odnose sa drugim uesnicima u kockanju, to sve skupa vodi stvaranju kockarske potkulture, koja jednom tvorena utie dalje na uvrivanje kockanja kako dominantnog stila ivota i modela samoidentifikacije . Poluprofesionalni kockari ne vezuju svoju egzistenciju jedino za dobit od kockanja, ali se u sustini i ne razlikuju od profesionalnih kockara. Amateri kockari poluprofesionalnih kockara. UZROCI KOCKANJA Ekonomski faktori vezani su za prirodu kockanja, koja se sastoji u prenosenju materijalnih vrijednosti na osnovu dobitka ili gubitka u kockarskim igrama i mogucnosti da se stice mimo rada. Ekonomski motivi javljaju se i kod kockara amatera i jos vise kod siromasnih drustvenih slojeva. Socijalni uzroci odnosi se na cinjenicu da su kockarske igre dio svakodnevnog zivota covjeka, njegovih socijalnih odnosa i obicaja. Socijalni cinioci su povezani sa ekonomskim izrazavaju se kroz realnu nemoc nekih drustvenih slojeva. Psiholoski uzroci manifestuju se kroz potrebu za izazovom, takmicenjem, samoidentifikacijom. Profesionalci nastoje da se oslobode starsti , jer to umanjuje sanse za uspjeh. Kulturni uzroci - u nekim zemljama kockanje je dio tradicije, ssastavni dio slobodnog vremena i druzenja i nacin realizacije potrebe covjeka za igrom. DRUSTVENA REAKCIJA NA KOCKANJE Drustveni odnos prema kockanju krece se izmeu tolerancije i sankcija s tim sto se ova dva pristupa mijesaju. U nekim drzavama, sankcijama podlijeze samo kockanje na javnom mjestu sto se najcesce oznacava kao prekrsaj protiv javnog reda i mira. su ili pocetnici u kockanju ili naivne realne zrtve profesionalnih ili

31

KOCKANJE I DRUGE DRUSTVENE DEVIJACIJE Kockanje kao devijacija je povezano sa kriminalom, narocito sa njegovim organizovanim i profesionalizovanim vidovima. Postoje legalizovani vidovi kockanja u kojima je primarni interes da se ostvari dobit ukljucujuci i dobit drzave u vidu poreza. Osim povezanosti sa kriminalom, postoje korelacije i direktne veze kockanja sa alkoholizmom, prostitucijom i besposlicarenjem.

PARAFILIJE Para (gr.) pogreka, prekoraenje; fileo (gr.) volim Perverzio (lat.) izopaenost, seksualna nastranost De...via (lat.) - put Parafilije ili seksualne devijacije odnose se na bilo koje aberantno seksualno ponaanje koje je preferirano ili je dolo umjesto heteroseksualnog ponaanja, a koje odstupa od manjeili vie kulturno prihvaenih seksualnih normi i pri emu je kvalitet ili objekt seksualnog instinkta abnormalan. Parafilije predstavljaju grupu poremeaja kod kojih su seksualno privlani neuobiajni objekti, a seksualne aktivnosti neobine po svojoj prirodi. Parafilije su ee mnogostruke nego pojedinane, te takoer mogu biti jedan od aspekata duevnih poremeaja kao to je izofrenija ili neki od poremeaja osobnosti. Statistika o uestalostima pokazuju da su parafiliari, koje god seksualne orijentacije bili, gotovo uvijek mukarci, samo se u mazohizmu moe nai znatniji broj ena, ali su ak i ovdje mukarci brojniji.

NEODREENE PARAFILIJE Koprofilija - Pribavljanje seksualnog zadovoljenja kroz baratanje fecesom. Froterizam - Pribavljanje seksualnog zadovoljenja trljanjem ili milovanjem osobe koja nita ne sluti ili to ne eli. Klizmafilija Pribavljanje seksualnog uzbuenja pomou klistiranja koje izvodi druga osoba. Nekrofilija Seksualno openje s leom. Telefonska skatologija osobama koje na to pristaju. Zoofilija Seksualna intimnost sa ivotinjama. Traenja seksualnog zadovoljavanja kroz opcesne tel. pozive odraslim

32

ODREENE PARAFILIJE Fetiizam doivljavanje seksualnog zadovoljstva sa predmetima koji nemaju seksualno znaenje; Transvestizam doivljavanje seksualnog zadovoljstva oblaui se u odjeu suprotnog spola; Ekshibicionizam doivljavanje seksualnog zadovoljstva pokazivanje sopstvenih genitalija

nepoznatim osobama; Pedofilija doivljavanje seksualnog zadovoljstva odraslih osoba sa djecom; Incest seksualni odnos izmeu krvnih srodnika kojima je brak zabranjen; Sadizam doivljavanje seksualnog zadovoljstva nanoenjem patnje seksualnom partneru; Mazohizam doivljavanje seksualnog zadovoljstva kroz patnju i bol. Fetiizam Fetiizam podrazumjeva oslanjanje na neive predmete da bi se postiglo seksualno uzbuenje. Fetiist, gotovo uvijek mukarac, ima ponavljajue i intezivne seksualne porive prema neivim objektima nazivanim fetiima. Lijepe cipele, prozirne arape, rukavice, toaletni pribor, krznena odjea, uobiajeni su izvor uzbuenja fetiiste. Neki mogu provoditi svoj fetiizam sami, u tajnosti milujui, ljubei, njukajui ili naprosto gledajui objekat dok se samozadovoljavaju. Drugi trebaju partnera koji e na sebe obui feti kao stimulans za snoaj. Poremeaj obino poinje s adolescencijom, a ako je feti mogao zadobiti posebnu vanost, ak i ranije, u djetinstvu. Psihoanalitiki teoretiari openito smatraju da fetiizam i druge parafilije imaju neku vrstu obrambene funkcije, kao to je izbjegavanje kastracijske anksioznosti kod normalnih seksualnih kontakata. Transvestitski fetiizam ili transvestizam je izraz koji se primjenjuje na mukarca kojeg seksualno uzbuuje oblaenje u ensku odjeu, iako sebe i dalje smatra mukarcem. Transvetit takoer moe uivati da se pojavljuje u drutvu kao ena (neki mukarci preodjeveni u ene postaju izvoai u nonim klubovima, pruajui tako zadovoljstvo mnogim seksualno konvencionalnim ljudima koji uivaju u vjeto preoblaenju). Transvestiti, koji su uvijek mukarci, uglavnom se preoblae samo povremeno, a ne svakodnevno. Inae su muevniji po izgledu, ponaanju i seksualnim odabirima. Veina ih je oenjena. Transvestizam obino poinje djelominim preodijevanjem u djetinstvu i adolescenciji. Neki kritiari vjeruju da transvestizam predstavlja za optereenog mukarca utoite od odgovornosti koje u naem drutvu treba nositi, po njegovu miljenju, samo zbog injenice to je mukarac. Stoga se smatra da enska odjea ima za transvestite znaenje koje je kompleksnije i ukljuuje vie od samog seksualnog uzbuenja.

33

Voajerizam (virenje) Voajerizam je znaajno davanje prednosti pribavljanju seksualnog zadovoljenja kroz gledanje drugih kad nisu obueni ili dok imaju seksualne odnose. Gledanje, esto nazivano virenjem. Voajer postie orgazam samozadovoljenjem, za vrijeme posmatranja ili kasnije sjeajui se onoga to je vidio. Kadkad voajer mata da ima seksualni kontakt s posmatranom osobom, ali to ostaje matanje; u voajerizmu je kontakt izmeu posmatraa i posmatranog rijedak. Istinski voajer, gotovo uvijek mukarac, ne smatra osobito uzbudljivim posmatrati enu koja se svlai ba za njega. ini se da je vaan elemenat opasnost, zato to voajera uzbuuje predpostavljati kako bi ena reagirala kad bi znala da je on posmatra. Neki voajeri poseban uitak nalaze u potajnom posmatranju parova za vrijeme seksualnih odnosa. Prema onome to znamo, voajeri su obino mladi, neoenjeni, submisivni i utroeni od seksualnog kontakta sa drugima. Virenje im slui kao zamjensko zadovoljenje i moda im daje osjeaj nadmoi nad onim koje posmatraju. Ipak, oni ne izgledaju da druge naine poremeeni. Pedofilija Pedofilija ili seksualno zlostavljanje djece obuhvata bilo kakav seksualni odnos izmeu djeteta i druge osobe. Sam izraz pedofilija potie od grke rijei PEDOS (dijete, djeak) i FILIJA (ljubav, prijateljstvo) i znai ljubav prema djeci preciznije seksualno sklonost prema djeci. Pod pojmom pedofil najee se podrazumijeva zlostavlja djece, punoljetna osoba koja se ukljuuje u bilo kakvu vrstu pedofilske aktivnosti sa osobama koje imaju pravni status djeteta. Kod pedofila se radi o nastranoj ljubavi prema djeci pri emu je seksualna aktivnost preferirana ili jedini nain doivljavanja seksualnog zadovoljstva. U literaturi za takvu vrstu pedofila koristi se naziv HEBEFILE. Broj otvorenih pedofila ena u odnosu na mukarce je mnogo manji. Psiholoki profil tipinog zlostavljaa nije karakteristian. Meutim, lini i karakterni profil moe se donekle izdvojiti kao: zlostavljai su dominantni mukarci koji su stari izmeu 35-40 godina, oni koji su ve osuivani po ovakvim optubama imaju preko 30 godina. Evidencije pokazuju da je u porastu broj nasilnika adolescenata. Ono to se treba znati jeste da postoji razlika izmeu pedofila tj. postoje znatne razlike u nainu ivota, prilaenju rtvi djetetu. Na osnovu ove podjele moemo ih podijeliti na: Fiksirane nedozrele pedofile posjeduju izrazitu sklonost prema djeci. Fiksirani pedofil se identificira sa djecom, sanja i fantazira o njima. Nezainteresovan je za seksualni odnos sa odraslim osobama zato to je nesposoban nai seksualnog partnera. Na djeci cijeni njihov izgled, otvorenost i nevinost. Seksualni odnos e se desiti samo ako je dijete dobro upoznao. Veoma rijetko stupa u brak, prosjene su inteligencije, ne smeta mu naklonost prema djeci i udi se to to drugima smeta, teko se lijei i sklon je povratu. U seksualni odnos teko stupaju, oni ele dirati, pipati i milovati.

34

Regresivni pedofil imao je normalno djetinstvo, odnos sa osobama iste starosne dobi, u poetku biva dobar, sklon je heteroseksualnim odnosima, sklon je rastavi braka, loim radnim navikama, odavanju alkoholu itd. Njegovi problemi su vezani za posao, privatni ivot, seksualni ivot. Regresivni pedofil vie voli djecu koja su mu strana i koja ne ive u njegovom susjedstvu, obino su djevojice njegov izbor i eli spolni odnos. Obino nakon seksualnog ina osjea kajanje i ne moe da shvati ta je uinio. Pedofil ucjenjiva vidi dijete samo kao seksualni objekat, ne brine se o emocionalnom i tjelesnom stanju rtve djeteta. Slui se trikovima da privue njihovu panju, ljudi ga ne vole jer nije dobar ovjek, razlog biranja djece kao rtve je njegova nemogunost uspostavljanja odnosa sa okolinom. Kliniki psiholozi smatraju da je to osoba sa kojom je teko obaviti terapiju. 1. Situacijski tip pedofila a) Regresivni tip pedofila je onaj tip koji se okree djeci kao objektima seksualnog zlostavljanja, sa odraslima uspostavlja normalne odnose i normalne seksualne odnose. Ovaj tip doivljava dijete kao odraslu osobu. eljene seksualne radnje mogu biti: spolni odnos sa mukom rtvom, oralni, analni odnos te vaginalna penetracija kod djevojica. b) Moralno i seksualno nekritini pedofili su oni pedofili koji zlostavljaju sve dostupne osobe. Djeca su samo jedna dostupna kategorija moguih rtava i nemaju poseban interes za djecu. Skloni su tekom seksualnom zlostavljanju. Motiviran je seksualnom eksperimentiranju. c) Naivni i neadekvatni pedofili pate od nekog oblika mentalnog poremeaja koji ne omoguava razliku izmeu dobrog i loeg. Usamljeni su, za okolinu bizarni, nisu u stanju uspostaviti kontakt sa okolinom. rtvama ne nanose ozljede. Najee eksperimentiraju sa djecom neke seksualne aktivnosti (maenje, ljubljenje) ali se ne uputaju u seksualne odnose. 2. Perferencijski pedofili Ovo je vrlo opasan vid pedofila jer su za njih djeca izvor uitka, smatraju ih partnerima u postizanju seksualnog uitka. Nakon odnosa djeca zavravaju smru. Postoje mnoge podvrste ovog pedofila, a neke od njih su: a) Sadistiki pedofili ili myspoedi bitnu povezanost izmeu seksualnog zlostavljanja i fatalnog nasilja napad ovoh pedofila gotovo uvijek zavrava smru rtve. Obino su rtve djeca koju ne poznaju pa se ne slue zavoenjem nego im se prikradu na mjesta gdje se okupljaju. b) Zavodniki tip to su osobe koje se djeci mogu udvarati due vrijeme. Oni djecu mame darovima i panjom, a istovremeno i sami ele panju djeteta. Psiholozi smatraju da ovaj tip pedofila nije proao razvojnu fazu s koje je kao dijete smatrao djecu poeljnom i atraktivnom. Njemu ne treba nikakav povod jer je on stalan i poinje jo u adolescenciji.

35

c) Fiksirani tip pedofila uglavnom bira muke rtve, nema nikakav kontakt sa vrnjacima, dosta jeusamljen, djetinjast u ponaanju. Uglavnom bira djecu za seksualne partnere, jer su djeca manje zahtjevna od odraslih, pogodnija za dominaciju i manje kritina prema njegovim aktivnostima. Nikada nemaju namjeru da ozlijede djecu, jer ih vole, kupuju im poklone i polako zaokupljaju njihovu panju. Spolni odnos dolazi nakon dugo vremena i preferira oralno genitalni seksualni odnos. Incest Sama rije incest potie od latinske rijei incestares to znai okaljati, oneistiti. Incest spada u podvrstu pedofilije i definie se kao seksualni odnos izmeu bliskih srodnika. ini se da je incest, koja ukljuuje sve oblike sekusalnog kontakta, najei izmeu brata i sestre. Sljedei najei oblik je izmeu oca i kerke. Oevo incestuozno ponaanje nije obino toliko povezano sa seksualnim nezadovoljstvom koliko pomankanjem zadovoljavajueg emocionalnog odnosa sa suprugom. U poznatom istraivanju seksualnih prekritelja Gebhard i suradnici (1965.) su pronali da su veina oeva koji su imali odnose sa svojim kerima bili skloni jakoj pobonosti, moralistini i fanatini u svojim religioznim uvjerenjima. Postoje i podaci da je struktura obitelji u kojoj se incest javlja obino patrijarhalna i tradicionalna, naruito s obzirom na podreeni poloaj ena u odnosu na mukarce. Nadalje, vjeruje se da je incest ei tamo