„Skok w doroso”
„Skok w doroso”
Niniejszy artyku traktuje o zmianie hierarchii wartoci modych ludzi zwiza- nej z ich dojrzewaniem. Skok w doroso to osiganie dojrzaoci pciowej, fizycznej, psychicznej, prawnej i gównie spoecznej. Przewartociowanie hierarchii wartoci wy- znawanej przez modych ludzi zwizane z ich dojrzewaniem, a wic skokiem w doroso, zbadano na przykadzie wybranych grup spo- ecznych tj. licealistów i studentów.
Analiz porównawcz przeprowa- dzono na podstawie bada dotyczcych sto- sunku do wartoci przeprowadzonych wród pockiej modziey licealnej (647 badanych licealistów w 2006 roku) oraz w grupie stu- dentów PWSZ w Pocku (137 studentów w roku 2016) .
Na podstawie przeprowadzonych bada wykazano, e wartoci allocentryczne i prospoeczne s niezmiennie priorytetowe niezalenie od wieku rozwojowego badanych. Osiganie dojrzaoci przewartociowuje
Abstract
This article deals with changing the hierarchy of the values of young people related to their adolescence. Jump into adult- hood is achieving sexual, physical, mental, legal and primarily social maturity . Reas- sessment of the hierarchy of values of young people related to their maturation, in the jump into adulthood, was examined on the example of selected social groups of high school and college students .
The comparative analysis was carried out on the basis of research of young people’s attitudes to values conducted among 647 high school students in 2006 and PWSZ students in Pock (137 students in 2016).
The findings of the research conducted have shown that allocentric and pro-social values are invariably prioritized among the value hierarchies irrespective of the age of the respondents. Achieving maturity reval- uates the hierarchy of the remaining values researched. With the attainment of social
Tom 5/2017164 Magorzata Pietrzak
hierarchi pozostaych badanych wartoci. Wraz z osiganiem dojrzaoci spoecznej wartoci zwizane z prac i edukacj domi- nuj u studentów nad przyjemnociowymi – wanymi dla licealistów. Interesujce s szczegóowe analizy stosunku do poszczegól- nych wartoci zmieniajce si wraz z wiekiem ankietowanych. Nastpi wyrany wzrost aprobaty dla wartoci obywatelskich, edu- kacyjnych, rodzinnych, zwizanych z prac, z wadz wród studentów w porównaniu do licealistów, spadek ocen nastpi dla war- toci przyjemnociowych i materialnych. Najmniejsza rónica, w opiniach licealistów i studentów, wystpia w wartociach allo- centrycznych, prospoecznych i kulturalnych. Czynnikami determinujcymi rozkad odpo- wiedzi byy: wiek badanych, a wic etap osi- gnitej dojrzaoci oraz w przypadku liceali- stów, dodatkowo, profil ich klasy.
Sowa kluczowe: hierarchia wartoci, dojrzao, wartoci allocentryczne, wartoci prospoeczne, wartoci przyjemnociowe, wartoci zwizane z prac, wartoci zwizane z edukacj, wartoci zwizane z wadz, war- toci zwizane z kultur, wartoci obywatel- skie, wartoci rodzinne, wartoci materialne.
maturity, work and education values domi- nate over those of pleasure important for high school students. It is interesting to conduct detailed analyses of relations to individual values changing with the age of the respon- dents. There has been a marked increase in the approval of civic, educational, family, work-related, student-related power over the high school students while a drop in ratings has occurred for the pleasurable and material values. The smallest difference, in the opin- ions of high school and college students, was in terms of allocentric, pro-social and cultural values. Factors determining the distribution of responses were: the age of the respondents, the stage of maturity while in the case of high school students it was additionally the profile of their class.
Keywords: value hierarchy, maturity, allocent values, prosocial values, pleasure values, work-related values, values related to education, values related to authority, cultural values, civic values, family values, material .
1 . Wprowadzenie Jednym z gównych motywów wszelkiej dziaalnoci czowieka jest przekonanie
o celowoci podjtych wysików. Wyrasta ono z uznawanej przez dan osob hierarchii wartoci, która powstaje jako odpowied na pytania: Co jest naprawd wane? Co jest waniejsze? [Lewowicki, 1987, s. 5].
Czy nastpuje przewartociowanie hierarchii wartoci wyznawanej przez mo- dych ludzi wraz ze skokiem w doroso? Czy proces dojrzewania wpywa znaczco na wartoci uznawane przez modzie? Co oznacza sowo warto? Nieatwo jest zdefinio- wa pojcie wartoci, a przecie kierujemy si nimi w yciu i wedug nich yjemy, cho czsto sobie tego nie uwiadamiamy. Aleksander Brückner [1989] w Sowniku etymo- logicznym jzyka polskiego wywodzi go od niemieckiego Würde – godno. Godno czowieka to jego pragnienie szacunku ze strony spoecznoci, w której yje, ze wzgldu na jego walory duchowe, moralne i zasugi spoeczne. Edward Jarmoch [2010, s. 80-81] podkrela: Godno osoby ludzkiej i jej dynamiczny charakter s podstaw take wartoci ycia czowieka. (…) Uwzgldnienie wartoci o charakterze godnociowym w wychowa- niu moralnym stwarza dodatkowy wymiar i perspektywy dla moralnoci prospoecznej .
„Skok w doroso” 165
Sownik jzyka polskiego pod redakcj Mieczysawa Szymczaka podaje: War- to to cecha lub zespó cech waciwych danej osobie lub rzeczy, stanowicych o jej walorach (np. moralnych, artystycznych) cennych dla ludzi, mogcych zaspokoi ich potrzeby; wano, znaczenie kogo, czego [Szymczak, 1978, s. 660].
Czowiek wartociuje w codziennym yciu i nawet nie zauwaa, e jego ocenie podlegaj inni ludzie, zjawiska i przedmioty z jego otoczenia. W yciu danego czo- wieka, tj. ontogenezie, w czasie ycia osobnika od poczcia do mierci, wyróniamy fazy rozwojowe wedug rónorodnych kryteriów. Najtrudniejszym etapem rozwojowym pod wzgldem wychowawczym jest okres adolescencji. Jednake, aby fazy rozwojowe przebiegay jedna za drug i czowiek dorasta do dojrzaoci spoecznej, a ontogeneza trwaa, czowiek musi y i dy do zamknicia swego cyklu yciowego. Cykl yciowy to ogó procesów wzrostu i rozwoju organizmu przebiegajcych od danego stadium jego ycia do tego samego stadium ycia jego potomstwa. Ponadczasow wartoci gwaran- tujc ycie czowieka (ontogenez) jest jego bezpieczestwo.
Czowiek, aby zachowa swoje istnienie – bezpieczestwo musi si broni i chro- ni, co wynika z jego natury i konstrukcji biologicznej. Psychoanaliza traktuje bezpie- czestwo jako dobro najwysze czowieka uwikanego w kultur i cywilizacj wspócze- sn i jej system wartoci. (…) Brak bezpieczestwa powoduje u ludzi choroby, nerwice, psychozy – jako skutek braku szczcia, uznania i aprobaty w relacjach midzyludzkich [Gdula, 2010, s. 48].
W definiowaniu pojcia warto naley podkreli bezporedni zwizek warto- ci z potrzebami czowieka a szczególnie z potrzeb bezpieczestwa. Dlatego wanie Leszek J. Krzyanowski [1999, s. 215] analizuje:
Relacje midzy potrzebami w zakresie bezpieczestwa a wartociami pozostaj zoone i trudno jednoznacznie okreli czy to wartoci ksztatuj te potrzeby, czy te jest odwrotnie. Pozostaje to zalene m.in. od typu wartoci i charakteru potrzeb, ich genezy, stopnia uksztatowania wartoci i zaspokojenia potrzeb oraz przedmiotu odniesienia w szeroko rozumianej sferze spoecznej .
Dla przykadu potrzeby wyszego rzdu okrelane s przez wartoci powszechnie uznane w danym spoeczestwie. Z drugiej jednak strony, potrzeby podstawowe wpy- waj na zakres i hierarchi wartoci .
Wspóczesny rozwój spoeczno-gospodarczy krajów charakteryzuje udoskonala- nie ju istniejcych zjawisk i procesów oraz rozwój cakowicie nowych tendencji w wielu dziedzinach. Jerzy Kunikowski [2007, s. 35] zauwaa: we wspóczesnym spoeczestwie nastpuj sukcesywnie przeobraenia, które s zarówno przedmiotem spoecznych jak i ekonomicznych przeobrae, dociekliwoci poznawczej, jak te warunkiem doskona- lenia nauk badajcych czowieka i wpywajcych na jego rozwój. Rozwój spoeczny nie jest jednak moliwy bez gruntownego poznania rzeczywistoci i edukacji spoeczestwa, zwaszcza modziey, która jest przyszoci narodu .
Rozwój higieny, medycyny i prozdrowotnego trybu ycia spowodoway znaczne rónice w wieku osigania dojrzaoci pciowej (pomidzy 12-14 rokiem ycia), fizycz- nej (pomidzy 17-21 rokiem ycia), psychicznej (rednio 19 lat), prawnej (18 lat) oraz
Tom 5/2017Magorzata Pietrzak166
spoecznej (osiganej pomidzy 19-25 rokiem ycia). Dojrzao pciow osigaj bardzo modzi ludzie, mogcy pocz nowe ycie, którzy nie osignli jeszcze adnej z pozo- staych rodzajów dojrzaoci, a w szczególnoci dojrzaoci spoecznej. Stan ten w po- czeniu z sytuacj gospodarczo-spoeczn, jak i indywidualizmem rozwoju, wpywa na poczucie bezpieczestwa wspóczesnego czowieka. Antoni Pacyfik Dydycz [2010, s. 7-9] podkrela, e powrót do wartoci jest warunkiem bezpieczestwa. (…) Z tego to wzgldu musimy powraca do pewniejszych róde, bardzo obiektywnych, w oparciu o które bdzie mona zaprowadzi ad midzynarodowy i zapewni bezpieczestwo. ad za ten powinien sprawia, e w konkretnych prawach i zachowaniach, w myleniu i pro- gramowaniu nigdy nie zabraknie miejsca dla wartoci .
Trudn sytuacj modych ludzi w obecnej rzeczywistoci zauwaa i anali- zuje wielu socjologów podkrelajc konieczno powrotu do wartoci jako staych drogowskazów w czasach cigych nowych odkry naukowych i chci stosowania ich w praktyce za wszelk cen, a wic wbrew normom moralnym. Cytujc za Agnieszk Filipek: Austriacki badacz W. Brezinka uwaa, e zbyt szybkie zmiany kulturowe, obecne aktualnie w rodowisku yciowym, powoduj brak wzgldnie staych, zewntrznych punktów oparcia, które maj wpyw na wewntrzn równowag czowieka. Wydaje si, e badana modzie studencka oceniajc zagroenia dla naszego kraju podziela pogldy tego wspóczesnego teoretyka nauk o wychowaniu, traktujc zagubienie podstawowych wartoci i brak respektowania norm moralnych jako bardzo powane niebezpiecze- stwo. Jest ono dla studentów znacznie groniejsze ni niski, przecitny standard ycia, saba gospodarka, ataki terrorystyczne czy te zagroenia zwizane ze stanem zdrowia obywateli, zanieczyszczonym rodowiskiem, narkomani, grob agresji militarnej oraz (co moe budzi najwiksze zdziwienie) powaniejsze ni zagroenia ruchu drogowego [Filipek, 2010, s. 59].
To wanie o bezpieczestwo (w kadym jego aspekcie) wychowanka i ucznia powinni si nieustannie troszczy nauczyciele. Mody czowiek jest szczególnie wra- liwy i podatny na uwodzce go zudne ideologie. Wówczas jego, naturalna w tym wieku, ch poznania rodowiska i dziaania w grupie rówieników powinna by ukierunko- wana przez nauczycieli, wychowawców, pedagogów na cele powszechnie uwaane za wartociowe. Dobr wskazówk jest skierowanie dziaa modziey w stron ich ro- dowiska ycia. Relacjami czowieka z jego rodowiskiem ycia zajmuje si wanie edukacja ekologiczna. Upowszechnianie idei zrównowaonego rozwoju i ochrona bio- rónorodnoci to dzi, realizowane w zakresie wartoci prospoecznych, obowizkowe zadania kadego mieszkaca danego ekosystemu. Bardzo istotne s relacje czowieka, na kadym etapie jego rozwoju, ze rodowiskiem, których zrozumienie ma odzwiercie- dlenie w edukacji rodowiskowej trwajcej od pierwszych klas szkolnych do klas pierw- szych licealnych. Z wielu rónorodnych dziedzin biologii wybrano genetyk i wanie ochron rodowiska jako dziedziny nauczania biologii w kadej pierwszej klasie liceum, niezalenie od profilu tej klasy.
Uprawnione jest zatem podsumowanie Waldemara Kozaczyskiego [2007, s. 83]: edukacja ekologiczna jako stymulator wiadomoci ekologicznej spoecznoci lokalnych .
„Skok w doroso” 167
Zaistniae w danej spoecznoci lokalnej zagroenie ekologiczne jest najczstszym bod- cem wywoujcym reakcj, a wic wspólne dziaania obywateli. Dziaania ekologiczne staj si zalkiem ksztatowania postaw prospoecznych u mieszkaców wasnej niszy ekologicznej. To nauczyciel licealny czy akademicki uwypukli, zanalizuje i pomoe zrozumie niewiadomym modym ludziom, e wiat wartoci jest wiatem czowieka. Wedug Mariusza Kubiaka [2007, s. 54-55] w rodowisku spoecznym, na skutek roz- maitych form dziaalnoci rodz si nowe potrzeby, typowo i prawie wycznie ludzkie. (…) Wybierajc okrelony sposób realizacji wytyczonych celów, ludzie kieruj si swoim wiatem wyznawanych, zinternalizowanych wartoci. (…) A zatem, cae nasze ycie przeniknite jest nieustannym wartociowaniem, które okrela nie tylko jego przebieg i jako, ale take – co samo w sobie zrozumiae – nawet jego sens .
Naley przypomnie, e hierarchia wartoci zmienia si wraz z dojrzewaniem czowieka. Nastpnym za etapem po takim przewartociowaniu jest zmiana zachowania modego czowieka dcego do speniania nowych celów, które aktualnie stay si dla niego priorytetowe. Jak wyjania Janusz Mariaski [1989, s. 163]: wartoci dokonuj selekcji sposobów postpowania, okrelaj normy postpowania jednostki .
Mody czowiek, aby nie wpad w puapk relatywizmu wartoci, powinien pamita o odpowiedzialnoci za swoje decyzje. Wedug Izabeli Aldony Trzpil [2007, s. 162] odpowiedzialno spoeczna wie si w sposób szczególny ze zdolnoci do funkcjonowania w spoeczestwie. Ludzkie ycie spoeczne jest yciem grupowym, w którym zachodz zrónicowane interakcje spoeczne. Odpowiedzialno spoeczna jest wiadomym oddziaywaniem na tworzenie warunków adu spoecznego, zasad ycia zbiorowego, wspódziaania oraz konstruktywnego rozwizywania konfliktów .
Dojrzao spoeczn osiga czowiek wówczas, gdy potrafi zatroszczy si o wa- sn rodzin, a wic dba o jej bezpieczestwo i staje si za ni odpowiedzialny. Wedug Aldony Molesztak [2007, s. 173] troska o czowieka i jego bezpieczestwo w sensie indy- widualnym, jak i spoecznym znajduje swoje odzwierciedlenie w odpowiedzialnoci. (…) Niestety nie kady czowiek umie przyj odpowiedzialno, bowiem s i takie osoby, które si od niej uchylaj a tym samym mog zagrozi bezpieczestwu .
Dziaania rodziców, nauczycieli, pedagogów powinny by skorelowane tak, aby prowadziy do ksztatowania odpowiednich postaw modych ludzi. Czynniki wpywa- jce na dorastanie i dojrzewanie modego czowieka obejmuj midzy innymi warunki spoeczno–ekonomiczne, zwane modyfikatorami kulturowymi. Wród nich na wyró- nienie zasuguje ogólny poziom kultury spoeczestwa, który wpywa na stosunki mi- dzyludzkie i kryteria wartoci. Formuje on klimat spoeczny dziaajcy poprzez przey- cia psychiczne. Kryteria wartoci uznawane w danym spoeczestwie przekadaj si na system wartoci, tradycje i zwyczaje spoeczne. W codziennej praktyce bd to zwyczaje i nawyki dotyczce trybu ycia np. uprawianie sportu, stosowanie uywek. Znaczco ten tryb ycia, zgodny z hierarchi naszych wartoci, wpywa na homeostaz i behawior organizmu czowieka. Nie naley zapomina o czynnikach endogennych dziaajcych w ontogenezie jako determinantach i stymulatorach rozwoju.
Tom 5/2017Magorzata Pietrzak168
Analizujc wieloaspektowo rozwój czowieka Edward Jarmoch zauwaa, e ycie kadego zaley od warunków, wród których wzrasta, rozwija si i dziaa, a take od jego uzdolnie i wychowania.(…) Aby czowiek móg y i rozwija si jako czowiek oraz przyj i peni dane powoanie, Bóg wyposaa osob ludzk w odpowiednie zdol- noci jak rozum, woln wol, sumienie oraz dary nadprzyrodzone zawarte w godnoci dziecka Boego. O godnoci wiadczy jego rozumna natura. Z racji swej natury rozum- nej panuje on nad czasem i zdolny jest do tworzenia kultury technicznej (…)Wzrost i roz- wój caociowy czowieka ku peni dojrzaoci, jaka jest w Jezusie Chrystusie, staje si moliwa dziki yciu. Ten rozwój osoby dokonuje si na drodze konkretnego powoania jakie czowiek otrzymuje od Boga. Powoanie za czowiek moe wypeni, gdy yje. Std wanie pynie warto ycia nierozcznie zwizanego z powoaniem. (…) Identyfikacja z rodzicami odgrywa wan rol take w okresie ksztatowania si osobowoci dziecka, w jego poszczególnych fazach rozwojowych [Jarmoch, 2010, s. 79-81].
Ogromny wpyw na to, jak mamy modzie, ma wanie rodzina i hierarchia wartoci przez t rodzin uznawana. Tu wanie istniej ogromne rónice i rodz si pierwsze dysproporcje pomidzy rówienikami. Socjologowie przedstawiaj badania, które udowadniaj, e dzieci z rodzin, w których oboje rodzice maj wysze wyksztace- nie i pracuj, zdaj na studia tzw. elitarne, np. na dzienne studia medyczne, prawnicze czy rónego rodzaju artystyczne. To zapewnia im dobry start [Szymaski, 2004, s. 42].
Dziecko stajce si nastolatkiem a nastpnie modym czowiekiem potrzebuje czerpa wzorce postpowania ju poza rodowiskiem rodzinnym. Dojrzewanie jest pro- cesem trudnym i penym niepokoju.
Zatem pojawia si kolejny komponent dojrzaoci – dojrzao psychiczna, któr osiga si w 3-4 lata po dojrzaoci biologicznej i seksualnej. To nie koniec perypetii modego czowieka. Mona mie sprawne genitalia i silny popd pciowy, mona nawet by czowiekiem wiadomym swych potrzeb, odpowiedzialnym za swoje czyny, ale nie mie moliwoci ycia na swój rachunek. Brak jeszcze dojrzaoci, któr tu nazwiemy socjaln. (…) Nic nie wskazuje na to, by rozziew midzy biologicznymi komponentami dojrzaoci a jej komponentami psychospoecznymi mia zanika. Raczej jest tendencja odwrotna. I to stanowi wielki problem. Tu jako biolog musz, niestety, zmartwi psychologów i pedagogów – dojrzewania biologicznego opóni si nie da, dojrzewania seksualnego te. Jeeli chcielibymy sytuacj poprawi, to trzeba by dokona gbokich reform systemu wychowania i struktury naszego spoeczestwa [Jaczewski, 2005, s. 119-120].
Powinnimy wic wspiera modych ludzi w poszukiwaniu wartoci na kadym etapie ich rozwoju. Nie tylko wiedza i umiejtnoci nauczyciela-wykadowcy s przez uczniów i studentów oceniane, ale take obserwowana jest jego postawa. Modzi ludzie ksztatujcy swoj hierarchi wartoci w szkole licealnej i w trakcie studiów podlegaj jeszcze wpywom swoich nauczycieli. Jest to jednak ju ostatni szczebel nauki, gdzie mody czowiek widzi w praktyce zachowania swoich pedagogów. Ogromne znacze- nie praktyczne maj badania wartoci i ich hierarchii, zarówno dla rozwoju pojedyn- czego czowieka, jak i dla caej grupy specjalistów zajmujcych si pedagogik. Profesor
„Skok w doroso” 169
Mirosaw J. Szymaski zauwaa: Koniecznym jest zanalizowanie wyznawanej hierarchii wartoci licealistów i studentów, i na tej podstawie planowanie dziaa szkoy, uczelni i placówek owiatowych [Szymaski, 2004, s. 42].
Niekwestionowany autorytet, Jan Pawe II, zauway: W przeszoci mode poko- lenia ksztatoway bolesne dowiadczenia wojny, obozów koncentracyjnych, cigego zagroenia. Dowiadczenia te wyzwalay równie w modych ludziach – sdz, e wsz- dzie na wiecie, cho mam na myli modzie polsk – znamiona wielkiego heroizmu (…). Pod tym wzgldem pokolenie wspóczesne na pewno wzrasta w innych uwarunko- waniach. Nie nosz oni w sobie dowiadcze drugiej wojny wiatowej, wielu z nich nie pamita ju zmaga ideowych z systemem komunistycznym, z pastwem totalitarnym. yj w wolnoci, która zostaa im dana, ulegli w znacznej mierze cywilizacji konsumpcji. Takie s bardzo ogólne parametry wspóczesnej sytuacji [Jan Pawe II, 1994, s. 100-101].
Jak wic mamy modzie? W coraz wikszym stopniu musimy sobie uwiado- mi, i mamy modzie uksztatowan ju przez wspóczesne realia. Oznacza to wyzwo- lenie z koszmarów przeszoci, z którymi nierzadko wizay si ograniczenia wolno- ci osobistych, bezprawne dziaania wadzy, trudne warunki codziennego ycia ciko pracujcych ludzi, brak perspektywy podanej zmiany. Dzi modzie wychowuje si w czasach wolnoci i uomnej jeszcze wprawdzie, ale jednak demokracji, w okresie do ywioowego, a zarazem niezbyt konsekwentnego wprowadzania gospodarki rynkowej, z czym wi si korzystne i niekorzystne skutki [Szymaski, 2002, s. 184-185].
Wszystkie wyej omówione czynniki wpywaj na wartoci uznawane przez modzie i ich hierarchi. Musimy zna t hierarchi, eby mona byo waciwie pla- nowa strategi wychowawcz modego pokolenia, nie tylko na szczeblu centralnym, ale w szkoach rednich i w uczelniach wyszych, które s ostatnim ogniwem, gdzie nauczyciel – wychowawca moe oddziaywa na modzie. Wychowanie do wartoci jest procesem wielce zoonym. Mona si o tym przekona, kiedy uwiadomimy sobie przy- najmniej niektóre uwarunkowania jego skutecznoci. Nale do nich m.in.: podmiotowe traktowanie uczniów, stwarzanie w klasie atmosfery wzajemnego zaufania i umiejtne porozumiewanie si z uczniami [obocki, 2007, s. 89].
2 . Metodologia bada wasnych W yciu codziennym bylibymy bezradni lub zdani na przypadek i chaos, gdyby
nie to, e istniej uznane w spoeczestwie wartoci, przyswojone przez nas i przyjte jako wasne. Wartoci te su jako punkty orientacyjne w skomplikowanej rzeczywi- stoci spoecznej (…) nic wic dziwnego, e czsto porównuje si je do drogowskazów [Szymaski, 2002, s. 148].
Problemy badawcze to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze bada naukowych [obocki, 2004, s. 110].
W opisywanych badaniach gównym problemem badawczym byo pytanie: Jak zmienia si hierarchia wartoci uznawanych przez modzie licealn i studenck na pod- stawie bada przeprowadzonych w grupie uczniów pockich liceów i studentów PWSZ w Pocku?
Tom 5/2017Magorzata Pietrzak170
w badaniach wartoci yciowych okrelanych jako: allocentryczne, prospoecz- ne, przyjemnociowe, zwizane z prac, edukacyjne, zwizane z wadz, kultu- ralne, obywatelskie, rodzinne, materialne? Jak wic przedstawia si uznawana przez badanych hierarchia wartoci (które wartoci s preferowane, a które staj si drugoplanowe)?
2. Korelacja jakich wartoci zmienia si wród studentów w porównaniu do opi- nii licealistów?
3. W jakim stopniu wartoci uznawane przez modzie uzalenione s od takich czynników, jak: wiek respondenta (licealici w wieku 18 lat, studenci w wieku 20 lat), profil klasy licealnej (klasy o profilach matematycznych, humanistycz- nych i biologicznych)?
Badania zostay przeprowadzone za pomoc kwestionariusza wywiadu 100 zda – 100 opinii. Kwestionariusz ten wyrónia dziesi grup wartoci. Kad grup repre- zentowao dziesi zda wskanikowych. Badani licealici i studenci oceniali te zda- nia, korzystajc z piciopunktowej skali oceny. Aby unikn schematyzmu w badaniach w kadej z grup, znajdoway si trzy zdania sformuowane przekornie. Oceniajc je, naleao cakowicie odwróci punktacj. Pytania te nie byy usystematyzowane. Byy one rozrzucone w rónych miejscach kwestionariusza, i to uniemoliwio kombinacj typu: Jak ja wypadn w wietle moich odpowiedzi na temat konkretnej wartoci.
Stosujc metody statystyczne wyliczyam redni ocen stosunku ankietowanego do 10 zda wskanikowych (pamitajc o odwróceniu punktacji w zdaniach neguj- cych), która jest wyrazem jego stosunku do danej grupy wartoci. W takiej analizie wyranie wida, jak wielkociami liczbowymi udao si opisa stosunek respondentów do poszczególnych wartoci, gdy zastosowana skala nominalna zostaa zamieniona na liczbow (od +2 do –2). Wartoci liczniej uznawane maj wskaniki wysze od wartoci sabiej uznawanych. Wartoci, które s cenione najsabiej maj nawet rednie przedsta- wione przez liczby ujemne. Wskazuj one na niedocenianie tych wartoci, albo wrcz cakowite ich nieuznawanie. W takich analizach przy duej liczbie kwestionariuszy red- nia – wskanik oceny wartoci „W”, róni si i da moliwoci wycignicia wielu interesujcych wniosków.
Dane pochodz z ankiet wypenionych w 2016 roku przez 137 studentów PWSZ w Pocku z Wydziau Nauk Humanistycznych i Spoecznych (kierunki: filologia, peda- gogika, praca socjalna - przed wyborem specjalnoci). Jako prób kontroln, oraz jedno- czenie materia porównawczy, przyjam wyniki moich bada które przeprowadziam w 2006 roku. Badania hierarchii wartoci uznawanej przez modzie przeprowadzone zostay na grupie licealistów uczcych si w Pocku. Ilo badanych licealistów to 647 osób.
„Skok w doroso” 171
3 . Wyniki bada
Wykres 1 . Hierarchia uznawanych grup wartoci przez studentów PWSZ w Pocku . Badania z 2016 roku . Opracowano na podstawie redniego
wspóczynnika oceny wartoci dla n=137 . ródo: Wasne badania.
Wykres 2 . Hierarchia wartoci uczniów Pockich liceów . Wykres sporzdzono na podstawie wyliczonego redniego wspóczynnika oceny wartoci . Wielko badanej
grupy: n=647 . Badania z 2006 roku . ródo: Wasne badania.
Tom 5/2017Magorzata Pietrzak172
Wykres 3 . Porównanie wyników bada uznawanych grup wartoci badanych studentów w 2016 roku i licealistów z bada przeprowadzonych w 2006 roku .
ródo: Wasne badania.
4 . Wnioski z bada Zestawiajc wyniki bada studentów z wynikami bada przeprowadzonych na
grupie licealistów dostajemy doskonay materia porównawczy, który pozwala na wyci- gnicie wniosków co do zmiany w hierarchii wyznawanych prze nich wartoci.
4 .1 . Grupa wartoci allocentrycznych
Wykres 4 . Wartoci allocentryczne . Porównanie rednich wartoci wspóczynników oceny wartoci: dla bada z 2016 roku prowadzonych ze
studentami oraz bada z 2006 roku z grup licealistów . ródo: Wasne badania.
Orientacja na tego typu wartoci czy si z wraliwoci na potrzeby dru- giego czowieka, zdolnoci rozumienia drugiego czowieka i relacji midzyludzkich, gotowoci niesienia pomocy drugiemu czowiekowi. Ze wzgldu na to, e tym drugim
„Skok w doroso” 173
czowiekiem jest na ogó osoba, któr si zna, takie okrelenia jak: przyja, mio, koleestwo, solidarno z ludmi z najbliszego otoczenia dobrze oddaj charakter orientacji allocentrycznej [Hejnicka-Bezwiska, 1991, s. 212].
W systemie wartoci studentów oraz modziey licealnej najwaniejsze miejsce zajy wartoci allocentryczne. Najwyej ceniona przyja i koleestwo niezmiennie wiod prym w kadej hierarchii wartoci, niezalenie od rodzaju uczelni, typu szkoy, profilu klasy, pci, miejsca zamieszkania, pochodzenia spoecznego. Niewielkie rónice w wynikach bada (ok. 5%) nie s powodem do wycigania wniosków o zmianie ten- dencji w hierarchiach uznawanych wartoci allocentrycznych.
4 .2 . Grupa wartoci prospoecznych Wartoci prospoeczne odnosz si z reguy do szerokich krgów spoeczestwa,
a wic ludzi czy te ludzkoci w ogóle, narodu, pokolenia, grup spoecznych o szcze- gólnych cechach (np. mniejszoci narodowych i wyznaniowych, osób poszkodowanych, potrzebujcych pomocy).
Wykres 5 . Wartoci prospoeczne . Porównanie rednich wartoci wspóczynników oceny wartoci: bada z 2016 roku ze studentami oraz bada z 2006 roku z grup
licealistów . ródo: Wasne badania.
Ludzie, którzy maj pozytywny stosunek do wartoci prospoecznych, s ycz- liwi w stosunku do otoczenia spoecznego, ciesz si z postpu w yciu spoecznym, chtnie podejmuj dziaania na rzecz grup spoecznych znajdujcych si w trudniejszym pooeniu, niezalenie od tego, czy w ich skad wchodz osoby im znane, czy nie.
Niezwykle pozytywne jest to, e wartoci prospoeczne zajy w hierarchii war- toci, wedug opinii studentów i licealistów, drugie miejsce. Rónica w wysokoci red- niego wspóczynnika oceny wartoci wynosi ok. 12%. Moemy wic stwierdzi, e studenci coraz bardziej interesuj si zagadnieniami zwizanymi z problemami spoecz- nymi, e chc i dziaaj na rzecz swoich spoecznoci, a nie tylko dla swoich grup rówie- niczych.
Tom 5/2017Magorzata Pietrzak174
4 .3 . Grupa wartoci uznanych za zwizane z przyjemnoci
Wykres 6 . Wartoci zwizane z przyjemnoci . Porównanie rednich wartoci wspóczynników oceny wartoci: bada z 2016 roku ze studentami oraz bada
z 2006 roku z grup licealistów . ródo: Wasne badania.
Przyjemno jest pozytywnym doznaniem, która fizjologicznie moe by opisana jako centralna euforia. Powszechnie przedstawia si pojcie przyjemnoci jako przeciw- stawne bólowi. Przyjemno to uczucie zadowolenia. Mona robi co dla przyjemnoci, sprawi komu przyjemno, goni za przyjemnociami ycia. Dla licealistów warto ta zaja trzecie miejsce w analizowanej hierarchii, a dla studentów to szóste miejsce w hie- rarchii wartoci i spadek redniego wspóczynnika oceny wartoci prawie o poow. Z bada przeprowadzonych na grupie studentów wynika, e miejsce, które u licealistów zajmoway wartoci przyjemnociowe, u studentów zajy wartoci zwizane z prac i edukacj. Zmiana ta jest cile zwizana z wiekiem badanych modych ludzi.
Wykres 7 . Wykres zalenoci osigania poszczególnych faz dojrzaoci od wieku .
„Skok w doroso” 175
Wkraczajcy w wiat dorosych studenci, bdcy dojrzaymi psychicznie ludmi (dojrzao t osigaj ok.19 roku ycia), ceni prac i znajc zjawisko inflacji dyplomów dostosowuj do niej swoj edukacj. Potrzeby zwizane z przyjemnociami realizowane s z oferty skierowanej do nich ze strony uczelni (PWSZ ma bogat ofert imprez stu- denckich) oraz ze strony lokalnych klubów i organizacji. Studenci deklaruj, e jest to wystarczajcy repertuar dla zaspokojenia ich potrzeb przyjemnociowych.
4 .4 . Grupa wartoci zwizanych z prac Licealista dy do uzyskania dobrego wyniku maturalnego, który chce otrzyma
dziki gruntownej edukacji. To wanie wyksztacenie umoliwia uzyskanie interesuj- cej pracy oraz osignicie sukcesu zawodowego. W badaniach, które prowadzia Bar- bara Fatyga uczniowie na pierwszym miejscu podaj odpowied, e aby znale prac naley kontynuowa nauk, ale ju na drugim, przy 63% wyniku, podaj: wyjecha za granic [Fatyga, 2005, s.152].
Pomimo dostrzegania problemów zwizanych ze znalezieniem odpowiedniej, zgodnej z wyksztaceniem pracy, modzi Polacy, gównie dziki postpujcej globaliza- cji, porównuj sytuacj ekonomiczn w swoim kraju i w krajach zachodnich. Jak wynika z powyszych bada znaczenie nauki zdecydowanie wzrasta.
Wykres 8 . Wartoci zwizane z prac . Porównanie rednich wartoci wspóczynników oceny wartoci: bada z 2016 roku ze studentami oraz bada
z 2006 roku z grup licealistów . ródo: Wasne badania.
Wyranie wida korelacj edukacji i pracy. Na pytanie, co powinien zrobi mody czowiek, eby znale prac, odpowiedzi jest w a 72%, e powinien kontynuowa nauk. Z bada wynika, e studenci ceni prac duo bardziej ni licealici. Fakt ten wynika nie tylko z ich wikszej dojrzaoci, ale równie z realiów codziennego ycia. Studenci podejmuj prac, zapoznaj si z prawidowociami ycia gospodarczego. Stu- diujc na swoich kierunkach takie przedmioty jak przedsibiorczo czy socjologi orga- nizacji ich analiza jest peniejsza, pogbiona, a wic spostrzeenia i wnioski prowadz do wikszego uznania dla pracy.
Tom 5/2017Magorzata Pietrzak176
Na podstawie badania sondaowego przeprowadzonego przez Ew Winiewsk w 2015 roku w grupie ponad piciuset studentów Pastwowej Wyszej Szkoy Zawodo- wej w Pocku wykazano, e: praca, cho nie jest najwysz wartoci w yciu wspócze- snych studentów, to zajmuje jednak wysok – czwart pozycj wród wymienianych przez nich wartoci [Winiewska, 2015, s. 219].
4 .5 . Grupa wartoci zwizanych z edukacj Edukacja staje si rodkiem do celu, czyli do walki o odpowiednie stanowisko
pracy. Modzi respondenci stawiaj wysokie wymagania szkole i duo aktywniej ni uczniowie z uprzednich lat uczestnicz we wszystkich rodzajach zaj uzupeniajcych czy poszerzajcych wiedz. W opiniach modziey wida te odbicie ich pochodzenia spoecznego i miejsca zamieszkania.
Wykres 9 . Wartoci zwizane z edukacj . Porównanie rednich wartoci wspóczynników oceny wartoci: bada z 2016 roku ze studentami oraz bada
z 2006 roku z grup licealistów . ródo: Wasne badania.
Najbardziej widoczna, w osdzie studentów, jest krytyka systemu owiato- wego, który dyskredytuje gimnazjalistów i licealistów z maych miasteczek. S oni sabiej przygotowani do studiowania na uczelniach wyszych. Uczniowie o chopskim pochodzeniu ostrzej dostrzegaj problemy gospodarczo-spoeczne i nieco wyej ceni prac i edukacj od innych grup spoecznych. Jest to potwierdzeniem faktu, e na wsi i w maych miasteczkach jest duo trudniej zdoby prac. Wysoki wynik dla wartoci edukacyjnych u studentów dowodzi take dobrego wyboru kierunku studiów i samoza- dowolenia z wyboru drogi yciowej. Zdobywaj oni specjalistyczn wiedz ukierun- kowan na zawód, który chc wykonywa. Od pierwszych wykadów, konwersatoriów i wicze kanalizuj swoj wiedz w kierunku zawodu i przyszej pracy. W rozmowie ze studentami przewaaj tematy zwizane z praktycznymi aspektami zawodu, co pozwala stwierdzi, e studenci bardziej ni w latach ubiegych ukierunkowuj si na cel a nie na tzw. przyjemno studiowania.
„Skok w doroso” 177
4 .6 . Grupa wartoci zwizanych z wadz Modzi studenci czciej ni licealici ceni wadz jako prac, która jest przez
nich podana. Wida wic, e podniós si w wiadomoci modych ludzi poziom war- toci zwizanych ze sprawowaniem wadzy. Nie ma tu ju reperkusji z poprzedniego systemu politycznego, gdzie modzie licealna i studenci byli w opozycji do przedstawi- cieli wadzy. Studenci i absolwenci liceów myl teraz o sprawowaniu wadzy, gdy nie tylko traktuj j jako form kariery zawodowej, ale te uwaaj, e bd mogli podj si realizacji szeregu projektów bardzo potrzebnych i korzystnych dla lokalnej spoecz- noci.
Wykres 10 . Wartoci zwizane z wadz . Porównanie rednich wartoci wspóczynników oceny wartoci: bada z 2016 roku ze studentami oraz bada
z 2006 roku z grup licealistów . ródo: Wasne badania.
Licealici cenili wadz na równi z edukacj. Studenci natomiast edukacj wyró- niaj, wadz traktujc niej. Edukacja stanowi mocny fundament i jest on najlepszym argumentem przy ubieganiu si o kierownicze stanowiska. Studenci pamitaj, e spo- eczestwo nie akceptuje gwatownych karier kierowniczych czy politycznych osób nie- wyksztaconych odpowiednio do zajmowanego stanowiska. Ostracyzm spoeczny jest w tym wypadku wyjtkowo silnie wyraany.
Tom 5/2017Magorzata Pietrzak178
Wykres 11 . Wartoci zwizane z kultur . Porównanie rednich wartoci wspóczynników oceny wartoci: bada z 2016 roku ze studentami oraz bada
z 2006 roku z grup licealistów . ródo: Wasne badania.
Zdecydowanie za nisko ceni zarówno licealici jak i studenci wartoci kultu- ralne i obywatelskie. Te grupy wartoci s niezbdne dla synchronicznego rozwoju mo- dego czowieka i dlatego te pedagodzy i twórcy programów szkolnych oraz zarzdza- jcy owiat powinni powanie zastanowi si nad tymi wynikami i nad skutecznoci swoich dziaa. Niestety niezalenie od kierunku studiów, typu liceum, profilu klasy i pozostaych rónicujcych modych ludzi czynników, ich stosunek do kultury i warto- ci obywatelskich by zbliony i tak samo niski.
4 .8 . Grupa wartoci obywatelskich
Wykres 12 . . Wartoci obywatelskie . Porównanie rednich wartoci wspóczynników oceny wartoci: bada z 2016 roku ze studentami oraz bada
z 2006 roku z grup licealistów . ródo: Wasne badania.
„Skok w doroso” 179
Modzie studencka wykazaa wiksze znaczenie dla wartoci obywatelskich od badanych licealistów. Uwana obserwacja potrzeb otoczenia oraz zakadanie wa- snych rodzin wywoay taki wynik ankiety. Studenci mieszkajcy na wsi dostrzegli ogrom lokalnych problemów, jest wic nadzieja, e wcz si aktywnie w ich rozwi- zywanie .
4 .9 . Grupa wartoci zwizanych z rodzin
Wykres 13 . Wartoci zwizane z rodzin . Porównanie rednich wartoci wspóczynników oceny wartoci: bada z 2016 roku ze studentami oraz bada
z 2006 roku z grup licealistów . ródo: Wasne badania.
Korzystn i radujc pedagogów tendencj jest wzrost znaczenia wartoci rodzin- nych. Studenci ocenili przydatno swojej rodziny lub te myleli o tym, jak rodzin stworz w przyszoci. Wartoci prorodzinne wedug studentów przewyszyy w hierar- chii wartoci przyjemnociowe. Jest to proces w peni uzasadniony i zgodny z kolejnym etapem dojrzaoci spoecznej czowieka. Wanym powodem wzrostu wartoci rodzin- nych jest cisa wspópraca wszystkich czonków rodziny w dziaaniach nakierowanych na sukces edukacyjny studenta. Czuje on wsparcie rodziny, docenia t pomoc i na tej podstawie wzmacnia wizi czce go ze swoj rodzin. Ju licealista ma pomoc i opar- cie w dziadkach, przy pracujcych rodzicach. Seniorzy kontynuuj swoj rol wspiera- jc w kady moliwy sposób studiujce wnuki.
4 .10 . Grupa wartoci materialnych Ostatnie, 10 miejsce, w hierarchii wartoci uznawanych przez modzie zajy
wartoci materialne. Modzie pozostawia rodzicom-opiekunom trosk o zarabianie pie- nidzy, sama za chciaaby tylko pienidze wydawa. Uwaam, e czas ju najwyszy, aby modzi ludzie mieli wicej moliwoci zarabiania na swoje potrzeby, aby oferta rynku pracy dla licealistów bya bardziej zrónicowana.
Tom 5/2017Magorzata Pietrzak180
licealistów . ródo: Wasne badania.
Przy takich zaoeniach, licealici lepiej radziliby sobie w wiecie, nie powiksza- liby szeregów bezrobotnych, którzy nie potrafi odnale si w gospodarce wolnorynko- wej, a po utracie dotychczasowej pracy atwiej potrafiliby znale nastpn. Posiadaliby te plastyczno, dziki której mogliby wzgldnie szybko zmieni zawód. Wspomnian wielokierunkowo mody czowiek nabyby przy podejmowaniu rónorodnych prac w wieku 16–19 lat. Studenci jeszcze niej ni licealici ocenili wartoci materialne, co moe wynika ze stopniowania etapów ich edukacji. Obecny cel studentów to edukacja, a prac podejm po zdobyciu dyplomu uczelni. Naturaln konsekwencj wkroczenia na ciek kariery zawodowej bd dobra materialne. Nasi studenci maj wizj i misj do zrealizowania w pracy zawodowej, a gratyfikacje pienine s rodkiem do celu a nie celem samym w sobie .
5 . Hierarchia wartoci badanych licealistów z podziaem na profile nauczania
Wyróniajc trzy gówne profile nauczania tj. biologiczny, matematyczny oraz humanistyczny moemy zobaczy na wykresie opinie uczniów na temat preferowanych przez nich grup wartoci.
„Skok w doroso” 181
Wykres 15 . Porównanie wyników bada uznawanych grup wartoci przez licealistów ankietowanych w 2006 roku z podziaem na profile kierunku
nauczania . ródo: Wasne badania.
Typowe klasy wystpujce w kadym renomowanym liceum, skupiajce repre- zentatywnych przedstawicieli liceum ogólnoksztaccego to: klasy matematyczno-in- formatyczne, biologiczno-chemiczne i humanistyczne. Gimnazjalici przyjmowani we wszystkich typach liceów do tych profili mieli wyliczan redni liczb punktów z tych samych przedmiotów, oczywicie zalenie od profilu klasy, a w liceum maj tzw. siatk godzin tak sam lub bardzo zbien.
W trakcie nauki w liceum ksztatuje si system wartoci wród biologów, mate- matyków czy humanistów oraz ustala si hierarchia ich wartoci. W badaniach prze- prowadzonych wród omawianych grup licealistów w 2006 roku wida zalenoci pomidzy profilem danej klasy, który wyraa zainteresowania uczniów tej grupy, a ich hierarchi wartoci. Nie mona take ukrywa, e te trzy wybrane sprofilowane klasy grupuj uczniów o najlepszych wynikach z egzaminów gimnazjalnych, a ju w swoich szkoach ci modzi ludzie uchodz za elit wród licealistów. Poznajmy, jakie wic ci licealici maj zdanie na temat badanych wartoci.
5 .1 . Wartoci allocentryczne
Na podstawie redniego wskanika oceny wartoci (W) . ródo: Wasne badania.
Tom 5/2017Magorzata Pietrzak182
Wartoci allocentryczne najwyej ceni humanici, gdy redni wskanik oceny wartoci wynosi W=1,26, podczas gdy wskanik ten wspólny dla wszystkich licealistów wynosi W=1,20. Jest co cakowicie zrozumiae, gdy pena nazwa tej grupy uczniów to licealici z profilu humanistyczno-spoecznego. To ich charakteryzuje wysza ni przecitnego licealist empatia, to oni wanie w najwikszym stopniu ceni przyja i koleestwo. Tworz zespoy teatralne, gdzie oprócz aktorskich umiejtnoci pog- biaj przyjacielskie wizi. Organizuj wydawanie gazetek szkolnych, a grupy redagu- jce artykuy z danych dziedzin staj si tzw. paczk nierozerwalnych przyjació. Mate- matycy wartoci allocentryczne take stawiaj na pierwszym miejscu, wspóczynnik oceny wartoci allocentrycznych wynosi W=1,23, biolodzy za zajmuj trzeci lokat, z wynikiem W=1,13. Matematycy ceni i pogbiaj wizi przyjacielskie w niewiele mniejszym stopniu ni humanici, co nieco dziwi, i zmienia obraz matematyka-geniusza, introwertyka zamknitego w sobie. Zmieniaj si wic stereotypy, gdzie czsto wrcz autystyczne zachowania specjalistów z zakresu nauk cisych ustpuj miejsca przy- jani i kumplostwu. Wynik najniszy wród biologów wskazuje, e w klasach tych s uczniowie pochonici prac naukow, nie majcy czasu na rozwijanie i pielgnowanie allocentryzmu .
5 .2 . Wartoci prospoeczne
Na podstawie redniego wskanika oceny wartoci (W) . ródo: Wasne badania.
Wartoci prospoeczne najwyej ceni matematycy, wskanik oceny wartoci wynosi W=0,91, na drugim miejscu s biolodzy - ze wskanikiem równym W=0,84, a na trzecim humanici, W=0,83. Kolejno ta moe budzi pewne zdziwienie. Mate- matycy powinni, wedug obiegowych teorii, zajmowa si teoriami i dowodami mate- matycznymi, a nie dziaalnoci na rzecz spoeczestwa. Ten wynik moe by skutkiem sytuacji, w której nie s to ju tacy matematycy jak w latach ubiegych, tzn. rozszczelnia si hermetyczno ich intelektualnej powoki i zanika ich wyobcowanie ze rodowiska. Teraz ci modzi i zdolni ludzie chc, by ich wiedza i umiejtnoci byy przydatne spoe- czestwu. Przynajmniej tak zakadaj teoretycznie i dlatego take ich opinie przewayy w ankietach. Chc by te postrzegani jako menaderowie wspóczesnych procesów gospodarczo-spoecznych. Biolodzy i humanici uzyskali zblione wyniki, które dowo- dz wysokiego zaangaowania tych respondentów w sprawy spoeczne. Jest to w peni
„Skok w doroso” 183
wytumaczalne, gdy to wanie biolodzy bior udzia w akcjach prospoecznych typu: Sprztanie wiata, Tydzie Ochrony Wód, itp., a humanici nie tylko bior czynny udzia w tego typu dziaaniach, ale jeszcze opisuj wszelkie takie akcje i wydarzenia. Biolo- dzy i humanici propaguj wiele dziaa na rzecz spoeczestwa: praca wolontariusza w domach pomocy spoecznej, hospicjach, zbiórka darów dla domów dziecka lub schro- nisk dla zwierzt. Zwiksza si wic rónorodno dziaa, w których mog bra udzia licealici i dlatego ta coraz bogatsza oferta przyczynia si do zwikszenia aktywnoci prospoecznej modych ludzi.
5 .3 . Wartoci przyjemnociowe
Na podstawie redniego wskanika oceny wartoci (W) . ródo: Wasne badania.
Matematycy w ocenie wartoci przyjemnociowych zajmuj pierwsz lokat ze rednim wskanikiem oceny wartoci równym W=0,74, wskanik dla biologów wynosi W=0,72, dla humanistów – W=0,71. Umysy cise bawi si wic najchtniej, ale nie- wiele odstaj od nich, w chci zabaw i uciech, biolodzy i humanici. Ta dua zgodno pogldów dowodzi, e po trudach nauki badani licealici niezalenie od ukierunkowania musz odreagowa stres szkolny w trakcie imprez w klubach czy pubach.
5 .4 . Wartoci zwizane z prac
Wykres 19 . Wartoci zwizane z prac . Porównanie wyników bada uznawanych przez licealistów grup wartoci z podziaem na profile kierunku nauczania .
Na podstawie redniego wskanika oceny wartoci (W) . ródo: Wasne badania.
Tom 5/2017Magorzata Pietrzak184
Najwyej ceni prac matematycy, dla których wskanik oceny wartoci wynosi W=0,64, a najsabiej prac wartociuj biolodzy, dla których wyliczony wskanik oceny wartoci wynosi W=0,56. Matematycy i humanici maj programy nauczania nasta- wione wyjtkowo specjalistyczne, co jest zauwaalne np. w liczbie godzin poszczegól- nych zaj w klasie trzeciej. I tak, u matematyków przewaaj: matematyka, fizyka, informatyka; za u humanistów: jzyk polski, historia i WOS. Planuj wic zdawanie matury gównie z tych kierunkowych przedmiotów i na tym wyborze opieraj przysz swoj prac. Natomiast biolodzy maj jeszcze w klasie trzeciej du liczb przedmiotów niespecyficznych dla profilu, oprócz biologii, chemii, fizyki, ucz si take matema- tyki, historii, WOS-u, geografii, przez co zdarza si, e wybieraj jako przedmiot nie- kierunkowy jako maturalny, np. histori. Dlatego moe jeszcze tak konkretnie nie myl o przyszej pracy, gdy ich moliwoci intelektualne wydaj si by wszechstronniejsze ni u matematyków czy humanistów. Wystpuje te zmiana w planach yciowych bio- logów, gdy w pierwszej klasie licealnej deklaruj ch studiowania na promedycznych kierunkach, natomiast w klasie trzeciej niektórzy abiturienci ju nie pragn by tzw. biaym personelem, a np. inynierem chemikiem.
5 .5 . Wartoci zwizane z edukacj
Wykres 20 . Wartoci zwizane z edukacj . Porównanie wyników bada uznawanych przez licealistów grup wartoci z podziaem na profile kierunku
nauczania . Na podstawie redniego wskanika oceny wartoci (W) . ródo: Wasne badania.
Matematycy ceni wartoci edukacyjne najwyej. Wskanik oceny tych wartoci wynosi W=0,51, podobnie oceniaj je humanici (W=0,50), a nieco niej biolodzy, dla których wskanik oceny wartoci wyniós W=0,41. Matematycy i humanici, podobnie jak w stosunku do pracy, tu take wykazuj du determinacj i zbieno pogldów. Edukacja jest dla nich wana i do wczenie ukierunkowuj swoj nauk ku przyszym studiom i pracy. Zakres treci tych kierunków jest konkretny i nie daje moliwoci zmian np. profilu ju w trakcie nauki w liceum. W swoich dziedzinach licealici podnosz wie- dz i umiejtnoci poddajc si ju tzw. wycigowi szczurów. Biolodzy, podobnie jak w poprzedniej analizie, s bardziej rozproszeni w upodobaniach. Zdarza si, e ucze z klasy biologiczno-chemicznej zmienia j na humanistyczn. To zrónicowanie moe te ujemnie wpywa na kocowy wynik z matury. Niezdecydowanie licealisty co do wyboru przedmiotów maturalnych, moe si skoczy zbyt sabym przygotowaniem do matury, a punktacja maturalna kwalifikuje obecnie modego czowieka na wybrane studia.
„Skok w doroso” 185
6 . Podsumowanie Znajc i akceptujc powszechnie uznawane wartoci kolejnym krokiem jest wia-
dome budowanie ich hierarchii. Najwaniejsze, e wartoci te nie s ju ograniczone tylko do sfery materialnej, ale dotycz tzw. fundamentalnych wartoci niezbdnych dla penego rozwoju osobowoci czowieka. ycie ludzkie jako zespó dziaa, jeeli tworzy zwart i dorzeczn cao, jeeli cele ostateczne, kierujce tymi dziaaniami ukadaj si harmonijnie, ma sens. Nie ma natomiast sensu ycie skadajce si z dziaa kierowa- nych dorywczymi impulsami, niezwizanymi adn jednoczc je myl, bez wyznacze- nia konkretnej hierarchii wartoci.
Mody czowiek w wieku dojrzewania podlega nie tylko wpywom zewntrznym, ale ma te szereg wasnych subiektywnych przey i dlatego te jego system wartoci moe cigle ulega zmianom. Monitorowanie tych zmian jest istotnym zadaniem peda- gogów, aby wychwyci nie tylko pozytywne tendencje, ale i w por skutecznie reago- wa, gdyby modzi ludzie obrali wyjtkowo zgubny dla nich i caego spoeczestwa kierunek rozwoju. Student to mody czowiek, który osign ju dojrzao pciow, fizyczn i psychiczn, a teraz zmierza do osignicia dojrzaoci spoecznej. Ow doj- rzao studenci osign w wieku ok. 25 lat, gdy bd w stanie zapracowa samodziel- nie na potrzeby wasnej rodziny. Konieczne jest wic monitorowanie przez socjologów i pedagogów hierarchii wartoci uznawanych przez modych ludzi, gdy ich nauka w uczelni wyszej to ostatni etap edukacji, w której moliwe jest jeszcze wychowa- nie ku wartociom, zachcanie do korzystania z rad autorytetów oraz zainteresowanie ideami spoecznymi i obywatelskimi. To ostatnia szansa do uksztatowania nawyków i postaw podanych spoecznie. Studenci znajduj si na wznoszcej krzywej rozwoju tzw. inteligencji wiedzowej, któr uzupenia dojrzao psychiczna i spoeczna. Hierar- chia wartoci uznawanych przez studentów PWSZ wynikajca z bada porównawczych (100 zda – 100 opinii) wykazaa t dojrzao. Skok w doroso wedug studentów PWSZ w Pocku to dobra edukacja, praca zawodowa i spoeczna oraz wasna rodzina.
Studenci kierunku praca socjalna nie wybrali jeszcze specjalnoci, dopiero deklarowali wstpnie swoje zamiary. Naley kontynuowa badania, aby po dokonaniu przez nich wyboru konkretnych specjalnoci porównawczo zestawi ich opinie doty- czce badanych wartoci z opiniami innych suchaczy Wydziau Nauk Humanistycznych i Spoecznych PWSZ w Pocku.
Bibliografia: Brückner Aleksander . 1989 . Sownik etymologiczny jzyka polskiego. Warszawa:
Wydawnictwo Wiedza Powszechna. Dydycz Antoni. 2010. Pacyfik - Powrót do wartoci warunkiem bezpieczestwa. W Bez-
pieczestwo czowieka a wartoci t. II. Aspekty spoeczne i polityczne, red . Edward Jarmoch, Andrzej W. widerski, Izabela A. Trzpil. Siedlce: Wydawnictwo Aka- demii Podlaskiej .
Fatyga Barbara (red.). 2005. Biaa Ksiga modziey polskiej. Dwie prawdy o aktywno- ci. Warszawa: MENiS.
Tom 5/2017Magorzata Pietrzak186
Filipek Agnieszka. 2010. Wartoci i ich zwizek z poczuciem bezpieczestwa w opinii studentów. W Bezpieczestwo czowieka a wartoci t. II. Aspekty spoeczne i poli- tyczne. red . Edward Jarmoch, Andrzej W. widerski, Izabela A. Trzpil. Siedlce: Wydawnictwo Akademii Podlaskiej .
Gdula Anna. 2010. „O bezpieczestwo czowieka jako wartoci”. Doctrina. Studia spo- eczno-polityczne 7 .
Hejnicka-Bezwiska Teresa. 1991. Orientacje yciowe modziey. Bydgoszcz: Wydaw- nictwo WSP .
Jaczewski Andrzej . 2005 . Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania . War- szawa: Wydawnictwo Akademickie ak.
Jan Pawe II. 1994. Przemówienie do uczestników Kongresu Teologów Europy rodko- wo-wschodniej w czasie pielgrzymki do Polski. Warszawa: Biuletyn Salezja- ski Nostra .
Jarmoch Edward. 2010. Rodzina kolebk wartoci. W Bezpieczestwo czowieka a war- toci t. II. Aspekty spoeczne i polityczne, red . Edward Jarmoch, Andrzej W. wi- derski, Izabela A . Trzpil. Siedlce: Wydawnictwo Akademii Podlaskiej.
Kozaczyski Waldemar. 2007. Edukacja ekologiczna jako stymulator wiadomoci eko- logicznej spoecznoci lokalnych. W Czyni wiat bardziej bezpiecznym t. II ., red . Agata Cudowska, Jerzy Kunikowski. Siedlce: Wydawnictwo Akademii Podla- skiej .
Krzyanowski Leszek J. 1999. O podstawach kierowania organizacjami inaczej: para- dygmaty, modele, metafory, filozofia, metodologia, dylematy, trendy. Warszawa: PWN .
Kubiak Mariusz. 2007. wiat wartoci – wiatem czowieka. W Czyni wiat bardziej bezpiecznym t. II., red. Agata Cudowska, Jerzy Kunikowski. Siedlce: Wydawnic- two Akademii Podlaskiej .
Kunikowski Jerzy. 2007. Teoretyczno-metodologiczne podstawy wychowania obron- nego. W Czyni wiat bardziej bezpiecznym t. II ., red . Agata Cudowska, Jerzy Kunikowski. Siedlce: Wydawnictwo Akademii Podlaskiej.
Lewowicki Tadeusz . 1987 . Aspiracje dzieci i modziey. Warszawa: Wydawnictwo PWN. obocki Mieczysaw. 2004. Wprowadzenie do metodologii bada pedagogicznych . Kra-
ków: Oficyna Wydawnicza Impuls. obocki Mieczysaw. 2007. W trosce o wychowanie w szkole. Kraków: Oficyna Wydaw-
nicza Impuls . Mariaski Janusz. 1989. Wprowadzenie do socjologii moralnoci. Lublin: Wydawnictwo
katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego . Molesztak Aldona. 2007. Zagroenia czowieka w kontekcie odpowiedzialnoci.
W Czyni wiat bardziej bezpiecznym t. I, red . Agata Cudowska, Jerzy Kunikow- ski. Siedlce: Wydawnictwo Akademii Podlaskiej.
Szymaski Mirosaw J. 2002. Kryzys i zmiana. Studia nad przemianami edukacyjnymi w Polsce w latach dziewidziesitych. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Aka- demii Pedagogicznej .
„Skok w doroso” 187
Szymaski Mirosaw J. 2004. W poszukiwaniu drogi. Szanse i problemy edukacji w Pol- sce. Kraków: Wydawnictwo Akademickie AK.
Szymczak Mieczysaw. 1978. Sownik jzyka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN .
Trzpil Izabela Aldona. 2007. Czyni wiat odpowiedzialnym. W Czyni wiat bardziej bezpiecznym t. I, red. Agata Cudowska, Jerzy Kunikowski. Siedlce: Wydawnic- two Akademii Podlaskiej .