SISTEM ORGANA ZA SISTEM ORGANA ZA IZLUČIVANJE/ IZLUČIVANJE/

EKSKRECIJUEKSKRECIJU

- - U čovjekovo tijelo stalno se unose razne U čovjekovo tijelo stalno se unose razne tvari koje su potrebne za njegovu tvari koje su potrebne za njegovu izgradnju ili služe kao izvor energije.izgradnju ili služe kao izvor energije.

- Prilikom promjene tih tvari,u tijelu nastaju - Prilikom promjene tih tvari,u tijelu nastaju i štetni proizvodi,koji se moraju što prije i štetni proizvodi,koji se moraju što prije izdvojiti iz organizma.izdvojiti iz organizma.

- U našem tijelu postoji više puteva za - U našem tijelu postoji više puteva za izdvajanje štetnih tvari:izdvajanje štetnih tvari:

-preko pluća-preko pluća -preko kože-preko kože -preko bubrega-preko bubrega

Najveća količina štetnih tvari izdvaja Najveća količina štetnih tvari izdvaja se preko bubrega.se preko bubrega.

Prestanak rada bubrega doveo bi do Prestanak rada bubrega doveo bi do smrtonosnog trovanja krvi.smrtonosnog trovanja krvi.

Zbog toga je veoma važno da su Zbog toga je veoma važno da su bubrezi zdravi.bubrezi zdravi.

Da bismo doprinijeli zdravlju Da bismo doprinijeli zdravlju bubrega, moramo poznavati bubrega, moramo poznavati njihovu građu i funkciju.njihovu građu i funkciju.

Bubrezi prečišćavaju krvBubrezi prečišćavaju krv

Bubrezi spadaju u unutrašnje Bubrezi spadaju u unutrašnje organe.Dugi su oko 10 cm, a široki 5 organe.Dugi su oko 10 cm, a široki 5 cm.Ako se bubreg uzdužno presiječe, cm.Ako se bubreg uzdužno presiječe, vide se dva sloja, spoljašnji, tamniji i vide se dva sloja, spoljašnji, tamniji i tanji, zrnatog izgleda, to je bubrežna tanji, zrnatog izgleda, to je bubrežna kora, i unutrašnji, svjetliji i deblji – kora, i unutrašnji, svjetliji i deblji – bubrežna srž.Bubrežna srž se prema bubrežna srž.Bubrežna srž se prema unutrašnjosti bubrega izbočuje u 10 unutrašnjosti bubrega izbočuje u 10 do 12 bubrežnih piramida koje ulaze u do 12 bubrežnih piramida koje ulaze u središnju šupljinu bubrega, u središnju šupljinu bubrega, u bubrežnu zdjelicu.bubrežnu zdjelicu.

U bubrežnoj kori se nalazi veliki U bubrežnoj kori se nalazi veliki broj kugličastih bubrežnih broj kugličastih bubrežnih tjelašaca.Svako tjelašce sastoji se tjelašaca.Svako tjelašce sastoji se od čahurice u koju ulazi tanka od čahurice u koju ulazi tanka arterija koja se u njoj grana u splet arterija koja se u njoj grana u splet paralelnih kapilara.paralelnih kapilara.

Kroz tanke zidove kapilara prelazi Kroz tanke zidove kapilara prelazi iz krvi u tjelašce dio vode sa iz krvi u tjelašce dio vode sa rastvorenim tvarima, među kojima rastvorenim tvarima, među kojima se nalaze štetni sastojci koje treba se nalaze štetni sastojci koje treba iz tijela odstraniti, ali tu su također iz tijela odstraniti, ali tu su također i neke korisne supstance.i neke korisne supstance.

Ta tečnost naziva se primarna Ta tečnost naziva se primarna mokraćamokraća

- Mokraćni mehur – postoji kod Mokraćni mehur – postoji kod kičmenjaka kod kojih se mokraća kičmenjaka kod kojih se mokraća izlučuje u izlučuje u tečnom stanju, kod tečnom stanju, kod krokodilakrokodila i ptica ne postoji (mokraća i ptica ne postoji (mokraća kod kod njih je gusta kaša koja se izliva njih je gusta kaša koja se izliva direktno u kloaku)direktno u kloaku)

Iz svakog tjelašca izlazi bubrežni Iz svakog tjelašca izlazi bubrežni kanalić kojim se odvodi primarna kanalić kojim se odvodi primarna mokraća.Bubrežni kanalić ne ide mokraća.Bubrežni kanalić ne ide pravo prema sredini bubrega, pravo prema sredini bubrega, nego pravi više zavoja, obavijen nego pravi više zavoja, obavijen je spletom kapilara koji imajju je spletom kapilara koji imajju značajnu ulogu u nastajanju značajnu ulogu u nastajanju mokraće.mokraće.

Prilikom prolaska primarne Prilikom prolaska primarne mokraće kroz kanalić, dio vode i mokraće kroz kanalić, dio vode i sav šećer ponovo se vraćaju u sav šećer ponovo se vraćaju u krv.Preostala tekućina sa štetnim krv.Preostala tekućina sa štetnim tvarima čini mokraću ili urin.tvarima čini mokraću ili urin.

Mnogo ovakvih kanalića spaja se u Mnogo ovakvih kanalića spaja se u veće, koji se izlivaju u bubrežnu veće, koji se izlivaju u bubrežnu zdjelicu.Iz zdjelice se mokraća zdjelicu.Iz zdjelice se mokraća preko mokraćovoda stalno odvodi u preko mokraćovoda stalno odvodi u mokraćnu bešiku ili mokraćnu bešiku ili mjehur.Mokraćni mjehur je građen mjehur.Mokraćni mjehur je građen od glatkih mišića, pa može da se od glatkih mišića, pa može da se steže i rasteže.steže i rasteže.

Od mjehura polazi izvodna cijev Od mjehura polazi izvodna cijev kojom se mokraća izbacuje kojom se mokraća izbacuje napolje.Pražnjenje se vrši pod napolje.Pražnjenje se vrši pod kontrolom naše volje.U toku jednog kontrolom naše volje.U toku jednog dana izluči se 1-1,5 l mokraće.dana izluči se 1-1,5 l mokraće.

Sastav mokraće otkriva Sastav mokraće otkriva bolestbolest

Mokraća zdravog čovjeka, osim vode, sadržu Mokraća zdravog čovjeka, osim vode, sadržu mokraćnu kiselinu, mokraćevinu (karbamid), mokraćnu kiselinu, mokraćevinu (karbamid), mirisne i bojene tvari, mineralne soli.mirisne i bojene tvari, mineralne soli.

Ako urin sadrži eritrocite, glukozu, Ako urin sadrži eritrocite, glukozu, leukocite, bjelančevine ili veći broj bakterija, leukocite, bjelančevine ili veći broj bakterija, znači da se u organizmu dešavaju neki znači da se u organizmu dešavaju neki procesi koji nisu normalni.procesi koji nisu normalni.

Zbog toga se danas često obavlja pregled Zbog toga se danas često obavlja pregled mokraće.Već po izgledu mokraće može se mokraće.Već po izgledu mokraće može se prosuditi o zdravstvenom stanju.Mokraća prosuditi o zdravstvenom stanju.Mokraća zdravog čovjeka je svijetla i bistra.Ako je zdravog čovjeka je svijetla i bistra.Ako je mokraća zamućena, treba se obratiti ljekaru, mokraća zamućena, treba se obratiti ljekaru, da bi se utvrdilo jesu li bubrezi zdravi.da bi se utvrdilo jesu li bubrezi zdravi.

Njega i bolesti organa za Njega i bolesti organa za izlučivanjeizlučivanje Svako opterećenje bubrega suvišnim Svako opterećenje bubrega suvišnim

količinama tečnosti je štetno.Na bubrege količinama tečnosti je štetno.Na bubrege naročito štetno djeluje alkohol i naročito štetno djeluje alkohol i nikotin.Pretjerano uzimanje alkohola nikotin.Pretjerano uzimanje alkohola dovodi do promjena u bubrežnom dovodi do promjena u bubrežnom tkivu.Oštećeni bubrezi nisu u stanju da tkivu.Oštećeni bubrezi nisu u stanju da normalno vrše svoju funkciju.normalno vrše svoju funkciju.

Prestankom rada bubrega u krvi se Prestankom rada bubrega u krvi se nakupljaju štetne tvari, što uzrokuje nakupljaju štetne tvari, što uzrokuje smrt organizma.Štetna su i pretjerano smrt organizma.Štetna su i pretjerano začinjena jela.Oštećenje bubrega često začinjena jela.Oštećenje bubrega često nastaje kao posljedica taloženja nastaje kao posljedica taloženja bubrežnog kamena koji može biti bubrežnog kamena koji može biti različitog sastavarazličitog sastava

Sitniji kamenčići mogu da začepe Sitniji kamenčići mogu da začepe mokraćovod, što dovodi do mokraćovod, što dovodi do poremećaja rada bubrega i do poremećaja rada bubrega i do njihovog oštećenja.njihovog oštećenja.

Bubrežni kamen koji se zadrži u Bubrežni kamen koji se zadrži u bubregu “raste”, vrši pritisak na bubregu “raste”, vrši pritisak na bubrežno tkivo i oštećuje ga.bubrežno tkivo i oštećuje ga.

Prilikom pojave bubrežnog Prilikom pojave bubrežnog kamena česti su napadi sa jakim kamena česti su napadi sa jakim bolovima.Liječenje se vrši pod bolovima.Liječenje se vrši pod kontrolom ljekara.kontrolom ljekara.

Nefritis je zapaljenje bubrega.Može Nefritis je zapaljenje bubrega.Može nastati kao posljedica infektivnih nastati kao posljedica infektivnih bolesti ili usljed trovanja otrovnimbolesti ili usljed trovanja otrovnim tvarima.Bolesnik osjeća bolove u tvarima.Bolesnik osjeća bolove u predjelu bubrega, ima povišen krvni predjelu bubrega, ima povišen krvni tlak, mokraća mu je zamućena.tlak, mokraća mu je zamućena.

Ukoliko se primijete ovi simptomi, Ukoliko se primijete ovi simptomi, treba odmah tražiti ljekarsku treba odmah tražiti ljekarsku pomoć.Razvitak oboljenja može oštetiti pomoć.Razvitak oboljenja može oštetiti bubreg u tolikoj mjeri da prestane bubreg u tolikoj mjeri da prestane vršiti svoju funkciju.vršiti svoju funkciju.

Danas se krv takvih bolesnika Danas se krv takvih bolesnika prečišćava pomoću vještačkog bubrega prečišćava pomoću vještačkog bubrega (hemodijaliza).Bolesni bubrezi se (hemodijaliza).Bolesni bubrezi se presađivanjem mogu zamijeniti presađivanjem mogu zamijeniti zdravim.zdravim.

Ekskretorne vakuoleEkskretorne vakuoleNeki jednoćelijski organizmi nemaju Neki jednoćelijski organizmi nemaju

posbne organe za izlučivanje nego tu posbne organe za izlučivanje nego tu funkciju obavljaju organele koje se funkciju obavljaju organele koje se nazivaju EKSKRETORNIM nazivaju EKSKRETORNIM VAKUOLAMA.VAKUOLAMA.

ProtozoaProtozoa – kontraktilne vakuole – kontraktilne vakuole (uloga, građa i funkcija)(uloga, građa i funkcija)

SpongiaSpongia – amebocite u mezogleji, – amebocite u mezogleji, paragastralna duplja, oskulumparagastralna duplja, oskulum

CoelenterataCoelenterata – hidrolimfa – hidrolimfa

PROTONEFRIDIJEPROTONEFRIDIJE

Najjednostavnije organe za Najjednostavnije organe za izlučivanje kod višećelijskih životinja izlučivanje kod višećelijskih životinja imaju pljosnate gliste. To su imaju pljosnate gliste. To su protonefridije ili jednostavne cjevčice protonefridije ili jednostavne cjevčice (čiji se jedan kraj otvara prema vani, (čiji se jedan kraj otvara prema vani, a drugi je vezan prema unutrašnjim a drugi je vezan prema unutrašnjim dijelovima tijela) iz kojih se ekskrecija dijelovima tijela) iz kojih se ekskrecija vrši u spoljašnju sredinu.vrši u spoljašnju sredinu.

Amfioksus (protonefridije u parovima Amfioksus (protonefridije u parovima raspoređene okolo ždrijela, a raspoređene okolo ždrijela, a izlijevaju se u škržnu duplju)izlijevaju se u škržnu duplju)

METANEFRIDIJEMETANEFRIDIJE

Kod prstenastih glista skoro na Kod prstenastih glista skoro na svakom segmentu tijela nalazi se svakom segmentu tijela nalazi se pojedan par ekskretornih organa – pojedan par ekskretornih organa – metanefridija.metanefridija.

MALPIGIJEVI SUDOVIMALPIGIJEVI SUDOVI

Kopneni zglavkari imaju poseban sistem Kopneni zglavkari imaju poseban sistem organa za izlučivanje to su Malpigijevi organa za izlučivanje to su Malpigijevi sudovi. Izlučivanja iz ovih cjevčica se sudovi. Izlučivanja iz ovih cjevčica se izlijevaju u crijevo i zajedno sa izmetom vani izlijevaju u crijevo i zajedno sa izmetom vani u spoljašnju sredinu.u spoljašnju sredinu.

Zglavkari koji žive u vodi imaju izmjenjene Zglavkari koji žive u vodi imaju izmjenjene metanefridije, u obliku tzv. “viličnih žlijezda”.metanefridije, u obliku tzv. “viličnih žlijezda”.

Organizmi koji imaju malpigijeve sudove kao Organizmi koji imaju malpigijeve sudove kao organe za izlučivanje su: stonoge, pauci, organe za izlučivanje su: stonoge, pauci, insekti,...insekti,...