SKUPŠTINSKI ODBOR ZA TURIZAM, POLJOPRIVREDU, EKOLOGIJU I PROSTORNO PLANIRANJE I GRAĐANSKO DRUŠTVO

prakse saradnje u kreiranju politike životne sredine u Crnoj Gori

O ONZ

SKUPŠTINSKI ODBOR ZA TURIZAM, POLJOPRIVREDU, EKOLOGIJU I PROSTORNO PLANIRANJE

I GRAĐANSKO DRUŠTVO

- prakse saradnje u kreiranju politike životne sredine u Crnoj Gori -

Avgust, 2016.

2

Naziv publikacije: Skupštinski Odbor za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje i građansko društvo - Prakse saradnje u kreiranju politike životne sredine u Crnoj Gori

Autori: dr Snežana Grbović, Aleksandar Perović

Izdavač: Ekološki pokret ,,OZON” Serdara Jola Piletića 1 81 400 Nikšić T/f: +382 40 608 083 E: info@ozon.org.me

Za izdavača: Aleksandar Perović, direktor

Lektor: Ksenija Alorić

Štampa: Studio Mouse - Podgorica

Tiraž:

Podgorica, septembar 2016.

ISBN:

Napomena: Stavovi izneseni u ovoj publikaciji pripadaju isključivo autorima i ne predstav-ljaju nužno zvaničan stav Misije OSCE-a u Crnoj Gori *Izrazi koji se u ovom tekstu koriste za fizička lica u muškom rodu podrazumijevaju iste izraze u ženskom rodu.

3

SADRŽAJ

PREDGOVOR ................................................................................................................................................

UVODNA RAZMATRANJA .......................................................................................................................

1. Metodologija ........................................................................................................................................

2. Tok aktivnosti ........................................................................................................................................

3. Teorijska osnova analize.....................................................................................................................1.1. Životna sredina - važan segment politike Crne Gore .........................................................1.2. Značaj učešća građana/organizacija civilnog društva u procesu donošenja i

primjene zakona i drugih instrumenata javnih politika u oblasti životne sredine .....1.3. Zakonodavni okvir - Slobodan pristup informacijama kao preduslov za

participativnu demokratiju .........................................................................................................1.4. Odbori - radna tijela Skupštine Crne Gore .............................................................................

3. 4.1. Skupštinski Odbor za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje - djelokrug i način rada .....................................................................................

3.4.2. Skupstinski Odbor i građani/civilno društvo - kanali i mehanizmi uticaja ........3. 4.2.1. Institut Konsultativno saslušanje ........................................................................3.4.2.2. Institut Kontrolno saslušanje ...............................................................................

3. Istraživački nalazi i argumentacija ..................................................................................................

Zaključci i preporuke .................................................................................................................................

Izvori i literatura ..........................................................................................................................................

4

5

PREDGOVOR

Publikacija,,Skupštinski Odbor za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje i građansko društvo - prakse saradnje u kreiranju politike životne sredine u Crnoj Gori” nastala je u namjeri da se javnosti predstave rezultati istraživanja sprovedenog sa ciljem unapređenja komunikacije i konkretne saradnje tog skupštinskog radnog tijela sa zaint-eresovanim organizacijama civilnog društva i relevantnim pojedincima.

Svjesni kompleksnosti politika životne sredine, naročito u kontekstu priprema za otva-ranje pregovaračkog poglavlja 27 – Životna sredina i klimatske promjene, te prepoznajući potrebu i prostor za usklađenije i efikasnije djelovanje svih relevantnih činilica u procesu donošenja odluka, pokušali smo da istraživanjem, analizom prikupljenih mišljenja i ličnih iskustava članova/ica Odbora koji su učestvovali u ovom procesu, te konačno preporukama, utičemo na kreiranje povoljnog ambijenta u kom će međusektorska saradnja i povjerenje dobiti odgovarajuću dimenziju.

Upravo zato važno je istaći u potpunosti afirmativan i dobronamjeran pristup autorskog tima, čija je namjera bila isključivo da pokuša realno da sagleda sve činjenice vezane za aktuelni saziv Odbora, uvaži dobijena mišljenja i sugestije, zaštiti lični integritet svakog sagovornika i shodno tome, konačno da konkretne, ostvarljive preporuke za sljedeći period.

Veliku zahvalnost, sem poslanicima/ama, predsjedniku i članovima Odbora, koji su učest-vovali u istraživanju, dugujemo i Službi Skupštine Crne Gore, kao i službama poslaničkih klubova, sa kojima smo imali efikasnu komunikaciju.

Posebnu zahvalnost upućujemo Misiji OEBS-a u Crnoj Gori koja je prepoznala važnost teme i opravdanost predloženog istraživačko – analitičkog procesa i obezbijedila logističku podršku prilikom konsultacija i realizacije intervjua.

Na samom kraju, imajući u vidu obilježavanje 25 godina od proglašenja Crne Gore ekološkom državom, te predstojeće državne parlamentarne izbore, nadamo se da će ova publikacija, odnosno date preporuke biti smjernica za unapređenje saradnje skupštinskog Odbora za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje i organizacija civilnog društva i građanskih inicijativa.

6

7

UVODNA RAZMATRANJA

Očuvana i zdrava životna sredina čini neprocjenjivo vrijednu osnovu za razvoj Crne Gore. Istovremeno, očuvanje životne sredine predstavlja veliki izazov za našu državu kako na polju zaštite, tako i na polju ukupnog razvoja.

Životna sredina je važna u svim segmentima ljudskog života, stoga je njena zaštita jedna od najskupljih i najzahtjevnijih politika koju Evropska unija sprovodi.

U planiranju zaštite životne sredine jedan od centralnih problema postaje pitanje potreba i mogućnosti participacije građana u ovom procesu.

Ako imamo u vidu rasprave koje se danas vode u svijetu, a koje često rezultiraju usvajanjem međunarodnih rezolucija, jasno je da sve više postoji potreba za promovisanjem građansk-og/civilnog učešća u procesima donošenja odluka u pitanjima od značaja za održivi razvoj životne sredine.

Građani/organizacije civilnog društva, globalno posmatrano, danas su neizostavni akter u procesu osmišljavanja i primjene politike životne sredine.

Prepoznajući i promovišući značaj pitanja životne sredine i učešća građana/organizacija civilnog društva u njihovom kreiranju sačinili smo publikaciju Skupštinski Odbor za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje i građansko/civilno društvo - prakse saradnje u kreiranju politike životne sredine u Crnoj Gori.

Opšti cilj ove publikacije jeste da sagleda način funkcionisanja skupštinskog Odbora za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje sa aspekta saradnje/učešća građana/organizacija civilnog društva u oblasti životne sredine, ukaže na nivo i rezultate ostvarene saradnje, identifikuje objektivne i subjektivne prepreke za uspostavljanje snažnijeg dijaloga, te unapređenje dijaloga o politici životne sredine u Crnoj Gori.

Otvorili smo niz pitanja i nastojali da dođemo do adekvatnih odgovora. Razmatrali smo pitanja o značaju učešća građana/organizacija civilnog društva u radu Odbora, o prirodi prava na učešće građana u tom procesu, o načinima ostvarivanja tih prava, o primjeni mehanizama građanske participacije, kao i druga pitanja relevantna za temu istraživanja.

Učešće građana/organizacija civilnog društva razmatramo i kao mehanizam koji bi poten-cijalno mogao značajno da doprinese radu Parlamenta. Zbog toga smo posebnu pažnju posvetili dosadašnjim primjerim uključivanja građana u rad Odbora – kontrolna i konsul-tativna saslušanja te predstavke/inicijative građana.

Ocjenom sadašnjeg stanja i utvrđivanjem daljih pravaca jačanja građanskog učešća u radu skupštinskog Odbora za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje ova publikacija ima za cilj da pomogne unapređenju dijaloga zainteresovanih aktera.

Preporuke u ovom dokumentu u krajnjem odnose se i na kreatore politika i donosioce odluka u ovoj oblasti, koji mogu uticati da ove preporuke postanu obavezujuće.

8

1. Metodologija

Proces istraživanja koji je rezultirao ovom publikacijom bio je strukturisan iz tri osnovna dijela: prikupljanje podataka, obrada podataka i sinteza istraživanja sa preporukama.

Na ovom mjestu, gdje postavljamo metodološko-terminološki okvir za istraživanje, potrebno je istaći da pojmovi građani/organizacije civilnog društva/zainteresovana javnost, koji se koriste u ovoj publikaciji imaju značenje individualnog ili udruženog djelovanja građana. S tim u vezi civilno društvo razumijemo kao sferu dobrovoljnog i kolektivnog djelovanja građana okupljenih oko zajedničkih interesa, ciljeva i vrijednosti. Sastoji se od formalnih i neformalnih organizacija – građanskih inicijativa.1

Smatramo da je potrebno takođe istaći da ne postoji istraživanje koje se na sistematičan način bavilo ovom temom, odnosno istraživanje relevantno za uporednu analizu u smislu procjene transparentnosti, otvorenosti rada i dostignutih rezultata u radu Odbora, u ok-virima istraživačkih pitanja.

U okviru istraživanja za ovu publikaciju koje je sprovedeno u periodu jun - avgust 2016. godine metodom analize sadržaja, sistematizovani su sekundarni izvori podataka.

To su izvori u vidu pravnih propisa i drugih dokumenata koji se odnose na temu istraživanja. Konsultovano je i niz studija i stručnih radova koji se bave ovom temom.

Izvršena je i analiza sadržaja web stranica skupštinskog tijela - organa koji je bio predmet analize. Time je kvantitativna komponenta dodatno unaprijeđena dobijenim podacima o praksi u radu Odbora koja je relevantna za istraživanje.

Kvalitativna komponentna istraživanja je sprovedena putem strukturisanog intervjua sa članovima skupštinskog Odbora za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje.

Cilj je bio detaljno istražiti individualnu percepciju teme koja se istražuje, dublje i temelji-tije ući u istraživanu problematiku, generišući što više ideja i koncepata, sa fokusom na interpretacijama i percepcijama učesnika istraživanja.

Komparativna komponenta istraživanja je bila fokusirana na primjer dobre prakse u usposta-vljanju dijaloga građana/organizacija civilnog društva i Odbora za životnu sredinu Narodne skupštine Republke Srbije. Pažnju smo usmjerili na institut tzv. Zelene stolice.

Iz sinteze su nastali i osnovni zaključci analize, na osnovu kojih su generisane i preporuke za efikasniju uključenost građana/organizacija civilnog društva u proces donošenja i spro-vođenja javnih politika u oblasti životne sredine, u okvirima tema koje su u nadležnosti skupštinskog Odbora za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje.

1 Za potrebe ove studije, termini građani, civilno društvo, nevladine organizacije, zainteresovana javnost biće korišćeni kao sinonimi.

9

2. Tok aktivnosti

Nakon postavljanja teorijskih osnova rada pristupilo se pripremi primarnog istraživanja na terenu. U tu svrhu je urađena analiza zainteresovanih strana. Cilj nam je bio da sprovedemo istraživanje sa svim članovima skupštinskog Odbora za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje.

Pristupilo se potom kreiranju upitnika i organizovanju intervjua.

Posebno zahtjevna aktivnost bila je aktivnost pripreme i dizajniranja strukturisanog inter-vjua (upitnika). Kreirano je dvanaest istraživačkih pitanja.

Upitnik je dostavljen putem e-maila svim članovima skupštinskog Odbora, kako bi se upoznali sa sadržinom informacija koje se intervjuom žele prikupiti, a sa krajnjim ciljem dobijanja sveobuhvatnijih i relevantnijih podataka koji su predmet istraživanja.

Uz kontinuiranu telefonsku i e-mail komunikaciju u cilju obezbjeđenja što većeg odziva članova Odbora, u konačnom urađeni su intervjui sa predstavnicima većine političkih par-tija i grupacija koje participiraju u sastavu ovog skupštinskog radnog tijela, uključujući i predsjednika Odbora.

Od ukupno osam političkih partija i grupacija čiji predstavnici čine saziv Odbora, u istraživ-anju je zastupljeno njih pet (62,50 %), čime je obezbijeđen potreban uzorak za kvalitetnu analizu. U istraživanju su učestvovali predstavnici najvećih partija i grupacija iz vlasti i opozicije, kao i manjinskih partija i nezavisna poslanica koja djeluje pridružena klubu jedne od partija, što dodatno obezbjeđuje njegovu relevantnost.

10

3. Teorijska osnova analize

U ovom dijelu iznosimo teorijske osnove Publikacije razmatrajući nekoliko ključnih sadržaja.

3.1 Životna sredina - važan segment politike Crne Gore

Politika zaštite životne sredne prije svega utvrđuje ciljeve zaštite životne sredine, a kakvi će ti ciljevi biti zavisi od mnogo faktora. Ova politika je u direktnoj vezi sa nivoom privrednog i društvenog razvoja zemlje, razvijenosti ekološke svijesti, uticajem međunarodnog sistema zaštite životne sredine kao i sa stepenom ugroženosti ekoloških sistema i životne sredine.

Zaštita životne sredine po aktuelnosti i kompleksnosti predstavlja veoma važan segment politike Crne Gore i zahtijeva ulaganje izuzetnog napora radi ostvarivanja pozitivnog uti-caja i efekta u društvu.

Ekološka politika je pored ostalog determinisana i političkim odlukama koje treba da budu, mišljenja smo, zasnovane na naučnim analizama i ocjenama, a ne na kratkoročnim odlukama i pojedinačnim interesima.

Održivi razvoj postaje sve važniji aspekt politika svih država svijeta. Jedan od glavnih strateških ciljeva Crne Gore upravo je održivi razvoj, kao temelj zaštite životne sredine, koji treba da doprinese sveopštem razvoju države.

Međutim i pored ustavne odrednice kojom je sebe deklarisala kao ekološku državu, i održivi razvoj kao strateško opredjeljenje, Crna Gora se ne može odreći očiglednih vidljivih ekoloških problema.

Svjedoci smo čestih kritičkih stavova i negativnih mišljenja o stanju životne sredine u Crnoj Gori. Razlozi za takve konstatacije su nagomilani ekološki problemi i često neadekvatna rešenja u životnoj sredini koji su postali naša svakodnevica. Uz to veliki broj problema u ovoj oblasti opstaje uz pojavu novih koje treba rješavati.

Iako je protekli period potvrdio da je osnovna ideja projekta ekološka država u saglasnosti ne samo sa sadašnjim već i budućim potrebama ukupnog razvoja Crne Gore, vrijeme prom-jena nije išlo u prilog njenoj realnoj afirmaciji i realizaciji. Period tranzicije je bez sumnje ostavio mnoge posljedice na ukupan tok razvoja društva, pa samim tim direktno je uticao i na stanje životne sredine.

Ipak, činjenica je da je država u proteklom periodu aktivno radila na definisanju i usaglaša-vanju nacionalnih politika o životnoj sredini sa politikama Evropske unije. Evropska unija postala je jedan od glavnih aktera politike zaštite životne sredine na svjetskom nivou.

Politika životne sredine uvodi visoke standarde radi očuvanja prirodnih resursa i sman-jivanja negativnih posljedica ljudskog djelovanja na životnu sredinu, posebno vodeći brigu

11

o postizanju ekonomskog rasta koji je održiv, uvažavajući time ograničene kapacitete životne sredine.

U Crnoj Gori politika životne sredine suočava se sa rastućim obavezama kako u ispunjenju ciljeva i prioriteta nacionalnih politika tako i u kontekstu evropskih integracija.

Evidentno je da izazovi u procesu kreiranja i sprovođenja politike životne sredine u Crnoj Gori postaju sve brojniji i vidljiviji kako proces evropskih integracija postaje intenzivniji.

Otvaranje Poglavlja 27. znači konačno sprovođenje konkretnih akcija. Te konkretne akcije zahtijevaju pored ostalog stručnost, posvećenost i učešće svih relevantnih činilaca.

Značajno je to što je naša zemlja opredijeljena za priključivanje Evropskoj uniji u kojoj su prava građana i oblast zaštite životne sredine među prioritetima.

Pitanja životne sredine u našoj zemlji svrstana su u kategoriju najviših vrijednosti ustavnog poretka.

Član 1. Ustava Crne Gore2 definiše Crnu Goru pored ostalog i kao ekološku državu. Ustav Crne Gore u članu 23. propisuje da svako ima pravo na zdravu životnu sredinu, da svako ima pravo na blagovremeno i potpuno obavještavanje o stanju životne sredine, na mogućnost uticaja prilikom odlučivanja o pitanjima od značaja za životnu sredinu i na pravnu zaštitu ovih prava, kao i da je svako, posebno država, obavezan da čuva i unapređuje životnu sredinu.

Član 59., propisuje da se sloboda preduzetništva može ograničiti radi zaštite životne sre-dine i prirodnih bogatstava.

Na globalnom nivou jača svijest o tome da održivo korišćenje prirodnih resursa i dragocjenih izvora koje nude eko-sistemi oko nas vodi ka balansiranom društvenom razvoju i ekon-omskom prosperitetu, bez kojih nema održivog razvoja zajednice. Sa druge strane svjesni i činjenice da je očuvana životna sredina neophodna za ukupni kvalitet života, djeluje se u pravcu usaglašavanja ova dva samo naizgled suprotstavljena koncepta.

Upravo usaglašavanje ova dva koncepta, korišćenje resursa i zaštita životne sredine, na kojima mora da počiva politika životne sredine dovelo je do nastanka ideja o većoj trans-parentnosti i uključenosti različitih aktera u proces kreiranja ove praktične politke.

Ove ideje su vremenom pravno uobličene kroz međunarodne ugovore, konvencije i sporazume koji promovišu participativnost u kreiranju praktičnih politika i donošenju odluka vezanih za pitanja životne sredine. Na taj način je povećana mogućnost za uključenje različitih aktera koji nijesu iz domena javnih vlasti, pa i samih građana u procese odlučivanja o specifičnim pitanjima iz oblasti životne sredine, ali i o strateškim pravcima njenog razvoja i primjene.

Crna Gora je potpisnica mnogih međunarodnih sporazuma i konvencija u oblasti životne sredine i održivog razvoja.

Međutim, Crnoj Gori predstoji još mnogo posla u oblasti zaštite i unapređenja životne sredine.

Istina, značajan napredak u ovoj oblasti je učinjen, kroz usvajanje niza zakona i transpono-vanjem standarda Evropske unije, ali suština je u praktičnoj primjeni zakonske regulative, što podrazumijeva učešće svih zaintersovanih činilaca, stručnost i dijalog za razmjenu znanja i iskustva.

2 Ustav Crne Gore, Sl. list Crne Gore br. 1/2007 i 38/2013.

12

3.2 Značaj učešća građana/organizacija civilnog društva u procesu donošenja i primjene zakona i drugih instrumenata javnih politika u oblasti životne sredine

Dva osnovna oblika demokratije koja su prisutna u državama Evropske unije su reprezenta-tivna demokratija, zasnovana na ulozi političkih partija i višepartijskog sistema i učesnička demokratija, zasnovana na učešću građana u donošenju odluka.

Životna sredina je postala vrlo popularna tema ne samo za stručnu i naučnu zajednicu već i za širu javnost.

Kao što je već istaknuto, izazovi i u oblasti životne sredine zahtijevaju saradnju i povezivanje svih zainteresovanih strana i veću otvorenost u procesima donošenja odluka.

Građanska participacija je jedno od važnih pitanja i u oblasti životne sredine. U slučaju koji je predmet naše analize, značaj participacije građana za efikasno funkcionisanje cjelokupnog sistema dodatno se apostrofira usljed same prirode predmeta društvenog interesovanja i organizovanog djelovanja, odnosno poimanja životne sredine kao javnog i opšteg dobra.

Problemi životne sredine mogu biti riješeni jedino ako su građani zainteresovani i spremni da sarađuju sa nadležnim institucijama.

Stoga bi se pod participacijom građana u sistemu zaštite životne sredine moglo podrazu-mijevati njihovo manje ili više organizovano i efikasno djelovanje u procesima predlaganja, planiranja, odlučivanja, sprovođenja mjera i ocjenjivanja efekata politike zaštite životne sredine ( Ćikić, 2012).

Da bi građanin bio zainteresovan, nesporno je da on mora da bude prije svega informisan. Međutim, da bi bio informisan, sistem mora da bude demokratičan (Pušić, 2001).

Otvorenost institucija predstavlja jednu od ključnih demokratskih vrijednosti. Zasnovana je na pravima građana/organizacija civilnog društva da budu informisani o radu i svim procesima unutar institucija, ali i da aktivno učestvuju u procesu odlučivanja i kreiranja politika životne sredine koje utiču na kvalitet života u okviru jednog društva.

Saradnja države i građana/organizacija civilnog društva u oblasti unapređenja i zaštite živ-otne sredine jedan je od bitnih uslova ne samo za očuvanje i unapređenje životne sredine već i za bržu integraciju Crne Gore u Evropsku uniju.

U Evropskoj uniji, značaj uključivanja građana prepoznat je članom 8a Lisabonskog ugo-vora, koji navodi da svaki građanin ima pravo da učestvuje u demokratskom životu i da se odluke donose što je moguće bliže građanima, dok se članom 8b ističe da će institucije održavati otvoren, transparentan i redovan dijalog sa reprezentativnim udruženjima i ci-vilnim društvom.3

Danas je širom svijeta primjetna tendencija povećanja participacije građana u procesu kreiranja javnih politika i donošenja odluka.

Ovdje ne mislimo isključivo na aktivizam, pritisak i zagovaranje, već i na institucionalne mehanizme za uključivanje građana u procese kreiranja politika i donošenja odluka što treba da doprinese kanalisanju društvenih uticaja na adekvatan način.

3 Consolidated Version of the Treaty on the Functioning of the European Union, 2008 O.J. C 115/47. Dos-tupno na: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2007:306:FULL:EN:PDF

13

Crna Gora je prepoznala potrebu za uključivanjem građana/organizacija civilnog društva i po pitanjima životne sredine, s obzirom na to da obje strane imaju zajednički interes da daju svoj doprinos unapređenju transparentnosti i odgovornosti vlasti.

Smatramo da ovdje treba ukazati na to da učešće građana/organizacija civilnog društva u ovim važnim pitanjima treba da preraste u kontinuirani proces kroz koji će se izgrađivati povjerenje i partnerstvo.

Zašto je važno učešće građana u kreiranju politika koje se odnose na životnu sredinu?

Pozitivni efekti koji se ostvaruju učešćem građana/organizacija civilnog društva u kreiranju javnih politika, među njima i politika životne sredine, brojni su.

Naime, međusobna saradnja svih činilaca procesa odlučivanja u oblasti životne sredine od neprocjenjive je važnosti, prije svega, za pravovremene i ispravne odluke.

Govorimo o procesu u kojem se crpi znanje, vještine i entuzijazam građana/organizacija civilnog društva kako bi se donosile bolje i demokratičnije odluke.

Kada različite interesne grupe učestvuju u donošenju odluka, zajednički rad dovodi do zbližavanja njihovih stavova, smanjuje se nepovjerenje među njima, a na taj način se sprečavaju i nove nesuglasice u budućnosti.

Donesene odluke odgovaraju na potrebe većeg broja građana, a sam proces dobija na legitimnosti i otvorenosti. Samim tim smanjuje se rizik od neprihvatanja odluka od strane onih koji treba da ih provode.

Dakle, participativna demokratija doprinosi otvorenom i transparentnom radu organa iz-vršne i predstavničke vlasti, kvalitetu usvojenih javnih politika i njihovoj efikasnoj primjeni.

Pojedina empirijska istraživanja ukazuju da su građani spremniji da učestvuju u primjeni određene javne politike ako su učestvovali u postupku njenog donošenja, čak i onda kad njihovi predlozi nijesu u potpunosti prihvaćeni. Participativna demokratija omogućava lakši nadzor nad primjenom usvojenih javnih politika - bez efikasne i pravične primjene, i najbolje formulisana javna politika ostaje samo mrtvo slovo na papiru (Golubović, Velat, 2009).

3.3 Zakonodavni okvir - Slobodan pristup informacijama kao preduslov za participativnu demokratiju

Dostupnost informacija predstavlja preduslov primjene demokratskih principa i efikasnosti u oblasti zaštite životne sredine i upravljanja. Pristup bitnim, tačnim i savremenim podacima je preduslov za informisanu i efektivnu javnu participaciju.

Veća dostupnost informacija doprinosi boljem poznavanju materije koja se odnosi na životnu sredinu, slobodnoj razmjeni mišljenja, efikasnijem učešću javnosti u procesu odlučivanja u oblasti zaštite životne sredine, u krajnjem samom kvalitetu životne sredine.

Dakle, pouzdane i pravovremene informacije su osnova kvalitetnog procesa donošenja odluka na polju zaštite životne sredine, boljeg upravljanja rizicima u životnoj sredini, a

14

takođe i unapređenja svijesti javnosti, kao i transparentnosti, učešća javnosti u procesima donošenja odluka i održivog razvoja.4

Pristup informacijama o životnoj sredini ne treba posmatrati ni samo kao jedno od os-novnih ljudskih prava, već i kao osnovnu komponentu efikasne politike o životnoj sredini (Torres, 2002).

Pristup informaciji je osnov za saradnju sa građanima/organizacijama civilnog društva i njihovo uključivanje u proces donošenja odluka u oblasti životne sredine.

Ukazaćemo na značaj najvažnijih međunarodnih i domaćih dokumenata i zakona važnih za uspostavljanje participativne demokratije.

Najvažniji međunarodni dokumenti u Evropi, koji spajaju pitanja životne sredine sa pitan-jima demokratije i ljudskih prava je Arhuska konvencija o pristupu informacijama, učešću javnosti u odlučivanju i pristupu pravdi u pitanjima životne sredine.5

Ona je instrument za zaštitu životne sredine, ali i instrument za promociju demokratije.

Sam predmet Arhuske konvencije formulisan je kroz njena tri tzv.stuba:

• Pravo javnosti na pristup informacijama o životnoj sredini koje su u posjedu organa vlasti, da bi se na taj način poboljšala transparentnost i odgovornost organa vlasti;

• Potrebu da se otvore mogućnosti za građane da izraze svoja mišljenja i probleme u vezi sa životnom sredinom, te da nadležni organi uzmu u obzir mišljenja građana prilikom donošenja odluka;

• Potrebu da se građanima osigura pravo na žalbu ukoliko su povrijeđena njihova prava na informaciju i učešće ili ukoliko se krše zakoni u oblasti životne sredine.

Osnovni korisnik Arhuske konvencije je javnost, odnosno građanin kao pojedinac ili orga-nizovan u različite forme udruživanja.

Arhuska konvencija teži ukidanju državnog monopola u oblasti životne sredine. Konvencija građanima i organizacijama civilnog društva omogućuje pristup informacijama i aktivno učešće u različitim procedurama od značaja za životnu sredinu, čineći ih ovim putem bitnim partnerima u ovim procesima.

Samim tim Konvencija pomaže organima vlasti da kreiraju i implementiraju efikasnije, trans-parentnije i odgovornije procese odlučivanja, ali i da imaju korist od iskustava i ekspertize predstavnika javnosti i nevladinih organizacija.

Konvencija obavezuje države potpisnice da učine dostupnim informacije od značaja za životnu sredinu, omoguće predstavnicima javnosti da učestvuju u donošenju odluka i obezbijede im adekvatnu pravnu zaštitu u slučaju nepoštovanja ovih prava.

Imajući u vidu naprijed navedeno možemo izvesti zaključak da Arhuska konvencija

povezuje životnu sredinu i ljudska prava, održivi razvoj stavlja u središte interesovanja time što sadašnje generacije obavezuje prema budućim generacijama i određuje da održivi razvoj može biti dostignut jedino učešćem zainteresovanih subjekata.

Time Arhuska konvencija predstavlja značajan korak ka zaštiti životne sredine i demokra-tizaciji građanskog/civilnog društva.

4 Jones 2001; Bimonte 2002; EPA 2009; Lange & Hehl-Lange 2011.5 Tekst Arhuske konvencije dostupan na: http://www.unece.org/env/pp/introduction.html

15

Proces implementacije Arhuske konvencije podrazumijeva otvaranje društva ka konstruktiv-nom dijalogu između državnih subjekata i javnosti, kao i uvođenje principa transparentnosti u njihovom svakodnevnom radu.

Tek kada otvorenost, transparentnost i odgovornost u procesu donošenja odluka u oblasti zaštite životne sredine budu postali navika i dio svakodnevice u radu državnih subjekata, Arhuska konvencija će biti zaista implementirana (Zaharchenko, Goldenman 2004.)

Crna Gora je Konvenciji pristupila 2009. godine.6 Prihvatanjem Konvencije Vlada i nadležni organi, pa čak i privatni sektor, obavezuju se da ustanove sistem za informisanje javnosti o problematici zaštite životne sredine, ali i uključe javnost u procese odlučivanja stvaranjem odgovarajućeg pravnog okvira.

Prava propisana Arhuskom konvencijom svoj pravi značaj dobijaju tek onda kad se inkor-poriraju u unutrašnje propise.

Formiranjem Arhus centara u Podgorici i Beranama u okviru državne institucije Agencije za zaštitu životne sredine, te Arhus centra Nikšić, posebne organizacione jedinice nevladine organizacije Ekološkog pokreta ,,Ozon”, napravljen je kvalitetan model za međusektorsku saradnju i podršku primjeni Zakona o potvrđivanju Arhuske konvencije.

Zakonodavni okvir Crne Gore propisuje procedure i postupke kojima se obezbjeđuje in-formisanje javnosti i njeno učešće u donošenju odluka.

Zakon o slobodnom pristupu informacijama7 definiše da je pristup informacijama u pos-jedu organa vlasti slobodan, te propisuje način ostvarivanja prava pravnih i fizičkih lica da do istih dođu.

Pravo pristupa informaciji obuhvata pravo traženja, primanja, korišćenja i širenja informacija koje se nalaze u posjedu organa vlasti.

Informacija je dokument koji može biti u pisanoj, štampanoj, video, zvučnoj, elektronskoj ili drugoj formi uključujući i njegovu kopiju ili dio, bez obzira na sadržinu, izvor, vrijeme sačinjavanja ili sistem klasifikacije.

Organ vlasti dužan je sačiniti i na odgovarajući način objaviti pregled vrste informacija u svom posjedu, podatke o proceduri pristupa informacijama, imena ovlašćenih lica i druge podatke od značaja za ostvarivanje ovog prava. Zakonom su precizirana i ograničenja u pogledu pristupa informacijama.

Ovim zakonom se afirmiše otvorenost javne administracije, što omogućava građaninu da formira kritičko-objektivno mišljenje o stanju i pojavama u jednom društvu, putem zakonske mogućnosti da dobije informacije o pitanjima od javnog interesa.

Posjedovanje informacija je i temelj savremenih participativnih političkih kultura, jer se uz pomoć Zakona o dostupnosti informacijama građani uvijek i iznova iskazuju, a tako i najbolje štite.

Osnovne pravne pretpostavke učešća javnosti u procedurama od značaja za zaštitu životne sredine u našem pravu regulisane su normama Zakona o zaštiti životne sredine8

6 Ukaz o proglašenju Zakona o potvrđivanju Konvencije o dostupnosti informacija, učešću javnosti u donošenju odluka i prava na pravnu zaštitu u pitanjima životne sredine, Sl. list Crne Gore - Međunarodni ugovori, 2009

7 Zakon o slobodnom pristupu informacijama, Sl. list RCG, br. 44/128 Zakon o životnoj sredini, Sl. list CG, br. 48/08, 40/10 i 40/11.

16

To je krovni zakon kojim se uređuje integralni sistem zaštite životne sredine.

Zakonom je definisan princip pristupa informacijama i učešća javnosti kojim se ukazuje na to da svako ima pravo da bude obaviješten o stanju životne sredine i da učestvuje u procesu donošenja odluka čije bi sprovođenje moglo uticati na životnu sredinu, te da su podaci o stanju životne sredine javni.

Pravo pristupa informacijama o životnoj sredini odnosi se na:

- stanje pojedinih segmenata životne sredine, kao što su: vazduh, voda, more, zemljište, priroda, biološka i prediona raznovrsnost, staništa, močvare, obalno područje, uključujući genetički modifikovane organizme, kao i međusobne uticaje pojedinih segmenata živ-otne sredine;

- faktore kao što su: supstance, energija, buka, zračenje, radijacija uključujući i radioaktivni otpad, otpad, emisije i druga ispuštanja u životnu sredinu, koji utiču, ili mogu uticati na segmente životne sredine;

- mjere koje su sadržane u strateškim dokumentima, propisima, planovima, programima, sporazumima o životnoj sredini, aktivnosti koje mogu direktno ili indirektno uticati na pojedine segmente životne sredine i faktore, kao i mjere ili aktivnosti utvrđene radi njihove zaštite;

- izvještaje o sprovođenju propisa koji se odnose na zaštitu životne sredine;- analizu troškova i druge finansijske analize koje se primjenjuju kao dio mjera i aktivnosti

sa ciljem zaštite i poboljšanja stanja životne sredine;

- informacije koje se odnose na uslove kvaliteta života ljudi, njihovo zdravlje i bezbje-dnost, zagađenje lanca ishrane, uslove života, kulturnu baštinu i izgrađene objekte, u mjeri kada na njih utiče ili može uticati stanje pojedinih segmenata životne sredine, odnosno stanje uzrokovano faktorima i/ili mjerama iz al. 2. i 3. ovog člana.

3.4 Odbori - radna tijela Skupštine Crne Gore

Kao centralna institucija demokratije, parlament izražava volju građana i traži odgovore za njihove potrebe. Pitanja kojima se bavi skupština nijesu samo raznovrsna po prirodi već i veoma obimna. Kako bi detaljnije razmatrali zakone i ostala pitanja u nadležnosti ove in-stitucije, parlamenti širom svijeta obrazuju radna tijela u kojima se odvija većina aktivnosti.

Skupština Crne Gore ostvaruje tri ustavne funkcije - zakonodavnu, kontrolnu i reprezentativnu.

Kao predstavnička institucija ima jedinstvenu odgovornost da usklađuje sve suprotstavljene interese i očekivanja različitih grupa i zajednica putem demokratskog dijaloga i kompromisa.

Kao glavni zakonodavni organ, parlament ima zadatak da prilagodi zakone potrebama društva i okolnostima koje se ubrzano mijenjaju. Zbog toga je otvorenost parlamenata jedan od važnih preduslova u uspostavljanju snažne i stabilne demokratije jer podrazu-mijeva osiguravanje inkluzivne građanske participacije i slobodnog građanskog društva.

Reprezentativnu funkciju Parlament Crne Gore ostvaruje i preko radnih tijela koja omogućav-aju građanima i drugim subjektima da učestvuju u njihovom radu bez prava odlučivanja, ali i da podnose predstavke i traže konkretna postupanja u nekim oblastima.

17

Za razmatranje predloga akata, predlaganje akata, parlamentarnu kontrolu i vršenje drugih poslova iz nadležnosti Skupštine, Skupština Crne Gore obrazuje odbore, kao svoja radna tijela.

Skupštinski odbori su koncipirani kao stručna i operativna tijela usmjerana na određene oblasti koja bi trebalo da omoguće vođenje fokusirane i konkretne rasprave i istovremeno da budu pokretac ̌i parlamentarne dinamike i procesa.

Poslovnikom Skupštine Crne Gore predviđa se mogućnost obrazovanja stalnih i privremenih odbora. Stalni odbori obrazuju se Poslovnikom, a mogu se, po potrebi,

obrazovati posebnom odlukom. Stalni odbori, radi izvršavanja pojedinih poslova iz svog djelokruga, mogu obrazovati pododbore. Privremeni odbori obrazuju se posebnom odlukom Skupštine.

Sastav odbora, uključujući predsjednika i zamjenika predsjednika odbora, po pravilu, odgovara stranačkoj zastupljenosti poslanika/ca u Skupštini. Poslanik/ca može biti član najviše tri stalna odbora.

Rad Skupštine i njenih odbora je javan, osim u slučaju kada se razmatraju akti ili teme koji su označeni kao povjerljivi.

Po pravilu, svaki zakon prije razmatranja i usvajanja na plenarnoj sjednici prolazi raspravu u skupštinskim odborima (takozvano prvo čitanje), koji sačinjavaju izvještaje o razmatranju zakona.

Poslovnikom Skupštine Crne Gore formirano je četrnaest stalnih odbora9:

1. Ustavni odbor2. Zakonodavni odbor 3. Odbor za politički sistem, pravosuđe i upravu 4. Odbor za bezbjednost i odbranu 5. Odbor za međunarodne odnose i iseljenike 6. Odbor za evropske integracije 7. Odbor za ekonomiju, finansije i budžet 8. Odbor za ljudska prava i slobode 9. Odbor za rodnu ravnopravnost 10. Odbor za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje 11. Odbor za prosvjetu, nauku, kulturu i sport 12. Odbor za zdravstvo, rad i socijalno staranje 13. Odbor za antikorupciju 14. Administrativni odbor

3.4.1. Skupštinski Odbor za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje - djelokrug i način rada

Odbor za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje razmatra predloge zakona, drugih propisa i opštih akata i druga pitanja koja se odnose na: razvoj turizma; turističku djelatnost i ugostiteljstvo i sa njima vezane djelatnosti; poljoprivredu; šumarstvo; vodoprivre-du; morsko i slatkovodno ribarstvo; razvoj sela; lovstvo; zaštitu bilja od bolesti i štetočina;

9 Poslovnik Skupštine Crne Gore, Sl. list CG, br. 49/13.

18

zdravstvenu zaštitu životinja i druga pitanja iz oblasti turizma i poljoprivrede; zaštitu i unapređivanje životne sredine, prirode i prirodnih dobara; nacionalne parkove; zaštitu od opasnih i štetnih materija; zaštitu od drugih izvora ugrožavanja životne sredine; prostorno planiranje i urbanističko uređenje; stambene odnose; građevinarstvo; uređenje i korišćenje građevinskog zemljišta, kao i druga pitanja iz oblasti ekologije i prostornog planiranja.

U radu Odbora, po pozivu, mogu učestvovati predstavnici Vlade, predstavnici naučnih i stručnih institucija, drugih pravnih lica i nevladinih organizacija, kao i pojedini stručni i naučni radnici, bez prava odlučivanja.

Polazeći od naprijed navedene nadležnosti Odbora za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje utvrđene Poslovnikom Skupštine Crne Gore, evidentno je da je u pitanju nadležnost u oblastima koje su veoma obimne i zahtijevaju velike intervencije u različitim pravcima.

Naime, zaštita životne sredine predstavlja jedan od prioriteta u razvoju turizma, poljop-rivrede i prostornog planiranja.

Pitanja odnosa turizma, poljoprivrede i prostornog planiranja i životne sredine, kako bi se optimalno ocijenili odnosi konflikta, koegzistencije i simbioze i odredili fizički, ekonomski, socijalni, ekološki i politički parametri tih odnosa, veoma su složena.

Prirodna sredina čini ključno dobro u privrednom i društvenom kapitalu Crne Gore. Ona je jedna od glavnih pokretača privrednog razvoja, uglavnom zahvaljujući turizmu. Zaštita životne sredine, odnosno sprovođenje zaštite, unapređenje i očuvanje prirodnih vrijednosti područja jedan je od bitnih ciljeva prostornog planiranja.

Sa svoje strane, pravilno planiran razvoj turizma jedna je od važnih pretpostavki za oču-vanje prostora.

Održivi razvoj turizma koji teorijski zagovaramo kao cilj, prije svega postavlja očuvanje svih bitnih vrijednosti okruženja kao dijela turističkog proizvoda, i postizanja neophodne ravnoteže.

Ono što je od posebne važnosti za razvoj turizma na održivim osnovama jeste razumijevanje da takav razvoj zahtijeva napore svih zainteresovanih strana, ali da je garant očuvanja kako ekonomskih tako i ekoloških i kulturnih vrijednosti.

Osim toga, kako se često ističe, obezbjeđuje i zaštitu eko-sfere, stabilan privredni razvoj i jednaku raspodjelu životnih šansi (Elmazi, Bazini, 2005).

Kako u turizmu, tako i u poljoprivredi, mjere zaštite životne sredine, prije svega zemljišta, vode i vazduha, podrazumijevaju preduzimanje kompleksnih, sveobuhvatnih i unaprijed isplaniranih mjera.

Samo pametnim postupanjem utemeljenim na naučnim dostignućima kroz izbor pojedinih mjera poljoprivreda će se sve više razvijati u različitim pravcima od kojih će mnogi biti zasnovani na ekološkim principima.

Odbor u okviru svoje nadležnosti, pored već navedenog, prati i ocjenjuje usklađenost za-kona Crne Gore sa pravnom tekovinom Evropske unije i, na osnovu izvještaja Vlade, prati i ocjenjuje primjenu zakona, posebno zakona iz kojih proizilaze obaveze usaglašene sa pravom Evropske unije.

Očigledno je da pred Odborom stoji velika odgovornost za postavljene, veoma složene nadležnosti.

19

3.4.2. Skupstinski odbor i građani/civilno društvo - kanali i mehanizmi uticaja

Zainteresovanost građana za probleme zaštite životne sredine u našem društvu moglo bi se reći da nema kontinuitet. Vrlo često dobija formu povremenog i sporadičnog djelovanja bazirano na nedovoljnoj informisanosti o sopstvenim pravima i mogućnostima uticaja na pojedina pitanja.

Poslovnik Skupštine Crne Gore prepoznao je niz mehanizama sprovođenja kontrolne funk-cije koja daje mogućnost građanima/organizacijama civilnog društva da se na posredan i neposredan način uključe u ovaj proces.

Poslanicima/ama, u cilju prikupljanja podataka, kao i stručnih stavova o predlogu akta koji je u proceduri u Skupštini, odnosno razjašnjenja pojedinih rješenja iz predloženog ili posto-jećeg akta, razjašnjenja pitanja značajnih za pripremu predloga akta, kao i radi uspješnijeg ostvarivanja kontrolne funkcije Skupštine, stoji na raspolaganju organizacija saslušanja.

U matičnim odborima mogu se, u skladu sa Poslovnikom o radu Skupštine Crne Gore, organizovati parlamentarna saslušanja.

Skupštinski poslovnik razlikuje dvije vrste saslušanja: konsultativna i kontrolna saslušanja.

Način učešća na sjednicima odbora propisan je članom 67 Poslovnika. U radu odbora učestvuju predlagači akata i podnosioci amandmana na predlog akta koji se na sjednici razmatra. U slučaju izostanka njihovog učešća, pregled akata se odlaže. U radu odbora, po pozivu, mogu učestvovati predstavnici Vlade, predstavnici naučnih i stručnih instituci-ja, drugih pravnih lica i nevladinih organizacija, kao i pojedini stručni i naučni radnici bez prava odlučivanja.

3.4.2.1 Institut Konsultativno saslušanje

Konsultativno saslušanje predstavlja jedan od kontrolnih mehanizama Skupštine Crne Gore koji pruža mogućnost da se građani/organizacije civilnog društva po pozivu uključe u rad skupštinskih odbora ili da sami pokrenu inicijativu za saslušanje.

Konsultativnom saslušanju se pribjegava u situacijama kada je odboru potrebno mišljenje naučnih ili stručnih radnika za pojedine oblasti, predstavnika državnih organa i nevladinih organizacija, a sve u cilju izvršavanja poslova iz djelokruga tog odbora.

Od posebne važnosti je činjenica da je ovim instrumentom otvorena mogućnost učešća predstavnicima poslovnog sektora i građana koji su direktno pogođeni primjenom određene politike, što treba da bude od značaja za donošenje rješenja koja odgovaraju stvarnim potrebama društva.

Važno je napomenuti da učešće u konsultativnom saslušanju ne daje pravo odlučivanja, što znači da nevladine organizacije ili drugi subjekti i lica koji se pozivaju na saslušanje, nemaju pravo da glasaju o pitanju povodom kojeg su pozvani.

U kontekstu rečenog treba istaći da ne postoji procedura kojom se određuju osobe/orga-nizacije koje treba da budu pozvane da učestvuju u radu skupštinskog odbora, odnosno učestvuju u dijalogu, što bi trebalo unaprijediti i definisati Poslovnikom.

Razmatranje opcija različitih grupacija, a posebno procjena njihovih posljedica, u

20

otvorenoj diskusiji svih zainteresovanih, omogućava predlaganje i usvajanje najboljih rješenja, a cio proces odražava težnju ka demokratizaciji i decentralizaciji odlučivanja i upravljanja,,ili bi tako trebalo da bude.

Pozitivno je ukoliko većina podnesenih inicijativa za otvaranje konsultativnog saslušanja bude prihvaćena od strane skupštinskog odbora, jer ohrabruje za učestalije korišćenje ovog mehanizma.

3.4.2.2 Institut Kontrolno saslušanje

Poslovnikom Skupštine Crne Gore propisan je i institut kontrolnog saslušanja. Radi prib-avljanja informacija i stručnih mišljenja o pojedinim pitanjima iz svog djelokruga, kao i o pojedinim pitanjima utvrđivanja i sprovođenja politika i zakona ili drugih aktivnosti Vlade i organa državne uprave, koja izazivaju nejasnoće, dileme ili principijelna sporenja, u cilju razjašnjenja tih pitanja, odbor može pozvati na sjednicu odgovornog predstavnika Vlade ili drugog organa državne uprave i od njega tražiti da se izjasni o tim pitanjima.

Uredbom o Vladi Crne Gore propisano je da je član Vlade dužan da se odazove pozivu na kontrolno saslušanje na sjednici nadležnog odbora Skupštine, radi izjašnjavanja o pitanju koje je predmet tog saslušanja, kao i da pruži tražene informacije u postupku sprovođenja parlamentarne istrage10

Odluku o kontrolnom saslušanju donosi odbor većinom glasova ukupnog broja članova. O odluci za kontrolno saslušanje predsjednik odbora izvještava predsjednika i potpreds-jednika Skupšine i, u pisanoj formi, poziva lice za saslušanje i obavještava ga o pitanjima koja su predmet saslušanja. Od njega može zahtijevati da svoje mišljenje i stavove dostavi u pisanoj formi.

Pozvani ovlašćeni predstavnici državnih organa dužni su da se odazovu pozivu za kon-trolno saslušanje.

Nakon obavljenog saslušanja odbor je u obavezi da Skupštini dostavi izvještaj o kontrolnom saslušanju, koji sadrži suštinu izlaganja, a može takođe i predložiti odgovarajući zaključak ili neki drugi akt.

Građanima/organizacijama civilnog društva stoji na raspolaganju mogućnost pokretanja inicijative odnosno podnošenje predstavke za kontrolno saslušanje.

Bitno je naglasiti da je razmatranje predstavki Poslovnikom definisano kao obavezno za samo dva radna tijela Skupštine - Odbor za antikorupciju i Odbor za ljudska prava i slobode, dok je drugim tijelima ostavljeno da samostalno procijene da li će razmatrati predstavke svojih građana.

Pozitivna strana u sprovođenju kontrolne funkcije Parlamenta je podizanje kapaciteta što kroz neposrednu edukaciju i senzibilizaciju, što kroz transfere znanja i praksi koje postoje u državama Evropske unije.

Važno je da svi učesnici u procesu razumiju da će uporedo sa jačanjem kontrolne funkci-je Skupštine nužno rasti kvalitet rada Vlade i princip odgovornosti njenih funkcionera i državnih službenika.

10 Uredba o Vladi Crne Gore,Vlada Crne Gore, Podgorica, decembar 2008. godine.

21

4. Istraživački nalazi i argumentacija

Prezentaciju nalaza istraživanja strukturisali smo iz tri dijela.

U prvom dijelu (Boks 1) iznosimo i analiziramo nalaze o praksama saradnje Obora za turi-zam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje sa građanima/organizacijama civilnog društva kroz primjenu mehanizama- konsultativno saslušanje, kontrolno saslušanje, pred-stavke građana/organizacija civilnog društva.

U drugom dijelu (Boks 2) prezentujemo rezultate kvalitativnog dijela istraživanja - analiza intervjua.

U trećem dijelu (Boks 3) u okviru komparativne komponente istraživanja analiziramo primjer dobre prakse, tj. mehanizam Zelene stolice koji funkcioniše pri Odboru za zaštitu životne sredine Narodne skupštine Republike Srbije.

Boks 1.

Prezentacija istraživačkih nalaza urađena je na osnovu Izvještaja o radu Odbora za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje za period od 2012. do 2016.g.

Pokazatelji analize predstavljeni su u Tabeli 1.11

Godina 2012 2013 2014 2015 2016

Broj konsulativnih saslušanja

- - 1 - -

Broj predstavki za konsultativno saslusanje od strane nevladinih organizacija I građana

- - - Nije dostupno na zvaničnoj internet prezentaciji skupstina.me

Broj kontrolnih saslušanja - - - - -

Broj predstavki za kontrolno saslušanje nevladinih organizacija I građana

- 1 2 - Nije dostupno na zvaničnoj internet prezentaciji skupstina.me

Broj učešća predstavnka civilnog sektora na sjednicama Odbora u skladu sa članom 67, stav 2 Poslovnika Skupštine Crne Gore,

3 9 7 Nije dostupno na zvaničnoj internet prezentaciji skupstina.me

Podaci u Tabeli 1. pokazuju da je tokom 2014. godine održano jedno konsultativno saslušanje. Postupajući po preporukama Kolegijuma predsjednika Skupštine, Odbor

11 Tabelarni prikaz: izvor podataka www.skupstina.me

22

je na 32. sjednici, 25. septembra 2014. godine, održao konsultativno saslušanje o Predlogu zakona o maslinarstvu.

Po pozivu, sjednici su prisustvovali predstavnici Ministarstva poljoprivrede i rural-nog razvoja, Biotehničkog fakulteta i nevladinih organizacija udruženja maslinara i proizvođača maslinovog ulja (Društvo maslinara Bar, Maslinarsko društvo “Boka”, Udruženje maslinara Ulcinj, Udruženje maslinara Budva, Maslinarsko društvo “Val-danos” i Maslinarsko društvo „Ana Malit“).

Tokom 2013. godine pokrenuta je jedna predstavka kojom se inicira sazivanje sjednice Odbora za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje na kojoj je trebalo da bude održano kontrolno saslušanje ministara održivog razvoja i zdravlja, pred-sjednika Opštine Berane, direktora JP Komunalno Berane i v.d. direktora Agencije za zaštitu životne sredine, povodom odlaganja otpada na lokaciji Vasove vode, Beranselo, Opština Berane - Gojko Cimbaljević, predstavnik stanovnika Beransela; Aleksandar Perović, direktor NVO Ozon; Zorica Ćeranić, direktor programa građanskih inicijativa NVO MANS; Nataša Kovačević, program koordinator za životnu sredinu NVO Green Home. Kontrolno saslušanje nije realizovano.

Tokom 2014. godine pokrenute su dvije predstavke za iniciranje sjednica, odnosno kontrolnih saslušanja.

Prva predstavka kojom se inicira sazivanje sjednice Odbora na kojoj je trebalo da bude održano kontrolno saslušanje ministra održivog razvoja i turizma, izvršnog direktora Elektroprivrede Crne Gore, direktora Agencije za zaštitu životne sredine i direktora Centra za ekotoksikološka ispitivanja, povodom zagađenja u Pljevljima prilikom potpaljivanja kotla Termoelektrane i plavljenja naselja Ševari i Židovići zbog puštanja vode iz akumulacije Otilovići - NVO “Breznica”;

Druga predstavka kojom se inicira održavanje kontrolnog saslušanja ministra održivog razvoja i turizma, ministra zdravlja, direktora Agencije za zaštitu životne sredine, di-rektora Insituta za javno zdravlje i direktora Doma zdravlja Pljevlja - NVO „Breznica“, NVO “Green Home” i NVO MANS.

Ni ove dvije predstavke nijesu rezultirale održavanjem sjednica Odbora sa kontrolnim saslušanjima.

Tokom posmatranog perioda, ukupno 19 predstavnika civilnog sektora učestovalo je na sjednicama Odbora, a u skladu sa članom 67, stav 2 Poslovnika Skupštine Crne Gore, u radu Odbora, po pozivu, mogu učestvovati predstavnici Vlade, predstavnici naučnih i stručnih institucija, drugih pravnih lica i nevladinih organizacija, kao i po-jedini stručni i naučni radnici, bez prava odlučivanja.

Boks 2.

Polazeći od činjenice da Odbor za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje ima veliki strateški obuhvat poslova, samim tim i veliku odgovornost, kako za kvalitet životne sredine tako i kvalitet života građana, nastojali smo od naših sagovornika saznati da li se upravo ovakav organizacioni model Odbora pokazao kao efikasan.

Prema mišljenju većine članova, Odbor se zbog obima posla u prethodnom periodu

23

nije mogao detaljnije baviti problematikom koja je predmet ove analize, kao i da aktuelni organizacioni model Odbora ne može da odgovori velikoj dinamičnosti u svim oblastima koje pokriva, te da kvantitet ide na uštrb kvaliteta.

Isto tako iznijeto je i mišljenje da bi efikasnost Odbora više došla do izražaja ukoliko bi se od postojećeg, formirala dva odbora.

Jedno od pitanja koje smo postavili tokom ovog istraživanja odnosilo se na stav ispi-tanika o važnosti aktivnog učešća građana i zainteresovane javnosti u radu Odbora.

Kao što se moglo očekivati, svi članovi Odbora koji su učestvovali u intervjuu imaju nepodijeljeno mišljenje po ovom pitanju. Saglasni su u stavu da je aktivno učešće građana/zainteresovane javnosti poželjno, od velike važnosti i da vodi ka kvalitetnijim rješenjima u ovoj oblasti.

Pored navedenog je istaknuto da je važno razumjeti da participativna demokratija ne može biti zamjena za predstavničku demokratiju, ali zajedno sa predstavničkom demokratijom predstavlja temelj na kojem se zasniva demokratsko društvo.

S obzirom da kontrolna funkcija Parlamenta uključuje konsultativno saslušanje, kon-trolno saslušanje i parlamentarnu istragu, zamolili smo naše sagovornike da iznesu svoje mišljenje o značaju ovih mehanizama, kao i iskustva o učešću zainteresovane javnosti u ovim procesima.

Najčešća ocjena je bila da su parlamentarni instituti koji uključuju konsultativno saslušanje, kontrolno saslušanje i parlamentarnu istragu veoma važni, ali nedovoljno korišćeni.

Takođe je iskazano mišljenje da je u svim slučajevima kada je ostvareno učešće građana, strukovnih organizacija i sl. unaprijeđen kvalitet odluka u Parlamentu, a teme koje su razmatrane obuhvaćene sa više aspekata.

Istaknuto je i da su od posebne važnosti informacije koje dolaze iz prve ruke i ukazuju na problematiku na terenu što doprinosi pronalaženju kvalitetnijeg rješenja.

Polazeći od značaja koje ima institut kontrolnog saslušanja, tražili smo informaciju od članova Odbora o tome koje je kontrolno saslušanje, inicirano od strane građa-na/organizacija civilnog društva, ostavilo najznačajnije efekte odnosno pomake u rješenjima po životnu sredinu.

Potrvđeno nam je da u posmatranom periodu nije održano niti jedno kontrolno saslušanje.

Kako Poslovnik Skupštine Crne Gore propisuje institut konsultativnog saslušanja, od sagovornika smo tražili da nam kažu da li je on korišćen, za koje predloge (zakoni i eventualno drugi instrumenti javnih politika), ko je konsultovan i na koji način je sprovedeno konsultativno saslušanje (sastanak, fokus grupa, tribina, javna rasprava, radionice i sl.).

Došli smo do informacije da je Odbor održao svega jedno konsultativno saslušanje o Predlogu zakona o maslinarstvu. Javnost, odnosno predstavnici udruženja, uzeli su aktivno učešće i ukazali iz prve ruke na problematiku na terenu što je u funkciji, kako su ocijenili, pronalaženja kvalitetnijih rješenja.

24

Za procjenu nivoa angažovanosti građana/organizacija civilnog društva u radu Odbora, shodno mogućnostima koje su definisane Poslovnikom Skupštine, pitali smo članove Odbora da li je prilikom sprovođenja određenih aktivnosti u Odboru bilo situacija kada su predstavnici civilnog društva bili inicijatori konsultativnog saslušanja i po kojim pitanjima.

Iz odgovora koje smo dobili evidentno je da nije bilo zahtjeva za konsultativnim saslušanjem, osim što su građani Pljevalja uputili akt kojim su zahtijevali od nadležnog odbora da razmotri stanje životne sredine u Pljevljima. Problem zagađenosti Odbor je tretirao samostalno. Od Ministarstva održivog razvoja i turizma i Agencije za zaštitu životne sredine zatražena je Informacija o izvršenim mjerenjima svih parametara životne sredine u Pljevljima koji su realno dostupni, a od Insituta za javno zdravlje, JP “Vodovod” Pljevlja i JZU Dom zdravlja Pljevlja Informaciju o kvalitetu vode za piće. Na svojoj 37. sjednici održanoj 18. decembra 2014.godine, predloženo je da Odbor Skupštini uputi na usvajanje četiri zaključka kojima Skupština Crne Gore poziva Vladu Cme Gore da donese plan zaštite sa mjerama sanacije stanja životne sredine u opštini Pljevlja i izvijesti Skupštinu Crne Gore o realizaciji mjera smanjenja negativnog uticaja na životnu sredinu i analizi sprovedenog monitoringa svih segmenata životne sredine.

Interesovalo nas je šta su rezultati, odnosno konačni ishodi održanih konsultativnih saslušanja, te smo u tom pravcu postavili i jedno od pitanja.

Dobili smo uopštene informacije da su to zaljučci/izvještajii koji se predlažu Skupš-tini na usvajanje, uz konstataciju pojedinih članova da se Odbor ne može pohvaliti rezultatima u ovom dijelu.

Da li postoje utvrđeni mehanizmi selekcije organizacija civilnog društva prilikom uključivanja u neki od oblika konsultativnog saslušanja i kako se selekcija za učešće sprovodi, jedno je od pitanja koje smo uputili članovima Odbora.

Iz odgovora koje smo dobili nesporno je da takvi mehanizmi ne postoje ili da članovi Odbora nijesu sa njima upoznati. Članom 67 Poslovnika definisano je da predstavnici nevladinih organizacija i drugih pravnih lica po pozivu mogu učestvovati na sjedni-cama Odbora.

Istaknuto je da u svakom slučaju predsjednik Odbora obavještava članove o pod-nesenim inicijativama.

Pored navedenog iznijeto je i mišljenje da postoji efikasan metod blokade određenih inicijativa, pa time i inicijatora, nadglasavanjem od strane parlamentarne većine.

S obzirom da u posmatranom periodu nije bilo upotrebe kontrolne funkcije, odnos-no kontrolnih saslušanja iniciranih od strane građana/organizacija civilnog društva, izostala je i procjena o efektima primjene pomenutog mehanizma.

Naši sagovornici smatraju da značajni pomaci tek slijede, ali da su pionirski koraci učinjeni i u ovom sazivu, kao i da stepen otvorenosti i odgovornosti u državnom aparatu može biti na mnogo višem nivou.

Poznato je da parlamenti pojedinih država prepoznaju mehanizam osnivanja Zelene stolice kao odličnu priliku da organizacije i/ili eksperti koji se bave pitanjima životne sredine pokažu svoj kapacitet i ekspertizu i pomognu članovima i članicama Odbora

25

da na političkoj agendi profilišu teme iz oblasti životne sredine.

U vezi sa tim pitali smo članove Odbora da li ovakve mehanizme smatraju dobrim i potrebnim, posebno imajući na umu činjenicu da se Poglavlje 27 svrstava u najveće izazove koji stoje pred Crnom Gorom u procesu pregovora sa Evropskom unijom.

Članovi Odbora su na ovu temu imali slične odgovore. Istakli su veoma pozitivan stav za ovo rješenje, smatrajući ga dobrim i neophodnim, dragocjenim, posebno u vezi sa Poglavljem 27.

Takođe je istaknuto da je mehanizam Zelene stolice prihvatljiv i poželjan, ali i da treba razmišljati da Zelena stolica ima pravo veta prilikom donošenja određenih odluka, jer će na taj način biti djelotvorna.

Naglašeno je, takođe, da Odbor po Poslovniku Skupštine ima pravo da u skladu sa članom 67 stav 2 pozove predstavnike naučnih i stručnih institucija, drugih pravnih lica i nevladinih organizacija kao i stručnih i naučnih radnika da se uključe u njegov rad.

U cilju unapređenja postojećih praksi saradnje Odbora sa građanima/organizacijama civilnog društva u području životne sredine, članove Odbora zamolili smo da izlože neke svoje predloge i sugestije po ovom pitanju.

Iznijeto je nekoliko konstatacija i predloga.

Jedna od konstatacija bila je da je za svaku odluku, iz bilo kog segmenta društvenog djelovanja, neophodna politička volja većine, te da ukoliko većina, odnosno vlast, ne pokaže dobru volju ništa se neće desiti pa makar bila dobra neka inicijativa.

Takođe je istaknuto da je potrebno uvesti mehanizam poput Zelene stolice, kao i da je potrebno rad Odbora mnogo više približiti i otvoriti za učešće građanki i građana kroz tribine, okrugle stolove, promotivne kampanje, TV i radio emisije i sl.

Istaknuta je i potreba formiranja registra stručnjaka/predstavnika organizacija civilnog društva koji će biti pozivani na sjednice Odbora shodno konkretnim tačkama koje će biti uzete u razmatranje.

Naglašena je potreba za većom aktivnošću građana/organizacija civilnog društva koje treba da iniciraju veći broj konsultativnih i kontrolnih saslušanja na teme zaštite i očuvanja životne sredine.

Iznijeto je mišljenje da bi trebalo omogućiti i poslanicima/ama i stručnoj službi Odbora angažovanje istaknutih stručnjaka za teme kojima se Odbor bavi, kako u pripremi materijala, tako i u kompariranju evropskih praksi za djelotvornije rešavanje problema: planiranja, zaštite životne sredine, turizma i poljoprivrede, kod nas.

Istaknuto je da se do konkretnih rezultata može doći primjenom postojećih zakonskih rješenja, što sada nije slučaj.

Naglašeno je i da je ono što je dugotrajan i mukotrpan proces upravo promjena svijesti građana, a jedino to može dovesti do vidljivih promjena na terenu.

Posebno je istaknut značaj javnog TV prenošenja konsultativnih saslušanja, i uopšte rada Odbora, što bi znatno doprinijelo aktiviranju građana i civilnog sektora da djeluju direktnim učešćem ili preko poslanika/ca u vezi sa temama kojima se Odbor bavi.

26

Boks 3.

Studija slučaja: Mehanizam Zelena stolica

Komparativna komponenta istraživanja fokusirana je na primjer dobre prakse u parlamentarnom radu Narodne skupštine Republike Srbije, odnosno na mehanizam Zelene stolice koji funkcioniše u okviru Odbora za zaštitu životne sredine.

Zelena stolica je ustanovljena 2013. godine na osnovu člana 63. Poslovnika o radu Narodne skupštine Republike Srbije koji se odnosi na rad Odbora za zaštitu životne sredine: Odbor može da omogući prisustvo, odnosno učešće predstavnika građana i udruženja građana na sjednici Odbora u raspravi o određenim pitanjima iz oblasti zaštite životne sredine.12

Zelena stolica je jedan od najvažnijih mehanizama uključivanja građana u rad skupštins-kih odbora koji se koriste u Narodnoj skupštini.

To je institucionalni mehanizam koji gledano u najširem smislu omogućava građanima, posredstvom predstvanika organzacija civilnog društva, kontinuirano i koordinisano učešće u procesima donošenja zakona i drugim aktivnostima, koji uređuju oblast životne sredine.

Uvođenjem Zelene stolice građani/organizacije civilnog društva obezbjeđuju direktan uvid u rad Odbora. Pružena im je mogućnost da o temama dnevnog reda iskažu svoje mišljenje, da na najbolji način iskoriste ukazanu priliku i budu konstruktivan činilac u radu Obora.

Uspostavljanje Zelene stolice je rezultat četvorogodišnjeg rada i saradnje između Narodne skupštine i predstavnika civilnog društva.

Grupa nevladinih organizacija u okviru programa koji je bio posvećen zagovaranju izmjena javnih politika u oblasti zaštite životne sredine osnovala je 2009. godine mrežu ekoloških organizacija. Iz ove mreže su potekle tri inicijative. 13

Prva inicijativa je bila za osnivanje tzv. zelene poslaničke grupe – grupe parlamanta-raca koji su posebno zainteresovani za zaštitu životne sredine. Ova neformalna par-lamentarna grupa se obnavlja sa svakim novim parlamentarnim sazivom. Postojanje neformalnih tematskih grupa u parlamentu može biti od velikog značaja jer promoviše saradnju između poslanika/ca iz različitih partija.

Druga inicijativa mreže ekoloških organizacija bila je usmjerena na uspostavljanje saradnje sa nadležnim ministarstvom. Ova inicijativa je dovela do potpisivanja Memo-randuma o saradnji, ali je saradnja nakon toga bila nestabilna i zavisila je od mnogo faktora, primarno od zainteresovanosti ministarstva da sarađuje sa organizacijama civilnog društva.

Treća inicijativa je bila vezana za uvođenje Zelene stolice pri Odboru za zaštitu životne sredine i ona je realizovana.

12 Poslovnik Narodne skupštine (prečišćen tekst), Službeni glasnik RS, br. 20, 16. mart 2012. godine, čl. 63.13 Ka boljim zakonima, Unapređenje rada odbora Narodne skupštine Republike Srbije, Otvoreni parlament.

rs, CRTA, Beograd, 2016,str.27-28.

27

Kako radi Zelena stolica? Formalno, riječ je o dvije braon stolice u sali u kojoj Odbor za zaštitu životne sredine održava sastanke. Na ovim stolicama tokom sastanka sjede predstavnici organizacija koji nemaju pravo glasa, ali imaju pravo učešća u radu. Kada se zakaže sjednica Odbora, sekretar Odbora informaciju prosljeđuje organizaciji koja u tom trenutku koordinira rad mreže - Centru modernih vještina, Mladim istraživ-ačima ili Beogradskom centru za političku izuzetnost - koji prosljeđuju poziv ostalim organizacijama unutar mreže.

Na osnovu kapaciteta, stručnosti i afiniteta se vrši odabir predstavnika za predstojeću sjednicu Odbora.

Predstavnici Zelene stolice smatraju da je mreža ili koalicija organizacija posebno važna kao organizacioni mehanizam i zbog toga što decentralizuje pristup parla-mentu i onemogućava vezivanje jedne organizacije ili jedne osobe za poziciju moći.14

Iskustvo iz Odbora za zaštitu životne sredine

Uspostavljanje Zelene stolice u praksi je značilo da je na svakoj sjednici Odbora bio prisutan predstavnik civilnog društva, a o izboru tog ko će da ih predstavlja dogo-varao se sam civilni sektor.

Vrlo aktivno su uzimali učešće prilikom usvajanja izvještaja o stanju životne sredine, tromjesečnih izveštaja o radu ministara, u iznošenju problema i predlozima za njihovo rješenje, o predlozima zakona, o amandmanima, pomagali su pišući amandmane, u obilježavanju važnih datuma, u izlaganjima na javnim slušanjima, u edukaciji narodnih poslanika/ca, zapravo u svim poslovima Odbora.

Čini se da je najveći kvalitet rada Odbora dolazio od toga što su se na zajedničkim sjednicama nalazili i razgovarali narodni poslanici/ce, ministri i administracija, pred-stavnici lokalnih samouprava i javnih preduzeća i civilni sektor.

Princip Odbora je da na sjednice pozivaju i predstavnike najvećih zagađivača poput TE „Obrenovac“ ili RTB Bor, predstavnike lokalnih samouprava i da uz ove ranije navedene učesnike razgovaraju o stanju životne sredine, problemima, rješenjima i rokovima.15

14 Ka boljim zakonima, Unapređenje rada odbora Narodne skupštine Republike Srbije, Otvoreni parlament.rs, CRTA, Beograd, 2016.str.27-28.

15 Sretić Z., Vojić Marković M.,et.al. (2015):Iskustvo iz Odbora za zaštitu životne sredine u: Priručnik za narodne poslanike i poslanice – Životna sredina u procesu pridruživanja Evropskoj uniji, ZPG., Beograd, str.56.

28

Zaključci i preporuke

Ukoliko sumiramo sve naprijed navedeno, dolazimo do nekoliko ključnih zaključaka i pre-poruka.

Na stajalištu smo da je Crnoj Gori potreban kompleksan i kontinuiran pristup u kreiranju politike životne sredine, prevashodno zbog naših nacionalnih interesa.

Dakle, jedan inkluzivan, otvoren i odgovoran pristup, zasnovan na partnerstvu vlasti/donosilaca odluka i građana/organizacija civilnog društva.

Nesumnjivo je da dijalog i partnerstvo građana/organizacija civilnog društva i skupštinskog Odbora za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje treba da budu na višem, značajnijem nivou. Stoga je u tom pravcu potrebno uložiti dodatne napore.

Naime, rezultati istraživanja ukazuju da je korišćenje mehanizma kontrolnog i konsultativ-nog saslušanja bilo na veoma niskom nivou.

U prilog javnosti rada Odbora ne ide činjenica da su u posmatranom periodu odbijene tri predstavke za održavanje kontrolnog saslušanja.

Upravo učešće građana/organizacija civilnog društva u procesu može pomoći samom procesu da dobije na legitimnost i da pokaže svoju otvorenost.

Izostaju i mišljenja organizacija i pojedinaca, kao i posebna saznanja eksperata, koja bi se uzela u obzir u procesu donošenja pojedinih odluka Odbora.

Sa druge strane, prisutna je i nedovoljna aktivnost građana/organizacija civilnog društva što se ogleda prije svega u nedovoljnom prisustvu sjednicama Odbora i nepokretanju inicijativa za održavanje konsultativnih saslušanja.

Neophodno je razmišljati u pravcu da saradnja kroz dijalog Odbora i građana/organi-zacija civilnog društva treba da predstavlja temeljni demokratski princip, a ne formalnu obavezu.

Naime, kvantitativno unapređenje upotrebe kontrolnih i konsultativnih saslušanja značilo bi napredak, ali sam po sebi nedovoljan. Potrebni su konkretniji zaključci, koji će se poštovati u praksi i proizvoditi stvarnu promjenu. To zahtijeva i razvijene mehanizme za praćenje primjene određenih akata.

Nizak nivo saradnje povezan je pored ostalog i sa nedovoljno proaktivnim naporima i Odbora i građana/organizacija civilnog društva, ali i sa drugim faktorima kao što su: informisanost građana o postojanju određenog mehanizma, nivo njihove osnaženosti i interesovanja da aktivno učestvuju u procesima donošenja odluka, stepen dostupnosti mehanizma u smislu znanja i vještina, a na kraju ili bolje reći na početku društveno-politički kontekst.

Sve ovo predstavlja polazište novih istraživanja, kako bi se ušlo dublje u suštinu problema i potreba.

29

Ključne preporuke sadržane su u sljedećem:

• Budući da je Odbor odgovoran i za provjeru usklađenosti sa propisima Evropske unije, već velika opterećenost ovog odbora je još više porasla. U takvom kontekstu, jedna od opcija mogla bi biti da se formiraju dva odbora ili najpoželjnije da se formira novi, odbor za životnu sredinu i klimatske promjene čiji bi rad bio i u funkciji pripreme i otvaranja pregovaračkog poglavlja 27 – Životna sredina i klimatske promjene, koji bi imao i tematske pododbore.

• Kako je razmatranje predstavki od strane građana/organizacija civilnog društva Poslovnikom definisano kao obavezno za samo dva radna tijela Skupštine - Odbor za antikorupciju i Odbor za ljudska prava i slobode ( dok je drugim tijelima ostavljeno da samostalno procijene da li će razmatrati predstavke svojih građana), predlog je da se izmjenama u Poslovniku ova stavka - razmatranje predstavki od strane građana/organizacija civilnog društva - definiše kao obavezna i u radu skupštinskog Odbora za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje.

• Koristeći već postojeće prakse u nekim parlamentima, poželjno je podsticati me-hanizme uključivanja građana poput Zelene stolice. Time bi se omogućila veća inventivnost u kreiranju praktičnih politika u oblasti zaštite životne sredine, a sve u cilju ubrzavanja reformi i integracionih procesa u ovoj oblasti. Ovakva inicijativa podrazumijeva i izmjene i dopune Poslovnika.

• Razmotriti mogućnost da inicijativa/predstavka za kontrolno/konsultativno saslušanje bude prihvaćena ukoliko za nju glasa 1/3 poslanika/ca u Odboru, čime bi se izbjegle blokade određenih inicijativa nadglasavanjem od strane većine.

• U slučaju odbijanja inicijative/predstavke za zakazivanje kontrolnog saslušanja u izvještaju Odbora bi trebalo jasno predstaviti razloge za takvu odluku, a kroz zapisnike sa sjednica Odbora javnosti omogućiti da se upozna sa svim relevantnim činjenicama.

• Obezbijediti veću javnost rada Odbora. Time bi se otvorila mogućnost da građani, mediji i civilno društvo budu korektiv Skupštine Crne Gore u obavljanju svojih na-dležnosti. Mediji bi sa svoje strane uticali na viši nivo interesovanja, zalaganja, na više rada u konkretnom pitanju, na veću odgovornost. Prisustvo građana/organizacija civilnog društva na sjednicama Odbora kao i pozicija relevantnog sagovornika omogućila bi medijima kvalitetnije izvještavanje o svim aspektima i problemima u oblasti životne sredine koji se razmatraju na sjednicama Odbora. Upravo zato potreban je proaktivan pristup Odbora, kroz stalno pozivanje relevantnih organizacija civilnog društva, stručnih pojedinaca i predstavnika građanskih inicijativa da učestvuju na sjednicama, naročito na konsultativnim i kontolnim saslušanjima.

• Neophodno je precizirati proceduru izbora lica i organizacija civilnog društva koja se pozivaju na sjednice Odbora i to definisati Poslovnikom, uvažavajući važeću re-gulativu poput Uredbe o saradnji organa državne uprave i nevladinih organizacija.

U tu svrhu potrebno je da se formira registar ili baza podataka sa imenima relevan-tnih organizacija civilnog društva i stručnjaka za pojedine oblasti. Poželjan je model javnih konkursa na koje se mogu prijaviti svi zainteresovani.

30

• Potrebno je iznaći načine (dosadašnja praksa se nije pokazala uspješnom) da se pozovu i mobilišu građani/organizacije civilnog društva da postojeće mehanizme koji su propisani Poslovnikom praktično koriste. S tim u vezi neophodno je edukovati građane/organizacije civilnog društva o značaju Odbora i mogućnostima uticaja na donošenje odluka kroz iniciranje kontrolnih i konsultativnih saslušanja i učešće u sjednicama Odbora. Ova edukacija može biti sprovođena od strane Skupštine i organizacija civilnog društva koje imaju već saradnju sa Skupštinom odnosno odborima.

• Izgraditi mehanizme za kontinuirano praćenje realizacije preporuka i zaključaka Odbora. Formiranjem međusektorskih radnih grupa koje bi bile angažovane za izradu izvještaja o realizaciji preporuka i zaključaka Odbor bi obezbijedio relevantne informacije koje bi pomogle boljem sagledavanju činjeničnog stanja.

• U dijelu terminološkog određenja moguće je da bi termin konsultativna saslušanja kao oblik učešća stručne i zainteresovane javnosti u procesu donošenja odluka u odborima, odnosno Parlamentu, trebalo prilagoditi njegovoj suštini. Konkretno, konsultativne sjednice Odbora ne bi trebalo dovoditi u kontekst saslušanja, jer se na taj način ne djeluje podsticajno na one koji budu pozivani ili su zainteresovani da daju doprinos donošenju odluka. Konsultacije bi trebalo da budu afirmativno predstavljene kako bi oni koji budu učestvovali u tom dijelu rada Odbora osjetili profesionalnu privilegiju.

• Kako bi rad Odbora imao veću pažnju javnosti i medija, što bi uticalo i na dinamičniji dijalog u plenumu, poželjno bi bilo koristiti prednosti savremenih tehnologija i mo-gućnosti skupštinskog portala i putem live-stream-a, omogućiti građanima da prate sjednice, kada za to postoji realno interesovanje javnosti (npr. kada se razmatraju predlozi zakona, izvještaja ili obavljaju kontrolna saslušanja).

• Odbor bi trebalo da koristi komunikaciju sa Arhus centrima za prikupljanje svih potrebnih podataka, eventualne konsultacije oko aktuelnih pitanja iz oblasti životne sredine, pa i u dijelu formiranja baze podataka relevantnih organizacija civilnog društva i pojedinaca, koji bi mogli dati doprinos kvalitetnijem sagledavanju činjen-ica i donošenju najboljih odluka, mišljenja i drugih vidova izjašnjavanja njegovih članova. Potpisivanjem memoranduma o saradnji između Skupštine Crne Gore sa Agencijom za zaštitu životne sredine i Ekološkim pokretom,,Ozon”, kao institucija-ma u okviru kojih funkcionišu Arhus centri, uticalo bi se prvenstveno na efikasnost primjene Arhuske konvencije, ali i na bolju međusektorsku komunikaciju i saradnju institucija sistema i organizacija civilnog društva.

31

Izvori i literatura

1. Arhuska konvencija, UNECE website http://www.unece.org/env/pp/introduction.html

2. Bimonte, S. (2002): Information access, income distribution, and the Environmental Kuznets Curve; Ecological Economics 41, 145-156.

3. Consolidated Version of the Treaty on the Functioning of the European Union, 2008 O.J. C 115/47. Dostupno na: http://eur lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2007:306:FULL:EN:PDF

4. Elmazi L., Bazini. E. (2005): Ecotourism in the Developing Countries, Problems and Prospects fbr Sustanable Deveiapment-Albania as q considerable case,,,Turizam” 9/2005, Novi Sad.

5. EPA (2009): INFORMATION ACCESS STRATEGY; United States Environmental Protection Agency, EPA 240-R-09-001 pp. 21.

6. Golubović D., Velat D. (2009): Učešće građana i građanki u procesu izrade I primjene zakona i drugih instrumenata javnih politika, Građanske inicijative, Beograd

7. Jones A. (2001): Environmental Information on the Internet - a Tool for Sustainable Development Msc thesis, Lund University, Lund, Sweden, pp. 59.

8. Ka boljim zakonima, Unapređenje rada odbora Narodne skupštine Republike Srbije, Otvoreni parlament., CRTA, Beograd, 2016.str.27-28.

9. Lange, E. & Hehl-Lange, S. (2011): Citizen participation in the conservation and use of rurallandscapes in Britain: the Alport Valley case study; Landscape and Ecological Engineering 7, 223-230.

10. Poslovnik Skupštine Crne Gore, Službeni list CG, br. 49/13.

11. Poslovnik Narodne skupštine (prečišćen tekst), Službeni glasnik RS, br. 20, 16. mart 2012. godine, čl. 63.

12. Procjena pravnog okvira i prakse u primjeni nekih kontrolnih mehanizama Skupštine Crne Gore: konsultativno saslušanje, kontrolno saslušanje i parlamentarna istraga, Institut Alternativa, Podgorica, 2010.

13. Uredba o načinu i postupku ostvarivanja saradnje organa državne uprave i nevladinih organizacija, Službeni list CG, br. 7/12.

14. Pušić Lj. (2001): Održivi razvoj – ka jednoj sociologiji okruženja. Beograd, Filip Višnjić

15. Sretić Z., Vojić Marković M.,PetrovićT., Gvozdenović M. (2015): Iskustvo iz Odbora za zaštitu životne sredine u: u Priručnik za narodne poslanike i poslanice – Životna sredina u procesu pridruživanja Evropskoj uniji, ZPG., Beograd, str.56.

16. Skupština Crne Gore: www.skupstina.me

17. Torres V. (2002): Access to environmental information: how can better practice be achievedin the Latin American context? International Institute for Environment and Development,11029IIED, pp. 2, available at: http://pubs.iied.org

32

18. Čikić J.( 2012): Participacija građana u sistemu zaštite životne sredine lokalne društ-vene zajednice, Sociologija, Vol. 54. Iss. 3: 552

19. Ukaz o proglašenju Zakona o potvrđivanju Konvencije o dostupnosti informacija, učešću javnosti u donošenju odluka i prava na pravnu zaštitu u pitanjima životne sredine, Sl. list Crne Gore - Međunarodni ugovori, br. 03/09 od 31.07.2009.

20. Uredba o Vladi Crne Gore,Vlada Crne Gore, Podgorica, 11. decembra 2008. godine

21. Ustav Crne Gore,Sl. list Crne Gore, br. 1/2007 i 38/2013.

22. Zaharchenko T.R., Goldenman G. (2004): Accountability in governance: the chal-lenge of implementing the Aarhus Convention in Eastern Europe and Central Asia; International Environmental Agreements: Politics, Law and Economics 4, 229-251.

23. Zakon o slobodnom pristupu informacijama, Sl. list CG, br. 44/12.

24. Zakon o životnoj sredini, Sl. list CG, br. 48/08, 40/10 i 40/11.

33