PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRONFAKULTET INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA

Redovne studijeSmjer „Poslovna informatika”

PredmetSOCIJALNA EKOLGIJA

„PRIRODNI RESURSI I ENERGIJA”

(seminarski rad)

Predmetni nastavnikProf. dr Esad Jakupović

Student

Vladimir PavlovićIndex br. 121-11/RPI

Banja Luka, Mart 2013.

1. Uvod........................................................................................................................................3

2. Prirodni resursi – pojmovi i definicije, podjela.......................................................................4

3. Mineralni resursi......................................................................................................................5

3.1. Metalične sirovine.....................................................................................................8

3.2. Nemetalične sirovine.................................................................................................9

4. Energetske sirovine..................................................................................................................9

5. Uticaj eksplotacije mineralnih sirovina na životnu sredinu...................................................11

5.1. Reciklaža otpada i racionalno korišćenje mineralnih resursa..................................12

5.2. Razvoj novih tehnologija i stednja mineralnih sirovina..........................................14

6. Obnovljivi energetski izvori..................................................................................................15

6.1. Hidroenergija...........................................................................................................16

6.2. Geotermalna energija...............................................................................................16

6.3. Sunčeva energija......................................................................................................17

7. Zemljište kao resurs...............................................................................................................18

8. Vodni resursi..........................................................................................................................18

9. Šumski resursi........................................................................................................................20

10. Ostali prirodni resursi........................................................................................................21

11. Zaključak...........................................................................................................................22

12. Literatura............................................................................................................................24

1. Uvod

Prorodni resursi su opšte dobro i zajedničko bogatstvo. Njihovo korištenje, privredna

primjena i ekonomsko vrednovanje treba da budu planski usmjereni i namjenski kontrolisani.

Bez obzira na vrstu, strukturu i pojedinačne količine, oni su osnov za predstojeći

privredni i ekonomski razvoj svake zemlje. Naravno, postoji i dio prirodnih resursa koji mora

ostati izvan ekonomskih i privrednih tokova i koji treba da bude sačuvan za sadašnje i buduće

generacije, a to posebno važi za one resurse koji se teško obnavljaju i neobnovljive prirodne

resurse.

Pristup prirodnim resursima mora da obuhvati definisanje politike i strategije njihovog

održivog korištenja, kao i definisanje zakonodavno-pravnog okvira za njihovo efikasno

sprovođenje.

Prirodnim resursom obično nazivamo sve ono što potiče od Zemlje - zemljište, biljke,

životinje, vodu, drvo, naftu, metale i ostalo. Sve ih koristimo u vrlo različite svrhe, kao što je:

proizvodnja najraznovrsnijih proizvoda važnih za svakodnevni život,

dobijanje električne energije,

gajenje usijeva,

vožnju automobila,

građevinske radove...

Sve što jedemo, koristimo ili kupujemo predstavlja ili prirodni resurs ili je nastalo od

njega. Prirodni resursi su svuda oko nas, a zbog sve većih i rastućih potreba, mi ih vrlo brzo

iskorištavamo. Mnogi prirodni resursi se iscrpljuju brže nego što mogu biti zamjenjeni novim.

Iz tog razloga mora se obratiti pažnja na tu činjenicu da će se neki od njih u potpunosti

iscrpjeti ukoliko ne smanjimo potrošnju, što je ozbiljan problem, zato što živi svet na Zemlji

zavisi od ovih resursa.

2. Prirodni resursi – pojmovi i definicije, podjela

Elementi prirode se dijele na:

Prirodne resurse (izvore) - odnose se na prirodna dobra koja su u funkciji tj.

privedena korišćenju.

Prirodni uslovi - prirodni faktori su elementi geografske sredine (klima, reljef,

zemljište, sunčeva toplota, atmosferske padavine, blizina vode za navodnjavanje)

koji se ne mogu neposredno koristiti, ali bez njihovog učešća neke proizvodnje

nisu moguće. Oni ispoljavaju svoj uticaj nezavisno od volje čoveka, a samo je

pitanje u kojoj meri će to on iskoristiti u stvaranju novih vrednosti.

Prirodna dobra koja se još ne koriste predstavljaju rezerve.

Prirodni potencijal predstavljaju prirodni resursi sa rezervama prirodnih dobara i

prirodnih uslova koja čovijeku mogu biti od koristi ili to već jesu, tj. mineralne sirovine, vode,

zemljište sa vegetacijom i prirodni uslovi.

Prirodno bogatstvo je opisna vrednosna odrednica za prirodni potencijal.

Prirodni resursi se mogu podeliti prema pripadnosti na prirodne resurse:

atmosfere (vetar, kiša, sunčanost...)

litosfere-zemljine kore (mineralne sirovine i zemljište)

hidrosfere (kopnene vode i okeani)

biosfere (flora i fauna)

Prema trajanju, prirodni resursi mogu biti:

neobnovljivi resursi (mineralne sirovine)

obnovljivi resursi (zemljište, vode, flora i fauna na kopnu i moru, kao i neki

nemetali npr. šljunak i pesak, kao i morske soli).

3. Mineralni resursi

Mineralni resursi spadaju u grupu neobnovljivih resursa, to su iscrpljivi resursi i zbog

toga je potrebno njihovo racionalno korišćenje tj. štednja, koje se u savremeno vreme ostvaruje:

reciklažom, supstitucijom i uvozom.

Korišćenje mineralnih resursa izaziva veliko zagađenje životne sredine i praćeno je

sledećim pojavama:

velika degradacija zemljišne površine

velika količina otpada

velika količina otpadnih voda

naftne mrlje.

Mineralne sirovine su mineralne materije neorganskog ili organskog porijekla koje, pri

određenom stupnju razvoja tehnike i tehnologije, mogu ekonomično da se koriste u prirodnom

stanju ili nakon prerade. Minerali predstavljaju različita postojana hemijska jedinjenja.

Postoje ograničeni delovi zemljine kore u kojima je sadržaj nekog elementa znatno veći

od njegovog prosečnog sadržaja u zemljinoj kori i njih nazivamo ležišta mineralnih sirovina.

Sirovine koje sadrže minerale metala nazivaju se rude. Rude mogu biti:

Monometalične – one koje sadrže samo jedan metal;

Polimetalične ili kompleksne – one koje sadrže više metala.

Mineralne komponente u jednoj sirovini mogu se svrstati u pet grupa i to:

1. Osnovne korisne komponente - mineralni nosioci elemenata zbog kojih se

mineralna sirovina eksploatiše.

2. Korisne komponente - korisni mineralni pratioci osnovnih korisnih minerala,

njima se povećava ekonomska vrednost sirovina.

3. Korisne primese - korisni elementi koji se javljaju u malim količinama, npr.

plemeniti metali u rudama obojenih metala, gde se najčešće izdvajaju u

koncentrate osnovnih korisnih metala i povećavaju ekonomsku vrednost.

4. Nekorisne komponente - minerali stenske mase i ostali minerali koji u datom

trenutku nemaju ekonomsku vrednost.

5. Štetne primese - elementi čije prisustvo preko određenog sadržaja u sirovini ili

koncentratima otežava ili čak onemogućava njihovo korišćenje, npr. arsen,

sumpor u ugljevima itd.

Primarna prerada rude se vrši procesom koji se naziva koncentracija. Koncentracijom se

iz rude izdvajaju korisne komponente i primese u jedan ili više odvojenih proizvoda, koji se

nazivaju koncentrati. Nekorisne komponente i štetne primese čine odvojen proizvod tj. jalovinu.

Mesto gde se jalovina odlaže je jalovište.

Mineralne sirovine, prema tehnološkoj klasifikaciji mogu biti metalični i nemetalični.

Metalične mineralne sirovine se dele na:

rude obojenih metala,

rude crnih metala,

rude plemenitih metala,

rude retkih metala,

rude retkih i rasejanih metala.

Nemetalične mineralne sirovine imaju veliku i raznovrsnu primenu i to :

u hemijskoj industriji i poljoprivredi,

u građevinarstvu i industriji građevinskih materijala,

u staklarskoj i livačkoj industriji,

u keramičkoj i vatrostalnoj inustriji,

abrazivni materijali,

drago kamenje.

Energetske sirovine tj. goriva, služe za dobijanje toplotne energije i drugih vidova

energije. S obzirom na agregatno stanje dele se na:

čvrsta goriva (ugalj, drvo...),

tečna goriva (nafta),

gasovita goriva (prirodni gas),

geotermalni fluidi - oni spadaju u grupu obnovljivih energetskih izvora.

U procesu primarne prerade rude izdvaja se koncentrat metala koji čini veći deo i jalovina

koja predstavlja gubitak. Prilikom ovog procesa postoje sledeći troškovi: fiksni (nisu zavisni od

proizvodnje) i varijabilni (zavisni od proizvodnje) troškovi. Varijabilni troškovi su direktno

proporcionalni proizvodnji. Donji granični sadržaj metala u rudi je minimalni sadržaj metala pri

kome je eksploatacija rude ekonomski opravdana. Ekonomski je opravdana ako se stvori

prihvatljiva minimalna dobit.

Parametri kvaliteta mineralnih sirovina od kojih zavisi njihova cena su:

Sadržaj korisnih komponenti - sadržaj metala u koncentratu je najvažniji

pokazatelj kvaliteta.

Sadržaj korisnih primesa - korisne primese u koncentratima povećavaju njegov

kvalitet a samim tim i cenu npr. plemeniti metali, platina, selen, paladijum,

germanijum u koncentratima bakra.

Sadržaj štetnih primesa - umanjuju kvalitet koncentrata a time i njegovu cenu. Za

sve rude i koncentrate metala definisani su maksimalno dozvoljeni sadržaji štetnih

primesa, za neke to znači manju cenu, dok je za neke to "prag" upotrebljivosti

iznad koje koncentrat nije upotrebljiv pa samim tim nema ni cenu. Štetne primese

mogu negativno da utiču na proces i kvalitet dobijenog metala, kao i životnu

sredinu.

Sadržaj vlage - štetna je u svim rudama i koncentratima, povećava troškove

transporta koncentrata do topionice i povećava troškove topljenja u topionici.

Istraživanje ležišta ruda je složen poduhvat koji zahteva velika finansijska ulaganja,

njegove osnovne faze su:

osnovna geološka istraživanja,

regionalna geološka istraživanja,

poludetaljna geološko-rudarska istraživanja,

detaljna geološko-rudarska istraživanja.

Na osnovu geološko-rudarskih istraživanja utvrđuje se veliki broj podataka i

kategorizacija rezervi. One mogu da budu A, B, C1, C2 i prognozne rezerve D1 i D2 kategorije.

Prilikom izrade raznih studija i investicionih projekata, kao i prilikom donošenja raznih

poslovnih odluka, bitno je znati kakve su rezerve ovih sirovina. Bilansne rezerve čine osnovu za

izradu ovih studija i čine ih rezerve A i B kategorije i delimično C1, dok veći deo C1 C2

kategorije spadaju u vanbilansne rezerve.

Istraživanja ležišta sirovina obično traju 10-12 god. Kod velikih ležišta moguće je početi

sa eksploatacijom pre završetka istraživanja i to ako su ležišta velika, tako da eksploatacija

jednog dela ne remeti istraživanje preostalog dela. Takođe, bilansne rezerve istraženog dela

ležišta treba da omogućavaju rentabilan kapacitet proizvodnje za određeni period, u kojem bi se

istražio i preostali deo, a da objekti i radovi na otvaranju tog dela ležišta ne remete konačni

program eksploatacije čitavog ležišta.

3.1. Metalične sirovine

3.1.1. Ruda bakra

Bakar se najviše troši u građevinarstvu 40%, elektroindustiji i elektronici 25%, industriji

mašina i opreme 15%, transportna sredstva – najviše automobili 10% i hemijska industrija i

razna potrošna dobra 10%.

Ležišta sa uslovno-bilansnim rezervama C1 kategorije mogu se svrstati u tri grupe:

1. Ležišta sa velikim rezervama i relativno velikim sadržajem

2. Ležišta sa velikim rezervama i malim sadržajem bakra i plemenitih metala

3. Ležišta sa relativno velikim sadržajem bakra i malim rezervama

3.1.2.Rude olova i cinka

Olovo-cinkovne rude se otkopavaju jamskim putem, jer se pretežno nalaze na većim

dubinama, a u sebi sadrže ekonomski značajnu količinu srebra, a ređe i zlata. Neke su nosioci

ekonomski interesantnih količina kadmijuma i bizmuta.

Sve rude olova i cinka se podvrgavaju flotaciji ili gravitacijskoj koncentraciji, pošto

metalurgija zahtjeva koncentrate olova sa više od 65% olova i koncentrate cinka sa više od 47%

cinka.

3.1.3. Boksit

Boksit je sirovina iz koje se dobija aluminijum, koji široku primjenu u mnogim

industrijskim granama. Aluminijum je veoma rasprostranjen u gornjim delovima zemljine kore i

njegov srednji sadržaj je 7,45%. Boksit se najčešće ne podvrgava primarnoj preradi.

3.1.4. Ostale metalične sirovine

Gvožđe - sadržaj u zemljinoj kori iznosi 5%. Korisni elementi u rudama gvožđa su:

kalcijum, magnezijum, mangan i vanadijum, a štetni su: fosfor, sumpor, bakar, olovo i cink.

Mangan, hrom i titan - sirovinska baza ovih sirovina je takođe nepovoljna pošto

registrovane potencijalne rezerve imaju mali sadržaj metala pa su ekonomski neisplative.

Antimon - strateški metal koji se koristi za proizvodnju naoružanja.

Zlato i srebro - oko 15% svetske proizvodnje zlata i preko 20% srebra dobija se

preradom ruda bakra.

3.2. Nemetalične sirovine

Nemetalične sirovine se nazivaju i industrijski minerali (bez dragog kamenja). Mogu

imati raznu namenu - abrazivi, keramičke sirovine, sirovine za hemijsku industriju, konstrukcioni

materijali, u optici i elektronici, za proizvodnju veštačkih đubriva.

4. Energetske sirovine

Energetske sirovine su od posebnog značaja za sve proizvodne grane privrede. U okviru

energetskih resursa na prvom mestu su resursi nafte i gasa. Resursi uglja su takođe strateški

važan faktor i za privredni razvoj.

Određeni značaj imaju i obnovljivi izvori energije kao što su geotermalna energija,

biomasa, sunce, vetar i nedovoljno istražene nuklearne sirovine i uljni škriljci.

Neke energetkse sirovine:

Ugalj - gorivi sediment, sastoji se pretežno od ostataka, odnosno produkta raspada biljaka, a

nastao je od tresetišta iz daleke prošlost

Uljni škriljci - sadrže ugljovodonična ulja iz kojih se može dobiti nafta i njeni

derivatiImajući u vidu aktuelne i očekivane cene ostalih izvora energije proizvodnja električne

energije iz uljnih škriljaca nije izvjesna u bliskoj budućnosti.

Nafta i gas - nafta nastaje od bjelančevina, ugljikohidrata i masti kao ostataka

niskorazvijenih biljnih i životinjskih planktona i bakterija koje su živjele u vodi iu moru. Ti

organski ostaci se mogu posebnim geohemijskim procesima pretvoriti u naftu i zemni plin. Ti

procesi se odvijaju tijekom dugog vremenskog razdoblja, čak i po geološkim standardima, sa

povišenom temperaturom i tlakom (koji su posljedica naslaga sedimenata) kao temeljnim

inicijatorima. Kao gorivo, nafta se ubraja u prirodna tekuća goriva.

5. Uticaj eksplotacije mineralnih sirovina na životnu sredinu

Iskorišćavanjem jednog prirodnog resursa, delimično ali dugotrajno, sa tendencijom

rasta, uništavamo druge prirodne resurse. To je direktna i odmah vidljiva šteta na samom početku

eksploatacije rude. Ostale štete manifestuju se kroz zagađivanje životne sredine.

Jalovine rudnika metala izložene su neprekidnom dejstvu vetra. U njima se odvijaju

hemijski procesi rastvaranja većine prisutnih minerala teških metala i spirala njihovih jona u

vodotokove, čime se ugrožavaju, a negde i u potpunosti uništavaju biljke i životinje. Erozijom

odlagališta i jalovišta od strane površinskih voda ili od atmosferskih padavina, takođe, nastaju

ozbiljna zagađenja vodotokova. Kod nailaska velikih voda plavi se priobalno, po pravilu,

kvalitetno poljoprivredno zemljište i trajno zagađuje štetnim jonima teških metala.

Eolska erozija (erozija delovanjem vetra) flotacijskih jalovišta izaziva zagađenje

prašinom, u krugu prečnika od nekoliko desetina kilometara.

U novije vreme su propisi u oblasti zaštite životne sredine znatno strožiji. Trošak za

zaštitu životne sredine postaje realna ekonomska kategorija, prisutna u svim tehno-ekonomskim

elaboratima za otvaranje rudnika, ali i pored preuzimanja svih mera zaštite, apsolutna sigurnost

nije zagarantovana. Havarije na flotacijskim jalovištima ne mogu se apsolutno isključiti, zbog

mogućih elementarnih nepogoda ili katastrofa, pa i mogućeg ljudskog propusta.

Drugi veliki zagađivač životne sredine su rudnici lignita i termoelektrane u kojima lignit

sagorijeva radi proizvodnje elektroenergije. Pošto u našim termoelektranama sagorijevaju

niskokvalitetni ligniti sa velikim sadržajem pepela, količine pepela su velike. Zagađivanje

okoline može biti vrlo intenzivno, a ponekad i vrlo opasno za ljude i životinje. Problem

deponovanja pepela iz termoelektrana je daleko složeniji i skuplji od deponovanja flotacijskih

jalovina.

Treći po redu veliki zagađivač životne sredine je proizvodnja i transport nafte. Zagađenje

naftom najviše nastaje u njenom pomorskom ili rečnom transportu.

Prema tome, racionalna potrošnja i štednja mineralnih resursa je neminovnost iz dva

osnovna razloga:

1. mineralni resursi su neobnovljivi i kao takvi imaju ograničene rezerve,

2. smanjenom eksploatacijom mineralnih resursa umanjuje se zagađenje i štetne

posledice po životnu sredinu.

5.1. Reciklaža otpada i racionalno korišćenje mineralnih resursa

Potrošnja metala i energije u Svetu ima zabrinjavajući tempo rasta. Rezerve se brzo troše.

Metalni otpad predstavlja vrlo značajan sekundarni resurs, čijim se sakupljanjem i vraćanjem u

proces ponovne prerade značajno smanjuje potrošnja primarnih sirovina, produžuje vek trajanja

njihovih rezervi i smanjuje zagađenje životne sredine. Ponovno korišćenje metala iz otpada, kao

i uopšte ponovno korišćenje drugih materijala naziva se recikliranje (reciklaža).

U globalnoj podeli, imamo dve vrste otpada: industrijski i komunalni.

Odgovarajućom preradom komunalnog otpada značajno se smanjuje potrošnja primarnih

sirovina za proizvodnju stakla, čelika, aluminijuma, obojenih metala, papira, plastike i dr. Veći je

udeo metala u otpadima razvijenih zemalja.

U razvijenim zemljama se komunalni otpad tretira u postrojenjima za sortiranje.

Neorganske komponente se ponovo vraćaju na preradu, dok se organske kompostiraju (spaljuju)

ili delom spajaju radi proizvodnje toplotne ili električne energije. Nakon takvog tretmana

preostali deo otpada je manje mase i zahteva manje površine za deponovanje.

Sortiranje otpada započinje na mjestu njegovog nastajanja (odvojeni kontejneri za

pojedine vrste otpada: metal, staklo, papir, plastika itd.).

Od svih komponenti komunalnog otpada, najlakše se reciklira čelik, koji se smatra 100%

reciklabilnim. Aluminijum iz reciklaže opredstavlja idealnu sirovinu za izradu ambalaže za

prehrambene proizvode. Hartija je najzastupljenija komponenta u komunalnom otpadu. U

reciklirane komponente komunalnog otpada spada i staklo.

Efekti reciklaže ogledaju se u sledećem:

Proizvodnja metala, papira, stakla i drugih materijala iz otpada je jeftinija.

Smanjuje se količina otpada koji se deponuje, te su po tom osnovu manji troškovi

za zakup zemljišta, pripremu i održavanje deponoje.

Manje deponovanog otpada, znači manje zagađivanja životne sredine.

Smanjuje se potrošnja primarnih neobnovljivih mineralnih sirovina, čime se

produžava vijek eksploatacije.

Manja proizvodnja metala iz primarnih sirovina znači manju količinu jelovine, a

time i manje površine i troškove za odlaganje, kao i manje zagađenje životne

sredine.

Pravilno izabrana strategije i tehnologija za preradu otpada donose profit u

zapošljavanju ljudi.

5.2. Razvoj novih tehnologija i stednja mineralnih sirovina

Kod većine ležišta metala, u prosjeku 5% čine najbogatiji dio rude, do 35% je ruda sa

srednjim sadržajem metala, na bazi koje se odvija eksploatacija i oko 60% je siromašna

vanbilansna ruda. Te vanbilansne siromašne rude čine najveći i najznačajniji sekundarni izvor za

dobijanje metala. Vrlo važan pokazatelj racionalnog korišćenja mineralnih sirovina je

iskorištavanje bilanskog dela ležišta, koje kod površinskog otkopavanja iznosi 80-90%, a kod

podzemnog 60-75%.

Razvoj novih tehnologija otkopavanja ležišta, kao i razvoj tehnologije za valorizaciju

metala iz zaostalih neotkopanih delova ležišta i deponovanih vanbilansnih ruda, su vrlo značajni

pravci u racionalnom korišćenju mineralnih resursa. Razvijene su, i primenjuju tehnologije za

preradu i doiskorišćavanje metala iz sekundarnih sirovina.

Na raspolaganju je sve više polimetaličnih kompleksnih ruda za dobijanje više metala. Na

toj osnovi se razvijaju nove tehnologije prerade, tzv. "bezotpadne tehnologije". Njima se teži da

se iz kompleksnih sirovina valorizuje što veći broj korisnih komponenata, a jelovina svede na

najmanju moguću mjeru.

Brza iscrpljivanja mineralnih resursa zavise od mogućnosti njihove supstitucije,

diskontne i poreske stope. Smatra se da pad diskontne stope rezultira većom štednjom resursa, i

obrnuto. Visoka poreska stopa može da dovede do odlaganja eksploatacije nekih sirovina.

6. Obnovljivi energetski izvori

Obnovljiva energija se obnavlja približno istom brzinom kojom se eksploatiše. U

obnovljive energetske izvore spadaju:

hidroenergija,

geotermalna energija,

solarna (sunčeva) energija,

energija vetra,

energija biomase,

energija plime i talasa.

Korištenje obnovljivih energetskih izvora je od izuzetnog značaja za svaku zemlju.

Značaj se ogleda u štednji neobnovljivih energetskih izvora i zaštita životne sredine.

Energetska stabilnost i sigurnost se mogu ostvariti štednjom neobnovljivih energetskih

izvora na račun većeg korišćenja obnovljivih i štednjom i racionalizacijom potrošnje.

Postoje 4 grupe rešenja za smanjenje štetnih gasova:

1. Energetska efikasnost;

2. Obnovljivi izvori energije;

3. Geološko skladištenje ugljendioksida i

4. Nuklearna energija.

Ugljendioksid se skladišti u dubokim geološkim formacijama (slatkovodni i slani akviferi

i ležišta nafte, gasa i uglja). Odlike geološkog skladiranja CO2 su: čistoća, sigurnost, dugoročna

perspektiva, energetska bezbednost, ekonomičnost, efikasnost i prihvatljivost javnog mnjenja.

6.1.Hidroenergija

Hidroenergija je važan izvor elektroenergije. U strukturi svetske proizvodnje učestvuje sa

oko 16%. Hidroenergija je koncentrisan energetski izvor, ona zavisi od protoka i pada vodotoka.

Povećanje interesa za korišćenje energetskog potencijala malih vodotoka rezultiralo je

razvojem novih turbina, koje mogu da rade na malim protocima i padovima i tako omogućuju

postavljanje mini hidroelektrana.

Izgradnja malih hidroelektrana ima strateški značaj, kako sa stanovištva sigurnosti

snabdjevanja lokalnih potrošača elektroenergijom, tako i sa stanovištva zapošljavanja domaćih

preduzeća za proizvodnju opreme i izvođenje radova.

6.2.Geotermalna energija

Geotermalna energija je toplota Zemlje. Temperatura zemljine kore raste sa povećanjem

dubine. Na svakih 33m temperatura raste za 1OC, to predstavlja geotermski stupanj. Dublji deo

Zemlje je usijan i istopljen - magma. Oko 98.5% zapremine Zemlje čini magma temperature

preko 1600OC.

Geotermalna energija u Zemlji nalazi se u poroznim stenama, neporoznim „suvim“

stjenama, istopljenim stjenama - magmi.

U vezi sa sredinama gde se nalazi, geotermelna energija se dijeli na:

Hidrogeotermalnu - energija akumulirana u podzemnim termalnim vodama čija je

temperatura veća od 10OC.

Netrogeotermalnu - energija akumulirana u suvim stjenama ispod dubine na kojoj

je njihova temperatura oko 10OC.

Magmogeotermalnu - energija akumulirana u magmi.

Ako su akumulacije geotermalne energije takve da se ona iz njih može ekonomično

eksploatisati, onda one predstavljaju nalazišta geotermalne energije. U zemljinoj kori postoje:

nalazišta termalnih voda i vodene pare, nalazišta toplih i vrelih stena, i nalazišta magme. Broj

mogućih načina neposrednog korišćenja geotermalnih fluida najviše zavisi od njihove

temperature.

Voda niske temperature (50-75OC), koja se koristi za grejanje stanova, radnog prostora,

staklenika i u pojedinim insdustrijskim procesima.

Voda srednje temperature (do 140OC), koja se koristi u industijskim procesima i za

proizvodnju elektroenergije.

Voda visoke temperature i suva para (140-350OC), koja se koristi za proizvodnju

elektroenergije.

Korišćenje geotermalne energije je veoma intenzivno u zemljama EU, i to za: grejanje

stanova, radnih prostora i staklenika, sanitarna topla voda, proizvodnja električne energije, uzgoj

riba i akvakultura, industrija i tehnologija. Naročito su velike mogućnosti korišćenja geotermalne

energije u različitim tehnološkim procesima: sušenje, isparavanje, destilacija, pranje i bojenje,

procesno zagrevanje i grejanje industrijskih postrojenja.

Geotermalna energija ima velike prednosti i to:

geotermalna energija je domaća, autonomna,

geotermalne toplane su jeftinije,

troškovi eksploatacije geotermalne energije su najniži,

geotermalna energija je ekološki "čista".

6.3.Sunčeva energija

Sunčeva energija koja u toku jedne godine dospeva na Zemlju je oko 10.000 puta veća od

celokupne potrebne energije na našoj planeti. Godišnji prosek solarne energije u Srbiji je među

najvećima u Evropi. Sunčeva energija se može koristiti tehnologijom fotonaponske konverzije u

elektroenergiju ili solarnim kolektorima u toplotnu energiju.

Solarna ćelija proizvodi jednosmernu struju koja se pomoću provodnika odvodi u

kontroler punjenja, a njegova osnovna funkcija je sprečavanje prekomernog punjenja

akumulatora ili usmerava struju do akumulatora ako on nije dovoljno napunjen.

7. Zemljište kao resurs

Zemljište kao resurs ima značajnu ulogu, naročito sa dva životno i privredno važna

aspekta. Prvi je poljoprivredno zemljište, drugi je građevinsko zemljište. Postoji i treći, koji se

preklapa sa šumskim resursima, a to je šumsko zemljište.

Zemljište kao građevinski resurs veoma je bitno za prostorno planiranje i izgradnju na

svim nivoima (nacionalnom, regionalnom i lokalnom). Plansko korišćenje ovog resursa

predstavlja preduslov razvoja uslovljenog urbanim funkcijama i preduslov za poboljšanje veza

između gradskih i seoskih područja. Kroz ovakav pristup moguć je intenzivniji planski razvoj

mreže javnog transporta, zatim revitalizacija ruralnih ekonomija, razvoj rekreativnih i vikend

zona za potrebe urbanog stanovništva, zaštita i unapređenje prirodnog i kulturnog nasleđa i

naročito razvoj održivog turizma.

8. Vodni resursi

Vodni resursi zahtevaju posebnu pažnju s obzirom na životni značaj vode kao materije.

Vodni resursi obuhvataju resurse površinskih i podzemnih voda. Resursi podzemnih voda

naročito su bitni, jer preko 80% pitke vode potiče od podzemnih voda. Za mnoga naselja u

predstojećem periodu neophodno je obezbediti dovoljne količine pitke vode, ali i organizovati

konstantnu kontrolu njihovog kvaliteta u izvorištima. Osim toga, veliki značaj sa privrednog

aspekta imaju površinske akumulacije, bitne kako za vodosnabdevanje tako i za proizvodnju

električne energije.

U kompletnoj strategiji upravljanja vodnim resursima važno mesto ima i strategija borbe

protiv površinskih voda i poplava, koje često uzrokuju velike ekonomske, poljoprivredne i druge

posledice. Vodni resursi imaju veze i sa drugim privrednim granama, kao što su turizam, ribolov,

rečni saobraćaj i drugo, a koje su pogodne za malo preduzetništvo. Brojne reke i jezera Srbije

predstavljaju istaknute turističke destinacije koje svojom atraktivnošću otvaraju prostor za

prateće uslužne delatnosti.

Isto tako, veoma interesantne su brojne mineralne vode u Srbiji, koje u poslednje vreme

doživljavaju tržišnu ekspanziju u flaširanju voda (Knjaz Miloš, Karađorđe, Rosa, VodaVoda,

Vujić), a neke od njih bile su predmet investiranja stranih kompanija.

Treba napomenuti postojanje značajnog potencijala podzemnih voda za dalje istraživanje

i eksploataciju. Srbija raspolaže brojnim izvorima geotermalnih voda, naročito na području

Mačve, ali i na drugim prostorima. Tek u poslednje vreme izražena je zainteresovanost stranih

kompanija za, do sada, neiskorišćeni deo ovih vodnih resursa.

9. Šumski resursi

Šumski resursi obezbeđuju biološke preduslove zdravijih uslova životne sredine, a u

ekonomskom delu predstavljaju osnovu za drvnu industriju. Takođe, obezbeđuju sirovine za

obnovljive i ekološki zdrave proizvode, imaju ulogu u ekonomskom razvoju, ali i globalnom

okruženju ugljenika i vodnom bilansu. Šume su bitne i za ekološke, zaštitne,

turističkorekreativne, zdravstvene, kulturne i druge usluge.

U skladu sa trendovima evropske i svetske šumarske politike, šumarska politika Srbije

mora naći ravnotežu između ekonomske, ekološke, socijalne i kulturološke funkcije. U sklopu

upravljanja šumskim resursima neophodno je ostvarenje niza ciljeva među kojima su: povećanje

površina pod šumama; racionalno korišćenje proizvodnog potencijala šumskih područja;

uspostavljanje sistema zaštita šuma, uključujući bespravnu seču i bespravnu gradnju; osnivanje i

razvoj udruženja privatnih šumovlasnika; osnivanje malih i srednjih preduzeća za obavljanje

poslova u šumarstvu.

Ekonomski je interesantno korišćenje nedrvnih šumskih resursa, dok je sa turističkog

aspekta važno održavanje sistema zaštite i unapređenje stanja šuma u zaštićenim prirodnim

celinama. U sklopu gazdovanja šumskim resursima posebnu pažnju treba posvetiti gazdovanju

populacijama divljači, kao i prisutnoj šumskoj flori.

10. Ostali prirodni resursi

Vazdušni resursi predstavljaju egzistencijalni preduslov zdravlja nacije. Obezbeđivanje

kvaliteta vazduha kroz smanjenje i prevenciju industrijskog i drugih vrsta zagađenja, uz

povećanje šumskih površina značajnih za stvaranje novih količina vazduha, predstavlja prioritet

delovanja u upravljanju ovim prirodnim resursima.

Biljni resursi mogu pokazivati veliku raznolikost flore i vegetacije. Osim značaja koje

biljne vrste imaju za poljoprivredu, drvnu industriju i proizvodnju hrane, postoje i brojne

lekovite i aromatične biljke koje se koriste za proizvodnju lekova i medicinskih preparata.

Životinjski svet odlikuje se raznovrsnošću faune, naročito divljači, ptica, retkih i

zaštićenih životinjskih vrsta. Deo raznolike faune ima staništa u zaštićenim prirodnim dobrima i

nacionalnim parkovima. Njihovo očuvanje i povećanje broja jedinki određenih vrsta važno je

kako za postojeće ekosisteme, tako i za raznovrsnost opšte turističke ponude, posebno za

organizovana, atraktivna lovišta. Pažnju takođe privlači i riblji fond, kako u delu privrednog,

tako i u delu sportskog ribolova, koji pruža mogućnosti rekreativnih, ali i drugih, ekonomski

značajnih aktivnosti.

Stočarski resursi zavisno od stanja i stepena obezbeđenosti drugih prirodnih resursa,

nudi mogućnost unapređenja, koje između ostalog direktno proističe iz povećanih potreba u

urbanim centrima za odgovarajućim količinama kvalitetnog i zdravog mesa.

Voćarstvo je takođe zavisno od stanja i stepena obezbeđenosti drugih prirodnih resursa.

Ono takođe direktno proističe iz savremenih potreba u razvijenim centrima. U savremenim

uslovima neophodno je povratiti i ponovo uspostaviti organizovanu proizvodnju, nastup na

tržištu, brendiranje proizvoda za organizovan tržišni plasman, naročito na probirljivom tržištu,

kao što je današnje svetsko tržište.

Nacionalni parkovi takođe predstavljaju deo prirodnih bogatstava svake zemlje, pa tako

i Srbije. U njima se, na jednom području, u definisanim granicama, nalazi veliki broj različitih

prirodnih resursa, koji su pod posebnim režimom zaštite, održavanja i korišćenja.

11. Zaključak

Na putu ka dobrom ekonomskom razvoju svaka država polazi od raspoloživih prirodnih

resursa. Pri tome, deo navedenih prirodnih resursa neminovno se mora koristiti za potrebe

privrede i ekonomskog rasta, ali se jedan deo mora sačuvati za sadašnje i buduće generacije. Iako

u poređenju sa drugim zemljama, po prirodnim resursima u ekonomskom smislu, Srbija ne

pripada posebno bogatim zemljama, postoji obaveza i odgovornost racionalnog gazdovanja i

upravljanja raspoloživim prirodnim resursima u skladu sa politikom i strategijom njihovog

održivog korišćenja.

U zavisnosti od raspoloživih prirodnih resursa pojedini od navedenih prirodnih resursa

imaju veći ili manji resursni potencijal i generalno nedovoljnu plansku i stratešku iskorišćenost.

Ovo zahteva definisanje jasnih sektorskih politika i strategija, uz pronalaženje pravih

mehanizama za njihovu implementaciju. U pojedinim slučajevima, za određene prirodne resurse,

neophodno je definisanje institucionalnih i pravnih okvira, potrebna je organizaciona

infrastruktura za primenu, kao i za strateško i operativno upravljanje.

Moramo obratiti pažnju na činjenicu da će se neki od prirodnih resursa u potpunosti

iscrpeti ukoliko ne smanjimo potrošnju, što je ozbiljan problem, jer živi svet zavisi od ovih

resursa. To se odnosi na stanje prirodnih resursa koji su neophodni za opstanak i razvoj života na

planeti, a čine ih: biološki sistemi Zemlje, zemljište, podzemne i površinske vode, atmosfera,

okeani i dr.

Koji se delovi prirode javljaju kao prirodni resursi zavisi, između ostalog, od dostignutog

nivoa razvijenosti tehnike i tehnologije, od ekonomskih mogućnosti i celishodnosti korišćenja, i

stepena istraženosti i poznavanja resursa.

Obnovljivi resursi su svi prirodni resursi koji se troše sporije nego što se regenerišu.

Obnovljivi resursi uključuju vazduh, vode i biomasu. Ipak, neki od njih mogu postati

neobnovljivi, ukoliko se brže troše od ciklusa obnavljanja (npr. podzemne vode).

Neobnovljivim resursima smatraju se prirodni resursi koji ne mogu ponovo nastajati, kao

što su fosilna goriva, u koja spadaju ugalj, nafta i prirodni gas, razne vrste kamena, metali, uran i

drugi materijali i minerali.

U generalnom osvrtu na prirodne resurse Srbije može se konstatovati postojanje širokog

područja za privredne aktivnosti, ulaganja domaćeg i stranog kapitala, razvoj malog

preduzetništva, davanja koncesija. Brojni konkretni pojedinačni projekti mogu Srbiji doneti

ekonomski rast i razvoj usmeren na poboljšanje uslova rada i privređivanja, a time i viši životni

standard.

Prirodni resursi Srbije moraju imati ispunjenu ekonomsku, socijalnu, razvojnu i

upravljačku dimenziju, kako bi bili na dobrobit sadašnjim, ali i budućim generacijama.

12. Literatura

1. Unčanin R.: Poslovna ekonomija, Viša poslovna škola Čačak, 2006.

2. Tošović R.: Prirodna bogatstva Srbije - Prirodni resursi Srbije, DS ,

Beograd, 2006.

3. http:// www.economy.co.yu/

4. http://www.wikipedia.org/