dI, N. & S.rr T.

QU£STIONIS PHILOSOPHIC^,Num

SEXUS FEMINEUSA CD1.TÜ LITERARUM

SIT ARCENDUS?TARS POSTERIOR,

QUAM,

Adprobante Ampliß,Facult.In Alma TDpfaltehß Academia >

Sub PR£S I DI OVIKI CELEBEKRIMI, '*

Mag. P E T R IEKERMAN,

Eloquentiae PROFESSORIS Reg. & Ordin*PRO GRADU ;;r

Publica bonorum cenfiirfe rnodefte fnbmittitS:m R:iE M:tis Alumnus

ERICUS JOE EDBERG,Westro - Gothus,

In Audit. Guftav, Maj. ad diem 10 Februar.Anni MDCCXLIII.

Iloris,ante merid,

UPSALI/E Impreflk.

S:x Rix M:tisMAGNjE FIDEI VIRO,

Reverendijfimo PATRI ac DOMINO,

Domino PETROSCHYLLBERG,

S. S.TheoI. DOCTORI Celeberrimo, inclifas di'ce-cef. Scarenfis EPISCOPO Eminentiflimo, Confi/t. ibidemPRAiSIDIGraviffimo, RegiiGymnafii Scholarumque

EPHORO Adcuratiflimo,MJE&ENAll ÜVMMO.

QUantfcm nos, omnes ac finguli, Iitcrarum cultorcs, qui Nationiadnu-méramurW- Gothicas, cujus jam Epilcopum agis Eminentiflimum»utinam diu admodum agas! Tibi dcbcamus, id non opus tft,uC

muWis probetur. Tuum enim cum tantUm auditur Nömcn, quilibct ar-cana , & ncfcio qua occülta vi iridu&us, non poteft non feteri, Te ellcdigniflimum , qui non modo nunc,, led ab omni pofteritate colaris,celebreris. Nec immerito pia ejusmodide Te feruntur judicia 5 tot enimin Nationem noftram quotidie difFundis commoda, ut nihil fupra. His i-gitur beneficiis digne praedieandis , nedum agnöfccndis, quis noftrumnon ingenue profiteatur, le efle, & forc plane imparem.'' Ccrte, fi nul-lus alius hoc concederet, coricedunt vero omnes, vel ego iplc libentilfi-»rius agnofcam. Nam ab eo iplb die. quo fclicitas illa mihi contigit, utTibi innotrfcerem , favoris Tui documenta expertus fum innumera, Gra-tulor tarnen mihi hane occalioncm , qua has pagellas Tibi, Reverendissi-me PATER , inlcribere liceat, ceutcftes qualescunquc, animi in Te devo-tiflimi, lucem juxta de NomineTuo, quam ex lé habent nullam, mutuaturas.Sed ignofcas , quajfo, PATER R eyerendissime , mea: audaciat, & relpiciasmunus hoc ch2rtaccum, non quäle in le eft, ledquale ex animo meo» hoceft devotiffimo, Tibi jam offeratur. Hoeli feceris, materies latjs ampla fub«miniftrabiiur gratis: Tux rurfuscelebrandae, Quod reliquum eft, fupplexpre-eor, ut in pofterum Ipes meas Tibi habeas commendatas, quo fata mea ,

Tuis fub aulpiciis, feliciorem fentiant progrelTum, Concedat intereaTibi,H.EVEREKDtssiME PR./ESUL,D. O. M. bonam valetudinem, quse jam, utifarna fert, valde eft adfliäa, quo deTuoprxfidio gratulentur fibi Ecclclia»Amplilf, Familia, 5c clientes Tui, quam diutilfimc,

Reverendiflimi NOMINIS TUI

Cultor devotifflmtisERICUS EDBERG»

V I R I SAdmodum Rev.&Rneclariff* Admod.Rtv.atquePracJarijt-

' " ~

Dn. Mag. PAUL,THEMPTANDÄO,

Dn. Mag.TEGN/EO,

S. S. Theol. Lectori RegiiGymn.Scar.pastori inWin-kiöl &adjacentis Diftri<flusPr^eposito gräviffimo.

Plur. Rever. &Pr£clariJJimo>D. Mag.MAGN.SUNDBORG,

Pastori in Sunnersberg me-ritiffimo.

Plur. Rever. atqueGlariffino,D.Mag. AMBER.NORÉN,

Rectori Scholae Boerof. di-gniffimo.

Plur.Rever. atque Do&i/Jimo,Dn. SVRNONIBREDBERG,

Comministro Civit. Bo ér.fideliffimo.

Logices in Gymnaf. Sca-renfi Lectori dexter-

rimo.

Plur. Rever. &Pr<eclariffima,Dn.Mag. AND.

G I ERS,PASTORi in Bredared vigi-

lantiffimo.Plur. Rever. ■& ClariJJimoDn. Mag AND.RHYDENIO,V. P^stori Boeirof. vi-

gilantiflimo.Spettat£ integr.tf FideiViro,Dn. JOH. PET.HALL,

Civi & Mercatori apudBoér. confpicuo.

PATRONIS et FAUTORIBUS PROPENSISSIMIS.pXercitium hocce qualecunque Academicum, Vobis, Pa-

troni & Promotores Optimi, in devinttiffimi animipignus ,ob plurima in fe coüata benefcia offert,Admodum Rev. Praeclarifl. Doét. atq, Speét,

Nominum VESTRORUMeultor obfervantijjimusERICUS EDBERG.

©foW NOTARIENi S^oråtål

ftveéétnc o$ £&gac&fat>,£err AXELEDBERG

Sr dl fe>INSPECTOREN,

Stebortic ecb^ålbctiobcCwc ELIASEDBERG.

©ftnc ^>6i}tvil)tfii?£ fi. Gröber.

(^SS)7Cn fidrlefd banb/ fom ftcff Naturen fnuttfGmW (Jmeflan o g bit rubbat 1 j?an bett lag /®"»€5om Mob od) bdrb gemenfamt glorbt ocb flutit

Cm fdrlefd bruf/ Mi fraftldö? frågar jag.; €D?tg fwarad lar:' fdrlefdbanbet nfroedj

;2lt färlef bpté t bat/ man ofta fer.•f»ön fdbant ocf om ratta ßpffon (Irifroed ?

ffiti >- manbdrb c§ be teba mdnftren gier.©lift finne ti 3 bafmen / mlne Gröber:

21 f färlef 3 mig tebt mong tpbltg prof:3 marif b'an min Ipcfod fdfra ftdber/

Cef) bulprt' nar jag baft <£r bielp bebof.nonfin (fal genfarlef bod mig fattad /Saft jag ej fan/ bet milfen gtdra bdb

gdr gobt/ mot gobti plar faeffamt finne (fattad j3ag mdiba (fal (Jr gobf)et fil min bdb.

SDfine £6gtå!>rai>e 3Srébcr$ /

■JtOfltt« SSrovERIC EDBERG.

iis, quoe' in Difiertationis noftrarParte priori, §. VIII, differuimus,patet nos fitui quiclem locorum ,in ingeniis formandis, aliquid tri-buiffe, ita tarnen, ut juxta conten-damus, nullas dari gentes natio-nesque integräs , quibus ingenia ,Itudiis literarum apta, plane dene-

gaverit fautrix natura. Unde fequitur, illos quam maxi-me errare , qui feptentrionales gentes pro ftupidis haben-das, inque iilis nulla exiftere feliciora ingenia, mordicustueri haud verecundantur. Rem confirmabQ exemplis,breviter ftritftimque enumeraturus eruditas in Svecia Fé-rminas, literarumque tantum non omnium peritia proecel-üentiffimas. Nominabo itaque, omnium primo, ReginamOftro-Gothorum in Italia, Amalafbentham, TheodericiRegis filiam, quippe cujus laudes ita celebrat Caffiodorusa) : qua lingua non probatur eße dochjjhna; Attic<ß fa-tuhdi<z claritate diferta efl i Romani eloquii pompa rc-fplendet; nativi Jermonis übertäte gloriaturexcellit in

> A pre-

ö 4f4 ) o ( H*»propriis, tum fit aqualiter ubique mirabilis: hinc ex di«■verfis nationibus apud aures prudentijfinue Domna nullu.peget interprete. Huic adjungo Cbriftinam, Reginam quon-dam Suecise Auguftiffimarn. Etenim haee Pallas Gothica,haec primae magaitudinis Princeps literata, praeter inhgnesprorfus animi dotes, quibus gaudebat, felices adeo in li¬teris fecit progreffus, ut in immortalitatis tabulis nomen

ipfius jam dudum fit infcriptum. Linguam inprimis Grae-cam in deliciis habuit, cujus addifcendae cupidiflima fuit>unde fcriptores, quos in hoc genere noverat effe proba-tiffimos, nocturna, diurnave manu verfare grave fibinunquam duxerit. Teftatur id ipfum Joachimus Gerdes,ICtus Roftochienfis, qui, A:o 1648, Sueciam adiit, in-que aulam Regiam eft arceffitus, hane Noftram literasGraecas ut probe edoceret. Addit idem b) NovumTe-ftamentum Graecum, M. Antoninum & Epidletum ,.fuis-fe menfae Reginae veluti ornamenta propria. Illa vero,dum ad gubernacula federet regni, Suiogothicarum Mu-farum delubra non potuere non fplendörem oftentare de-bitum. Mörem enim confuetudinemque fequendo Patris,vere Guftavi Magni, omnes, quotquot exftiterunt, bornarum artium & difciplinarum eultores, incredibili & in-audita fere gratia amplexa e/t, praeterquam quod, fuo ex-emplo, Hyperboreorum ingeniis calcar addidit animum-que,ut in rerum divinarum atque humanarum arcana nonfolum inveftiganda, fed longe lateque propaganda, fum-ma incumberent cura,& pulcerrima quadam contentione.Addendum et jam id, quod viros, omni fcientiarum fu-pelle&ile inftruétos, & eruditi fere orbis coryphaeos, experegrinis oris,in patriam advocaverit, eorum colloquiis,iduétu & inftitutione Ipfa ufura. Etenim, non modo Clau-dium Salmafium, & Ifacum Vojfium , fed Tetrum Dan. Hue-iium, Sam. Bochartum,Garifoüum, Renat. Cartefium, Fr.Blondeüum, Nicol. Heinfium,Marc. Meibomium, Job. Lu-

dolphumy

)o( fdolphum, M. Merfennum, Hugcn. Grotium, P<?/. Gaften-

, M Z. Boxhornium, Gabr. Naudzum &c. dementis-fime invitatos, & per tempus in Sueda commorantes, at^que in arena literaria fecum quotidie defudantes, magnifecit, Principeque tanta digniffimis, h. e. lautiffimis or-navit proemiiSj honoribus & muneribus. Ne dicam fioh,Freinshemium, foh. Schefferum, fioan. Henric. Boeclerum,Ghriftiän. Ravium, e Germania accitos, ProfeiToresUp-falice ab ipfa effe conftitutos. H<ec Princeps, verba funtFreinshemii cj, Sueticam Germanicamque linguas, cumipfo lade materno kauftas, inter ftudia fua non numerat:Gallice vero fcriptos libros plurimos evolvit, unde fibi eam& adcurationem fermonis éf copiam adquijivit, ut, quam-primum ipfi loqui Uberet, ftatim pojjet; ut nunc ii Galli,qui cum ea colloquuntur, iis in regionibus natam & edu-tatam audire videantur. Romani porro lingutz florentis-Jimosfcriptores tanta cura judicioque trädavit, ut Poe-tarum quidem przcipuos non legerit modo, fed venuftiffi-mas eorum, vitzque utiUftimasfententias, dixerimomnes, 7>z numerato habeat. Senecas autem, Salluftios ,

Livios, Czfares, alios hoc venus, ipfumque adeofubli-77^772 illum & acerrimis ingeniis vix pervium, Tacitwn ,

intelligat expedite, <77777772 W7 dodi pojfint Confu-lamus quoque hac de re Verelium, illeReginam ita adfa-tur d): loquuntur tibi familiariter & propriafua linguaGrzci, pariter & Romani fapientice confulti: apud te,velut arbitram, dijferunt Sto<z & Academiae proceres, &T1,

utt&ö dicam, totusfapientum fenatus te quotidie cir~tumfiftit; quorum difputationibus tf decretis ita detineris,ut nihil quicquam fuavius aut jucundius tibi eftfe videatur>H<z Jcilicet recreationes tucefunt, quibus gravifhnas re-,gni curas temperas: immo utrisque ita vaoas ,ut, qupdtorporis curzfeponere debebas, ipfiftubtracfum, animo,literis, w/za impendas. Pro eo tamen zternum fe tibi ob-

A 2 ftrictas

t 4N ) o (ftri&as profitentufMußt, qu<e toto fere erbe injurias efexilia pajfie, agminatim in feptentrionem noftrum ad te,»«/«£ /"« Palladis finum, tonvolant. Quid r quod fua ma¬nu commercia literarum cum exteris viris,, quos omnisdo&rinae gloria confpicuos noverat, inire haud eft dedi-gnata. Verbo: tot tantisque Chriftina Noftra ingenii do-tibus fuperbivit, ut manus citius fcriptorum delaffari,quamReginge, in politiori literaturay praeftantiam delinea-ri, crediderim. Eruditionis vero Regiae fpecimina, cumplurima poffem , bina in medium proferre fuffecerit.Alterum eft epiftola, qua nefandam caedem CaroliStuartiexhorrefcit, his verbis utendo Latinis: Pcrculit quamvehementifthne animum noftrum, ef ineffabili dolore peciusnoftrum aftecit tam triftis effuneflus nuntius facinoris ,

inaudito prioribus feeulis exemplo commifti, ef iUatarumRegi cruentarum manuum efc. Nunc cum eo infolentineprogreßi ßnt, ut de Principisßui vita ad indignum planemodum ftatuerint, videant, quam iram Numinis Divini-,ef quas poenas perpetratte ctedis, in fe pofterosquefuos ira-xerint efc. Alterum eft oratio, qua regno fefe abdica.-vit, ubi de otio fuo, poftqi^im publicis foluta efiet curis,nervofe ita habet. Impendam illud ad vitam transaffamexcutiendam, ad emendandos errores meos, non ita tarnen,tit eorum vel me pceniteat, vel pigeat, cum id habiturafim voluptatis, quod meminerim , ef letam lubentemquealiis bene fecijfe, effine miferatione, refpecfuve punivifteeos, qui merebantur. Solatio mihi erit, nunquam in Crie¬wen quod vocaverim, nifireos, ef iis ipfis etjam peperce-rim, qui fiterant rei. Status confervatiGnem rebus acrationibus feu confiderationibus aliis omnibus pretuli, efadejus emolumentum retuli contulique tubens omnia, nequequicqumn habeo, quod in ejus adminiftratione reprehetir-dam. Poffedi fine fafiu ef arrogantia, dimitto absque o-mm difficultate efc- Riter elogia hujus Reginae Chrifti-

4M ; ° ( S®»- 5

ijft etjam adponendum elegantifFmum ejus refponfum,cum admonita eflet a laudat. Freinshemio, ne tam avi-de literis invigilaret, quod ediderat e). Quid, inquit,triminantur homines, //, negleetis aliis voluptatibus, /vzw

*7/02 boneftiffima deleEiatione multa difeam, qucead virtutem me ducant & prudentiam: Ji tempora, qui-bus alibi aut dormitur, aut veflitur^aut otiofe obambula-tur, ego pulcerrimis ftudiis dorn, idque citra ullam autreipublicce, aut mete valetudinis injuriam. Huic enim, utivides, ifioe vigili<c laboresque non obfunt: Uli, utJpero,profant. Lubenter tempus impendo leEtioni: nihil hac ra-tione mihi de vita mea deperire fentio, immo multum ae-cedere de aliena. Ouorum enim bona facta, dieta, con-fulta lego, ii vitanijiiam mihi commodant.

a) Hiß. Goth. Lib. XI. ep. i. cfir. Difput. Laar. Silje-ftrom de Amalafventha Regina, Upfaliee habita A:o idgß.bj In Dedicat. ipfifacrata ad Cebetis tab. Ff Epicteti en-vhiridion. e) Oratio in Natalem Chriflrme hab. ifaj.d) Örat. in coronat. Chriflhwy dieta Farifiis ifao. e)Orat. Freinsheim citata.

§. xir.Hose, quas Järn recenfuimus, exempla Feminarum

eruditarum, fufficere quidem poiTent noftrse rei proban¬di ; fed, ne a nobis intermifium quidquam videatur, non-nulla adjiciam. Nempe digriiffima elt publice prseconroWenäela Skytte, filia illuilriflimi quondam regni Sena-toris,. Equitis Aurati & Academise hujus Cancellarii,D:ni Johannis Skytte, L. B. de Duderhoff &c. Conjuxvero Chiliarchee Generell, Dn. Joannis Kyle, nata A.1608 , denata Stralfundi A. 162g. lllam fupra fe-xum fuiffe eruditam, tedis ed monumentum marmo-reum in templo cathedrali Upfaliee ereélum, ubi di-eitur linguls & literis dodta, & potuiiTe mortem quadri-lingul facundia exorare, fed maluiffe in ccelo friumphare,Quippe prseter JLatinam, Gr&eam, Gallxcam , Germani-

Ä 3 ©am

6 HM )o(cam linguas, in fanéliöribus ftudiis tantum & operee po-fuit, & temporis locavit, ut vera, quee effent, exaftecognita haberet, &, quse falfa, refellere poffet. Hujusdiligentia, eo tempore, quo cum marito fuo Brunsber-

. gae morabatur, frucdum tulit non contemnendum. See¬pius enim Pontificiorum telis petita, adeo mafcule eademdifjecit, ut ne hifeere quidem fuerint aufi. In legendisenim audloribus Angularis judicii dexteritas & rarum in-genii acumen fefe oftendit: ut de quibuslibet materiis,etjam graviffimis, & ab ignotis in medium prolatis, adftuporem usque differere, fuam fententiam gloriofe de-fenlitare, & in animis aliorum aculeos relinquere potue-rit. Sic feribebat epiftolas, vel orationes ;inadfeélata qua-dam elegantia, femper piis & prudentibus fententiis ad-fperfis, uti teftantur variee ejus Iiterse ad Patrem aliosque,ex quibus, omnium inftar, adferemus fequentes:

Cariffime ac Generofe Domine Pater.tSi in privatorum noftrorwn fortuna, prqfperoque verumfuccejjii, non immérito gaudemus nobisque gratulamurde bonis adeptis, vel malis evitatis : quanto majori jure,quanto que magis conveniet, nos nunc gandere, invicem-que gratulari, cum indies pereipimus (itque intelligimus,non privati alieujus, fed omnium noftrorwn SereniJJimi acClementifthni Regis pröfteram fortunam, ac felicem adver-fus hoftem in boftilifolo fuccejjum. Sane tanto perfunde-bat me epiftolae tute pars ifta, qwz hunc mihi exponebat,gaudio, ut pr£ ifto non potuerim , quin, poft faffam atquetransmifjam de literarum raritate legitimam ac neceffari-am exeufationem, aliquid ad Te de Regis fucceftu per-feriberem, deque eo, Tibi, Regi, regnoque ac mihi, gra-

. tularer. Quis eninu nifi patriae proditor, Regisque ac pu-blici (latus infenfijjimus hoßis, Jibi non gratularetur, cumintelligat tot urhes clariftimas, tot arces fortiftimas, tot

. propugnacula munittjjima 0 immo ipjasprovincias, tam citotamque

) o ( Hl- ftamque breviter, & quod magis eft , fiine omni fere fan-guinis ejfufione, feliciter efte occupatas, devittas, jiibattas.Ingens eft hoc Dei dohum ac beneficium, majusque quamullis. velencomiis, vel laudibns digne a nohis celebrari pof-fit. Vere jam cum Regio vare Davide vocem noftram e-levare, quantaque fumma contentione & maxima dicereac exclamare poftumus: Non taüter fecifti omni natio-ni Domine. Sed ne aliquid divime majeftati detrahere no-bisque vendicare, hoc quod in totum ac folidum Dei opuseft, videamur: dicamus cum eodem: non nobisDomine, fedTuo nomini da gloriam. Jam, Carisfime D:ne Pater ,

ipfe vere gaudere poteris , & ego tibi gratulari , quiquondam Serenisfimum noftrum ad iftam animi magmtudi-nem, ad tam heroica fatta, ad omnes denique virtutes ,

quarumfruttus in ipfojam vides maximos éf l&tijfnnos ,

fedulo inftigafti, ftimulosque addidifti. PoJJum gratulari Se-renißhno Regi, qui hifce geftis ff fattis non modo intermortales fefe ornat, fed & materiam omni pofteritati defe prxclare dicendi, ac in coelum usqite evehendi prepa¬rat. Pojfum patriae, que poft infinitas fere clades, quasa vicinis gentibus mifere pafia, talem Regem jam adeptaeft, qui non tantum libertatem ejus ftrenne adferit & Ii-mites quotidie dilatat t fed folusjam in regum choro emi-net. Pojfum denique mihi ipfi, qu<e,tam felicibus tempo-ribus, Jub tam mafculo Rege, tarn forti bellatore, vive-re posfim, queque maritum, quifub eodem mühet, con-fecuta fim. 0 Dens, codi ctf terre providentisfime Rettor,fac, ut tantum bonum vere agnofcere , eoque rette uti ,frui pojfimus, ne, quod dementia ac bonitate tua confecutifumus, ingratitudine noftra amittamus. Da SerenisfimoRegi longam vitam, da fortunam & felicitatem, da et-jam, ahne Pater, ut proeftantisfimum tuum donum, can-didisßmam pacem, jam orbe exulantem, orbi vicisfim tuoaufpicio recuperare, reftituere ac reddere queat. Quo vo¬

ro

« <m ) o ( i«.to ne prolixior fim, hane meam epiflolamfinire, vcfiram-que paternitatem protcclioni divinte commendare officiofeacfilicditer voio. Datum Ekhami d. 12 Aug. A:o 1620.

Obedientifima tua filia,W. Skytte a).

Annam vero Skytte , Wendelse fororem, celebrat Reve-rendiffimus Epilcopus Norrmannus in oratione parentaliin memoriam Archiepifcopi, D:ni Dod. Olavi Swebilii p.220, dum illam vocat elegantiorum literarum artiumque,rariffimo in illo fexu extra Skyttiam gentem exemplo ,

mtelligentiffimam Matronam, magnique Pareiitis pulcer-rimam prolem,Nicolai veroGyldenftiernii FinnonisePne-fidis provincialis viduam. Idem de Heldina Skytte, alteraforore,virtutibus excellente, literarum & linguarum peritialonge incluta, dictum ello. Sic celebratur Hildevid Ky-le, fiiia toties laudatseWendelasSkytte, atque ad exemplummaternum literarum gnara *). Succedit Catharina Baåt,Baroneffa, de qua ita fcribit Bceclerus b): JohannisMejje-nii theatro Nobilitatis Suecante exteri Jecurius utmitur iat in Sueeia rnulti auBoris errores annotati cemperiun-tur, multa deliquia, cujus rei fidem abunde mihi feee-runt, infpeeti non fine admiratione commentarii Illuftris-Jinne Matrone C. Baat, quos grande illud fui fexus or-namenturn, & nobilitatis Suecioe gemma, tanto fludio di¬ligentia , difpofitione, fua manu exaravit, zf quantumad infignia attinet, depinxit., ut comparatum his labori-bus, Theatrum quod dixi, vel dej-eBu plenioris notitiae,nel traBationis fecuritate plane vilefcat. Nee filentiotransmittenda Catharina Burea, uxor Johannis Axe-hielmii, Regii antiquitatum Collegii Adfeforis , tan-demque Prsefidis, cujus in programmate funebri hsec ha¬bet Gartmannus c): Non defuit ei amor ftudii optimarumliterarum, quas feliciter hauft: ita quidem utLatinelo-qui fcribereque optime fciret. Exflant oppido quam mul-

tOS

«#* ■) O ( W ^ sfde ejus cplflolse, Latina lingua fcript£, ad döélos Viros>inprimisque adGenerofiffimam virginemWendelamSkyt-te. Converfum etjam eft ab ipfa in fermonem vernacu-lum compendium locorum Theologicorum D. Matth.Hafenrefferi. Adeo denique feiici memoria fuit exorna*ta, ut Pfalterium Davidis, reliquaque f. codicis loca fereomnia, jucunde enumerare noverit. Mortua 1679. die24. Dec. Sic Margaretam StiernhbK, nuptam Reveren-diflimo Epifeopo Scarenfium, Dodl. Petro Rudbeckio, obraram in illo fexu Latini fermonis peritiam, commendatlaudat. Norrmannus in orat. funebri Epifcopi Petri Rud-beckii. Catharina Gyllengrip de Stensnås edidit, teileSchefFero c), Martini Hylleri auream thefauri ciftam,feu 150. meditationes in paflionem Chrifti, verfas in fer¬monem populärem. Catharina Ebrnfkibld PentateuchunvMofis, in lingua originali Hebrsea, fibi habuit perfamilia-rem. De Ebba Maria De la Gardie., Illuftriffimi HeroisPonti De la Gardie Elia, natu majori, ita habet SophiaElifabetha Brenner: quotiescunque pangendis operamda-bat carminibus Patrii , Gallici, Germanici, aut Belgieridiomatis, tanta id fiebat felicitate, ut inter elegantifiimasPoétrias non imum obtinueritlocum. Meditationes in-fuper quasdam compofuit facras fermone Germanico:Nutzliche zeit -verkurtzung Kreutz geübterfelen 5 opusprelo paratum. Maria Aurora Kbnigsmark verfus egre-gios fuderat variis linguis, Gallica, Italica, Germanica/-immo etjam Latina, unde haec in laudem ejus exftant:Es wird Cleopatra von ihrer Klugheit wegen/Egyptens wundern gleichgerwunderns werth gefchrtz%

Rom rühmt Cornelien, von Griechen wird hingegenDer Sappho großer nahm den andern vorgefetz.

WerEuch, mein Fr<eulein^Kentfefchauet und hetraehtet,Hat wol ein MeifterflücK dejs himmels angeblickt dj.

Hedviges Eleonora Klingenftierna orationem GothoburgiLatino fermone habuit.MariaGußavaGylknftiernajA^

B lüuftr.

fi> m > o ( h*Bluflr. ComitiS & Senat. Reg. Caroli Bonde, e Gallico i»Svecanum idioma, A:o 1713, transtulitJofephi Antiquita-tes Judaicas. Anna SideniaMorianRevaliaLivona,die 28-Jan. A:o 1715, in Regio Holmenfi Palatio orationem ha-bu itPanegyricam,nomini Caroli XII facratam. AmaMariaEbrenftraM ob politiorem literaturam celebratur in AteLiterariis Sveci® e). Claudat agmen hoc literatum SophiaElifabetha 'Bremer, perdigna utique, qu® in numerumFeminarum, eruditionis gloria longe lateque exfplende-fcentium', referatur. Nempe inclita hac Ardoi noftrifoli Poetria, eo majori jure, gloriari pofiumus, quo e-videntius elt, illam ils inftrudam fuiffe pruefidiis St adju-mentis literariis, quae in dodiffimis viris liaud raro deti-derantur. Quippe, non Svethica folum lingua, fed qua-Vis fere Eürop®a, Latina, Gallica, Teutoriica & Italica^«armina pepigit, &, quod rniraberis, omnibus, tanquairréffent vernacul® f).. Stupendam ejus ingenii vim lo-quuntur opufcula, fermone inprimis ligato, ab ipfa in lu-cem edita. Hinc non potuit elogia dodorurn & nobiliumvirorum, ex tota Europa, ad fe transmilTa non excipere,quorum unum, alterunwe delibabo g).Specianti effigiem Brennerte mira videntur y

Nam fimnl apparcnt Sfuno, Minerva, Venus,m tres quicqutd habent, Brennera id pojjulet urta.Hihit merito Divis anteferenda venit.

]& alio falutatur Poétria inter feptentrionales facile priii-ceps, & ob Latinte, Germanica, Gallie®, Italic® &Bei*-gic® linguarum peritiam, per totum eruditorum orbe®,eélebratiffima:€um regerét Sveonum Chriftiim Poetria terras TPieridum fedes Svecia vifa fuit,

Hane mvifebant y fatto velut agmine, Mußer• NuUaque non rediit dottior inde domum;Mune Te eonveniunt dottte, Brenneria,, vätesylilarum pnneeps dieeris effe desus.

1- '

u De

>« ( f§» «De hac noftra alius habet in gratulatione fua:....Grande deeus Patrik, muliebris gloria fexust

. . Inter Hyperboreas deliciofa nurus,llluftris Brennera, novi nova gloria ficli,Et veteris pariter gratia, Turnen, honos*,

Afpafiam quondam celebrabant Hellados arcesyQuantaque Tirefi# filia Manto fuit?

Itcda Caflandram tellus fuper setbera vexit ,Cornaram Veneti non tacuere fiiam.

Quanta fuit Batavas felix Schurmanna per was#Ultrqje&ini flella ferena foli?

Brenneram Sveones colimus doclamque piainque9fam Stockbohnenfis nobile fidas agri.a) Vide parentat. Vilhelm. Simonii ICti JJvon- *)

Peringfkioldii Monumenta Ullerakerenßa de familidSkyttiana p. m. ioß. & fequ. b) In peregrinat. Germ.Cafaris p. ig. c) Svec.Lit. p.254. d) Brenner# OperaPoetic. p. tß(L e) A:o 1721. p. 2jy. f) cfr.AUaLiter. Svec.Anni 1731. p. 118• &,fequ. item Difp. de Poetis inßvioGo-tbia Latin, p.yo. g) Cfr. elogia ipfiustTraäatuiprsemffd.

§. XIII.Si qucefiveris, quibus praecipue literis operari, inqiii-

busque difciplinis pertraftandis habitare veiuti deceat Fe¬minas, generatim reibonderi poteft, illa maxime ftudiaeis congruere, qua: omciis earum obeundis plurimum in-ferviant, quceque vitam & mores expoliant j fpeciatimvero ad fexum muliebrem pertinebit facro fanfta Xfcep-logia, nobiliflima illa,, panter atque excellöfitifliiita fci-entia, qua: veram religionem non modo dilucide prqno-nit, fed 8c viam monftrat ad unionem cum Deo, hnequa in fummo, neceffe eft, verfetur anima periculo.Philofophia autem Practica & Moralis, qua: Etbicatn,Politicam 8c Oeconomicam fuo ambitu continet,magnope-re commendat rauheres, ex illa enim difcuqt ^irtute^n

ß 2 cole-

is 4M vir »colere, vltia fugere, honefium a turpi, jufitim ab injtt-fto fecernere; iita döcet, qnomodo föcialiter vivanf, nc-ve injuria civibus, aut aliis, qui in diverfa republica vi-tam degaht, iilata, aliorum in fe odia hominum contra-fiavt, ac perniciein fibi- fuisque accelerent: huic vero ,

i. e. ceconomiie, acceptum referent, quod domtim & fami-iiam optime regere norint, quodve eidem eibum, po-tionem, vidum, cultum ita fuppeditent, ut iili infigneac debitum conftet tulcrum atque ornamentum. Logicam,-qüas in facultate folide ac rede ratiocinandi occupatur,etjam Feminis nimium quantum profuturam confiat. E-loquentidm vero folutam, pariter ac ligatam, cui divinafere vis ineft atque virtus, animos hominum fledendi at¬que permovendi j linguasque Romanam, Gallicam, Teu-tonicam, Sexum Femineum condecorare non tantum,fed etjam frudu mirifico beare, quis nefcit? Quid quan-tumque hiftoriarum ftudium, dum falutaria prsecepta &exempla ante oculos ponit, huic Sexui paret emolumen-ti, longus rerum ufus jam diu declarat. Taceo alla ftu-diörum atqué literarum genera, five juridica, five me-dica, muliebri Sexu haud indigna. Subtilitatibus vero&tricis, nugisque difficilibus & frudiis ad vanam deledatio-nem aut odenfationem comparatis, cur invigilent Femi-nae, nulla adeft ratio. Liceat heic ad morem in populoRomano, gentium olim vidore, receptum provocare,ubi clariflima eruditae educationis, vel in prole Femineaexftant documenta. Eligebatur, docet Audor Dialogide Oratoribus ^), aliqua major natu propinqua, tujusprobatis moribus, omnis cujuspiam familitz foboles com-mitteretur, coram qua neque dicere fas erat, quod tur-pe dictu , nequefacere, quod inhoneflum fattu videretur.At non fludia modo curasque, fed remijjiones etjam Infus-que puerorumfanttitate quadam ac verecundia tem&era-bat. <Sk G&rneliam Grmborum , fe Aureliam Ccefaris y

) o ( Hl* n

fic Atticam Augufti matrem pr&fuiffe educationibus^ acproduxife principes liberos accepimus: quce dijciplina &feveritas eo pertinebat, ut fincera & integra Zf nullitpramtatibus detorta uniuscujusque natura, toto ftatim pe-Boreyarriperet artes honeftas , & ftu,e ad rem militarem^Jive ad juris fcientiam, five ad eloquentist ftudiwn incli-nafet, idfolum ageret, iduniverfum hauriret. Ingenuecirca hane rem mentem quoque fuam aperit, ubi de pri¬ma pueri inftitutione agit, Qiiintilianus: 'In parentibusquamplurimm ejje eruditionis optaverim. Verum nec depatribus tantum loquor i neunGraccborum eloquentiee mnl-tum contulifte accepimus Corneliam matrem, cujus doBis-fimus fenm in pofteros quoque efti epiftolis traditus; cf .

Ltelii jiliam reddidijje.in loquendo paternam eloquentiamåicitur: & (fiHortenfii filhe oratio, apud triumviros ha~bita, legitur in fexus honorem b). Ethcec, non alla, fuiccauffa, cur Cicero, poftquam Caji Lcelii filiam Lseliam ,

filias Mucias ambas, & neptcs Licinias, patris elegantiatinélas, in fermone atque ingenio collaudaffet, exclama-verit: 0! generofam ftirpem & tanquam i?i] unam arboreinplura genera } fic in i(lam domum multorum infitam atqueilluminatam fapientiam c). Sed in viam redeo. Librosvero Feminis legendos & fcientias, in quas incumbant,quoniam operofe enumerant alii, Leonhardum Aretinumintelligo in libro ad Ifabellam Malateftam ^,Th.Bartho-linum.f), RollinumjQ, Petr. Hedengran g); idcirco iftaopera nos libentes fuperfedemus.

a) C. 2$. b) Tnftit. orat. lib. I. c. j. cj Brut. c.fg.d) Cfr. Buddei SeleB. juris p. 347. e) Difteri, de libr. le-gendis VI. f) Cfr. traBat. Etudes des Filles. gj Di/p.de Mulieribus Philofophantibus hab. Upf. 1600.

§• XIV.Nulla licet gens & natio tam Fit Barbara & fera, in

qua non reperiantur mentes Femine#, literarum capaces9B £ ante

n *K )° C t*ante omnia tamen obfervandum erit, non fingulas ad fa-cra Mufarum efie admittendas, fed juftum heic, fi un-quam alibi, dele&um inftituendum. Si enim ftupida in¬genia & felicia promifcue reciperentur, prsepoftero uti-que ordine cun&a irent. Narn quemadmockim ex quovisligno, ut habet proverbium, nan fculpitur Mercurius;ita nec mulierum iis elucent animi dotibus omnes ac fin-gulse, ut artibus ingenuis traélandis fint habiles. Ecquidvero effet magis fupervacaneum, quid abfurdius, quamnatur# repugnare? fic infelices fuifle, quotquot alia inmunia, quam in quibus naturam habuere fautricem, in-volarunt, ac fero fuse temeritatis pcenas graves dedifie!,neminem prseterire poteft. Hinc ill# lacrim#: hinc que-rel# public#, quod in civitatibus, pr#clarifiime, cetero-quin conftitutis, tot exiftant homines, nauci & nulliusplane frugis, qui fparta fibi concredita male defunguntur,quivefub oneribus,/Etna illis gravioribus vifis, quibus i-tem ferundis funt & fuere impares, ingemifcunt. Teftiseft ipfa experientia, falli & fallere nefcia. Fas igitur eritfequi, quo nos natura trahat, & non ultra; fas animumad literas non adplicare Feminas, quarum genius nihilminus, quam otia literaria fpirat. Adcurate heic difiin-

• gtiend# bon# ab iis, quibus obtufior contigit animi acies;apt# ab ineptis/ quemadmodum & folers agendus eritde-"le<ftus in fexu virili. Sic fpes föret, orbem literatura bre-vi infigni dedecore efie liberandum, quod ipfi ex tantaineptientium fciolorum multitudine non potefi: non ad-h#refcere. Cum vero fiat haud raro, ut, qu# aptafunt, videantur inepta, immo, quod Morhofius loqui-tur a) , ingenia ftupida, fuccefiu temporis, fuam ftupi-ditatem fuperent & acuta evadant, eleétio Feminarum ,

quse literis invigilabunt>,fumma certe cum circumfpe&io-ne inftitüatur. Quid, quod fortis & conditionis ratio e-rit probe habend^, ne agreftes & rufiic# Feminse, pau-

• per-

•W* ) ° ( H» ijpertafce prefTae, quseve adminiculis neceflariis deflituun-tur, infacrarium Minervee inferantur, fed illse tantum,quac in loco eminentiori funt conftitut#, quibusque adfit

^ beoignior fortuna, ea, quse ad literarum ftudia excolendapertinent, manu liberali, ceu ex virgula divina, fubmi-niftratura. Totidem fere verbis idem faxum volvit ver-fatque Buddeus: Ad itigenii, inquit, eulturamfexusforteobflat, ergone Pf Feminis in orbe erttdito locus relinqui-tur? Cur denegaretur ? Ingenio enim ita fepe pollent, utviros etjamfuperent. Tefiantur htec monumenta, quibustiomen fuum commendarunt pofteris quamplurima. Cete-rum non promifcue omnibus hoc concedo, aut injungo, fedUlis , quibus per ingenii docilitatem, per fortuna reiquefamiliaris atque äomefticce rationem, ceteraque obftacu-la, qute alias merito aliud vitte inflitutum fequi jubent,literis navare operam licet b). Neque adjüngere pigebitverba Thom. Bartholini peregregia: NonfequiorJexus aboni bunts in legendo participatione excluditur: Nonde-funt nobis exempla, qu<e literis erudite volitandis, tetåtetonfumta, fe fupra fexusfui conditionem extulerunt. Nul-la Jane meliori arte fexus imbecillitatem emendant mulie-res, quam animum mollem fapientum pneceptis roborandornulla ratione commodiori voluptatibus, ad quas infelici-tas fexus plerasqne damnavit, frena injiciunt, quam ne¬gotiisfeverioribus Pf retto, ex libris petito, mentis ufu.Sic amore Palladis, non Cupidinis aut Paridis , inflam¬matte , elegantijflmam corporis formam, pulcerrimo ani-mi mafculi Pf fapientis cultu, illuflricrem pf Deabus com-paranåam efficiunt c).

a) Lib. IIT. c. r. b) Seleff. juris Naturalis c. 2. §*2. cj Dijfert. VI. de legendis libris.

§. XV.Non quidem diffitcor, cultura literarum intelle&um

feumanum & poffe, & folere corrumpi* tum fcilicet, cumftndia

4^ ) o C $.&*ftudia defultorie tradamus, cum philofophandi ratione ti-timur fedaria, cum in verba magiftri juramus, nil re-dum, nil certum exiflimando, nifi qucd hic vel ille di-xerit, fuoque calculo adprobaverit ? cum debitam medi-tationem, adtentionem, moram feponimus, cum jullammethodum negligimus, cum confufui* nefcio quid re-rum chaos legimus, audimus, fcribimus, cum animo for¬te aliqua obverfatur idea, fed plane obfcura, ex illa ve-ro perverfa ccnfuetndine non poteff non facultas di-fiinde res concipiendi, h. e. intelledus, extenuari valde6c corrumpi. Fateor etjam hoc non folum valere de vi-ris, fed etjam de Feminis, ideoque, fi miilieres illa ra¬tione coluerint fcientias, confufis ideis vel obfcuris regi,ac nubem pro Junone compledi. At hos fcopulos evi-tare atque prseternavigare poterit utique Sexus muliebris,cum ingenii decus & gloriam tueatur, cum viribus intekledus rite redeque utatur, quod fi fecerit, de dulcifH-tnté, quos literarum ffudia fpondent, fecumque feruntfrudibus, non minus, quam ipfi viri, defperabit. Nequetmpedit, quod, ftatis tantum temporibus, & dum a rebusceconomicis vacant, Feminis liceat in literarum exercita-tione operam navare. Abfit itaque quam longiffime, utdicamus Femmas a literis effe repellendas, quod, earuittj*ravo & inverfo cultu, intelledus humanus pojflit,8t in-terdum foleat corrumpi ac labefadari. *

§. XVI.Nec facile crediderim ullum ita fore imprudentem,

ut contendat in colu & acu nullam operam ponendam,vel domefticarum rerurn notitiam adeo effe perfacilem,ut breviffimo tempore poflit adquiri; neque praefra&e ur-gere quempiam, Sexui muliebri a negotiis culinaribus, afufo & rhombo &c. licere prorfus effe immuni, viris idquoque muneris, ceu proprium, adfignando. Quibus tå-men adfirmatis, minime fequitur, naturam a dulcedine

lite-

4M ) o ( Hfr ifliterarum rofuiflfe Feminas, quarum eit amantiffima, &quibus debitam animi & fubtilitatem, & alacritatem con-ceffit, exclufas & fegregatas, atque felicitate inde reful-tante omnino carere. Multis hoc probari poffet, & fuc-centuriatis quidem argumentorum copiis. Sed cum o-tium nobis fecerit Audtor Difputationis, qu« infcribiturtionfolide eruditi, Wittenberg« A:o 1703 habit«, ad ob-jedtiones contra fentientium, h«c refponfionis loco fuf-iecerint. Infigniter in hunc Sexum & ipfam adeo «qui-tatem peccant, qui dodtrinam ad viros, colum vero 8cacum ad Feminas pertinere, atque hsec duo exercere fa-tis amplum iis Lyceum efle, easdemque rebus domeiticispotius, quam Fiterariis operari debere arbitrantur: per-?inde ac Fi in univerfum ad tam abjedla & humilia nat«effent. Enimvero curent agreitia agreltes,vilia plebej«,iambant colum, acumque verfent, quarum vel voluptas,vel rerum anguftia ita ferunt, funt utique ali«, quibusfortuna melius confuluit, & aut illujftri nativitate fuprarei familiaris curam conftituit, aut ad minimum a rebusdomefticis tantum conceflit otii, ut nonnihil etjam tern-»poris, pro arbitrio, aliis rebus impendere poffint. Sintporro inter has aliqu«, quibus major ornamentorum, cho-rearum, ludorum, rerumque iimilium , quam ftudiorumcura eit: nihilo tarnen minus quamplurim« adhuc fuper-funt, qu« ad fublimiora fe erigunt, indolis fu« bonitate:,ac in bonarum literarum cultu maximum voluptatis fu«argumentum collocant. Quis cordatus itaque tam iniquusföret virtutis exiitimator, ut hane ipfis felicitätem invi-deret, ad quam propitio fidere nat« videntur. Pr«fertimcum ea magno cum emolumento rei literari« conjundtafint, cui haud contemnendas ex eruditarum Feminarumfcriptis acceffiones faétas elfe, pr«ter alios demonftravitJulius C«far Capaecius in Elogiis illuitrium mulierum ac

C vir»-

) o Cvirorum, Neapoli A:o 1603 impreffis ^). Utadaononopus hépoft Homsrum Iliada fcribere: Eteiiim non egentaUenoencomio Feminarum in literas merita, nec peregri-num ab oblivione vindicém flagitant. Ipfa fuis fpjendentradiis, omnem admirationcm, quid ni & laudem fuper-gre/Ta, ac duraturis in perpetuum monumentis feculo ma-

jora. Tenent utique Femin"e, orbis eruditi inclita portio,j aud poftremum in illo locum, quem fua virtute fuisqueireritis b bi vindicarunt, neminemque ulterius dubitare fi-nunt, naturam & Sexui muliebri de apto ad literas inge¬nio profpexilTe, neque ad officia, ufibus domefticis profu-tura, unice deftinade. Nos itaque, ut paucis dicenda inhoc argumento peramceno compledtamur, media ince-dendum effe via exiftimamus, ideoque nec Bellegardio,nimium utpote Sexui muliebri indulgenti, noftram adfcri-bimus fcntentiam, dum ita loquitur : Les femmes netedent en rim aux hommes. Il ny a point de fcience,doms la quelle elles ne puijfent reujfir. Elles ont memetet avantage par dejfus ceux cy, qu" elles ont /' efpritplus vif & plus net, & la memoire plus heureufe "&c.nec cauffam agimus Jani Huarti, qui in Feminas o-mnino eft mjuriofus, ut fupra nihil; hsec enim ipfiusleguntur verba : ubi ad literarum ftudia adhihita fite->rint , nihil aliud addifcere comprehendereque poffunt,quam aliquantulum Latinitatis, idque ideo tantum ,

quoniam memoria id opus eß h). Et alibi: fi mulierinträ terminos naturalis difpofitionis fua fubfflat

emne literarum ac fapientiagenus ingenio ipjiusprorfus repugnat.

a) Cfr. Morhof Polyhifl. Tom. I. Uh. /. c. ij).b) Scrutin. ingeniorum c. 2/. it. c. 18•

TANTUM.