SKRIPTA PENOLOGIJA PO ISPITNIM PITANJIMA1. POJAM I PREDMET PENOLOGIJEPenologija je nauka o postupanju sa delikventima koja nastoji da u skaldu sa dostignucima drugih drustvenih prirodnih nauka iznadje najbolja sredstva I nacine tog postupanja radi sto uspjesnije resocijalizaciije delikventa I sprecvanja delikventnog ponasanja uopste.Prema klasicnom, tradicionalnom misljenju predmet penologije obuhvata samo kazne i njihovo izvrsenje. Milutinovic definise penologiju kao “nauku koja proucava evoluciju krivicnih sankcija, evoluciju shavtanja o ciljvima krivicnih sankcija ,tretman osudjenih delikvenata, organizaciju, sredstva i metode pervaspitanja I postpenalane mjere”.Unosenjem postpenalne faze ona prestaje biti samo nauka o izvrsenju kazne,vec nauka koja proucava odnose osudjenog u drustvu.

2. FUNKCIJA IZVRSNOG KRIVICNOG PRAVAOsnovna funkcija krivicnog prava uopste jeste zastita najznacajnijih drustvenih dobara i vrijednosti od kriminaliteta. Iz zastitne, garantivne funkcije krivicnog prava uopste proizilazi funkcija izvrsnog krivicnog prava. Da bi krivicno pravo moglo da ostvari svoj cilj, potrebno je da propisane kazne budu izrecene uciniocu krivicnog djela i da one budu izvrsene na takav nacin u takvom postupku primjenom takvih metoda i mjera vaspitanja, prevaspitanja i resocijalizacije i da uticu na ucinioce krivicnih djela da ubuduce ne cine krivicna djela, a time se ostvaruje specijalno preventivno dejstvo kazni. Cilj krivicnog prava je da se vaspitno utice na ponasanje ljudi kako bi se oni uzdrzali od krsenja propisa i ponasanja koja su drustveno opasna i u zakonu definisana kao krivicna djela.Ova zastitna uloga krivicnog prava se ostvaruje odredjivanjem koja djela predstavljaju krivicna djela, propisivanjem kazni i drugih sankcija za ta djela i izricanje sankcija za krivicna djela u zakonom utvrdjenom postupku.

3. IZVORI PENOLOGIJEGlavni izvor penologije u Republici Srpskoj jeste zakon o izvrsenju krivicnih sankcija kojim se uredjuje: - postupak izvrsenja kazne zatvora, dugotrajnog zatvora, lisenja slobode koje je odredjeno u prekrsajnom postupku, mjere pritvora, novcane kazne, rad za opste dobro na slobodi, mjere bezbjednosti, kazne maloljetnickog zatvora i vaspitnih mjera, - organizacija i rad ustanova za izvrsenje krivicnih sankcija i izvrsenje krivicnih sankcija koje su izrekli strain sudovi.U druge izvore spadaju i podzakonski akti (pravilnici Ministarstva pravde) i to u slucajevima da ZIKS to izricito predvidja. To su dopunski izvori izvrsnog krivicnog prava. Njih ima vise vrsta: Krivicni zakon, Zakon o zastiti i postupanju sa djecom i maloljetnicima u krivicnom postupku koji propisuje nacin, uslove i postupak za izvrsenje izrecenih krivicnih sankcija za maloljetnike. Kao izvor javlja se i Zakon o krivicnom postupku i Zakon o prekrsajima.

4. ODNOS PENOLOGIJE SA DRUGIM NAUCNIM DISCIPLINAMAPenelogija je u osnovi multidisciplinarna nauka povezana i zavisna od drugih nauka. Iako je penologija ponikla iz krivicnog prava, danas je to samostalna, autonomna grana prava koja ima svoj predmet i nacin njegovog regulisanja. Penologija je nastala pod okriljem kriminologije ali je stekla samostalnost u okviru pravnih nauka. Posmatramo odnos: penologije i krivicnog materijalnog prava, penologije i krivicnog procesnog prava i kriminologije i prekrsajnog prava. A i odnos prema krivicno pravnim naukama: kriminologiji, viktimologiji i kriminalnoj politici. - Penologija i krivično pravo- materijalno krivicno pravo utvrdjuje pojam, svrhu, vrste i trajanje sankcija i kazni, uslove za izricanje dok penologija utvrdjuje metode kao i postupak njihovih izvrsenja. Ove dvije grane ne mogu funkcionisati jedna bez druge jer je izvrsno krivicno pravo u funkciji materijalnog krivicnog prava.- Penologija i krivicno procesno pravo – krivicnim procesnim pravom se uredjuje organizacija nadleznost i postupak pred organima krivicnog pravosudja, procesna nacela i procesi, subjekti kao it ok krivicnog postupka. Krivicno procesno pravo i penologija se pojavljuju kao sredstvo za realizaciju i ostvarenje krivicnog prava.- Penologija i prekrsajno pravo –Pored prekrsaja propisuje i prekrsajne sankcije, a da bi one ostvarile cilj moraju biti izvrsene, a upravo penologija propisuje organizaciju, nadleznost, postupak i nacin izvrsenja prekrsajnih sankcija cime svako osudjeno lice izvrsava izrecene krivicne kazneno pravne sankcije. - Penologija i kriminologija- penologija ima najuzu vezu s krimologijom, što je i razumljivo s obzirom na to da je u njenom korpusu naučnih disciplina i nastala. Zato su mnogi penologiju smatrali primenjenom disciplinom kriminologije.

- Penologija i viktimologija – viktimologija je nauka koja je usmjerena na istrazivanje zrtve i ispituje vezu i odnose izmedju ucinioca krivicnog djela i zrtve, njihov medjusobni odnos i interakcije. Od uspjeha koji ostvari penologija smanjuje se mogucnost viktimizacije zrtava ubuduce.- Penologija i sociologija- Sociologija kao opšta nauka proučava strukturu i zakonitosti društvenih odnosa i procesa, a njen doprinos i uticaj na penologiju se prelama naročito kroz sadržaj učenja i metoda kriminalne sociologije, odnosno sociologije kriminaliteta.-Penelogija i kriminalna politika- primjena krim. politike izražava se u krivičnim zakonskim odredbama, kaznenoj politici, mjerama društvene prevencije kod sprječavanja i suzbijanja delikventnih pojava. Jedan od vaznih organa u sistemu kriminalne politike jesu organi pravosudja i ustanove penitensijarnog sistema, zavodske ustanove i druge u kojima se izvrsavaju krivicne i druge kaznene sankcije.

5. KLASICNA SKOLAKlasicna skola nastaje polovinom 18.vijeka. Najznacajniji predstavnici ove skole bili su Cezare Bekarija, Fojerbah, Dzeremi Bentam. Oni su zastupali misljenje da umjesto samovolje i zloupotreba treba uvesti sistem jednakosti krivicnog djela i kazne, zatim da cilj kazne nije odmazda zbog ucinjenog krivicnog djela vec sredstvo da bi se sprijecilo cinjenje krivicnih djela ubuduce, dakle specijalna prevencija. Smatrali su da umjesto surovih, necovjecnih postupanja i smrtnih kazni treba uvesti kaznu lisenja slobode sa prinudnim radom i da treba uvesti princip srazmjernosti kazne prema tezini ucinjenog krivicnog djela..Fojerbah je bio najveci pravni teoreticar ove skole. Obradio je sve osnovne i opste pojmove i institute krivicnog prava isticuci da kazna treba da ostvari generalno preventivno dejstvo. Bentam je smatrao da kazna ima za cilj sprecavanje kriminaliteta. Njegov poseban znacaj je reforma kaznenih ustanova i humanizacija kaznenog tretmana prema osudjenicima.Osnovne koncepcije klasicne skole su: sloboda covjeka i gradjanina je osnovna vrijednost u drustvu, krivicna odgovornost izvire iz moralne odgovornosti ucinioca krivicnog djela, krivicno djelo i kazna su samo pravni fenomeni cije je postojanje utvrdjeno zakonom, kazna se prilagodjava djelu a ne pociniocu, i sud je ovlasten da primjenjuje zakon i da ga tumaci u konkretnom slucaju.

6. ANTROPOLOSKA SKOLANastaje krajem 19.vjeka sa snaznim razvojem prirodnih i drustvenih nauka. Glavni predstavnik ove skole je Cezare Lombrozo. U svoim djelima izlozio je osnovne koncepcije ovog ucenja. Prema Lombrozu zlocin je prirodna i nuzna pojava. Uzroci kriminalnog ponasanja se prema njemu nalaze u samom covjeku. Covjek se radja kao zlocinac. On smatra da postoje ljudi koji po fizickom izgledu i anatomskoj konstituciji budu predodredjeni za vrsenje krivicnih djela. Lombrozo je ucinioce krivicnih djela koje naziva krivcima svrstao u pet grupa: rodjeni krivci, dusevno bolesni krivci, krivci iz navike, krivci iz strasti i slucajni krivci. Antropoloska skola uzroke kriminaliteta nalazi u endogenim, unutrasnjim faktorima koji postoje u covjeku.

7. POZITIVNA SKOLAPozitivna skola se nastavlja na antropolosku skolu. U teorijij se zove italijanska antropolosko pozitivna skola. Ova skola primjenjuje pozitivni metod (opservacije i eksperimentisanja). Glavni predstavnici ove skole su Enriko Feri i Rafael Garofalo. Prema Feriju tri su grupe faktora koji dovode do vrsenja krivicnih djela: antropoloski ili endogeni (preuzeti iz antropoloske skole), fizicki ili kosmotelurski faktori (klima, godisnje doba…) i socijalni ili drustveni faktori.Predstavnici pozitivne skole smatraju da zlocin uzrokuju dvije vrste faktora: endogeni i egzogeni, a s obzirom na to razlikuju se dvije vrste ucinilaca krivicnih djela – oni koji djela cine pod dejstvom unutrasnjih faktora i oni koji vrse krivicna djela pod djestvom spoljasnjih faktora. Smatraju da umjesto krivicne odgovornosti treba uvesti novi pojam – zakonsku ili drustvenu odgovornost. Zakonska se bazira na posledici krivicnog djela koja je odredjena u zakonu, a drustvena odgovornost izvire iz postojanja stanja opasnosti u drustvu, a opasnost lezi u samom uciniocu krivicnog djela.

8. SOCIOLOSKA SKOLASocioloska skola se javlja pocetkom dvadesetog vjeka, predstavnici su Franc fon List, Van Hamel i Adolf Prins.Prema njima postoje tri grupe faktora koji uzrokuju vrsenje KD, a to su: 1) individualni ili endogeni faktori koji mogu biti nasledjeni ili steceni,

2)fizicki ili kosmotelurski i 3)socijalni ili drustveni faktori. Zavisno od uzroka razlikujemo vrste krivicnih djela: akutna(djelovanje spoljasnjih faktora) i hronicna krivicna djela(nastali uticajem unutrasnjih faktora). Krivci se klasifikuju u dvije grupe: slucajni krivci – vrse akutna krivicna djela hronicni krivci i krivci od navike – koji vrse hronicna krivicna djela. Osnov krivicne odgovornosti je u postojanju svijesti i volje ucinioca krivicnog djela.Prema ovim autorima postoje dvije vrste odgovornosti i dvije vrste odgovornih ucinilaca krivicnih djela. Prvi su oni koji imaju svest i volju u odnosu na izvrseno djelo. To su krivicno odgovorni ucinioci krivicnog djela, a prema njima se primjenjuju kazne. Pored krivicno odgovornih postoje i krivicno neodgovorni ucinioci krivicnih djela. Prema ovim uciniocima primjenjuju se posebne vrste krivicnih sankcija i to mjere bezbjednosti. Pristalice socioloske skole uvode u pravo dualitet krivicnih sankcija: kazne i mjere bezbjednosti.

9. NEOKLASICNA SKOLAJavlja se krajem 19.vjeka. Ucenje ove skole se svodi na uzroke kriminaliteta po porijeklu: individualni, socijalni i fizicki, a krivci se djele na slucajne i hronicne tj.delikvente iz navike.Krivicna odgovornost se sastoji od svijesti i volje. Zasniva se na uracunljivosti i vinosti. Tako da volja nije bitna za postojanje krivicne odgovornosti.Pored moralne kategorije postoji i opasnost kao objektivna kategorija koja cini osnov za primjenu krivicne sankcije.Postoje tri vrste sankcija: kazne, mjere bezbjednosti i vaspitne mjere. Iako govore o dualitetu vaspitne mjere predvidjaju u okviru kazni i mjera bezbjednosti. Kazne se primjenjuju prema krivicno odgovornim uciniocima krivicnih djela.Za one koji nisu opasni za svoju okolinu primjenjuju se mjere bezbjednosti. Mjere bezbjednosti se primjenjuju prema uciniocima koji nose u sebi stanje opasnosti koje se ne moze neutralisati kaznom (neuracunljiva i smanjeno uracunljiva lica i visestruki povratnici). Njihov cilj je neutralisati opasnost koju ucinilac nosi u sebi.

10.POKRET DRUSTVENE ODBRANEPokret drustvene odbrane nastao je poslije drugog svijetskog rata u Italiji. Osnivac pokreta Filipo Gramatika. Pored njega glavni predstavnik bio je i Mark Angel. Medju pristalicama razlikuju se dva pravca: ekstremni i umjereni pravac. Ekstremni smatra da je tradicionalno krivicno pravo neefikasno u borbi sa kriminalitetom i da treba ukinuti takav sistem i zameniti ga sa sistemom nove drustvene odbrane. Pojmovi krivicno djelo, krivicna odgovornost i krivicna sankcija da se mijenjaju a umjesto njih da se uvode novi pojmovi antisocijalnost, subjektivizam, mjera ljecenja i prevencije. Traze mijenjanje sistema krivicnog pravosudja i sistem izvrsenja kriv.sankcija. Umjesto sankcija predlaze sistem primjene medicinskih socijalno politickih ekonomskih pedagoskih i slicnih mjera. Zalazu se za temeljnu sveobuhvatnu reformu krivicnog zakonodavstva a ne ukidanje krivicnog prava.Predstavnici ovog pravca zele da kazna izgubi represivni i prinudni karakter, a da utice na resocijalizaciju ucinioca, njegovo popravljanje i prevaspitanje.

Ansel je ideje sistematizovao na:Ideje zastite drustva od krivicnih dijela nalazi se van tradicionalnog sistema kazni koji se zasniva na zlu odmazdi i ispastanju.Priznaje se ideja opasnosti ucinioca krivicnog djela i nuznosti da se novim sredstvima i na novi nacin reaguje protiv slozenih oblika protivdrustvenog ponasanja.Krivicno pravo buducnosti i savremena kriminalna politika moraju biti zasnovani na naucnom poznavanju krivicnog djela ali i licnosti ucinioca.Nova krim politika tezi da organizuje strpljivu razumnu ali i odlucnu akciju resocijalizacije ucinioca krivicnog djela.Savremna kriminalna politika zasniva se na principu drustvene zastiet i principu individualne prevencije koja dobija na vrijednosti razvojem humanizacije prava.

11. ISTORIJSKI RAZVOJ SISTEMA KRIVICNOG PRAVAPojava kazni se vezuje za pojavu krivicnog prava uopste, odnosno pojavu drzave. Prvobitni oblici reagovanja drustva prema izgrednicima su se svodili na privatnu reakciju pojedinaca ili kolektiva (roda, plemena) kao sto su:

progonstvo,osveta i kompozicija. Nastankom drzave neki od oblika prvobitnog drustvenog reagovanja prerastaju u kazne: smrtna kazna, tjelesne kazne, novcane kazne… Krajem 19.vijeka sistem krivicnih sankcija postaje obogacen novom vrstom mjera koje se primjenjuju prema maloljetnim uciniocima krivicnih djela, a u odredjenim slucajevima i pod odredjenim uslovima i prema punoljetnim licima, cime se uspostavlja trialitet krivicnih sankcija. Tek u 20.vjeku uvode se krivicne sankcije u vidu mjera upozorenja: uslovne osude i sudske opomene.

12. KRIVICNO PRAVO ROBOVLASNICKIH DRZAVANastankom prve drzave (robovlasnicke) pocinje period javnog reagovanja na pojavu kriminaliteta. Umjesto krvne osvete uvodi se smrtna kazna i tjelesne kazne, a umjesto kompozicije novcana kazna dok umjesto protjerivanja uvodi se protjerivanje iz drzave.Sa preuzimanjem funkcije gonjenja i kaznjavanja za krivicna djela nastalo je i krivicno pravo. Drzava zabranjuje pojedina ponasanja kao opasna i propisuje kazne. Zastita licnosti je postojala samo za robovlasnike ali ne i za robove. Rob nije bio lice vec stvar pa nije ni uzivao nikakvu zastitu. Postojala je siroka lepeza krivicnih djela za koja su razlicito kaznjavani robovi i robovlasnici. Robovi uglavnom smrtnom kaznom ili tjelesnim kaznama, iscrpljujucim radom, uskracivanje vode i hrane dok su robovlasnici kaznjavani imovinskim kaznama ili oduzimanjem nekih politickih prava i proterivanjem, a rijetko smrtnom kaznom. Kao objekti zastite javljaju se vladar, drzava i njeni organi, crkva i privatna svojina a posebno svojina na robovima. Reakcija na krivicno djelo i u ovom periodu ima karakter kolektivne reakcije jer se kaznjavanje ne vrsi u ime porodice povredjenog lica, vec u ime cijele drzave, a ovo pravo karakterisu surove i nehumane fizicke kazne kao i nehuman nacin njihovog izvrsenja.

13. KRIVICNO PRAVO FEUDALNIH DRZAVAEpoha feudalizma koja traje od V pa do kraja XVIII veka. U početku preovladavaju elementi reakcije krvne osvete, taliona i otkupnine, koji se postepeno potiskuju zakonskim propisima kraljeva i sve više uvode sankcije krivičnog prava robovlasničkih država, a u prvom redu tjelesne kazne. Dolazi do snažnog prodora uticaja katoličke crkve na krivično pravo, pa je čak izgrađeno kanonsko krivično pravo. Opšte karakteristike feudalnog krivičnog prava: otvorena zaštita interesa feudalaca nad zavisnim kmetovima iz čega proizilazi i razlika u njihovom kažnjavanju. primarnu zaštitu feudalne svojine, religije i ličnosti feudalaca. neodređenost krivičnih djela i kazni i nepostojanje propisa o zaštiti ličnosti okrivljenika u krivičnom postupku. Predviđene kazne su surove, a među njima se ističu smrtna kazna i telesne kazne sakaćenja, mučenja i unakazivanja. Tu surovost naročito je razvila inkvizicija.

14. KRIVICNO PRAVO KAPITALISTICKIH DRZAVA

Epoha kapitalizma počinje sa velikom francuskom buržoaskom revolucijom 1789. godine kojom je srušen feudalni poredak. Prvi zakonik izgrađen na ovim principima jeste francuski Krivični zakonik iz 1791. godine. To je prvi buržoaski krivični zakonik zasnovan na sledećim principima : 1) zakonitosti prema kome krivična dela i kazne moraju biti zakonom određeni; 2) jednakosti građana pred zakonom, tj. da građani jednako budu kažnjavani za jednaka krivična dela; 3) humanosti - kazna ne sme da predstavlja mučenje, već mora da ima humani karakter; 4) princip srazmernosti između težine krivičnog dela i kazne i 5) uvođenje kazne lišenja slobode u kazneni sistem umesto surovih, nekorisnih i nečovečnih kazni, u prvom redu smrtne kazne.Ovaj zakonik deli krivično pravo na opšti i posebni deo pri čemu opšti deo sadrži principe kaznene politike, osnove i uslove kažnjavanja, a posebni deo pojedina krivična dela i kazne. Krivično delo se shvata kao materijalna posledica kojom se nanosi šteta zaštićenom objektu.

15. ELIMINATORNE KAZNESu: smrtna kazna, progonstvo, deportacija i relegacijaSMRTNA KAZNA

U starom vijeku najcesci nacini izvrsenja kazni bili su:nabijanje na kolac,spljivanje na lomaci Razvojem humanizma nastojalo se da se osudjeniku nanese sto manje fizickih i psihickih patnji prilikom izvrsenja smrtne kazne.Danas se najcesce izvrsava streljanjem i vjesanjem,a u SAD-u putem elektricne stolice ili trovanja gasom. U Francuskoj je vrsena putem sprave za odsjecanje glave koja se nazivala giljotina. Pokret za ukidanje smrtne kazne datira iz 18 vijeka,a osnivac je Cezare Bekarija.PROGONSTVO,DEPORTACIJA I RELAGACIJANastankom drzave progonstvo je dobilo karakter kazne. Deportacija se sastojala u oduzimanju osudjeniku prava i slobode kretanja i zivljenja u odredjenoj zemlji.Prve zacetke kazne deportacije nalzimo u Portugaliji, Italiji i Spaniji. Uslovi rada I zivota su bili dosta teski, a osudjenici za teska krivicna djela su radili vezani u lancima. Sve to je izazivalo bjeg, pobune,ubistva. Da bi osudjenike zadrzali u kolonijama davali su im odredjene olaksice (dozivotno progonstvo). U Francuskoj je bila poznata i kazna relegacije koja se odredjivala poslije izvrsenja glavne kazne prema povratnicima. Postojale su dvije vrste:Individualna relegacija-upucivanje osudjenika na odredjeno mjesto sa ogranicenom slobodom kretanja. Kolektivna relegacija-osudjenici su slani u Novu Kaledoniju, da rade odredjena poslove.Ova kazna je ukinuta 1942.godine.

16. KAZNA TESKOG FIZICKOG RADATu spadaju: rad veslaca na galijama i ostali vidovi rada kao kazneRAD VESLACA NA GALIJAMAU prvo vrijeme,kada tehnika velikih jedrenjaka nije bila poznata,kao pogonska snaga za kretanje brodova koristio se rad veslaca.Najveci broj veslaca bio je regrutovan iz redova ratnih zarobljenika I osudjenka na smrt. Smrtna kazna bila je zamjenjena slanjem na galije,sto je bilo ravno smrti, jer galije nisu napustali sve dok nisu od iscrpljenosti umrli ili oboljeli od teske bolesti.Bili su vezani lancima. Rasporedjeni su na klupe na kojima su takodje bili okovani, a na svakoj klupi sjedjelo ih je 6 I veslali su veslom duzine 17metara. Veslali su nagi do pojasa,da bi pruzili odkrivena ledja nadzornicima koji su ih povremeno bicevali.OSTALI VIDOVI RADA KAO KAZNEOsnovna odlika rada kao oblika kazne je njegova surovost,a kao osnovne karakteristike mozemo navesti:Rad je bio prisilan Obavljao se pod surovim i neljudskim uslovima Bio je besplatanPonekad je rad sluzio samo za maltretiranje, mucenje i nije imao nikakve ekonomske efakte.U novije vrijeme zabiljezeno je slanje osudjenika na krcenje presume. Komitete Lorda Gledstona u Engleskoj je predlozio ukidanje beskorisnig rada u njegovu zamjenu produktiuvim radom. Korist od tog rada imala je samo zatvorska uprava, dok sami zatvorenici nisu imali nikakvu korist.

17.IMOVINSKE KAZNEKONFISKACIJA Je oduzimanje pokretne i nepokretne imovine bez naknade. U nekim zemljama oduzimanje moze biti potpuno ili ograniceno. Ogranicenje se moze odnositi samo na vrstu imovine ili na vrijednost imovine bez obzira koje stvari ulaze u konfiskaciju. Konfiskacja imovine nastala je iz kompozicije. NOVCANA KAZNANovcana kazna se sastoji u obavezivanju osudjenog da plati odredjeni iznos novca. Ukoliko sudjeni nece da izvrsi isplatu, dolzi do prinudne naplate. Ako osudjeni nema imovinu, dolazi do zamjene novcane kazne kaznom zatvora. U srednjem vijeku su se najcesce primjenjivale prema trgovcima I falcifikatorima robe.Glavni argumenti koji se danas isticu protiv novcane kazne su:Novcana kazna ne pogadja samo ucinoca krivicnog djela,nego i druga lica koja ucinilac izdrzavaNe pogadja jednako svakog ucinioca,teze pogadja onog slabijeg imovinskog stanjaPlacanje novcane kazne se moze izigrati, tako sto ce uciniac sakriti,otudjeiti ili unistiti svoju imovinuNovcanom kaznom se ucinilac ne moze resocijalizovatiGlavni argumenti u prilog novcanoj kazni su:Ni druge kazne ne pogadjaju iskljucivo licnost ucinioca,npr.kazna lisenja slobode moze dovesti do toga da lice koje ucinilac uzdrzava ostanu bez sredstava za zivot-smatra se da treba voditi racuna o licnosti ucinioca prilikom izricanja novcane kazne Postoji mogucnost zamjene novcane kazne –kaznom zatvora,ukoliko ucinilac novcanu kaznu ne isplati. Novcana kazna je najpogodnija za sprecavanje recidivizma,najcesce se izrice uciniocima koji su krivicno djelo izvrsili iz pohlepe za koriscu

18. KAZNA LISENJA SLOBODEKazna lišenja slobode (zatvor) se sastoji u oduzimanju slobode kretanja učiniocu krivičnog dela za u sudskoj presudi određeno vreme. Uvedena je u krivično zakonodavstvo pod uticajem učenja klasične škole koja se zalagala za zamenu smrtne kazne.Kazne lišenja slobode su uvedene u krivično pravo na predlog Bekarije. Opravdanost primene kazne zatvora Od uvođenja kazni lišenja slobode u kazneni sistem naišle su na brojne protivnike koji su osporavali znacaj kazne. Protiv kazne zatvora ističu se sledeći prigovori : 1) ne može da zastraši nepopravljive, profesionalne delikvente ili povratnike kako bi se uzdržali od vršenja krivičnih dela. Za vreme boravka u zavodskim ustanovama oni nisu u potpunost lišeni mogućnosti da ponovo izvrše krivično delo na štetu drugih osuđenika2) zatvor nije pogodan instrument za rescocijalizaciju 3) zatvor proizvodi niz štetnih posledica u fizičkom, psihološkom i socijalnom pogledu za osuđenika. U socijalnom pogledu zatvor dovodi do sniženja životnog standarda ne samo osuđenika već i njegove porodice. Odlaskom u zatvorsku ustanovu, prekida se radni odnos takvog lica, dolazi često do kidanja ili urušaanja porodičnih odnosa, javlja se vaspitna zapuštenost dece alkoholizam i narkomanija i sl. Njenu primenu svakako opravdavaju sledeći razlozi : 1) Samo se ovde može uspostaviti trajni odnos saradnje i poverenja između stručnih vapsitnih timova u zatvoru i osuđenog lica. 2) zatvor je pogodan za stvaranje navike za rad i strucnih znanja iz obavljanja drustveno korisnog rada. 3) u zatvorskim uslovima se može obezbediti proces osnovnog i srednjoškolskog obrazovanja i usavršavanja osuđenika što mu omogucaav osnovu za bavljenje drustveno korisnim djelatnostima po izlasku iz zatvora 4) kazna zatvora je jedina sankcija kojom se efikasno može zaštititi društvo odnosno njegova dobra i vrednosti od učinilaca. Zaštita društva od ovakvih lica se ne može ostvariti nikakvom drugom merom koja u svoj sastav ne uključuje njihovu izolaciju iz društva.

19. Sistemi izvršenja kazne zatvoraPosle uvođenja kazni lišenja slobode u 18. veku pod uticajem učenja klasične škole krivičnog prava, dolazi do izgradnje prvih zavodskih ustanova (kaznionica) u kojima su postojali različiti sistemi i metode postupanja sa zatvorenicima. Tako je došlo do razvoja sledećih sistema izvršenja kazni zatvora : ćelijski, auburnski, engleski , irski i makonokijev bodovni sistem. 1) Ćelijski, usamljenički, pensilvanijski ili filadelfijski sistem je uveden na predlog Džona Hauarda. Prvi zatvor ovoga tipa je osnovan u Ganu 1775. godine (u Belgiji), a potom 1790. godiene u Filadelfiji kao reakcija na ranije izgrađene zavode u kojima su zatvorenici zajednički , skupno izdržavali izrečenu kaznu zatvora bez obzira na međusobne razlike u polu, uzrastu, zdravstvenom stanju, stepenu kriminalne volje i sl. Prema ovom sistemu svaki zatvorenik je izolovan u posebnu ćeliju – danju i noću bez ikakvih kontakata sa drugim licima za sve vreme izdržavanja kazne. Tu u samoći je mogao da razmišlja o učinjenom krivičnom delu i da doživi moralni preporod i reinakarnaciju. Tako je iskajavao greh, ispaštao krivicu zbog učinjenog dela. No, potpuno usamljenje je proizvodilo niz štetnih posledica na osuđenika jer je dolazilo do potpunog zakržljavanja osećanja društvenosti i odgovornosti, a bila su česta i duševna oboljenja, nastranosti pa i samoubistva. 2) Auburnski ili sistem ćutanja je uveden 1823. godien uAuburnu (država Nju Jork) kao zamena za usamljenički sistem sa ciljem da otkloni njegove nedostatke. Prema ovom sistemu zatvorenici su u ćelije izolovani samo noću. Danju su se nalazili na skupnom, zajedničkom obavljanju rada u privrednim jedinicama, ali uz strogu zabranu međusobnog razgovora ili sporazumevanja na drugi način. To prinudno ćutanje je trebalo da onemogući dogovor i sporazumevanje zatvorenika oko eventualne pobuen u zatvorima kao i da spreči prenošenje kriminalne zaraze s jednog na druga lica. I ovaj se sistem negativno odražavao na psihičko zdravlje zatvorenika. 3) Progresivni ili engleski sistem javlja se u 19. veku pod uticajem ideja o popravljanju i prevaspitanju osuđenika i njihovom vraćanju u društvo kao zdravih i odgovornih građana. Prema ovom sistemu proces izdržavanja kazne zatvora se odvijao kroz tri faze ili stepena pri čemu je sam zatvorenik svojim radom i ponašanjem i ispunjavanjem postavljenih obaveza morao da zasluži prelazak iz jednog stepena u drugi (sa blažim režimom i većim brojem prava i pogodnosti). Prvi stepen je obavezna ćelijska izolacija osuđenika u trajanju od 9-12 meseci uz obavezni dnevni rad. Drugi stepen je grupni boravak i rad osuđenika putem postepenog prelaska kroz četiri odeljenja pri čemu svako sledeće

odeljenje znači lakši tretman i manja ograničenja u pogledu života i rada u zavodskoj ustanovi i treći stepen je značio uslovnu slobodu osuđenika jer se on puštao na slobodu ako je to svojim ponaašnjem i radom zaslužio. 4) Irski ili intermedijarni sistem je uveden u Irskoj 1853. godine Prema ovom sistemu osuđenik posle ćelijske izolacije u prvom stepenu, u drugom stepenu ili drugoj fazi zajednički obavlja rad u toku grupnog izdržavanja kazne, ali se ne pušta odmah na uslovnu slobodu, već se stavlja u novo treće odeljenje - odeljenje za slobodnjake. To je posebno odeljenje koje predstavlja slobodu i ono treba da osuđenika pripremi za boravak i život na slobodi kako bi se bolje o lakše uključio u društveni život i rad pri otpuštanju iz zatvorske ustanove. 5) Makonokijev bodovni sistem je eksperimentalno prvi put je primenjen u zatvoru na ostrvu Norfolk 1840. godine. Ideja upravnika ovog zatvora kapetana Makonokija se svodila na pronalaženje načina da se sami zatvorenici motivišu na rad. Tako je Makonoki kaznu koju je sud izrekao svakom zatvoreniku pretvorio u broj bodova. Sami zatvorenici su u toku izdržavanja kazne, svojim ponašanjem, i poštovanjem pravila zatvorske discipline, ispunjavanjem radnih obaveza i sl zarađivali bodove – odnosno iskupljivali izrečenu kaznu. Kada bi zatvorenik sakupio broj bodova koji odgovara njegovoj izrečenoj kazni, puštao bi se na slobodu. Ko se više i bolje trudio i zalagao, ranije je imao mogućnost da izađe iz zatvora.. Izdržavanje kazne se sprovodi po fazama: u prvoj fazi je vladala oštra disciplina i ćelijsko usamljenje osuđenika, u drugoj fazi su sami zatvorenici organizovali svoje radne grupe od po pet članova i u trećoj fazi su ove grupe rasformirane pa je svaki zatvorenik dobijao svoju kolibu i deo zemlje koju je obrađivao i živeo po svojoj volji.

20. Principi izvršenja kazne zatvoraIzvršenjem izrečene kazne zatvora treba da se ostvari zakonom postavljeni cilj ili svrha. To je u svakom slučaju popravljanje i prevaspitanje odnosno resocijalizacija učinioca krivičnog dela i sprečavanje da ponovo učini krivično delo. Za ostvarenje svrhe potrebno je da se izvršenje kazne zatvora zasniva na poštovanju određenih principa (načela). To su: zakonitosti, humanosti, individualizacije kazne, neplaćanja troškova izvršenja kazne, popravljanja osuđenih lica i grupnog izvršenja kazne. 1) princip zakonitosti prožima sve pore krivičnog prava: 1) samo zakonom predviđeni organi mogu u zakonom propisanom postupku izreći učiniocu krivičnog dela kaznu koja je u zakonu propisana za učinjeno krivično delo, 2) kazna se može izreći samo krivično odgovornom učiniocu krivičnog dela, 3) samo sudskom odlukom izrečena kazna se može izvršiti.Ovako postavljeni princip zakonitosti treba da posluži za zaštitu sloboda i prava osuđenih lica kao građana koja su im inače priznata pozitivnim ustavnopravnim i drugim pravnim proisima. 2) princip humanosti nalaže da se prema osuđeniku u toku izvršenja kazne zatvora mora postupati čovečno bez nanošenja fizičkih i psihičih patnji, bolova i nelagodnosti niti se sme vređati njegovo ljudsko dostojatsvno. 3) princip individualizacije izvršenja kazne se sastoji u prilagođavanju i podešavanju tretmana ličnosti svakog pojedinog osuđenika.Tome svakako doprinosi izbor metoda , kontakata i tretmana koje si od strane službe za prevaspitanje primenjuju prema svakom pojedinom osuđenom licu .4) princip da osuđeni ne plaća troškove izvršenja izrečene kazne znači da je ostvarenje funkcije izvršenja izrečenih kazni delatnost od posebnog društvenog interesa te da su sredstva za ove namene predviđena u budžetu zemlje. 5) princip popravljanja osuđenih lica znači ostvarenje bitne funkcije svrhe kažnjavanja uopšte. Svrha je kazne zatvora da se osuđeni osposobi za normalan život i rad na slobodi u uključivanje u društvene tokove. Tome u svakom slučaju služe grupni i ndividualni tretmani kao i sistemi pravila koji uređuju život i rad u zavodskim ustanovama. 6) princip grupnog izvršenja kazne zatvora znači da osuđena lica izdržavaju kaznu lišenja slobode zajedno, a odvojeno samo u izuzetnim zakonom predviđenim slučajevima i na osnovu odluke upravnika zavoda ili pak disciplinske komisije ( kod činjenja težih disciplinskih prekršaja ) ili pak kod primene administrativne mere usamljenja ili ograničenja slobode kretanja usled zdravstvenih razloga. Pri tome je sam zakon odredio da se pri izvršenju kazne zatvora odbavezno odvajaju maloletna od punoletnih lica, muškarci od žena kao i pritvorena od osuđenih lica.

21. Parapenalne mjereU savremenom krivičnom pravu prisutna je tendencija za širokom primenom različitih parapenalnih mera, krivičnih sankcija koje su alternativa ili supstituti kazne zatvora, posebno u kratkom trajanju. Kao parapenalne mere smatraju se :1) naknada štete, 2) ambulantni tretman, 3) upućivanje na obuku 4) društveno koristan rad 5) vikend zatvaranje, 6) kućni zatvor, 7) elektronski nadzor i sl.

Mnoga savremena krivična zakonodavstva poznaju jednu ili više parapenalnih mera. Ti međunarodno pravni akti jesu : 1) Evropska konvencija o nadzoru nad uslovno osuđenim ili iz zatvora uslovno puštenim osuđenicima iz 1964. godine, 2) Rezolucija Saveta Evrope broj 1. o uslovnoj osudi, probaciji i drugim alternativama zatvora iz 1965. godine, 3) Rezolucija Saveta Evrope broj 10. o nekim penalnim merama alternativnim zatvoru iz 1976. godine te 4) Preporuka Saveta Evrope broj 16. o društvenim sankcijama i merama iz 1992.godine. U odnosu na kazne, parapenalne mere imaju humaniji karakter, manji stepen represivnosti, uspostavljenu saradnju sa okrivljenim i njegov aktivni odnos u izvršenju mere, postizanje reparacije (naknade) oštećenom, učešće društvene zajednice u izvršenju ovih mera čime se lakše postižu efekti resocijalizacije. .

22. Razvoj sistema krivičnih sankcija prije 1918. godineDo formiranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine i kasnije Kraljevine Jugoslavije postojalo je šest pravnih područja. 1) U Bosni i Hercegovini je pre vremena turske vladavine primenjivano običajno pravo. Posle zavođenja turske vladavine na ovim prostorima je u primeni šerijatsko pravo koje se zasnivalo na verskim propisima. Za krivična dela su bile predviđene sledeće kazne : smrtna kazna, telesne kazne (batinjanje i bičevanje), novčana kazna, kazna lišenja slobode, krvna osveta i kompozicija u vidu krvnine.1857 donijet je Krivični zakonik koji među krivičnim delima razlikuje zločine, prestupe i istupe. Ovaj trodiobni sistem javnopravnih delikata je imao za posledicu i različite sisteme kazni za učinioce pojedinih delikata. Za vrijeme austrougarske 1878 uvodi se u primenu Kazneni zakonik o zločinima, prestupima i istupima. Ovim zakonikom se unose značajne reforme u oblasti krivicnog prava, krivicnih sankcija i njihovog izvrsenja. Carigradskom konvencijom iz 1879. godine razlikuju samo dve vrste delikata : zločini i prestupi. U to vrijeme zbog nepostojanja zatvoriskih ustanova osudjenici iz Bi Hsu upucivani na izdrzavanje kazne u Hrvatsku i Slavoniju. Zene su kaznu lišenja slobode izdržavale u Kaznenom zavodu u Zagrebu. Prvi kazneno propravni zavod osnovan 1888 u Zenici (na bazi engleskog progresivnog sistema izvršenja kazni zatvora) u koju su upućivana sva osuđena lica na kaznu lišenja slobode duže od jedne godine sa teritotrije Bosne i Hercegovine. Novine 20 vijeka su uvodjenje pogodnosti i olaksica za zatvorenike koji su osudjeni za politicke delikte a 1917 godine uvedena je i uslovna osuda.2) Srbija, koja je imala dosta razvijeno srednjevekovno krivično pravo, počinje sa donošenjem krivičnopravnih propisa tokom Prvog ustanka. Iz tog perioda je poznat Zakonik prote Mateje Nenadovića, a potom je 1807. godine donet Karađorđev kriminalni zakonik za koji se ne zna da li je i koliko primenjivan. Prvi sistematizovan i potpun krivični zakonik Srbija donosi 1860. godine pod nazivom Kriminalni (Kazniteljni) zakonik za Knjaževstvo Srbiju. Zakonik je rađen po uzoru na pruski krivični zakonik iz 1851. godine. On je primenjivan na teritoriji Srbije sve do 1930. godine 3) U Hrvatskoj i Slavoniji je primenjivan do 1930.godine austrijski Kazneni zakonik o zločinima, prestupima i istupima iz 1852. godine. 4) U Sloveniji se u početku primenjuje Krivični zakonik iz 1768. godine poznat kao"Terezijana", potom od 1787. godine u primeni je krivični zakonik Josifa II, tzv. "Jozeina" da bi od 1852. godine pa do 1930. godine važio je austrijski Kazneni zakonik o zločinima, prestupima i istupima. 5) Na teritoriji Vojvodine i Međumurja važilo je mađarsko krivično pravo izuzimajući razdoblje između 1852. i 1861. godine kada je bila uvedena primena austrijskog krivičnog zakonika iz 1852. godine. Do XIX veka to je bilo uglavnom pisano običajno pravo sa elementima austrijskog krivičnog prava. Od 1878. pa sve do 1930. godine u primeni je Peti zakonski članak koji je nosio naziv Kazneni zakon o zločinstvima i prestupima. 6) Crna Gora dobija prvi zakonik koji je imao opštu primenu 1798. godine pod nazivom Opšti crnogorski brdski zakon. Do njegovog donošenja u pogeldu kažnjavanja za krivična dela u primeni je princip kompozicije i izgnanstvo iz zajednice. Potom je donet Opšti zemaljski zakon kneza Danila 1855. godine koji u pogledu kazni poznaje : smrtnu kaznu, progonstvo, zatvor i batinanje. Oba zakonika nose pečat običajnog prava i nemaju sistematiku kompletnih modernih zakona. Tek 1906. godine donet je kompletan i sistematizovan Krivični zakonik za Kraljevinu Crnu Goru koji na isti način kao i srpski krivični zakonik iz 1860. godine predviđa sistem kazni i način njihovog izvršenja.

23. Razvoj sistema krivičnih sankcija od 1918. – 1945. godine

Krivični zakonik Kraljevine Jugoslavije je donet 27. januara 1929. godine, a stupio je na snagu 1.januara 1930. godine. Kao osnov za njegovu izradu uzet je Projekat kaznenog zakonika za Srbiju od 1910. godine sa izmenama i dopunama iz 1911. godine. Sadrži dve vrste krivičnih dela : zločine i prestupe. Istupi su izostavljeni i prepušteni regulativi prekršajnog prava. Iste godine je donet i Zakon o izvršenju kazni lišenja slobode koji je stupio na snagu 1. januara 1930. godine kojim je uveden irski sistem izvršenja kazni. Krivični zakonik je polazio od principa zakonitosti u određivanju krivičnih dela i kazni. Zabranjivao je retroaktivnu primenu novog zakona osim kada je on blaži za učinioca. Ipak ovaj zakonik nije obuhvatio celokupnu krivičnopravnu materiju jer su u ovoj oblasti postojali i drugi zakoni : Zakon o zaštiti javne bezbednosti i poretka u državi iz 1921.godine, Vojno krivični zakon , Zakon o štampi, Zakon o suzbijanju zloupotrebe u službenoj dužnosti (poznat kao Zakon o korupciji).

24. Razvoj sistema krivičnih sankcija od 1945. – 1992. godinePrva faza u razvoju krivičnog prava Jugoslavije počinje da se razvija još u toku narodnooslobodilačkog rata sa ciljem da se zaštite i potpomognu interesi narodnooslobodilačke borbe.Prvo je doneta odluka AVNOJ-a 1945. godine, a zatim i Zakon o nevažnosti pravnih propisa donetih pre 6. aprila 1941. godine i za vreme neprijateljske okupacije. U toku 1945. godine doneto je pet zakona : 1) Zakon o suzbijanju nedopuštene špekulacije i privredne sabotaže, 2) Zakon o zaštiti narodnih dobara i njihovom upravljanju, 3) Zakon o zabrani izazivanja nacionalne, rasne i verske mržnje, 4) Zakon o krivičnim delima protiv naroda i države i 5) Zakon o vrstama kazni. Posle donošenja Ustava FNR Jugoslavije 1946. godine ovi su zakoni usaglašeni sa njim i ostali u važnosti do donošenja jedinstvenog Krivičnog zakonika 1951. godine. Najznačajniji akt toga doba je bio Opšti krivični zakon iz 1947. godine koji sistematski obrađuje opšta načela i institute krivičnog prava. Ovaj zakon je predviđao tri vrste krivičnih sankcija: kaznu, vaspitno popravnu meru i zdravstveno zaštitnu meru. Donet je Krivični zakonik 1951. godine koji predstavlja sistematizovano kodifikovano delo koje je građeno na principima koji su stvarani u toku narodne revolucije i dostignuća savremene pravne nauke i istakao kao osnovno načelo princip zakonitosti i usavrsen je sistem vaspitnih mjera. Krivični zakonik predviđa tri vrste sankcija : kaznu, meru bezbednosti i vaspitno popravnu meru. Ovaj zakonik tako poznaje : smrtnu kaznu, strogi zatvor, zatvor, ograničenje građanskih prava, zabranu bavljenja određenim zanimanjem, konfiskaciju imovine i novčanu kaznu.Četvrta etapa pocinje donosenjem Ustava SFRJ 1974.g. odlikuje je napuštanje principa o postojanju jedinstvenog krivičnog zakona pa je doneto devet krivičnih zakona : savezni, šest republičkih i dva pokrajinska. Postojao je jedinstven sistem krivično-pravne zaštite ljudskih i društvenih vrednosti i na jednakost svih pred zakonom

25. Razvoj sistema krivičnih sankcija posliije 1992. godine U prvoj fazi razvoja krivičnog prava Bosne i Hercegovine koja traje od formiranja samostalne države 1992. do 1995. godine (Dejtonskog mirovnog sporazuma) karakteristična je primena prava bivše SFRJ. Uredbom sa zakonskom snagom Predsedništva Bosne i Hercegovine iz aprila 1992. godine preuzet je Krivični zakon SR Bosne i Hercegovine s tim što je na snazi ostao i Krivični zakon SFR Jugoslavije iz 1976. godine. Posle 1995. do 2003. godine nastupa druga faza. To je vreme kada su u paralelnoj primeni tri entitetska krivična zakona : Federacije Bosne i Hercegovine iz 1998. godine, Republike Srpske iz 2000. godine i Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine.Bez obzira na razlike između ovih zakona oni su za osnovu imali krivično zakonodavstvo bivše SFR Jugoslavije. I konačno, 2003. godine počinje treća faza. Prvo se donosi KZ Bosne i Hercegovine 2003. god, a potom i krivični zakoni Federacije Bosne i Hercegovine, Republike Srpske i Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine. Krivični zakon Republike Srpske (Bosne i Hercegovine) u članu 5. predviđa više vrsta krivičnih sankcija. To su : 1) kazne, 2) upozoravajuće sankcije (mere upozorenja) , 3) mere bezbednosti i 4) vaspitne mere. Kazne i mere upozorenja se primenjuju prema krivično odgovornim punoletnim licima. Izuzetno, kazna maloletničkog zatvora može biti primenjena prema starijem maloletniku kao izvršiocu dela. Ove sankcije imaju još

uvek najširu primenu. Mere bezbednosti mogu biti primenjene prema svim učiniocima krivičnih dela. Vaspitne mere se primenjuju prema maloletnim učiniocima krivičnih dela, a samo izuzetno i prema mlađim punoletnim licima sto je odredjeno zakonom o maloljetnicima.

26. Teorije o pravnom osnovu kazneNa osnovu čega društvo-država ima pravo na kažnjavanje učinioca krivičnog dela i odakle izvire pravo države na kažnjavanje. U odgovoru na ovo pitanje razvilo se više teorija . 1. Idealističke teorije Prema idealističkim teorijama osnov prava države na kažnjavanje jeste zahtev apsolutne pravde.Izvršenjem krivičnog dela dolazi do narušavanja apsolutne pravde koja se može ponovo uspostaviti samo primenom kazne prema učiniocu krivičnog dela. U okviru ove teorije razlikuju tri shvatanja apsolutne pravde. To su : 1) teorija božanske pravde, pravo na kažnjavanje je božanskog porekla, ali je stvaranjem države na nju preneto ovo pravo od strane božanstva. Prema tome, država je samo prosti izvršilac jednog božanskog prava koje je imperativnog karaktera. 2) teorija moralne pravde osnov prava države na primenu kazne izvire iz moralnih normi koje vladaju svetom i koje se nalaze u svesti svakog čoveka.Svaki razuman čovek je u stanju da procenjuje svoje postupke i ocenjuje šta je dozvoljeno, a šta nije. 3) teorija zakonske pravde U državi kao najvišem obliku razvoja apsolutne ideje postoji jedno utvrđeno zakonsko pravo. Vršenjem krivičnih dela ovo se pravo negira, pa prema takvom licu mora biti primenjena kazna koja bi negirala izvršeno krivično delo

2. Teorija društvenog ugovora Teorija društvenog ugovora (Ruso, Grocijus, Lok, Hobs) smatra da su pojedinci kao članovi društva obrazuju državu i na nju prenesu svoja prava na zaštitu od nedozvoljenih i protivpravnih ponašanja. Odričući se tako prava na kažnjacanje u korist države pojedinci su istovremeno pristali da sami budu kažnjeni ako prekrše zakon i učine krivično delo. Prema tome, osnov prava na kažnjavanje se nalazi u društvenom ugovoru pojedinaca kojim je osnovana država. 3.Pravne teorijeDržava ima ovlašćenje da donosi propise kojim uređuje život ljudi, pa iz toga proizilazi i ovlašćenje države da obezbedi vršenje prava . To znači da država ima pravo da donosi propise kojim se normira ponašanje pojedinaca, da izdaje zapovesti, da traži poslušnost od građana ali i da kažnjava za neposlušnost i kršenje propisa. 4. Sociološke teorije Sociološke teorije osnov prava na kažnjavanje nalaze u društvenoj ili socijalnoj funkciji krivičnog prava – a to je ostvarenje zaštitne, garantivne funkcije jer se krivično pravo javlja kao poslednje sredstvo u zaštiti i obezbeđenju najznačajnijih društvenih dobara, interesa i vrednosti. Potreba države za primenom kazne proizilazi iz nužnosti da se obezbede i zaštite najznačajnija društvena dobra i vrednosti od svih oblika povređivanja i ugrožavanja.

27. Cilj kazneO cilju kazne u penologiji postoje razne teorije: 1) apsolutne, cilj kazne je odmazda, represija prema učiniocu zbog učinjenog dela. Vršenjem krivičnih dela učinilac nanosi zlo društvu, a društvo njemu vraća zlo primenom kazne. 2) relativne osnovni cilj kazne jeste sprečavanje vršenja krivičnih dela ubuduće. Zavisno od toga kako se ovaj cilj ostvaruje razlikuju se :

teorije individualne ili specijalne prevencije teorije opšte ili generalne prevencije

Teorije individualne ili specijalne prevencije smatraju da je cilj kazne sprečavanje učinioca da ubuduće vrši krivična dela. Taj cilj se postiže primenom posebnih sredstava i metoda uticanja na učinioca da on ubuduće ne vrši krivična dela. Razlikuju se tri varijante ove teorije: 1) teorija zastrašenja, kazna treba da bude primenjena tako da izazove strah kod ucinioca i da ga odvrati od buduceg cinjenja KD2) teorija popravljanja - kaznom treba delovati na negativne karakterne osobine ucinioca u cilju njihovog gušenja i razvijanja pozitivnih osobina

3) teorija starateljstva - učinilac KD kaznjavanjem se stavlja pod starateljstvo državnih organa pravosuđa i javne bezbednosti koji imaju za zadatak da ga osposobe da poštuje norme pravnog poretka i društvene discipline. Teorije generalne prevencije smatraju da je cilj kazne da utiče na široke mase građana da se uzdrže od vršenja krivičnih dela. Ovakvim delovanjem kazne unapred se sprečavaju građani koji su skloni vršenju krivičnih dela da ih ne izvrše i tako izbegnu kaznu. Razlikuju se tri varijante : 1) teorija opšteg zastrašenja predviđanjem kazne - svakom gradjaninu se predocava kazna koja ce ga snaci ako izvrsi neko krivicno djelo2) teorija opomene - opominju se građani da je vršenje krivičnih dela nemoralno i zabranjeno, pa stoga i kažnjivo. Kazna suzbija nemoralne osobine koje postoje kod pojedinih građana i podiže nivo opšteg morala društva. 3) teorija zastrašenja izvršenjem kazne – prevencija se najbolje postiže izvršenjem kazne prema osuđenicima. To izvršenje mora biti takvo da može izazvati strah u masama. Da bi se to postiglo kazne treba da budu izvršavane javno i svirepo ili na takav način da javnost za njih sazna.

Mešovite teorije Mešovite (eklektičke ili spojne ) teorije su nastale spajanjem elemenata apsolutnih i relativnih teorija. Prema ovom shvatanju cilj kazne se ne može ostvariti samo odmazdom niti, pak, samo prevencijom. Kazna mora da ima za cilj prevenciju,dakle sprečaanje vršenja krivičnih dela ubuduće. Ali kazna se uvek primenjuje povodom izvršenog krivičnog dela prema njegovom učiniocu i nužno predstavlja prinudnu, retributivnu meru (meru ograničenja ili oduzimanja sloboda ili prava). Kažnjava se zato što se zgrešilo, ali i zato da se ne bi grešilo.Svrha kažnjavanja po KZRS : 1) sprečavanje učinioca da čini krivična dela i njegovo prevaspitanje, 2) uticanje na druge da ne čine krivična dela i 3) razvijanje i učvršćivanje društvene odgovornosti izražavanjem društvene osude za krivično delo i neophodnosti poštovanja zakona.

28. Odmjeravanje kazne (vrste)Odmeravanje kazne je određivanje vrste i visine kazne koja se izriče učiniocu za učinjeno krivično delo. Moraju biti uzete u obzir sve okolnosti da bi se uciniocu odredila odgovarajuca kazna i da bi se postigla svrha kaznjavanja. U određivanju kazne učiniocu za određeno krivično delo mogu da učestvuju razni državni organi na razne načine pa se razlikuju : 1) zakonsko, 2) sudsko i 3) administrativno odmeravanje kazne. Pravna teorija razlikuje takođe : redovno i posebno odmeravanje kazne. Zakonsko odmeravanje kazne je odmeravanje koje vrši zakonodavac prilikom određivanja krivičnog dela u zakonu. Zakonodavac određuje vrstu i visinu kazne koja će se za ta dela izreći njihovim učiniocima od strane suda. Postoji nekoliko načina zakonskog odmeravanja kazne : 1)sistem apsolutno neodredjenih kazni - kada da sudu da po svom nahodjenju i uvjerenju odredi vrstu i visinu kazne za neko KD, 2)sistem apsolutno odredjenih kazni – kada zakonodavac odredi vrstu i visinu kazne za odredjeno KD, pa je sud duzan izreci tu kaznu cim utvrdi da je KD izvrseno. 3) sistem relativno odredjenih kazni – kad zakonodavac odredi minimalni i maksimalni iznos za svako KD a sud se moze kretati u tim granicama kazne.izvan ovih granica sud ne moze ici.Sudsko odmeravanje kazne je odmeravanje kazne učiniocu krivičnog dela koje vrši sud u svakom konkretnom slučaju. Kad sud ustanovi da je lice izvršilo KD i da je krivično odgovorno, pristupa odmeravanju kazne. Kolika će uloga suda biti u odmeravanju kazne zavisi od sistema zakonskog odmeravanja kazne. Danas sistem kaznjavanja omogucava sudu da ima aktivnu ulogu u odmjeravanju kazne za svaki konkretan slucaj. Administrativno odmeravanje kazne U nekim zemljama (pojedine dražve SAD) primenjuje se i administrativno odmeravanje kazne prema kome kaznu odmeravaju administrativni organi - organi nadležni za izvršenje kazne. Odmeravanje se vrši u toku izvršenja kazne i ono je moguće samo kod kazne lišenja slobode, gde sud određuje vrstu kazne, a efektivni iznos kazne određuje administrativni organ koji izvršava kaznu.

29. Individualizacija kazneIndividualizacija kazne je prilagođavanje kazne izvršenom KD i njegovom učiniocu sa ciljem da se odredi kazna koja će najefikasnije moći da utiče na prevaspitanje učinioca dela. Danas je individualizacija kazne osnovni princip odmeravanja kazne čija je osnovna svrha individualna prevencija. Ali individualizacija mora biti u skladu sa principom zakonitosti. Princip individualizacije daje sudu slobodu u

odmeravanju kazne u granicama zakonskog ovlašćenja a ne i izvan toga. Pored toga individualizirana kazna mora da odgovara i principu pravičnosti. Individualizacija kazne pretpostavlja upoznavanje ličnosti izvršioca krivičnog dela.

30. Elementi krivične sankcijeSve krivične sankcije imaju zajedničke karakteristike koje čine opšte elemente krivične sankcije: 1) primena krivičnih sankcija je vezana za postojanje krivičnog dela. Krivicne sankcije se mogu primeniti samo prema licu koje je učinilo krivično delo i za koje je to dokazano u krivičnom postupku od strane nadležnog suda. 2) princip zakonitosti znači da krivične sankcije moraju biti određene u zakonu. Time se pruža zaštita građanima od eventualne zloupotrebe državnih organa. 3) krivične sankcije mogu biti izrečene samo od strane suda u zakonom određenom postupku koji omogućava da se krivična sankcija odredi shodno težini i okolnostima izvršenja KD te društvenoj opasnosti njegovog učinioca.4) krivične sankcije imaju karakter prinude protiv učinioca krivičnog dela. Primenjuju se protiv njegove volje i sastoje se u oduzimanju ili ograničavanju određenih sloboda ili prava u meri koja odgovara prirodi i sadržini te sankcije i na način kojim se obezbeđuje poštovanje ličnosti učinioca i njegovo ljudsko dostojanstvo.5) sve krivične sankcije imaju istu svrhu, a to je suzbijanje protivpravnih delatnosti kojima se ugrožavaju ili povređuju vrednosti zaštićene krivičnim zakonodavstvom.

31. Vrste krivične sankcijeSavremeno krivično pravo poznaje više krivičnih sankcija koje su različite po sadržini, prirodi i karakteru dejstva. Svaka krivična sankcija predstavlja posebnu meru društvene reakcije za borbu protiv kriminaliteta, dok sve zajedno, one čine niz sistem krivičnih sankcija. Savremeno krivično pravo poznaje više vrsta krivičnih sankcija a to su: kazne, mere bezbednosti, vaspitne mere, uslovna osuda, sudska opomena kao i razne parapenalne sankcije. Krivični zakon Republike Srpske predviđa : 1) kazne, 2) upozoravajuće sankcije, 3) mere bezbednosti i 4) vaspitne mere. Kazne i mere upozorenja se primenjuju prema krivično odgovornim punoletnim licima. Izuzetno, kazna maloletničkog zatvora može biti primenjena prema starijem maloletniku kao izvršiocu dela. Ove sankcije imaju još uvek najširu primenu. Mere bezbednosti mogu biti primenjene prema svim učiniocima krivičnih dela : krivično odgovornim i krivično neodgovornim, punoletnim i maloletnim. Vaspitne mere se primenjuju prema maloletnim učiniocima krivičnih dela, a samo izuzetno i prema mlađim punoletnim licima. Odredjene su u zakonu o maloljetnicima.

32. Povrat i vrste povrataU krivičnopravnom smislu povrat je ponovno izvršenje krivičnog dela od strane lica koje je već bilo osuđeno za neko krivično delo. U penološkom smislu povrat postoji kad jedno lice ponovo dođe u kazneno-popravnu ustanovu radi izvršenja kazne za delo koje je učinilo posle izdržane kazne za prethodno krivično delo. S obzirom na prirodu krivičnih dela razlikuje se opšti i specijalni povrat. Opšti povrat postoji kada učinilac posle izrečene ili izdržane kazne za prethodno delo ponovo izvrši bilo koje krivično delo. Specijalni povrat postoji onda kada učinilac posle izrečene ili izdržane kazne ponovo izvrši isto ili istorodno krivično delo. Specijalni povrat predstavlja težu vrstu povrata, jer ukazuje na sklonost, specijalizaciju učinioca da vrši određena krivična dela. S obzirom na vremenski razmak između izvršenih KD razlikuje se vremenski određen i vremenski neodređen povrat. Vremenski određen povrat postoji kada je novo krivično delo izvršeno u određenom roku od izdrzane ili izrecene kazne, može iznositi od pet do deset godina. Vremenski neodređen povrat postoji kada učinilac izvrši novo krivično delo u bilo koje vreme posle prethodno izrečene ili izdržane kazne. S obzirom na broj ponovo izvršenih krivičnih dela razlikuje se običan (jednostruki) i višestruki povrat. S obzirom da li je prethodno izdržana kazna ili ne, povrat može biti pravi ili prividni. Pravi povrat postoji kada neko lice ponovo učini krivično delo pošto je već izdržao kaznu za ranije učinjeno delo. To je povrat u krivičnopravnom smislu . Prividni povrat postoji kada neko lice učini novo krivično delo posle izrečene presude za ranije krivično delo bez obzira da li je ova kazna izdržana ili ne. Danas u Republici Srpskoj postoji samo jedna vrsta povrata – povrat u krivičnopravnom smislu. Za postojanje povrata je bitno da postoji ranija osuđivanost učinioca i izvršenje novog krivičnog dela posle osude.

33. Odmjeravanje kazne osuđenom licuAko se osuđenom licu sudi za krivično delo koje je učinjeno pre nego što je započeo sa izdržavanjem kazne : 1) za izvršeno jedno ili više krivičnih dela za koja se nije znalo u vreme suđenja pa stoga nisu obuhvaćena osudom 2) za delo koje je učinjeno pre nego što osuđeni pristupi izdržavanju kazne po ranijoj osudi i 3) ako osuđeno lice izvrši krivično delo u toku izdržavanja kazne zatvora, kazne dugotrajnog zatvora ili kazne maloletničkog zatvora , sud izriče jedinstvenu kaznu za sva učinjena krivična dela primenom pravila o odmeravanju kazne za dela u sticaju, s tim što će se za dela, koja nisu obuhvaćena osudom, pojedinačno odmeriti kazne, dok se za delo obuhvaćeno presudom kazna smatra utvrđenom. Kazna ili deo kazne koju je osuđeni već izdržao, uračunava se u izrečenu kaznu zatvora, kaznu dugotrajnog zatvora ili kaznu maloletničkog zatvora Od ovog pravila postoje dva izuzetka : 1) kada osuđeno lice u toku izdržavanja kazne zatvora, kazne dugotrajnog zatvora ili maloletničkog zatvora izvrši novo krivično delo, tada sud izriče kaznu nezavisno od ranije izrečene kazne ako se primenom pravila o odmeravanju kazne za dela u sticaju ne bi mogla ostvariti svrha kažnjavanja s obzirom na trajanje neizdržanog dela ranije izrečene kazne. Radi se o slučaju da je učinilac već osuđen za teže ili teško krivično delo, pa u toku izdržavanja kazne ponovo izvrši neko takvo delo, i to posle provedenog određenog broja godina na izdržavanju kazne i 2) kada osuđeno lice za vreme izdržavanja kazne zatvora, kazne dugotrajnog zatvora ili kazne maloletničkog zatora izvrši krivično delo za koje zakon propisuje novčanu kaznu ili kaznu zatvora do jedne godine, pa će se prema njemu primeniti disciplinska mera.

34. Pravne posledice osudePravne posledice osude predstavljaju ograničavajuće ili zabranjujuće mere represivnog karaktera koje osuđenom licu otežavaju resocijalizaciju i ponovno uključivanje u društvenu zajednicu , ali koje imaju i specijalno preventivni karakter. One se sastoje u prestanku ili gubitku određenih prava ili u zabrani sticanja određenih prava licima koja su osuđena za određena krivična dela ili na određenu kaznu. One ne mogu da nastupe kada je za krivično delo izrečena novčana kazna, uslovna osuda sudska opomena ili kada je učinilac oslobođen od kazne.Krivični zakon razlikuje dve vrste pravnih posledica osude: a) pravne posledice koje se odnose na prestanak ili gubitak određenih prava jesu: 1) prestanak vršenja određenih poslova ili funkcija u organima državne vlasti, državnim organima, preduzećima i u drugim pravnim licima, 2) prestanak radnog odnosa ili prestanak vršenja određenog zvanja, poziva ili zanimanja, 3) oduzimanje dozvola ili odobrenja koja se izdaju odlukom državnih organa ili statusa koji se priznaje odlukom državnih organa i 4) oduzimanje odlikovanja i b) pravne posledice osude koje se sastoje u zabrani sticanja određenih prava jesu: 1) zabrana vršenja određenih poslova ili funkcija u organima državne vlasti, državnim organima, preduzećima i u drugim pravnim licima, 2) zabrana istupanja u štampi, na radiju, televiziji ili javnim skupovima, zabrana vršenja izdavačke delatnosti ili zabrana učestvovanja u osnivanju udruženja, 3) zabrana sticanja određenog poziva ili unapređenja u službi i 4) zabrana sticanja određenih dozvola ili odobrenja koja se izdaju odlukom državnih organa. Pravne posledice osude se mogu propisati samo zakonom i nastupaju automatski, po sili zakona, danom pravosnažnosti presude. Budući da novo krivično zakonodavstvo izričito predviđa i krivičnu odgovornost pravnog lica, to su i pravne posledice osude pravnog lica koje nastupaju kada je pravnom licu za učinjeno krivično delo izrečena novčana kazna. To su sledeće pravne posledice osude : 1) zabrana rada na osnovu dozvole, ovlašćenja ili koncesije izdatih od organa strane države i 2) zabrana rada na osnovu dozvole ovlašćenja ili koncesije izdatih od strane institucija Republike Srpske.

35. Rehabilitacija

Posle izvršenja kazne osuđeno lice se vraća u društvo i uključuje u slobodan društveni život. Ali sa vraćanjem u društvo ono ne postaje odmah u potpunosti ravnopravan građanin sa ostalima. Dva faktora uslovljavaju ovu neravnopravnost : 1) dejstvo posledica koje povlači osuda i 2) stav sredine koja takvo lice prima sa izvesnom dozom podozrenja, nepoverenja, bojaznosti, pa i mržnje. Razlikuju se dve vrste rehabilitacije : 1) zakonska i 2) sudska rehabilitacija. Zakonska rehabilitacija nastupa po sili zakona, automatski sa protekom određenog vremena posle izdržane kazne pod uslovom da osuđeno lice za to vreme ne izvrši novo krivično delo. Sudska rehabilitacija nastaje sudskom odlukom koja se donosi na molbu osuđenog lica po proteku određenog vremena od izdržane kazne. Da li će sud doneti odluku o rehabilitaciji ili neće zavisi od njegove ocene vladanja učinioca krivičnog dela posle izlaska iz kaznene ustanove i od njegovog odnosa prema radu i društvenim vrednostima.U KZ RS lica posle izdržane, oproštene ili zastarele kazne zatvora, kazne dugotrajnog zatvora ili kazne maloletničkog zatvora uživaju sva prava utvrđena ustavom, zakonom i drugim propisima i mogu sticati sva prava osim onih koja su im ograničena usled izrečene mere bezbednosti ili nastupanja pravne posledice osude. Rehabilitacijom se zapravo briše osuda i prestaju sve njene negativne pravne posledice za osuđenog. Na taj način osuđeni se smatra neosuđivanim licem.Sudska rehabilitacija znači da sud svojom odlukom na molbu osuđenog lica može (ali nije obavezno) brisati iz kaznene evidencije osudu na kaznu zatvora preko tri do pet godina, ako je proteklo osam godina od dana izdržane, oproštene ili zastarele kazne, pod uslovom da za to vreme osuđeni ne izvrši novo krivično delo, ako se dobro vladao i ako se moze ocekivati da ubuduce nece vrsiti KD. Moguće je istovremeno brisanje više osuda jednog istog lica ako su ispunjeni uslovi za brisanje svake pojedine osude. Pri tome se osude iz kaznene evidencije ne mogu brisati za vreme trajanja mera bezbednosti. Ako je u toku roka za brisanje osuda osuđenom izrečena kazna zatvora preko tri godine za novo izvršeno ili novootkriveno krivično delo, onda se neće brisati ni ranije ni kasnije osude.

36. Pristupanje izvršenju krivične sankcijeZakon o izvršenju krivičnih sankcija utvrdjuje dva uslova neophodna za izvršenje izrečene krivične ili druge vrste sankcije. To su:1) pravnosnažnost odluke kojom je krivična sankcija, pritvor ili druga mera izrečena 2) nepostojanje zakonskih smetnji za izvršenje odluke nadležnog organa. Pored toga, pre nego što se pristupi izvršenju izrečene sankcije potrebno je utvrditi nepostojanje zakonskih smetnji za izvršenje. Ipak u posebnim zakonima kao što su ZKP I ZOP određeni su slučajevi kada se izuzetno može otpočeti sa izvršenjem izrečene sankcije i pre pravnosnažnosti odluke ako je to zakonom posebno predvidjeno. Ova ograničenja, jasno, treba strogo restriktivno tumačiti i primenjivati ograničeno samo u zakonom predviđenim slučajevima. Kada su ispunjeni uslovi da se pristupi izvršenju izrečene krivične sankcije, pritvora ili druge mere, nadležni sud obavezno preduzima odredjene radnje koje su neophodno potrebne da se bez odlaganja sprovede izvršenje izrečene sankcije ili druge mere u skladu sa odredbama zakona. Naime, izvršenje ovih sankcija ili mera može se odložiti ili prekinuti samo u slučajevima i pod uslovima koji su predvidjeni zakonom.

37. Troškovi izvršenja krivičnih sankcijaZakon je izričito predvideo i da lice prema kome se izvršava krivična sankcija, pritvor ili druga mera ne snosi troškove njenog izvršenja (osim troškova nastalih usled izvršenja novčane kazne kao i drugih troškova, ali samo u slučajeviam i na način kada je to predvidjeno zakonom). Za upućene podneske, službene radnje, rešenja i druge akte koji nastanu u vezi sa izvršenjem krivične sankcije osudjeno lice ne plaća takse. Društvo obezbedjuje posebna sredstva u budžetu za preventivnu i represivnu borbu protiv svih vidova i oblika kriminaliteta. No, ovaj princip sa svoje strane ipak nema apsolutno dejstvo. Naime, izuzeci su odredjeni ne samo Zakonom o izvršenju krivičnih sankcija, već i nekim drugim zakonima.

38. Organi za izvršenje krivičnih sankcijaU Republici Srpskoj osnovni organi za izvrsenje KS su Ministarstvo pravde i ustanove (zavodi) za izvrsenje krivicnih sankcija. Ove ustanove osniva i ukida Vlada Republike Srpske na predlog nadležnog ministra. No, pored ovih organa postoje i drugi organi koji se javljaju u odredjenim situacijama i u postupku izvršenja odredjenih sankcija, odnosno sankcija koje su izrečene prema odredjenoj kategoriji učinilaca krivičnih dela. Oni se mogu nazvati ostali ili

drugi organi za izvršenje krivičnih sankcija. U ove organe spadaju : organi vlasti, ustanove i druga pravna lica u čiji delokrug spada primena zdravstvenih, socijalnih, vaspitnih ili drugih mera koje imaju odredjeni značaj u procesu izvršenja krivičnih sankcija, pritvora ili drugih mera. Njihov se posebni značaj i uloga ogleda u : 1) primeni pojedinih mera u okviru postpenalnog tretmana osudjenih lica posle njihovog izlaska na slobodu posle izdržane krivične sankcije institucionalnog karaktera i 2) primeni pojedinih mera i praćenja osudjenog lica za vreme trajanja uslovnog otpusta. U postupku izvršenja krivičnih sankcija u Bosni i Hercegovini posebno mesto, ulogu i značaj ima i Stručni savet. To je posebno savetodavno i nadzorno telo. U njegovu nadležnost spada praćenje, proučavanje (analiza) i unapredjenje sistema izvršenja krivičnih sankcija. Ovaj savet osniva ministar pravde Bosne i Hercegovine. Njega čine predstavnici naučnih ustanova, sudova, organa uprave, stručnih udruženja koja se bave pitanjima kriminaliteta i vaspitanja odnosno prevaspitanja i resocijalizacije osudjenih lica.

39. Tipovi ustanova za izvršenje krivičnih sankcijaU penološkoj teoriji odnosno praksi postoji više vrsta i tipova ustanova u kojima se izvršavaju krivične sankcije institucinalnog karaktera. Prema kriterijumu koji se odnosi na stepen obezbedjenja, stepen ograničenja slobode kretanja osuđenih lica i primenjene mere postupanja sa osudjenim licima odredjeni su sledeći tipovi ustanova : otvorenog, poluotvorenog i zatvorenog. U ustanovama otvorenog tipa ne postoji fizičko i materijalno obezbeđenje. U njima naime ne postoji fizičko, niti materijalno obezbedjenje koje bi predstavljalo prepreku osudjenim licima za bekstvo. Organizacija života i rada osuđenih lica se zasniva na njihovoj samodisciplini i ličnoj odgovornosti koja je podsticana i kontrolisana od strane vaspitača. Nadzor nad životom i radom osudjenih lica odnosno njihovim kretanjem vrše samo vaspitači. Ustanove poluotvorenog tipa imaju materijalno-tehničko obezbedjenje (fizičko i materijalno) koje bi predstavljalo materijalnu prepreku za bekstvo osudjenih lica. U ovim ustanovama postoji služba obezbeđenja koja služi za održavanje reda i kontrolu kretanja osuđenih lica u skladu sa postojećim propisima i aktom o kućnom redu. Ustanove zatvorenog tipa se odlikuju postojanjem materijalno-tehničkog obezbedjenja protiv bekstva osudjenika, ogradnih zidova, tehničkih sredstava za obezbedjenje koje predstavljaju prepreku za bekstvo osudjenih i pritvorenih lica. Njih takođe odlikuje i postojanje fizičkog obezbeđenja (naoružani pripadnici službe za obezbeđenje). Ustanove za izvršenje krivičnih sankcija se organizuju na dva načina i to kao : a) kazneno-popravni zavodi i b) vaspitno-popravni domovi.

40. Organizacione jedinice za izvršenje krivičnih sankcijaZakonom je odredjeno da se u ustanovama mogu obrazovati različita odeljenja – otvorena, poluotvorena i zatvorena.Tako se u ustanovi zatvorenog tipa mogu formirati zatvorena i poluotvorena odeljenja, a u ustanovi poluotvorenog tipa otvorena odeljenja. Takodje je zakonom izričito predvidjena mogućnost da se u sedištu ili van sedišta ustanove mogu formirati: a) posebna odeljenja za izvršenje kazne zatvora za lica muškog ili ženskog pola, b) posebna odeljenja za izvršenje kazne maloletničkog zatvora i c) posebno odeljenje za izvršenje vaspitne mere upućivanja u vaspitno-popravni dom.

U ustanovama za izvršenje krivičnih sankcija se osnivaju različite organizacione jedinice – službe. To su : 1) služba obezbeđenja, 2) služba tretmana, 3) zdravstvena služba, 4) privredno-instruktorska služba i 5) služba za pravne, finansijske i opšte poslove. No, zavisno od potrebe i prirode poslova u pojedinom zavodu se mogu osnovati i druge organizacione jedinice i to Pravilnikom o unutrašnjoj organizaciji.

41. Upućivanje osuđenih lica u zavodPosle nastupanja pravnosnažnosti sudske odluke o izricanju kazne zatvora (kao krivične sankcije) ili mere pritvora, pristupa se upućivanju u zavodsku ustanovu lica kome je ova sankcija ili mera izrečena.

Upućivanje osudjenog ili pritvorenog lica na izdržavanje kazne zatvora vrši osnovni sud na čijem području to lice ima prebivalište, odnosno boravište, odnosno ako se radi o osuđenom licu u pritvoru njega upućuje osnovni sud u sedištu ustanove u kojoj se pritvorenik nalazi. Pritvorenici izdržavaju izrečenu kaznu zatvora u Zavodu za izvršenje krivičnih sankcija Bosne i Hercegovine ili u drugim institucijama (entitetski zavodi) za koje se utvrdi da su najpogodnije za ostvarivanje ciljeva kazne. Zakon je propisao oduzimanje putne isprave osudjenom licu do izvrsenja kazne da bi se sprijecilo njegovo bjekstvo.Ova izuzetna mogućnost stoji na raspolaganju predsedniku suda ako su ispunjena dva uslova : 1) ako je pravnosnažno izrečena kazna zatvora osudjenom licu i 2) ako sud oceni da postoji sumnja da bi osudjeni odlaskom u inostranstvo mogao da osujeti izvršenje izrečene kazne. O oduzimanju putne isprave u konkretnom slučaju se osudjenom licu izdaje odgovarajuća potvrda. Zakon predvidja dve pretpostavke za smeštaj osudjenog ili pritvorenog lica u zavod: 1) da je nadležni sud doneo rešenje o odredjivajnju ili produženju pritvora ili izrekao kaznu zatvora (ili naredio pritvaranje lica iz nekog drugog zakonom predvidjenog razloga) i 2) da je sud izdao nalog zavodu da to lice primi na izdržavanje krivične sankcije, mere pritvora ili druge mere. U tom nalogu se naznavačavaju svi poznati podaci o navodnim ili dokazanim saučesnicima i informacije o izvršenom krivičnom delu za koje je lice optuženo ili osudjeno kao i drugi podaci od značaja za odredjivanje tretmana prema pritvorenom ili osudjenom licu. Potom po pravilu sledi druga faza eksterne klasifikacije – praktično odredjivanje mesta sedišta zavoda i njegovog tipa, odnosno vrste zavoda

42. Prijem i smještaj osuđenog lica u zavodU zavod se mogu smestiti samo pritvorena ili osudjena lica ako su ispunjena dva uslova : 1) da je nadležni sud doneo rešenje o odredjivanju ili produženju pritvora ili da je izrekao kaznu zatvora i 2) da je nadležni sud izdao uputni akt - nalog zavodu da takvo lice primi na izdržavanje krivične sankcije. O datumu stupanja pritvorenog i osudjenog lica u zavod, zavod odmah obaveštava nadležni organ za unutrašnje poslove na čijem području zatvorenik ima prebivalište ili boravište. Pri stupanju osuđenog lica u ustanovu utvrđuje se njegov identitet, vrši se kompletan pretres lica i stvari i upis u prijemnu knjigu, a zatim se oduzimaju predmeti i stvari čije držanje mu nije dopušteno. Pretres vrši ovlašćeno službeno lice zavoda istog pola kao što je i pretresano lice.Najkasnije u roku od 24 časa se utvrđuje zdravstveno stanje osuđenog lica koje se unosi u njegov zdravstveni karton. Ako se utvrdi da je pritvorenik povredjen ili da mu je hitno potrebna lekarska intervencija, neće ga primiti u zavod vec ce mu se obezbjediti lekarski treman u zdravstvenoj ustanovi van zavoda o cemu se sastavlja potvrda. Potom zavod izdaje pismenu potvrdu o prijemu pritvorenika ili osudjenog lica sadrži sledeće podatke : prezime, ime oca i ime pritvorenika ili osudjenog lica, dan i čas prijema u zavod, ime i prezime ovlašćenog službenog lica koje je pritvorenika ili osudjeno lice sprovelo u zavod i ime i prezime ovlašćenog službenika u zavodu koji je primio takvo lice. U prijemnom odeljenju se osuđeno lice upisuje u matičnu knjigu i za njega se formira lični list. Ono se obavezno fotografiše bez obzira na izrečenu kaznu i uzimaju mu se otisci papilarnih linija svih prstiju leve i desne ruke. U prijemnom odeljenju osuđeno lice ostaje određeno vreme najduze 15 dana za kaznu zatvora do jedne godine i najduze 30 dana za kaznu zatvora preko jedne godine. U prijemnom odeljenju osuđeno lice se uz pomoć radnika ovog odeljenja upoznaje sa odredbama zakonskog i podzakonskog karaktera koji se odnose na izvršenje izrečene krivične sankcije u cilju upoznavanja sa osnovnim pravima, dužnostima i obavezama u toku izdržavanja izrečene kazne. Posle toga se pritvorenom ili osudjenom licu omogućava kupanje toplom vodom, i pranje i dezinfekcija njegove odeće i stvari koje je doneo sa sobom. Prilikom prijema i smeštaja pritvorenika ili osudjenog lica u zavod, od njega se obavezno oduzimaju predmeti koji su podobni da se telo teško poverdi, napadne drugo lice ili pokuša bekstvo kao i : novac, strana valuta, dragocenosti, noževi, makaze, britve, žileti, igle, remen, šal, pertle, kravata , mobilni telefon. I u ovom slučaju se pritvorenom i osudjenom licu o oduzetim predmetima izdaje pismena potvrda, jedna kopija potvrde se predaje osudjenom ili pritvorenom licu, jedna kopija se uz oduzete stvari ostavlja u depozit zavoda, a original se čuva kod službenog lica koje je i izvršilo oduzimanje stvari.

43. Raspoređivanje pritvorenog i osuđenog lica Po prijemu osudjenog lica u odgovarajuću zavodsku ustanovu sledi interno, unutrašnje zavodsko rasporedjivanje osudjenih – klasifikacija.

Pritvorena i osudjena lica se zatim smeštaju i rasporedjuju u posebne prostorije zavoda koje su namenjene isključivo za smeštaj ove vrste lica. Pri tome su postavljena odredjena ograničenja tako da u istoj sobi ne mogu da borave : 1) pritvorenici i osudjena lica različitog pola, 2) lica koja su optužena za isto krivično delo, osim kada postoji nedostatak prostora i po odobrenju suda koji vodi krivični postupak, 3) pritvorenici i osudjena lica koji su povratnici (recidivisti) smeštaju se odvojeno od primarnih delikvenata (lica koja ranije nisu bila osudjivana), 4) maloletnici i punoletna lica. Takodje je izričito predvidjeno da se pritvorena ili osudjena lica drže odvojeno od ostalih lica u zavodu u sledećim slučajevima 1) kada to nužno zahteva zdravstveno stanje tog lica ili drugih, 2) u okolnostima kada je to propisano odredbama drugih zakona, 3) kada to pritvorenik ili zatvorenik zahteva radi vlastite zaštite i po odobrenju upravnika zavoda, 4) kada to lice predstavlja ozbiljnu pretnju redu u zavodu i pod uslovima koji su propisani zakonom koji regulišu primenu mere usamljenja. Zatvorenik koji je za vreme izdržavanja kazne oboleo od duševne bolesti ili pokaže teške duševne smetnje može se smestiti u zdravstvenu ustanovu. O takvom smeštaju zatvorenika odlučuje ministar pravde na predlog upravnika zavoda, a na osnovu obrazloženog mišljenja stručnog tima lekara a on ostaje u zdravstvenoj ustanovi dok traju razlozi za ovakav smjestaj. Osudjenom licu se na osnovu rezultata proučavanja ličnosti koji obavlja tim stručnjaka već za vreme boravka u prijemnom odeljenju utvrdjuje (član 74. ZIKS): a) predlog tretmana zatvorenika, a istovremeno se vrši i b) procena rizika osuđenog. Kriterijumi za rasporedjivanje osudjenih lica u pojedine grupe su objektivno-subjektivne prirode i vezani su ne samo za izvršeno krivično delo već još više i za ličnost osudjenog lica. Radi sprečavanja negativnih i štetnih uticaja na ostale osudjene kao i zbog primene specijalizovanog tretmana posebno se izdvajaju osudjeni koji su u povratku ili koji zbog svoje kriminalne prošlosti ili loših karakternih osobina mogu zarazno delovati na grupu. Poseban kriterijum za rasporedjivanje i klasifikaciju je primenjen prema trudnicama, porodiljama i majkama koje neguju decu. One se smeštaju odvojeno od ostalih osudjenih žena kako bi se nivo životnih i zdravstvenih uslova podigao na najbolji mogući način. U toku izvršenja kazne zatvora moguće je da se vrši i dalja reklasifikacija zatvorenika zavisno od uspeha postignutog u preduzetom tretmanu (grupnom i individualnom). Zakonom je izričito predvidjena obaveza za zavodsku upravu da najmanje jednom godišnje pravi pregled napretka u tretmanu pojedinih zatvorenika.

44. Odlaganje izvršenja kazne zatvora (razlozi i postupak)Zakon razlikuje dve vrste odlaganja izvršenja kazne : 1) na molbu osudjenog lica, 2) na predlog nadležnog organa socijalnog staranja. Pod uslovima:1) da se osudjeno lice nalazi na slobodi, odnosno da još nije započeto sa izdržavanjem kazne, 2) da je osudjeno lice podnelo molbu za odlaganje, 3) da je uz pristanak osudjenog lica molbu podneo član njegove uže porodice, 4 )da je predlog za odlaganje podneo nadležni organ socijalnog staranja i 5) ako su ispunjeni zakonom taksativno predvidjeni razlozi.

Kao razloge za odlaganje izvršenja kazne zatvora u ovom slučaju zakon navodi sledeće : 1) ako je osudjeni oboleo od teže akutne bolesti,– dok bolest traje2) ako se desio smrtni slučaj ili teška bolest u užoj porodici - najduže tri meseca od dana odlaganja; 3) ako je odlaganje potrebno radi izvršenja ili dovršenja neodložnih poljskih ili sezonskih radova ili radova izazvanih elementarnim nepogodama– najduže tri meseca od dana odlaganja; 4) ako je osudjeno lice obavezno da izvrši odredjeni posao koji je već započelo, a usled čijeg neizvršenja bi nastala znatna šteta - najduže tri meseca od dana odlaganja; 5) ako je odlaganje osudjenom licu potrebno zbog završetka školovanja – najduže šest meseci od dana odlaganja; 6) ako je odlaganje osuđenom potrebno zbog polaganja već prijavljenog ispita – najduže dva meseca od dana odlaganja; 7) ako je osudjeno lice trudnica – posle navršenih šest meseci trudnoće i žena koja ima dete mlađe od jedne godine - najduže do navršene jedne godine života deteta

8) ako je osudjeno lice jedini hranilac porodice, a stupanjem na izdržavanje kazne zatvora bi bilo ugroženo izdržavanje članova porodičnog domaćinstva - najduže šest meseci od dana odlaganja.

Postupak za odlaganje izvršenja kazne zatvora Molba za odlaganje izvršenja kazne se podnosi u roku od tri dana od dana uručenja uputnog akta osudjenom ili pritvorenom licu. U slučaju da je razlog za odlaganje izvršenja nastao posle isteka ovog roka (smrt, teška bolest i sl. razlozi osuđenog ili člaan porodice) , molba se može podneti sve do dana kada se osudjeno lice treba javiti u zavod na izdržavanje izrečene kazne zatvora.Koji su od navedenih razloga opravdani, a koji ne, u svakom konkretnom slučaju odlučuje predsednik suda koji je nadležan za izvršenje izrečene kazne. O podnetoj molbi za odlaganje izvršenja kazne on donosi rešenje u roku od tri dana od prijema molbe. U tom rešenju se tačno navodi za koje je vreme odloženo izvršenje kazne i naznačuje dan kada se osudjeni mora ponovo javiti u nadležnu zavodsku ustanovu radi započinjanja sa izdržavanjem kazne. Kao dan odlaganja izvršenja kazne smatra se dan kada je i doneto rešenje o odlaganju izvršenja kazne. Bitan sadržaj dispozitiva tog rešenja jeste i precizno navodjenje vremena na koje je odloženo izvršenje kazne zatvora kao i datuma kada se osudjeno lice mora ponovo javiti u zavodsku ustanovu radi izdržavanja kazne. Zakon je isključio mogućnost odlaganja izrečene kazne ako bi zbog toga nastupila zastarelost izvršenja kazne osnov gašenja prava države na kažnjavanje čime bi se ova zakonska mogućnost osudjenog pretvorila u zloupotrebu prava i izbegavanja primene kazne za izvršeno krivično delo. Prvostepeni postupak za odlaganje izvršenja izrečene kazne se završava rešenjem preesdnika nadležnog suda. Predsednik suda je dužan da u roku od tri dana od prijema žalbe donese svoje rešenje i odfmah ga dostavlja sudu koji je nadležan za upućivanje osuđenog lica u ustanovu. Ovim rešenjem predsednik suda može napadnuto prvostepeno rešenje da poništi, da ga ukine i vrati ponovo prvostepenom organu na ponovni postupak ili odluku ili zbog razloga ekonomičnosti i efikasnosti može sam da preinači prvostepeno rešenje i meritorno reši (odluči) o podnetnoj molbi za odlaganje izvršenja kazne zatvora. Ova poslednja mogućnost bi se najbolje uklapala u institut odlaganja izvršenja kazne, u njegovu prirodu, karakteristike i svrhu koju treba da postigne. Protiv rešenja predsednika suda ne može se pokrenuti upravni spor. U slučaju da predsednik suda donese rešenje o odlaganju izvršenja kazne zatvora, dostavlja na obavezno i zavodu u kome se nalazi osudjeno lice. Molba za odlaganje izdržavanja kazne ima devolutivno i suspenzivno dejstvo. Devolutivno dejstvo ove molbe se sastoji u nadležnosti predsednika suda da odlučuje o istoj. A njeno suspenzivno dejstvo se praktično ispoljava da izjavljena molba zadržava izvršenje kazne i to sve do momenta pravnosnažnosti rešenja o molbi. Zakon ne ograničava pravo osudjenog lica na podnošenje molbe za odlaganje izvršenja kazne. To drugim rečima znači da osudjeni sve do stupanja na izdržavanje kazne u zavodsku ustanovu ima pravo da podnosi molbe za odlaganje naravno pod uslovom da su ispunjeni zakonski razlozi za to odnosno da postoje zakonom predvidjeni razlozi koji opravdavaju odlaganje izrečene kazne. Predsednik nadležnog suda može da opozove odlaganje izdržavanja izrečene kazne zatvora u tri slučaja : a) ako naknadno utvrdi da nisu uopšte postojali razlozi za odlaganje, b) ako su prestali razlozi zbog kojih je odlaganje odobreno i v) ako je osuđeno lice odobreno odlaganje koristilo protivno odbrenoj svrsi.

45. Premještaj osuđenog lica iz zavodaNo, pritvoreno ili osudjeno lice (zatvorena lica) ne moraju ostati toku celog vremena trajanja izrečene sankcije, odnosno mere u istom zavodu u koji su prvobitno bili smešteni. Naime, zakon poznaje mogućnost premeštaja takvih lica u toku izdržavanja kzane (čl. 121-122. ZIKS). Pri tome se razlikuju dve vrste premeštaja zatvorenika : 1) na molbu zatvorenog lica i 2) po predlogu rukovodioca ustanove - upravnika zavoda. Odluku o premeštaju uvek donosi ministar pravde u formi rešenja. Protiv ovog rešenja nije dozvoljena žalba, niti se može voditi upravni spor. No, ministar može da izvrši premeštaj osuđenog lica u drugu ustanovu iz bezbednosnih razloga i bez predloga rukovodioca ustanove. U svakom slučaju troškove premeštaja snosi ustanova iz koje se vrši premeštaj. Za premeštaj zatvorenika po njegovoj molbi potrebno je da je zatvorenik izdržao jednu polovinu izrečene kazne zatvora. To je formalni uslov. Ako je podneta molba za premeštaj odbijena, nova se molba može podneti tek po proteku šest meseci od donošenja odluke po prethodnoj molbi ako se radi o kazni zatvora koja je izrečena na vreme preko jedne godine ili u roku od tri meseca ako je osuđenom licu izrečena kazna zatvora do jedne godine. O podnetoj molbi rešenjem odlučuje ministar pravde uz prethodno pribavljeno mišljenje zavodske ustanove u kojoj je zatvorenik izdržavao kaznu. Ministar pravde može da donese jednu od sledeće tri odluke : 1) da odbaci molbu ako je

podneta pre isteka vremena koji zakon odredjuje kao formalni uslov, 2) da odbije molbu ako nisu ispunjeni zakonom predvidjeno uslovi. Do premeštaja zatvorenika u drugi zavod- ustanovu u entitetu (prema mestu prebivališta ili boravišta zatvorenika), može doći i po predlogu rukovodioca ustanove - upravnika zavoda u kome se zatvorenik nalazi u dva slučaja : 1) ako zahtevaju razlozi bezbednosti i 2) zbog organizacije izvršenja kazne zatvora. I u ovom slučaju odluku u formi rešenja donosi ministar pravde. Ako je predlog rukovodioca ustanove u ovom slučaju odbijen, novi predlog se može podneti tek nakon šest meseci od dana prijema rešenja ministra. I u ovom slučaju rešenje o podnetom predlogu donosi ministar pravde Republike Srpske, ali po prethodno pribavljenoj saglasnosti ministra pravde entriteta u koji se osuđeni premešta. I na kraju, rukovodilac ustanove poluotvorenog tipa može podneti predlog za premeštaj osuđenog lica u ustanovu zatvorenog tipa ako su ispunjeni sledeći uslovi: a) osuđeno lice u toku izdržavanja izrečene kazne bude novom presudom pravnosnažno osuđen za novo izvršeno ili novo otkriveno krivično delo – odmeravanje kazne osuđenom licu i b) ako je osuđenom licu izrečena kazna zatvora u trajanju koje je duže od dve godine.

46. Prekid izvršenja kazne zatvoraDo prekida izdržavanja izrečene kazne može doći u dva slučaja : 1) na molbu osuđenog lica ako za to postoje opravdani razlozi – 2) po odluci suda. Odluku o prekidu izdržavanja kazne donosi ministar pravde. Do prekida izdržavanja kazne po osuđenog lica dolazi u slučaju postojanja razloga iz kojih se inače po slovu zakona odobrava i odlaganje izvršenja kazne zatvora. To su : 1) čisto medicinski razlozi, 2) medicinsko-socijalni i porodični razlozi i 3) razlozi koji leže u neodložnim radnim obavezama. Koji su to opravdani razlozi faktičko je pitanje koje se procenjuje u svakom konkretnom slučaju. Prekid izdržavanja kazne osuđenom licu na njegovu molbu se može odobriti ako su nastupili sledeći razlozi : 1) ako je obolio od teže akutne bolesti - dok bolest traje s tim da se svakih 90 dana preispituje doneseno rešenje, 2) usled smrtnog slučaja ili teške akutne bolesti u porodici – najduže šest meseci, 3) ako je potrebno da obavi poljske ili sezonske radove ili radove izazvane elementarnim nepoogodama, a u porodici nema članova spoosbnih za rad – najduže šest meseci, 4) radi polaganja ispita za koji se pripremao ili radi završetka školovanja – najduže šest mjescei i 5) ako ustanova ne raspolaže odgovarajućim prostorijama za boravak osuđenice za vreme trudnoće, porođaja ili materinstva – najviše do navršene jedne godine života No, do prekida izdržavanja kazne može doći i u slučaju kada sud odredi prema osuđenom licu pritvor za drugo krivično delo (novoizvršeno ili novootkriveno krivično delo). Sud koji je odredio pritvor, istovremeno donosi odluku – rešenje o prekidu izdržavanja ranije izrečene kazne zatvora. U ovom slučaju prekid traje do ukidanja pritvora. U molbi za prekid izdržavanja kazne zatvora navode se razlozi za to i prilaže odgovarajuća dokumentacija (originalni dokumenti koje izdaju nadležni organi, npr. lekarsko uverenje i sl., ili kopije originalnih dokumenata) koja podnetu molbu čini opravdanom. Ova se molba zajedno sa pratećom dokumentacijom i mišljenjem ustanove u kojoj se osuđeno lice nalazi dostavlja ministru pravde u roku od tri dana od prijema molbe. Protiv rešenja kojim je odbijena ovako podneta molba, može se u roku od osam dana podneti žalba takođe ministru pravde. Rešenje koje je doneto u ovom slučaju po žalbi je konačno i protiv njega se ne može voditi upravni spor. Ako se osuđeno lice ostavljenom roku ne javi u zavodsku ustanovu, ona odmah obaveštava organ unutrašnjih poslova radi preduzimanja mera na pronalaženju, hvatanju i privođenju tog lica . Prekid izdržavanja kazne zatvora ima u zakonu izričito proklamovan princip. Vreme prekida, dakle vreme koje je osudjeno lice provelo u prekidu izdržavanja kazne ne uračunava se u izdržanu kaznu. Osudjeni nastavlja sa izdržavanjem kazne tamo gde je stao u momentu donošenja odluke o prekidu.

47. Otpuštanje osuđenog lica iz zavodaDo otuštanja zatvorenika ( pritvorenog ili osudjenog lica) iz zavodske ustanove može doći u više različitih slučajeva: 1) kada nastupi smrt zatvorenika, 2) kada istekne vreme na koje je izrečena kazna zatvora ili mera pritvora, 3) kada je dato pomilovanje, 4) kada je data amnestija. 5) kada počne da teče uslovni otpust.

48. Uslovni otpust

Uslovni otpust zapravo predstavlja snažnu meru podsticaja osudjenog lica da se dobro i primerno vlada za vreme izdržavanja kazne lišenja slobode. Za davanje uslovnog otpusta potrebno je ispunjenje dva kumulativna uslova : 1) formalni uslov – da jeosuđeni izdržao najmanje polovinu izrečene kazne zatvora, odnosno najmanje polovinu,a izuzetno i trećinu kazne maloletničkog ztavora, odnosno najmanje tri petine kazne dugotrajnog zatvora i 2) materijalni uslov – ako se na osnovu vladanja osuđenog u zavodskoj ustanovi, izvršavanja radnih obaveza s obzitrom na njegovu radnu sposobnost i druge okolnosti može zaključiti da je postignuta svrha kažnjavanja. Postupak za davanje uslovnog otpusta Postupak za davanje uslovnog otpusta se može pokrenuti na sledeći način : 1) na molbu osudjenog lica – zatvorenika i 2) na predlog rukovoidoca ustanove - upravnika zavoda u kome se osudjeni nalazi. U molbi se u pismenom obliku navodi vrsta i visina kazne na koju je osudjeni pravosnažno osudjen kao i njegovo ponašanje i rezultati koji su postignuti u postupku njegove resocijalizacije. Molba se upućuje nadležnoj komisiji kao posebnom administrativnom organu koji imenuje ministar pravde. Komisija ima pet članova koje čine : sudija Vrhovnog ili okružnog suda, predstavnik Ministarstva pravde i tri nezavisna člana iz relevantne stručne oblasti od kojih je jedan predsednik pri čemu je za punovažno odlučivanje (kvorum) potrebno prisustvo tri člana.Komisija je u svom radu nezavisna. Pri donošenju odluke o uslovnom otpustu komisija se mora ograničiti na utvrdjivanje, analizu i procenu sledećih kriterijuma : 1) ranija osudjivanost zatvorenika, 2) ponašanje zatvorenika tokom izdržavanja kazne u zavodu (u toku života i rada i prema pravilima kućnog reda), 3) lično učešće zatvorenika u procesu prevaspitanja (programu tretmana), 4) stava zatvorenika prema učinjenom krivičnom delu, 5) procena ponovnog vršenja krivičnog dela (rizika zatvorenika od ponovnog vršenja krivičnih dela), 6) ostatak neizdržanog dela kazne, 7) mišljenje o osnovanosti molbe, odnosno predloga za uslovni otpust i 8) mere u sklopu postpenalne zaštite. Doneto rešenje o uslovnom otpustu treba da sadrži izmedju ostalog i tačan datum kada se osudjeni pušta sa daljeg izdržavanja kazne.Protiv rešenja Komisije za uslovni otpust nije dozvoljena žlba, niti se može pokrenuti upravni spor. Uslovni otpust odlukom upravnika zavoda Data je mogućnost rukovodiocu ustanove - upravniku zavoda da osudjeno lice koje je izdržavalo najmanje četiri petine izrečene kazne zatvora može na predlog službe tretmana ili na molbu osuđenog lica uslovno otpustiti najviše tri meseca pre isteka kazne ako se osudjeni zatvorenik primerno ponašao, zalagao na radu i aktivno učestvovao u procesu prevaspitanja. Ova izuzetna zakonska mogućnost se ne može primeniti prema licu kome je nenaplaćena novčana kazna zamenjena kaznom zatvora (supletorni zatvor). Prilikom otpuštanja iz zavoda uslovno otpušteno lice naznačuje mesto u kome će boraviti za vreme trajanja uslovnog otpusta. Po dolasku u ovo mesto, uslovno otpušteno lice se u odredjenom roku javlja organu unutrašnjih poslova odnosno nadležnom organu kod koga se nalazi u vojnoj evidenciji, a po potrebi i organu starateljstva ili drugim organima u čiju nadležnost spada preduzimanje mera postpenalne pomoći. Takodje je uslovno otpušteno lice obavezno da ove organe obavesti u u slučaju promene mesta boravka. Svakom uslovno otpuštenom licu se po izlasku iz zavoda izdaje posebna potvrda o izdržanoj kazni. Tu potvrdu izdaje upravnik zavoda.

49. Postpenalna pomoćOna se praktično sastoji u pružanju pomoći otpuštenom licu da se uključi u normalan,društveni život i rad na slobodi. Sve te raznolike mere pomoći, staranja, brige i nadzora se nazivaju postpenalna pomoć ili mere postpenalne pomoći Ove mere postpenalne pomoći se prema slovu zakona, primera radi, najčešće sastoje (ali se ne ograničavaju i svode samo na sledeće mere) u preduzimanju različitih socijalnih mera kao što su : 1) pronalaženje privremenog smeštaja, 2) osiguranje ishrane, 3) neophodno lečenje, 4) iznalaženje nove sredine u kojoj će osudjeno lice živeti, 5) pomoć u sredjivanju porodičnih prilika 6) pronalaženje zaposlenja, 7) završetak započetog stručnog osposobljavanja, 8) davanje novčane pomoći za podmirivanje najnužnijih potreba.

50. Prava osuđenog licaMedju osnovnim pravima osudjenog lica naročito se izdvajaju sledeća prava : 1) pravo na čovečno postupanje, 2) pravo na religiju, 3) skupni i odvojeni tretman pritvorenika i zatvorenika, 4) pravo na informisanje, 5) pravo na zdravstvenu zaštitu, 6) pravo na osnovne uslove života, 7) pravo na komunikaciju i pritužbu, 8) pravo na obrazovanje i 9) pravo na rad i prava po osnovu rada.

51. Pogodnosti osuđenog licaZakon o izvršenju krivičnih sankcija na poseban način odredjuje skup pogodnosti (povlastica ili privilegija) koje se pod odredjenim uslovima mogu dati pojedinim osudjenim licima, ako to zasluže svojim ponašanjem i zalaganjem na radu u zavodu za vreme izdržavanja krivične sankcije ili druge mere (čl. 113-115. ZIKS). U novom izvršnom krivičnom pravu su jasno razgraničena prava osudjenih od njegovih pogodnosti iako se te dve kategorije prirodno i logično nadovezuju jedna na drugu. Po svojoj pravnoj prirodi pogodnosti osudjenog predstavljaju samo jedan od metoda tretmana resocijalizacije, one su stimulans za aktivan odnos osudjenog prema tretmanu koji se prema njemu primenjuje u zavodskoj ustanovi. Pogodnosti su naime skup podsticajnih mera usmerenih na pružanje poverenja osuđenom licu u cilju održavanja i promovisanja odnosa sa porodicom, kao i podsticanja ličnog učešća u ostvarivanju programa postupanja, jačanja odgovornosti i samopouzdanja, radi osposobljavanja za samostalan život u skladu sa pravnim aktima i normama društva (član 113. ZIKS). One se osudjenom licu dodeljuju za njegovo dobro ponašanje (vladanje) i zalaganje na radu što je samo realan osnov za potvrdu i pozitivnu prognozu ponašanja osudjenog posle izlaska na slobodu. Pogodnosti osudjenom daje upravnik zavoda ili lice koje on za to ovlasti. Najčešće se pogodnosti daju na predlog službe za organizaciju tretmana (ili službe za prevaspitanje) i njih može koristiti samo onaj osudjeni koji ih zasluži. Za razliku od pogodnosti, prava koja osudjenik dobija na osnovu samog zakona, ova prava su ista za sva osudjena lica i njigovo korišćenje ne zavisi od odluke upravnika zavoda. Zakon taksativno navodi koje sve pogodnosti mogu biti dodeljene osudjenom licu. One se mogu koristiti na dva načina: 1) u krugu zavoda i 2) van kruga zavoda. I one se mogu odobriti svim osuđenim licima. Od ovog pravila postoji nekoliko izuzetaka. Tako se ne mogu se odobravati pogodnosti koje se koriste van kruga ustanove sledećim osuđenim : 1) licima koja su upućena na izdržavanje kazne zatvora pre pravnosnažnosti sudske odluke, 2) licima koja se nalaze na izdržavanju kazne zatvora, ako je u toku vođenje drugog krivičnog postupka prema njima (sve do okončanja tog postupka, odnosno do donošenja pravnosnažne presude), 3) stranim državljanima, licima bez državljansta i licima sa dvojim državljanstvom koja imaju prebivališet u stranoj državi i 4) licima kojima je neplaćena novčana kazna zamenjena kaznom zatvoar (supletorni zatvor). Zatvoreniku koji ispuni odredjene uslove : 1) izdrži odredjeni deo kazne zakonom izričito propisan i 2) ako se dobro vlada i zalaže na radu, upravnik može dodeliti sledeće pogodnosti koje se koriste van kruga zavoda (član . 114. ZIKS): 1) slobodan izlaz van kruga zavoda u trajanju do 24 časa nakon svakih izdržanih sedam dana kazne zatvora (četiri puta u toku meseca koje se u principu koristi u neradne dane); 2) slobodan izlaz u grad u ijem je sedište zavoda u trajanju do pet sati jednom u mesecu; 3) dopust do šest dana u toku jedne godine izdržavanja kazne zatvora koji se dodeljuje isključivo kao nagrada za dobro vladanje i ponašanje; 4) vanredni dopust do sedam dana u toku jedne godine izdržavanja kazne zatvora u slučaju teške bolesti ili smrti člana porodice, elementarnih nepogoda ili teških socijalnih slučajeva; 5) slobodan izlaz van kruga zavoda do dva dana u toku jedne godine za verske praznike; 6) slobodan izlaz van kruga ustanove jedan dan u toku jedne godine izdržavanja kazne za svaki državni prazik Republike Srpske i Bosne i Hercegovine i 7) godišnji odmor u krugu porodice.

Sem pogodnosti koja se sastoji u vanrednom dopustu do sedam dana u toku jedne godine izdržavanja kazne zatvora u slučaju teške bolesti ili smrti člana porodice, elementarnih nepogoda ili teških socijalnih slučajeva koja predstavlja vanrednu pogodnost koja se odobrava samo u izuzetnim slulajevima, sve ostale su pogodnosti redovnog karaktera (redovne pogodnosti). Broj i intenzitet korišćenja pojeidnih pogodnosti van zavodske ustanove se dodeljuju u skladu sa klasifikaciono-stimulativnom grupom u koju je klasifikovano i raspoređeno osuđeno lice (koje određuje ministar pravde posebnim pravilnikom). Pogodnosti se u svakom slučaju odobravaju na molbu zatvorenika. On uz molbu prilaže i dokumentaciju iz koje se vidi osnovanost podnete molbe i postojanja nekog od zakonom predvidjenih razloga za odobravanje pogodnosti. Upravnik zavoda ili drugo lice donosi odluku po podnetoj molbi. Upravnik zavoda može pre donošenja svoje odluke o odobravanju pogodnosti da pribavi mišljenje nadležne policijske uprave ili organa socijalne zaštite ili drugih nadležnih organa. Data pogodnost se ne može koristiti van područja Bosne i Hercegovine. Neopravdano kašnjenje sa korišćenjem pogodnosti i povratak u zavodsku ustanovu, kao i samovoljno udaljavanje iz ustanove od strane zatvorenika posle isteka vremena na koje je pogodnost odobrena, a koje traje duže do 24 časa, smatraju se bekstvom zatvorenika.

52. Primjena sredstava prinude prema osuđenom licuPrilikom primene neke od mera prinude od značaja su tri principa : 1) pravilo je da se koristi ona mera kojom se najmanje ugrožava život i zdravlje lica prema kome se mera primenjuje, 2) primenjuje se mera kojom se uspešno savlađuje otpor osuđenog lica i 3) primenjuje se mera koja je srazmerna opasnosti koja preti. No, mere prinude se mogu primeniti i prema drugim (dakle neosuđenim) licima u dva slučaja : 1) koja van ustanove protivpravno oslobađaju osuđeno lice ili 2) koja protivpravno ulaze u krug i prostorije ustanove. U ovom slučaju se ovakva lica zadržavaju do dolaska službenih lica organa unutrašnjih poslova. Mere prinude se primenjuju prema osuđenom licu kada je to neophodno da se spreči:

1) bekstvo, 2) fizički napad na drugo lice, 3) samopovređivawe ili samoubistvo osuđenog, 4) namerno prouzrokovanje materijalne štete i

5) aktivan i pasivan otpor. Aktivan otpor je svako suprotstavljanje osuđenog lica zakonitim službenim merama, radnjama i nalozima službenog lica koje se vrši zaklanjanjem ili držanjem za lice ili predmet, otimanjem, stavljanjem u izgled da će se lice napasti ili preduzimanjem slične radnje. Pasivan otpor je svako suprotstavljanje osuđenog lica zakonitim službenim merama, radnjama i nalozima službenog lica koje se vrši oglušivanjem ili zauzimanjem klečećeg, sedećeg, ležećeg ili sličnog položaja. Pri tome upotreba sredstava prinude mora u svakom konkretnom slučaju da bude srazmerna stepenu opasnosti i izazvanom riziku. Danas je uobičajeno da u penitensijarnim sistemima raznih država postoji više vrsta sredstava prinude. Kao mere prinude u Republici Srpskoj smatraju se : 1. upotreba fizičke snage, 2. vezivanje, 3. upotreba gumene palice, 4. upotreba službenih pasa, 5. upotreba šmrkova sa vodom, 6. upotreba hemijskih sredstava, 7. upotreba elektromagnetnog/elektroničkog nesmrtonosnog oružja, 8. upotreba kinetičkog nesmrtonosnog oružja – gumeni meci i 9. upotreba vatrenog oružja.O primeni mere prinude usmeno i jasno se upozorava lice prema kome se mera namerava upotrebiti, osim ako se radi o istovremenom ili neposredno predstojećem protivpravnom napadu. Upotrebu službenih pasa, šmrkova sa vodom, hemijskih sredstava, elektromagnetnog/elektroničkog nesmrtonosnog oružja ili kinetičkog nesmrtonosnog oružja – gumeni meci može narediti samo rukovodilac ustanove. Nakon rimene mere prindue u svakom konkretnom slučaju se izvršava obavezni lekarski pregled osuđenog lica prema kome je ova mera i primenjena. O svemu tome se podnosi izveštaj rukovodiocu ustanove koji je obavezan da u daljem roku do 24 časa ovaj izveštaj dostavi Ministarstvu pravde koje donosi rešenje o opravdansti primene mera prinude.

53. Izvršenje kazne dugotrajnog zatvora

Zakon o izvršenju krivičnih sankcija u čl. 165-167. sadrži dopunske, upotpunjujuće odredbe o izvršenju kazne dugotrajnog zatvora kao najteže vrste kazne u kaznenom sistemu Republike Srpske. Naime, i u procesu izvršenja ove kazne u potpunosti se primenjuju sve odredbe izvršnog krivičnog prava koje se uopšte odnose na izdržavanje izrečene kazne zatvora koje su na ovaj način dopunjene i specijalnim režimom, odnosno postupanjem prema osudjenim licima kojima je izrečena ova vrsta kazne. Kazna dugotrajnog zatvora se izvršava u posebnim penitensijarnim ustanovama i to u ustanovi zatvorenog tipa. Lice kome je izrečena ova kazna se klasifikuje u posebne vaspitne kolektive s tim da na jednog vaspitača dolazi najviše 20 osuđenih lica. Osuđena lica koja izdržavaju ovu najtežu vrstu i meru kazne ne mogu biti radno angažovana na poslovima koji se izvode van kruga ustanove sve dok ne počnu da kroiste pogodnosti van kruga ustanove. Prema ovim licima se može takođe primeniti i mera kontrole pisama i telefonskih razgovora o čemu u svakom slučaju mora da bude upoznato osuđeno lice. Na pooštreni zavodski režim prema zatvorenicima koji su osudjeni na kaznu dugotrajnog zatvora ukazuju i sledeće činjenice : 1) nemogućnost da se ovim zatvorenicima odobre pogodnosti koje inače mogu da uživaju ostala zatvorena i pritvorena lica, a koja se koriste van kruga zavoda. Ovo ograničenje postoji samo dok ova lica ne izdrže dve trećine izrečene kazne dugotrajnog zatvora. Dakle, i u odnosu na ova lica nije apsolutno i zauvek (trajno) isključena mogućnost dodele ovih pogodnosti, 2) nemogućnost da se ovi zatvorenici radno anagažuju na poslovima van kruga zavoda i to sve dok ne počnu sa korišćenjem pogodnosti van zavoda (znači tek po ispunjenju dva kumulativna uslova : a) tek posle izdržane dve trećine izrečene kazne dugotrajnog zatvora i b) pošto im se od straen nadležnog organa odobri korišćenje odredjenih pogodnosti van kruga zavoda i 3) prema ovim zatvorenicima se za sve vreme izdržavanja kazne dugotrajnog zatvora vrši kontrola pisama i telefonskih razgovora ( iako im se ta mogućnost komunikacie sa spoljnim svetom ne može u potpunosti isključiti sem u zakonom predvidjenim slučajevima).

54. Izvršenje uslovne osude sa zaštitnim nadzoromUslovna osuda je specifična vrsta krivične sankcije koja predstavlja uslovno odlaganje izvršenja kazne učiniocu krivičnog dela pod uslovom da za odredjeno vreme ne izvrši novo krivično delo (vreme proveravanja) kao i da ispuni druge uslove i obaveze koje su mu postavljene od strane suda. Po svom karakteru razlikuju se dve vrste uslovne osude : uslovna osuda i uslovna osuda sa zaštitnim nadzorom. U oba slučaja moraju biti ispunjeni zakonom predvidjeni uslovi da bi sud u konkretnom slučaju izrekao ovu vrstu krivične sankcije. To su sledeći uslovi :1) da je učiniocu krivičnog dela za izvršeno delo utvrdjena kazna zatvora do dve godine ili novčana kazna ili da su obe ove vrste kazne utvrdjene kumulativno,2) uverenje suda da osudjeni i bez izvršenja izrečene kazne neće izvršiti novo krivično delo tako da se samim izricanjem ove osude može ostvariti svrha kažnjavanja.Pri tome je zakon izričito predvideo i tri razloga koji mogu dovesti do opozivanja izrečene uslovne osude. To su: 1) izvršenje novog krivičnog dela u kom slučaju opozivanje može biti obavezno ili fakultativno zavisno od vrste i visine izrečene kazne za to novo krivično delo pod uslovom da je ono izvršeno u vreme proveravanja, 2) ranije izvršeno krivično delo za koje se nije znalo u vreme izricanja uslovne osude a za koje se sazna tek u vreme proveravanja, dakle izricanja uslovne osude, 3) neispunjenje odredjenih obaveza koje je sud naložio osudjenom licu u donetoj sudskoj odluci. Uslovna osuda sa zaštitnim nadzorom zapravo predstavlja novinu u krivično-pravnom sistemu. Ovaj zaštitni nadzor se i sastoji od niza zakonom predvidjenih mera pomoći, staranja, nadzora i zaštite s tim da on nmože da traje od šest meseci do dve godine. Izricanje zaštitnog nadzora je uvek fakultativno i zavisi od ocene suda da li se svrha kažnjavanja može postići samo izricanjem uslovne osude ili pak pojačanim merama društvene zajednice Uz uslovnu osudu prema članu 53. KZ RS mogu se izreći sledeće mere zaštitnog nadzora: 1) lečenje u odgovarajućoj zdravstvenoj ustanovi, 2) uzdržavanje od upotrebe alkoholnih pića ili opojnih droga, 3) posećivanje odgovarajućih psihijatrijskih, psiholoških i drugih savetovališta i postupanje po njihovim savetima, 4) osposobljavanje za zanimanje, 5) prihvatanje zaposlenja koje odgovara stručnoj spremi i sposobnostima osudjenog i

6) raspolaganje platom i drugim prihodima ili imovinom na primeran način i u skladu sa bračnim i porodičnim obavezama.

55. Izvršenje mjera bezbjednostiKrivično pravo Republike Srpske predvidja više vrsta mera bezbednosti u sistemu krivičnih sankcija (član 56. KZ RS). To su : 1) obavezno psihijatrijsko lečenje, 2) obavezno lečenje od zavisnosti, 3) zabrana vršenja poziva, delatnosti ili dužnosti, 4) zabrana upravljanja motornim vozilom i 5) oduzimanje predmeta. Pored toga krivično pravo Republike Srpske poznaje i odredjene mere bezbednosti za pravna lica kao učinioce krivičnih dela (član 140. KZ RS). To su : 1) oduzimanje predmeta, 2) objavljivanje presude i 3) zabrana obavljanja odredjene privredne delatnosti.

56. Izvršenje vaspitnih mjeraKrivično pravo u odnosu maloletne učinioce krivičnih dela predvidja niz posebnih odredbi koje se tako izdvojene mogu posmatrati kao specifično maloletničko krivično (materijalno, procesno i izvršno) pravo. Оvo pravo je početkom 2011. godine i formalno konstituisano stupanjem na snagu novog Zakona o zaštiti i postupanju sa decom i maloletnicima Republike Srpske ( ZOM RS) koji je donet 2010. godine. Ove odredbe se odnose prvenstveno na lica koja u momentu izvršenja krivičnog dela imaju navršenih četrnaest godina, a nemaju navršenih osamnaest godina. Lica koja nisu navršila 14 godina u vreme izvršenja krivičnog dela (dakle u vreme preduzimanja radnje izvšenja ili u vreme nastupanja posledice krivičnog dela) ne smatraju se maloletnicima. Oni su deca i nisu aktivni subjekt krivičnog prava (ali mogu biti pasivan subjekt – žrtva ili oštećeni).Postupak izvršenja vaspitnih mera Zakon o zaštiti i postupanju sa decom i maloletnicima iz 2010. godine odredjuje način, postupak i uslove za izvršenje : 1) alternativnih mera (policijskog upozorenja i vaspitnih preporuka), 2) vaspitnih mera, 3) kazne maloletničkog zatvora i 4) mera bezebdnosti koje su izrečene sledećim kategorijama lica : 1) prema maloletnim učiniocima krivičnih dela, 2) prema licima koja su u toku primene vaspitne mere postala punoletna i 3) prema madjim punoletnim licima kojima je sud izrekao vaspitnu meru. U svim ovim slučajevima nadzor nad primenom i kontrolu izvršenja vaspitnih mera vrši sudija koji je izrekao vaspitnu meru.U svakom slučaju izvršenje vaspitnih mera mora da ostvari zakonom predvidjenu svrhu, a to je - da se pružanjem zaštite, brige, pomoći i nadzora nad maloletnim učiniocma krivičnih dela u najvećoj mogućoj meri osigura njihovo odgajanje, popravljanje i pravilan razvoj, a kada je to potrebno i da se spreče u vršenju krivičnih dela. Ostvarenju ovako postavljene svrhe primene vaspitnih mera doprinose i odredjeni principi za izvršenje ove specifične vrste krivičnih sankcija. To su sledeći principi : 1) u izvršenju vaspitnih mera mora se postupati na način koji odgovara uzrastu maloletnika i njihovim osobenim svojstvima, pridržavajući se u radu pedagoških, andragoških i psiholoških principa, 2) maloletnike treba podsticati na aktivno uključivanje u svom sopstvenom odgoju, menjanju svojih stavova i loših navika i u razvijanju osećanja odgovornosti za vlastite postupke i 3) tokom izvršenja vaspitnih mera maloletniku će se u skladu sa njegovim uzrastom i sposobnostima odnosno sklonostima prema odredjenom zanimanju, osigurati osnovno i srednje obrazovanje kao i radno osposobljavanje.

57. Izvršenje mjere pritvoraPritvor se odredjuje rešenjem kada su ispunjeni razlozi za njegovo odredjivanje.Pritvor se tako odredjuje ili produžava prema licima za koja postoji osnovana sumnja da su učinila krivično delo i samo ako seista svrha ne može ostvariti drugom merom iz sledećih razloga :1) ako se lice krije ili postoje druge okolnosti koje ukazuju na opasnost od bekstva, 2) ako postoji osnovana bojazan da će uništiti , sakriti, izmeniti ili falsifikovati dokaze ili tragove važne za krivični postupak ili ako naročite (osobite) okolnosti ukazuju da će ometati krivični postupak uticajem na svedoke, saučesnike ili prikrivače,

3) ako naročite (osobite) okolnosti opravdavaju bojazan da će ponoviti krivično delo ili da će dovršiti pokušano krivično delo ili da će učiniti krivično delo kojim preti, a za takva krivičan dela se može izreći kazna zatvora tri godine ili teža kazna i 4) u vanrednim okolnostima ako se radi o krivičnom delu za koje se po zakonu može izreći kazna zatvora od deset godina ili teža kazna, a koje je posebno teško s obzirom na način izvršenja ili posledice krivičnog dela ako bi puštanje na slobodu rezultiralo stvarnom pretnjom narušavanja javnog reda. Pravilo je da pritvor odredjuje rešenjem sud, a na predlog tužioca, a nakon saslušanja osumnjičenog, odnosno optuženog Postupak izvršenja pritvora Mera pritvora se izvršava u posebnom odeljenju ustanove – pritvorskoj jedinici po osredbama ovog zakona koej se odnose na izvršenje izrečene kazne zatvora. U svakom slučaju pritvorske jedinice su zatvorenog tipa. Na zahtev tužioca i ako je to u interesu pravde, pritvorenom licu se od strane suda može narediti ograničenje određenih prava.U pritvorsku jedinicu se može primiti smao lice prema kome je nadležni sud odredio pritvor (član 172. ZIKS). Zakonom uredjeni položaj pritvorenog lica je u svemu identičan sa položajem zatvorenog lica uz specifičnosti koje proizilaze iz dva različita krivično pravna statusa ovih lica . Naime, zatvoreno lice je ono za koje je pravosnažnom presudom nadležnog suda utvrdjeno da je izvršilo krivičn odelo koje mu je optužnim aktom tužioca stavljeno na teret i da je krivično odgovorno za izvršenje istog. No, kod privora još uvek postoji lice za koje se samo tvrdi da postoji osnovana sumnja (ali nedokazana) da je izvršilo krivično delo i koga krasi pretpostavka nevinosti. To znači da se zakonom daje garancija pritvorenom licu da je u potpunosti u svojim pravima, obavezama, odgovornostima u svom pravnom položaju u zavodu u potpunosti izjednačen sa osudjenim licima. To sa druge strane predstavlja ograničenje za zavodsku službu da prema pritvorenim licima preduzima bilo kakve druge mere i postupanja koja nisu odredjena zakonom, podzakonskim aktima ili koja su protivna ulozi i cilju instituta pritvora kao specifične krivično-procesne mere i radnje. Pritvoreno lice se otpušta iz zavoda u dve situacije (član 179. ZIKS). To su: 1) kada nadležni organ donese rešenje o ukidanju pritvora jer više ne postoje ili su prestali razlozi za njegovo postojanje. Posle tog rešenja, donosi se od strane suda pred kojim se vodi krivični postupak i nalog za puštanje iz pritvora. To znači da za otpuštanje pritvorenog nije dovoljno samo donošenje rešenja o ukidanju pritvora već i postojanje naloga suda za preduzimanje ove delatnosti i 2) kada istekne vreme za koje je pritvor odredjen. Može se desiti da pritvoreno lice za vreme trajanja pritvora umre. To je takodje razlog ili osnov za prestanak trajanja ove procesne mere i radnje. U slučaju smrti pritvorenog lica zavod bez odlaganja obavešava članove njegove uže porodice. O smrti pritvorenog lica se takodje obaveštavaju i nadležni organi : 1) ministarstvo pravde , 2 ) krivično odeljenje suda pred kojim se vodi krivični postupak jer smrt pritvorenog lica predstavlja osnov za obustavu postupka bez obzira u kojoj fazi vodjenja prvostepenog postupka se on nalazio i 3) matičar koji podatke o smrti pritvorenog unosi u matičnu knjigu umrlih.