ภทรภรณ หรญวงศ วชรพงศ รชตเวชกล

ปญญวชญ เศรษฐสมบรณ ภทรยา นวลใย

SMART CITY มตใหมของการพฒนาเมอง Case Study : ขอนแกนโมเดล

ขอคดเหนทปรากฏในบทความน เปนความเหนของผเขยน ซงไมจ าเปนตองสอดคลองกบความเหนของธนาคารแหงประเทศไทย

photo : freepix

Executive Summary

การพฒนาเมองใหเปน Smart City1 เปนหนงในแนวทางทชวยกระตนการลงทน ซงเปน ความทาทายส าคญทไทยก าลงเผชญ

การลงทนมหลายรปแบบ2 ขนอยกบความพรอมของรฐและเอกชน ซงตองชงน าหนกระหวางประสทธภาพและแรงจงใจในการด าเนนการ แตโครงสรางพนฐานสวนใหญใชเงนทนสงและ ไดผลตอบแทนต า รฐจงมกเปนผลงทนหลก (Traditional PPP)

อยางไรกตาม กระบวนการภาครฐทมความซบซอนและภาระทางการคลงทอยในระดบสง ท าใหภาคเอกชนเขามาลงทนดวยตนเองมากขน (Unconventional PPP) โดยขอนแกนนบเปนเมองแรกทเอกชนเปนผขบเคลอนโครงการเปนหลก ซงใหความส าคญกบการพฒนาดาน Mobility ในรถไฟฟารางเบา (Light Rail Transit: LRT) เปนอนดบตนๆ เพราะเชอวาเปนรากฐานส าคญของการพฒนามตอน และควรท าควบคกบการพฒนาพนทรอบสถาน (Transit Oriented Development: TOD) เพอใหเกดความคมคาในการลงทนและสรางมลคาทางเศรษฐกจ

Smart City :Smart City : หนงทางออกของปญหาเมองหนงทางออกของปญหาเมอง

7 องคประกอบของ Smart City

1 เปนการพฒนาโครงสรางพนฐานเพอยกระดบคณภาพชวต ผานการประยกตใชเทคโนโลย 2 โดยทวไปม 3 รปแบบ คอ 1) รฐเปนผลงทน 2) เอกชนเปนผลงทน และ 3) รฐและเอกชนรวมลงทน (Public-Private Partnership: PPP)

ขอนแกนโมเดลขอนแกนโมเดล : : ตวอยางของตวอยางของ Smart City Smart City ทยงยนทยงยน

ประหยดงบภาครฐ

มลคาทดนสงขน ลงทน LRT จางงานเพม 17% เศรษฐกจโต 1.5 เทา

เมองขยาย (Urbanization) ดงดดการลงทน/แรงงาน/ทองเทยว

เกดนวตกรรมใหม (Innovation) เพมทางเลอก/ลดตนทน

เพมความมงคง (Wealth) เพมออม/ลดหนภาคครวเรอน

เพมรายไดภาครฐ จากชองทางภาษ

จดสรรสวสดการไดมากขน

เขาถงบรการสาธารณะไดมากขน ลดความเหลอมล า สงแวดลอมดขน คณภาพชวตดขน

***ทงน หากการลงทนใน LRT ท าควบคไปกบ TOD จะท าใหเกดผลดตอเศรษฐกจและสงคมมากยงขน*** การลงทนดานระบบรางไมเพยงแคชวยยกระดบการลงทนของไทยในอนาคตใหกลบมาสงขน แตยงชวยลดการกอหนสาธารณะและหนครวเรอนทอยในระดบสงไดอกดวย ซงหากการลงทนรถไฟฟาใน 6 เมองหลก ไดแก ขอนแกน เชยงใหม ภเกต สงขลา นครราชสมา และพษณโลก เกดขนไดจรง คาดวาจะยงชวยใหเศรษฐกจเตบโตไดมากขน

ภาคเอกชน ขอนแกน

ระดมทนเพอลงทนใน LRT 2.2 หมนลานบาท3

1 2

3

การพฒนา Smart Mobility ในขอนแกน คาดวาท าใหจะเกดผลดตอเศรษฐกจและสงคม (Dynamic Impact) ใน 3 สวน ไดแก

ผลดตอเศรษฐกจในระยะสน (Short-term Impact) ผลดตอเศรษฐกจในระยะยาว (Long-term Impact) และ ผลดตอสงคม (Social Impact) ซงทายทสดแลวจะน าไปสการเตบโตทยงยน (Sustainability)

ถอดบทเรยน ถอดบทเรยน : : ความส าเรจของขอนแกนโมเดลความส าเรจของขอนแกนโมเดล

ทมา: บรษท ขอนแกนพฒนาเมอง จ ากด (KKTT) และ บรษท ขอนแกน ทรานซท ซสเตม จ ากด (KKTS)

กลมผน าทองถน (Leadership) : มเปาหมายรวมกนในการพฒนาเมอง แตไมแสวงหาก าไร การเพมบทบาททองถน (Decentralization) : บรหารจดการโครงการตางๆ ดวยตนเอง กระบวนการคด (Mindset) : เปดโอกาสใหผมสวนไดสวนเสยเขามาระดมความคด

กระบวนการภาครฐ (Government Procedure) : ใหการสนบสนนโครงการในดานตางๆ ตามความเหมาะสม

การระดมทน (Financing) : ใหทองถนมสวนรวมในการเปนเจาของผานการระดมทนสาธารณะ (Crowdfunding)

กาวแรกความส าเรจของการพฒนาเมองขอนแกนเกดจาก 5 ปจจย

และหากไดรบการสนบสนนมาตรการจงใจจากภาครฐเพมเตมจะเออใหการพฒนาเมองในระยะตอไป มโอกาสประสบความส าเรจมากขน

มาตรการจงใจในปจจบน : ใหสทธประโยชนลดหยอนทางภาษ : เพอสรางแรงจงใจใหนกลงทน

มาตรการทควรเพมเตม : “ปรบปรงกฎหมาย” ใหเออตอการพฒนาทดนเชงพาณชยรอบสถาน (TOD) : เพอทจะสามารถน ารายไดจากสวนนมาสนบสนนคาใชจายในการเดนรถไฟฟา LRT และท าใหสามารถคดคาโดยสารไดถกลง (Cross Subsidy) “รบรองสถานะ” ใหรฐบาลทองถนโดยรฐบาลกลาง : เพอใหตนทนในการระดมทน ต าลงจากการมชองทางและตวเลอกในการระดมทนทเพมขน

สดสวนการลงทนของไทยอยในระดบต าตงแตวกฤต ป 2540

3เมดเงนลงทนอางองจากรายงานทบทวนการศกษาโครงการกอสรางระบบขนสงสาธารณะในเขตจงหวดขอนแกน เสนทางน ารองสายสแดง (ส าราญ-ทาพระ)

photo : unsplash

เมอการพฒนาประเทศแบบเดมๆ ไมตอบโจทย...................................................04 การลงทนใน Smart City : ทางเลอกใหมของการพฒนาเมอง..................................05 ขอนแกน : เมองตนแบบ Smart City ของไทย.........................................................07 ความส าเรจทออกแบบได : สวนผสมทลงตวของขอนแกน........................................10 แรงจงใจจากภาครฐ : พลงผลกดนสความส าเรจ ..................................................14 จะเปนอยางไร หากเมองอนตางพากนพฒนา Smart City?..............................17

photo : pixabay

สารบญ

73

สดสวนหนครวเรอน

0

25

50

2525 2530 2535 2540 2545 2550 2555 2560

(% ตอ GDP)

วกฤตตมย ากง

เฉลย 10 ป (ป 52-61)

ทมา : World Bank

| เมอการพฒนาประเทศแบบเดมๆ ไมตอบโจทย

สดสวนการลงทน (% ตอ GDP)

การยกระดบการลงทน คอ โจทยส าคญของเศรษฐกจไทย ในปจจบน เพราะการลงทนเคยเปนหนงในเครองยนตส าคญทชวยกระตนกจกรรมทางเศรษฐกจและสนบสนนการจางงาน อกทงยงชวยรกษาระดบการเตบโตทางเศรษฐกจใหมเสถยรภาพในระยะยาว หากมองยอนกลบไปในชวงกอนเศรษฐกจฟองสบและวกฤตตมย ากง ป 2540 การลงทนของไทยมสดสวนไมต ากวา 25% ของ GDP1 แตหลงจากวกฤตดงกลาว จะเหนวากจกรรมทางเศรษฐกจและ การจางงานซบเซาลงอยางมาก สงผลใหสดสวนการลงทนปรบลดลงเหลอเพยงประมาณ 20% ของ GDP ซงคาดวา เปนผลจากตนทนในการระดมเงนของไทยทสงกวาประเทศอน นอกจากน รปแบบการคาและการบรโภคของประเทศทหนไปเนนภาคบรการมากขนกมสวนท าใหการลงทนลดลง เพราะเงนทนทใชในภาคนมกมขนาดเลก แถมการลงทนในระยะหลงๆ เนนเปนการซอมสรางมากกวาการลงทนใหม ซงปจจยเหลาน ลวนแตสงผลใหการลงทนของไทยไมสามารถกลบมาอยในระดบทสงเหมอนในอดต

นอกจากน บรบทของเศรษฐกจไทยในปจจบนกเปลยนแปลงไป ไทยก าลงเผชญกบความทาทายส าคญหลายประการ ทงทศทางการเตบโตของเมองทไมชดเจน ซงท าใหเกดความไมแนนอนและสงผลตอการตดสนใจลงทนของภาคธรกจ ปญหาหนครวเรอนทอยในระดบสงจากการใชจายเกนรายรบของครวเรอน และแนวโนมหนสาธารณะทสงขน จะสงผลตอภาระทางการคลงในระยะขางหนามากขน ตลอดจนความเหลอมล า ในสงคม ไมวาจะเปนเรองรายได โอกาสในการหางาน และ การเขาถงบรการสาธารณะตางๆ ลวนแตเปนความทาทาย เชงโครงสรางทอาจฉดรงใหไทยไมสามารถกาวขามกบดกรายไดปานกลาง (Middle Income Trap) อกทงไทยยงอาจถกซ าเตมจากการเปลยนแปลงทรวดเรวของบรบทโลก ซงมเทคโนโลยเปนตวเรงส าคญ ทงการเกดนวตกรรมใหมๆ (Technology & Innovation) การเปนเมองทมากขน (Urbanization) หรอแมแตการกาวเขาสสงคมสงวย (Aging Society) 1GDP หรอ Gross Domestic Product คอ ผลตภณฑมวลรวมในประเทศ หรอมลคาของสนคาและบรการขนสดทายทผลตขนภายในประเทศนน

ทมา : ธนาคารแหงประเทศไทย

79

คาเฉลย3 ป (ป 59-61) ป 62

41 47

ประมาณการณเฉลย ป 63-65

$

73

สดสวนหนสาธารณะ (% ตอ GDP)

ทมา : ส านกงานบรหารหนสาธารณะ

ดงนน การพฒนาประเทศแบบเดมๆ อาจไมสามารถตอบโจทย เพอใหเศรษฐกจไทยกลบไปเตบโต 4-5% แบบในอดตจนพนกบดกรายไดปานกลางได ทางออกหนงทท าได คอ การยกระดบการลงทนของไทย ซงในชวงทศวรรษใหหลงมแนวคดและรปแบบการพฒนาประเทศแบบใหมเกดขนทจะชวยยกระดบการลงทนของประเทศ ไดบางสวน นนกคอ การพฒนาเมองใหเปน Smart City เพอใหพรอมรบมอและสามารถปลดลอกปจจยเชงโครงสรางควบคไปกบการเสรมสรางพนฐานทางเศรษฐกจใหแขงแกรงได

แลวอะไรคอค าตอบของการพฒนาประเทศแบบใหมๆ ?

04

จดเดนของ Smart City ในแตละประเทศ

องคประกอบ 7

การลงทนในโครงการ Smart City เปนหนงในทางเลอก ทจะชวยรบมอกบความทาทาย ซงเปนแนวคดการพฒนาเมอง ทน าเอาเทคโนโลยมาชวยยกระดบคณภาพชวต และท าใหเกด การพฒนาทางสงคมและเศรษฐกจ โดยเฉพาะการลงทน โดยประเทศสวนใหญทท าโครงการดงกลาวนยมพฒนาเมองใน 7 ดานหลก ไดแก 1) ดานคมนาคมขนสง (Mobility) 2) ดานวถชวต (Living) 3) ดานเศรษฐกจ (Economy) 4) ดานประชากร (Citizen) 5) ดานสงแวดลอม (Environment) 6) ดานธรรมาภบาล (Governance) และ 7) ดานพลงงาน (Energy) และใหความส าคญกบดาน Mobility ในระยะแรก ซงประเทศหรอเมองสวนใหญ อาท ไอนดโฮเวน พอรตแลนด และสงคโปร กมดาน Mobility เปนดาน ทเดน เพราะเชอวาระบบคมนาคมทด คอ รากฐานส าคญของการพฒนาเมองในมตอนๆ ตอไป

ส าหรบเมองทตดสนใจพฒนา Smart City จะมทางเลอกในการลงทนหลายรปแบบ คอ รฐบาลหรอเอกชนเปนผลงทนเองทงหมด หรอรฐบาลและเอกชนรวมกนลงทน (Public-Private Partnership: PPP) ซงรปแบบการลงทนทเหมาะสมขนอยกบบรบทเศรษฐกจของเมองนนๆ โดยตองชงน าหนกระหวางประสทธภาพทอาจมองไดในหลายมต เชน คณภาพ ตนทน หรอระยะเวลาใน การด าเนนการ เปนตน และแรงจงใจในการด าเนนการ อยางไรกตาม การลงทนในโครงสรางพนฐานสวนใหญมลกษณะเปนสนคาสาธารณะ2 (Public Goods) ซงตองอาศยเงนทนสงและไดรบผลตอบแทนต า ท าใหการพฒนาเมองในหลายประเทศเลอกลงทนแบบ PPP ทรฐบาลลงทนเปนสวนใหญ (Traditional PPP)

2สนคาสาธารณะ คอ สนคาและบรการทสามารถใชรวมกนได และรฐพงจดหาใหแกประชาชน โดยสนคาและบรการบางประเภทรฐอาจคดคาใชบรการ เชน ไฟฟา น าประปา และระบบขนสงมวลชน เปนตน

ทมา : Centre of Regional Science, Vienna UT (2007) และ Simon, Frans, Daan, et al. (2019)

มาท าความรจกกบ Smart City กนเถอะ

การลงทนใน Smart City : ทางเลอกใหมของการพฒนาเมอง |

05

แมเมองจะเลอกรปแบบการลงทนทตางกน แตประสบการณตางประเทศชใหเหนวา ผลลพธทไดดมความคลายคลงกน กลาวคอ

การพฒนาเมองดวย Smart City จะท าใหเกดการเตบโตทยงยน (Sustainability) ผานผลดตอเศรษฐกจและสงคม (Dynamic Impact) ซงแบงไดเปน 3 สวน ไดแก 1) ผลดตอเศรษฐกจในระยะสน (Short-term Impact) 2) ผลดตอเศรษฐกจโดยเฉพาะการลงทนในระยะยาว (Long-term Impact) และ 3) ผลดตอสงคม (Social Impact)

หากดประสบการณจากตางประเทศ อยางเมองพอรตแลนด ประเทศสหรฐอเมรกา เปนเมองทไดรบการยอมรบใหเปนตนแบบ

ของการพฒนาเมองดวย Smart City โดยมการลงทนแบบ Traditional PPP และเรมพฒนาจากดาน Mobility ในระบบรางเปนดานแรกเหมอนอกหลายๆ เมอง ซงหลงจากลงทนแลว เศรษฐกจของเมองพอรตแลนดเตบโตเพมขนถง 1.7 เทาของเงนลงทน และยงมความตองการจางงานใหมเพมขนประมาณ 2 หมนคนในทนท โดยท 1 ใน 3 ของแรงงานกระจกตวอยทบรเวณรอบสถานขนสง นอกจากน การลงทนดงกลาวยงสงผลดในระยะยาว ซงท าใหความตองการแรงงานปรบเพมขนอกกวา 3 หมนคน ยงไปกวานนยงมสวนชวยยกระดบคณภาพชวตของคนในเมองใหดขน เพราะการพฒนาระบบรางชวยลดการปลอยกาซคารบอนไดออกไซดในเมองพอรตแลนด

06 photo : unsplash

| ขอนแกน : เมองตนแบบ Smart City ของไทย

ส าหรบในไทยเอง กระแสการพฒนาเมองใหเปน Smart City เปนทนยมมากขนในหลายหวเมองใหญ เชน ขอนแกน เชยงใหม สงขลา ภเกต เปนตน แตขอนแกนนบเปนเมองแรกทลกขนมาเรมพฒนาเมองอยางจรงจง และมรปแบบทแตกตางจากเมองอน ตรงทผลกดนการพฒนาเมองโดยไมคดจะไปเปลยนแปลงกฎระเบยบทมอยเดม เพราะเขาใจวาตองอาศยเวลานานและ เปนไปไดคอนขางยาก ภาคเอกชนในจงหวดจงเขามามบทบาทในการพฒนาทองถนของตนเองมากขน ตงแตการรเรมความคด การผลกดน ตลอดจนการลงทนเปนสวนใหญ (Unconventional PPP) โดยมรฐบาลทองถนใหการสนบสนน (Facilitator) เนองจากเหนวาไมสามารถปลอยเมองใหมทศทางการเตบโตอยางไมชดเจนได และประสบการณในอดตทกระบวนภาครฐมกมความซบซอน และเปนระบบราชการแบบรวมศนย กมสวนผลกดนใหภาคเอกชนทองถนหนมาลงทนเองโดยไมรองบประมาณจากรฐบาลกลาง

การทภาคเอกชนและรฐบาลทองถนไดรวมมอกนจนเกดเปน Ecosystem ทดนน จะน ามาสผลลพธทมประสทธภาพ และเกดการพฒนาทตรงตามความตองการของทองถน ซงเปนทมาของการพฒนาเมองทก าลงไดรบความสนใจในปจจบนอยาง “ขอนแกนโมเดล”

ขอนแกนม แผนพฒนา เม อง ให เ ป น Smart City ทครอบคลมในทกมต โดยใหความส าคญกบการพฒนาดาน Mobility เปนอนดบตนๆ เชนเดยวกบเมองอนๆ เพอใหสอดรบกบนโยบายของจงหวดทเนนการเปนศนยกลางใน 3 ดานหลก คอ การเปนเมองราง การเปนศนยกลางทางการแพทย (Medical Hub) และการเปนศนยกลางทางการประชมและสมมนา (MICE City) ซงการพฒนาดาน Mobility ของขอนแกนจะเปนการลงทนในระบบขนสงมวลชนทางรางหรอรถไฟฟารางเบา (Light Rail Transit system : LRT) โดยมแผนการลงทนในระยะแรก (เสนทาง เหนอ-ใต บนถนนมตรภาพ) เปนระยะทาง 26 กโลเมตร จ านวน

” “ ผลกดนการพฒนาเมอง ภายใตกฎระเบยบทมอยเดม

photo : KKTT co.,ltd

Smart City ทขอนแกนนาสนใจอยางไร ?

07

” “ ภาคเอกชนเขามามบทบาทส าคญในการพฒนาทองถน

โดยมรฐบาลทองถนใหการสนบสนน

20 สถาน ภายใตวงเงนลงทน 2.2 หมนลานบาท และยงเลอกลงทนควบคไปกบการพฒนาพนทเชงพาณชยรอบสถานรถไฟฟา (Transit-Oriented Development : TOD) เพอใหมการใชประโยชนทดนแบบผสมผสาน ทงทพกอาศย อาคารพาณชย ส านกงาน และการใชประโยชนประเภทอน ซงถอไดวาเปนอกหนงจดเดนของขอนแกน เพราะเชอกนวา หากพฒนาระบบรางควบคไปกบ TOD จะท าใหเกดความคมคาในการลงทนและสรางมลคาทางเศรษฐกจมากขน แถมยงสามารถน ารายไดจากการพฒนา TOD มาสนบสนนคาใชจายในการเดนรถไฟฟา LRT ซงท าใหคดคาโดยสารไดถกลง (Cross Subsidy) อกดวย

นอกจากน ขอนแกนยงมแผนจดตงกองทนโครงสรางพนฐานจงหวด (Provincial

Infrastructure Fund: PIF) เพอใหประชาชนในทองถนไดมสวนรวมในโครงการฯ ดวยการ ถอครองหน และยงใชเปนชองทางในการระดมทนผานตลาดหลกทรพย ตลอดจนใชเปนเครองมอทางการเงนส าหรบพฒนาโครงสรางพนฐานอนๆ ตอไป

ชาวขอนแกนจะไดอะไร ?

การลงทนในรถไฟฟารางเบาของขอนแกนภายใตแผนพฒนา Smart City ในครงน ถอไดวาเปนจดตงตนทส าคญอยางหนงทจะท าใหเมองเตบโตอยางมประสทธภาพ และชวยกระตนการลงทน ซงทายทสดแลวจะน าไปสการเตบโตทยงยนในระยะยาวเชนเดยวกบเมองอนๆ ในตางประเทศทสรางผลดตอเศรษฐกจและสงคม ดงน

ผลดตอเศรษฐกจในระยะสน (Short-term Impact)

ตงแตมกระแสการพฒนา Smart City เขามาในขอนแกน ท าใหยานเมองเกาอยางถนนศรจนทรกลบมามชวตชวาอกครงและคนในพนทเองกมทศนคตทดขน สงผลใหเมองมความนาสนใจและมมมองของภาคธรกจ (Sentiment) เองกปรบดขน จนเรมเหนสญญาณของ การลงทนใหมในพนทมากขน เชน การลงทนซอทดนบรเวณถนนมตรภาพเพอเตรยมสราง ทพกอาศยและหางสรรพสนคา เปนตน ส าหรบการลงทนในโครงการ LRT คาดวาจะท าให การจางงานใหมปรบเพมขนประมาณ 17%3 ทนท โดยเฉพาะการจางงานในภาคบรการทมความเชอมโยงกบการขนสงสงจะเปนภาคทไดรบประโยชนมากสด ซงกจกรรมทางเศรษฐกจ ทเกดขนเหลานจะท าใหเศรษฐกจขอนแกนเตบโตมากขนถง 1.5 เทาของเงนลงทน 3 ตลอดโครงการ

ผลดตอเศรษฐกจในระยะยาว (Long-term Impact)

เมอเมองขยายตวและเศรษฐกจปรบดขนกจะยงดงดดการลงทนใหมๆ ผนวกกบนโยบายของจงหวดทมงสการเปนศนยกลางดานเมองราง ดานการแพทย และดานการประชมฯ ท าใหผประกอบการเลงเหนโอกาสในการเขามาท าธรกจหรอขยายตลาดใหกวางขน (Capital Mobility) และจะมความตองการแรงงานทมากขน จนเกดการเคลอนยายแรงงานเขามาในขอนแกน

3ผลการค านวณจากตารางบญชเมตรกซสงคม (Social Accounting Matrices : SAM)

08

photo

: pixa

bay

4รายงานทบทวนการศกษาโครงการกอสรางระบบขนสงสาธารณะในเขตจงหวดขอนแกน เสนทางน ารองสายสแดง (ส าราญ-ทาพระ)

(Labor Mobility) ซงการเพมผเลนในตลาดจะชวยเพมการแขงขนระหวางภาคธรกจและผลกดนใหเกดนวตกรรมใหมๆ ( Innovation Creation) ทชวยลดตนทนในการด าเนนธรกจและตอบสนองความตองการของผบรโภคไดดขน นอกจากน ระบบขนสงทสะดวกสบายและกจกรรมทางเศรษฐกจทคกคกจะยงท าใหเมองเปนทสนใจและเปนหนงในทางเลอกของนกทองเทยว ซงปจจยเหลาน จะชวยเพมรายไดหรอความมงคง (Wealth) ใหกบเมอง ตลอดจนสงผลใหเศรษฐกจขยายตวในอตราทสงขนในระยะยาว

หากลองมองในอกมม จะเหนวาการลงทนในระบบขนสงยงมสวนชวยเพมมลคาใหกบทดนและเพมตวเลอกในการเดนทาง ท าใหประชาชนสามารถประหยดคาใชจายในการเดนทางได เนองจากสามารถน ารายไดจากการพฒนา TOD มาสนบสนนคาโดยสาร ซงคาดวาอตราคาโดยสาร จะเรมตนท 10 บาท4 นอกจากน ยงชวยเพมโอกาสในการออมเงนและเพมความม งค ง ไดอกทางหน ง ซ งจะชวยลดภาระหน ของครว เรอน (Household Debt) โดยรายไดทสงขนยอมเปนผลดตอการจดเกบภาษของรฐบาลกลางหรอรฐบาลทองถน ท าใหรฐบาลสามารถน ารายไดทเพมขนไปจดสรรสวสดการสงคมและสนบสนนการลงทนพฒนาเมองในมตอนๆ

ผลดตอสงคม (Social Impact)

การพฒนา LRT จะชวยยกระดบคณภาพชวตของชาวขอนแกน เพราะประชาชนสามารถทจะเขาถงบรการสาธารณะตางๆ ไดสะดวกสบายมากขน เชน การเดนทางไปรบบรการทางการแพทย ซงอาจชวยตอบโจทยการเขาสสงคมสงวยไดเปนอยางด ขณะเดยวกนการพฒนาระบบขนสงมวลชนยงชวยใหเมองมสภาพแวดลอมทนาอยมากขนจากการจราจร ทตดขดนอยลงและอากาศทบรสทธขน โดยคาดวา LRT จะท าใหมปรมาณรถยนตบนถนนมตรภาพลดลงประมาณ 10%4 ยงไปกวานน การลงทนของภาคเอกชนยงมการจดตงกองทนโครงสรางพนฐานจงหวด (PIF) ซงจะเปนการเปดโอกาสใหประชาชนในทองถนไดมสวนรวมในการเปนเ จาของโครงการ ซงจะชวยลดความเหลอมล า ในสงคมและท าให เกดความยงยนในระยะยาวได

การลงทนดาน Mobility นอกจากจะสรางผลดตอเศรษฐกจและสงคม 3 ประการอยางทกลาวไปแลว หากเมองอนๆ เลอกทจะพฒนา ดวยการลงทนในรปแบบเดยวกบขอนแกนทมภาคเอกชนเปนแรงขบเคลอนส าคญ จะสงผลดตอภาคการคลงเชนกน เพราะรฐบาลกลางสามารถประหยดงบประมาณในสวนน และรฐบาลทองถนเองจะมรายไดเพมขน จากโครงการซงสามารถน าไปจดสรรส าหรบการลงทนในโครงการสาธารณะอนๆ ไดตอไป

09

ผลดตอเศ

รษฐกจและสงคมจากการลงทนใน LR

T

10

|

”

“ แนวความคดไดถกผลกดน ใหเกดขนจรงจากการรวมกลมผน าทองถน ซงเปนกลมทไมแสวงหาก าไร

และไมมนยทางการเมอง

กวาขอนแกนจะกาวขามขอจ ากดไปสการเปน Smart City ได ตองอาศยปจจยสนบสนนหลายอยาง งานศกษาน ไดถอดบทเรยนจากการพฒนาเมองของขอนแกนทไดผานปญหาและความทาทายตางๆ โดยพบวา มปจจยแหงความส าเรจ หลก 5 ประการ ทเปนแรงผลกดนใหขอนแกนมาถงจดน

5 ปจจยแหงความส าเรจ...

กลมผน าภาคเอกชนทองถน (Leadership) :

แมวาความคดการพฒนาเมองขอนแกนจะถกพดถงตงแตเมอ 20 ปกอน โดยถายทอดจากรนสรน แตยงไมสามารถเกดขนไดอยางเปนรปธรรม จนเมอไมนานมาน แนวคดไดถกผลกดนใหเกดขนจรงจากความรวมมอของผน าทองถนทส านกรกบานเกด ไดแก 24 องคกรจน 5 เทศบาลทองถน 8 องคกรเศรษฐกจ และ 20 บรษทเอกชน ซงเปนกลมทไมแสวงหาก าไรและไมมนยทางการเมองทเลงเหนแลววา ไมสามารถปลอยใหเมองเตบโตแบบไรทศทางและรอการจดสรรงบประมาณจากภาครฐได ภาคเอกชนขอนแกนจ านวน 20 บรษท จงจดตง “บรษท ขอนแกนพฒนาเมอง จ ากด (KKTT)” เมอป 2556 ดวยการสละเงนทนสวนตว 200 ลานบาท เพอเปนเงนตงตนในการพฒนาโครงสรางพนฐาน และพฒนาให KKTT เปนศนยรวม (One-Stop Service) แนวคดและผลกดนการพฒนาเมองขอนแกน

การเพมบทบาทของทองถน (Decentralization) :

นอกจาก KKTT แลว รฐบาลทองถนคอ เทศบาล 5 แหง ในขอนแกนเอง กไดรบอนมตจากกระทรวงมหาดไทยใหสามารถรวมกนจดตง “บรษท ขอนแกนทรานซทซสเตม จ ากด (KKTS)” ได เมอป 2560 ภายใต พ.ร.บ. เทศบาล พ.ศ. 2496 ในรปแบบวสาหกจของรฐ โดย KKTS อาศยเงนทนจากภาคเอกชนในการจดทะเบยนจดตงบรษท จ านวน 5 ลานบาท เพอรกษาความเปนเจาของของทองถน ชวยให เกดความคลองตวใน การบรหารจดการโครงการรถไฟฟา LRT และเปนอสระในการด าเนนโครงการ ซงคลายกบการจดตง บรษท กรงเทพธนาคม จ ากด ทอยภายใตกรงเทพมหานคร โดยวาจางบรษทเอกชนใหกอสรางและเดนรถเทานน นอกจากน KKTS ยงมบทบาทในการชวยสนบสนนโครงการอนๆ ของการพฒนาเมองดวยเชนกน ทงหมดน ท าใหรฐบาลและภาคเอกชนทองถนท างานรวมกนอยางใกลชดมากขน

11

ความส าเรจทออกแบบได : สวนผสมทลงตวของขอนแกน

photo : freepix

กระบวนการคด (Mindset) : เปดโอกาสใหผมสวนไดเสยเขามาระดมความคด

5

กลมผน าทองถน (Leadership) : มเปาหมายรวมกนในการพฒนา แตไมแสวงหาก าไร

การเพมบทบาททองถน (Decentralization) : รกษาความเปนทองถน ผานการบรหารจดการโครงการ LRT ดวยตนเอง

factors กระบวนการภาครฐ (Government Procedure) : ใหการสนบสนนโครงการตางๆ ตามความเหมาะสม

การระดมทน (Financing) : ใหทองถนมสวนรวมในการเปนเจาของ ผานการระดมทนสาธารณะ (Crowdfunding)

Key success

กระบวนการคดและการเปดใจรบฟง (Mindset) :

ขอนแกนเองกเผชญกบอปสรรคและความทาทายหลายรปแบบคลายกบเมองอน แตสามารถกาวขามขอจ ากดเหลานได สวนหนงเปนผลจากการทภาคสวนตางๆ ม Mindset ทพรอมจะปรบเปลยนและเหนเปาหมายรวมกนทงภาคเอกชนและภาครฐ โดยกลมผน าภาคเอกชนไดพยายามหาวธพฒนาเมองรปแบบใหม หลงจากมประสบการณทกระบวนการภาคฐมกมความลาชา จนเกดการคดนอกกรอบและไดทางออกใหม คอ การหนมาพฒนาทองถนดวยตนเอง โดยไมรอการจดสรรงบประมาณจากภาครฐ นอกจากน ในกลมรฐบาลทองถนเอง กม Mindset ทไมยดตดกบกระบวนการท างานแบบเดมๆ พรอมทงยงเปดใจรบฟงความตองการของภาคเอกชนและประชาชนในทองถน ซงเปนแรงผลกดนส าคญใหการพฒนาเมองประสบความส าเรจ ยงไปกวานน หลงจากทรฐบาลทองถนและกลมผน าภาคเอกชนของขอนแกนมความเปนปกแผนกนแลว การพฒนาเมองจงมบรรยากาศทดขน ประกอบกบผน าทง 2 กลมเองกพยายามชใหประชาชนเหนถงประโยชนของการพฒนาเมองดวย ตวอยางทเหนชดคอ การทดลองใช Smart Bus

เปนโครงการน ารองเพอแกปญหาการใชรถสาธารณะทตองรอนานและไมมตารางเวลาทชดเจนโดยการตด GPS ซงท าใหสามารถเชคต าแหนงรถและวางแผนการเดนทางไดงายขน หลงจากนน เมอจะท าโครงการ LRT กลมพฒนาเมองจงเปดโอกาสให ผมสวนไดสวนเสยเขามาระดมความคดเหนและเปดใจรบฟงอยางจรงใจรวมกน โดยเรมจากการพดคยกบกลมทจะไดรบผลกระทบมากทสด ซงกคอ กลมคนขบรถสองแถวทเคยเปนระบบขนสงหลกในเมอง โดยใหมาเปนสวนหนงของโครงการดวยการวงรถมายงจดเชอมตอในแตละสถาน เพอใหมรายไดใกลเคยงเดมแมวงในระยะทางทสนลง กอนจะขยายวงไปยงภาคสวนอน เชน กลม NGO สถาบนการศกษา และภาคประชาชน เพอหาแนวทางการพฒนาเมองททกฝายเหนพองตองกน

”

“ กลมพฒนาเมองขอนแกน เปดโอกาสใหผมสวนไดสวนเสย

เขามาระดมความคดเหน โดยไมทงใครไวขางหลง

12

กระบวนการคด (Mindset) : เปดโอกาสใหผมสวนไดเสยเขามาระดมความคด

นอกจากน หากภาครฐอยากเปดโอกาสใหภาคเอกชนเขามามสวนรวมในการท าโครงการเหมอนอยางขอนแกน การพจารณาจากความพรอมของภาคเอกชนในทองถนอยางเดยวอาจไมเพยงพอ แตภาครฐอาจตองวางบทบาทของตนเองใหเหมาะสมสถานการณ โดยใหการสนบสนนดานตางๆ ตามความจ าเปนหรอมมาตรการจงใจทดงดดใหภาคเอกชนมาลงทน

กระบวนการภาครฐ (Government Procedure) :

ขอนแกนโมเดลเปนการพฒนาเมองรปแบบใหม ท ย ง ไม เคย เกดข น ใน ไทยมากอน ท า ใหภาครฐแล ะภาคเอกชนตองใชเวลาในการเรยนรและท าความเขาใจไปพรอมกน ซงในชวงเรมตนของการผลกดนโครงการ ขอนแกนเองกตองปลดลอกกระบวนการภาครฐในหลายประเดน ตงแต 1) การจดตงบรษท KKTS ทตองไดรบการอนมตจากกระทรวงมหาดไทย 2) การไดรบความชดเจนในการใหทองถนเปนผด าเนนโครงการ จากคณะกรรมการจดระบบการจราจรทางบก (คจร.) และ 3) การไดรบพนทเกาะกลางมตรภาพเพอใชด าเนนโครงการ LRT จากกระทรวงคมนาคม และพนทเพอพฒนา TOD จากกระทรวงเกษตรและสหกรณ อยางไรกด TOD อาจยงมขอจ ากดดานกฎหมายอยบางโดยเฉพาะ พ.ร.บ.เวนคนทดน ทยงไมไดระบถงการพฒนาในลกษณะดงกลาวอยางชดเจน ซงอาจท าใหผลลพธจากการพฒนา Smart City ไมเปนไปตามทหวงไว นอกจากน เพอใหนโยบายมความตอเนอง ขอนแกนยงได จดต งคณะกรรมการพ เศษเพอพฒนาจงหวด โดยใหมประธานรวมระหวางภาครฐและภาคเอกชน คอ ผวาราชการจงหวดและตวแทนจากภาคเอกชน อกทงยง

พฒนาโครงการ LRT ใหสอดรบกบนโยบายรถไฟฟาความเรวสงของรฐบาลอกดวย แตทายทสดแลว หากขอนแกนสามารถจดการกบความทาทายเหลานไดทงหมด กจะเปนบทเรยนทดใหกบเมองอนตอไป เพราะจะท าใหเมองม Ecosystem ทเออตอการพฒนาเมอง

การระดมทน (Financing)

โครงการพฒนาเมองขอนแกนทถกขบเคลอนโดยเงนทนของภาคเอกชนนน ปจจบนยงไมไดรบการรบรองอยางเปนรปธรรมจากรฐบาลกลาง ท าใหการกยมเงนจากธนาคารในประเทศท าไดคอนขางยาก ขอนแกนจงหนไปพงพาแหลงเงนทนจากตางประเทศเพอใชในการลงทนสราง LRT และตงใจวาเมอโครงการแลวเสรจ ขอนแกนจะเปดระดมทนจากคนในทองถนเปนล าดบแรก ในรปแบบการระดมทนสาธารณะ (Crowdfunding) โดยมวตถประสงคหลกเพอชวยเหลอผมรายไดนอยผานการมอบสทธการถอครองหนจ านวนหนง หลงจากนนจงจะน าโครงการเขาจดทะเบยนในตลาดหลกทรพยในรปแบบกองทน PIF ซงจะยงชวยใหมลคาเพมของหนและเงนปนผลจากโครงการใหสงขนตอไป

13

photo : KKTT co.,ltd

แรงจงใจจากภาครฐ : พลงผลกดนสความส าเรจ |

14

สงทนกลงทนแสวงหา

[ ] คอ แรงจงใจหลกตามกรอบแนวคดแรงจงใจทท าใหเกด Smart city ในหนา 16 5 ประกอบดวย 1) ดานคมนาคมขนสง (Mobility) 2) ดานวถชวต (Living) 3) ดานเศรษฐกจ (Economy) 4) ดานประชากร (Citizen) 5) ดานสงแวดลอม (Environment) 6) ดานธรรมาภบาล (Governance) และ 7) ดานพลงงาน (Energy)

ดวยธรรมชาตของนกลงทนทตองการแสวงหาก าไรสงสด ท าใหการตดสนใจลงทนมกขนอยกบปจจยหลก 3 ประการ ไดแก 1) โครงการทมตนทนต ากวา (Cost Saving) 2) ความเชอมนของนกลงทน (Investor’s Sentiment) และ 3) ผลตอบแทนทคาดวาจะไดรบ (Expected Return) ซงถาภาคเอกชนอยากเขามามสวนรวมในโครงการมากขน และชวยแบงเบาภาระทางการคลงเหมอนอยางขอนแกน การพจารณาความพรอมของทองถนเพยงอยางเดยวอาจไมพอ ภาครฐจ าเปนจะตองวางบทบาทของตนเองใหเหมาะสม โดยใหการสนบสนนดานตางๆ ตามความจ าเปนหรอมมาตรการสรางแรง จ ง ใจท ด งด ด ให ภาค เอกชนมาลงทน ( Incentive) ทงแรงจงใจทเปนตวเงน (Monetary Incentive) และไมเปน ต ว เ ง น (Non-Monetary Incentive) ซ งจะ เปนการสราง Ecosystem ทเออตอการลงทน และท าใหนกลงทนเกดความเชอมนและเลงเหนถงความนาสนใจของการลงทนในโครงการ

[1] ปจจบนภาครฐไดใหการสนบสนนผานการสรางแรงจงใจทเปนตวเงนจากมาตรการสงเสรมการลงทนของส านกงานคณะกรรมการสงเสรมการลงทน (Board of Investment : BOI) ในลกษณะของการใหสทธประโยชนหลกทางภาษส าหรบโครงการทจะพฒนาเมองใหเปน Smart City เนองจากภาครฐเลงเหนวาโครงการดงกลาวจะชวยตอบโจทยปญหาการลงทนต าของไทยได อกทงยงชวยใหเศรษฐกจไทยเตบโตไดอยางยงยนในระยะยาว ภาครฐจงไดก าหนดใหม การยกเวนภาษเงนไดนตบคคลและภาษอากรขาเขา เพอเปนการลดคาใชจายในการด าเนนโครงการ โดยเมองทมแผน

การลงทนจะตองไดรบการรบรองจากส านกงานสงเสรมเศรษฐกจด จทล (Digital Economy Promotion Agency : DEPA) กอนยนขอสทธประโยชนทางภาษจาก BOI ซงถามแผนพฒนาเมองไมครบ 7 ดาน5 จะไดรบการยกเวนภาษเงนไดนตบคคลเพยง 5 ป แตหากมแผนพฒนาเมองครบทกมต จะไดรบการยกเวนภาษเงนไดนตบคคลถง 8 ป โดยปจจบนเมองทมแผนพฒนา Smart City จ านวนหนงกไดเรมเขารวมมาตรการดงกลาว และคาดวาจะชวยสงเสรมใหเมองอนๆ ทมแนวคดในการพฒนา Smart City ทยอยเขารวมมาตรการดวยเชนกน

นอกจากน ภาครฐยงใหความชวยเหลอดานตวเงนผานการรวมลงทน (PPP) ส าหรบเมองทภาคเอกชนยงไมมความพรอมดานเงนทน รวมทงการมมาตรการจงใจหรอการใหความชวยเหลอเพมเตมจากภาครฐจะเปนแรงสนบสนนส าคญใหภาคเอกชนเขามามบทบาทในการลงทนไดมากขน ซงบทเรยนของขอนแกนแสดงใหเหนแลววา ภาครฐยงจ าเปน ตองเรงสรางแรงจงใจเพมเตมในอก 2 มาตรการหลกทไมใชตวเงน คอ

การมกฎหมายทเออตอการพฒนาทดนเชงพาณชยรอบสถาน (TOD) และใชไดกบ รปแบบการลงทนทหลากหลาย :

[2] เนองจากปจจบนยงไมมกฎหมายรองรบการพฒนาพนท TOD จงมความจ าเปนทหนวยงานดานกฎหมายตองผลกดนการมกฎหมายดงกลาว เพอทจะน ารายไดจากสวนนมาสนบสนนคาใชจายในการเดนรถไฟฟา LRT และท าใหสามารถคดคาโดยสารไดถกลง (Cross Subsidy) เชน กรณขอนแกนทมแผนพฒนารถไฟฟา LRT ควบคไปกบ TOD

“

”

ภาครฐตองวางบทบาท ใหเหมาะสมโดยสรางแรงจงใจ

และใหการสนบสนนตามความจ าเปน

1 แรงจงใจทเปนตวเงน

แรงจงใจทไมเปนตวเงน

photo

: uns

plash

15

แรงจงใจปจจบน

ใหสทธประโยชน ลดหยอนทางภาษ

“ปรบปรงกฎหมาย” ใหเออตอการพฒนาทดน

เชงพาณชยรอบสถาน (TOD)

แรงจงใจทส าคญทควรเพมเตม

“รบรองสถานะ” ใหรฐบาลทองถน โดยรฐบาลกลาง

แรงจงใจจากภาครฐ

2 การรบรองสถานะใหรฐบาลทองถนโดยรฐบาลกลาง : [3] ภาครฐสามารถเปดชองทางใหเมองทมความพรอมเขามาพฒนาเมองเองได โดยการรบรองสถานะโครงการใหกบทองถนเพอเพมความนาเชอถอของโครงการ และยงชวยลดตนทนในการระดมทน เชน การทรฐบาลทองถน ในขอนแกนไดรบสถานะทชดเจนในการด าเนนโครงการ (Decentralize) ท าใหมชองทางในการระดมทนทเพมขน เชน หนก พนธบตร กองทน เปนตน อกทงยงเปนการเปดโอกาสใหคนในทองถนไดมสวนรวมในการระดมทนสาธารณะ (Crowdfunding) ผานกองทน PIF กอนทจะระดมทนผานตลาดหลกทรพยตอไป

นอกจากน การสนบสนนในดานอนๆ จากภาครฐ อาท ระบบโครงสรางพนฐานทด (Strong Economic Fundamental) และการชวยเหลอทางดานเทคนค (Technical Assistance) กจะชวยสรางบรรยากาศในการลงทนใหดมากขน

กรอบแนวคดแรงจงใจทท ำให

เกด

Smar

t City

16

17

นอกจากน การพฒนา Smart City ในดานอนๆ ทจะตามมาหลงจากมระบบขนสงทด จะยงเปนแรงผลกดนใหเมองสามารถเตบโตอยางกาวกระโดดและมทศทางทชดเจน ซงหากเมองนนๆ ไดรบสนบสนนจากภาครฐในการเตมเตมสงทยงเปนขอจ ากด ดวยแรงจงใจทเปนตวเงนและไมใชตวเงน เชน รฐบาลกลางใหการรบรองสถานะโครงการแกรฐบาลทองถน และผลกดนกฎหมายทเออตอการพฒนาเมอง จะยงชวยยกระดบการลงทนของประเทศใหกลบมาเปนเครองยนตส าคญของเศรษฐกจและชวยใหการเตบโตเปนไปอยางมเสถยรภาพในระยะยาว

อกทง ในระยะขางหนา คณะผศกษายงเหนวา หากเมองตางๆ เหลาน สามารถพฒนาโครงสรางพนฐานดานดจทล (Digital Infrastructure) เพมเตมจากการพฒนาโครงสรางพนฐานดานระบบขนสงมวลชนทมอยกจะชวยตอบโจทยประเทศทก าลงมงสยค 5G ได ซงจะท าใหเทคโนโลย Internet of Thing (IOT) กลายเปนสงปกตในชวตประจ าวนของคน และยงชวยยกระดบการพฒนาเมองใหเปน ทง Smart City และ Digital City ตอไป

*ทมา: มตคณะรฐมนตร และผลจากการค านวณโดยคณะวจย หมายเหต: 1) การประหยดงบภาครฐค านวณจากสดสวนเงนลงทนโดย รฐ : เอกชน เปน 60 : 40 2) ประโยชนทเกดขนยงไมรวมผลกระทบจากการพฒนา TOD ซงคาดวาจะยงสงขนหากมการลงทนดงกลาว (เศรษฐกจขยายตวถง 3.7 เทา ในกรณพอรตแลนดทมการลงทนรถไฟควบคไปกบ TOD)

3) ผลการค านวณจากตารางบญชเมตรกซสงคม (Social Accounting Matrices : SAM) โดยส านกงานสภาพฒนาการเศรษฐกจและ สงคมแหงชาต ส ามะโนอตสาหกรรม ส ามะโนธรกจและอตสาหกรรม ส ามะโนการเกษตร โดยส านกงานสถตแหงชาตภายใตขอสมมต 3 ขอ (1) sector เดยวกนในแตละจงหวดมโครงสรางการผลตเหมอนกบภาพรวมประเทศ (2) ความสมพนธระหวาง sector ขนกบขนาดปจจย การผลตและผลผลต และ (3) ความสมพนธเชงพนทแปรผกผนตามระยะทาง

วงเงนลงทน ผลตอเศรษฐกจ ประหยดงบภาครฐ ขอนแกน 22,102 33,270 22,102 เชยงใหม 95,321 143,496 38,128 ภเกต 39,406 59,362 15,762 สงขลา 16,100 24,257 6,440 นครราชสมา 32,600 49,080 13,040 พษณโลก 3,206 4,826 1,282 รวม 208,735 314,291 96,754

(หนวย: ลานบาท) ตารางท 1 ผลของ smart city ทลงทนเฉพาะระบบราง

กระแสการพฒนา Smart City ไมไดจ ากดอยแคทขอนแกน แตยงกระจายไปยงเมองอนๆ ซงหากมการลงทนรถไฟฟาใน 6 เมองหลก ตามทคณะรฐมนตรอนมตใหด าเนนการ ไดแก ขอนแกน เชยงใหม ภเกต สงขลา นครราชสมา และ พษณโลก ภายใตกรอบวงเงน 2.1 แสนลานบาท* นน คาดวาจะท าใหเศรษฐกจเตบโตขนถงหลกแสนลานบาท (ตารางท 1) ซงการลงทนดานระบบรางไมเพยงแตจะชวยยกระดบการลงทนของไทยใหกลบมาสงขนไดในอนาคต แตยงชวยลดการกอหนสาธารณะจากการรวมลงทนกบเอกชนและลดหนครวเรอนจากการเตบโตของเศรษฐกจไดอกดวย

|

จะเปนอยางไร หากเมองอนตางพากนพฒนา Smart City?

photo

: free

pix

คณะผเขยนขอขอบคณคณะผบรหารสายนโยบายการเงน ธนาคารแหงประเทศไทย ส าหรบค าแนะน าและความคดเหนอนเปนประโยชนตองานศกษาน นอกจากน คณะผเขยนขอขอบคณหนวยงานภาครฐและภาคเอกชน ไดแก บรษท กรงเทพธนาคม จ ากด ส านกงานนโยบายและแผนการขนสงและจราจร (สนข.) ส านกงานคณะกรรมการนโยบายรฐวสาหกจ (สคร.) คณสรเดช ทวแสงสกลไทย และคณกมลพงศ สงวนตระกล ผรวมกอตงบรษท ขอนแกนพฒนาเมอง (เคเคทท) จ ากด และคณสามารถ องวราวงศ กรรมการบรษทและกรรมการบรหาร บรษท ขอนแกน ทรานซท ซสเตม (เคเคทเอส) จ ากด ตลอดจน รศ. ดร. พนกฤษณ คลงบญครอง อาจารยประจ า คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ส าหรบความอนเคราะหขอมลตางๆ ทท าใหงานศกษาชนนสมบรณยงขน

18