2
PROGRAM OBCHODÓW PierwszaWojna.info Organizator: Gospodarz: Oddział PTTK w Gorlicach Urząd Miejski w Gorlicach Starostwo Powiatowe w Gorlicach Współorganizator: Partnerzy: Patroni medialni: Stowarzyszenie Przemysłu Naftowego przy Skansenie „Magdalena” Stowarzyszenie Historyczne „Bitwa pod Gorlicami 1915” Leżąca w sąsiedztwie Gor- lic, malowniczo położona nad Sękówką niewielka miejscowość Siary zyskała na znaczeniu na początku XX wieku, kiedy tutejszy dwór wraz z otaczają- cym go parkiem i zabu- dowaniami gospodarczy- mi zakupił Władysław Długosz. Na przełomie XIX i XX wieku dorobił się fortuny w przemyśle naf- towym, jednocześnie stał się jedną z ważniejszych figur politycznych w Ga- licji. Przed I wojną świa- tową Długosz zajmował stanowisko ministra dla Galicji przy rządzie au- striackim, a po wyzwole- niu stał się członkiem Pol- skiej Komisji Likwidacyj- nej, która przejęła władzę z rąk austriackich w Kra- kowie 31 października 1918 roku, później sena- torem. Około 1898 roku Długosz odkupił majątek od swojego teścia, Wła- dysława Dembowskiego, i przeprowadził gruntow- ną przebudowę założenia, które uzyskało wówczas reprezentacyjny charak- ter. Autorem neobaroko- wej sylwety pałacu był prawdopodobnie lwowski architekt Władysław Ha- licki, choć niektóre źródła wskazują na Ferdynanda Fellnera z wiedeńskiego atelier architektonicznego Fellner & Helmer. Żadne ze źródeł nie podaje jed- noznacznego autorstwa. Pałac swoją bryłą przypo- mina jednakże brzeską re- zydencję Goetzów- -Okocimskich będącą pro- jektem tego biura. Twórcą siarskiego zało- żenia parkowego, według przekazów ustnych ro- dziny Długoszów, został Arnold Röhring, projek- tant Parku Stryjskiego we Lwowie, uznawanego za jeden z najpiękniej - szych parków publicz- nych Europy. Dekoracje architektoniczne i rzeź- biarskie w ogrodzie par- kowym w Siarach zdają się także nawiązywać do baroku. I wojna światowa nie omi - nęła Siar – pałac ucierpiał, jednak już w 1916 roku, po przesunięciu się frontu na wschód, naprawiono zniszczenia i dobudowa- no południowe skrzydło, gdzie umieszczono apar- tament Długosza. W 1928 roku budynek spłonął, od- budowano go w niezmie- nionym kształcie. Mają- tek pozostawał własno- ścią rodziny Długoszów do 1945 roku, choć już podczas II wojny świato- wej został przejęty przez Niemców, mieścił się tu między innymi szpital. W latach powojennych założenie niszczało. Póź- niej na długie lata przejęła je Stadnina Koni Skarbu Państwa (1950–1994). Obecnym właścicielem pałacu jest Edward Brzo- stowski. Joanna Nowostawska-Gyalókay Fotografia lotnicza założenia pałacowo- -parkowego w Siarach od strony zachodniej, 1930, z arch. A. Zachariasz Władysław Długosz, z arch. Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach Uroczystość otwarcia domu ludowego w Siarach. Rodzina Długoszów pośrodku (Kamila i Władysław z dziećmi: Tadeuszem, Janem i Marią), z arch. Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach Fragment pergoli i fontanna z basenem, z arch. Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach Odbudowa pałacu po zniszczeniach wojennych, na rusztowaniu rodzina Długoszów z żołnierzami armii austro- -węgierskiej, ok. 1916, z arch. Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach Pałac Długoszów w Siarach Obiekt prezentowany w ramach XVI Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego. Wielki wybuch 1914–1918 dnidziedzictwa.pl

Siary, Przełęcz Małastowska, tablice informacyjne

Embed Size (px)

DESCRIPTION

 

Citation preview

Page 1: Siary, Przełęcz Małastowska, tablice informacyjne

PROGRAM

OBCHODÓW

PierwszaWojna.info

Organizator: Gospodarz:

Oddział PTTK w Gorlicach

Urząd Miejski w Gorlicach

Starostwo Powiatowe w Gorlicach

Współorganizator: Partnerzy: Patroni medialni:

Stowarzyszenie Przemysłu Naftowego przy Skansenie „Magdalena”

Stowarzyszenie Historyczne „Bitwa pod Gorlicami 1915”

Leżąca w sąsiedztwie Gor-

lic, malowniczo położona

nad Sękówką niewielka

miejscowość Siary zyskała

na znaczeniu na początku

XX wieku, kiedy tutejszy

dwór wraz z otaczają-

cym go parkiem i zabu-

dowaniami gospodarczy-

mi zakupił Władysław

Długosz. Na przełomie

XIX i XX wieku dorobił się

fortuny w przemyśle naf-

towym, jednocześnie stał

się jedną z ważniejszych

figur politycznych w Ga-

licji. Przed I wojną świa-

tową Długosz zajmował

stanowisko ministra dla

Galicji przy rządzie au-

striackim, a po wyzwole-

niu stał się członkiem Pol-

skiej Komisji Likwidacyj-

nej, która przejęła władzę

z rąk austriackich w Kra-

kowie 31 października

1918 roku, później sena-

torem. Około 1898 roku

Długosz odkupił majątek

od swojego teścia, Wła-

dysława Dembowskiego,

i przeprowadził gruntow-

ną przebudowę założenia,

które uzyskało wówczas

reprezentacyjny charak-

ter. Autorem neobaroko-

wej sylwety pałacu był

prawdopodobnie lwowski

architekt Władysław Ha-

licki, choć niektóre źródła

wskazują na Ferdynanda

Fellnera z wiedeńskiego

atelier architektonicznego

Fellner & Helmer. Żadne

ze źródeł nie podaje jed-

noznacznego autorstwa.

Pałac swoją bryłą przypo-

mina jednakże brzeską re-

zydencję Goetzów-

-Okocimskich będącą pro-

jektem tego biura.

Twórcą siarskiego zało-

żenia parkowego, według

przekazów ustnych ro-

dziny Długoszów, został

Arnold Röhring, projek-

tant Parku Stryjskiego

we Lwowie, uznawanego

za jeden z najpiękniej-

szych parków publicz-

nych Europy. Dekoracje

architektoniczne i rzeź-

biarskie w ogrodzie par-

kowym w Siarach zdają

się także nawiązywać do

baroku.

I wojna światowa nie omi-

nęła Siar – pałac ucierpiał,

jednak już w 1916 roku,

po przesunięciu się frontu

na wschód, naprawiono

zniszczenia i dobudowa-

no południowe skrzydło,

gdzie umieszczono apar-

tament Długosza. W 1928

roku budynek spłonął, od-

budowano go w niezmie-

nionym kształcie. Mają-

tek pozostawał własno-

ścią rodziny Długoszów

do 1945 roku, choć już

podczas II wojny świato-

wej został przejęty przez

Niemców, mieścił się tu

między innymi szpital.

W latach powojennych

założenie niszczało. Póź-

niej na długie lata przejęła

je Stadnina Koni Skarbu

Państwa (1950–1994).

Obecnym właścicielem

pałacu jest Edward Brzo-

stowski.

Joanna Nowostawska-Gyalókay

Fotografia lotnicza założenia pałacowo- -parkowego w Siarach od strony

zachodniej, 1930, z arch. A. Zachariasz

Władysław Długosz, z arch. Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach

Uroczystość otwarcia domu ludowego w Siarach. Rodzina Długoszów pośrodku (Kamila i Władysław z dziećmi: Tadeuszem, Janem i Marią), z arch. Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach

Fragment pergoli i fontanna z basenem, z arch. Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach

Odbudowa pałacu po zniszczeniach wojennych, na rusztowaniu rodzina

Długoszów z żołnierzami armii austro- -węgierskiej, ok. 1916, z arch. Muzeum

Regionalnego PTTK w Gorlicach

Pałac Długoszów w Siarach

Obiekt prezentowany w ramach XVI Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego. Wielki wybuch 1914–1918

dnidziedzictwa.pl

Page 2: Siary, Przełęcz Małastowska, tablice informacyjne

PROGRAM

OBCHODÓW

PierwszaWojna.info

Organizator: Gospodarz:

Oddział PTTK w Gorlicach

Urząd Miejski w Gorlicach

Starostwo Powiatowe w Gorlicach

Współorganizator: Partnerzy: Patroni medialni:

Stowarzyszenie Przemysłu Naftowego przy Skansenie „Magdalena”

Stowarzyszenie Historyczne „Bitwa pod Gorlicami 1915”

28 lipca 1914 roku wy-

buchła I wojna światowa.

Pierwszy rok jej trwania

w Galicji Zachodniej zazna-

czył się jako nieprzerwa-

ne pasmo walk pomiędzy

armiami rosyjską i austro-

-węgierską. W listopadzie

1914 roku front zbliżył się

pod sam Kraków, Rosjanie

zajęli okolice Wieliczki, to-

czyły się boje na linii Boch-

nia–Tarnów, w okolicach

Limanowej, Nowego Sącza,

Tuchowa. W maju 1915

roku prowadzona dotąd

wojna pozycyjna została

przełamana przez armię au-

striacką zaplanowanym, de-

cydującym atakiem w okoli-

cach Gorlic. Zaciekłe walki przyniosły setki tysięcy ofiar. Kiedy front prze-

sunął się dalej na wschód

w czerwcu 1915 roku,

w Wiedniu zapadła decy-

zja o konieczności budowy

cmentarzy dla pośpiesznie

chowanych poległych. 3 li-

stopada 1915 roku powo-

łano IX Wydział Grobów Wojennych (Kriegsgräber-

abteilung). Obejmował on

wszystkie miejsca walk ar-

mii austro-węgierskiej od

Serbii poprzez Dolomity

włoskie i tereny nad rzeką

Piawą, Wołyń, po Karpaty

Wschodnie. Galicję podzie-

lono na trzy strefy, jedną

z nich stał się krakowski

Oddział Grobów Wojen-

nych. Ten z kolei podzie-

lono na dziesięć okręgów

cmentarnych.

Zadaniem wydziału i po-

szczególnych oddziałów

było pochowanie poległych

oraz uczczenie ich pamię-

ci poprzez budowę całych

kompleksów cmentarnych,

na których wszyscy – bez

względu na przynależność

do armii – mieli być trak-

towani jako bohaterowie.

Był to ewenement w dzie-

jach ludzkości, choć po

raz pierwszy z podobnym

traktowaniem poległych

żołnierzy można się chyba

IV. 1915. Na odcinku gorlickim znaleziono przy naprawie trawerzy rowu strzeleckiego – grób żołnierzy

rosyjskich, za: Album zdjęć fotograficznych 100 pp. Ziemi Cieszyńskiej przekazany Gorlicom przez Gen. Franciszka Latinika w 25-tą rocznicę „Bitwy pod Gorlicami” 2.V.1915,

z arch. Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach

Plac zakładu robót drzewnych Wydziału Grobów Wojennych w Ołomuńcu, za: R. Broch, H. Hauptmann,

Zachodniogalicyjskie groby bohaterów z lat wojny światowej 1914–1915, Tarnów 1993

Cmentarz nr 60 na Magurze Małastowskiej projektu D. Jurkovi a, za: R. Broch, H. Hauptmann,

Zachodniogalicyjskie groby bohaterów z lat wojny światowej 1914–1915, Tarnów 1993

Dušan Jurkovi , za: A. Partridge, Otwórzcie bramy pamięci.

Cmentarze wojenne z lat 1914– –1918 w Małopolsce, Kraków 2005

Cmentarz nr 60 na Magurze Małastowskiej, lata 30. XX w., z arch. NAC

Cmentarz wojskowy nr 60 na Przełęczy MałastowskiejObiekt prezentowany w ramach XVI Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego. Wielki wybuch 1914–1918

Centralne miejsce na cmen-

tarzu zajmuje drewniana budowla w kształcie ka-plicy. Jej ściany pokrywa

gont, szczyt wieńczy apli-

kacja w kształcie połączo-

nych z sobą krzyży. Po-

środku budowli widnieje

malowana płaskorzeźba

Madonny z Dzieciątkiem.

Choć wiele źródeł histo-

rycznych podaje, że jest to

obraz malowany na szkle

– taka informacja znajduje

się we wspomnianym dzie-

le Brocha i Hauptmanna

– ostatnie prace konserwa-

torskie rewidują ten pogląd.

Pod obrazem umieszczono

inskrypcję w języku nie-

mieckim autorstwa Hansa

Hauptmanna. Symetrycznie

rozmieszczone po obu stro-

nach głównej alejki groby

ujęte są w kamienne i be-

tonowe obramowania. Nad

nimi wznoszą się nagrob-

ki w kształcie ażurowych

krzyży. Emaliowane tablicz-

ki z nazwiskami poległych

wskazują na przynależność

było spotkać po wojnie se-

cesyjnej w Stanach Zjedno-

czonych.

Dowódcą krakowskiego

Oddziału Grobów Wojen-

nych został, wówczas kapi-

tan, Rudolf Broch, sprawny

organizator i esteta, który

umiejętnie dobierał sobie

utalentowanych współ-

pracowników spośród pro-

jektantów, architektów,

malarzy, rysowników i rzeź-

biarzy, a także inżynierów

budownictwa, fotografów,

ogrodników i rzemieślni-

ków. Organizowano kon-

kursy wewnętrzne na naj-

lepszy projekt, a także na

poszczególne elementy wy-

stroju cmentarza. Pozyski-

wano grunty pod budowę,

organizowano materiały

– kupując bądź też przyjmu-

jąc darowizny – ekshumo-

wano zwłoki, ewidencjono-

wano je, zmagano się z nie-

wielkim budżetem i szyb-

ko upływającym czasem.

W rezultacie pod nadzorem

Brocha powstały cmenta-

rze o wysokim poziomie

artystycznym, wybudowa-

ne w rekordowym tempie

dwóch lat.

Spośród ponad 300 cmenta-

rzy znajdujących się obecnie

w granicach administracyj-

nych Małopolski postanowi-

liśmy pokazać Państwu dwa,

o odmiennych wyrazach ar-

tystycznych.

Cmentarz nr 60 na Przełę-czy Małastowskiej (I Okręg

Cmentarny – Nowy Żmi-

gród) założono w miejscu

stanowisk bojowych z maja

1915 roku, dziś miejsce to

gęsto otula las. Został on

zaprojektowany przez Du-šana Jurkovi a, słowackie-

go architekta, absolwenta

wiedeńskiej Kunstgeverbe-

schule, powołanego do woj-

ska na początku 1915 roku,

który równocześnie spra-

wował opiekę nad całym

I Okręgiem Cmentarnym.

żołnierzy do wielu naro-

dów europejskich. Często

na krzyżach odnajdujemy

zawiązane wstążki w różno-

rodnych barwach narodo-

wych – to dowód, że wciąż

trwa pamięć o poległych.

Jurkovi przy projektowa-

niu cmentarza sięgnął po

drewno i kamień, lokalne

surowce wykorzystywa-

ne przez projektantów ar-

chitektury wernakularnej

(rodzimej), której idea zro-

dziła się w drugiej połowie

XIX wieku w Anglii i miała

wielu zwolenników także

po obu stronach Karpat.

Z tego samego źródła sztu-

ki ludowej czerpał zarówno

Stanisław Witkiewicz, jak

i czołowy węgierski archi-

tekt nurtu organicznego,

Károly Kós.

Joanna Nowostawska-Gyalókay

dnidziedzictwa.pl