SKRIPTA Evropa

7/28/2019 SKRIPTA Evropa

http://slidepdf.com/reader/full/skripta-evropa 1/52

GRUPA AUTORA

Skripta

EKONOMIJA EVROPE



EKONOMIJA EVROPE

Sarajevo, maj 2007. DRUGI DIO

POLITIČKA EKONOMIJA EVROPE

1. Trgovina-rast-specijalizacija

Savremena promišljanja međunarodnih ekonomskih odnosa i razumjevanja ekonomije Evropedobrim djelom su vezana za klasične liberalističke koncepcije A. Smitha i D. Ricarda i njihovoobjašnjenje spoljno-trgovinskog impulsa i motiva uključivanja jedne zemlje u međunarodnurazmjenu. A. Smithu i D. Ricardu pripada zajednička liberalistička koncepcija privrede ali uz bitnu razliku razumjevanja trgovinskog impulsa: prvi ih je video u apsolutnim razlikama utroškovima proizvodnje, a drugi u relativnim (komparativnim) razlikama.

Osnov Smithove teorije: čini društvena podjela rada, ne između raličitih djelatnosti nego izmeđurazličitih regiona i zemalja. Njegov princip apsolutnih prednosti koje jedna zemlja ima su uslovmeđunarodne razmjene i one mogu doći do izražaja samo u uslovima slobodne konkurencije i

slobodne trgovine. Odatle i zahtjev za slobodnom trgovinom koja omogućava da se svaka zemljaspecijalizira u onoj vrsti proizvodnje za koju u njoj postoje najpovoljniji uslovi (najniži proizvodni troškovi). Smithova teorija polazi od radne teorije vrijednosti po kojoj proizvodivrijede onoliko koliko je u njima utrošeno rada. Ključni nedostaci njegovih postavki jesu:zanemarivanje slabije pokretljivosti faktora između zemalja, zbog čega ni cijene proizvodnihfaktora se ne ponašaju kao cijene proizvoda u međunarodnoj razmjeni. Zbog toga D. Ricardo polazi od nepokretljivosti faktora.

Prema Ricardovom shvatanju, nije apsolutna razlika u proizvodnim troškovima poteban uslov zameđunarodnu trgovinu, nego relativna, obzirom da se cijene faktora zbog slabije pokretljivosti,razlikuju od zemlje do zemlje.

J. Viner ide korak dalje i zaključuje da predmet poređenja nisu proizvodni troškovi zemalja, negoodnosi proizvodnih troškova odnosno cijena. Zemlja će se dakle specijalizovati u onoj proizvodnji u kojoj, iako je skuplja, proizvodi relativno manje skupo, odnosno u onoj proizvodnjiu kojoj, iako je jeftinija, proizvodi relativno najjeftinije. Uslov međunarodne razmjene je da jednazemlja, u poređenju sa drugom, ne bude u svim vrstama proizvodnje u istoj mjeri jeftinija iliskuplja ( princip maximiziranja dobiti i/ili minimiziranja gubitka).

Komparativne prednosti A. Smitha i D. Ricarda: izražava impuls za međunarodnu razmjenu uodnosima komparativne produktivnosti faktora, ali njihova vrijednost ostaje ograničena na slučajtrgovine između samo dvije zemlje. Drugi problem predstavlja postavka jednog faktora

( svođenje utroška svih faktora na samo jedan faktor-rad), odnosno komparativne prednosti odzemlje do zemlje. Pretpostavka: fiksne tražnje, navika, tehnologije, konstantni troškovi.

Teorija lokacije: bazira se na postavci o postojanju razlika u opremljenosti pojedinih zemalja proizvodnim faktorima, različitim mogućnostima njihove kombinacije, kao i njihovojmeđunarodnoj pokretljivosti ( H-O model ). Ohlin kroz raspoloživost jedne zemlje faktorima proizvodnje ukazuje kako međunarodna trgovina djeluje na rast proizvodnje i efikasnosti.Različita snadbjevenost faktorima predstavlja osnovnu determinantu komparativnih prednosti.

2



EKONOMIJA EVROPE

Kravisov pristup: polazi od raspoloživosti proizvodima, a ne faktorima. Prema njegovomtumačenju, zemlje pokazuju tendenciju da uvoze one proizvode koji nisu raspoloživi kod kuće, iobratno, da izvoze one proizvode gdje imaju određene komparativne prednosti. Raspoloživost ilineraspoloživost Kravis definiše kao apsolutnu i relativnu kategoriju i dovodi u vezu sa

nedovoljnim resursima i promjenama u tehnologiji. Linder: upušta se u objašnjenje nejednakih tgovinskih impulsa kao primarnih i sekundarnih proizvoda i u tom smislu definiše komparativne prednosti. Tako npr. kod primarnih proizvodaističe u prvom redu raspoloživost prirodnih resursa, a za sekundarne navodi tehnološkusuperiornost, vještinu rukovođenja i ekonomiju obima.

Koncept, modeli i efekti lokacije (J. Tinbergen, W. Isarda, E. Robinson, F. Perouxa,...): Zarazliku od Lindera, koji unutrašnjem tržištu dodjeljuje dominantnu ulogu u određivanju kriterijaeksportabilnosti određenih proizvoda, Myint i Wiliams polaze od teze da međunarodna trgovinane samo da nadoknađuje „uskost“ domaćeg tržišta , već daje impulse za korišćenje „viška proizvodnog kapaciteta“ iznad zadovoljavanja domaćih potreba. Ova teorija međunarodnutrgovinu shvata kao dinamičan faktor, širi tržište, povećava produktivnost rada, stimulišeinovacije i dovodi do rasta realnog dohotka.Teorija „drugog najboljeg rešenja“ ( J. Mead ): ova teorija se bazira na marginalističkom pristupu kombinovanom sa nekim elementima ekonomije blagostanja. Polaznu postavku činidivergencija između marginalne vrijednosti i marginalnih troškova čije eliminisanje je preduslovza maksimizaciju proizvodnje. U idealnim uslovima, maksimizacija podrazumjeva istovremenuoptimizaciju trgovine jedne zemlje sa međunarodnim okruženjem. Nemogućnost postizanjanajboljeg rješenja, Meade rješava uvođenjem drugog, alternativnog rješenja, čija se suština svodina sljedeće: ako se ne može efikasno eliminisati rješenje, nego ne preduzimati ništa ili ako jenemoguće ostvariti maksimizaciju proizvodnje uz optimizaciju spoljne trgovine kroz djelovanjena proizvodnju, onda je drugo najbolje rješenje da se to postigne kroz djelovanje na spoljnutrgovinu. Tako se, u stvari, „drugo najbolje rješenje“ svodi se na odstupanje od principa slobodnetrgovine.

F. Graham: razrađuje tezu koju je postavio Nicholson, o nejednakosti i podjeli koristi od spoljnetrgovine. On veličinu zemlje posmatra u funkciji proizvodnog i potrošačkog kapaciteta zemlje, zarazliku od A. Marshalla koji stavlja akcenat na veličinu stanovništva. Kako ponuda prvenstvenozavisi od razvijenosti proizvodnje, a tražnja od veličine dohotka, sljedi da viši nivo razvijenosti iviše diverzifikovana proizvodnja su uslov uspješnijeg adaptiranja promjenama u međunarodnojrazmjeni. Graham zaključuje da bi u uslovima lojalne konkurencije, male zemlje imale najvećekoristi od modela kompletne a ne parcijalne specijalizacije.C. P. Kingleberger: bavi se pitanjima uticaja vanjske trgovine na ekonomski rast. On smatravažnim razlikovanje tri opšta modela tj. da li je trgovina vodeći, uravnotežujući ili sektor ekonomije koja zaostaje u razvoju. U prvom modelu podsticaj ekonomskom razvoju dolazi izvana. Izvoz raste i daje podsticaj za širenje ekonomske aktivnosti u zemlji.

W. W. Rostow: je naglasio da širenje izvoza može voditi ka rastu putem stimulisanja tehničkih promjena i investicija ili prelivanjem tražnje u druge sektore. On je naveo da proces rastaobuhvata vodeći sektor koji prenosi svoj rast na druge djelove ekonomije.U ovom modelu izvoz je vodeći sektor.

3



EKONOMIJA EVROPE

Kindleberger: navodi da izvoz može pospiješiti razvoj ali i ne mora. Da bi tako djelovao, mora postojati formirani kapital, tehničke promjene, realokacija resursa. Što je veća dobit od trgovine, pri datom stepenu razvijenosti, rast će brže ići naprijed. Isto tako, uz datu dobit od trgovine većeformiranje kapitala i više tehničkih promjena i transformacija, rast će brže ići naprijed. Ali visoka

dobit od trgovine bez sposobnosti da se promjeni ili velika sposobnost bez dobiti od trgovine kaoosnova za promjene, neće rezultirati pozitivnim efektima na rast.

Analizirajući drugi model-trgovina kao uravnotežavajući sektor, dokazuje da proces rasta postavlja i brojna pitanja ravnoteže i naglašava da vanjska trgovina može pomoći u njihovomrješavanju.

U modelu trgovine kao sektora koji zaostaje, ne nalazi posebne smetnje domaćem rastu uodsustvu spoljnotrgovinskog impulsa, ali to ne znači da rast ne može biti usporen zbog toga štose ne širi izvoz. I ovaj model pokazuje uzročnu povezanost rasta i trgovine, kao i predhodna dvamodela. Trgovina može biti ozbiljno ograničenje rastu ukoliko nisu preduzete mjere da se onaunaprijedi. Uvoz kapitala i strana pomoć su dva posebno važna načina da se to učini. On navodi ikao mogućnost i supstituciju uvoza potrošačkih roba, ali sa manjim efektom u odnosu na uvozkapitala i stranu pomoć.Glavna razlika između modela rasta u kojem vodi izvoz i onog u kojem izvoz zaostaje je u tomešto potražnja vodi u posljednjem, a ponuda u prvom. Ova razlika odgovara i razlici između H-Dmodela i Abramowitz-Solowog modela.

2. Teoretska osnova regionalnih integracija

Uslovi koje mora ispunjavati jedna integracija:

1. uklanjanje brijera u trgovini unutar integracije (sloboda kretanja roba, usluga i kapitala)2. različit (diskriminatoran) tretman zemalja izvan integracije.

B. Balassu: je jedan od najznačajnijih teoretičara integracije, koji integraciju definiše i kao procesi kao stanje. U prvom smislu integracija obuhvata mjere sa ciljem uklanjanja diskriminacijeizmeđu država, a shvatanje integracije kao stanja podrazumijeva odsustvo različitih oblikadiskriminacije između nacionalnih ekonomija. Istom autoru pripada široko prihvaćenaklasifikacija stepena integrisanja između zemalja jednog regiona:

1. zona slobodne trgovine (uklanjanje carinskih i kvantitativnih ograničenja u razmjeniizmeđu zemalja)2. carinska unija (pored uklanjanja ograničenja u razmjeni, podrazumijeva i postojanjezajedničke carinske tarife prema trećim zemljama, kao i formiranje određenih institucija uokviru unije)3. zajedničko tržište (slobodno kretanje faktora proizvodnje i zajednička ekonomska politikau pojedinim sektorima)4. ekonomska unija (usklađivanje ekonomskih politika)

4



EKONOMIJA EVROPE

5. supranacionalna unija ili ekonomska integracija (prenošenje djela nacionalnog suverenitetana supranacinalne organe čije odluke imaju obavezujući karakter, što znači ekonomska i politička integracija)

G. Habelrer: po kome integracija predstavlja tješnje ekonomske odnose između određenih

područja. On razlikuje tri stadijuma integracije:I – slobodna razmjena i izjednačavanje cijena robaII – slobodno kretanje faktora proizvodnje i izjednačavanje cijena faktoraIII- koordinacija ekonomskih politika

R. G. Lipsey: po njemu integracija može da ima sedam različitih oblika, između kojih su mogućai preklapanja:

1. preferencijalni carinski sporazum2. djelimična carinska unija3. oblast slobodne trgovine4. carinska unija5. zajedničko tržište6. ekonomska unija7. potpuna ekonomska unija

J. Tinbergen: smatra pogrešnom pretpostavkom da ekonomska integracija može biti dostignuta prostim eliminisanjem instrumenata ekonomske politike. Po njemu integracija podrazumijevakorištenje sljedećih instrumenata ekonomske politike:

1. eliminisanje trgovinskih barijera i stvaranje jedinstvenog tržišta (ujednačavanje carina, jednake indirektne poreze i ista monetarne politika)2. mjere kontrole3. mjere održavanja uslova slobodne konkurencije4. mjere dopunjavanja slobodne konkurencije (specijalizacija i kooperacija).

Po njemu se svijetska ekonomija sastoji od velikog broja nacionalnih ekonomija različitih i po broju stanovnika i po bogatstvu. On naglašava da se o pravoj integraciji ili ekonomskoj unijimože govoriti samo ukoliko se pristupi objedinjavanju ekonomskih politika. On zaključuje da suuslovi za slobodnu trgovinu isto važni kao i slobodna trgovina za blagostanje zemlje. Među timuslovima navode se:

1. puna iskorištenost svih faktora proizvodnje2. cijene proizvoda jednake su njihovim graničim proizvodima3. privremene posljedice adaptacije proizvodnih izvora prema promjenama u tražnji nisu

značajne4. blagostanje se mjeri ukupnim volumenom proizvodnje prema slobodnotrgovinskim

cijenama.

5



EKONOMIJA EVROPE

Tinbergen razmatra prihvatljivost zaštitnih carina kada su u pitanju nove industrije, ali samo na period od pet godina. Vrši kvalifikaciju instrumenata prema njegovom efektu i pomjeranje četirivrste tih instrumenata:

1. podržavajući (su oni instrumenti čijom upotrebom zemlja podržava politiku drugihzemalja)2. suprostavljajući (čijom se upotrebom u jednoj zemlji djeluje suprotno ciljevima politike

drugih zemalja)3. neutralni (sa kombinovanim prethodno navedenim efektima na zemlju)

W. Ropke: po njemu ime međunarodne ekonomske integracije zaslužuje svijetska privreda kakvase razvila do 1914. godine. Kompletna integracija nastaje kada slobodna konkurencija postoji nasvim tržištima, posebno tržištima faktora proizvodnje. Nacionalni kolektivizam rušimeđunarodnu integraciju. Odatle smatra da je prvi zadatak integracije – reintegracija. Tržište nijesamo integrirajući faktor za Evropu već i faktor integracije Evrope u svijetsku ekonomiju. Dvijemetode akcije u pravcu integracije su: kolektivistički i liberalni. Prvi metod vodi od nacionalnogkolektivizma ka supra nacionalnom kolektivizmu, a drugi kome daje prednost polazi od toga da je dezintegracija evropske privrede predstavljala dio dezintegrirajuće svijetske privrede. Zatoevropske zemlje treba da napuste kolektivističku praksu i da ne traže nikakve posebne evropske puteve.

G. Myrdal: zastupa tezu o nacionalnoj integraciji kao preduslov za ekonomsku integraciju nameđunarodnom planu.

Teorija carinske unije kao osnov teorije integracije: J. Viner se smatra osnivačem ove teorijeiako sam nije bio pristalica stvaranja carinskih unija. U njegovoj analizi dolazi do toga da ukolikocarinska unija vodi slobodnoj trgovini, veći efekat će biti na skretanje kupovina ka izvorima roba proizvedenih uz niže troškove. Ukoliko je prisutnija zaštitna politika, unija će rezultiratiskretanjem kupovina ka ekonomski manje produktivnim (skupljim) izvorima. U zavisnosti odtoga da li carinska unija stvara nove tokove trgovine, ili samo mijenja postojeće, iskazuju se njeni pozitivni i negativni efekti. On navodi da će pojedine članice carinske unije uvoziti iz drugihzemalja članica dvije grupe proizvoda – one koje ranije nisu uvozile i one koje su ranije uvozileiz trećih zemalja. U oba slučaja dolazi do povećanja razmjene unutar unije. Ovaj efekat nazivaefektom stvaranja trgovine, odnosno, stvaranje novih trgovinskih tokova uz povećanje ukupnerazmjene. Drugi slučaj J. Viner objašnjava efektom skretanja trgovine u korist članica unije. A naštetu trećim zemljama, odnosno, efektom zamjene trgovinskih tokova bez značajnijeg uticaja naukupan obim razmjene.

Ukoliko u uniji dominira efekat stvaranja trgovine, korist će imati ili neke zemlje članice ili cijelaunija. Gubici će se kratkoročno pojaviti na strani trećih zemalja, ali dugoročno i one će ubiratikoristi od povećanja ukupne međunarodne razmjene. Ili ukoliko dominira efekat skretanjatrgovine neke zemlje članice unije će biti oštećenje, moguće i sve zemlje članice, treće zemlje isvijet u celini. Porast obima proizvodnje rezultat je veće efikasnosti, a ne preduslov za većuefikasnost.

6



EKONOMIJA EVROPE

Posebnu prednost carinske unije vidi u povećanju specijalizacije, a štetne efekte ukoliko zarezultat, zbog skretanja trgovine, slabi razmjena sa trećim zemljama. Uslovi koji bi morali bitiispunjeni (uslovi trgovine) kako bi unija djelovala u pravcu veće specijalizacije, veće efikasnosti i povećanja blagostanja za sve. To su:

1. da obuhvata veće područje čime se povećava mogućnost za razvoj unutrašnje podjelerada,2. snižavanje nivoa carina na uvoz iz trećih zemalja,3. što manji stepen komplementarnosti i što veći stepen konkurentnosti,4. što veće razlike u proizvodnim troškovima koje povećavaju uštede i dobit od slobodne

trgovine,5. da na potencijalnim izvoznim tržištima izvan unije postoji viši nivo carina od onog koji se

primjenjuje na robe zemalja članica ili što manja šteta zbog smanjenja specijalizacijeizmeđu unije i trećih zemalja,

6. što veći broj industrija u kojima će proširenje tržišta rezultirati nižim troškovima od onihizvan unije,

7. što manji broj industrija koje ne bi polučile pozitivne efekte od većeg tržišta u poređenjusa trećim zemljama.

J. Madea: polazi od pretpostavke da dvije zemlje koje formiraju carinsku uniju mogu ostvariti punu zasposlenost resursa, slobodnu trgovinu i plaćanja i ravnotežu platnog bilansa. Pa stvaranjecarinske unije ima većih izgleda da poveća nego da smanji ekonomsko blagostanje ukoliko su početne carine koje se ukidaju više. Sljedeća pretpostavka je da su cariine u trećim zemljamaniže, da je svijet podijeljen na što veći broj samostalnih carinskih područja, što veći obuhvatsvjetske trgovine, proizvodnje i potrošnje u carinskim unijama, što veća supstitutivnost proizvodaunutar unije, a što manja sa trećim zemljama, što veća upućenost zemalja unije jednih na druge išto veće uštede po osnovu povećanja obima proizvodnje.

R. G. Lipsey: je naznačio da promjene cijena na unutrašnjem tržištu poslije formiranja carinskeunije imaju dvostruki efekat: na lokaciju proizvodnje u svijetu i na lokaciju potrošnje.

4. Makroekonomija integracijePromjena trgovinskih tokova u smislu stvaranja ili skretanja trgovine djeluje na ekonomije ukratkom roku. Efekat stvaranja trgovine dolazi kao posljedica napuštanja neefikasne domaće proizvodnje u korist efikasnih proizvođača u carinskoj uniji. Strukturna prilagođavanja uokvirima integracije su daleko sporija i praćena sa više troškova u odnosu na ona unutar jednezemlje, ili npr. ukoliko integracija vodi supstituciji razmjene sa trećim zemljamaintraintegracijskom razmjenom (skretanje trgovine), dobit od trgovine će se smanjiti, a time ilančano gubiti efekti od spoljnotrgovinskih impulsa.

Veći obim razmjene između zemalja potencijalnih partnera za integraciju prije integracije, povećava efekat stvaranja trgovine, ili što je manja tražnja za proizvodima iz trećih zemalja većesu koristi od efekata stvaranja trgovine. Obrnuta situacija upućuje na veće efekte skretanjatrgovine. Takođe veći broja zemalja u integraciji smanjuje mogućnost skretanja trgovine iobrnuto. Šo se tiče carina, postepeno snižavanje carina stimuliše stvaranje trgovine u odnosu naukidanje carina koje rezultira skretanjem trgovine.

7



EKONOMIJA EVROPE

5. Suverenitet i integracija

Središte teorije integracije predstavlja pitanje suvereniteta i nacionalnih interesa i njihove uloge u procesu integracije. Suverenitet ili supranacionalnost bili su izvori dve koncepcije metoda

integracije.Jedni teoretičari su smatrali da je preduslov integracije – konvertibilnost valuta uz očuvanjeekonomskog nacionalizma, odnosno suprotstavljanje suvereniteta superanacionalizmu. Ovakoncepcija podrazumijeva uklanjanje svih barijera trgovini i neometanu konkurenciju, ovajmetod je poznat kao „funkcionalna integracija“. Po njemu pojedinačne zemlje zadržavaju svoj položaj u odnosu na druge zemlje i preduzimaju određene mjere radi očuvanja vlastitih interesa.Uspostavljanje supranacionalne vlasti se u potpunosti isključuje. Jedino se pretpostavlja izvjesnakoordinacija ekonomskih politika i to isključivo u funkciji obezbeđenja i očuvanjakonvertibilnosti valuta.

„Funkcionalni spillover“ bazira se na pretpostavci da regionalna integracija u jednom sektoruvodi integraciji u drugim sektorima. Tako npr. po ovoj logici, stvaranje jedinstvenog tržišta,zahtjeva stvaranje monetarne unije i sl.

Drugi pravac upućuje na potrebu uspostavljanja organizovane integracije sa supranacionalnomvlašću. Regionalna integracija podrazumijeva na početku funkcionisanja uklanjanje svih barijeraslobodnom prometu roba, usluga, faktora proizvodnje (rada i kapitala) uz stvaranje ekonomske i političke unije, zajedničko tržište, harmonizaciju ekonomskih politika i koordinaciju investicija.Sljedeći korak je regionalni multilateralizam u međunarodnim plaćanjima i vođenje jedinstvenevalute. Ovaj metod je poznat kao „institucionalistički“.

„Politički spillover“ : prema ovom načelu kroz integraciju u nekoj privrednoj grani, aktivnostirazličitih političkih, ekonomskih i društvenih sila će se pomaći sa nacionalnog na internacionalninivo.

Za razliku od ekonomske teorije koja može biti sistematizovana u dva pravca: 1. liberalizam i 2.institucionalizam, politička teorija integracije može biti fokusirana na federalizam,funkcionalizam, neofunkcionalizam i pluralizam.Federalizam: pod pojmom integracija podrazumijeva supranacionalnu zajednicu koja je posvojim funkcijama komplementarna savremenoj državi. Neofunkcionalizam: smatra nižim uspostavljanje nacionalnog sistema ili mogućnost razvoja, krozneki oblik međuvladine saradnje (zajedničke institucije sa stvarnom vlašću).Sam pojam supranacionalnosti označava „osobinu onog koji je lišen ograničenja države“. Prva put se javlja u Evropi u periodu poslije drugog svijetskog rata.Diskriminacioni efekat će biti znatno veći na višim stepenima integracije.Diskriminacioni karakter i efekat integracije uobičajeno se tretira u zemljama izvan ovog područja. Tretman diskriminacije unutar integracije uobičajeno se smatra privremenim.

W. Ropke: je pokušavao uključiti više faktora koji doprinose „rascijepu“ između integracije itrećih zemalja. Prvi razlog djelovanja efekata diskriminacije on vidi u nivou prosječnih carina uintegraciji. Uobičajeno je da se zajedničke carine određuju kao aritmetička sredina postojećih

8



EKONOMIJA EVROPE

nivoa carina sa pritiscima da se one kasnije povećaju iznad prosječnih. Pa kao efekti od povećanja carina su povećanje i diskriminacionalnog jaza između integracije i trećih zemalja.Efekat skretanja trgovine dodatno multiplicira negativna dejstva na treće zemlje. Drugi razlog onobrazlaže: ukoliko je veća raznolikost proizvodne strukture zemalja koje ulaze u integraciju,veća je vjerovatnoća da će protekcionizam rasti.

Zajedničko tržište će više osjetiti djelovanje efekata diskriminacije jer će biti pojačano dejstvomsupranacionalnog karaktera integracije. Nasuprot tome – zona slobodne trgovine će bilježitislabije djelovanje efekata diskriminacije, ali će zato pojedine zemlje članice zone biti subjektomili objektom diskriminacije.

TREĆI DIOEU – MODEL NOVOG RAZVOJA

1. Formiranje evropske ekonomske integracije

Postoje dva pravca promjena koja se izdvajaju u ovom „tranzicionom“ vremenu, a to su:

1. makroekonomske (međunarodna trgovina i međunarodni ekonomski odnosi)2. mikroekonomske (industrijske politike i konkurencija).

Svijetski razvojni tokovi nametnuli su potrebu drugačijeg pristupa razvojnoj problematici. Prvo,sa globalizacijom ekonomskih tokova postalo je jasno da su klasične nacionalne države postale preuske za organizacione privrede i brojne zahteve u oblasti rješavanja pojedinih pitanjaekonomskog razvoja. Drugo, novi pristup razvojnoj problematici mora računati samultidisciplinarnom prirodom svakog problema.

Kako bi se riješio problem međunarodnih plaćanja, napravljen je model i osnovana kliringagencija – Banka za međunarodna poravnanja (BIS). Zbog ograničenog dejstva ovaj model jekasnije promjenjen i rezultirao je Sporazumom o Evropskoj platnoj uniji (EPU) koji jeomogućavao zemljama da svoje deficite pokriju suficitima drugih zemalja i obračunavaju platni bilans u odnosu na EPU u cjelini. Zajedno sa OEEC (kasnije OECD – Organizacija zaekonomsku saradnju i razvoj), EPU je formiran u cilju efektivnijeg korištenja novca i promocijeekonomske i političke integracije starog kontinenta.Prvi korak ka evropskom ujedinjenju učinjen je 1948. godine osnivanjem Beneluxa, carinskeunije Belgije, Holandije i Luksemburga. Schumanov plan iz 1950. godine bio je korak ka principima supranacionalizma i funkcionalni pristup sektorskoj integraciji. Razradivši ovaj plan,

Jean Monnet, otac evropske integracije, založio se za uspostavljanje Evropske zajednice za ugalj ičelik. Ova integracija nastaće potpisivanjem Pariškog ugovora, 1951. godine od strane 6 zemaljaBelgije, Holandije, Luksemburga, Italije, Nemačke i Francuske.

Ova sektorska integracija predstavljala je regulisanu konkurenciju sa višestrukim značajem:

- ugalj i čelik su bili najvažniji sektori ekonomije,

9



EKONOMIJA EVROPE

- ovim ujedinjenjem Francuska je nastojala spriječiti oživljavanje njemačkogekspanzionizma,

- zamišljena je kao način da Francuska i Nemačka zakopaju ratne sjekire i ujedno da posluži kao primjer sektorke saradnje,

- Zajednica je trebala osigurati modernizaciju i riješiti problem sirovinskih deficita.

Sa tim ciljevima, između zemalja članica su odmah ukinule carine, subvencije i druge protekcionističke mjere diskriminatornog karaktera, koje su se odnosile na strateške robe. Takođesu ugovorom bili određeni mehanizmi koji su trebali obezbijediti zbližavanje članica okozajedničkog tržišta. Formirane su i četiri institucije: Visoka vlast, Vijeće ministara, Sud iParlament. Ova struktura predstavljaće model prema kome su kasnije nastale institucije EU.

Sljedeći važan događaj u izgradnji evropskih integracija desio se 1955. godine u Messini naministarskoj konferenciji zemalja članica Evropske zajednice za ugalj i čelik. Na skupu uVeneciji, 1956. godine, prezentirana su dva dokumenta sa dva cilja – stvaranje sektorskeintegracije na polju atomske energije i ekonomske integracije, tj. zajedničkog tržišta. S tim ciljem pripremljeni su i predlozi Ugovora o osnivanju Evropske ekonomske zajednice i Ugovora oosnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju (EUROATOM). Sa ova dva ugovora stvoren je pravni okvir za Rimski ugovor koji je potpisan 25. maja 1957. godine u Rimu i stupio na snagu1958. godine. Mada se uobičajeno pod Rimskim ugovorom smatra Ugovor o EEZ, trebanapomenuti da ga čine i do tada postojeći Ugovor o Evropskoj zajednici za ugalj i čelik i Ugovor o EUROATOM-u. Potpisnice ugovora bile su šest zemalja osnivača Zajednice za ugalj i čelik.

Temeljni cilj Rimskog ugovora bio je uspostavljanje zajedničkog tržišta te skladan i uravnoteženrazvoj zemalja članica. U tu svrhu je osnovana Evropska ekonomska zajednica koja ima zadatak da uspostavljanjem zajedničkog tržišta i implementacijom zajedničkih politika i aktivnosti promovira u čitavoj zajednici skladan, uravnotežen i održiv razvoj privrednih aktivnosti. Ugovor precizira i načine da se postigne ovaj cilj:

1. eliminacijom carinskih obaveza, količinskih ograničenja na uvoz i izvoz i svih drugihmjera koje bi imale isti efekat,

2. usvajanje zajedničke trgovinske politike,3. stvaranjem tržišta u kojem bi prepreke za slobodu kretanja roba, lica, usluga i kapitala bile

uklonjenje,4. stvaranje zajedničke politike u polju poljoprivrede,5. uvođenjem sistema koji bi sprečio ugrožavanje konkurencije6. harmaonizacijom zakona među zemljama članicama do one mjere do koje je to potrebno

za odgovarajuće funkcionisanje zajedničkog tržišta,7. i pridruživanjem prekomorskih zemalja i teritorija da bi se promovisala trgovina i razvoj.

Ugovorom se zabranjuje svaka vrsta diskriminacije na osnovu zemlje-porijekla, što znači da seisti tretman mora dati proizvodima iz bilo koje zemlje koji cirkulišu Zajednicom. Rimski ugovor identifikuje nekoliko oblasti zajedničkog delovanja:

1. poljoprivreda2. transport3. socijalna politika4. politika odnosa sa kolonijama.

10



EKONOMIJA EVROPE

Ekonomski aspekti politika su se odnosili na sljedeće principe:

1. povećanje zaposlenosti

2. obezbjeđenje stabilnosti cijena3. stabilnost valuta4. stabilnost platnog bilansa.

Sloboda kretanja roba i nediskriminacija – prvi stub na kojem počiva EEZ, bio je korak da sevanjska trgovina pretvori u unutrašnju. Kao osnovni mehanizam za postizanje tog cilja bilo jeuspostavljanje carinske unije u Zajednici. Prije potpisivanja Rimskog ugovora, države su imalesopstvene carinske tarife.

Iako se Zajednica temeljila na četiri velike slobode (roba, ljudi, usluga i kapitala) one su bile prilično ograničene. Sloboda samo u funkciji ekonomske aktivnosti. Na inicijativu V. Britanije, kao reakcija na osnivanje EEZ, formirano je Evropsko udruženjeslobodne trgovine (EFTA), koje je prije svega bilo formirano u cilju ostvarivanja određenihinteresa i prestiža u zapadnoj Evropi. U sastav EFTA-e ušle su V. Britanija, Danska, Austrija, Norveška, Portugal i Švajcarska. Osnivačkim aktom je navedeno da se ona osniva sa ciljem da seu njenim okvirima, kao i u svakoj zemlji članici, obezbjedi privredna ekspanzija, punazaposlenost, porast produktivnosti rada kao i racionalno korištenje resursa, finansijska stabilnost istalno poboljšavanje životnog standarda.

3. Od ekonomske zajednice do EU

Jedinstven evropski akt (SEA) iz 1986. godine bio je prva sveobuhvatna revizija Rimskogugovora čija je motivacija bila isključivo ekonomska. Sa unutrašnjim tržištem, Zajednica jedobila novu snagu za jačanje integracije. Zatim usvajanje Delors-paketa u Briselu 1988. godine iformiranje komiteta sa zadatkom da uradi studiju izvodljivosti bio je najznačajniji korak u novijojistoriji evropskih integracija koji će početi potpisivanjem Ugovora o EU u Mastrihtu, 1992.godine.Osnov za Mastriht predstavljaoj jedinstven evropski akt (SEA) ili projekat EZ92.Ugovor iz Masrihta koji se smatra i osnivačkim i revizijskim, predstavlja jedan od najznačajnijihevropskih ugovora. Taj značaj se ogleda u sljedećem:

- proglašava se EU- ustanovljava se nova struktura sa tri stuba EU

a) Evropske zajednice (EEZ, EUROATOM, EZUČ) b) Zajednička vanjska i sigurnosna politikac) Saradnja u oblasti pravosuđa i unutrašnjih poslova- uspostavljanje državljanstva EU- uspostavljanje EURA kao jedinstvene valute- jača se uloga Evropskog parlamenta- povećava se broj oblasti za koje se glasa kvalifikovanom većinom- ustanovljava se Odbor Regija

11





EKONOMIJA EVROPE

Period 89-95 bilježi pad trgovine u „Istočnom bloku“ i porast trgovine sa zemljama EU(više od polovine izvoza zamalja EU )Time ona postaje glavni spoljnotrgovinski partner zemalja srednje iistočne Evrope.Rastom trgovine rastu i direktna strana ulaganja uslovljena uspjehom tranzicije ,veličinom tržišta i položajem zemalja.Zemlje srednje i istočne Evrope su za EU predstavljalesamo 10 % njene ukupne razmjene.Zbog osjetljivosti proširenja doneseni su opšti uslovi za

članstvo u EU – Kriteriji iz Kopenhagena(sastanak Evropskog vijeća 1993) ;Politički kriterij - stabilnost institucija koje garantuju demokratiju,ljudske slobode,zaštitumanjinaEkonomski kriterij - funkcionalna tržišna ekonomija i kapaciteti da se nosi sa konkurencijom uEUKriterij prihvatanja acquis - sposobnost preuzimanja obaveza koje se odnose načlanstvo,odanost ciljevima političke,ekonomske i monetarne unije.

Mišljenje Evropske komisije o kriterijima:Procjena protiv kriterija iz Kopenhagena,napredak kapacitata u prihvatanju i implementacijiacquis u svim područijma aktivnosti Unije,indikacija o mogućim problemima prihvatanjaacquis,preporuke koje se odnose na otvarnje pregovora.

Na sastanku vijeća u Essenu 1994, identifikovane su pripreme pridruženih zemalja za integracijukoje Evropska komisija objavljuje u Briselu 1995. god. pod nazivom Bijela knjiga.Ona definišeoblasti i mjere za svaki sektor i predlaže redoslijed usklađivanja po fazama , a svaka zemljaizrađuje vlastiti program prioriteta.Područje za pregovore:Slobodna kretanja roba, ljudi, usluga,kapitala,poljoprivreda, ribarstvo, oporezivanje...

Tada su sporazumi za pridruživanje bili potpisani sa 13 zemalja.Devet su podrazumijevali samo pridruživanje, a tri stabilizaciju i pridruživanje.Jedan od ciljeva bilo je jačanje predprijemnestrategije EU.Glavni instrument je bio program PHARE, koji se fokusirao na podrškuusmjerenu na usvajanje legislative EU, izgradnju institucija i finansiranje investicionih programa.PHARE je skraćenica od Pomoć za ekonomsku rekonstrukciju Poljske iMađarske.Logo programa je crveni list koji se otkida ispod kojeg viri novi plavi sa znakom EU – pokazuje čemu je program namjenjen ;svima onima koji su spremni „okrenuti novi list“.Od skupau Essenu PHARE postaje finansijski isntrument za 10 zemalja centralne i istočne Evrope.Za zemlje zapadne Evrope pored ovog 2001. god formiran je program CARDS-pomoć zajedniceza obnovu, razvoj i stabilizaciju.Predprijemna strategija;partnerstvo u prijemu, povećanje pomoći prije prijema, phare, strukturalni fondovi, podrška za poljoprivredu...Saradnja u prijemu je bila za svaku zemlju kandidata.Bilo je potrebno obezbijediti procjene za preoritetna područja zemlje za progres, način na koji će phare program podržati pripreme prijema, mobilizirati načine podrške EU, precizne obaveze za kandidate, demokratija,makreoekonomska stabilizacija.

Krajem 1999. god. Evropsko vijeće u Helsinkiju odlučilo je:

– Započeti zvanične pregovore u februaru 2000 sa Bugarskom, Latvijom, Litvanijom,Maltom i Slovačkom

– Razmotriti svakog aplikanta u skladu sa njegovim vlastitim zaslugama– Omogućiti tim zemljama da sustignu zemlje koje su već u procesu pregovaranja

13





EKONOMIJA EVROPE

U zemljama kandidatima :unapređenje javnog znanja, objašnjejnje implikacija zbog prijema,objašnjenje priprema za članstvo..

Prioriteti za informisanje u : političkim institucijama (vlada, parlamenti....) Business i industrija(poslovni lideri, trgovinske unije, profesionalne asocijacije)

Civilno društvo(religijska, intelektualna tijela, univerziteti...Posljednje najveće proširenje EU ostavilo je postupku približavanja članstvu Bugarska, Rumunijai Turska.Bugarska i Rumunija su od 1.1.2007. god. punopravne članice EU.

ČETVRTI DIOEvropska unija i izazovi savremenog svijeta

1. Evropska unija u globalnoj ekonomiji

Sposobnosti pronalaženja odgovora na zahtjeve modernog razvoja i brzina reagovanja postali suključni faktori uspješnosti ili neuspješnosti u globalnim ekonomskim tokovima. Pozicija EU uglobalnoj ekonomiji može se odrediti dvojako: s jedne strane, EU predstavlja subjekt svjetskeekonomske scene sa jakom snagom i učešćem u kreiranju globalne ekonomije, a s druge straneneki efekti mogu uputiti na to da su očekivanja od EU bila previše optimistična.

Početak globalizacije se veže za kraj Drugog svjetskog rata u vrijeme obimne američke pomoćiZapadnoj Evropi i vrijeme nastanka zapadnoevropskih integracija. Sam proces globalizacije seodvijao etapno: prvu fazu je karakterizirala internacionalizacija trgovine, zatimtransnacionalizacija tokova kapitala i na kraju globalizacija informacionih tehnologija .Odmicanjem procesa globalizacije ubrzavala se i njegova dinamika.Ništa se nije moglo odvijati

bez tri ključna aktera –EU, SAD i Japana. Ponekad se liderstvo SAD- kao dominantneekonomske i vojne sile u svijetu pretvaralo u vodeću poziciju Japana u pojedinim sektorima iliEvrope u svjetskim trgovinskim tokovima. Danas globalizacija predstavlja ključnu komponenturazvoja svih ekonomija.Sektori visokoh tehnologija, tradicionalni proizvodni sektori i sektoriusluga su „žetve“ procesa globalizacije.Samu globalizaciju su pokretala 4 elementa-tehnologija, poduzetništvo, finansije i institucionalni okvir. Nakon II svjetskog raa javljaju se novi centri ekonomske moći u svijetu- prvo u SAD – u, akasnije u Japanu. Danas govorimo o trianglu. Njega možemo definisati kao EU – Sjevernoamerički region (NAFTA) - Istočnoazijske region. Sjevernoamerički sporazum oslobodnoj trgovini uključuje SAD; Kanadu, Meksiko. Istočnoazijski region obuhvataAsocijaciju jugoistočnih azijskih nacija (ASEAN).

SAD u periodu poslije II svjetskog rata su dominirale svjetskom ekonomijom sa preko 35%učešća u svjetskoj proizvodnji. Vijetnamski rat i naftni šokovi 70 – ih godina bili su prvi udari naameričku vodeću poziciju.Svoj posljeratni uspjeh Japan je ostvario zahvaljujući značajnoj podršciSAD – a.Posebnost Japana su čvrste „porodične“ veze finansijskog sektora i industrije, kao isistem zapošljavanja i visoke odanosti firmi.Trilateralna komisija uspostavljena je 1973 godine sa ciljem bliže saradnje razvijenih regijasvijeta(Japan, SAD, EU).Na skupu u Seulu, 2003 god. tema rasprave bila je „Globalna

15



EKONOMIJA EVROPE

vladavina“:jačanje trilateralne kooperacije.Intratrgovina unutar blokova bilježila je rast.DanasEU-25 predstavlja tržište sa 456 miliona stanovnika i 11,064 mil $ GDP(22% vrijednostisvjetskog proizvoda).Japan je na trećoj poziciji sa 127,3 miliona stanovnika.Trgovinska politika EU dio je njene razvojne politike.Transatlanska deklaracija iz 1990. godineznačajna je u uređivanju odnosa EU-SAD.Socijalno – tržišna ekonomija EU za razliku od

„slobodno tržišne“ SAD-a razlog je čestog subvencioniranja i protekcionističkih mjera EU.Ključni problem EU predstavlja osiguranje evropskih izvoznicima i investitorima pristupa japanskom tržištu.Najaveći strani invetitor u Kini je EU.Međutim prednosti na azijskom regionukoje ima EU ne postoje po pitanju finansijskih transakcija.Kao ograničenja konkurentnosti EU naglobalnom planu su osjetljivost na asimetrične šokove i manja efikasnost integracijskih strukturau prevazilaženju asimetričnih šokova(integracija manje sposobna za promjene u okruženju).

2. Evropska unija i WTO

Integracija EU osnovana je na principima liberalizacije trgovine.Ona je bila angažovana naotklanjanju barijera slobodnom kretanju roba, usluga i kapitala i u ostalom dijelu

svijeta.Sa takvim ambicijama bila je jedna od centralnih okosnica Opšteg sporazuma o carinamai trgovini (GATT), formiranog sa ciljem regulisanja pravila međunarodne trgovine na principimaslobodnog tržišta, fer konkurencije, slobodne trgovine i specijalizacije.GATT je osnova 1948godine kao privremeni sporazum sve do 1995 kada je osnovana svjetska trgovinskaorganizacija (WTO).Zemlje potpisnice opšteg sporazuma GATT zalagale su se za liberalizacijutrgovine , princip nediskriminacije, kompenzaciju ekonomskih gubitaka proizašlih iz eventualnog povećanja carina i rješavanje trgovinskih sporova i arbitraža. Kenedi runda, održana 60-ihznačajna je po Antidampinškom sporazumu, a Tokijska runda, 70 –ih po angažmanu u oblastimanecarinskih barijera.Rezultat posljednje runde pregovora u okvirima GATT-a je osnivanjeWTO.Urugvajska runda pregovora čiji je cilj bilo stvaranje otvorenijeg i stabilnijemultirateralnog sistema bio fokusiran na 3 oblasti: carine, necarinske barijere i političke mjere

koje utiču na trgovinu Ovdje je po prvi put pored trgovine robama uključena i trgovinauslugama.Važan je i tretman „najpovlaštenije nacije“ koji je značio isti tretman roba bez obzirana porijeklo. I princip „nacionalnog tretmana u oporezivanju i propisima“ koji zemljeobavezuje da robu koja ulazi na tržište tretiraju kao i robu domaće proizvodnje.Oba ovaprincipa postala su osnovama na kojima počiva i WTO. Rezultati Urugvajske runde pregovorasistematizirani su u 4 oblasti:

– Smanjenje carinskih i necarinskih barijera i proširenje pravila na oblast poljoprivrede, tekstila i odjeće

– Jačanje pravila koj se odnose na antidamping, subvencije, protekcionističkemjere..

–

Novi sporazumi u oblasti usluga (GATS) i zaštite prava intelektualnogvlasništva(TRIPS)– Osnivanje WTO

WTO danas predstavlja organizaciju koja utvrđuje pravila trgovine i otvaranja tržišta .Članstvo podrazumijeva ista prava i obaveza svih 149 zemalja članica i budućih 25 zemalja sa kojima su pregovori o članstvu u toku.Legalna osnova za EU trgovinsku politiku je osnivački ugovor o EZ.

16



EKONOMIJA EVROPE

U okviru razvojne agende iz Dohe dogovoreno je pronalaženje načina za unapređenje pristupatržištu i liberalizaciji svjetske trgovine kao i jačanje podrške za izgradnju kapaciteta u manjerazvijenim zemljama .Namjera je da se ublaže štetne posljedice globalizacije, obezbijedi pomoćzemljama u razvoju da implementiraju WTO sporazume...Za jačanje globalne arhitekture trgovine neophodne su mjere:

Reforme sistema trgovine unutar WTO,veće učešće „aid for trade“,unilateralne aktivnostirazvijenih u korist manje razvijenih zemalja,unilateralne aktivnosti razvijenih u cilju poboljšanjainvesticione klime.

Očekivani efekti reformi za manje razvijene zemlje su: uklanjanje barijera trgovini , korištenjetretmana „najpovlaštenije nacije“ i „nacionalnog tretmana“, uvođenje međunarodnih standarda, prilagođavanje nacionalne ekonomske regulative, bolji kvalitet domaće robe i veća konkurentnostdomaćih kompanija, snižavanje cijena roba i usluga.Jedno od ključnih područja WTO je poljoprivreda.Ministarska konferencija u Dohi je odobrila je WTO početak pregovora u oblasti poljoprivrede.i to:

Poboljšanje pristupa tržištima, smanjenje izvoznih subvencija za poljoprivredne proizvode injihovo postepeno ukidanje, dogovaranje o smanjenju trgovine onim proizvodima koji su proizvedeni uz pomoć države.Zahtjev EU je bio da se u ovir WTO pregovora uvedu oblasti – ekologija, konkurencija i javne nabavke.

3. Evropska unija i proces tranzicije

Deset preporuka J.Williamsa važan su dio nove slike svijeta i odnose se na:fiskalnu disciplinu, preusmjeravanje prioritet javne potrošnje, poresku refermu, liberalizaciju kmatnih stopa,konkurentan devizni kurs, liberalizaciju trgovine, liberalizaciju FDI, privatizaciju, deregulaciju,

zaštitu intelektualnih prava.Makroekonomska stabilizacija treba da bude okvir za razvoj privatng sektora.Evropska komisijakoristi tranzicijske indikatore Evropske banke za obnovu i razvoj čiji se parametri odnose natržište, poduzeća finansijske institucije, infrastrukture i pravni sistemm.Proces tranzicije u 90-im godinama doveo je do kolapsa ukupnog outputa i inflacije utranzicijskim zemljama.Sporazum o EU kaže da bilo koja evropska zemlja koja uvažava principe na kojima jeuspostavljana EU može aplicirati za članstvo u Uniji.Kopanhagenški kriteriji su naglasili potrebu razvoja tržišne ekonomije , stvaranja stabilnog makroekonomskog okruženja i prilagođavanja administrativne strukture.

Proces trnzicije bio je praćen i značanim rastom stranih direktnih investicija.Tri od petzemalja najbližih EU bilježi se i najveći priliv FDI(izuzetak su Poljska i Slovenija sarelativno sporim rastom FDI)Puni kolaps prikupljanja poreskih prihoda, praćen je padom prihoda uzrokovanog tranzicijskomrecesijom i istovremeni pritisak na povećanje budžetskih rashoda doveli su do velikih budžetskihdeficita.Prvi kriterij – stabilnost deviznog kursa bio je sastavni dio izmijenjenog deviznog režimau tranzicijskim zemljama.

17





EKONOMIJA EVROPE

PETI DIOInstitucije i organi Evropske unije

1. Supranacionalnost EU

2. Evropska komisija3. Vijeće EU4. Evropski parlament5. Evropski sud6. Savjetodavni organi EU7. Evropska investiciona banka

1. Supranacionalnost EU

Posebnost EU očituje se u karakteru supranacionalnosti ili nadnacionalnosti. Ovaj pojam odnosise na osobinu ˝onog koji je lišen političkih ograničenja države˝. Pravni osnov i izvor ovlaštenja jemeđunarodni ugovor kojim se ovlaštenja od strane država članica prenose na međunarodnuorganizaciju.Evropska zajednica za ugalj i čelik (1951.) je osnivačkim ugovorom dobila i međunarodnopravnisubjektivitet na osnovu koga je formirala institucionalnu straukturu sa nadnacionalnimovlaštenjima.Međunarodne organizacije funkcionišu na principu suverene jednakosti država što znači da suodluke obavezujućeg karaktera donose konsenzusom. S druge strane, obavezujuće odluke EU proizilaze iz ovlaštenja organa koji su ih u ime zemalja članica donijele. Međutim, kod federalnedržave primaran je suverenitet države, a ne njihovih federalnih jedinica. Za razliku od toga unutar EU suverenitet zemljaa članica se ne dovodi u pitanje bez obzira na supranacionalnostintegracije. Međunarodni subjektivite EU je proizašao iz i zsubjektiviteta država članica zarazliku od federacija kod kojih subjektivitet federalnih jedinica proizilazi iz savezne države.EU ima samo jedan vlastiti organ-Evropsko vijeće (Evropski savjet) koji čine konferencija šefovadržava i vlada zemalja članica EU i predsjednik Evropske komisije. Predsjedavanje EV semijenja svakih 6 mjeseci, a skupovi se održavaju najmanje 2 put godišnje. EV ne učestvuje uformalnoj proceduri odlučivanja EU već donosi samo opšte političke odluke.Pravni sistem EU sastoji se od ugovora, uredbi i direjktiva, odluka, preporuka i komunikacija.Ugovori imaju snagu i prvenstvo u odnosu na ostale izvore komunitarnog prava, uredbe seobavezno primjenjuju u svm zemljama članicama, direktive su takođe obavezne s tim da svakadržava članica utvrđuje načine njihovog provođenja, aodluke su obavezne za one oblasti ili onezemlje na koje se odnose. Preporuke i mišljenja nemaju pravnu snaguprinude, a komunikacijesluže u svrhu objašnjenja.

Institucije EUEvropsko vijeće(Evropski savjet)Komisija Parlament Vijeće EU

(Vijeće ministara)Sud pravde

19



EKONOMIJA EVROPE

2. Evropska komisija

To je primjer supranacionalnog organa u institucionalnoj strukturi EU. to se ogleda u poziciji

članova Komisije za čiji izbor je ključna sposobnost da postupaju isključivo u skladu sainteresima EU i potpuno nezavisno od bilo kojih drugih interesa. Zabranjeno im je da traže ili primaju instrukcije od bilo koje vlade, a izborom u sastav Komisije postaju potpuno nezavisni odvlada zemalja koje ih delegiraju. Uloga Komisije je da pokreće inicijative, priprema i sprovodiodluke, vrši nadzor i kontrolu primjene odluka i drugih akata EU. zbog toga ona ima izvršnufunkciju poput vlada. U svojoj najznačajnijoj ulozi (inicijator politika) ona priprema prijedlogekoji se odnose specifične slučajeve i memorandume koji predstavljaju opšte smjernice za politike.Kao izvršilac zadataka, Komisija sprovodi politiku i upravlja budžetom i fondovima EU. posebnauloga Komisije ogleda se u zaštiti ugovora. Ona je i posrednik između opštih interesa EU i pojedinačnih interesa zemalja članica.Članovi Komisije zaduženi su za jednu ili više oblasti iako djeluju kao kolektivni organ.Podijeljena je na odjeljenja- Generalne direkcije ili direktorati (DG) i specijalne službe. Komisijadjeluje kao kolektivni organ i odluke donosi većinom glasova.

3. Vijeće EU

To je jedini organ u kome su neposredno zastupljeni predstavnici vlada zemalja članica. Članoviovog vijeća su ministri zemalja članica EU koji su ovlašteni da predstavljaju svoju vladu. Odatle inaziv Vijeće/savjet ministara EU. kada se razmatraju opća pitanja države članice predstavljajuministri vanjskih poslova, a kada se razmatraju specijalne teme (poljoprivreda, transport,finansije i sl.) onda ih predstavljaju resorni ministri. Predsjedavanje Vijećem EU se rotira svakih6 mjeseci, a države članice koje predsjedavaju ovim tijelom imaju ulogu posrednika izmeđuzemalja članica i istovremeno prdstavljaju EU u odnosima sa vanjskim svijetom. Vijeće EU jenajvažnije međudržavno tijelo EU koje donosi odluke. Najznačajnije odluke se donose nasastancima ministara vanjskih poslova (GAC- General Affairs Council) i ministara privrede ifinansiranja (ECOFIN).Vijeće EU ima Glavni sekretarijat koji je podijeljen na direktorate i obavlja administrativno-tehničke poslove. Stupanjem na snagu Ugovora iz Amsterdama glavni sekretarijat ima i posebnu političku ulogu kroz 2 funkcije- Generalnog sekretara i Visokog predstavnika za zajedničkuvanjsku i sigurnosnu politiku.Vijeće EU donosi odluke jednoglasno, na osnovu proste većine glasova i na osnovu˝˝kvalifikovane većine˝. Jednoglasni sistem odlučivanja predviđen je npr. za slučaj glasanja o prijemu u članstvo. Način odlučivanja u Vijeću EU (jednoglasno ili kvalificiranom većinom) vezan je za ˝˝tri stubaintegracije˝ :

1. evropske ̋ zajednice˝2. vanjska politika i zajednička sigurnost3. saradnja u pravosuđu i unutrašnjim poslovima.

4. Evropski parlament

20



EKONOMIJA EVROPE

EP je direktno birano tijelo putem neposrednih izbora i izraz je političke volje građana EU. on predstavlja građane EU, a ne države članice. Njegovi članovi nastupaju nazavisno oinstrukcijama vlada zemalja iz kojih dolaze ili nacionalnih parlamenta. Članovi Parlamenta biraju se direktnim glasanjem, a broj poslanika srazmjeran je udjelu zemlje članice u ukupnomstanovništvu EU, s tim da izuzetak predstavlja ju nacionalni interesi manjih država. Poslanici EP

zastupljeni su prema stranačkoj, a ne nacionalnoj pripadnosti.Evropski parlament ima sljedeća ovlaštenja:

1. Davanje saglasnosti na imenovanje predsjednika i članova Komisije ˝kao kolektivnogtijela˝ (en bloc). Komisija za svoj rad odgovara EP koji jedini ima pravo da izglasavanjemnepovjerenja dovede do ostavke Komisije, ali nije ovlašten za stvaranje nove Komisije- to je nadležnost zemalja članica EU.

2. parlament daje suglasnost na sve odluke koje se tiču rashoda budžeta EU. on može u potpunosti odbaciti budžet.

3. zakonodavna vlast EP omogućena je Rimskim ugovorom koji je predvidio obavezukonsultacije između Komisije koja predlaže i Vijeća EU koje prihvata zakonodavstvo.Kasnijim jačanjem uloge Parlamenta on je dobio ovlasti suodlučivanja u zakonodavnojvlasti što ga je dovelo do jednakog položaja u odnosu na Vijeće EU.

4. EP može da postavlja pitanja Komisiji i Vijeću EU, a odgovori koji se objavljuju uslužbenim novinama predstavljaju značajan izvor saznanja o radu tijela EU. u ovo jeuključena i funkcija kontrole, posebno rada Komisije. Parlament imenuje Ombudsmanakoji prima žalbe od građana EU i koje se odnose na ponašanje administracije u određeniminstitucijama EU i zajedničkim organima.

Parlament ima pravo veta u sljedećim situacijama:Sloboda kretanja i boravka na teritoriji države članice, sporazumi o pridruživanju, sporazumi kojiimaju budžetske implikacije, sporazumi koji povlače izmjene akata usvojeni h suodlučivanjem isporazumi koji se odnose na prijem novih članica.Sjedište Parlamenta je u Strazburu.

5. Evropski sud

ES sa sjedištem u Luksemburgu jedini je ovlašteni tumač odredbi osnivačkih ugovora EU. smatrase najviše ˝evropskom˝ institucijom čije članove imenuju vlade zemalja članica opštomsuglasnošću, ali ih ne mogu opozvati. Zaštita od pritisaka matičnih zemalja obezbijeđena je krozinstitut ˝jedne presude˝ bez izdvojenih mišljenja, što sa zakletvom o tajnosti vijećanjaobezbjeđuje ˝evropski˝ karakter Suda.ES je osnovan 1957. god. Kao pravosudni organ zajednice i nasljednik je suda Evropskezajednice za ugalj i čelik iz 1952. god. Njegov zadatak je da obezbijedi sprovođenje zakona EU,da poništi sve mjere poduzete od strane Komisije , vijeća EU ili vlada zemalja članica ukoliko sunespojive sa Ugovorima ili sekundarnim izvorima prava, te da vrši tumačenje zakona EU.Sud odlučuje o pitanjima koja se tiču slobode kretanja, socijalne sigurnosti i ravnopravnosti polova, preispituje odluke Komisije o novčanim kaznama, presuđuje kod tužbi za nadoknaduštete i djeluje kao ˝sud pravnog lijeka˝ u slučajevima prigovora na presude prvostepenog sudosnovanog 1988. god.Rasprave u Sudu su javne dok je proces donošenja presude tajan, čime je obezbijeđena i zaštitasudija za vrijeme i poslije isteka mandata. Sud predstavlja najvišu pravnu instancu i na njegoveodluke ne postoji mogućnost žalbe. Zakoni EU pretpostavljaju se zakonima zemalja članica i u

21



EKONOMIJA EVROPE

slučajevima kada pokrivaju iste oblasti zakoni EU imaju prednost u odnosu na nacionalne, iakougovori o EU na govore da li su zakoni EU superiorniji ili inferiorniji od zakona zemalja članica.Poljoprivreda, konkurencija i socijalno osiguranje bile su najčešće oblasti sporova na Evropskomsudu.Sud čine izabrane sudije i pravobranioci. Sudije se biraju na razdoblje od 6 godina sa mogućnosti

ponovnog izbora, a iz svojih redova biraju i predsjednika Suda. Na isti način biraju se i pravobranioci koji zajedno sa sudijama učestvuju u raspravama o administrativnim pitanjimaSuda, ali ne odlučuju o sporovima. Dužnost pravobranioca je da javno prezentiraju obrazložene prijedloge o predmetima koji su pokrenuti pred Sudom. Za razliku od sudija, pravobranioci ne predstavljaju Zajednicu niti bilo koju zemlju članicu, već istupaju isključivo u javnom interesu.Revizijski (finansijski) sud kao zasebna institucija dobio je status Mastrihtskim ugovorom, a posturkturi, položaju, obilježjima i dr. sličan je Evropskom sudu. Kontroliše prihode i rashodeZajednice i o tome obavještava Parlamet i Vijeće EU. provjera izvršavanja prihoda i rashoda uskladu sa pravnim budžetskim i računovodstvenim standardima EU, što je zadatak ovog Suda, proizašla je iz brojnih prevara i finansijskih zloupotreba.

6. Savjetodavni organi EU

Postoje 2 savjetodavna tijela EU koja su izričito navedena u odredbama Ugovora-Ekonomski isocijalni komitet i Komitet regiona. Ekonomski i socijalni komitet zastupa interese različitih poslovnih i socijalnih grupa iz zemalja članica EU. Ustanovljen je Rimskim ugovorom 1957.god. I ima posebno mjesto i ulogu u proceduri donošenja odluka Vijeća EU, Komisije iEvropskog parlamenta. Članove Komiteta imenuje Vijeće EU na period od 4 godine prema predviđenom broju mjesta za pojedine države članice. Komitet se sastoji iz 3 grupe-poslodavaca,radnika i ostalih. uobičajeno se sastaje 10 puta godišnje.Komitet regiona ustanovljen je Mastrihtskim ugovorom 1993. od. Čime je prvi put uvedenaobaveza knsultovanja regionalnih i lokalnih vlasti iz zemalja EU. Cilj mu je da procesodlučivanja u EU fokusira na posebne interese regiona tj. da taj proces približi interesima iočekivanjima građana EU. Iako je konsultativnog karaktera ima značajnu ulogu u donošenjuodluka koje se tiču regionalnog razvoja, obrazovanja, zdravstva, transporta i sl. pripisuje mu se iuloga ˝čuvara supsidijarnosti˝ princip koji znači da odluke trebaju biti prihvaćene od regionalnih ilokalnih vlasti.

7. Evropska investiciona banka

EIB je najvažnija finansijska institucija EU koja ima ulogu u obezbjeđivanju sredstava zakapitalne investicije u razvoj i jačanje integracije EU. Odobrava kredite uz minimalnu kamatnustopu najvećim dijelom za razvoj nedovoljno razvijenih regiona, modernizaciju saobraćajneinfrastrukture, telekomunikacije, energetiku, mala i srednja poduzeća, okoliš i sl.EIB je osnovana Rimskim ugovorom i ima pravni subjektivitet i finansijsku autonomiju. Ona radina pozajmljivanju novca na tržištima kapitala i njegovom plasmanu po fiksnim kamatnimstopama za svaku valutu uvećanim uza 0,15% jedinstvene marže koja služi za pokriće troškova poslovanja. Glavni dioničari EIB su zemlje članice EU, a maksimalno odobreni kredit, premaStatutu EIB, mogu iznositi do 2,5 puta od upisanog kapitala.Upravljačku strukturu EIB čine Odbor guvernera, Odbor direktora i Upravni odbor. Odbor guvernera čine ministri finansija zemalja članica i on upravlja Bankom, utvrđuje pravce uvođenju kreditne politike, odobrava pozajmice za projekte izvan EU i odobrava operativne

22



EKONOMIJA EVROPE

izvještaje EIB. Odbor direktora čine predstavnici nadležnih institucija- ministarstava finansija,ekonomije i sl. zemalja članica EU i predstavnik EK. Ovo tijelo odobrava kredite , garancije iuslove kreditiranja i najvećim dijelom svoju aktivnost obavlja u skladu sa prijedlozima Upravnogodbora (predsjednik i potpredsjednici EIB). Iako samostalna, EIB svoju aktivnost obavlja uskladu sa generalnim politikama EU-predstavnici Komisije u upravljačkoj strukturi Banke

obezbjeđuju konzistentnost kreditne politike EIB sa razvojnim politikama EU.Strateške pravce angažmana i prioritete djelovanja EIB utvrđuje za srednjoročne periode i oni susastavni dio Korporativnog operacionog plana (COP). Aktuelni COP slijedi sljedeće ciljeve:

1. regionalni razvoj i ekonomsko-socijalna kohezija u EU2. implementacija programa I̋novation 2000. Initiative˝3. zaštita okoliša, kulturnog i arheološkog naslijeđa urbanog razvoja i drugog što doprinosi

kvalitetu življenja4. poboljšanje transevropske mreže sektora transporta, energije i telekomunikacija u novim

zemljama-članicama EU i kandidatima za članstvo5. pomoć i saradnja sa partnerima izvan EU, posebno kroz transevropsku mrežu transporta i

energije (TENs) i finansiranje malih i srednjih preduzeća.

ŠESTI DIOMakroekonomske politike EU

1. Budžet EU2. EMU

1. Budžet EU

To je ključni instrument za provođenje politika EU i finansiranje njenih institucija. Budžet EU predstavlja pregled prihoda i rashoda za određeni vremenski period. Međutim, on se u znatnojmjeri razlikuje od državnih budžeta kako sa pozicije njegovih osnovnih funkcija (alokativna,distributivna i stabilizaciona), tako i po obimu i strukturi. Mada je budžet ekonomski instrument,on ima i političku, ideološku, socijalnu i dr. dimenzije. Specifičnost budžeta EU je i u tome štoon predstavlja prizmu kroz koju se prelamaju politički odnosi unutar EU između zemalja članica,s jedne, i njihovog odnosa prema zajedničkim institucijama, s druge strane.Budžetska politika u EU kroz ˝jedinstveni generalni budžet˝ definiše finansijski okvir zaostvarivanje ciljeva EU u određenom periodu. Da bi se ostvarili zadaci definisani osnivačkimugovorom, bilo je neophodno razvijati i model finansiranja aktivnosti EU. Ključna obilježja budžetske politike EU su model fiskalne decentralizacije i princip fiskalnog federalizma.Fiskalni federalizam je model uređenja finansijskih odnosa ili raspodjele finansijskih nadležnosti(uspostavljanje i regulisanje poreza i drugih dažbina kao i određivanje obima i strukture državne potrošnje između pojedinih nivoa vlasti-horizontalno i vertikalno posmatrano). U federalnomsistemu , alokacija federalne odgovornosti zasniva se na kriteriju efikasnosti ˝svaki nivo vlastiizvršava ono što može najbolje˝ tj. na principu supsidijarnosti koja je povezana sa fiskalnomdecentralizacijom. Princip supsidijarnosti, ustanovljen u Mastrihtu, pokazuje i ograničenostkmpetencija EU-on predviđa da će se neke aktivnosti voditi na nivou EU samo pod pretpostavkom da će se na tom nivou ostvarivati efikasnije u odnosu na nacionalni nivo. Odatle ispecifičnost budžeta EU u odnosu na nacionalne budžete-većina aktivnosti vezanih za politikeEU su regulatorne, a ne implementacione, što znači da u budžetu EU participiraju smo sasimboličnim troškovima administriranja.

23





EKONOMIJA EVROPE

budžeta i podnosi Vijeću ministara EU na razmatranje, koje razmatra dokument u konsultaciji saKomisijom i drugim institucijama E, eventualno koriguje i usvaja kvalifikovanom većinom. Takousvojen dokument zvanično postaje nacrt budžeta i prosljeđuje Evropskom parlamentu narazmatranje i izjašnjavanje, kome stoji na rspolaganju 45 dana i ukoliko se ne izjasni o nacrtu budžeta ili pozitivno izjasni budžet se smatra usvojenim.

Ukoliko parlament ima određene primjedbe na nacrt, predviđena je procedura u zavisnosti odvrste rashoda iz budžeta:

1. Ako se radi o ˝obaveznim˝ rashodima, Parlament može Vijeću ministara EU predložitiizmjene i dopune. Konačnu riječ ima VM EU.

2. Kada su u pitanju ˝neobavezni˝ rashodi Parlament može izvršiti korekcije nacrta budžetaali samo u okvirima ˝maksimalne stope povećanja˝, koju unaprijed utvrđuje Komisija uskladu sa projekcijama rasta i stope povećanja. Ove korekcije nacrta budžeta Parlamentmože usvojiti bez konsultacija sa VM EU. Tako usvojen nacrt budžeta se vraća Vijeću i počinje drugi krug izjašnjavanja sa rokom završetka od 15 dana. Vijeće može usvojitiamandmane i izmijenjeni nacrt uputiti Parlamentu na drugo čitanje. Ukoliko se razlikuju pogledi Vijeća od Parlamenta, nastupa tzv. ˝koncilijarni postupak˝ pregovora ove dvijeinstitucije i približavanja pozicija. Uspjeh ovog postupka rezultira usvajanjem budžeta u parlamentarnoj proceduri i njegovim objavljivanjem , čime postaje obavezujući za sveinstitucije EU i zemlje članice. U slučaju nepostizanja saglasnosti, Parlament može odbitinacrt budžeta i od vijeća zatražiti podnošenje novog nacrta. Za ovakav postupak Parlamenta predviđeni su ˝značajni razlozi˝ i dvotrećinsko glasanje. Vremenski okvir svake faze definisan je Ugovorom. Ukoliko budžetska procedura kasni ili rezultiraneuspjehom usvajanja budžeta, Ugovor predviđa sistem ˝privremene dvanaestine˝(nadležnost Komisije da realizuje redovnu potrošnju na nivou 1/12 budžeta iz prethodnegodine) koji je na snazi sve dok se ne usvoji novi budžet. Kontrolu realizovanih prihoda irashoda obavlja Finansijski sud koji nalaze objavljuju u godišnjem izvještaju.

U pronalaženju mehanizma institucionalnog sporazumijevanja važan je i ˝budžetski trijalog˝-Komisija, Vijeće i parlament se unaprijed obavezuju da će poštovati budžetske parametredogovorene za srednjoročni finansijski period. . ovaj trijalog poznat je i kao ˝moć novčanika˝Evropskog parlamenta.

Razvoj budžeta i budžetske reforme baziraju se na sljedećim principima:

1. jedinstvo- svi izvori prihoda i rashoda EU moraju biti prikazani u jedinstvenom budžetu2. univerzalnost- prihodi u budžetu ne mgu biti unaprijed rezervisani za određene,

pojedinačne rashode; svi prihodi i rashodi ulaze u cjelini u budžet bez prilagođavanjanamjene;

3. godišnji princip- svake godine se prave procjene prihoda i rashoda i nacrt budžeta zafiskalnu godinu koja traje od 1. januara do 31. decembra;

4. ujednačenost- budžet mora biti balansiran: prihodi moraju biti jednaki rashodima, EU neizdaje obveznice i na taj način ne može finansirati eventualne budžetske deficite;

5. specificiranje- sve obaveze i troškovi moraju biti detaljno prikazani u budžetu;6. zajednička obračunska jedinica-u periodu 1958-1960. EZ je koristila zlatni paritet prema

pravilima Bretton-Woods sporazuma; EUA(European Unit of Account) i ˝korpa valuta˝

25



EKONOMIJA EVROPE

obilježili su 70-te godine; od 1981. god. se koristio ECU (European Currency Unit);danas EURO predstavlja jedinicu kojom se izražava budžet EU.

Budžet EU predstavlja i sistem za pokrivanje troškova podrške i implementacije politika EU. On

je podijeljen na 5 sekcija koje se odnose na rad institucija EU. Najveća stavka u sistemu troškova je ona koja se odnosi na EK (98%). Budžet kalkuliše sa 2 kategorije rashoda:

1. odobrenja za preuzimanje obaveza2. odobrenja za plaćanje.

Godišnji budžet EU je sastavni dio srednjoročne finansijske perspektive sa različitimkategorijama potrošnje:

1. poljoprivreda- zajednička poljoprivredna politika (CAP) predstavlja najveću stavku budžetskih rashoda u EU.

2. strukturne operacije (fondovi)3. interne politike4. eksterno djelovanje5. predpristupna pomoć6. administracija7. rezerve8. kompenzacija.

Za implementaciju i upravljanje budžetskim poslovima nadležna je EK koja najveći dio budžetskih operacija obavlja sa zemljama članicama. Budžetsko finansijsko poslovanje sekontroliše prvo putem nadležnih finansijskih službi-interno. Poseban značaj u kontroli i revizijiregularnosti budžetskog poslovanja ima Evropski revizioni sud (Finansijski sud) i Evropski parlament. Zbog rastućeg broja neregularnosti u vezi sa prihodima od zemalja članica i˝pogrešnim˝ isplatama iz budžeta EU, krajem 1999. god. U sastavu Komisije formirana je posebna uprava- Koordinaciono tijelo za borbu protiv prevara-UCLAF. Najveće ograničenje uradu ove institucije predstavlja nadležnost krivičnog zakonodavstva (državna nadležnost), štoupućuje na potrebu bliske saradnje i zajedničke aktivnosti UCLAF-a sa pojedinačnim zemljama.

2. Evropska monetarna unija

EMU predstavlja logičnu posljedicu ekonomske integracije na određenom nivou integrisanja,logičnu pratnju jačanja unutrašnjeg tržišta , ključni element stabilnog ekonomskog i socijalnograzvoja EU i značajan politički korak ka potpuno integrisanoj Evropi.Početkom 1969. god. Objavljen je Barov plan , kao korak ka stvaranju EMU. Ključni elementiovog plana su konvergencija kratkoročnih i srednjoročnih ekonomskih politika kroz koordinacijui konsultacije; uspostavljanje mehanizma za monetarnu saradnju, što je značilo i mogućnostnaknada zemljama u slučajevima platno-bilansnih teškoća. Ovaj ˝monetarni zamah˝ EEZ prekinut je krahom sistema fiksnih deviznih kurseva, povećanim pritiscima na dolar, vanjskim šokovima i poremećajima , kako unutar EEZ-a tako i u širem okruženju. Rastuća inflacija, devalvacijafrancuskog franka i revalvacija njemačke marke, snažno su podstakli aranžman u pravcumonetarne unije i na Haškom skupu lidera zemalja EZ-dat je zadatak Vijeću ministara da napravi

26





EKONOMIJA EVROPE

Evropski monetarni sistem (EMS) stupio je na snagu 12. marta 1979. god. Sa sljedećimciljevima:

1. stabiliziranje deviznih kurseva između zemalja članica EZ2. doprinos jačanju međunarodnih monetarnih odnosa3. davanje podstreka za dalji razvoj integracije.

Centralnu ulogu u EMS-u imala je ˝evropska novčana jedinica˝ (ECU) koja je bila nasljednik ˝evropske obračunske jedinice (̋EUA). Nakon prihvatanja fluktuirajućih deviznih kurseva,uvedena je EUA kao ˝korpa˝ valuta čija se vrijednost izražavala svakodnevno i u kojoj je svakavaluta imala određenu težinu u skladu sa ekonomskim značajem svake zemlje. kaoknjigovodstveni novac EUA je imala ograničenu upotrebu i koristila se za izražavanje budžetaEZ, Evropskog fonda za razvoj i EIB-a. Za razliku od EUA, ECU je bila monetarna jedinicazasnovana na ˝korpi˝ fiksnih proporcija valuta zemalja članica EZ. Težina svake valute u ˝korpi˝dobivala se na osnovu ekonomskog potencijala zemlje (GDP), učešća u trgovini i potreba zakratkoročnim monetarnim podrškama. Tako je DM činila trećinu ECU, a bilo je predviđeno i dase sastav ECU može mijenjati svakih pet godina ili ukoliko se učešće neke od valuta promijeni za25% u odnosu na izračunatu ˝težinu u korpi˝.EMS su činile 3 oblasti akivnosti:

1. Mehanizam intervencija na deviznim tržištima (ERM)2. Kreditiranje sistema3. Evropski monetarni fond.

Valute zemalja učesnica EMS-a imale su utvrđen paritet prema drugim valutama u sistemu i uodnosu na ECU. Fluktuacije oko centralnog kursa za valute koje su učestvovale u ˝zmiji˝ moglesu iznositi +/- 2,25% a ostalima je bilo privremeno dozvoljeno fluktuiranje do +/- 6%. Dosezanjegranice fluktuiranja prema drugoj valuti značilo je intervenciju dvije centralne banke i vraćanje udozvoljene granice fluktuiranja i eventualno na centralni kurs. Ovaj sistem bio je dopunjen isistemom ranog upozoravanja u vidu indikatora divergencije, s ciljem da se izbjegnu česteintervencije u EMS-u. Ovaj indikator služio je kao alarmni signal, a utvrđen je i prag divergencijevalute u iznosu od +/- 75% između dnevnog i centralnog kursa u odnosu na ECU. To je značiloda kada kurs valute zemlje u sistemu divergira za tri četvrtine u odnosu na svoj centralni kurs,monetarne vlasti trebaju poduzeti mjere da isprave ovaj tok prije nego što se dostignu graniceobavezne intervencije. Ukoliko te mjere, kao i obavezna intervencija kasnije, ne dovedu dousklađivanja, dozvoljena je promjena centralnog kursa valute. Promjena centralnog kursa bila je predviđena kao revidiranje centralnog kursa svakih pet godina ili po potrebi i sporazumu zemaljačlanica. Vijeće ministara EU donosilo je konačnu oluku.

Kako su monetarne vlasti mogle obavljati intervenciju samo ukoliko za to imaju neograničenukoličinu valuta drugih zemalja članica EMS-a, što nije bio slučaj, bila su predviđena i 3 kreditnamehanizma za izbjegavanje monetarnih kriza:

1. kratkoročno finansiranje (rok povrata 45 dana od kraja mjeseca kada su sredstvaiskorištena) koje je omogućavalo pozajmljivanje između centralnih banaka unutar EMS-aza zvanične intervencije na tržištu

28



EKONOMIJA EVROPE

2. kratkoročna monetarna podrška koja je omogućavala kreditiranje centralnih banaka radi prevazilaženja kratkoročnih platno-bilansnih deficita (rok povrata 3 mjeseca samogućnosti produženja)

3. kredit po osnovu srednjoročne finansijske podrške (rok 2-5 godina i uobičajen uslovljenod strane Vijeća ministara EU).

Evropski kooperacijski monetarni fond (Evropski monetarni fond-EMF) osnovan je u Bazelu1973. god. Sa ciljem administriranja funkcionisanja ˝zmije˝. Sa osnivanjem EMS-a, ovaj fondkoristi Banku za međunarodna poravnanja (BIS) kao svog agenta. Sve zemlje članice EZzamjenjivale su u ovom fondu 20% svojih rezervi zlata i 20% svojih rezervi dolara u zamjenu zaECU na tromjesečnoj (SWAP) osnovi.ECU je služio kao:

1. sredstvo obračuna prilikom intervencija na monetarnom tržištu2. sredstvo poravnanja između centralnih banaka3. sredstvo i dio međunarodnih rezervi4. osnova za izračunavanje indikatora divergentnosti5. jedinica u kojoj su se izražavale sve finansijske transakcije EZ.

Za uspjeh EMS-a bile su ključne dvije odrednice-koordinacija ekonomskih politika i niskainflacija.

Deloresov izvještaj iz 1988. god. Bio je baziran na tezi da jedinstveno tržište podrazumijeva višeod koordinacije ekonomskih politika i naglasio je 3 uslova za uspostavljanje EMU:

1. konvertibilnost evropskih valuta2. puna sloboda kretanja kapitala3. eliminisanje marži fluktuacija i stabilizacija valuta.

Ovaj plan je predvidio osnivanje EMU kroz 3 faze:1. Ukidanje svih ograničenja u funkcionisanju jedinstvenog tržišta roba i faktora proizvodnje

i predstavlja početak makroekonomske koordinacije. Za ovu fazu bilo je predviđeno da seekonomsko približavanje zamijeni sistemom multilateralnih ekonomskih i razvojnih politika. U pravcu monetarne integracije, trebalo je obezbijediti jačanje uloge Komitetaguvernera sa ciljem uključivanja svih članica u sistem evropske razmjene finansijskihusluga. (počela sa realizacijom 1. jula 1990.)

2. Ova faza odnosi se na reformu Sporazuma., osnivanje Evropskog sistema centralnih banaka sa ciljem formulisanja i implementacije monetarne politike na nivou Zajednice,devizno poslovanje, upravljanje nacionalnim rezervama banaka i podršku zemljamačlanicama u očuvanju stabilnosti cijena. (počela sa realizacijom 1. januara 1994.)Uspostavljan je Evropski monetarni institut čija je funkcija bila da osigura monetarne politike u zemljama člaicama , kontroliše funkcionisanje EMS-a, olakša korištenjezajedničke valute, normalno funkcionisanje platnog prometa i koncipiranje strategije ioperativne politike buduće ECB.

3. odnosi se na stupanje na snagu evropske monetarne unije sa ciljem formiranja jedinstvenevalute koja bi zamijenila nacionalne valute zemlja članica. Osnivanje nove institucije-ECB-značilo bi još veću konvergenciju nacionalnih ekonomskih politika sa tačnodefinisanim nivoom dozvoljene inflacije, držanih dugova i kamatnih stopa. (počela 1. januara 1999.)

29



EKONOMIJA EVROPE

Trećoj fazi prethodilo je ispunjenje kriterija konvergencije koje je potpisao Mastrihtski sporazumi koji se odnose na:

1. javni deficiti moraju biti manji od 3% GDP-a2. javni dug manji od 60% GDP-a

3. inflacija ne smije biti viša od 1,5 %od visine inflacije u tri najuspješnije zemlje EU4. kamate na dugoročne kredite ne mogu odstupati za više od 2% od prosjeka kamata u trinajuspješnije zemlje EU

5. fluktuacija deviznog kursa tokom perioda od dvije godine ne smije prelaziti granicuodređenu u ERM-u.

Da bi se izbjegli značajniji poremećaji unutar EU i u cilju provođenja dogovorene politike,osnovan je Stabilizacijski pakt koji je sadržavao preventivne i destimulirajuće mjere koje sutrebale spriječiti značajnije manjkove u javnim finansijama u zemljama članicama EU i izvan nje.

Na sastanku Evropskog vijeća u Madridu 1995. god. Usvojeno je ime buduće jedinstvene valute-Euro. Evropska komisija je kreirala simbol eura, a dizajn je morao zadovoljiti 3 osnovna kriterija:

1. da bude prepoznatljiv simbol Evrope2. da se može lahko ispisati rukom3. da zadovoljava estetske standarde.

Ključne prednosti uvođenja eura su:

1. eliminacija fluktuacije deviznih kurseva2. transparentnost cijena3. transparentnost troškova4. rast međugranične trgovine5. širenje tržišta za biznis6. stabilnost finansijskih tržišta7. ubrzanje transakcija.

Nedostaci sistema jedne valute i rizici vezani za uvođenje eura su:

1. ekonomski šok-prilagođavanje kamatnih stopa2. ekonomski šok-prilagođavanje deviznih kurseva3. ekonomski šok-prilagođavanje javne potrošnje4. nedovoljna mobilnost rada i fiskalnih transfera.

Sistem upravljanja i odgovornosti u EMU podijeljen je prema unutrašnjoj selekciji i izmeđuinstitucija neophodnih za funkcionisanje EMU. Prema unutrašnjoj selekciji, 4 su ključne grupe(institucije)-centralne banke, monetarni autoriteti(ministri finansija), poslodavci i sindikati. Nanivou EU, sastavni dio funkcionisanja sistema čine ECB, Komitet za ekonomiju i finansije iEkonomsko politički komitet.Među ekonomskim motivima kreiranja EMU i upotrebe jedne valute- eura- navode se smanjenjevalutnih rizika, redukcija transakcionih troškova, pvećanje efikasnosti tržište, bolje ekonomske perspektive i makroekonomska stabilnost. Politički motivi su jedinstven glas u globalnoj

30







EKONOMIJA EVROPE

5. Uz nabrojane „argumente efikasnoti“, regionalna politika svoje uporište nalazi i u brojnim političkim i društvenim razlozima.

Budžetski problemi podstakli su razmišljanje o regionalnoj politici:- solidarnost – potreba usklađivanja nacionalnih politika kako bi se izbjegla njihova

konkurentnost- smanjenje budžetskih rasipanja konkurentske infrastrukturne izgradnje

Tri vrste regionalnih problema- regije sa zaostalim razvojem – kriterij nivo razvijenosti mjeren GDP p/c- regije sa industrijama koje imaju tendenciju smanjivanja aktivnosti – industrijske zone

u opadanju- regije sa modernim i visokorazvijenim industrijama, ali sa problemima prenaseljenosti

Instrumenti regionalne politike:- Strukturni fondovi (ERDF, ESF, EAGGF, FIFG)- Kohezioni fondovi (CF)Za sproveđenje politike zaduženi su: odbor regija, opšta uprava (DG)

Regioanalna politika EU, kroz strukturne i kohezioni fond, vodi se u skladu sa unaprijeddefinisamim ciljevima. Za srednjoročni period (2000-2006) definisani su sljedeći ciljevievropske ekonomske politike:

1. podsticanje regija koje zaostaju u razvoju. Sredstva ERDF, ESF, EAGGF2. podrška ekonomskim i socijalnim prestruktuiranju regija sa strukturinim

problemima. Sredstva ERDF i ESF-a3. podrška prilagođavanju i modernizaciji politika i sistema obrazovanja,

usavršavanja i zapošljavanje. Sredstva ESF-a

SEDMI DIOMIKROEKONOMSKE POLITIKE

1. CAP (Zajednička agrarna politika)CAP je jedna od najstarijih i najkontraverznijih politika EU za koju se smatra da je jedina istinska politika koja je prihvaćena bez rezetrvi i dosljedno provođena od svog uvođenja 1962. Povodzajedničkoj politici bila je potreba da se poljoprivrednim proizvodima trećih zemalja ograniči pristup tržištu Šestorice te zaštite visoke cijene domaćih poljop. proizvoda. rezultati ovakvog pristupa je da je u posljednjih 50 godina evropska poljoprivreda se razvila više nego proteklih2000 godina.

Dvije su ključne faze obilježile ovaj period:1. do sredine 80-tih (poljoprivredi produkcionizam, sa visokim izdvajanjima u cilju

modernizacije i industrijalizacije poljoprivrede)2. od sredine 80-tih do danas (postproduktivistička faza sa integracijom poljoprivrede u šire

ekonomske, ruralne, okolišne i dr.okvire)Rezultatom ova politika je EU dovela na 2. mjesto najvećih izvoznika hrane i poljoprivrednih proizvoda u svijetu, a sa 20% ukupnog svjetskog uvoza ovih proizvoda, EU je na 1.mjestu usvjetskoj ekonomiji. Razumijevanje fenomena vezanog za CAP, podrazumjeva i razumijevanje

33



EKONOMIJA EVROPE

razloga ovakvom pristupu koji svoje mjesto nalazi i u periodu i prije nastanka zapadnoevropskeintegracije. Drugi svjetski rat je donio potrebu za osiguravanjem dovoljne količine pa su se svezemlje fokusirale na poljp.proizvodnju bez obzira na cijene tih proizvoda. To je bio i razlognajznačajnijih subvencija u poljoprivredi sredinom 50-tih godina. Također, zbog potrebastanovništva uvozila se roba iz SAD-a, što je dodatno opterećavalo visoke trgovinske deficite i

jačalo monopolsku poziciju posrednika pri uvozu. Agencije za uvoz su upravljale primjenomtaksi koje su uvoznici plaćali u cilju izjednačavanja viših cijena domaće proizvodnje i nižihcijena uvoza. Rimskim ugovorom je predviđeno zajedničko tržište za poljoprivredu i njene proizvode gdje su postavljeni i ciljevi zajedničke poljop.politike te načini organizovanjazajedničkog tržišta. Ipak, politika je uspostavljena 5 godina poslije potpisivanja Ugovora.Međutim, metod se pokazao kao neuspješan, pa se došlo do zaključka da je najefikasnijeuspostaviti supranacionalne politike zaštite poljop.proizvodnje. sve zemlje nisu podjednakoreagovale ali su bile zainteresovane za definisanje zajedničke politike u ovom sektoru.

Ciljevi zajedničke poljop. politike:

1. povećati produktivnost poljoprivrede kroz promociju tehničkog napretka i optimalnimkorištenjem faktora proizvodnje

2. povećanjem dohotka osigurati pristojan životni standard3. stabilizirati poljoprivredna tržišta4. osigurati redovno snadbjevanje proizvodima na tržištu5. osigurati prihvatljive cijene za potrošače.

Rimski ugovor je isključio poljoprivredu iz opštih odredbi o konkurenciji. Dogovorena je„zajednička organizacija“ i „zajednički mehanizmi“ za sprovođenje poljoprivredne politikeZajednice. Konferencija u Sresi /Italija/ 1958.- prvi korak u realizaciji ove politike i donesenaodluka o standardima za uspostavljanje zajedničke politike. 2 godine poslije, Evropska komisija je usvojila principe zajedničkog djelovanja u sektoru poljoprivrede:

- zajedničko tržište sa slobodnim protokom roba i harmonizacija cijena i deviznih kurseva- preferiranje proizvoda iz Zajednice što štiti i od konkurentnosti uvoza, fluktuacije cijena,

te promoviranja izvoza u treće zemlje- finansijska solidarnost – podjela troškova poljop.politike između članica i centralizacija

upravljanja ovim sredstvima.

Mjere prvobitne tržišne intervencije i kontrole (u Rim.ugovoru):- otkup troškova putem min.garantovane cijene (šećer i pšenica)- ograničeno formiranje cijena neovisno od cijena na svjetskom tržištu (proizvodi bez

garantovanih cijena, ali opterećenog uvoza dažbinama i ograničenjima (voće, povrće, jaja,meso))

- bonusi za proizvodnju određenih količina proizvoda koji nisu mogli biti zaštićenidažbinama.

Na konferenciji u Sresi je paket mjera koji je usvojenm uključivao zajednički sistemsubvencioniranja cijena, koji je pokrivao 85% ukupne proizvodnje Zajednice, okvir za povećanje prelevmana i uspostavljanje Evropskog fonda za agrarno usmjeravanje i garancije (EAGGF)odjel za garancije- pokriva troškove tržišne intervencije, odjel za usmjeravanje – strukturna prilagođavanja.

34



EKONOMIJA EVROPE

Osnovni elementi zajedničke agrarne politike:- ciljana cijena – garantovana min.- Intervencionistička cijena – po kojoj agencije za intervenciju vrše otkup viška poljop.

proizvoda- Ulazna cijena – min. Po kojoj neki proizvod može ući u EU-

Prelevman – taksa na cijene uvoznih proizvoda kako bi se dostigao nivo ulazne cijene- Refundiranje – plaćanje izvoznicima iz EU radi premoštavanja razlika između viših EU

cijena i nižih svjetskih.

Zajednička agrarna politika se u suštini odnosi na potporu cijenama.Postizanje ciljeva iz Rim.ugovora putem 4 metode:

1. sistem promjenjivih taksi (žito, šećer, mliječni proizvodi, goveđe i svinjsko meso, stolnovino, riblji proizvodi, voće i povrće, jaja i riža. Domaće cijene neovisne od svjetskih a uslučaju odstupanja – uvozne takse ili obezbjeđenje novca kroz izvozne takse, a takse su promjenjive zbog promjenjivosti cijena)

2. deficitna plaćanja – podrška na jedinicu proizvoda i baziraju se na cijeni zagarantovanoj

unaprijed i pokrivaju tazliku tržišne i zagarantovane cijene3. sistem direktnih podsticaja dohotku – direktnim isplatama se izbjegava uticaj nadohodak pri kretanju cijena

4. sistem kvota – omogućava ograničavanje ponude uvođenjem granica na rast proizvodnjei to u slučaju značajnijih poljoprivrednih viškova koji iziskuju dodatne troškove.

Ključni finansijski instrument za sprovođenje CAP.a je Evropski fond za agrarno usmjeravanje igarancije, osnovan 1964. odjel za usmjeravanje – finansira intervencije na tržištu, a odjel zausmjeravanje – finansiranje strukturnih politika.U sufinansiranju EU učestvuje sa 25% u troškovima strukturnih prilagođavanja poljoprivredenekoj regiji, a ostatak država. U budžetu EU poljoprivreda ima značajno mjesto i ta sredstva su

značajan izvor budžetskih prihoda i predstavlja oblast s najvećim udjelom u budžetskimrashodima. CAP je prve godine bila uspješna u ostvarivanju svojih ciljeva. Međutim, visokecijene prehrambenih proizvoda uzrokovale su ekonomske i dr. probleme.CAP je posredstvomzagarantovanih cijena stimulisao prekomjernu proizvodnju. Sve te troškove su plaćali potrošači.Upotreba ovog mehanizma je narušila i vanjsko- trgovinske odnose sa lavnim partnerima.60-te godine – prvi pokušaj korekcije CAP-a kroz tzv. Maushaltov plan (smanjenje poljoprivrednih troškova uz obezbjeđenje dovoljnih prihoda poljoprivrednicima) nisu uspjeli.Prvo proširenje Zajednice zbog neprihvatanja reforme, rezultira novim problemima. Zato Viječeministara 1979. sprovodi manje izmjene u sistemu garantovanih cijena i uvodi dažbinu osuodgovornosti da bi se smanjili troškovi skladištenja i subvencioniranja viškova. Drugi pokušajreforme – 1981.- Komisija predlaže dokument „Uputstva za evropsku poljoprivredu“. ŠirenjeZajednice znači i širenje skale zaštite proizvoda te znači povećanje budžetskih troškova zq CAPšto je iniciralo tzv. Poljoprivredne stabilizatore i reformu strukturnih fondova. Uvedeni su „iznosimonetarne kompenzacije“ i „ zelene stope“ s ciljem premoštavanja u kontraverziji valuta dijela poljoprivredne proizvodnje. 2001. (u razvijenim do 2005.) u svim zemljama je dogovoreno prelazak s necarinskih na carinske barijere čiji je max. Iznos unaprijed dogovoren. Carine semoraju smanjiti u prosjeku za 36% (u tazvijenim 24%) kao i subvencije.1992. je pokrenutanajopsežnija reforma CAP-a (plan prediđa radikalno smanjenje subvencija i redukciju poljoprivrednih kvota, te punu za male a djelomičnu kompenzaciju za velike proizvođače.

35



EKONOMIJA EVROPE

Slijedeće proširenje na 10 novih zemalja je podstaklo novi paket reformi, u kojojs e osjećala potreba povećanja budžetskih stavki za poljoprivredu, ili značajnije smanjenje subvencioniranja.

Osnovni ciljevi strategije zajednice su slijedeći:- poboljšati globalnu konkurentnost EU nižim cijenama-

garancija kvaliteta hrane i sigurnosti- stabilni prihodi i životni standard poljoprivredne zajednice- prilagoditi metode poljop. Proizvodnje zahtjevima zaštite okoline i životinja- integrisati ekološke i instrumente CAP-a- omogućiti alternativno zapošljavanje poljoprivrednicima

Uvodi se i insrument ruralni razvoj s ciljem stvaranja koherentnog okvira za razvoj ruralnih područja i otvaranje novih radnih mjesta. U ovom paketu uveden je i novi pojam „održive poljoprivrede“. Za članice je kreiran SAPARD instrument za razvoj. Pred EU brojni su izazovi unarednom periodu koji se tiču provođenja CAP-a. Jedan dio se veže za vanjski izazov što jenajznačajniji a to je multilateralni trgovinski pregovori u okviru WTO-a i zahtjevi manje

razvijenih zemalja, dok su unutrašnji izazovi manje značajni.

2. Poreska harmonizacija

Prvi privid da će trgovina u EU biti potpuno sobodna uklanjanjem carinskih barijera i dr.Barijera, otklonjen je spoznajom da razni porezi i njihove stope mogu ograničiti slobodu trgovineukoliko se ne usklađuju funkcionisanje konkurencije unutar integracije. Usklađivanje poreza imadvostruko značenje. Prvo se upoređuje sa saradnjom i drugo sa standardiziranjem poreskihsistema. Ciljevi prvih evropskih integracija nisu mogli biti ostvareni bez određenog stepenausklađivanja poreskih sistema zemalja članica. Prvi poreski oblici u Evropi vežu se za kraj 18.

vijeka i Englesku kada je uveden porez na dohodak u svrhu finansiranja protiv Napoleona. 1842. je postao sastavni dio poreskog sistema u gotovo svim zemljama. Danas se smatra jednim odnajznačajnijih poreskih oblika. Porez na promet je u Evropu došao 1342. pod nazivomALKABALA (Španija). Većina zemalja ga je uvela u vrijeme Prvog svjetskog rata, a V.Britanija,Danska i Švedska tokom Drugog svjetskog rata.Formiranje prve Evropske integracije u Zapdnoj Evropi u poslijeratnom periodu- EvropskeZajednice za ugalj i čelik- donijelo je još jednu poresku novinu. To je omogućilo stvaranje prvog„evropskog poreza“ koji se plaćao prema količini proizvedenih proizvoda u jednom mjesecu.Poreska osnovica utvrđivala se prema prosječnoj cijeni jedne tone oporezovanog proizvoda astopa oporezivanja utvrđivala se jednom godišnje u maksimalnom iznosu od 1%. Poreskiovbeznici su bili poduzetnici a sve članice imale su poseban račun na koji su se uplaćivali prihodi po ovom osnovu.Rimski ugovor i formiranje Eez nije predvidjelo vlastite izvore prihoda za finansiranje Zajednice.Rashodi su uglavnom bili finansirani iz doprinosa zemalja članica, a 1970. utvrđeni su vlasitit prihodi finansiranja- prelevmani, carine i PDV. Od 1988. uveden je i procenat od GDP-a. Najvećiudio u prihodima Zajednice ima PDV- oko 40% od ukupno prikupljenih sredstava.Potreba za harmonizacijom poreskog sistema u EU pojavila se osnivanjem EEZ i potpisivanjemRimskog ugovora. Usklađivanje se odnosilo na indirektne poreze jer se direktni i ne spominju uugovoru. Ugovor je precizirao i proces donošenja odluka kao i područje usklađivanja. Podjela na

36



EKONOMIJA EVROPE

direktne i indirektne poreze izvršena je na osnovu toga kada se plaća porez – pri toršenju dohotka(indirektni) ili prije trošenja dohotka (direktni porezi).Značajni koraci učinjeni su na području oporezivanja porezom na promet, kao opšteg, tako i pojedinačnih ili posebnih poreza na promet (akciza). Postupak usklađivanja poreza na promet počeo je sa ovođenjem PDV-a u poreske sisteme zemalja članica, ali razlike u visini stope

oporezivanja još uvijek postoje i ukazuju da on nema isti značaj za sve zemlje. Programomuspostavljanja unutrašnjeg tržišta (1985.) postavljen je cilj putem detaljnod pregleda ukidanjafitičkih, tehničkih i poreskih barijera. EU nema svoj poreski sistem nego je to sistem od poreskihsistema zemalja članica. Njihovo usklađivanje je još uvijek daleko od definisanja, prihvatanje iuvođenja jedinstevne poreske politike. U jednom kraćem pregledu prihoda od poreza i njihovogučešća u GDP-u mogu se uočiti razlike od zemlje do zemlje.Porez na dohodak predstavlja dio poreskog sistema svih članica EU, ali definicija dohotka,sistem odbitka, broj i visina tarifa, razlikuju se skoro u svakoj od zemalja.

Tri su načina na koji se vrši oporezivanje:1. Engleski – dohodak se oporezuje primjenom proporcionalnog poreza na dohodak, a preko

određenog nivoa dohotka – progresivnim porezom2. Romanski – odnosi se na dohotke koji su podijeljeni u cedule. Cedularni porezi su

dijelom proporcionalni a dijelom progresivni3. Germanski – primjena jedinstvanog poreza sa progresivnom skalom.

Porez na dobit je uveden u poreske sisteme evropskih zemalja sredinom 19. vijeka. Razlike međuzemljama vidljive su u uporedbi visine stope, načina oporezivanja i uloge koju taj porez ima u pojedinim zemljama. Krajem 80-tih poduzete su reforme u cilju snižavanja stopa oporezivanja i pojednostavljenja sistema oporezivanja. Obaveznik poreza je različito definisan u pojedinimzemljama EU.

Poznato je i nekoliko sistema oporezivanja dobiti koji su proizišli iz 2 pristupa:1. Klasičnog – društvo se smatra pravnom osobom različitom od dioničara2. Transmisijskog – društvo je „nadgradnja“ dioničara.

Odatle su i 3 sistema:1. klasični2. sistem dijelimične integracije3. sistem pune integracije

Svaki ima više načina utvrđivanja osnovica na koje se primjenjuju prezi (metod djelimičnoguračunavanja, metod dvojne stope, metod izuzimanja i metod priračunavanja).

U sistemu indirektnog oporezivanja, porez na promet zaslužuje posebnu pažnju. Jedan odnjegovih oblika – PDV- uveden je kao zajednički sistem oporezivanja prometa u svim zemljamaEU od 1978.Direktivom EU (br.6) se navodi:

1. standardnu stopu PDV-a utvrdit će svaka zemlja članica, kao procenat oporezovanogiznosa i ona će biti ista za isporučene robe i usluge

2. u određenim slučajevima, ponuda roba ili usluga može podlijegati povišenim ili sniženimstopama.

37



EKONOMIJA EVROPE

1991. Vijeće ministara EU je donijelo odluku o harmonizaciji poreskih stopa i uvođenjudvostopnog sistema oporezivanja sa početkom primjene od 1993. visine stopa zemlje članice EUodređuju samostalno. Zemlje EU sa stabilnijim sistemima imaju više stope PDV-a. Uzstandardnu i snižene stope, u nekim zemljama EU primjenjuje se i tzv. „parking“ stopa, kao

prelazna za one robe i usluge koje su prethodno oporezovane po sniženim stopama. Kategorijanulte stope se primjenjuje prilikom izvoza za određene proizvode. Izuzeci u poreskim obavezama postoje u sivm zemljama tako da se pojedine proizvode i usluge u nekim zemljama EU plaća porez a u drugim isti proizvodi oslobođeni od plaćanja poreza. Posebni porezi (akcize)zastupljeni su danas u svim poreskim standardima. Iznos ovog poreza dodaje se na cijenu proizvoda prije nego što se proizvod oporezuje opštim PDV-om, ali njegova naplata je odgođenadok se proizvodi ne stave u promet. Stvaranjem jedinstvenog tržišta 1993. uveden je zajedničkisistem posebnih poreza sa zajedničkim najnižim stopama i definisanjem poreskih izuzeća.Zemljama je ostavljena mogućnost postavljanja vlastitih stopa – sniženih – za određene proizvode ili područja. Poreska politika EU je najvećim dijlom instrument nacionalnih razvojnih politika i bilo je pokušaja standardizacije u ovoj oblasti iz razloga pojava dvostrukogoporezivanja i izbjegavanja od plaćanja poreza zbog različitih propisa.Početkom 90- tih odbor nezavisnih stučnjaka predložio je usklađivanje tri komponente poreza nadobit . stope, osnovice i sistema prikupljanja, sa ciljem izbjegavanja dvostrukog oporezivanja isprečavanja poreske evazije. Evropska komisija je 1996. predložila novu politiku direktnogoporezivanja. Poreski paket predložen 1997. konačno je usvojen 2003. Usklađivanje poreza nadohodak se obavlja bilateralno, a na nivou EU je 1993. usvojena neobavezujuća preporuka zaregulisanje oporezivanja dohotka rezidenata i nerezidenata. Zajednički sistem akciza uveden je1993. (duhan, alkohol i nafta) a Vijeće ministara EU svake godine vrši pregled najnižih stopa i poduzima potrebne mjere usklađivanja. Odlukom Evropskog parlamenta iz 1998. usvojen je program poboljšanja poreskog sistema – posebno indirektnog oporezivanja – u EU. Posljednje proširenje EU istaklo je u prvi plan reorganizaciju evropskih institucija, a poreska harmonizacijatrenutno je na margini političkih rasprava i odlučivanja. Ovo je posebno važno razumjeti ukontekstu poreske harmonizacije za koju je neophodna i politička volja.

3. Industrijska i politika konkurencije

Pod ovom politikom se najčešće razumijeva nastojanje vlada da vrše alokaciju resusrsa u cilju promocije ekonomskog rasta. Zadatak joj je da utiče na promjenu strukture privrede posredstvom promjena dohotka, tehnologija, tražnje, ukusa, okruženja i sl.U ekonomskoj tepriji postoje 3 vrste industrijskih politika:

1. tržišno orijentisana – organizovana takod a podstiče konkurenciju2. upravljana industrijska politika – organizovana na način da realizira prioritete u oblasti

industrijskih aktivnosti za čije provođenje se koriste intervencionističke mjere kontrolecijena, kvote, racionalizacije, podsticanje promjena kroz poresku politiku i dr. stimulacije.

3. mješovita industrijska politika – kombinovani metod pretkodne dvije vrste industrijske politike.

U savremenoj praksi susrećemo se dva pristupa u koncipiranju industrijske politike:- Tradicionalni pristup – polazi od pretpostavke da tržišni mehanizam predstavlja

zadovoljavajući način alokacije resursa, a potreba za intervencijom se javlja samo onda kada taj

38



EKONOMIJA EVROPE

mehanizam ne funkcioniše na zadovoljavajući način. Industrijska politika je u funkcijikorektivnog mehanizma.

- Strukturalistički pristup – naglašava ulogu industrijske politike u smislu da ona trebada mijenja strukturu ili način poslovanja industrijskog sektora. Država nije vlasnik i ne kontroliše

proizvodnju, ali na različite načine utiče na nju.Rimski ugovor nije postavio pravila zajedničke industrijske politike EU. Ugovorom o Evropskojzajednici za ugalj i čelik uspostavljena je politika za ova dva industrijska sektora, ali generalno,Rimski ugovor ne pominje eksplicitno industrijsku politiku kao zajedničku za sve sektore i nanivou Zajednice. Pojedine odredbe ugovora mogu poslužiti kao osnov za profiliranje elemenataindustrijske politike. U 1970. objavljen je i Memorandum o industrijskoj politici Zajednice.Opredjeljenje Memoranduma se očitovalo u težnji za industrijskom politikom koja bi omogućilaindustrijama da izvuku maksimalnu korist od zajedničkog tržišta i to uklanjanjem necarinskih barijera, izjednačavanjem fiskalnih pravila, osnivanjem transevropskih preduzeća, stimulisanjemtehničkog progresa i povećanjem solidarnosti u ekonomijama EEZ. 1973. Spinelijev izvještaj jeiniciro Akcioni program za industrijsku i tehnološku politiku sa ciljevima uklanjanja tehničkih barijera za trgovinu, liberalizacije nabavki, podsticanje najsavremenije tehnologije i dr. ustvarnosti se malo realizovalo. Razloga je bilo više unutrašnjeg zastoja u integracionim procesima, nedostatka političke volje i promjena u okruženju.Mastrihtskim sporazumom utvrđena je i pravna osnova za zajedničku industrijsku politiku. Njime je predviđeno da „zajednica i zemlje članice trebaju da osiguraju uslove neophodne zakonkurentnost industrija Zajednice“. Komisija može predlagati mjere, ali mora imati jednoglasnu podršku Vijeća, da bi upravljala operacijama industrijske politike.

Sastavni dio industrijske politike EU čine:- mjere za dalji razvoj unutrašnjeg tržišta i uspostavljanje ekonomske i monetarne unije- spoljnotrgovinska politika EU- socijalna i regionalna politika- politika konkurencije- politika istraživanja i razvoja- saradnja među evropskim preduzećima- posebne mjere za određene industrijske sektore.

Rimski ugovor je za razliku od industrijske politike tretirao politiku konkurencije EEZ čiji suciljevi:

- sprečavanje koncentracije ekonomske moći od strane kompanije od koje bi bili oštećeniinteresi potrošača

- sprečavanje uspostavljanja carinskih barijera- sprečavanje državnih subvencija kojima je cilj remećenje konkurencije- uspostavljanje zajedničkog tržišta- povećanje izbora potrošača

Za realizaciju ovih ciljeva politike konkurencije, Rimski ugovor tretira:

39



EKONOMIJA EVROPE

- sporazume između preduzeća koji mogu da ograniče konkurenciju (sporazum o podjelitržišta, o fiksiranju cijena, o isključivoj ili selektivnoj kupoprodaji i sporazumi oograničavanju proizvodnje, investicija i modernizacije)

- dominantni položaj na tržištu (monopole i ologopole)- državnu pomoć – zabranjuje se svaka pomoć koja ima za cilj ometanje konkurencije

između zemalja članica što je nspojivo sa zajedničkim tržištemSa razvojem evropske integracije razvijala se i konkurencijska politika, kao njen centralni dio.Konkurencija jača alokaciju resursa i stimuliše istraživanje, razvoj, inovacije i investicije. Ona jemehanizam usmjeravanja kapitala u sektoru razvoja.Amsterdamska povelja koja je stupila na snagu 1999. god. Potvrdila je principe slobodnekonkurencije i usluga opšteg interesa.Podlogu daljem angažmanu u vođenju industijske politike i politike konkurencije predstavljali suzaključci Lisabonske koneferencije iz 2000. kojima je EU postavila zadatak da u narednoj dekdi postane „najkonkurentnija i najdinamičnija ekonomija u svijetu, sposobna da održi ekonomskirast, poveća zaposlenost i osigura veći stepen socijalne jednakosti.“

Postoje 2 dokumenta koja predstavljaju okvirni plan i aktivnosti za provođenje politike poduzetništva:

1. Bliže poduzetničkoj Evropi2. Prijedlog za višegodišnji program za preduzeća i poduzetnike (2001-2005)

Posebnost ova dva dokumenta ogleda se i u novoj orijentaciji razvoja industrija i pravilakonkurencije u EU i umjesto „granskog“ pristupa Komisija se odlučila da jačanje „horizontalnogsektora“ – sektora poduzetništva. Time je prepoznat i dvostruki značaj ovog sektora za EU:

1. primjena ove politike za period 2001-2005. osigurava rast ekonomije EU i prilagođavanjesvjetskim ekonomskim tokovima

2. jedinstvena politika poduzetništva u EU doprinosi jačanju integracije i unutrašnjeg tržišta.

Kreiranje „poduzetničke Evrope“ podrazumijeva:- poduzimanje rizika i izgradnju kulture poduzetništva- razvoj dinamičkog poslovnog okruženja- prihvatanje inovativnih tokova- lakši pristup instrumentima finansiranja- uključivanje u programe finansiranja- lakši pristup na tržištima (EU i drugim).

Zadatak EU i njenih institucija:-

promovirati poduzetništvo i inovativni pristup u upravljanju promjenama i novimrazvojnim okolnostima- kreirati regulatorni okvir u kome poslovno okruženje stimuliše poduzetništvo i unaprešuje

ukupan rast- unaprijeđenje finansijskih instrumenata za realizaciju ciljeva- osigurati pristup tržištima roba i usluga sa posebnom ulogom poslovnih usluga.

40









EKONOMIJA EVROPE

Štednja energije, korištenje obnovljivih izvora, uloga tehnologija u racionalnoj upotrebi energije,osnovni su elementi energetske politike EU. Istraživački program „Inteligentnija energija zaEvropu“ usmjeren je na one projekte koji će obezbjediti sigurnost nabavki i učiniti energetskeindustrije konkurntnijim i boriti se protiv klimatskih promjena. Nafta, ugalj i prirodni gas činednas oko 80% energetske potrošnje EU.

Aktuelne inicijative EU usmjerene su na obezbjeđenje sigurnosti nabavke energenata i to promoviranjem međunarodne energetkse trgovine i investiranja.Istraživački program, koji je u toku, predviđa slijedeće aktivnosti EU:

- Razvoj programa za zaštitu okoliša- Ulaganja u proizvodnju električne energije- Investicije u sektore za preradu nafte- Bolje rukovođenje transportom- Efikasnije infrastrukture- Razvoj programa solarne i drugih oblika energije.

Današnja EU ima 4 elektroenergetska tržišta:

1. Velika Britanija i Irska2. NordPool skandinavskih zemalja3. Iberijsko tržište4. Centralno tržište EU (2/3 ukupne potrošnje električnom energijom).

U narednom periodu biće neophodno:- implementirati EU direktive- ojačati sistem prenosnih operatora- obezbjediti efikasnu koordinaciju sistema kroz Evropski centar za tehničku koordinaciju

evropskog prenosnog sistema i prekogranične trgovine- promovirati prenosi sistem i generirati investicije kroz stabilno regulatorno okruženje i

fiskalnim olakšicama- upravljati tražnjom, eliminisati distorziju cijena i promovirati programe efikasnosti- koordinirati standardizaciju i sigurnost nacionalnih prenosnih sistema i harmonizirati

tehnička i administrativna pravila za interkonektore- revidirati Smjernice EU za TENs u cilju bolje integracije novih zemalja u evropsko

energetsko tržište.

Ovo je ujedno i najbolje potvrda jasno koncipirane evropske energetske politike.

Usko vezana je i okolinsko razvojna dimenzija EU. Sa provođenjem mjera zaštite okoliša, zemlječlanice EU su značajno doprinjele i disharmoniji regulative na nivou Zajednice. Danas, ona

predstavlja jednu od 4 oblasti koje se oraju uzeti u obzir prilikom provođenja svih razvojnih politika EU.Dva su pristupa koja se odnose na pojmove zaštite okoliša i zaštite prirode. Prvi je urazumjevanju EU odnosi se na pitanja uticaja ljudi i njihovih aktivnosti na okruženje,a drugi na prirodno okruženje u kome ljudi žive i u kome se nalaze prirodni resursi od kojih ovise. Ovudistribuciju je važno razumjeti iz slijedećih razloga:

- obevza integriranja zahtjeva za zaštitom okoline u sve druge aktivnosti EU- potrebe koordinacije aktivnosti institucija EU sa nacionalnim i lokalnim administracijama

44



EKONOMIJA EVROPE

- potrebe razumijevanja parametara: politike koji se odnose na problematiku zaštite okolišai prirode.

Okolinska politika nije izvorno pomenuta u Rim. Ugovoru. Nego u ugovoru o EURUATOM-u ukome se govori o potrebi uspostavljanja jedinstvenih standardao sigurnosti i zaštitizdravlja

radnika i javnosti. 1967. donesen je prvi zakon o okolišu a 1972. o životnoj oklini. Prvi akcioni program o oklišu na nivou Zajednice usvojen je 1973. sa ciljem uravnoteženja razvoja Zajednicevodeći računa o prisustvu kompanije za borbu protiv zagađivanja i drugih smetnji kvalitetuživljenja u zaštite okoliša. 1984. – prvi Fond za okliš – COE- (operacije zajendice koje se odnosena okliš). Jedan od važnijih je i 5. akcioni program za okoliš koji će ostati zabilježen poslijedećim elementima:

- sveukupnog kvaliteta življenja- konkurentne ekonomije- kontinuiranog pristupa prirodnim resursima- izbjegavanja šteta na oklinu.

Najvažniji zadatak je prevazići pritiske na okolinsku politiku i dalje ekonomki razvoj, što će bitimogće onda kada održivi razvoj bude jedini model ekonomskog razvoja.Šesti akcioni program se odnosi na period 2001.-2010. u kome su oblasti prioritetnog djelovanja promjena klime, zaštitea prirode, zdravlje i kvalitet življenja i upravljanje prirodnim resursima iotpadom.Oklinska politika se zasniva i na nekoliko ključnih principa kao što su: plaćanja od stranezagađivača, principi održivog razvoja, prevencije, blizine, integracije, obazrivosti, zaštite,međunarodni princip, visok nivo zaštite i uzimanje u obzir naučnih i stičnih podataka...itd. i ovi principi predstavljaju podlogu okolinske politike EU do 2010. godine.Program LIFE (Finansijski instrument za okliš) uspostavljen 1992. podijeljen je u 3 faze: LIFEI(1992.-1995.), LIFE II (1996.-1999.) i LIFE III (2000-2004.) pokriva tri područja koja imaju

svoje specifične ciljeve – Program zaštite okliša, Program zaštite prirode i Program pomoćitrećim zemljama.

Odgovornost za oklinsku politiku je u nadležnosti Direkcije koja se sastoji iz dva dijela: jedanzadužen za pitanja zaštite vode, zraka i očuvanja resursa, a drugi za upravljanje otpadom, prevenciju i kontrolu zagađenosti i nuklearnu sigurnost. Vsakodnevne operacije okolinske politike obavlja Agencija za okliš.

6. Socijalna politika i tržište rada

Svrha evropskog socijalnog modela je pravilno suočavanje sa promjenama u društvu u cjelini.Model daje recepte kako promjene pretvoriti u napredak – društveno i ekonomsko blagostanje ucjelini.Ovo je manifestovano Ugovorom o EU u čijoj preambuli stoji da su potpisnice odlučne daosiguraju ekonomski i socijani napredak, što je i podloga socijalne politike EU neophodne zarealizaciju evropskog projekta i usmjerene na unapređenje životnog standarda stanovništva.U EU je postignut odgovarajući nivo usklađenosti ekonomske razvijenosti i bogatstva, slobode isocijalne pravde, susrećemo i značajna odstupanja između onoga što je predmet angažmanasocijalne politike. Najveća odstupanja primjetna su na tržištu rada.

45



EKONOMIJA EVROPE

Socijalna politika EU počela se trtirati politikom nastankom prvih integracija. Ugovori oEvropskoj zajednici za ugalj i čelik, EEZ i EUROATOM sadrže odredbe koje se odnose nasocijalnu problematiku i to u funkciji slobode kretanja, zapošljavanja i slično.Osnovni ciljevi ove politike temelje se na evropskoj socijalnoj povelji iz 1961. godine.Sa obnovom i razvojem evropskih zemalja, razvijao se i širok spektar politika usmjerenih na

rješavanje osnovnih životnih pitanja. Ova politika nije zaobiđena u nacionalnim zakonodavstvimai sve evropske zemlje su imale sličan razvojni put rješavanja ovih problema. Sve socijalne politike su imale zajednički cilj – unapređenje i univerzalizacija socijalnih prava. Razvoj ove politike bio je spor, a dio razloga leži u tome da su sve zemlje članice već u svom zakonodavstvuimale regulisane odredbe socijalne politikePariškim ugovorom kojim je osnovana Evropska zajednica za ugalj i čelik su obuhvćena isocijalna pitanja. Podizanje životnog standarda je jedan od ciljeva osnivanja ove integracije. Dvasu ključna aspekta socijalne politike bila ugrađena u ovaj ugovor: socijalna harmonizacija isocijalno poboljšanje.Rimski ugovor takođe govori o poboljšanju uslova života i rada kao osnovnom cilju EEZ.Uveden je princip izjednačavanja plata za muškarce i žene koji rade isti posao, te ustanovljenEvropski socijalni fond sa zadatkom da obezbijedi mobilnost radne snage te finansijsku pomoć zastručne treninge i prekvalifikacije.EUROATOM prema odredbama osnivačkog ugovora ima zadatak da povisi životni standardzemalja – članica i da zaštiti cjelokupno stanovništvo od rizika do kojih može da dovede ne samoupotreba već i samo postajanje radioaktivnih materija.Značajan korak naprijed predstavljalo je donošenje Programa socijalne akcije 1974. godine kojise odnosio na

- postizanje pune i bolje zaposlenosti- poboljšanje uslova života i rada- uključivanje poslodavaca i radnika u donošenje odluka koje se tiču ekonomskog i

socijalnog razvoja na nivou Zajednice

Usporena dinamika integracionih procesa odrazila se i na angažman u oblasti socijalnekomponente. Bijela knjiga iz 1985. godine i Jedinstveni evropski akt 1986. uvode obavezu priznavanja standarda, što je zaoštrilo konkurenciju nacionalnih politika.1988. godine Evropska komisija je usvojila dokument „Socijalna dimenzija unutrašnjeg tržišta“ ukome su pored ciljeva iz Evropske socijalne povelje istaknuti i lsoboda kretanja radne snage,reforma strukturnih fondova i slično. 1989. godine je usvojena i Povelja o osnovnim pravimaradnika, čiji su osnovni principi

- socijalna zaštita- sloboda kretanja radnika u cilju zapošljavanja- poboljšanje uslova rada- stručno usavršavanje- ravnopravan tgretman bez obzira na spol- zdravstvena zaštita i sigurnost na radnom mjestu- zaštita djece, starih i nepokretnih

1993. godine Komisija je usvojila Zelenu knjigu socijalne politike EU, koja okvirno definiše područja angažmana zajednice na pitanjima: povećanja zaposlenosti, uvezivanja socijalnih politika, strategije borbe protiv siromaštva, politike mladih i starih, slobodnog kretanja, jednakosti spolova, promocije socijalnog dijaloga, te uloge Evropskog socijalnog fonda.

46







EKONOMIJA EVROPE

Reformski scenarij se bazira na:- očuvanju makroekonomske stabilnosti uporedo sa smanjenjem javne potrošnje- osiguranja bržeg rasta privatnog sektora- osiguranja većeg priliva stranih investicija- osiguranja donatorske pomoći za provođenje reformi

U 2003. godini je izmjeren 7.004 mld $ GDP, što predstavlja 60% predratnog nivoa. Stope rasta pokazuju da BiH nije iskoristila značajan input ino-sredstava u periodu obnove, a rast je 2000. pao na 5%. Ako se pretpostavi ovakav prosječan ekonomski rast, predratni nivo bi se mogaoostvariti oko 2015. godine. Poseban problem predstavlja i rastuće učešće sive ekonomije u GDP-u (oko 1/3). Na bazi ukupne registrovane nezaposlenosti i procjene stvarne nezaposlenosti sa 44% radnesnage BiH. Značajno niže stope koje se kreću od 16,5% – 18% računaju sa ukupnomnezaposlenosti korigovanom zaposlenosti u neformalnom sektoru i neregistriranojnezaposlenosti.Od 1997. godine Centralna banka funkcioniše kao Currency Board i od 1998.od kadafunkcioniše zajednička valuta koja je u potpunosti pokrivena deviznim rezervama, BiH imastabilno makroekonomsko okruženje uz nisku inflaciju.Stanje u fiskalnom sektoru bilježi značajno poboljšanje iako je udio javnog sektora u GDP-unaglašeno visok. Nakon visokih fiskalnih deficita, od 2001. godine BiH bilježi pad – sa 7,5%GDP-a u 1998. na 2% GDP-a u 2000., da ti u 2003. godini bio izbalansiran.Do 2001. godine BiH nije bilježila značajan priliv FDI. U 2002. godini j edošlo do dvostrukog povećanja FDI, da bi u 2003. opet bilježila sporiji rast.Vanjska zaduženost BiH krajem 2003. iznosila je oko 4 mld KM i procjenjuje se da je učešćevanjskog duga u visini od oko 54% GDP-a.

2. EU i BiH

Odnosi BiH sa EU su se počeli razvijati međunarodnim priznanjem BiH od strane zemaljačlanica Zajednice. Dotadašnji politički odnosi su bili utemeljeni diplomatskim odnosima zemaljačlanica sa Jugoslavijom, uspostavljenim 1968. godine. Od 1971. godine EU je usvojila OpštuŠemu preferencijala (GSP – Generalised System of Preferences), kojm su predviđene niže carineii bescarinski uvoz nekih proizvoda iz zemalja u razvoju. Visina pogodnosti je ovisila odosjetljivosti proizvoda koji su bili svrstani u 4 kategorije:

- veoma osjetljivi (snižavanje carina za 15%)- osjetljivi (snižavanje carina za 30%)- poluosjetljivi (snižavanje carina za 35%)- neosjetljivi (bescarinski uvoz)

Od značaja za BiH je i Sporazum o tekstilu (1973.) i Multilateralni sporazum o tekstilu (1974.-1978.). saradnja je bila uspostavljena i u oblasti nauke i tehnike, a Deklaracijom iz 1976. stvoren je okvir za saradnju sa EIB, podsticanje trgovine, investicija, transfera znanja i sl.EU je neposredno nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, odobrila BiH 125 mil ECU zanacionalni program hitne pomoći iz programa Phare, mada će BiH tek 1996. godine postatizvanično učesnik u ovom programu. Preokret dolazi sa promocijom Pakta stabilnosti za JIEvropu. Ovaj pristup je bio potvrda indentifikovanja problema koje regija ima i preporuka da jeza njihovo rješavanje neophodno ostvariti saradnju između zemalja regije.

49



EKONOMIJA EVROPE

1998. godine počinnje proces približavanja BiH EU. Formirana je Konsultativna radna grupa – CTF čija je osnovna funkcija zajendički rad na prilagođavanju ukupne legislative zemljezahtjevima EU. CTF donosi niz mjera za pravno regulisanje investicija, radi na harmonizacijelegislative unutar BiH, profilira strategiju ekonomskih reformi i mjere koje treba preduzeti ucilju prilagođavanja unutrašnjeg tržišta sa tržištem EU i sl.

Proces stabilizacije i pridruživanja – SAP kao najvažniji segment Pakta stabilnosti za JI Evropu je usaglašen 1999. godine, a imao je za cilj stabilizaciju putem približavanja zemalja regije i jačanjem regionalne saradnje. SAP je predvidio korake koje treba ispuniti u procesu približavanjazemalja regije članstvu u EU.Uslovi za početak pregovora o Sporazumu SAA:

- progres u izvršavanju obaveza- napredak u političkim i ekonomskim reformama- regionalna saradnja

Uspješni pregovori rezultirat će potpisivanjem Sporazuma koji podliježe postupku ratifikacije uEvropskom parlamentu, parlamentima zemalja članica EU i Parlamentu države – potpisniceSAA. Time stiče status potencijalnog kandidata, čime dobija novi upitnik od Evropske komisije,nakon čega idu pregovori u 31 oblasti. Ispunjavanjem uslova i zatvaranjem pregovora zemljastiče pravo na punopravno članstvo u EU.2000. godine EU objavljuje dokument Mapa puta koji jesadržavao 18 uslova kako bi se pristupiloizradi studije izvodljivosti za otpočinjanje pregovora o SAA. Podijeljen je na tri grupe uslova:ekonomski, politički i uslovi vezani za proces demokratizacije, ljudskih prava i vladavoinezakona.Iste godine EU je objavila nastavak bescarinskog pristupa EU tržištu većine proizvoda iz Bih, aEvropsko vijeće naglasilo da su zemlje uključene u Proces stabilizacije i pridruživanja potencijalni kandidati za članstvo u EU.Od 2001. godine implementira se program tehničke pomoći EU za obnovu, razvoj i stabilizaciju – CARDS namijenjen BiH, Albaniji, Hrvatskoj, Makedoniji, Srbiji i Crnoj Gori.Glavni cilj ovog programa je podržavanje BiH u orcesu stabilizacije i pridruživanja, a izvedeniciljevi podrške su: konsolidacija države BiH kao demokratske zemlje zasnovane na vladavini prava i dogradnja okvira mirovnog sporazuma, razvoj državnih institucija, ekonomska reforma i prelaz na tržišnu ekonomiju u cilju podsticanja ekonomskog rasta, trgovine i zapoščlavanja,integracija BiH u strukture EU i šire međunarodne zajednice, kreiranje regulatornog okvira zazaštitu okoliša u skaldu sa odredbama acquissa i iskustvima zemalja EU, podsticanje regionalnesaradnje.Odobrena sredstva po programima CARDS su bespovratna, a korisnici pomoći mogu biti državneinstitucije, javne institucije, udruženja, fondacije i sl.Ekononomski prioriteti –kratkoročni:

- postojanje slobodnog tržišta i strukturne reforme- upravljanje javnim finansijama- evropski standardi- unutrašnje tržište i trgovina- sektorske politike- saradnja u pravosuđu i unutrašnjim poslovima

EU je od 1991. godine odobrila više od 2,5 mld eura pomoći za BiH. Sredstva su bila alociranana:

- humanitarnu pomoć

50





Documents

SKRIPTA Evropa