Sistem Obracuna Planskih Troskova

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

SEMINARSKI RAD Iz predmeta: UPRAVLJAKO RAUNOVODSTVO Naziv seminarskog rada: SISTEM OBRAUNA TROKOVA PRIMJENOM METODE PLANSKIH TROKOVA

Profesor:

Student:

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJESADRAJ UVOD......................................................................................3 1 Sistem obrauna planskih trokova.........................................4 2 Metodi otpisa planskih trokova..............................................72.1. Metod 100% otpisivanja............................................................8 2.2. Metod 50% otpisivanja..............................................................8 2.3. Metod kalkulativnog otpisivanja..............................................10

3. Kalkulacija planskih trokova...............................................113.1. Vremenski raspon planskih trokova........................................12

4. Razlika planskih i standardnih trokova................................144.1. Vrste planskih trokova...........................................................15 4.2. Standardizacija planskih trokova............................................16 4.3. Fleksibilni plan trokova..........................................................17 4.4. Razgranienje planskih i stvarnih trokova...............................19 4.5. Odstupanja od planskih trokova.............................................23

ZAKLJUAK............................................................................24 LITERATURA........................................................................... 25

2


UVODPlanski trokovi su predvieni trokovi za odreeni period. Kao osnova za predvianje ovih trokova mogu posluiti stvarni trokovi prolih perioda, ali isto tako i predvianja o kretanju trokova u periodu na koji se oni odnose. U odsustvu standardnih trokova planski trokovi pokazuju koliko e iznositi trokovi, odnosno koliko e normalno iznositi stvarni trokovi, ako se ostvare uslovi na osnovu kojih su oni predvieni. Planski trokovi su veoma pogodno sredstvo kontrole stvarnih trokova. Razlike koje se javljaju izmeu planskih i stvarnih trokova, tretiraju se kao odstupanje od normale. Granini planski troak je oblik djeliminih planskih trokova. Sutina njihovog obrauna je u planiranju trokova, pri emu se polazi od injenice da u preduzeu postoji obraun stvarnih djeliminih trokova. Polazite je da se kod odreenog planskog zaposlenja koliinska potronja proizvodnih faktora vrednuje za due vrijeme konstantnim planskim cijenama. Nakon to je utvrena potronja dobara po planskim cijenama za budue razdoblje, takvi su podaci u okviru analize odstupanja osnovica za usporeivanje stvarne potronje po stvarnim cijenama. Granini planski trokovi omoguuju predvianje potrebnih trokova za odreene stupnjeve koritenja kapaciteta te se esto oznaavaju kao fleksibilni planski trokovi. Prednost im je i u tome to omoguuju korektnu kontrolu trokova. Prema rezultatima empirijskih istraivanja 62% preduzea koja su uvela doprinos pokriu stvarnih trokova proirila su svoj koncept za planske trokove. Uoena je zavisnost primjene obrauna planskih graninih trokova i veliine preduzea odnosno djelatnosti: primjena tog naina obrauna ea je kod veih i kod industrijskih preduzea. Nedostacima obrauna graninih planskih trokova smatra se njihova primjenjivost iskljuivo za proizvodne djelatnosti, oni pretpostavljaju opseno planiranje i obuhvat podataka, u potpuno automatiziranim proizvodnim segmentima gube na vanosti odstupanja u potronji materijala itd.

3


1 Sistem obrauna planskih trokovaS obzirom na to da se planske nabavne cijene materijala, po pravilu, ne mijenjaju u toku poslovne godine, obraun utroka materijala po planskim cijenama je jednostavniji od obrauna po stvarnim cijenama. Utroak materijala po planskoj cijeni e se obraunavati, pod uslovom da se i pribavljanje materijala knjigovodstveno obuhvatalo po istoj toj cijeni. Utroena koliina materijala obuhvata se na levoj strani rauna Trokovi proizvodnje i na desnoj strani rauna Materijal. Pored navedenog, na raun Trokovi proizvodnje potrebno je prenijeti i iznos ispravke vrijednosti utroenog materijala, sa rauna Ispravka vrijednosti materijala. Meutim, pri tome se mora voditi rauna o karakteru salda na raunu Ispravka vrijednosti materijala. Dugovan saldo na odnosnom raunu, indicira da e se dio koji se odnosi na utroeni materijal knjigovdstveno obuhvatiti tako, to e se zaduiti raun Trokovi proizvodnje, a odobriti raun Ispravka vrijednosti materijala. U sluaju da je saldo na raunu Ispravka vrijednosti materijala potranog karaktera, postupa se obrnuto od prethodno objanjenog sluaja. Iznos ispravke vrijednosti koji se odnosi na utroeni materijal, moe se utvrditi na osnovu procenta utroenog materijala ili na osnovu procenta ispravke vrijednosti materijala. Na osnovu procenta utroenog materijala, iznos ispravke vrijednosti utroenog materijala dobija se na osnovu indikatora, kod koga se u brojiocu nalazi planska nabavna vrijednost utroenog materijala x 100, a u imeniocu planska nabavna vrijednost pribavljenog materijala. Planska nabavna vrijednost utroenog materijala x 100 utroenog = Planska nabavna vrijednost pribavljenog materijala

Procenat materijala

Iznos koji se prenosi na raun Trokovi proizvodnje utvruju se na taj nain to se, ovako utvreni procenat primjeni na saldo rauna Ispravka vrijednosti materijala. to se procenta ispravke vrijednosti materijala tie, on se utvruje indikatorom kod koga se u brojiocu nalazi saldo rauna Ispravka vrijednosti materijala x 100, a u imeniocu planska nabavna vrijednost pribavljenog materijala.

4

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJESaldo ispravke vrijednosti materijala x 100 Procenat ispravke = Planska nabavna vrijednost pribavljenog vrijednosti materijala materijala Iznos ispravke vrijednosti utroenog materijala utvruje se primjenom ovako utvrenog procenta na plansku nabavnu vrijednost utroenog materijala. U cijenu kotanja proizvodnje mora biti integrisan, pored utroka materijala i utroak vrijednosti drugih materijalnih elemenata obrtnih sredstava (sitnog inventara, ambalae). Iznos utroka vrijednosti pomenutih elemenata obrtnih sredstava utvruje se sljedeim metodama: metod 100% otpisivanja, metod 50% otpisivanja i metod kalkulativnog otpisivanja. Sistemi obrauna trokova kao osnova pogonskog obrauna (obrauna trokova i uinaka) a) Obraun trokova i uinaka je poetni i glavni dio upravljakog raunovodstva. Rije je o raunovodstvenom dijelu koji se razlikuje od finansijskog raunovodstva po tome: to je interno orjentisan ( bavi se procesima transformacija vrijednosti i izvjetavanjem internih korisnika raunovodstvenim informacijama); njegov predmet obrauna ine prevashodno robni (vrijednosni) tokovi; to je analitiki obraun (rasporeuje trokove na pogone, funkcije, mjesta trokova i pojedine uinke i grupe uinaka); to se, za razliku od finansijskog raunovodstva, radi o kratkoronom, obino mjesenom obraunu trokova i uinaka.

Ove razlike izmeu pogonskog obrauna i finansijskog raunovodstva su posljedice ciljeva odnosno zadataka koji se pred obraun trokova i uinaka postavljaju. Glavni ciljevi obrauna trokova i uinaka su: - obezbjeenja informacija o cijeni kotanja uinaka zaliha nedovrene proizvodnje i gotovih proizvoda, kao i osnovnih sredstava, alata i slino; - obezbjeenje informacija o rezultatima analitikog kratkoronog obrauna za potrebe planiranja i kontrole trokova; - obezbjeenje informacija za potrebe formulisanja politike cijena i formiranja cena; - obezbjeenje informacija za potrebe donoenja poslovnih odluka.

5

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJEOve informacije ispunjava samo potpun obraun trokova i uinaka koji sadri sljedea podruja trokova i uinaka: - obraun vrsta trokova; - obraun mjesta trokova; - obraun nosilaca trokova i - kratkoroni obraun rezultata. Obraun trokova po vrstama za preduzee u cjelini obino je zajedniki za finansijsko knjigovodstvo i pogonski obraun, pri emu se obraun trokova i uinaka bavi pravim ekonomskim trokovima, koji se ne moraju podudarati s njihovim iznosima obraunatim po pravilima finansijskog knjigovodstva. Obraun trokova po mjestima i po nosiocima trokova u iskljuivoj su nadlenosti pogonskog obrauna. Obraun trokova po mjestima slui potrebama kalkulacije i potrebama planiranja i kontrole trokova, dok obraun trokova po nosiocima ukljuuje jedinini obraun nosilaca, tj. kalkulaciju uinaka, i periodini obraun nosilaca trokova, tj. zbirni obraun trokova po nosiocima za pogonsko-obraunski period koji podrazumjeva: - ukljuivanje poetne nedovrene proizvodnje; - vezivanje direktnih trokova odnosnog perioda za odgovarajue nosioce trokova; - posrednu alokaciju optih trokova na nosioce i odvajanje trokova koji se ukljuuju u vrijednost zaliha; - zavrnu podjelu ukupnih trokova nosilaca, na zavrenu i nezavrenu proizvodnju na kraju obraunskog perioda. Kratkoroni analitiki obraun rezultata nastoji da obrauna rezultate organizacionih dijelova, grupa proizvoda, proizvoda i sl. i da dobijene informacije poslue u svrhe planiranja i kontrole prihoda, rashoda i rezultata. b) Sistemi obrauna trokova predstavljaju skup naela, metoda i postupaka obrade predmeta, obrauna, tj. stvarnih trokova i ostvarenih uinaka s ciljem zadovoljenja informacionih potreba. Razlikujemo sisteme obrauna po vremenskom kriterijumu (sistem obrauna po stvarnim trokovima, sistem obrauna po normalnim trokovima i sistem obrauna po planskim trokovima) i sistem obrauna po kriterijumu sadrine cijene kotanja uinaka (sistem obrauna po punim trokovima, sistem obrauna po djeliminim trokovima. Najee susreemo sistem obrauna po stvarnim trokovima (sistem usmjeren na prole trokove), sistem obrauna po planskim trokovima ( koriste se unapred utvreni trokovi, dakle budui) i sistem obrauna po planskim varijabilnim trokovima ( unapred utvreni budui varijabilni trokovi jedinica uinaka).

6

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJEPredmet pogonskog obrauna po svakom od ovih sistema obrauna trokova predstavljaju stvarni trokovi i stvarni uinci. Razlika je u tome koji e trokovi i u kom svom dijelu biti ukljueni u proizvodnu cijenu kotanja uinaka, u rashode prodatih proizvoda i usluga i u periodine rashode preduzea. Dobro postavljen obraun po planskim trokovima ogleda se u sljedeim prednostima: a) Prva se ogleda u tome to stabilna proizvodna cijena kotanja ne dozvoljava vjetake periodine oscilacije vrijednosti zaliha. b) Druga prednost obrauna po planskim trokovima sastoji se u tome to je unapred poznata stabilna puna cijena kotanja znatno upotrebljivija trokovna podloga formiranja prodajnih cijena. c) Trea prednost ovog sistema obrauna trokova proizilazi iz toga to su planski trokovi u osnovi budui trokovi. Kao logian nastavak toga, kontrola trokova raspolae pouzdanim mjerilom, osnovom za uporeenje stvarno nastalih trokova. d) etvrta prednost se manifestuje usmjeravanjem panje rukovodstva samo na odsupanja od planskih trokova. e) Peta prednost se tie mogunosti ovog sistema obrauna trokova da putem kontrole trokova obezbjedi glavne polazne osnove ili i mjerila stimulativnog nagraivanja po osnovu ekonominosti troenja i doprinosa rentabilitetu preduzea. f) esto, obraun po planskim trokovima poveava ekonominost internog obrauna, to je rezultat njegovog oslanjanja na unapred odreene kalkulacione kvote planskih trokova. Na kraju, prednou planskih trokova moe se smatrati i to to sam in standardizovanja trokova pretpostavlja odreeno ispitivanje poslovne aktivnosti. Oigledne prednosti planskih trokova i na njima zasnovanog sistema obrauna trokova ne smeju biti povod za njihovo proglaavanje optim lijekom, jer razliiti ciljevi obrauna nisu podjednako dobro zadovoljeni od ovog sistema obrauna.

2 Metodi otpisa planskih trokova

7

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE 2.1. Metod 100% otpisivanjaOvaj vid utvrivanja iznosa utroka odnosnih elemenata obrtnih sredstava primjenjuje se, po pravilu, u sluaju kada se radi o relativno maloj nabavnoj vrijednosti, kao i o kratkom roku trajanja elemenata sitnog inventara i amabalae. Sitan inventar sa ovakvim karakteristikama esto se u upotrebu predaje odmah nakon nabavke. Iznos nabavne vrijednosti (jednog od pomenutih elemenata) knjii se na levu stranu rauna Trokovi proizvodnje i na desnu stranu rauna Sitan inventar, Ambalaa.

2.2. Metod 50% otpisivanjaKoristi se u sluaju sitnog inventara manje vrijednosti, kod kojeg se utroak ne moe precizno planirati. Knjigovodstveno obuhvatanje predaje sitnog inventara u eksploataciju vri se zaduivanjem dva rauna, i to: raun Trokovi proizvodnje (za 50% vrijednosti) i raun Sitan inventar u upotrebi (za preostalih 50% vrijednosti), a odobrava se raun Sitan inventar (za ukupan iznos njegove nabavne vrijednosti). Druga polovina vrijednosti sitnog inventara se rashoduje u momentu kada sitan inventar u upotrebi postane neupotrebljiv. Putem procjene se utvruje eventualna vrijednost rashodovanog sitnog inventara, u vidu otpadaka. Knjienje se vri na taj nain to se zaduuje raun Trokovi proizvodnje (za vrijednost sitnog inventara u upotrebi umanjenu za vrijednost procjenjenih otpadaka), zatim raun Otpaci (za vrijednost otpadaka), a odobrava se raun Sitan inventar u upotrebi (za preostali iznos nabavne vrijednosti). Trokovi su novano izraena troenja sredstava i rada koji su sastavni djelovi cijene kotanja uinka. Za pojam trokova bitno je da su oni vezani za uinke koji se sreu u svakoj vrsti preduzea, a ne samo u proizvodnim i sve to predstavlja element cijene kotanja, istovremeno predstavlja i troak, tako da izvan kalkulacije nema trokova. U cijenu kotanja odnosno iznosu ukupnih trokova objedinjeni su cjelokupni napori preduzea u postizanju odreenog internog finansijskog rezultata. Objedinjujui sve trokove, cijena kotanja predstavlja taku ispod koje prodajna cijena ne bi trebalo da se sputa, jer ispod te take nastaje faza gubitka. Trokovi su jedan od najbitnijih faktora rezultata rada preduzea. Efikasno sniavanje trokova, sigurno i neposredno poveava dohodak, fondove preduzea i line dohotke radnika. Ostvareno sniavanje trokova u jednom periodu omoguuje njihovo dalje sniavanje u iduim periodima. S druge strane, zbog poveanja trokova dolazi do smanjenja dohotka, a vrlo esto oteava i cjelokupni rad preduzea.

8

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJEU literaturi se susreu brojne podjele trokova u kojima su trokovi grupisani s razliitih aspekata. Razliita grupisanja trokova motivisana su po pravilu svrhom kojoj treba da slue odreene grupacije. Postoje: 1. Prirodne vrste trokova 2. Ekonomski i neekonomski trokovi 3. Direktni i indirektni trokovi 4. Trokovi po mjestima i nosiocima 5. Ukalkulisani, realizovani i naplaeni trokovi 6. Stvarni, planski i standardni trokovi 7. Apsorbovani, preapsorbovani i neapsorbovani trokovi 8. Kratkoroni i dugoroni trokovi 9. Trokovi koji se mogu kontrolisati i trokovi izvan kontrole 10. Trokovi proizvodnje i trokovi prometa 11. Fiksni, varijabilni i polufiksni trokovi 12. Ostale podjele i grupacije trokova Podjela trokova po njihovim vrstama smatra se prirodnom ili osnovnom podjelom trokova. Ovakvom podjelom se omoguuje utvrivanje za koju su svrhu napravljeni odreeni trokovi, odnosno za koju vrstu potreba su nastali. Osnovne ili prirodne grupe (vrste) trokova su: - trokovi materijala - trokovi stalnih sredstava amortizacija - trokovi rada ukalkulisani lini dohodci - kalkulativni doprinosi drutvenoj zajednici - trokovi usluga U trokovi materijala spada vrijednost utroenog materijala, nabavljene energije, utroenog goriva i maziva, sitnog inventara, ambalae, kao i vrijednost drugih vrsta materijala. U trokove stalnih sredstava spada amortizacija odnosno vrijednosni izraz utroka stalnih sredstava. U trokove rada spadaju predviene naknade za rad radnika, zajedno sa doprinosima iz linog dohotka. Kalkulativni doprinosi drutvenoj zajednici predstavljaju trokove kamata na kredite za stalna sredstva, kamate na kredite za obrtna sredstva, lanarine komorama i drugim strunim udruenjima i sl. U trokove usluga spadaju izdaci za popravke koje su obavile druge organizacije i lica, izdaci za transportne usluge, trokovi platnog prometa, putni trokovi, potanski, telegrafski i telefonski trokovi, trokovi osiguranja, izdaci za reklamu i propagandu i sl. U ekonomske trokove spadaju trokovi sredstava i rada. To su trokovi bez kojih se ne bi mogao dobiti proizvod ili izvriti odreena usluga. U neekonomske trokove spadaju izdaci koji poprimaju karakter trokova na bazi zakonskih propisa. U ovu vrstu trokova spadaju kamate na kredite

9

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJEza stalna i obrtna sredstva, a takoe i doprinosi i lanarine komorama i drugim strunim udruenjima. Podjela trokova na direktne i indirektne izvrena je prema mogunosti ukljuenja u cijenu kotanja. Direktni trokovi (pojedinani ili neposredni trokovi) su neposredno obuhvaeni cijenom kotanja pojedinih proizvoda. Mogu direktno da se razvrstavaju po proizvodima odnosno uslugama. Primjer, trokovi materijala izrade. Indirektni trokovi (opti ili reijski trokovi) se ne mogu neposredno razgraniavati na pojedine proizvode i usluge pri njihovom nastajanju. To su zajedniki trokovi jednog mjesta, pogona, faze ili su zajedniki za cijelo preduzee. Oni se za nosioce vezuju posredno putem odabranih kljueva alokacije (npr. asovi izrade), pa se stoga zovu indirektni trokovi. Primjer, trokovi ostalog materijala, goriva i energije, amortizacija, trokovi odravanja, trokovi osiguranja... Mjesto trokova je organizaciona jedinica ili njen dio u okviru preduzea za koji se vri obraun i alokacija trokova. U praksi se vri razvrstavanje trokova po sektorima, grupama radnih mjesta, pogonima, odjeljenjima i sl. Trokovi koji su jednom razvrstani po mestima, kasnije se razgraniavaju po proizvodima i uslugama odnosno nosiocima trokova. Nosilac trokova je proizvod ili usluga namjenjena tritu. Pri raspodjeli trokova po mjestima u savremenoj praksi polazi se od potrebe njihovog prethodnog razgraniavanja na opte varijabilne i opte fiksne trokove. Ovakva podjela optih trokova omoguuje pravilniju raspodjelu po pojedinim mjestima. Podjela trokova na ove dijve grupe ujedno predstavlja jednu od pretpostavki za standardizaciju optih trokova. Stvarni trokovi su izraz istinih, stvarno nastalih troenja u jednom periodu. Dobijaju se u knjigovodstvu na kraju odreenog obraunskog perioda. Planski trokovi su predvieni trokovi za odreeni period (najee godinu dana). Kao osnova za predvianje ovih trokova mogu posluiti stvarni trokovi prolih perioda, ali isto tako i predvianja o kretnju trokova u periodu na koji se oni odnose. U odsustvu standardnih trokova planski trokovi pokazuju koliko e iznositi trokovi, odnosno koliko e normalno iznositi stvarni trokovi, ako se ostvare uslovi na osnovu kojih su oni predvieni. Planski trokovi su veoma pogodno sredstvo kontrole stvarnih trokova. Razlike koje se javljaju izmjenu planskih i stvarnih trokova, tretiraju se kao odstupanje od normale. Standardni trokovi su takoe unapred utvreni trokovi. Bitna odlika je to to se oni utvruju na bazi svestrane naune studije (naunih metoda, naunih predvianja). I oni predstavljaju najtanije mjerilo postignute ekonominosti.

2.3. Metod kalkulativnog otpisivanja

10

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJEOvaj metod koristi se u sluaju kada se radi o komponentama sitnog inventara, ambalae i auto guma vee nabavne vrijednosti, sa rokom trajanja do godinu dana, tako da se utroak moe planirati i ravnomjerno rasporediti na vie obraunskih perioda. Raun Sitan inventar u upotrebi se zaduuje (pri izdavanju ove vrste sitnog inventara u proizvodnju), a odobrava se raun Sitan inventar. Za planiranu vrijednost utroenog sitnog inventara za odreeno vrijeme (mjesec dana), zaduio bi se raun Trokovi proizvodnje, a odobrio raun Ispravka vrijednosti sitnog inventara u upotrebi. Nakon rashodovanja sitnog inventara u upotrebi, zaduio bi se raun Ispravka vrijednosti sitnog inventara u upotrebi, a odobrio raun Sitan inventar u upotrebi, ime bi se ova dva rauna usaglasila. Meutim u praksi se javlja i sluaj da se inventarisanjem utvrdi dio otpisanog sitnog inventara koji se jo uvek nalazi u upotrebi. U tom sluaju, izvrila bi se njegova procjena, a za taj iznos utvren procjenom zaduio bi se raun Sitan inventar u upotrebi, a odobrio raun Vanredni prihodi.

3. Kalkulacija planskih trokovaKalkulacija planskih trokova ili planska kalkulacija, obino, podrazumjeva skup obrtnih postupaka koji se preduzimaju sa ciljem da se za proizvode poslovne jedinice utvrdi cijena kotanja po jedinici unapred za odreeni obraunski period (godinu dana). Rije je o kalkulaciji koja se oslanja na obraun po planskim trokovima. U zavisnosti od nastupajueg vremenskog intervala razlikujemo: - baznu plansku kalkulaciju i - tekuu kalkulaciju. Poto je usmjerena na cijeli planski period i da predstavlja poznavanje svih elemenata kalkulacije unapred, primjenjiva je u proizvodnji planskih proizvoda za skladite. U proizvodnji po porudbinama ona je teko primjenjiva. Glavna njena karakteristika je da ona vie odgovara uslovima masovne ili serijske proizvodnje planskih proizvoda. Planska kalkulacija je skup obraunskih postupaka koji se preduzimaju s ciljem da se za proizvode, odnosno usluge poslovne jedinice utvrdi cijena kotanja po jedinici unapred za odreeni vremenski period. Uobiajeno je to godinu dana. Dublje diferencirana dodatna kalkulacija u veim preduzeima sa sloenijom proizvodnjom po serijama ili narudbama kupaca i sopstvene prodaje pretpostavlja prethodno ralanjavanje pre svega trokova proizvodnje po mjestima trokova. Za potrebe alokacije optih trokova proizvodnje na radne naloge koriste se kvote optih trokova po jedinici uinka pojedinih mjesta trokova. Na ovaj nain, diferencirana dodatna kalkulacija svakako je u prednosti u odnosu na zbirnu dodatnu kalkulaciju i diferenciranu dodatnu kalkulaciju, 11

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJEsamo po funkcionalnim podrujima. Ovo se ogleda pijre svega u veoj tanosti kalkulacije pojedinih radnih naloga, u pogledu kontrole trokova u poreenju sa predkalkulacijom.

3.1. Vremenski raspon planskih trokovaKratkoroni plan je rezultat procesa odluivanja i ciljevima koje treba slijediti u kratkom razdoblju, obino jednoj godini ali i o tome to treba initi radi ostvarenja tih ciljeva. Kratkoroni plan zaposlenima daje upute o ciljevima i aktivnostima. Pokriva jednu godinu, a razrauje se na mjesene ili kvartalne djelove. Kontinuirani plan je drugi nain koji se koristi za pripremu kratkoronog plana. Zapoinje godinjim planom razbijenim na 12 mesenih delova. Koristei tu tehniku firma uvijek ima smjernice za punu sljedeu godinu. Ako ne koristi kontinuirani plan kada doe do kraja planskog razdoblja ima smjernice za samo mjesec, dva. Dugoroni plan je rezultat dugoronog i stratekog planiranja u kojem se utvruju dugoroni ciljevi i odreuju sredstva kojima e oni biti ostvareni. To je stretegija preduzea i za razliku od kratkoronog plana koji je detaljan plan, dugoroni plan je usmjeren na ira globalna pitanja kao to su razvoj novog proizvoda, zamjena postrojenja i sl. Uobiajeno vremensko razdoblje je od 2 do 10 godina, a u nekim sluajevima se moe proiriti na ak 20 godina. Grupni raunovodstveni plan je izvrni kratkoroni finansijski plan svih aktivnosti preduzea. To je skup pojedinanih, ue specijalizovanih planova. Sastoji se od operativnog budeta, finansijskog budeta i kapitalnog budeta. Budet predstavlja finansijsku interpretaciju buduih rezultata poslovnog procesa koji je definisan planom. To je translacija dugoronog plana u finansijske ternmine kratkoronog plana. Predstavnik upravljakog raunovodstva zauzima posebno mesto u komisiji za planiranje dok predstavnici prodaje, proizvodnje i nabavke pruaju podatke o tome koliko se moe prodati, proizvesti i koliko e proizvodnja kotati. Upravljako raunovodstvo snosi odgovornost za prikupljanje takvih podataka i njihovu obradu. Predstavnik upravljakog raunovodstva prua pomo finansijama, proizvodnji i prodaji, pretvaranjem njihovih podataka u izvetaje koji e biti koriteni kako za planiranje tako i kontrolu. Komisije za planiranje mogu biti stalne i povremene. Bolje je ako su stalne jer e onda moi pratiti i izvrenje plana. Pre fleksibilnog plana koristio se fiksni plan trokova. Kod tog plana postoji odreena fiksirana taka, tj. data koliina proizvodnje na bazi koje se predviaju pojedinani i ukupni indirektni trokovi. Fleksibilni plan trokova omoguuje utvrivanje standardnih optih trokova za svaki stvarno mogui obim proizvodnje. Fleksibilni planovi pojedinih odjeljenja prethode fleksibilnom planu trokova cijelog preduzea. Prvo se utvrde

12

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJEopti trokovi, pa se dijele na fiksne i polufiksne a polufiksni na grupu sa fiksnim komponentama i grupu sa varijabilnim komponentama.

Opti trokovi

Fiksni trokovi

Polufiksni trokovi

Fiksna komponenta

Varijabilna komponenta

Za podjelu polufiksnih trokova postoji 5 metoda koje imaju isti nedostatak a to je da se fiksna komponenta tretira kao da su u pitanju apsolutno fiksni trokovi, a varijabilna da je rije o apsolutno proporcionalnim trokovima. Fleksibilni plan optih trokova pokazuje kako e se standardni opti trokovi mjenjati usljed promjene obima proizvodnje. Opti trokovi Broj aktivnosti varijabilni jedinica

Opti varijabilni trokovi po jedinici aktivnosti

=

Iznos pojedinanih i ukupnih fiksnih trokova ostaje nepromjenjen: Opti fiksni trokovi po = jedinici aktivnosti Opti fiksni trokovi Broj aktivnosti jedinica

13


4. Razlika planskih i standardnih trokovaFleksibilni plan postoji za opte varijabilne trokove. Za opte fiksne trokove de facto postoji samo statiki, a ne fleksibilni plan trokova. Standardni trokovi su unaprijed utvreni trokovi na bazi svestrane naune studije i provjere njihove realnosti u praksi. Od planskih trokova, standardni trokovi se razlikuju veom preciznou predvianja koliko stvarni trokovi treba da iznose u datim uslovima poslovanja. Poveanjem veliine radnih organizacija i irenjem djelokruga njihovog rada nametnula se potreba za utvrivanjem adekvatnih mjerila ekonominosti u svrhe kontrole trokova. Kao takva mjerila vremenom su se afirmisali standardni trokovi. Standardni trokovi razvili su se iz tehnikih standarda utroka materijala i vremena rada, kao i cjenovnih standarda takoe za materijal i utroen rad. Znaaj standarda danas je viestruki. Planski trokovi koriste se ne samo za kontrolu trokova, ve svojim prednostima poprimili su odgovarajuu ulogu na vie od desetak podruja rada u preduzeima: u raunovodstvu, u planiranju, u voenju tekue poslovne politike, vrijednovanju zaliha, itd. Standardi pojednostavljuju knjigovodstveni postupak i ine ga ekonominijim. Mogu se unapred knjiiti, tako da se po zavretku procesa proizvodnje, moe raspolagati standardnim trokovima za proizvodnju, stvarnim trokovima i odstupanjima. U praksi su poznati sluajevi primjene metode predrauna iskljuivo na bazi standarda. Osim kao instrument predrauna i kontrole trokova, standardi su potvrdili svoju ulogu i u kontekstu utvrivanja prodajne cijene. Pojednostavljivanje knjigovodstvenog postupka doprinosi sa svoje strane i njegovom ubrzanju. Standardi doprinose razvijanju inicijative za ekonominije poslovanje. Dobro postavljeni standardi predstavljaju neku vrstu cilja kome se tei. Planovi imaju vanu ulogu na podruju vrijednovanja zaliha, takoe u vezi sa planiranjem trokova i prihoda. U preduzeima u kojima su standardi uhodani, oni predstavljaju osnovicu finansijskog plana. Raspolaganje standardima daje mogunost za realnije i relevantnije planiranje. Uporeivanje stvarnih sa standardnim trokovima utvruju se razlike koje pre svega znae ekonominiji ili manje ekonomian rad. Meutim, razlike ili kako se one u praksi nazivaju odstupanja od standarda, vrlo esto

14

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJEukazuju i na uzroke, kao i na mjere koje treba preduzeti u cilju otklanjanja propusta i stimulisanja pozitivnih kretanja. Standardi kao pokazatelji uporedivosti pruaju jo jednu pozitivnost, a to je njihova karakteristika da omoguavaju pravilno usmjeravanje napora ka ekonominijem radu.

4.1. Vrste planskih trokovaTreba razlikovati individualne i grupne planove. Individualni planovi se utvruju za linu kontrolu trokova na pojedinim radnim mjestima. Npr. za radnike na pojedinim neposrednim radnim mjestima (trgovaki putnik, magacioner, i sl.). Planove ove vrste treba utvrditi za svakog pojedinca, nezavisno od strukture kojoj radnik pripada i radnog mjesta na kojem se nalazi. Kod grupnih standarda obino su u pitanju aktivnosti vezane za odreenu fazu u reprodukciji ili poslovnoj funkciji. Kod grupnih standarda takoe postoji odreena odgovornost za nastajanje trokova koja se vezuje za poslove koje obavlja grupa radnika. U proizvodnoj fazi neizostavno treba razlikovati koliinske i cjenovne planove. U proizvodnu fazu svakako spadaju i planovi utvreni za opte trokove proizvodnje (pogonska reija). Na analogni nain utvruju se planski trokovi i za opte trokove uprave i prodaje. Planski trokovi mogu se razlikovati i u zavisnosti od stepena eljene ekonominosti. Tako se mogu utvrivati: (1) planski trokovi za teoretsku, maksimalnu ili idalnu ekonominost, (2) planski trokovi uspjene, dostine ekonominosti i (3) planski trokovi prosjene ekonominosti. Planski trokovi druge vrste imaju najveu praktinu primjenu za kontrolu trokova. Oni predstavljaju i cilj koji se normalno moe ostvariti pa se zbog toga smatraju kao adekvatno mjerilo ekonominosti, a odstupanje stvarnih trokova od planova ove vrste definitivno se mogu tretirati kao rezultat zalaganja ukoliko su pozitivna ili nedovoljnog zalaganja ukoliko su negativna. Takoe postoji podjela i na bazine, tekue i idealne. Bazini planski trokovi slue iskljuivo kao mjerilo ili normala kojom se porede planski i stvarni trokovi. Ti se trokovi po pravilu ne mjenjaju, osim u sluaju izmjenjenih uslova poslovanja (promjene proizvoda, promjena postrojenja i sl.) Tekui planski trokovi se smatraju najrealnijim.

15

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJEPri utvrivanju tekuih standardnih trokova polazi se od postojeih uslova poslovanja. Idealni planski trokovi utvruju se na bazi idealnih uslova rada optimalno korienje kapaciteta, maksimalno zalaganje radnika, idealne organizacije i sl. Idealni planski trokovi predstavljaju uvijek najnie trokove u okviru datih tehnikih, ekonomskih, organizacionih i drugih uslova poslovanja. Njihov znaaj je u tome to pokazuju cilj kome preduzea treba da tee da bi ga ostvarile.

4.2. Standardizacija planskih trokovaPostupak primjene standardizacije: Najprije se vri programiranje svih poslova koje treba obaviti u skladu s proizvodnim i drugim ciljevima za odreene vremenske intervale. Zatim se determinie koje vrste i koliko e iznositi trokovi svake pojedinane aktivnosti za odreeni posao, proizvod ili uslugu. Za pripremu tehnikih, fizikih standarda (koliinski utroak) nadleni su tehniki kadrovi, koji su kompetentni za tehniku stranu proizvodnje i operativno izvrenje proizvodnih zadataka. Treba imati u vidu standarde za realnu, dostinu, ipak uspjenu ekonominost, jer bi prestrogi standardi vjerovatno bili nedovoljno stimulativni, a samim tim i neznaajni za kontrolu trokova. Ne samo kod trokova direktnog materijala, ve i direktni trokovi u cjelini, kao i uopte kod utvrivanja standardnih trokova namee se potreba za usaglaavanjem miljena u pogledu visine trokova dijve ili vie meusobno uslovljenih organizacionih jedinica. Kvalitet standarda nuno pretpostavlja njihovu provjeru u odreenom vremenskom intervalu. Testiranje standarda moe se vriti ee ili rjee u zavisnosti od brojnih inilaca, ali u svakom sluaju veoma je znaajno blagovremeno vriti korekciju kad god su u pitanju promjene u metodama proizvodnje. Logino je oekivati da se revizija standarda za koliinski utroak materijala vri onog momenta kada nastaju promjene tehnike, tehnoloke i organizacione prirode koje povlae promjenu koliinskog utroka. Praksa je pokazala da se korekcije standarda vre obino po isteku kalendarske godine, kada se inae priprema godinji obraun trokova. Standardizacija direktnih linih dohodaka, misli se na standardizovanje vremena za izradu odreenog proizvoda ili obavljanje odreenog posla odnosno aktivnosti. Kompleksnost standardizovanja vremena usko je povezan sa uslovima obavljanja rada. Vei ili manji utroak rada normalno zavisi os uslova koje prua oprema, radno mesto, kvalitet materijala, energije, intenziteta zalaganja kao veoma znaajan faktor troenja rada itd. Zbog toga, standardizovanje utroenog vremena rada predstavlja vrlo odgovoran posao. Iznos standardnih direktnih trokova dobija se mnoenjem standardne koliine materijala sa standardnom cjenom, odnosno standardnog utroka vremena sa standardnom isplatnom osnovom. Kada je rije o standardizaciji cijene materijala, obino se ima u vidu oekivana, a ne

16

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJEneka ekonomina ili eljena cijena kao to je to sluaj sa standardnim utrokom koliine materijala. Mnoenjem koliinske razlike izmeu stvarnog i standardnog utroka kod pojedinih vrsta materijala sa standardnom cijenom dobija se tkz. trokovno odstupanje zbog veeg ili manjeg utroka materijala. Mnoenjem razlike izmeu stvarne i standardne cijene s koliinom stvarnog utroka materijala dobija se tzv. cjenovno odstupanje. Postupak standardizacije i kontrole indirektnih trokova je veoma kompleksan. Pored nejednakog reagovanja na promjene obima proizvodnje, visina ovih trokova je ponekad i pod uticajem poslovne politike preduzea, kao i zakonskih regulativa. U cjelini uzevi, indirektni trokovi su uglavnom periodini trokovi i po pravilu su vezani za odreeno mjesto nastajanja trokova. Standardizacija ovih trokova je u prilinoj mjeri pod uticajem trokova minulih perioda. Vezivanje optih trokova za odreena trokovna mjesta, prua mogunost za identifikaciju ovlaenih i odgovornih za nastajanje trokova, tako da standardizovanje poprima odgovarajui oblik kontrole, jer se moe utvrditi mogui uticaj radnika na visinu trokova. Kontrola optih trokova vri se prevashodno po mjestu nastajanja trokova. Stvarni trokovi svake vrste, uporeuju se sa standardnim na svakom trokovnom mjestu. Utvrena odstupanja predmet su analitikog ispitivanja, odnosno pronalaenja uzorka za negativne i pozitivne razlike, kao i za predlaganje adekvatnih mjera radi otklanjanja propusta i stimulisanja pozitivnih kretanja. Ukupni opti trokovi mogu se standardizovati i grupisanjem u vee grupacije, kao to je sluaj u naoj praksi, npr. u opte trokove proizvodnje i opte trokove uprave i prodaje. Kada je standardizacija optih trokova u pitanju, razgraniavanje trokova prema nainu njihovog reagovanja na promjene obima proizvodnje jeste na fiksnu i varijabilnu komponentu. Uzorni instrument za razgraniavanje optih trokova predstavlja fleksibilni plan trokova u kojem su razgraniene varijabilna i fiksna komponenta optih trokova.

4.3. Fleksibilni plan trokovaFleksibilni plan trokova predstavlja praktian instrument za standardizaciju optih trokova. Prije pojave fleksibilnog plana trokova, u praksi je primjenjivan fiksni plan trokova. Kod fiksnog plana pretpostavlja se odreena fiksirana taka data koliina proizvodnje na bazi koje se predviaju pojedinani i ukupni indirektni trokovi. Fleksibilni plan trokova omoguuje utvrivanje standardnih optih trokova za svaki stvarno mogui obim proizvodnje. Fleksibilni plan trokova se pravi za pojedina odjeljenja, a isto tako i za cijelo preduzee. Izrada fleksibilnih planova pojedinih odjeljenja prethodi izradi planova radne organizacije kao cjeline. Priprema fleksibilnog plana odreenog odjeljenja otpoinje izradom pregleda pojedinih vrsta optih trokova koji se tiu iskljuivo

17

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJEdatog odjeljenja. Na bazi ovog pregleda pristupa se razgraniavanju trokova na fiksne i polufiksne. Za efikasnije razgraniavanje polufiksnih trokova vremenom su razvijene metode koje se danas manje-vie smatraju opte prihvaenim. Iako su opte prihvaene, sve metode za razgraniavanje polufiksnih trokova, karakteriu se jednim nedostatkom koji je poprimio inherentno obiljeje. Ovaj nedostatak proizilazi iz injenice da se prilikom razgraniavanja polufiksnih trokova dobijena fiksna komponenta tretira kao da su u pitanju apsolutno fiksni trokovi, a utvrena varijabilna komponenta, kao da je rije o stopostotno proporcijalnim trokovima. Meutim i pored toga u literaturi i praksi u svim zemljama je prihvaeno razgraniavanje polufiksnih trokova na fiksni i varijabilni dio korienjem neke od poznatih pet metoda. Razgraniavanje optih trokova na njihov fiksni i varijabilni dio moe se prikazati shematskim prikazom. Fleksibilni plan trokova postoji za opte varijabilne trokove. Za opte fiksne trokove de facto postoji samo statiki, a ne fleksibilni plan. Ukupni polufiksni trokovi u okviru odreenih zona ostaju nepromjenjeni (pokazuju apsolutno fiksne karakteristike), meutim pri prelasku u sljedeu zonu, oni biljee nagli rast (varijabilne karakteristike). Uzevi u cjelini, ukupni polufiksni trokovi pokazuju fiksne i varijabilne karakteristike. Ovi trokovi se vrlo esto nazivaju zonskim trokovima, zbog toga to se esto kreu u zonama. Sljedea tri razloga uglavnom uslovljavaju postojanje polufiksnih trokova: a) potreba postojanja minimuma organizacije i minimuma opreme b) nain evidentiranja trokova u raunovodstvonoj praksi c) nemogunost nabavke i angaovanja proizvodnih faktora u infinitezimalnim veliinama. Poto se ukupni iznos polufiksnih trokova menja u zavisnosti od promjene pojedinih zona zaposlenosti, pri emu dolazi i do promjene koliine proizvedenih proizvoda, sasvim razumljivo dolazi i do promjene prosjenih polufiksnih trokova. Prelaskom u veu zonu prosjeni polufiksni trokovi e se poveati nezavisno od poveanja koliine proizvoda. Ovo je zbog toga to se prelaskom u viu zonu ukupna masa polufiksnih trokova poveava u znatno veoj srazmjeri u poreenju sa poveanjem poetnih koliina proizvodnje nove zone.

18


1

4.4. Razgranienje planskih i stvarnih trokovaNeophodnost za razgraniavanje planske i stvarne komponente polufiksnih trokova namee se ne samo zbog primjene savremenih metoda obrauna, ve i za potrebe brojnih izraunavanja efekata mnogih1

Izvor: Bojan Ili, Planiranje trokova, FON, Beograd, 2005.str. 50.

19

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJEposlovnih poduhvata u tekuem voenju poslovne politike preduzea. Vremenom su kreirane razliite metode razgranienja, ija je bitna karakteristika aproksimativnost podjela koja je rezultat primjene naela srazmjernosti. Eventualna nepreciznost rezultata koji se dobijaju primjenom ovih metoda nikako ne znai da se osporava u cjelini njihova uloga. Postoje sljedee metode razgranienja polufiksnih trokova: 1. metoda najvieg i najnieg stepena zaposlenosti 2. metoda interpolacije 3. metoda linije trenda 4. metoda najmanjih kvadrata 5. metoda procjene Metoda najvieg i najnieg stepena zaposlenosti Naziv ove metode pokazuje da se trokovi dijele na fiksne i varijabilne komponente na bazi podataka o najviem i najniem stepenu zaposlenosti. Postupak razgranienja po ovoj metodi bio bi sljedei: - na bazi podataka dobijenih iz raunovodstva o ukupnim polufiksnim trokovima po pojedinim obraunskim periodima, utvruje se iznos poveanja trokova u zavisnosti od poveanja obima proizvodnje. Time se ujedno izraunavaju varijabilni trokovi po pojedinim obraunskim periodima; - mnoi se koliina proizvoda sa varijabilnim trokovima po jedinici proizvoda, ime se dobija iznos ukupnih varijabilnih trokova - oduzima se utvreni iznos varijabilnih trokova od iznosa ukupnih polufiksnih trokova, ime se dobija iznos fiksne komponente trokova po pojedinim obraunskim periodima. Iznos fiksnih trokova uvijek poprima apsolutno fiksni karakter, dok varijabilni trokovi poprimaju apsolutno proporcionalan karakter. Imajui u vidu injenicu da u praksi, po pravilu, nema apsolutne proporcionalnost varijabilnih trokova, ni apsolutne nepromjenljivosti fiksnih trokova, precizna adekvatnost kretanja trokova i obima proizvodnje ovom se metodom ne moe obezbjediti. Ali se priblino ipak trokovi mogu podijeliti, to je i svrha postojanje svih metoda razgranienja. Metoda linearne interpolacije Postoji mnogo sluajeva u praksi kada je vrlo teko povezati kretanje trokova sa proizvedenom koliinom proizvoda. Tada nije iskljueno da se reagovanje, odnosno njihov varijabilitet odreuje ne na bazi proizvedene koliine nekog proizvoda, ve na bazi utvrenog stepena koritenja kapaciteta. Eventualna razlika izmeu ove metode i metode najvieg i najnieg stepena zaposlenosti predstavljala bi polazna pretpostavka pri razgraniavanju trokova a to je utvrivanje varijabilnih trokova za 1% iskoritenja kapaciteta. Razgraniavanje polufiksnih trokova na njihovu fiksnu i varijabilnu komponentu bio bi na sl.nain:

20

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE- utvruje se iznos varijabilnih trokova za 1% koritenja kapaciteta, tako to e se djeliti razlika u polufiksnim trokovima izmeu dva perioda sa razlikom u procentima koritenja kapaciteta, - mnoi se procenat koritenja kapaciteta sa dobijenim iznosom varijabilnih trokova za 1% koritenja kapaciteta. Ovaj iznos predstavlja varijabilnu komponentu polufiksnih trokova; - od ukupnih polufiksnih trokova oduzima se utvreni iznos varijabilnih trokova ime se dobija fiksni dio polufiksnih trokova. Metod linije trenda Metoda linije trenda se jo naziva i metodom statistikog skategrafa. Fiksna komponenta razgraniava se po ovoj metodi od varijabilne iskljuivo na bazi dijagramske tehnike. Knjigovodstveni podaci o optim, polufiksnim trokovima pojedinih obraunskih perioda obiljeavaju se takama u odgovarajuem koordinatnom sistemu. Apscisa na dijagramu oznaava proizvedni obim proizvoda, dok se na ordinati ita iznos polufiksnih trokova za dati obim proizvodnje. Zatim se izmeu unijetih taaka polufiksnih trokova na koordinatnom sistemu povlai kosa linija sa sjevero - istoka prema jugo - zapadu, pri tome se nastoji da ova kosa linija bude povuena tako da ispod nje ostane isti broj taaka koliko i iznad. Taka presjecanja kose linije - ukupni polufiksni trokovi - s ordinatom, predstavlja ujedno i iznos fiksnih trokova. Poto se pretpostavlja apsolutna nepromjenjenost fiksne komponente, od te se take povlai horizontalna linija koja oznaava fiksne trokove za svaki obim proizvodnje. Kosa linija TPF na dijagramu de facto obiljeava liniju trenda, tj. trend na bazi veine taaka. Kriva TPF obiljeava kretanje ukupnih polufiksnih trokova na pojedinim stepenima zaposlenosti. Taka presjecanja sa ordinatom, predstavlja polaznu taku horizontalne linije koja oznaava fiksnu komponentu trokova (400 din). Rastojanje izmeu pojedinih taaka na horizontalnoj liniji fiksnih trokova i pojedinih taaka na liniji TPF predstavlja iznos varijabilne komponente trokova. Ovoj metodi se osporava akurativnosti i zbog toga to se linija trenda od oka povlai izmeu taaka na koordinatnom sistemu. Prednost ove metode bio bi jednostavnost podjele polufiksnih trokova. Metoda najmanjih kvadrata Cilj ove metode sastoji se u povlaenju tanije linije trenda, a time i obezbjeivanje tanijeg razdvajanja fiksne od varijabilne komponente polufiksnih trokova. Polazna pretpostavka u razgraniavanju ovih dveju komponenti trokova jeste poznata linearna funckija: y = ax + b gde je: y - iznos polufiksnih trokova a - iznos varijabilnih trokova po jedinici proizvodnje odnosno varijabilni koeficijent

21

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJEx - koliina proizvoda b - iznos fiksnih trokova Navedena jednaina pokazuje da je masa polufiksnih trokova jednaka zbiru iznosa varijabilnih trokova po jedinici proizvodnje pomnoen koliinom proizvodnje i mase fiksnih trokova. Metoda procjene esto se deava da podjela trokova po bilo kojoj od pomenutih metoda ne odgovara stvarnom kretanju varijabilne i fiksne komponente trokova u radnoj organizaciji, pa se razgraniavanje moe vriti i putem procjene koja se obino naziva analitikom metodom. Korienje metode procjene pretpostavlja utvrivanje prije svega varijabiliteta odreene vrste trokova, odnosno promjene procenta visine trokova u odnosu prema promjenama obima proizvodnje. Na bazi iskustva iz minulih perioda i strune ocjene postojeeg stvarnog kretanja trokova odreuje se varijabilitet trokova. Kada se utvrdi stepen varijabiliteta pojedinano za sve vrste polufiksnih trokova, moe se izraunati stepen varijabiliteta ukupnih polufiksnih trokova. Kada se od ukupne sume polufiksnih trokova oduzme zbir svih pojedinano utvrenih fiksnih komponenti, dobija se iznos varijabilne komponente, koja podjeljena sa sumom ukupnihh polufiksnih trokova daje koeficijent varijabiliteta. Prednosti ove metode su jednostavnost i laka primjenljivost. Nedostatak kao i kod svih pretpostavka o apsolutne proporcionalnosti varijabilnih i apsolutne nepromenljivosti fiksnih trokova, kao i mogunost greke zbog subjektivne procjene varijabiliteta. Fiksni trokovi su stalni, neizmjenjeni trokovi za odreeno razdoblje. Oni su izazvani troenjem fiksnih faktora u preduzeu. Budui da se fiksni faktori nakon odreenog vremena mogu zamjeniti, bilo zbog istroenosti ili potrebe prilagonavanja (rekonstrukcije i sl.), lako je shvatiti da i ovi trokovi posmatrani na dugi rok postaju varijabilni. Osim kao rezultat troenja fiksnih faktora, fiksni trokovi nastaju jo i u obliku stalnih mjesenih ili godinjih izdataka u neizmjenjenom iznosu. To su periodini izdaci razliite vrste (kamate, takse, najamnine za prostorije i sredstva i dr.). Prema tome postoje dve vrste fiksnih trokova: 1) fiksni trokovi koji su rezultat amortizacije fiksnih faktora, koji ne moraju da povlae i novana izdavanja i 2) fiksni trokovi u obliku fiksnih izdataka. Ukupni fiksni trokovi grafiki se mogu prikazati horizontalnom linijom koja poinje na odreenoj taki ordinate i kree se paralelno s apscisom na kojoj se oznaavaju koliine proizvedenih proizvoda. Znai da je suma ukupnih fiksnih trokova (TF) uvijek jednaka za bilo koju koliinu proizvedenih proizvoda (P). Poto je suma ukupnih fiksnih trokova data kao neizmjenjena veliina, to se javlja opadanje prosjenih fiksnih trokova (degresija trokova) ukoliko se poveava broj proizvedenih jedinica. Prosjenih fiksnih trokova nema na nultom stepenu, zbog toga

22

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJEto na tom stepenu nema proizvoda. Kriva prosjenih fiksnih trokova u poetku biljei nagli pad koji se vrlo strmo sputa prema apscisi. Varijabilni trokovi u njihovoj ukupnosti poveavaju se sa poveanjem stepena zaposlenosti i smanjuju se sa njegovim smanjenjem. Prema nainu reagovanja na poveanje i smanjenje stepena zaposlenosti, varijabilni trokovi se dele na proporcionalne, degresivne i progresivne. Proporcionalni trokovi su oni trokovi koji se poveavaju i smanjuju u direktnoj srazmjeri sa poveanjem ili smanjenjem stepena zaposlenosti. Udvostruenje obima proizvodnje znai i udvostruenje proporcionalnih trokova. Npr. materijal za izradu, lini dohoci izrade, kao i neki drugi trokovi obino se u literaturi navode kao ilustracija proporcionalnih trokova. Ukupni proporcionalni trokovi su u apsolutnoj zavisnosti od obima proizvodnje. Prosjenih proporcionalnih trokova su uvijek isti nezavisno od stepena zaposlenosti, sem kada nema proizvodnje. Progresivni trokovi su takvi varijabilni trokovi koji se karakteriu veim porastom u odnosu prema porastu obima proizvodnje. Npr. porast obima proizvodnje za 20% imae za posljedicu poveanje progresivnih trokova za vei procenat od 20%. Degresivni trokov su takvi varijabilni trokovi koji rastu u manjem obimu u odnosu prema porastu obima proizvodnje. Npr. porast obima proizvodnje za 20% imae za posljedicu poveanje degresivnih trokova za manji procenat od 20%. Moe se zakljuiti da ima pojedinih vrsta varijabilnih trokova sa proporcionalnim obiljejem, sa progresivnim obiljejem, kao i sa degresivnim obljejem. Kada se govori o ukupnim varijabilnim trokovima, treba imati na umu da se misli na sve vrste varijabilnih trokova tj. Na zbir svih vrsta trokova ija je opta karakteristika da se mijenjaju (bilo kakvim intenzitetom) u zavisnosti od promjene obima proizvodnje. 4.5. Odstupanja od planskih trokova Obino se u odreenim vremenskim intervalima (obraunskim periodima) uporeuju stvarni trokovi sa standardnim i pri tome e se utvrditi razlike koje znae efikasan, ekonomian ili neadekvatan ili neekonomian rad. Odstupanja stvarnih u odnosu na planske trokove predmet su analitikog ispitivanja, i to ne samo u cilju kvantifikacije razlika u postignutoj ekonominosti, ve i zbog utvrivanja uzroka odstupanja, kao i u cilju preduzimanja potrebnih mjera za poboljanje ekonominosti i sprijeavanje neeljenih trendova u troenju sredstava i rada. U literaturi vremenom je postala uobiajena sistematizacija odstupanja od standardnih trokova: 1) odstupanje zbog veeg ili manjeg utroka direktnih asova rada (odstupanja zbog produktivnosti) 2) odstupanje zbog promjene isplatne osnove kod direktnih linih dohodaka

23

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE3) odstupanje zbog veeg ili manjeg koliinskog utroka direktnog materijala (koliinsko odstupanja) 4) odstupanje zbog promene cijena direktnom materijalu (cjenovno odstupanje) 5) trokovno odstupanje optih varijabilnih trokova 6) asovono odstupanje optih varijabilnih trokova 7) trokovno odstupanje optih fiksnih trokova 8) odstupanje zbog veeg ili manjeg obima proizvodnje kod optih fiksnih trokova Prva etiri odstupanja odnose se na direktne trokove, a preostala etiri odstupanja na opte trokove. Kod direktnih trokova moe se praviti razlika izmeu tzv. koliinskih odstupanja i cjenovnih odstupanja. Koliinska odstupanja pokazuju efekte zbog veeg ili manjeg utroka asova rada ili koliine materijala. Ova se odstupanja dobijaju mnoenjem razlike izmeu stvarne i standardne koliine s istom, standardnom cijenom. Cjenovna odstupanja pokazuju efekte promene cijena i dobijaju se mnoenjem stvarnog koliinskog utroka razlikom izmeu stvarne i standardne cijene.

ZAKLJUAKOdstupanja kod optih trokova djelimo na odstupanja kod optih varijabilnih i odstupanja kod optih fiksnih trokova, koja se mogu grupisati po slinom kriterijumu kao i kod direktnih trokova, na asovna i trokovna odstupanja. Raunovodstvo odgovornosti predstavlja oblik lokalizovanja ovlaenja i odgovornosti za nastajanje trokova u okviru date organizacione strukture preduzea. U okviru datih ovlaenja, svaki je radnik odgovoran za stvarno nastale trokove, koje je prouzrokovao svojim radom. Naravno da via stepenica u organizacionoj strukturi povlai vea ovlaenja i ire podruje za kontrolu trokova. Uzroci odstupanja mogu biti razliiti. Kod direktnog materijala, npr. cjenovna odstupanja mogu biti prouzrokovana neadekvatno procjenjenim uslovima nabavke nabavne cijene, termina isporuke, koliina nabavke i sl. Koliinska odstupanja mogu se javiti kao rezultat korienja neadekvatnog materijala i substituta, odgovarajue ili neodgovarajue opreme i sl. asovno odstupanje zbog produktivnosti moe biti prouzrokovano brojnim uzrocima, npr. Neadekvatni materijal koji zahtjeva vei ili manji utroak rada, neadekvatna oprema, nepodesni uslovi na poslu, zamor radnika, itd. Takoe treba pomenuti da esto i u velikim iznosima pojavljenih odstupanja treba provjeriti i po potrebi korigovati same standarde, jer i netanost standarda moe biti pravi uzrok odstupanja. Jednom utvreni uzroci odstupanja mogu se kasnije grupisati prema odgovornosti lica ili odjeljenja koja su ovlatena za troenje odgovarajuih sredstava i rada. Informisanje o odstupanjima mora biti sistematsko i pogodno za razliite nivoe upravljanja i rukovoenja. Izvetaji o odstupanjima treba da budu 24

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE Banja Luka FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJEklasifikovana po mjestima nastajanja, po uzrocima i po proizvodima, posebno za svaki vremenski interval. Informisanje o standardnim trokovima i njihovoj primjeni treba da se odlikuje kontinuitetom, fleksibilnou, efikasnou i racionalnou. Svako formalizovano planiranje u preduzeu treba da zavri planiranim bilansom uspjeha za nastupajui period i projektovanim bilansom stanja na posljedni dan planskog perioda. ak i pri eventualnom direktnom projektovanju dolazi do izraaja uloga kalkulacije u planiranju. Jer, planiranje bilansa uspjeha, pretpostavlja odgovarajue vrednovanje poetnih i krajnjih zaliha nedovrene proizvodnje i gotovih proizvoda u poetnom i planiranom zavrnom bilansu stanja za planski period. Istim ciljevima mora biti prilagoena i kalkulacija u fazi globalne kontrole trokova i rezultata preduzea pomou bilansa uspeha. Uloga kalkulacije i obrauna trokova uopte u formiranju prodajnih cijena pretpostavlja moda podruije najveeg nerazumijevanja izmeu funkcije prodaje i raunovodstva. Karakter tih odnosa zavisan je od mnogo ega: trine strukture, stepenot standardizovanosti proizvoda itd. Zato uloga trokova u formiranju cijena ne smije biti precjenjena. Pored trokova na formiranje prodajnih cijena utiu i tranja, konkurencija, ekonomska politika, mjere drutva, itd. Bez elje da prenaglasimo ulogu trokova u formiranju prodajnih cijena, ipak moemo zakljuiti da kalkulacija cijene kotanja jedinice proizvoda, odnosno usluge, ima znaajnu ulogu u koncipiranju prodajnih cijena. Njihovo racionalno formiranje predtsvalja jedan od zanaajnijih ciljeva kalkulacije

LITERATURA1.Jelena Bandin, Ljubica Gaji, Informacije raunovodstva trokova u funciji menadment kontrole ekonominosti poslovanja preduzea, Zbornik radova, Ekonomski fakultet Brko, 2001. 2.Ljubica Gaji, Upravljaki aspekt informacija raunovodstva trokova, Godinjak VP, Novi Sad, Novi Sad 1998. 3.Nikola Stevanovi, Upravljako raunovodstvo, Ekonomski fakultet, Beograd 2001. 4.Horngren C.T, Datar S.M, Foster G, Cost accounting, Prcntice Hall, twelfth edition,2006. 5.Novievi B., Anti Lj.,Upravljako raunovodstvo - Obraun trokova, Ekonomski fakultet, Ni,2005.

25

Documents

Sistem Obracuna Planskih Troskova