Silvija Plat: Izbor pesni

2

SILVIJA PLAT

IZBOR PESNI

Izbor na pesnite i prepev od angliski: Kristina Zimbakova

3

Recenzenti: prof. d-r Violeta Hristovska Filolo{ki fakultet Bla`e Koneski, Skopje prof. d-r Ferid Muhi} Filozofski fakultet, Skopje

4

Za mojot nepregor, Mont Blanc

6

SODR@INA:

PREDGOVOR ............................................................................................................. 8

DIJALOG ME\U DUHOT I POPOT ............................................................ 14 PRAZNI^NI DIWI ....................................................................................... 16 SA@NI PET ....................................................................................................... 17 METAFORI ........................................................................................................ 19 KOLOS .................................................................................................................. 20 GABI ...................................................................................................................... 22 OBESENIKOT ................................................................................................... 24 MRTVORODENI ................................................................................................ 25 VO GIPS ............................................................................................................... 26 LALIWA .............................................................................................................. 28 JAS SUM VERTIKALNA ................................................................................ 31 MESEÎNATA I TISATA ........................................................................... 32 OGLEDALO .......................................................................................................... 33 TRI @ENI ........................................................................................................... 34 PREMIN PREKU VODA.................................................................................. 47 ZBOROVI ÛENI, SLUÂJNO, PO TELEFON .................................... 48 BULKI VO JULI................................................................................................ 49 RODENDENSKI DAR ....................................................................................... 50 SREDBA ZA PÊLITE .................................................................................... 53 KANDIDAT ......................................................................................................... 56 TATE ...................................................................................................................... 58 LEZBOS ................................................................................................................ 62 TRESKA 103 ....................................................................................................... 65 OBREZ ................................................................................................................... 68 ARIEL................................................................................................................... 70 BULKI VO OKTOMVRI .................................................................................. 72 NIK I SVE]NIKOT ........................................................................................ 73 LAZARINKA ...................................................................................................... 75 GLASNICI ......................................................................................................... 79 UPLA[ENITE .................................................................................................. 80 ZIMSKI DRVJA ................................................................................................ 81 OVCI VO MAGLA.............................................................................................. 82 MINHENSKI KUKLI..................................................................................... 83 DETE ...................................................................................................................... 85 BLAGOST ............................................................................................................. 86

7

ZBOROVI............................................................................................................. 87 SINKAVICA ..................................................................................................... 88 BALONI............................................................................................................... 89 RAB ......................................................................................................................... 91

GLASOT NA POETESATA ............................................................................. 92

KORISTENA LITERATURA ............................................................................. 93

MAKEDONSKA EUFONISKA INKARNACIJA NA SILVIJA PLAT...................................................................................................................................... 96

8

Predgovor

EDEN OD MO@NITE NAÎNI NA KOI SILVIJA PLAT

ZBORUVA MAKEDONSKI

Buri~kav po originalot (uslovno nare~en taka) na

pesnite od amerikanskata poetesa Silvija Plat so èlba da go

razbudam, da go krenam od zamrznatosta, da mu vdahnam nova

dimenzija {to }e bide vo duhot na makedonskiot jazik. Pesnite

kopneat po prevod, kako sredstvo za otelotvoruvawe na nivniot

bogat emocionalen naboj i vpe~atlivite sliki vo drug jazik.

Sekoj prevod, kako obid da se stekne dobivka preku obnovata na

Vavilonskata kula, e predodreden na neuspeh, osobeno prevodot

na poezija. Edna pesna nikoga{ ne moè vo celost da bide

razbrana, a i ne treba da bide, za{to nikoga{ ne ni se poznati

okolnostite pod koi nastanala i s# {to taa moè da predizvika.

So ogled na ova, vo su{tina, pri preveduvaweto poezija pove}e

stanuva zbor za tolkuvawe - na lavirintot od zna~ewa {to

pesnata bi moèla da gi krepi, pa kolku pove}e prevodot se

obiduva da go dostigne vistinskoto zna~ewe, tolku poneveren

mu stanuva na originalot, go izmamuva, predava, se podbiva so

nego. Angliskite pesni moraat prvin da pretrgaat ogromna

9

bolka za da bidat izlieni na drug jazik, iako preveduva~kiot

~in podrazbira samo prizivawe na duhot na originalot za{to ne

e mo`no edna pesna da se povtori, da se podraàva.

Ovoj izbor na trieset i devet pesni od opusot na Plat e

prviot obid (najposle, s# e vo obidot) da se osiguri ve~niot

ìvot na nejzinata poezija na makedonski. @enskiot govornik

vo pesnata Lazarinka mora prvo da zagine za da se prerodi vo

prevodot, t.e. originalot mora prvo da umre za da voskresne vo

oblik na prevod, ba{ kako {to pticata feniks mora da plati so

svojata smrt za da si obezbedi ve~nost. Paradoksot e {to kolku

pove}epati originalot gasne, tolku pogolemi se mo`nostite za

ve~no postoewe preku prevodot.

Pri preveduvaweto zalamteno ja barav svetlinata vo

stihovite od pesnite so nade` deka so posredstvo na Negovoto

Viso~estvo, Zborot, vo makedonskiot jazik }e sozdadam ambient

kade taa svetlina najsjajno }e blesne. Pra{awe e, {to Silvija

bi rekla na makedonski a {to preveduva~ot ne kaùva? Sepak,

nejze & e sudeno da govori preku preveduva~ot kako posrednik,

koj neizbe`no ja izobli~uva vistinskata slika vo ogledaloto.

Tokmu kako {to Plat vo pesnite se obiduva da ja pronajde

vistinskata slika za samata sebe vo ogledaloto, vo vodata, na

sli~en na~in preveduva~ot se obiduva da ja dolovi vistinskata

slika sokriena vo originalot, i istata da ja odrazi vo

ogledaloto i okeanot na makedonskiot jazik. Za sporedba bi

10

moèla da posluì pesnata Zborovi, kade vodata se stremi /

preku karpata ogledalo svoe / pak da sprostre / {to se roni i

vrti, odnosno, slikata od originalot te`nee da se prenese vo

prevodot, a toj e nestabilen, krevok, i tro{en. Iskrivuvaweto

mu e svojstveno na sekoj prevod za{to e vtori~en, pot~inet na

originalot. Negovata senka. Sepak, iako suv i bez java~, oti

nikoga{ ne moè vo celost da gi zadovoli vkusovite i gladta na

originalot, prevodot ostanuva da bide beliot ~erep, vreànite

yvezdi, na dnoto od virot t.e. edinstvenata sudba i na~in na

opstanok za originalot. Originalot traga po prevodot kako po

negovo vtoro jas za da stigne do posakuvaniot identitet, iako

ovoj identitet nikoga{ ne moè da se zaokruì dokraj.

Vo po{iroka smisla, pesnite na Plat sozdadeni vo

originalot se samite prevod, t.e. prevod na nejzinite ~uvstva i

sogledbi vo zborovi, pesni. Samata poezija e eden vid prevod na

obi~niot govor ili negova otstapka. Ottuka, prevodot na

pesnite na makedonski e vsu{nost prevod na prevod. S# e prevod:

zamisleniot Original e vnatre{nosta od ruàta ~ii{to

vene~ni liv~iwa mu pripa|aat na Prevodot.

Kristina Zimbakova

12

IZBOR PESNI

1956 - 1963

14

DIJALOG ME\U DUHOT I POPOT Vo dvorot od parohiskata ku}a, Otec [on ~ekore{e {alavno na ve~erna {edba. Cibren den, vo noemvri crn. Po do`dot {to {opa{e rosa ko ladna pot na sekoja dr{ka stoe{e, sekoj trn; od mokrata zemja viej}i se vo kolca, magla sina ko ~apja bajkovna prevagna vo vetki - temna koprina. Odedna{ od osama tormozen, na glava kosata naeèna, duh zdogleda Otec [on {to niz dumanot se zadava. Vidi, vidi, Otec [on resko na duhot mu re~e, koj smaglenosan snove{e, i opoj od {umski dim nose{e, Po kakva zdelka si trgnal? Po blediloto modro, bi rekol vo smrznatiot smet na adot si prebival, a ne vo vàreniot. No ako sudam po pogledot vdahnoven, likot blagoroden, moè od skoro od rajot si izlegol So glas naplasten so led, duhot mu re~e na popot: V nieden od tie vilaeti ne naminuvam: na zemjata se prisenuvam. Ajde, ajde, Otec [on nestrplivo so ramewa slegna, ne baram da mi drobi{ sme{na bajka za zlatni harfi ili vrel ogan: kaì naprosto, ìvotot {tom ti svr{i, kakov epilog praveden Bog odredi po tvoite dni da sledi. Tolku li e te{ko da mu odgovori{ na budala star, qubopiten?

15

Vo ìvotot, qubovta mi gloda{e koà s# do belava koska; toa {to qubovta prave{e toga{, pravi i sega: revnosno me gloda. Kakva qubov, Otec [on pra{a, àlna smrt moè da predizvika ako ne qubov prevelika kon plot gre{na, zemska? V prokletstvo nekoe si se frlil. Misli{ svetot nikoga{ ne si go napu{til, pa ~mae{ kako da si ìv, vo maka taka se gr~i{ da se iskupi{ ko seni{te za grev {to slep ~ovek isku{il. Sudniot den u{te ne e dojden. Dur stasa toj ~as sladok dom mi e grne prav. Prividenie lekoverno, Otec [on vikna vxa{eno, kakva li e ovaa tvrdoglavost - zatreskana du{a, mrtvoto telo-drvo si go gu{ka ko list posleden od bura zbri{en. Po presuda najdobro pojdi vo povisok sud za milost. Pokaj se, itaj, dur neboto bo`ja truba ne go raspukala. Niz maglata sura, bledna duhot pred popot se zakolna: Ne zasedava sudstvo povisoko od srceto plameno, ~ove~ko. 1956

16

PRAZNI^NI DIWI Vo Benidorm diwi ima, kowski koli prepolni so diwi nebroeni, jaj~esti i top~esti, svetlozeleni i rskavi izvezeni so rigi `elka-temnozeleni. Odberi oblik na jajce, oblik na svet, strkalaj edna do doma da si apne{ na puka-pladnina: razleana medovina, rasna roze-srcevina, rebro-koresti diwi so portokalovi sredinki. Sekoe kol~e susta nosi od semki belosani il crni da gi posipe kako letki pod stapkite na ovoj pazar od praznuva~i {to jadat diwi.

1956

17

SA@NI PET Star~e, retko ide{ na povr{ina. Potem nadoa|a{ so plimata duri nosat moriwata ladni, so pena prekrieni: bela kosa, bela brada, daleku frleni, vlaka, {to se diga i pa|a, ko {to branovite vr{ki i sedla pravat. So milji se {irat radijalnite snop~iwa od rasposlanite ti kosi, v ~ii svieni klop~iwa v jazol, v zamka, opstojuva drevniot mit za poteklata neverojaten: taka plovi{ ko planina severna, ledena, svednata, i nastrana se dr`i{, zagatka neodgatnata. Seta nejasnost po~nuva so opasnost: mnogu opasnosti krie{. Ne mo`am mnogu da gledam no oblikot ti pati od nekoja rana ~udna i ~ini{ umira: taka pareite se razmrsuvaat v jasnik vrz mugrenoto more. Matnite glasini za zakopot tvoj vo mene neverba ra|aat: povtornata ti pojava veli glasinite se plitki

18

za{to od iskona izdlabenite crti vo izrezbaniot ti lik go xitkaat vremeto vo sinori: vekovite bijat ko do`dovi vrz nestapnatite protoci na okeanot. Tvojata razboritost i istrajnost se virovi, }e gi sotrat osnovata na zemjata i nebesniot svod. Mo`e{ da namota{, pod polovinata, jazol eden zapletkan vkorenet dlaboko me|u zglobovi, potkolenici, ~erepi. Tainstven, pod ramewa nitu edna{ ne te vi{ol ~ovek a da spasil glava, pra{awa poreknuva{; go poreknuva{ sekoe bo`estvo. Odam su{na po sinorot na tvoeto kralstvo osudena da ne vidam arno. Ti go pomnam legloto-{kolka. Tatko, gustiov vozduh ubiva. Sakam da di{am voda. 1958

19

METAFORI Zagatka sum od devet sloga. Slon, velelepna ku}a, diwa istegnata na dve lastunki. O rumeno ovo{je, slonova kosko, gredi fini! Veknata od kvasecot e nababrena. Parite vo debeliot portofel se novokovani. Alatka sum, bina, stelna krava. Sum izela ko{nica zeleno jabolko, fatena na oro, nema pu{tawe. 20 mart 1959

20

KOLOS

Nikoga{ sosem ne }e te sklopam, zakrpam, zalepam i propisno spojam. Mazgin visk, svinsko grovkawe, i gnasen kikot ti se izlivaat od golemite usni. Pogrdo i od selski dvor. Mo`e se smeta{ za jasnovidec, glasnik na mrtvite, il na nekoj bog il drug. Trieset leta se pe~alam od grloto milta da ti ja iscedam. Ni{to pomudra ne sum. Penterej}i se po skali so vedra lepilo i kofi Lizol kako mravka vo crno zaviena lazam po burjanosanite nivi na tvoeto ~elo da gi iscelam krupnite ~erepni crpki i is~istam }elavite, beli mogili na tvoite o~i. Sino nebo od Oresteja se zasvoduva nad nas. O tatko, taka osamen vo su{tina istoriski si ko rimskiot Forum. Se raspostilam da ru~am na rid so crni kiparisi. Nabrazdenite koski i lisnolikata kosa rasprsnati ti se vo staroto im bezvlastie s# do horizontot. Treba pove}e od udar na molwa da se sozdade takva ru{evina. No}e, se sklu~kuvam vo rogot na izobilieto od levoto ti uvo, skraja od vetrot,

gi brojam yvezdite rumeni i morovi. Sonceto pod stolbot na jazikot izgreva.

21

^asovite mi se ven~ani so senkata. Ne is~ekuvam ve}e rinkawe na korab vrz zaludnite kamewa od pristanot. 1959

22

GABI Preku no}, dosta skrito, razborito, dosta krotko so prstiwa, nosiwa navasuvame ilovica, zazemame vozduh. Nikoj ne n# gleda, ne n# zapira, ne izdava; zrncata pat ni pravat. Mekite tupanici se revni da smetnat igli~ki, postela od lisje, pa i plo~nik. ^ekanite, kolovite na{i bez o~i i u{i, sovr{eno nemu{ti, {irat {uplini, nuraat niz praznini. Se ranime so voda, so ronki od senka, blutkavi sme, barame malku ili ni{to. Kolku samo n# ima! Kolku samo n# ima!

23

Polici sme, trpezi, smerni sme, meki za jadewe leki. probiva~i i rina~i nasproti nas samite. Rodot na{ se mno`i: Nie do utrinata }e ja nasledime zemjata. Ve}e sme na pragot. 13 noemvri 1959

24

OBESENIKOT Nekojsi bog za korewata od kosata me zagrabi. Gorev vo negovite sini volti ko prorok pustinski. No}ite gi snema od vidik ko na gu{ter o~niot kapak: svet od prazni beli dni vo o~na dlapka bez senka. Mr{ojadliva dosada vo ova drvo me nadena. Da e toj na moe mesto, bi go storil istoto.

27 juni 1960

25

MRTVORODENI Ovie pesni ne se ìvi: àlna dijagnoza e toa. Prstite na nozete i racete dobro im porasnaa, ~elcata od sosredoto~enost im nabreknaa. Ako propu{tija kako lu|e da ~ekorat ne be{e toa od nedostig na maj~inska qubov. O ne moàm da objasnam {to im stana! Pravilni se po forma i broj i vo sekoj del. [to udobno vo tur{ija si dro~at! Mi se sme{kaat i mi se sme{kaat i mi se sme{kaat. Sepak drobovite ne bi da se polni i srceto ne bi da bie. Ne se sviwi, ne se duri ni ribi, iako potsetuvaat na sviwi i ribi. Podobro }e be{e da se ìvi, a stvarno bea. No mrtvi se, a majka im skoro mrtva od smut, zamelu{no zjapaat i za nea ne zboruvaat. 1960

26

VO GIPS Nikoga{ ne }e izlezam od ova! Sega sme dve: novo apsolutno belo i staro òlto lice, a beloto lice e sigurno pomo}no. Ne & treba hrana, edna od vistinskite svetici e. Otprvin ja mrazev, bezli~na be{e ko mrtvo telo v krevet kraj mene leè{e i se pla{ev, za{to ba{ kako mene izgleda{e samo mo{ne pobela i neskr{liva i bez bole{tini. Cela nedela ne moèv da spijam, tolku ladna be{e. Ja kudev za s#, a taa si mol~e{e. Glupaviot tabiet ne moèv da & go razberam! Ja udram li, si sedi madro, ko vistinski pacifist. Potem uznav deka ona {to go bara e da ja sakam: po~na da se stopluva, pa & gi uvidov prednostite. Bez mene, ne bi postoela, i zatoa be{e blagodarna. Du{a i dadov, niz nea ko roza cutev cutovi vo vazna od porcelan ne mnogu skap, i jas bev taa {to se~ie vnimanie privlekuva{e, a ne nejzinata belina i ubavina, ko {to prvin si mislev. Troa snishodliva kon nea bev, a taa toa go golta{e skoro vedna{ se prepoznava{e deka e so du{a na rob. Ne mi pre~e{e {to me sluì, a taa toa go oboùva{e. V utrini me bude{e rano, sonceto go odbiva{e od ~udesnoto belo torzo, ne moèv a da ne gi zabeleàm nejzinata urednost i smirenost i trpelivost: na slabosta mi ugoduva{e ko prile`na sestra, koskite na mesto mi gi drè{e za da se krepat pravilno. So vreme se vrzavme s# posilno.

27

Fati da ne mi ujdisuva i izgleda{e stu{eno. Ose}av oti i protiv svoja volja me prekoruva, nebare od mojot uj be{e razlutena. Provevi pu{ta{e i s# poraseana stanuva{e. A koàta me ~e{a{e i na meki par~enca se cepe{e za{to taa voop{to za mene ne se griè{e. No mi svetna vo {to e rabotata: misle{e oti e besmrtna. Saka{e da me napu{ti, misle{e oti e nadmo}na, i oti jas v mrak sum ja drèla, i be{e gnevna dnite si gi ar~i i na polu-le{ mu sluì! Potajno po~na da se nadeva deka }e umram. Taka }e mi prekrie usta i o~i, }e me prekrie seta i likot oboen }e mi go nosi ko {to sandak od mumija nosi lik na faraon, iako od kal i voda e stvoren. Ne bev vo mo`nost da ja otka~am. Me krepe{e dolgo ta stanav ulogava da odam il da sedam imav zaboraveno, pa obyir golem imav da ne ja voznemiram il pred vreme da se dujam kako }e se osvetam. @iveev so nea kako so kov~egot da si ìveam: no u{te od nea zavisev, iako go pravev toa snu`deno. Porano mislev moè zaedno }e n# bide Vpro~em, bevme vo nekakov brak, tolku bliski. Sega sfa}am, ednata od nas }e opstane. Moè taa e svetica, a jas grda i vlaknesta, no naskoro }e soznae deka ama i~ ne e va`na. Sila mi nadoa|a; eden den bez nea }e se snajdam, pa taa so praznina }e is~ezne, i }e & nedostigam.

18 mart 1961

28

LALIWA Laliwata se premnogu treperlivi, tuka e zima. Vidi kolku e s# belo, kolku tivko, kolku zasneèno. U~am za spokojot, leàm tivko sama ko {to svetlosta leì na yidovive beli, krevetov, raceve. Nikoj sum; so potresi nemam vrska. Imeto svoe i dreite na sestrite im gi dadov istorijata svoja na anesteti~arot a teloto na hirurzite. Mi ja vovrea glavata me|u pernicata i pokrivkata ko oko me|u dva beli kapaka koi ne bi da se sklopat. Glupa li zenica, mora s# da vpiva. Sestrite minat li si minat, so niv nema maka, minat so beli kapi ko {to galebite v pole minat, so racete ne{to pravat, ba{ se isti edna so druga, nemo`no e da se kaè kolku se na broj. Teloto moe e kam~e za niv, go vardat ko {to vodata gi vardi kam~iwata {to mora da gi pregazi, trgaj}i gi glatko. So svetkavite igli zdrvenost mi pruàt, mi pruàt son. Izgubena sum sega prekipeno mi e od tovar ko`niot no}en pla{t ko crna kutija za lekovi, soprugot i deteto nasmeani na semejnata slika; nasmevkite na koàta mi se zaka~eni, sitni nasmeani kuki. Pu{tiv s# da tone, tovaren brod triesetgodi{en cvrsto zamandalen za moeto ime i adresa. Iscelo sum isprana od stvarite qubeni. Stapisana i gola na rezedata koli~ka so plasti~no perni~e se xarev vo mojot ~ajnik, lenenata natkazna, knigite tonea negde dlaboko, i vodata likot mi go prekri. Opatica sum sega, po~ista nikoga{ ne sum bila.

29

Za cve}e ne molev, molev samo da legnam so racete ugore i sosem prazna da stanam. Kakva sloboda e toa, nemate poim kakva sloboda spokojot e velik ta ve smrlu{uva, i ne bara ni{to, natpis za ime, drebulii. Na nego mrtvite na kraj sopiraat; si gi prikaùvam kako usnite gi zatvoraat, ko na lep~e za pri~esna. Laliwata se prerumeni kako prvo, me ègnuvaat. I niz ukrasnata hartija gi se}avam kako di{at leko, niz belite peleni, ko stra{no bebe. Rumeniloto & zbori na mojata rana, &. odgovara. Krevki se: ~ini{ lebdat, a prudolu me tegnat, me obzemaat so nagli jazici i boja, duzina alovi olovni tegovi okolu vratot moj. Nikoj porano ne me gleda{e, sega me gledaat. Laliwata se vrtat kon mene, i kon prozorot zad mene kaj edna{ dnevno svetlinata sporo se {iri i tesni, i }e se vidam, spruèna, sme{na, hartija-tenka senka me|u okoto na sonceto i o~ite na laliwata, a jas nemam lice, povtam da se obezli~am. @ivite laliwa kislorodot mi go jadat. Pred da stignat vozduhot be{e sti{en ba{, ide odi, zdiv po zdiv, bez uka-buka. Potem laliwata go ispolnija ko glasna vreva. Sega vozduhot se opira i strui okolu niv ko {to reka se opira i strui okolu ma{ina potonata r|a-crvena. Mi go odzemaat vnimanieto, koe sre}no si {alave{e i po~iva{e bez obvrski.

30

Yidovite, i tie ~ini{ se toplat. Laliwata treba da se zad re{etki ko opasni `ivotni; se otvoraat ko usta od golema afrikanska ma~ka, a svesna sum za srcevo moe: si go otvora i zatvora grstot rumeni cutovi od ~ista qubov kon mene. Vkusuvam voda mlaka i solena, ko moreto, a doa|a od zemja dale~na ko zdravjeto.

18 mart 1961

31

JAS SUM VERTIKALNA No rado bi bila horizontalna. Ne sum drvo so korewata v zemja da cicam minerali i qubov maj~inska pa da sum kadarna vo mart da blesnam so lisja, nitu sum ubavica v postela od cve}a obleana so boi vozdi{ki da budam ne znaej}i oti skoro oltici }e gubam. Sporedeno so mene, drvoto e besmrtno a cutot visok ne e, no po~udesen, dolgove~ieto od ednoto go sakam, od drugoto prkosieto. No}va, pri yvezdena tro{na svetlina, drvjata i cve}ata mirisite miski gi sipat. Niz niv ~ekoram, a ne me reckaat. Na pati ~inam duri spijam najsovr{eno verno na niv li~am so misli rasplineti. Da leàm mi e poprirodno: so neboto si prikaùvam otvoreno. Fajde }e ima {tom si legnam najsetne; moè drvjata }e me doprat, a cve}ata }e imaat vreme za mene.

28 mart 1961

32

MESEÎNATA I TISATA Ova e svetlina na umot, ladna i planetarna. Drvjata na umot se crni. Svetlinata e sina. Trevite si gi isturaat makite pred mene ko da sum Bog, glu`dovite mi gi bockaat, i za uniènosta {epotat. Magli od ~ad i duhovi demnat vo ova mesto, {to grobni plo~i go delat od mojot dom. Prosto ne gledam kaj treba da se stigne. Mese~inata ne e vrata. Taa e samo lik, bel ko pernica i mo{ne nespokoen. Ko teòk zlo~in po sebe moreto go vle~e; sti{na e so usti zinati vo ~maj. Tuka ìveam jas. Dvapati v nedela, kambani do nebo bijat osum yvona za Vokresenieto zborat. Za kraj, imiwata vozvi{eno im gi redat. Tisata se stremi ugore. Ima gotski oblik. So oko sledi ja, i do mese~inata }e stasa{. Mese~inata mi e majka. Ne e fina ko Bogorojca. Siniot & pla{t lilja~iwa i buvovi koti. Kolku sakam vo dobrina da veruvam likot od slikata, izne`net od sve}i, so milnite o~i ba{ nad mene kako se sviva. Ba{ sum se zanesla. Oblaci cutat sini i skriti po likot na yvezdite. V crkva, svetcite }e se obojat vo sino, so lomni peti nad kamen-klupi }e lebdat, so race i lica zdrveni od svetost. Za s# ova mese~inata e slepa. Taa e {tura i diva. A tisata amanet nosi: crnilo crnilo i ti{ina.

22 oktomvri 1961

33

OGLEDALO Srebreno sum i jasno. Bez predrasudi. Ne{to vidam li, vo migot go goltam kakvo {to e, raskrinkano od qubov il omraza. Surovo ne sum, samo vistinoqubivo oko na mal bog, ~etiriagolno. Celo vreme go mozgam yidot otsprotiva. Rozov e, damkosan. Od dolgo gledawe ~inam v srce mi srasna. No skipnuva. Likovi i mrak uporno n# dvojat. Ezero se storiv. @ena nad mene se svila, vo mene traga po vistinata za nea. Pa im se podava na la`govcite, sve}ite il mesecot. Grbot & go gledam i verno odrazuvam. Me ~esti so pla~ i nemir v race. zna~am. Te }e dojde, te }e pojde. V mugri mesto mrak, likot nejzin ide. Vo mene devojka taa udavi, vo mene starica den za den kon nea se izviva, ko stra{na riba.

23 oktomvri 1961

34

TRI @ENI Poema za tri glasa Ambient: porodilno oddelenie i negovata okolina PRV GLAS: Spora sum kako svetot. Dosta sum trpeliva, niz moeto vreme se vrtam, soncata i yvezdite me pulat so dikat. Griàta na mese~inata e pove}e nejzina: si minuva li minuva, svetlosna ko bolni~arkata. @al li & e za toa {to }e se slu~i? înam ne. Ednostavno, od plodnosta e op~udena. [tom se pojavam, golem nastan sum. Ne moram da mislam, nitu da probuvam. Ona {to se slu~uva vo mene }e se slu~i bez vnimanie. Fazanot ~u~i na ridot; perjata kafeavi si gi tokmi. Ne moàm a da ne se nasmevnam na ona {to go znam. Od lisja i oltici sum opsipana. Spremna sum. VTOR GLAS: Koga prvpat ja vidov, malata crvena cepurka, ne & veruvav. Gi gledav maìte - odat okolu mene vo kancelarijata. Tolku tapi bea! Ima{e ne{to vo niv ko karton, i sega mi svetna, onaa tap, tap, tapost koja idei, uni{tuvawa, buldoèri, kladi, beli odai so krici ra|a, beskrajno ra|a i ladni angeli, apstrakcii. Na masa sedev, vo ~orapi, na visoki {tikli, a ~ovekot za kogo rabotam se cere{e: Stra{no ne{to li vide? Krpa-bela naedna{ stana. Ne rekov ni{to. Vidov smrt vo golite drvja, li{enost.

35

Ne mi be{e za verba. Tolku ma~no li mu e na duhot da za~ne usta, lik? Bukvite se ra|aat od crnite klavi{i, a crnite klavi{i se ra|aat od azbu~nite mi prsti, redni delovi, delovi, par~iwa, zapci, bleskavi imeniteli. Sedam a umiram. Veli~ina gubam. Vozovi v u{i mi pi{tat, poa|awa, poa|awa! Srebrenata dira na vremeto se prazni vo dale~ina, beloto nebo se prazni od vetuvawe, ko filxan. Moi se ovie peti, ovie mehani~ki odeci. Tap, tap, tap, ~eli~ni klinci. Otkrija ne{to mi fali. Ova e bolest {to ja nosam doma, ova e smrt. U{te edna{, ova e smrt. Vozduhot li, ~esti~kite od uni{tuvaweto li gi smukam? Puls li sum {to slabee li slabee, so ladniot angel soo~en? Qubovnikot moj li e ova? Ovaa smrt, ovaa smrt? Kako dete qubev ime od li{ai izedeno. Toga{ toa li e toj grev, taa stara smrtna qubov kon smrtta? TRET GLAS: Go pomnam migot koga sigurno znaev. Vrbite cibreni bea, likot vo lokvata li~en, no ne i mojot ima{e naduen pogled, kako i s# drugo, i samo opasnosti gledav: gugutki i zborovi, yvezdi i buici zlato za~nuvawa, za~nuvawa! Pomnam edno belo, studeno krilo i golem lebed, so u`asen pogled, mi prio|a, ko zamok, otkaj gore reka. Vo lebedite zmija ima. Se prikrade; okoto mu kote{e crna misla. Svetot go vidov vo nego mal, zol, i crn,

36

sekoe zbor~e zaka~eno na sekoe zbor~e, i ~in na ~in. Den èòk sin be{e se raspupil vo ne{to. Ne bev spremna. Belite oblaci se vi{ea i vo ~etiri pravci me tegnea. Ne bev spremna. Stravopo~it nemav. Mislev posledicata moàm da ja odre~am no predocna be{e za toa. Predocna, a likot si se oblikuva{e so qubov, ko da bev spremna. VTOR GLAS: Sneèn svet e sega ova. Ne sum doma. Ama se beli ~ar{afite! Licata se bez crti. Goli se i nevozmo`ni, ko licata na moite deca, onie bolnikavi de~iwa koi od race mi begaat. Drugi deca ne me dopiraat: uàsni se. Premnogu boi imaat, premnogu ìvot. Ne se tivki, tivki, kako prazninkite {to gi nosam. Sum imala mo`nosti. Sum se trudela i trudela. Sum go so{ila ìvotot vo mene ko redok organ, i gri`livo sum ~ekorela, pretpazlivo, ko ne{to retko. Sum se trudela premnogu da ne mislam. Sum se trudela da sum prirodna. Sum se trudela vo qubovta slepa da bidam, ko èni drugi, v krevet slepa, so miloto mi srcule slepo, i da ne tragam, niz mrakot gust, po drug lik. Ne gledav. No likot tamu sepak be{e, likot na nerodeniot koj sovr{enostite si gi saka{e, likot na mrtviot koj da bide sovr{en moè{e samo vo lekiot mir, samo taka svet moè{e da bide. A ima{e i drugi lica. Licata na narodite, vladite, sobranijata, op{testvata,

37

bezli~nite lica na va`nite maì.

Ba{ ovie maì mi pre~at: Ama se qubomorni na s# {to ne e tapo! Qubomorni bogovi se koi bi sakale siot svet da e tap oti tie se takvi. Go za~uv razgovorot me|u Otecot i Sinot. Takva tapost ne moè a da ne e sveta. Aj da sozdademe raj, velat. Aj da ja otapime i ispereme telesnosta od ovie du{i. PRV GLAS: Sti{na sum. Sti{na. Zati{je pred ne{to stra{no: òlt mig pred da namovne vetrot, koga lisjeto gi prevrtuvaat dlankite, bledilata. Ovde e tolku mirno. âr{afite, suratite, se beli i zastanati, ko saati. Glasovite se povlekuvaat i otapuvaat. Vidlivite im hieroglifi na listovi pergament otapuvaat i na vetrot mu se opiraat. Takvi tajni slikaat na arapski, kineski! Nema sum i kafeava. Seme sum na pat da pukne. Kafeavosta mi e mrtvoto jas, nam}oro e: ne kopnee ne{to pove}e da bide, ili poinakvo. Samrakot sega me zaviva vo crno, ko Marija. O bojo na dalnina i zaborav! Migot koga }e dojde koga Vremeto }e pukne i ve~nosta }e go progolta, }e se udavam li sosema? Sebe si zboruvam, sebe samo, nastrana izribana i òltenikava od dezinfektanti, `rtvena. êkaweto mi nate`nuva na klepkite. Nate`nuva ko son, ko ogromno more. Daleku, daleku se}avam prviot bran go ko{ka tovarot na buniloto kon mene, neizbeèn, ko plima. A jas, {kolka, na belava plaà odyvonuvam so glasovi {to navasuvaat se sudiram, stihija stra{na.

38

TRET GLAS: Planina sum sega, me|u planinski èni. Lekarite me|u nas snovat nebare od velikosta na{a umot uplav im go fatil. Ko zevzeci se sme{kaat. Tie se vinovni {to sum takva, i go znaat toa. Taposta si ja gu{kaat kako zdravjence. I {to koga bi se iznenadile, kako jas? Bi poludele od toa. I {to koga dva ìvota me|u butovite bi mi protekle? Ja imam videno belata ~ista soba so instrumenti. Mesto e na vresoci. Veselo ne e. Ovde }e dojde{ koga }e si spremna. No}nite svetla se tapi rumeni luni. Temni se od krv. Ne sum spremna za ni{to. Treba{e da go ubijam toa {to me ubiva. PRV GLAS: Posurovo ~udo od ova nema. Me tegnat kowi, èlezni potkovici. Traam. Istrajuvam. Delo sozdavam. Mra~en tunel, niz koj fu~at prividenija, prividenija, vetro{tiwe, vtren~eni lica. Sredi{te sum na grozomorija. Kakvi li bolki, kakvi àlosti mora da kotam? Moè li takva nevinost da ubiva li ubiva? @ivotot mi go molzi. Kro{nite v ulica veneat. Do`dot e porozen. Na jazik go vkusuvam, a i rastrojstvoto mo`no, rastrojstvo {to stoi i le{kari, prezrenite kumi so srca koi bijat ta bijat, so ~anti so instrumenti. ]e stanam yid i pokriv, za za{tita. ]e stanam nebo i brdo na dobroto: O daj da stanam!

39

Sila mi nadoa|a, stara ìlavost. Se raskr{uvam ko svetot. Eve edna crnotija, oven od crnotija. Dlanki si previvam na planina. Vozduhot e gust. Gust od rabota. Upotrebena sum. Nabutena vo upotreba. Od crnotijata o~i }e mi isprsnat. Ni{to ne gledam. VTOR GLAS: Obvineta sum. Sonuvam iskolii. Bav~a sum na crni i crveni bunila. Gi pijam, sebe se mrazam, mrazam i se pla{am. Svetot sega ja za~nuva celta i kon nea se stremi, race ispruèni so qubov. Qubov kon smrtta {to razboluva s#. Mrtvo sonce petno vrz hartijata frla. Crveno. @ivot do ìvot gubam. Zemjata mra~na niv gi pie. Taa e vampirot na nas site. Taka n# drì, n# goi, fina e. Usnite & se rumeni. Ja znam. Odblizu ja znam stara zima-lika, stara jalovica, stara tempirana bomba. Maìte ja imaat polzuvano podlo. ]e gi lapne. ]e gi lapne, lapne, lapne na kraj. Sonceto zajde. Umiram. Smrt sozdavam. PRV GLAS: Koe e ova, ova modro, mom~e besno, sjajno i ~udno, ko od yvezda da skoknalo? [to nakostre{eno se xari! V sobata vleta, so vresok na peta. Modriloto blednee. Pa ~ovek e. Alov lotus se otvora vo krv-vaza. Me {ijat so konec svilen, ko da sum platno.

40

[to mi pravea prstite pred nego da go zemat? [to mi prave{e srceto, so qubovta? Po~isto ne{to nikoga{ ne sum vi{la. Klepkite mu se ko jorgovan-kitka a zdivot mek ko no}na peperutka. Nema da go pu{tam. Ne e ni lukav ni nastran. Neka ostane taka. VTOR GLAS: Eve ja mese~inata na prozorot gore. Svr{eno e. Kolku zimata mi ja polni du{ata! I taa kreda-svetlina {to bigor na prozori ostava, prozori na prazni kancelarii, prazni u~ilnici, prazni crkvi. O kolku praznina! Prestanok. Uàsen prestanok na s#. Tela ko mogili kraj mene tuka, polarni spija~i koj li taèn, mese~ev zrak sni{tata im gi ledi? Ja se}avam - prodira vo mene, ladna, tu|a, ko instrument. I na krajot ludiot, teòk lik, muckata vo oblik na O zinuva vo ve~no livkawe. Taa moreto krv-crno go dovlekuva mesec za mesec, so glasovi kobni. Nemo}na sum ko moreto na krajot na ciklusot. Nemirna. Nemirna i nekorisna. I jas le{evi sozdavam. Kon sever }e se vivnam. Vo dolgo crnilo }e nurnam. Sebe ko senka se gledam, ni ma` nitu èna, ni èna, sre}na {to e ko ma`, nitu ma` glup i dovolno tap da ne seti nedostig. Nedostig ose}am. Prstite ugore gi krevam, deset beli stap~iwa. Gleda{, temnicata od procepite se cedi. Ne moàm da ja zberam. Ne moàm ìvotot da si go zberam. ]e bidam juna~ka na drebnoto. Nema da me obvinuvaat edni kop~iwa,

41

dupki vo stapki od ~orapi, faci beli nemi na pisma neodgovoreni, vo kov~eè zakopani. Nema da me obvinat. Nema da me obvinat. Budilnikot ne }e uvidi oti me snemalo, ni yvezdite koi ponor vrz ponor kovaat vo mesto. TRET GLAS: Na sone mi ide, moeto rumeno, uàsno }erki~e. Pla~e niz stakloto {to n# deli. Pla~e i revnosno e. Pla~kite kuki & se - ko ma~ki fa}aat i grebat. Tokmu so kukite mi klava dikat. Mu pla~e na mrakot il na yvezdite koi daleku od nas bleskaat i se vrtkaat. înam glav~eto & e izrezbano v drvo, alovo, tvrdo drvo, o~ite sklopeni a usnite zinati. A zinatata usta vici ostri vadi koi na sone mi drcaat ko streli, na sone mi drcaat, i pri mene vleguvaat. ]erka mi e bez zabi. Ustata & e golema. Tolku temni zvuci ispu{ta: ne }e e na arno. PRV GLAS: [to li e toa {to nam ni gi tuposuva du{ive nevini? Vidi, ama se nama~eni, site ama se klapnati vo kolevkite, imiwata prika~eni na ra~iwata, srebrenite trofei zaradi koi do{le. Nekoi se so kosa gusta crna, nekoi }elavi. Tenot im e rozev il òltenikav, kafeav il rumen; Razlikite po~nuvaat da si gi pamtat. Mislam deka od voda se stvoreni; bezizrazni. Crtite im spijat, ko svetlina na krotka voda. Vistinski kalu|eri i kalu|erki se vo rubata ista.

42

Ene gi kaj vrnat vrz svetot ko yvezdi vrz Indija, Afrika, Amerika, ovie ~udesii, ovie ~isti sliki~ki. Na mleko mirisaat. Stapkite im se nedopreni. Vo vozduh ~ekorat. Zar e mo`no ni{to`nosta da e tolku {tedra? Eve go sin mi. [to prosto mu e okokorenoto oko, zagasito sino! Kon mene se vrti ko sitna, slepa, sjajna bilka. Eden krik. Toa e kukata {to ja ~ekam. I mle~na reka stanuvam. Topol rid. VTOR GLAS: Ne sum grda. Duri sum ubava. Ogledaloto otslikuva èna bez mana. Sestrite ali{tata mi gi vra}aat, i imeto. Obi~aj e, velat, da se slu~uva takvo ne{to. Obi~aj e vo ìvotot moj, i onoj na drugite. Edna sum vo pet, taka nekako. Ne sum beznade`na. Ubava sum ko brojka. Eve mi go karminot. Starata usta si ja crvam. Imeto i crvenata usta nastrana gi trgnav pred den, dva, tri. Den peto~en. Ne mi treba ni po~inka; moàm na rabota i deneska. Moàm ma` mi da go qubam, }e sfati. ]e me qubi niz maglata na manata moja ko da sum izgubila oko, jazik, noga. Pa stojam prostum, malku slepa. Na trkala, namesto noze, odam, i tie dobro me sluàt. I u~am so prsti da zboruvam, ne so jazik. Plotta e marifet~ika. Plotta na morska yvezda e kadarna race pak da si izraste

43

a do`dalecot v noze e {tedar. Bog da dade i jas {tedra da bidam vo ona {to go nemam. TRET GLAS: Taa e ostrov~e, pospano i mirno. A jas bel brod sum {to pi{ti: prijatno, prijatno. Denot e bleskav. Mnogu taèn. Cve}ata vo sobata se alovi i tropski. Cel ìvot zad staklo ìveat, gri`livo gi ~uvaat. Zima so beli ~ar{afi, beli surati, sega isku{uvaat. Mnogu malku vo kuferot treba da soberam. Ima obleka od èna debela {to ne ja poznavam. Ima moj ~e{el i ~etka. Ima praznina. Od nedopica sum tolku ranliva. Rana sum {to bolnicata ja napu{ta. Rana sum {to ja pu{taat. Zdravjeto zad sebe go ostavam. Ostavam nekogo {to }e me sledi: prstite ko zavoi & gi rasto~uvam: odam. VTOR GLAS: Pak na sebe si dojdov. S# se svr{i. Ko vosok sum bela, dodatoci nemam. Ramna sum i devstvena, zna~i ne bi ni{to, ni{to a da ne se bri{e, kine, i xitka, zafa}a nanovo. Crnive vetki bez niet se da cvetaat, ni suvive, suvi slivnici za do`d sonuvaat. @enava na izlozi {to me gleda ~ista e. Tolku ~ista ta prozra~na, nebare duh. Kolku srame`livo ~istotata svoja ja nametnuva vrz pekol na afrikanski portokali, prasiwa obeseni za noìwa. Na stvarnosta & se povinuva. Toa sum jas. Toa sum jas so ~uvstvo na gor~ila vo ustata.

44

Nemerlivoto zlovolie na eèdnevieto. PRV GLAS: Kolku dolgo yid moàm da bidam, na veter da se opiram? Kolku dolgo moàm da postojam sonceto so senka od raka da go galam, ta`ni meni na cibrena mese~ina da sopiram? Glasovite na osamata, glasovite na dostagata po grbot mi pleskaat neumolivo. Kako li da gi utaloì ovaa pesna prispivna? Do koga moàm yid da bidam okolu imotot moj zelen? Do koga moàt raceve moi na negova rana zavoi da bidat, a dumite moi beli ptici na nebo, za uteha, uteha? Uàsno e tolku otvoren da se bide: ko srcevo lice da stavilo i vo svetot da za~ekorilo. TRET GLAS: Fakultetite denes od proletta se opijaneti. Crniot moj pla{t e mal pogreb: otkriva deka sum seriozna. Knigite {to gi nosam stutkani se pri mene. Edna{ imav rana stara, no zazdravuva. Za ostrov sonuvav, crven od krici. Son be{e, i ni{to ne zna~e{e. PRV GLAS: Osun cuti nad visokiot brest kraj ku}ata. Lastovicite se vratija. Ko hartieni proektili piskaat. Slu{am kako zvukot na migovite se {iri i mree vo plotovite. Go slu{am mukaweto na kravite. Boite bujat, a slamata mokra na sonce isparuva.

45

Vo ovo{tarnikot narcisi beli lica otvoraat. Okura`ena sum. Okura`ena. Ova se jasnite svetli boi od jaslite, zazborenite patki, sre}nite jagniwa. Pak sum ednostavna. Veruvam vo ~uda. Ne veruvam vo onie stra{ni deti{ta koi sonot mi go ru{at so belite o~i, racete bez prsti. Ne se moi. Ne mi pripa|aat mene. ]e razmisluvam za obi~nosta. ]e razmisluvam za moeto sin~e. Ne odi. Ne izgovara ni zbor. S# u{te vo beli peleni e svieno. No rozevo e i sovr{eno. Se sme{ka ~esto. V soba tapeti so golemi rozi mu izlepiv, na s# srcenca iscrtav. Ne povtam da e natprose~no. Ba{ natprose~nosta {ejtanot go interesira. Ba{ natprose~nosta po ridot skrben se ka~uva il v pustina sedi i srceto maj~ino go ranuva. Povtam da e prose~no, da me qubi ko {to jas go qubam, i da se ven~a so kogo saka i kade saka. TRET GLAS: Sparno pladne na poljanite. Zlatici kipat i se topat, a qubovnici naminuvaat, naminuvaat. Crni i ramni se ko senkite. [to ubavo e da ne si privrzan nikomu! Osamena sum ko treva. [to li mi nedostiga? ]e odgatnam li edna{, {to i da e toa? Lebedite gi nema. No rekata

46

pameti kolku beli bea. Kon niv so senkite se stremi. Likot im go gleda vo oblakot. Kakva li e taa ptica {to takov gam vo krikot krie? Mlada sum ko sekoga{, veli. [to li mi fali? VTOR GLAS: Doma sum, lambata sveti. Ve~erta e dolga. Svilena postava krpam: soprugot ~ita. Kolku fino svetlosta pa|a na ovie ne{ta. Se {iri nekoj opoj vo vozduhot v prolet, opoj koj parkovite, statuetkite, gi obleva so rozevost, nebare se razbudila ne`nost, ne`nost {to ne se umorila, lekovitost. êkam i pekam. înam se oporavuvam. U{te mnogu ima da se napravi. Racete moàt ve{to na materijalot srma da vezat. Ma` mi moè stranicite na knigata da gi vrti i vrti. I taka doma zaedno si sedime dolgo. Samo vremeto na race ni nate`nalo. Samo vremeto, a toa ne e materijalno. I hartija moè ulicite v mig }e se storat, no jas od padot dolg se vra}am, v krevet se spruùvam, na du{ek bezbedno, so dlanki stutleni, ko za pad. Sebesi pak se nao|am. Senka ne sum iako senka od stapkite mi ide. Sopruga sum. Gradot ~eka i peka. Trevi~ka niz kamen viree, i od ìvot zelenee. mart 1962

47

PREMIN PREKU VODA Crno ezero, crn ~amec, dve crni, hartieni lica. Kaj li odat crnite drvja {to ovde pijat? Sigurno nivnite senki nad Kanada stre`at. Zgruvec svetlina niz vodnite cve}a se sprovira. Nivnite lisja ne sakaat da sme vo brzanica: kru`ni se i ramni i so mra~ni amaneti polni. Vesloto studeni svetovi trese. Duhot na crniloto vo nas e, vo ribite e. Edna penu{ka zbogum veli, so raka bledna; Me|u liljanite se otvoraat yvezdi. Ne li si zaslepen od vakvi bezizrazni sireni? Ova e ti{ina na du{i vxa{eni. 4 april 1962

48

ZBOROVI ÛENI, SLUÂJNO, PO TELEFON O kal, kal, kolku ligava! Zbita ko stransko kafe, i so slab puls. Zboruvaj, zboruvaj! Koj e? Pulsot na crevata, na varivata qubitel. Na ovie glasovi - toj e sozdatel. [to se ovie zboroj, ovie zboroj? Kako kal plesnuvaat. O boè, kako li masi~eto za telefon }e go is~istam? Od mnogute otvori na slu{alkata {ikaat, slu{atel baraat. Tuka li e toj? Sobata dar-mar stanuva. Spravata pipaloto si go povlekuva. No sporite v srce mi naviraat. Plodni se. Inko kalliva, inko kalliva pregolema si. Mora da te vratat!

11 juli 1962

49

BULKI VO JULI Mali bulki, mali plameni adski, Neli nanesuvate bolki? Treperite. Da ve dopram ne moàm. Race sred plameni pikam. Ne gorat. Do prekapnuvawe se pulam kako treperite taka, nabrani i alovi, ko koà od usni. Prokrvaveni usni. Drebni krvavi pervazi! Da go dopram dimot ne moàm. Kaj vi se opojkite, ~a{kite gorki? Kamo sre}a da krvaram, il da spijam! Kamo sre}a usnite da mi se ven~aat so takva rana! Il te~nosta da se slie vo mene, v ~a{ka staklena, da me zdrvi i umrtvi. No bezbojna. Bezbojna.

20 juli 1962

50

RODENDENSKI DAR [to e ova, zad prevezot, grdo li e, ubavo li e? Ble{ti, ima li gradi, ima li rabovi? Sigurno e izvonredno, sigurno e ba{ ona {to sakam. Koga si gotvam madro, se}avam kako yuri, kako se ~udi Ovaa li e taa za koja treba da me ima, ovaa li e taa izbranata, so modri o~ni dlapki i luzna? [to bra{noto go meri, vi{okot go trga, {to se povinuva na pravila, pravila, pravila. Ovaa li e taa za blagovestieto? Boè moj, kolku sme{no! No bleska, ne zapira, i ~inam me posakuva. Ne }e be{e lo{o da se koski, il biserna petlica. I onaka ne sakam poseben dar godinava. Kone~no, samo slu~ajno sum ìva. Onojpat rado }e se samoubiev na koj bilo na~in. Sega eve gi ovie prevezi, bolskotat ko zavesi, proyirni sateni na prozor vo koloèg beli ko detska prostirka i svetkavi od smrten zdiv. O slonova koska! Mora da ima i zab-kol, duh-stolb. Zar ne sfa}a{, ne mi e va`no {to e.

51

Zar ne mo`e{ da mi go dade{? Ne srami se ne mi pre~i ako e sitno. Ne bidi cicija, o~ekuvam ne{to ogromno. Aj da sedneme, ti od edna, jas od druga strana, da se divime na sjajot gle|ta, negoviot oblik na yrcalo. Aj da ni e poslednata ve~era na nego, ko na bolni~ka ~inija. Znam zo{to nema da mi go dade{. Se yveri{ svetot da ne bukne vo krik, sose tvojata glava ispup~en, bronzen, anti~ki {tit, za tvoite pravnuci - ~udo. Ne pla{i se, ne e taka. Samo }e go zemam i krotko }e se povle~am. Ne }e me ~ue{ ni kako go otvoram, }e nema {u{kawe na hartija, kinewe pandelki, piskawe za kraj. Mislam ne veruva{ deka sum so takov razum. Kamo da znae{ kako prevezite mi gi ubivaat dnite. Za tebe tie se samo providnosti, ~ist vozduh. No bo`e moj, oblacite se kako pamuk. Surija vojski. Jaglerod monoksid. Slatko, slatko, vdi{uvam vo damarite nevidlivosti trupam, milion

52

~esti~ki {to mi gi odbrojuvaat ìvotnite leta. Za prigodava srebren kostum nosi{. O smeta~ka ma{ino ne li si kadar da pu{ti{ ne{to i da go pu{ti{ celo? Mora li da zape~ati{ s# vo purpurno, mora li da ubie{ s# {to moè{? Eve ne{to denes posakuvam, i samo ti moè{ da mi go pruì{. Na mojot prozor stoi, golemo ko nebo. Od ~ar{afite mi di{e, sredi{teto cibreno i mrtvo kaj proleani ìvoti se zgrut~uvaat i zdrvuvaat vo istorija. Neka ne dojde po po{ta, prst po prst. Neka ne dojde so zbor od usta, {eeset godini }e bidam duri seto da se prati, i preuko~ena da go koristam. Daj samo pu{ti go prevezot, prevezot, prevezot. Da e smrt Toga{ bi bilo vozvi{eno, bi bilo rodenden. A noòt nema da reè tuku }e vleze nevin i ~ist ko pla~ od bebe, i univerzumot od mene }e svedne. 30 septemvri 1962

53

SREDBA ZA P^ELITE Koi se lu|evo na mostot {to }e me sretnat? Selani paroh, babica, yvonar, zastapnik za p~eli. Vo letniot fustan bez rakavi nemam za{tita, a tie site se so rakavici i drei, zo{to nikoj ne mi re~e? Se smeat i vadat prevezi prika~eni na drevni {apki. Gola sum ko gu{ka od pile, zar nikoj ne me saka? Da, eve ja tajnicata na p~elite so bela prestilka, mi gi zakop~uva man`etnite na race i rascepot od grlo do kolena. Svila od mle~ka sum sega, p~elite nema da zapikasaat. Stravot, stravot, stravot nema da mi go pomirisaat. Koj e parohot sega, ~ovekot vo crno li? Koja e babicata, toa li & e siniot mantil? Site so ~etvrtastite crni glavi mavaat, vitezi se so vizori, na gradi oklopi od gaza vrzani pod mi{ki. Nasmevkite i glasovite im se menuvaat. Niz pole so grav me vodat. Lenti staniol kako lu|e namignuvaat, ~etki od perja vo more od cutovi grav pavkaat, krem-cutovi grav so crni o~i i lisja ko probodeni srca. Gra{ki krv li vle~at po konecot lastinkite? Ne, ne, skarletni cve}a koi eden den }e se jadat. Moderna bela slamena italijanska {apka mi davaat sega i crn prevez {to na liceto mi pasuva, edna od niv me pravat. Me vodat kon iskastrenata korija, krugot od uli{ta. Glogot li tolku gadno mirisa? Jalovoto telo na glogot, koj decata so eter si gi opojuva.

54

Nekoj zafat li e vo tek? Hirurgot go ~ekaat moite sosedi, prividenieto so zelen {lem, sjajni rakavici i bel kostum. Mesarot li e, bakalot, po{tarot, nekoj {to go znam? Ne moàm da begam, prikovana sum, a {tipalkata1 me ùri so òltite }esi, trnlivo oru`je. Ne moèv da begam a da ne pobegnam zasekoga{. Beloto uli{te kako devica e skrito, sa}eto si go zagraduva, i medot, i brm~i tivko. Kolca ~ad i {amii vo korijata. Umot na uli{teto misli ova e kraj na s#. Eve ja doa|a, svitata, na histeri~ni lastiki. Ako stojam zdrvena }e mislat devesil2 sum, lekoverna glava nedoprena od zlovolnosta nivna, koja duri i ne kima, slaven lik vo plotot. Selanite komorite gi otvoraat, maticata ja lovat. Se krie li, medot li go jade? Mnogu e umna. Stara e, stara, stara, u{te edno leto }e ìvee, si go znae toa. A mladite devici vo duvlata sonuvaat za boj vo koj }e pobedat nesporno, perde voso~no od letot nevestinski gi deli, letot na ènkata-ubiec kon nebesa {to ja qubat. Selanite devicite gi selat, }e nema kole`. Starata matica ne se podava, tolku li e neblagodarna?

1 Vid trnliva grmu{ka so òlti cvetovi, Ulex europaeus (zab. na prev.);

2 Bot. Anthriscus sylvestris (zab. na prev.);

55

Postanata sum, postanata vo pogibel od no`evi - bel stolb. Devoj~e sum na ma|epsnikot koe ne trepnuva. Selanite maskite gi trgnuvaat, se rakuvaat. ^ij e dolgiot bel sandak vo taa korija, {to li tie storija,

zo{to mi e studeno. 3 oktomvri 1962

56

KANDIDAT Prvo, na{ tip li si? Nosi{ li stakleno oko, ve{ta~ki zabi ili paterica, zabna proteza ili kuka, gumeni gradi ili gumeni preponi, {ieni rani za dokaz oti ne{to fali? Ne, ne? Toga{ kako ne{to da ti dademe? Aj dosta pla~e{e. Otvori ja rakata. Prazna e? Prazna. Eve ti raka da ja napolni i `elna ~aj da klava i da ja {treka glava i da e pod tvoja povela. ]e ja zeme{ li? So garancii o~ite na kraj }e ti gi sklopi i od taga }e se stopi. Od solta stvarame duzina novi. Gledam ~isto gol si. [to veli{ za kostumov, a crn e i krut, no lo{o ne stoi. ]e go zeme{ li? Vodootporen e, kr{ootporen, otporen na bombi vrz pokriv i ognootporen. @imi majka, }e te zakopaat vo nego.

57

Izvini, ama vo glavata si {utrak. Imam derman za toa. Izlezi od {kafot, ela tuka, srcka. A, {to misli{ za ova? Za po~etok, ko hartija e gola no za dvaeset i pet leta }e bide srebrena, za pedeset, zlatna. @iva kukla, od glava do peta. Znae da {ie, znae da gotvi, znae da lomoti, lomoti, lomoti. Raboti, ni vlakno ne & fali. So ceputkata, melem e. So okceto, slika e. Tip~e, nema za tebe drugo ~are. ]e ja zeme{ li, zeme{ li, zeme{ li.

11 oktomvri 1962

58

TATE

Ne te biva, ne te biva ve}e, konduro crna, vo tebe ìveev ko peta bedna i bela, trieset leta, so uplav di{ev i ap~ihav. Tate, da te ubijam morav. Po~ina pred da imam vreme mermer-teòk, torba so Bog polna, grozomoren kip so siv prst golem kako kit od Frisko3 i glava vo diviot Atlantik kade zelenilo nad sinilo se lee vo vodite kraj prekrasniot Nozit4. Se molev da te vratam tebe. Ach, du5. Na germanski jazik, vo gradot polski zbri{an od toj valjak na vojni, vojni, vojni. No imeto na gradot e ~esto. Mojot prijatel Poljak veli gi ima duzina ili dve. Pa nikoga{ ne moèv da poznaam kade si stapnal, svoj koren vrzal, nikoga{ ne moèv da zboram so tebe. Jazikot mi zapna za vilicite.

3 San Francisko (zab. na prev.)

4 Plaà vo Masa~usets, SAD (zab. na prev.).

5 Ah, ti- od germ. (zab. na prev.).

59

Mi zapna vo klopka na teq so bocki. Ich, ich, ich, ich.6 Odvaj govorev. Mislev sekoj Germanec e ti. I pogan jazik lokomotiva, lokomotiva, {to me isfrla ko da sum Juda. Juda za Dahau, Au{vic, Belsen7. Po~nav da zboruvam ko Juda. înam moè sum i Juda. Snegovite od Tirol, bistroto vino od Viena ne se mnogu ~isti ili vistinski. Po mojata |upska ì~ka i ~udna sre}a i {pilot tarok karti, {pilot tarok karti moèbi po malku sum Juda. Otsekoga{ sum strepela od tebe, so tvoeto drn-drn jarina, tvoeto Luftwaffe8. I tvoite pod konec musta}i, i arievski o~i, svetlo sini. Pancir9-~ovek, pancir-~ovek, O Ti ne Bog tuku svastika od {to e crna nema nebo {to }e ja probie. Sekoja èna oboùva Fa{ist, ~izma v lice, yversko srce yversko, na yver kako tebe.

6 Jas- od germ. (zab. na prev.).

7 Germanski koncentracioni kampovi (zab. na prev.).

8 Vozduhoplovni sili - od germ. (zab. na prev.).

9 Tenk - od germ. (zab. na prev.).

60

Stoi{ nad tablata, tate, na slikata {to ja imam od tebe, so damar sred brada mesto v stopalo no ne pomalku |avol poradi toa, ne ne pomalku od crniot ~ovek {to na dve mi go pregriza slatkoto crveno srce. Na moi deset godini te zakopaa. Na dvaeset probav da ja skinam i pak, pak, pak da dojdam kaj tebe. Si mislev }e svr{at rabota i koskite. No od vre}a me izvlekoa i so lepilo me spoija. I toga{ ne{to mi tekna. Stokmiv tvoj model, ~ovek vo crno so Meinkampf10 pogled i puknat da ma~i i gme~i. I rekov, tvoja sum, tvoja. Pa, tate, kone~no se otka~iv. Crniot telefon od {tekot e izmaknat, glasovi ko crvi niz nego ne }e minat. Sum ubila li eden, sum ubila dvajca vampirot {to se pretstavi deka e ti i cela godina mi ja cica{e krvta, sedum godini ako ba{ saka{ da znae{. Tate, sega mo`e{ da si legne{. Kol ti e zabien vo toa debelo crno srce. Nikoga{ ne te mirisaa selanite. Igraat i gazat vrz tebe.

10 Mojata borba (od germ.), politi~ka avtobiografija na Hitler (zab. na prev.).

61

Sekoga{ znaeja oti toa si ti. Tate, tate, govedo edno, se otka~iv.

12 oktomvri, 1962

62

LEZBOS Poro~nost v kujna! Kompirot saska. S# e Holivud, prozori nema, fluorescentna svetlina de stega de popu{ta ko uàsna migrena, koketni hartieni lenti mesto vrati na bina zavesi, vdovica so lokni. A jas, qubov moja, sum patolo{ka la`ga, a moeto ~edo pogledaj ja, likot svednat kon podot, mala odvrzana kukla, kloca za da is~ezne pa taa e {izofreni~na, liceto rumeno i belo & e vo panika, ti & gi vkle{ti ma~encata nadvor od prozorot vo nekakovsi bunar betonski kaj serat i blujat a taa ne gi slu{a. Veli{ ne moè{ da ja smisli{, Kopileto e ènsko. Ti {to si gi ima{ izduvano jajcevodite ko rasipano radio bez glasovi i minato, drezgava bu~ava na novoto. Veli{ treba da gi udavam ma~encata. Mirisot nivni! Veli{ treba da si go udavam devoj~eto. ]e si go krkne grklanot na deset godini ako na dve e ludo. Bep~eto se smee, debel polàv, otkaj svetnatite rombovi na portokaloviot linoleum. Moè{ da go lapne{. Ma{ko e. Veli{ od ma` ti ama ba{ i~ nema{ fajde. Mama-Evrejka slatkiot pol mu go pastri ko biser. Ti ima{ edno bep~e, jas dve. Treba na karpa kaj Kornvol da ~u~nam i kosi da ~e{lam. Treba tigar-pantaloni da nadenam, treba avantura da imam. Treba vo drug ìvot da se sretneme, treba vo vozduh da se sretneme, jas i ti.

63

Vo me|uvreme se {iri rea od salo i bebe{ko lajno. Od poslednoto ap~e za spiewe se storiv tapa i drvo. Smogot od kujnata, smogot od pekolot, ni lebdi nad glavite, dve otrovni sprotivnosti, nad koskite, kosite. Te vikam Sirak, sirak. Bolna si. Sonceto ti zadava ~ir, vetrot ti zadava TBC. Nekoga{ be{e ubava. Vo Wujork, vo Holivud, maìte ti velea: Svr{i? Dii ènska, yverka si. Ti glume{e, glume{e, glume{e vozbuda. Soprugot klekav se poreva nadvor za kafe. Se trudam da go zadràm vnatre, star prat protiv veda, kiseli do`dovi, nebesa {to idat od tebe. Se trucka udolu po ridot ìvopisen kaldrmisan, koli~ka {vrkana. Sini se iskrite. Sinite iskri se rasprskuvaat, ko kvarc na milion parampar~iwa se cepat. O zlatce! O srce! Taa no} mese~inata svoeto }ese so krv go tegne{e, bolno ìvotno nad svetlata vo pristani{teto. A potoa normalna stana, bela i cvrsta i na dva dela. Do smrt me ispla{i sjajot na krlu{kite vrz pesokta. Taka grski si sobiravme, ja galevme, ko testo ja mesevme, telo na melez, svilenite zrna. Ku~kiniot ma` ku~e ti go sobra. Toj prodolì. Sega sum mirna, do gu{a so pizma,

64

gusta, gusta, ni zbor ne mi izleguva od usta. Gi motam tvrdite kompiri ko rubi fini, gi motam bebiwata, gi motam bolnite ma~ki. O vazno so kiselina, so qubov si polna. Znae{ kogo mrazi{. Bozdoganot toj dolu kaj portata si go pregrnuva koja kon moreto se otvora kade toa, belo i crno, nagrnuva, potem nazad go turnuva. So ne{to za du{a nego go polni{ eèdnevno, ko bokal. Iscrpena si. Tvojot glas - moja obetka, pavka i smuka, liljak-krvoqubnik. Toa e toa. Toa e toa. Od vrata yirka{, ta`na ve{tica. Sekoja èna e bludnica. Ne moàm da op{tam. Ti go gledam xixeto slatko stisnato na tebe ko detsko tupani~e ili anemona, toa morsko srcence, toa kleptoman~e. Neume{na sum s# u{te. Velam moè }e se vratam. Znae{ lagite zo{to se. Duri ni na tvoeto Zen nebo ne }e se sretneme.

18 oktomvri 1962

65

TRESKA 103 îst? [to e toa? Pekolot jazici ima tapi, tapi, ko trite jazici na tapiot, debel Kerber koj pred porta brevta. Snemoèn na~isto da ja izliè treskavata ìla, grevot, grevot. Tratot kvi~i. Nesotriva rea na dotleana sve}a! Qubov, qubov, se vijat kolca ~ad od mene ko maramite na Isidora, me fa}a jad da ne bi edna od niv na trkaloto da se skotvi. âdot òlt i tmuren e svet za sebe. Ne }e se krene, no niz zemjinata topka }e mine stari i krotki lu|e }e gu{i i kine, krevkoto bebe vo staklena lulka, orhidejata duh-bleda {to dvorot vo vozduh si go besi, [ejtanski leopard! Ozra~enosta go pobele i za ~as go somele.

66

Telata na nevernite }e gi podma~kuva ko pepel od Hiro{ima i }e go lapa. Grevot. Grevot. Drag moj, cela no} tu plamtam tu se gasam, i s# taka. Postelata teì ko bakne` od bludnik. Tri dni. Tri no}i. Limon so voda, pile{ko voda, voda, mi se lo{i. Pre~ista sum za tebe i za koj bilo. Tvoeto telo me boli ko {to Boga go boli svetot. Svetilka sum____ glavata mi - mese~ina od japonska hartija, koàta mi zlatna biena beskrajno ne`na i beskrajno skapa. Neli si vo ~udenki od mojata vrelost. I svetlost. Sama sum, ispolinska kamelija {to bleska, de ja ima, de ja nema, cut vrz cut. înam nagore idam înam }e se vivnam____ letaat è{ki metalni monista, a jas, qubov, jas sum ~ista acetilenska devica opsipana od ruì, od heruvim, od bakneì, i od s# {to zna~at ovie ne{ta rozevi. Ne ti, ni toj

67

ne toj, ni toj (site moi jas se topat, zdolni{ta od stara orospija)____ kon Rajot. 20 oktomvri 1962

68

OBREZ za Suzan ONil Rou Kolku vozbudlivo mojot palec mesto glava kromid. Vrvot skoro letnat osven mente{e edno od ko`a, platka ko {apka, sneg bela. Alov pli{ se postila. Dreben axijo, Indijanecot glav~e ti skina. Tepih obetka misirkina pravo od srceto se odmotuva. Po nego gazam, {i{e stiskam so roze pena. Slava sve~ena. Od jama edna itaat milioni voini site vo palta crveni. Na ~ija strana se? O moe ~ove~e, jas boleduvam. Ispiv ap~e da go ubijam

69

ona bedno ~uvstvo hartieno. Saboteru, ~oveku kamikaza petnoto {to ti e vrz taa Ku Kluks Klan gaza babu{ka temnee i linee i {tom zgrut~enata aorta od srceto }e ti se sudri so melni~kata na ti{inata kako li samo ripa{ - trepaniran veterane, prgavo mome, pal~e otkr{eni~e. 24 oktomvri 1962

70

ARIEL11 Ramnovesie vo temnina. A posle: nestvarnata sinevina na spilata i dale~inata. Bo`ja lavico, kako se splotuvame vo edno, vrtlog od petici i kolenici!----- Brazdata se deli i proa|a, sestra na lakot kafen od vratot {to ne mo`am da go dostignam, crne~kooki bobinki pu{taat temni kuki----- crni sla~ni krvavi apki, senki. Ne{to drugo niz vozduhot me tegne----- bedra, kosa; {lupki od moite peti. Bela Godiva, lu{tam---- mrtvi dlanki, mrtvi stegi.

11 Imeto na omileniot kow na Silvija Plat, {to go javala vo Devon{ir.

Ima hebrejsko poteklo i zna~i bo`ji lav, bo`ja svetlina ili oltar (zab. na prev.).

71

I sega mi se peni ustata `ito polna, bleskot morski. Pla~ot detski vo yidot se topi. A jas sum strelata, rosata {to leta, samoubistvena, na svoe vo zaletot pravo vo rumenoto oko, kotleto na utroto.

27 oktomvri 1962

72

BULKI VO OKTOMVRI Ni sonce-oblacite utrovo ne moàt da se nosat so takvi pervazi. Nitu ènata vo bolni~koto vozilo, crvenoto srce preku kaputot & cuti tolku mirakulno ----- dar, quboven dar voop{to nemolen od nebo {to bledo i plameno jaglerod monoksidite gi podgoruva, od o~i na mesto zdrveni pod polucilindri. O mili boè, {to li sum jas {to se otvoraat ovie docni usni vo gora od mraz, vo zora od sin~ec.12

27 oktomvri 1962

12 Centaurea cyanus: divo cve}e so izrazeno sini cvetovi (zab. na prev.);

73

NIK I SVE]NIKOT Rudar sum. Gori svetlina sina. Voso~ni stalaktiti kapat i se zgustuvaat, solzi zemjinata utroba roni od mrtva dosada. Pla{tovi od crni liljaci me nagrnuvaat, drpavi {alovi, ubijci studeni. Me sardisuvaat ko slivi. Pe{tera drevna od kalciumski dronci, dreven odeknuva~. Duri i do`dovnicite se beli, tie sveti voini. A ribite, ribite Isuse! tie se ledeni odlomki, mengeme od noòvi, pirana religija, {to za prva pri~esna mi pie od prstite ìvi. Sve}ata si ja golta i vra}a visinata mala, òltiloto ìznenost ra|a. O qubov, kako li se napika tuka? O embrionu

74

{to, duri i nasone, si ja pamti{ vkrstenata polo`ba. Krvta ~ista vo tebe kr~ka, pembelija. Bolka budi{ {to ne e tvoja. Qubov, qubov, so ru`i ja ukrasiv pe{terata na{a, so meki velenca posledni od viktorijanskoto doba. Yvezdite neka potonat vo temniot im dom, atomite od `iva neka se trkalaat sakati vo stra{niot ponor, ti si potpora edinstvena vrz koja prostorite se krepat, zavidlivi. Ti si bebeto vo plevnata. 29 oktomvri 1962

75

LAZARINKA Pak istoto go storiv. Edna{ vo deset leta mi uspeva ____ ûdo sum podvi`no, koàta mi svetla ko Naci-lamba, desnata mi peta potpira~ka za hartija, liceto neoboen, fin evrejski len. Trgni mi go ~emberot oj neprijatele moj. Ve pla{am li? _____ Nosot, o~ite-dlapki, dvata reda zabi? Zdivot trul, za den }e snema s#. Brzo-brzo vo mesoto jamata grobna {to go izede udobno }e mi bide. a jas - ozarena èna. Samo trieset imam. Ko ma~ka sum {to devet pati umira. Ova e Broj Tri. Kakvo evtino prokletie da se zbri{e sekoe desetletie!

76

[urki svetlo od site strani. Xgan lu|e kikiriki krckaat i da vidat sakaat kako me slekuvaat na celo____ striptiz na delo. Gospoda, dami Ova e moja dlanka moja noga. Moè sum koska i koà. No pak sum si onaa ista èna. Prviot pat imav deset leta. Nesre}a be{e. Vtoriot pat mislev: teram do kraj i nema nazad. Se skup~iv ko {kolka. A tie se provikaat, i crvi od mene trgaat ko biseri ligavi. Umiraweto e umetnost, ko i s# drugo. Go pravam toa majstorski. Ko da si vo svet adski. Ko da e vistinsko. ]e re~e{ moè, dar imam. Lesno e vaka vo }elija da si. Lesno e vaka da sedi{ laden. Usilenoto

77

vra}awe sred bel den kon istoto mesto, lik, istiot zanemen gaden izvik ûdo! e ona {to me vadi od takt. Se pla}a da gi vidi{ luznite moi, se pla}a da go zau{i{ srceto moe____ toa stvarno bie. I se pla}a, ba{ skapo se pla}a za zbor il dopir so raka il od krv kapka il per~e-kosa ili ne{to ruba. Pa vidi, Her Doktor. Pa, Her Neprijatel. Tvoe sum dete, dragost tvoja, du{i~e ~isto zlatno {to na krik se topi. Plen sum na raèn. Ama znam za obyirot tvoj snaèn. Pepel, pepel____ so ma{a ti `bara{. Meso, koska, ni{to nema ___ Paklo sapun, ven~alen prsten, zab zlaten.

78

Her Bog, Her Lucifer vardete se vardete se so alovi mi kosi od pepelta letam i ko vozduh ma`i gnetam.

23-29 oktomvri 1962

79

GLASNICI Zborot na pol`av vrz lisna platka? Ne e moj. Ne go prifa}aj. Ocetna kiselina vo limenka? Ne prifa}aj. Ne e prirodna. Prsten zlaten {to sonce nosi? Lagi. Jad i lagi. Vrz list mraz, iskonski kotel, koj krcka i lomoti ugul sam na vrvot od site devet crni Alpi. Potres vo ogledalata, moreto reska ogledalo suro Qubov, qubov, moe doba. 4 noemvri 1962

80

UPLA[ENITE Maòv sklepuva la`no ime i ko crv zad nego se vle~e. @enava po telefon veli ma` e, èna ne. Maskata raste, crvot go jade, lenti za nos, o~i i usni, glasot na ènata & se glu{i nakaj mrtov s# pove}e vrvi, niz glasilkite - crvi. Pizmi za dete i da podumi kradec na kletki, kradec na ubosta poprvo }e e mrtva od me{esta, mrtva i sovr{ena, ko Nefertita, slu{aj}i kako revnata maska im ja {iri na o~ite srebrenata dlapka kaj dete ne moè nikojpat da pliva, kaj samo nego i nego go ima.

16 noemvri 1962

81

ZIMSKI DRVJA Mastilata od mugrata mokra lazurot go topat. Vrz vpiva~ot od magla, drvjata se nalik na botani~ka slika spomeni {to rastat, prsten do prsten, od ven~avki sleda. Pometnuvawa il orospilak ne vi{le, od `enite poiskreni se, levterno li se nakotile! Vetri{tata bosi gi vkusile, dlaboko vo istorijata zagazile opsipani so krilja, so mistika. Vo ova, tie se Ledi. O majko na lisjata i blagosta koi se ovie ta`oini? Senkite na gugutki vo poj, bez iqa~ za nespokoj.

26 noemvri 1962

82

OVCI VO MAGLA Vo belina se obleani ridovite. Lu|eto ili yvezdite me gledaat `alno, gi razo~aruvam. Vozot zad sebe duman diga. O baven at so boja na r|a, potkovici, ~emerni praporci celo utro utroto crnee, izostaven cvet. Koskite mrtvilo mi kotat, dalekite laki srce mi topat. Nosat zakana }e me povedat na nebesa bez yvezda i bez tatko, voda temna.

2 dekemvri 1962, 28 januari 1963

83

MINHENSKI KUKLI Sovr{enosta e stra{na, ne moè deca da ima. Ko sneèn veter studena, pirka po utrobata kade drvjata od tisa ko hidri se ni{aat, drvoto na ìvotot i drvoto na ìvotot, mesec za mesec, lunite bescelno gi razbozdisuvaat, poplavata krvava e poplavata qubovna, `rtvata apsolutna. Zna~i: nema drugi idoli osven mene, mene i tebe. Taka, vo ubosta im sulfurna, vo nasmevkata ovie kukli ve~erva se teteravat vo Minhen, mrtva~nica me|u Pariz i Rim, goli i }elavi vo krznata, portokalovi liàv~iwa na srebreni stap~iwa,

nesnosni, bez pamet. Snegot si pu{ta od temnina par~iwa, naokolu nikoj nema. Vo hotelite race }e otvoraat vrati, i ~evli dole }e redat za da im gi svetnat so jaglen i vo niv plosnati prsti utre }e se mu{nat.

84

O prisnosta na ovie prozori, sitnite tanteli, zelenolisnite slatki, vo bezmerna gordost zadremani - glupite Germanci. A telefonite crni na kuki bleskaat bleskaat i goltaat bezglasnost. Bez glas e snegot.

28 januari 1963

85

DETE Okoto tvoe prozra~no e ne{to edinstveno i prekrasno. Sakam vo nego da vnesam boi i {atki, zoolo{ka gradina na novoto ~ii imiwa gi sonuva{ - aprilsko koki~e, samovratka, mala dr{ka bez br~ka, vir so otslici vozvi{eni i klasi~ni a ne ovoj nemiren previv na race, ovoj temen svod bez yvezda. 28 januari 1963

86

BLAGOST Blagosta kraj ku}a mi se prikraduva. Damata Blagost, tolku e mila! Kamewata sini i crveni od nejzinite prsteni po prozorite se prisenuvaat, ogledalata so nasmevki se ispolnuvaat. Povistinsko od piskotot na dete {to e? Piskotot na zajak e podiv mo`e no du{a nema. [e}erot se{to le~i, Blagosta taka veli. [e}erot e neophodna te~nost, so kristali - iqa~i mali. O blagost, blagost {to slatko odbira{ stvari! Japonskite mi svili, peperutkite o~ajni, sekoj mig mo`e{ da gi bocne{, da gi opoi{. I eve te kaj ide{, {olja ~aj nosi{ so ven~ila od parea. Naplivot krv e poezija, ni{to ne ja zapira. Mi podava{ dve deca, dve rozi.

1 fevruari 1963

87

ZBOROVI Sekiri pod ~ij udar drvoto yve~i, kakvi li odeci! Odeci {to juri{aat od sr`ta ko ati. Sokot grgnuva ko solzi, ko voda {to se stremi preku karpata ogledalo svoe pak da sprostre {to se roni i vrti, bel ~erep, izeden od trevest plevel. Po mnogu leta na patot }e gi sretnam Zborovi suvi bez java~, neumorni potkovici. Duri od dnoto na virot, vre`ani yvezdi gospodarat so eden `ivot.

1 fevruari 1963

88

SINKAVICA Boja mestoto go preplavuva, temno modra. Preostanatoto telo e isprano seto, vo boja biserna. Vo dupka od spila moreto zalamteno smuka, edna {uplina - na celo more sto`er. So golemina na muva, sudniot znak po yidot polzi. Srceto prestanuva, moreto se povlekuva, ogledalata pla{t gi prekriva. 4 fevruari 1963

89

BALONI Od Boìk ìveat so nas, prostodu{ni i prozra~ni, trkalezni oduhoveni ìvotni, del od prostorot zazemaat, se dviàt i trijat od svilenite nevidlivi vozdu{ni strui, vreskaat i pukaat koga gi napa|aat, potem na po~inka itaat, odvaj treperat. @olto sidro, sina riba so takvi ~udni mese~ini ìveeme namesto mrtva poku}nina! Slameni dipli, beli yidovi i ovie globusi od redok vozduh, crveni, zeleni, koi patuvaat i go voshituvaat srceto kako me~ti ili slobodni pauni {to ja blagoslovuvaat starata zemja so perduv iskovan vo yvezdeni metali. Tvoeto brat~e go tera balonot ko ma~ka da kvi~i. Kako da gleda sme{en rozev svet {to moè bi go kasnal od drugata strana, griznuva,

90

pa si sednuva, {irokoto grne vo svet bistar ko voda se xari. Crveno krp~e vo negovoto tupani~e.

5 fevruari 1963

91

RAB @enata e usovr{ena. Mrtvoto & telo zadovolna nasmevka nosi, privid na gr~ka nu`nost vo faltite od togata se vee, bosite & noze nebare velat: dotuka stasavme, svr{eno e. Sekoe mrtvo dete - klop~e, zmija bela, po edna na sekoe grne so mleko, sega prazno. Si gi zdiplila taa niv v telo ko latici od ru`a koga dvorot se vko~anuva i krv-opoj {ika od slatkite, dlaboki grla na no}niot cvet. Mese~inata nema zo{to da `ali, zjapa od pod svojot kosken prevez. Za nea ne e ova ni{to novo. Crninata nejzina krcka i se tegne.

5 fevruari 1963

92

Glasot na poetesata

Se razbira deka golemata korist od poezijata leì vo

zadovolstvoto {to go pruà, a ne vo nejzinoto vlijanie kako religiska ili politi~ka propaganda. Nekoi pesni ili stihovi mene mi se ~inat mo}ni i ~udesni kako crkovni oltari ili kako {to krunisuvaweto na kralicite sigurno im izgleda na lu|eto {to se voshituvaat na malku poinakvi pretstavi. Ne me zagriùva toa {to pesnite dopiraat do malku lu|e. Vsu{nost, iznenaduva kolku daleku stignuvaat me|u tu|inci, duri go obikoluvaat i svetot. Podaleku od zborovite na u~itelkata ili receptite od lekarot; a ako imaat mnogu sre}a, podaleku i od eden ìvot. Silvija Plat

Pi{uvam samo zaradi toa {to vo mene ima glas {to ne saka da miruva. (od pesna {to ja napi{ala koga bila 15 god.)

Moite pesni ne se za Hiro{ima, tuku za dete {to prst po prst se oformuva vo mrakot. Tie ne se za stravotiite na masovnoto istrebuvawe tuku za studeniloto na mese~inata nad tisata vo sosednite grobi{ta. Ne se za svedo~ewata na izma~uvanite lu|e od Alìr tuku za no}nite misli na umorniot hirurg. Plat

Najgolemiot neprijatel na kreativnosta e somneòt vo sebe. (od Dnevnikot na Plat)

Pi{uvam a ja imam pak onaa moja treska 101 toplo-ladno. Mora da najdam nekogo da bide so mene narednive dva meseci za da gi ~uva decata duri da ozdravam i dodeka se obiduvam da pi{uvam... Jas sum pisatel... Jas sum genijalen pisatel; go imam toa vo mene. Gi pi{uvam najdobrite pesni vo mojot ìvot; tie }e go proslavat moeto ime. (od pismo do majka &, 16 oktomvri, 1962)

93

Koristena literatura Latinska:

Aird, Eileen. 1979. Poem for a Birthday' to 'Three Women': development in the poetry of Sylvia Plath. Critical Quarterly: Vol. 21, No. 4. 63-72.

Annas J., Pamela. 1980. The self in the world: the social context of Sylvia Plaths late poems. Womens Studies: Vol. 7, No. 1-2. 171-183.

Benjamin, Walter. 1982. The task of the translator, translated by Harry Zohn. Illuminations, ed. Hanna Arendt. 69-82. Glasgow: Fontana/Collins. 278 pp.

Dobbs, Jeannine. 1977. Viciousness in the kitchen: Sylvia Plaths domestic poetry. Modern Language Studies: Vol. 7, No 2. 11-25.

Freedman, William. 1993. The monster in Plaths Mirror. Papers on Language and Literature: Vol. 108, No 5. 152-169.

Ib, Maria Theresa. 2001. Mind over myth?: the divided self in the poetry of Sylvia

Plath. Center for English, University of Southern Denmark Kolding. http://ilabws13.informatik.unileipzig.de/~beckmann/plath/dividedself.htm. 12

pp.

Kujundi, Dragan. 1998. Benjaminova ginekologija; Nacrt za jednu teoriju izdaje. http://host.sezampro.yu/rec/9807/rec98074.htm. 18 pp.

Lindberg-Seyersted, Brita. 1990. Sylvia Plaths Psychic Landscapes. English Studies: Vol. 71, No 6. 509-522.

Mc Clatchy, J.D. 1999. The Voice of the Poet: Sylvia Plath. New York: Random House. 64 pp.

Moses, Kate. 2003. Wintering: a Novel of Sylvia Plath. London: Sceptre. 344 pp.

94

Oates, Joyce Carol. 1973. The death throes of romanticism: the poetry of Sylvia Plath. Southern Review: Vol. 9, No 3.

Oberg, Arthur. 1978. Sylvia Plath: love, love, my season. Modern American Lyric: Lowell, Berryman, Creely, and Plath. 127-173. Rutgers University Press.

Plath, Sylvia. 1992. The Collected Poems. New York: HarperPerennial. 351 pp. Plath, Sylvia. 2000. The Unabridged Journals of Sylvia Plath. New York: Anchor

Books. 732 pp.

Scheible, M. Ellen. 2000. Derrida & Plath.

www.grad.cgu.edu/~scheible/webpage/Plath.htm. 15 pp. Strangeways, Al. 1996. The boot in the face: the problem of holocaust in the

poetry of Sylvia Plath. Contemporary Literature: Vol. XXXVII, No 3. 370-

390.

Kirilska:

Vidoeski B., Dimitrovski T., Koneski K., To{ev K., Ugrinova-Skalovska

R. Pravopis na makedonskiot literaturen jazik. Skopje:

Prosvetno delo. 188 pp.

Derida, @ak. 1996. Kulite vavilonski. Prevod: Dragi

Mihajlovski. Lettre Internationale 3. 21-42.

Koneski, Bla`e. 1967. Gramatika na makedonskiot literaturen

jazik. Skopje: Kultura. 552 pp.

Mihajlovski, Dragi. 1999. O~uduvawe i mo`ni prevodni modeli vrz

95

primeri od angliskata poezija: doktorska disertacija. Skopje:

Filolo{ki fakultet. 206 pp.

Minova-\urkova, Liljana. 2000. Sintaksa na makedonskiot

standarden jazik. Skopje: Magor. 287 pp.

96

Makedonska eufoniska inkarnacija na Silvija Plat

Zloto e storeno koga dobriot ~ovek ni{to ne storil! Taka nekako

edna{ rekol umniot Edmund Berk.

Silvija Plat, kultnata figura na poezijata izleana vo kalapite na

angliskiot jazik, mina niz sopstvenoto iskustvo na zloto, verojatno i

zatoa {to dobrite lu|e ne storile ni{to.

Prestana da pi{uva na 31 godina. I voop{to, prestana. So s#.

Dodeka ne se slu~i sredbata so preveduva~kata Kristina

Zimbakova. Koga taa po~na da ja ~ita poezijata na Silvija Plat, re{i da

bide dobriot ~ovek koj }e stori ne{to! I se slu~i ~udoto. Pesnite na

Silvija, a toa zna~i, eden vid direktnata, sekako i najsuptilnata, ta

dotolku najavtenti~nata nejzina inkarnacija, po~naa da u~at makedonski

jazik! Kristina go najde beliot ~erep na vol~icata, izmaznet od

vetri{tata, izmien od do`dovite, nekade vo trevata vo planinite na

makedonskiot jazi~ki venec.

Go zede v race, go prou~i sekoe kov~e. Go razbra. I kako vo sekoja

vistinska magija, preku zdivot na sopstvenata du{a mu ja vdahna mo}ta na

povtorniot ìvot. Silvija Plat ja vrati svojata du{a. Se stori povtorno

belata vol~ica, polna strast i èstokost, zanes i bezmerna taga, tokmu

kakva {to be{e i vo prviot ìvot. Od sekoj od 38-te najvisoki vrvovi na

makedonskata jazi~ka topografija, avtenti~no i potresno se slu{na

nejziniot vie`. A koga toj glas mina niz alhemiskata lingvisti~ka

97

laboratorija na preveduva~kata, se stori makedonska eufoniska

inkarnacija na Silvija Plat.

I taka, so ovie prepevi Kristina na Silvija Plat & go podari

najdragocenoto: noviot `ivot!

Ferid Muhi}

Documents

Silvija Plat: Izbor pesni