Sensoryka i podstawy perfumerii CzŒœæ druga · cz„ce po kilka lub kilkanaœcie kar-tek dzia‡y, z których ka¿dy zawiera przepisy na kolejn„ literŒ alfabetu. W pierwszym

CZYTELNIA PROFESJONALISTY

– 25 –

Prezentowany tekst jest fragmen-tem ksi¹¿ki �Sensoryka i podsta-wy perfumerii� wydanej nak³a-dem Wydawnictwa MedPharmPolska, autorstwa AgatyJab³oñskiej-Trypuæ i Ry-szarda Farbiszewskiego.Prezentujemy Pañstwuniezwykle wci¹gaj¹cy wy-cinek tej publikacji zatytu-³owany �Historia substan-cji zapachowych.�

Wraz z pocz¹tkiemupadku Cesarstwa Rzym-skiego i nadej�ciem chrze�ci-jañstwa zanik³a znajomo�æperfum w Europie. Chrze�ci-jañstwo zabrania³o u¿ywaniaperfum ze wzglêdu na ichrzekome zmys³owe dzia³a-nie. Dopiero wyprawy krzy-¿owe do Ziemi �wiêtejw XI-XIII wieku przypo-mnia³y Europie rado�æ, jak¹daje woñ perfum i odkry³yponownie rolê myd³a. Ryce-rze Królestwa Jerozolimskie-go osiedleni pomiêdzy lud-no�ci¹ arabsk¹, przejmowali jej zwy-czaje higieniczne a pielgrzymi i kup-cy przenosili zapomniane zwyczaje napowrót do Europy.

Pierwszym rozpowszechnionymw �redniowieczu kosmetykiem sta-³a siê woda ró¿ana, któr¹ stosowa-no do od�wie¿ania i mycia r¹k. Ci¹-gle jednak unikano kontaktu z wod¹,traktuj¹c to jako swoist¹ karê dlacia³a za pope³nione grzechy lub jakodobrowolne umartwianie siê. Jednakobecno�æ ³a�ni w klasztorach i pa³a-cach �wiadczy³a o przetrwaniu higie-

nicznych nawyków wprowadzonychw staro¿ytno�ci.

W koñcu epoki �redniowiecza,w 1370 roku sporz¹dzono pierwsz¹

wodê na bazie alkoholu - WodêKrólowej Wêgier, El¿biety. U¿ywa-no jej g³ównie jako toniku do twa-rzy, jako �rodka do od�wie¿enia orazleczniczo, uspokajaj¹co. Woda tajest do dzi� produkowana na bazieoryginalnej receptury. W renesansie nast¹pi³o rozpo-wszechnienie perfum i wyrobów per-fumeryjnych. Europejskim centrumprzemys³u perfumeryjnego sta³y siêW³ochy. Miêdzy innymi do Wenecjiprzybywa³y statki z DalekiegoWschodu, wype³nione sk³adnikami

do wyrobu perfum. Wraz z ponow-nym odkryciem staro¿ytno�ci grec-ko-rzymskiej i wynalezieniem druku,zosta³y ujawnione receptury w³o-skich i francuskich pachn¹cych wóddo perfumowania odzie¿y, cia³ai domu. Renesansowy duch nauko-wy pozwoli³ sztuce robienia perfummocno siê rozwin¹æ. Alchemiê zast¹-pi³a chemia, udoskonalono proces

destylacji i poprawi³a siê ja-ko�æ wyrobów perfumeryj-nych. W Wenecji powstawa-³y te¿ piêkne, s³ynne na ca³¹Europê buteleczki na perfu-my ze szlachetnych materia-³ów: kryszta³u szlifowanegoi grawerowanego, srebra,srebra z³oconego. Od XVIwieku w Wenecji produko-wano najlepsze flakony zeszk³a dmuchanego, zgodniez technikami wschodu: szk³obia³e mleczne, szk³o z mister-nymi ornamentami ze srebraczy z³ota. Od XIV wieku sta³ysiê popularne �pommandres�,czyli ozdobne pojemniczki nawonno�ci w kszta³cie owo-ców, noszone przy pasku.Jednak poziom higieny oso-bistej by³ niezwykle, niskinawet w porównaniu z okre-sem �redniowiecza, poniewa¿wodê uwa¿ano za siedlisko

d¿umy i cholery. Coraz trudniej przy-chodzi³o tuszowanie zapachu ludz-kich niemytych cia³, dlatego te¿ per-fumy sta³y siê niezbêdn¹ konieczno-�ci¹.

Po �lubie z francuskim królemHenrykiem II (1533) KatarzynaMedycejska zabra³a ze sob¹ do zam-ku w Pary¿u swoich prywatnychkompozytorów perfum. Po przyby-ciu do Francji rozpoczêli poszukiwa-nia ro�lin równie piêknych i bujnychjak w ich ojczystym kraju. Odnale�li

Sensoryka i podstawy perfumeriiCzê�æ druga

CZYTELNIA PROFESJONALISTY

– 26 –

je w okolicach Grasse w Prowansji.Grasse zas³ynê³o zw³aszcza w XVIIIw. z produkcji aromatycznych olej-ków, pomad, pudrów i perfum zwa-nych bergamotes od nazwy rodzajugruszki rosn¹cej w krajach �ródziem-nomorskich, z której skórki wyciskasiê aromatyczny olejek.

Kolejny okres wielkiego powo-dzenia perfum przypada na wiekXVII. We wszystkich krajachi wszystkich pa³acach ówczesnej Eu-ropy pachnid³a mia³y za zadanieg³ównie t³umiæ odór niemytych cia³.Na dworze Króla S³oñce (1638-1715), jak nazywano Ludwika XIV,pudry i wody zapachowe pokrywa-³y twarze i peruki dworzan. Sferyarystokratyczne uleg³y modzie naperfumowane rêkawiczki. Koniecz-no�æ ich perfumowania wynika³az prymitywnych metod garbowania,rêkawiczki wydziela³y, bowiem przy-kr¹ woñ psuj¹cej siê skóry.

Ówczesne damy i kawalerów ota-cza³y bardzo intensywne chmury za-pachów kwiatowych i owocowych,poniewa¿ w zwyczaju by³o perfumo-wanie odzie¿y, bielizny, noszenie przysobie pachnide³ i wk³adanie worecz-ków zapachowych to szaf z ubrania-mi. Wszystkie te zabiegi by³y wrêczniezbêdne, poniewa¿ mycie nie by³owówczas w dobrym tonie i nie ist-nia³y w zamkach toalety.

Ca³kowicie nowym wynalazkiem,prawdziwie rewolucyjnym dla XVIIIwieku, oznaczaj¹cym prze³omw historii perfumiarstwa, by³a wodakoloñska. Tej od�wie¿aj¹cej kompo-zycji z³o¿onej z rozmarynu, kwiatupomarañczy, bergamoty i cytrynyu¿ywano jako dodatku do k¹pieli,(z której w tym stuleciu korzysta siê

coraz czê�ciej), w p³ukankach do usti przy lewatywie. Przyjmowano j¹doustnie, rozpuszczon¹ w winie lubw kostce cukru, a tak¿e w postacizastrzyków czy plastrów.

Powstaj¹ coraz piêkniejsze flako-ny i naczynia z kryszta³u, srebra, z³o-ta, bursztynu, porcelany. Na pocz¹tkuXVIII w. upowszechnia siê wynala-zek luksusowych kuferków na ko-smetyki, zwanych �nécessaire�, za-wieraj¹cych wszystkie niezbêdnekobiecie (czy mê¿czy�nie) przedmio-ty: buteleczki z perfumami, pojem-niczki z kremami i ma�ciami, pudra-mi, barwnikami do brwi, ust, ale tak¿ewszystkim, co jest potrzebne do zje-dzenia wykwintnego �niadania: fili-¿ankami, dzbanuszkami, talerzykami.Wszystko to wykonane by³o ze szla-chetnych materia³ów, takich jak ma-hoñ, kryszta³, porcelana, z³oto, sre-bro, heban, ko�æ s³oniowa, skóra.

Perfumy by³y drogie i staæ na nieby³o tylko najbogatszych. Zapach by³bardzo silnie zwi¹zany z wy¿szymiwarstwami spo³eczeñstwa, z królemLudwikiem XVI i królow¹ Mari¹ An-tonin¹ i z arystokracj¹. Kiedy wy-buch³a Rewolucja Francuska (1789)stosowanie pachnide³ sta³o siê pew-nym synonimem z³a. Rewolucjoni�ciwidzieli w perfumach symbol ekstra-wagancji i rozrzutno�ci, nieliczenia siêz potrzebami biedniejszych warstw.Perfumowanie siê sta³o siê niebez-pieczne, mog³o stanowiæ jedyny po-wód oskar¿enia i jedyny dowódw sprawie przed trybuna³em rewo-lucyjnym, co mog³o kosztowaæ ka¿-dego utratê g³owy na gilotynie. Moczapachu piêknego zapachu by³a jed-nak zbyt wielka, ¿eby mia³o to po-wstrzymaæ dalszy rozwój sztuki per-fumeryjnej.

Wiek XIX przyniós³ prawdziwyrozkwit perfum i pojawienie siê ichkreatorów w dzisiejszym rozumieniu.Na pocz¹tku naszego wieku znanychemik i kosmetolog francuski RénéMaurice Gattefosse mia³ wypadekw swoim laboratorium � oparzy³ siêw rêkê i zupe³nie instynktownie w³o-¿y³ j¹ do naczynia z olejkiem lawen-dowym. Ku jego zaskoczeniu rêkaprzesta³a go boleæ, po kilku dniachskóra wygoi³a siê, natomiast bliznyby³y prawie niewidoczne.

Ten wypadek spowodowa³ jegobardzo powa¿ne zainteresowaniearomaterapi¹, czego efektem by³onapisanie ksi¹¿ki AROMATERA-PIA - o u¿ytku zewnêtrznym esen-cji. Wed³ug niego nasz nos i skóramog¹ przenosiæ energiê witaln¹ esen-cji do ka¿dej komórki cia³a i uzupe³-niæ proces uzdrawiania. Trochê pó�-niej lekarz Jean Valnet, poszukiwacznaturalnych metod uzdrawiania, od-kry³ zapiski Gattefossa i zg³êbi³ jejeszcze bardziej.

W Polsce zwi¹zkami zapachowy-mi z punktu widzenia progu wyczu-walno�ci zapachu i wra¿liwo�ci zmy-s³u wêchu ró¿nych populacji intere-suje siê Pracownia Zapachowej Ja-ko�ci Powietrza w Instytucie In¿y-nierii Chemicznej na PolitechniceSzczeciñskiej. Badania powy¿szezosta³y zapocz¹tkowane od 2005 rprzy wspó³pracy z Tokyo Metero-politan Research Institute for Envi-ronmental Protection. Autorzy po-równuj¹ wra¿liwo�æ Europejczykówi Azjatów na te same zapachy.

Za zgod¹Wydawnictwa Medpharm Polska

http://www.medpharm.pl

SPORT TO ZDROWIE

– 27 –

Mazurskie jeziora póki, co jeszcze skute lodem, ale my ju¿ zapraszamy na V Farmaceutyczne MistrzostwaPolski w ̄ eglarstwie. Impreza trwaæ bêdzie od 20 do 23 sierpnia 2009 roku. Jak zwykle organizacj¹ zaj¹³ siêniezawodny Hurtap S.A. z £êczycy. A marka Hurtap w sporcie farmaceutycznym znaczy: najwy¿sza jako�æ orga-nizacji plus niezapomniana atmosfera.

Impreza ta po raz kolejny odbêdzie siê w O�rodku Almatur w Gi¿ycku, za� zawody zostan¹ rozegrane najeziorze Kisajno. Z przyjemno�ci¹ informujemy, i¿ patronat medialny nad zawodami obj¹³ Aptekarz Polski.

Regaty te to niepowtarzalna szansa, aby ka¿dy ¿eglarz, zarówno zaawansowany jak i pocz¹tkuj¹cy, móg³ po-walczyæ o tytu³ Mistrza Polski. Zapraszam, wiêc serdecznie czytelników AP oraz ich przyjació³ do aktywnegoi mi³ego spêdzenia wolnego czasu, poznania ludzi o podobnych zainteresowaniach i dzielenia siê pasj¹. Jest toimpreza nastawiona na wspania³¹ zabawê, integracjê �rodowiska farmaceutycznego i oczywi�cie sportow¹ rywali-zacjê. Niezapomniana atmosfera, aktywny wypoczynek, wspania³a zabawa, wspólne �piewanie szant, to wszystkoto, co czeka na Pañstwa w tych dniach.

Szczegó³y imprezy: www.hurtap.com.pl mgr farm. Filip Olejniczak

V FARMACEUTYCZNEMISTRZOSTWA POLSKI

W ¯EGLARSTWIE

Patronat medialny Aptekarza Polskiego

WARTO WIEDZIEÆ

OGÓLNOPOLSKA KAMPANIA�BADAJ ZNAMIONA! DZIEÑ WALKI Z CZERNIAKIEM�

Czerniak, bêd¹cy jedn¹ z najgro�niejszych zmian nowotworowych skóry, zdiagnozowany odpowiednio wcze�nie jestw 90 proc. wyleczalny!

27 kwietnia 2009 roku rozpocznie siê ogólnopolska kampania �BADAJ ZNAMIONA! DZIEÑ WALKI Z CZERNIA-KIEM�.

Badania dermatologiczne, przeprowadzone podczas akcji profilaktycznej Euromelanoma Day 2008 w Polsce wykaza³ywystêpowanie znamion u 88 proc. osób, z czego 70 proc. przypadków stanowi³y znamiona, w których wykryto zaburzeniaw badaniu dermoskopowym. Stan przedrakowy (rogowacenie s³oneczne) zaobserwowano u co dziesi¹tego uczestnikabadania, natomiast czerniaka lub inne nowotwory nieczerniakowe wykryto u a¿ 4,3 proc. badanych (53 osoby). Jednocze�nieu pacjentów deklaruj¹cych czêste przebywanie na s³oñcu dwa razy czê�ciej wykrywano przypadki rogowacenia s³oneczne-go w porównaniu do osób unikaj¹cych ekspozycji s³onecznej. Warto zwróciæ uwagê na fakt, ¿e w okresie wakacji, co czwartybadany nie u¿ywa³ kremów z filtrami przeciws³onecznymi. Spo�ród osób, które stosowa³y takie kremy, a¿ po³owa robi³a tojedynie raz dziennie.

Czerniak z powodu bardzo szybkiego wzrostu oraz ma³ej podatno�ci na leczenie jest jedn¹ z najpowa¿niejszych zmiannowotworowych skóry. Wywodzi siê z komórek barwnikowych wytwarzaj¹cych melaninê - melanocytów, które uleg³yz³o�liwej transformacji. Mo¿e powstaæ na skórze, w b³onach �luzowych lub w b³onie naczyniowej ga³ki ocznej. Profilaktykaczerniaka polega na samodzielnej kontroli stanu skóry 2-3 razy do roku oraz zabezpieczaniu skóry przed szkodliwym promie-niowaniem s³onecznym.

Na podstawie Informacji prasowej: Headlines Porter Novelli, oprac. (ZS)

HISTORIA FARMACJI � APTEKARSKIE TRADYCJE

– 28 –

O aptekarskim rodzie Rylów, jakrównie¿ o aptekarskim manuale naj-starszego z tego rodu AleksandraRyla (1826�1921), pisa³em w innymmiejscu. [3] Antoni Fortunat Ryl(1859�1931), w³a�ciciel aptekiw Lubartowie, by³ synem Aleksan-dra, i podobnie jako ojciec, a tak¿ewszyscy inni aptekarze w tym cza-sie, prowadzi³ manua³, w którym za-pisywa³ swoje aptekarskie sekrety.

Przechowywany w biblioteceMuzeum Farmacji UJ manua³ Anto-niego Ryla to do�æ gruby zeszyt for-matu 16 x 19 cm, podzielony na li-

Przepis na alkermes w aptekarskimmanuale Antoniego Fortunata Ryla

O aptekarskich manua³ach jako gatunku pi�miennictwa aptekarskiego, jak równie¿ o tradycji tego rodzaju pi-�miennictwa, mia³em ju¿ okazjê pisaæ na ³amach �Aptekarza Polskiego� wcze�niej. [1] Tekst ów pe³ni³ funkcjêwstêpu do cyklu artyku³ów po�wiêconych wybranym przepisom z takich w³a�nie manua³ów. Jako pierwszyw ramach tego cyklu opublikowany zosta³ tekst po�wiêcony przepisowi na proszek od bólu zêbów, zamieszczonyw rêkopi�miennym manuale warszawskiego aptekarza Samuela Bogumi³a Elsnera (1785�1870). [2] Natomiastw tym numerze �Aptekarza Polskiego� przedstawiê przepis na alkermes, pochodz¹cy z aptekarskiego manua³uAntoniego Fortunata Ryla.

cz¹ce po kilka lub kilkana�cie kar-tek dzia³y, z których ka¿dy zawieraprzepisy na kolejn¹ literê alfabetu.W pierwszym znalaz³y siê przepisy,których tytu³ zaczyna siê na literê A(np. przepis na alkermes), w drugim� na literê B (np. Balsam majalis) itd.Wszystkich przepisów jest 171.

Wybrany z tego manua³u przepisnosi tytu³ Alkiermas (zob. Ilustracja

3). Alkiermas to zniekszta³cona for-ma prawid³owego alkermes, czyliarabskiej nazwy aptekarskiego kon-fektu [4] (Confectio Alkiermes �

zob. Ilustracje 4 i 5), którego g³ów-nym sk³adnikiem by³ kermes (arab.qirmiz). Wyraz ten, po³¹czony z arab-skim przedimkiem okre�lonym al�(por. alchemia, alembik), utworzy³nazwê alkermes.

Kermes to naturalny barwnikw kolorze szkar³atnym, którego �ró-d³em s¹ samiczki mszycy Coccus Ili-cis, ¿yj¹ce na dêbie szkar³atnym (³ac.Quercus coccifera, ang. kermes oak� zob. Ilustracja 6). Owady te osi¹-gaj¹ wielko�æ ziaren grochu, s¹ okr¹-g³awe, g³adkie i b³yszcz¹ce. Przezd³ugi czas s¹dzono, ¿e to ro�lina,dopiero na pocz¹tku XVIII odkry-to, ¿e s¹ to owady.

W staro¿ytno�ci �ziarna� kerme-su, utarte z octem, by³y u¿ywane jakolek zewnêtrzny. Na przyk³ad Diosko-rides (I wiek n.e.) zaleca³ w swoims³awnym traktacie O �rodkach lecz-niczych taki w³a�nie preparat na ranyi inne uszkodzenia cia³a, w celu szyb-kiego ich zagojenia. Dopiero w me-dycynie arabskiej (VIII�XIII wiek)surowiec ten zacz¹³ byæ stosowanyjako lek wewnêtrzny � w³a�nie jakosk³adnik konfektu o nazwie alker-mes. By³ to lek nasercowy, szczegól-nie w przypadku palpitacji serca, po-nadto lek ogólnie wzmacniaj¹cy, cza-sem te¿ siêgano po niego w celu le-czenia ospy i odry.

Ilustracja 1Antoni Fortunat Ryl (1859�1931) z rodzin¹.

Zdjêcie ze zbiorów Muzeum Farmacji UJ.


– 29 –

Z medycyny arabskiej przepis naalkermes przeszed³ do medycyny eu-ropejskiej za spraw¹ przek³adówdzie³ autorów arabskich na ³acinê,a tak¿e �redniowiecznych au-torów ³aciñskich, takich naprzyk³ad jak Pseudo-Mesue[5] czy Saladinus de Ascolo.[6] Przepisy na ten preparat(przepisy, a nie przepis, po-niewa¿ ich sk³ad nie zawszejest identyczny) znajdujemynastêpnie w europejskich far-makopeach od XVI do XIXwieku w³¹cznie. Po raz ostat-ni, jak chodzi o oficjalne leko-spisy europejskie, przepis naConfectio Alkermes pojawiasiê w Pharmacopoea Univer-salis, wydanej w Weimarze w1845 roku. Tre�æ tego prze-pisu przedstawia Ilustracja 7.

Podobny przepis na alker-mes znajdujemy w polskiej li-teraturze botaniczno-lekar-skiej okresu renesansu �a konkretnie w Zielniku Sy-

reniusza (Kraków, 1613). Tu jednakzamiast �ziaren� kermesu mamy�ziarna� czerwca polskiego, czyliczerwone larwy pluskwiaka z gatun-

ku Porphyrophora polonica, ¿eruj¹-cego na korzeniach kilku gatunkówro�lin, ale g³ównie czerwca trwa³ego(Scleranthus perennis) z rodziny go�-dzikowatych, rosn¹cego na piaskachi ugorach. [7] Na temat �ziaren�czerwca polskiego pisze Syreniusz wten sposób: �S¹ abowiem ziarnka ru-miane w ziemi, przy korzonkach zió³niektórych, zw³aszcza Biedrzeñco-wych, Poziemkowych, MyszychUszek abo Niedo�pia³kowych, [8]przy korzonkach ¿yta, Sklenicznika,które te¿ Dniem i Noc¹ mianujemy,[9] tak¿e wielu innych zió³. Te czerw-cem naszy zowi¹, dla tego, i¿ gdzie-by przystojnego czasu nie by³y zbie-rane, czerw albo chrobaczki w nich(�) zalêgaj¹ siê i w niwecz je obra-caj¹; co zaraz bywa na pocz¹tkuksiê¿yca Czerwca. Te tedy czasuprzystojnego ludzie kopaj¹ i zbieraj¹,a do cudzych ziem z wielkim zyskiemi korzy�ci¹ przedawaj¹. A susz¹ jena jarkim s³oñcu, albo wiêc w piecu

gor¹cym po pieczywie chleba,¿eby siê czerw w nich nie za-mno¿y³, do farbowania jedwa-biów i sukien co najkosztow-niejszych. [10]

Przepis na alkermes u Sy-reniusza jest nastêpuj¹cy:

Karmazynowy konfekt Al-kermes

Alkermes do potrzeb ludz-kich z wielkim u¿ytkiem zdro-wia przychodzi, który takbywa czyniony: bior¹ jedwa-biu surowego [11] w sokuziarnek czerwcowych karma-zynowych, �wie¿o bez przysadfarbierskich [12] farbowane-go funt,[13] soku jab³ek naj-s³odszych do�rza³ych zdro-wych, ró¿aney wódki [14] popó³tora funta. Jedwab ca³yb¹d� posiekany w tey wódcey w jab³czanym soku 24 go-dzin moczyæ. Potym na wol-

Ilustracja 2Tzw. chor¹giewki z apteki Antoniego Fortunata Ryla.


Ilustracja 3Przepis na alkermes w aptekarskim manuale

Antoniego Fortunata Ryla.Zdjêcie ze zbiorów Muzeum Farmacji UJ.


– 30 –

nym ogniu warzyæ, a¿ farbê w onsok pu�ci; przecedziæ i wy¿¹æ, je-dwab odrzuciæ, a do przecedzeniacukru kanaru przydaæ, znowu wa-rzyæ, a¿ zgêstnieje jako miód. Odognia odstawiwszy, ni¿li [15] prze-ch³odnie, przydaæ ambry [16] usie-kawszy ³ut; ta gdy siê rozpu�ci, przy-daæ drzewa rajskiego,[17] cyna-monu, kamienia lazurowego przy-prawnego,[18] pere³ wybornychUryañskich [19] po pó³ ³uta, z³otabitego przednie wybornego kwin-tê,[20] pi¿ma przedniego trzeci¹czê�æ kwinty, to co najpilniey umie-szaæ i pilnie chowaæ. Miara wed³uglaty, starym czwieræ ³uta.

Moc i skutkiZ ciê¿kich chorób powstaj¹cym,

a do si³ przyj�æ nie mog¹cym, ba-rzo prêdko posila. W chorobachciê¿kich zemdlonym i jakoby kona-j¹cym, wielkim ratunkiem bywa,jakoby od �mierci wskrzesza. Lêkli-wemu sercu, serca dr¿eniu i serdecz-ney md³o�ci,[21] od rozumu odcho-dz¹cym y melancholicznym, fraso-bliwym bez przyczyny, zbytnie smêt-nym � wielkim lekarstwem bywa,u¿ywaj¹c go po kwincie, a winemdobrym albo ma³mazy¹ popijaj¹c.

W przepisie na alkermes w ma-nuale Antoniego Ryla g³ównym sk³ad-nikiem, w miejsce Syreniuszowych�karmazynowych ziaren�, czyli owa-dów czerwca polskiego, mamy Coc-cionellae, czyli koszenilê � po³udnio-woamerykañski odpowiednik czerw-ca polskiego � który zreszt¹ po spro-wadzeniu do Europy zacz¹³ byæ na-zywany koszenil¹ polsk¹. [22]

Pozosta³e sk³adniki omawianegotutaj przepisu na �alkiermas�, opróczkoszenili (w ilo�ci jednej uncji), to:Kalium carbonicum 1 uncjaAquae fervidae 2 funtyAlumen ustum 1 uncjaTartarus depuratus 1 uncja

Ilustracja 4 i 5Majolikowe naczynie na alkermes (W³ochy, XVII wiek).

Muzeum Farmacji Uniwersytetu Jagielloñskiego.

Ilustracja 6D¹b szkar³atny (Quercus coccifera). Ro�nie na terenach wokó³ Morza �ródziemnego

(Maroko, Portugalia, Grecja).

Ilustracja 7Przepis na alkermes w Pharmacopoea universalis (Weimar, 1845).



– 31 –

Kalium carbonicum to wêglan po-tasu, (K2CO3), czyli sól potasowakwasu wêglowego. Dawniej by³otrzymywany przez ³ugowanie po-pio³u po spaleniu drewna. Jest to bia-³y, bezwonny proszek o ³ugowatymsmaku. Jest substancj¹ bardzo higro-skopijn¹ � rozp³ywa siê w powietrzu.

Alumen ustum (lub Alumen sineaqua) to a³un pra¿ony � bezwodnysiarczan glinu i potasu(Al2(SO4)3+K2SO4). Jest to bia³y,bezwonny, proszek o �ci¹gaj¹co-s³odkawym smaku.

Aquae fervidae to po prostu gor¹-ca woda, wrz¹tek.

Tartarus depuratus to �kwa�ny wi-nian potasowy (Kalium bitartaricum� C4H5O6K). [23] Dawne polskiesynonimy to m.in. kamieñ winny, ka-mieñ winny oczyszczony, winnik, wi-nian jednopotasowy, a tak¿e �mie-tana kamienia winnego. Natomiaststaropolska nazwa to wajnsztyn �z niem. wein stein (kamieñ winny).Jest to bia³y, krystaliczny proszek bezzapachu, o kwa�nym smaku. Roz-puszcza siê w 220 czê�ciach wodyw temperaturze pokojowej i w 20czê�ciach wody wrz¹cej. W Herba-rzu Marcina Siennika czytamy, ¿e�proch z Waynsztynu w potrawachpo¿ywamy, wysusza cz³owieka t³u-stego, i te¿ stolce czyni� i ¿e �tenkamieñ (tzn. kamieñ winny) pal¹w garncu do pieca wstawiwszy, i¿bêdzie szczery w¹giel, ono wêglest³uk³szy, w barchanowym workudo piwnice wieszaj¹, z tego olejwykapie piêkny. Ten olejek wieleszkarado�ci z lica �ciera i krostyleczy.�

W podrêcznikach homeopatiiw³a�ciwo�ci kamienia winnego okre-�la siê jako �silnie diuretyczne�.

Ilustracja 8Czerwiec polski. Na prze³omie marca i kwietnia larwy czerwca polskiego wy-chodz¹ z kokonów i pe³zn¹ w poszukiwaniu pêdów czerwca trwa³ego. Kiedy jeznajd¹, przyczepiaj¹ siê do nich ssawkami. W czerwcu przeobra¿aj¹ siê w imago

owada z dwoma skrzyd³ami i odlatuj¹.

Ilustracja 9Fragmenty stron 1344 i 1345 Zielnika Syreniusza, na których zamieszczony jest

przepis na �karmazynowy konfekt alkermes�.Zdjêcie ze zbiorów Muzeum Farmacji UJ.

Ilustracja 10Po lewej: samiczki koszenili na li�ciu kaktusa. Po prawej: wysuszone koszenile.


– 32 –

Przepis na alkermes w aptekar-skim manuale Antoniego FortunataRyla koñczy zdanie:�Zmieszaæ jak napisano, a po prze-filtrowaniu dodaæ Sacharum 1 funti przegotowaæ.�

Sacharum to oczywi�cie cukier.

Na koniec tego artyku³u przypo-mnijmy, jakie w³a�ciwo�ci leczniczeprzypisywano alkermesowi. W me-dycynie arabskiej (VIII�XIII wiek)alkermes by³ za¿ywany wewnêtrznie,jako lek nasercowy, szczególnieprzydatny w palpitacjach serca, po-nadto jako lek ogólnie wzmacniaj¹-cy, czasem te¿ jako lek przeciw ospiei odrze. Wed³ug Syreniusza �moci skutki� alkermesu by³y nastêpuj¹-ce: �Z ciê¿kich chorób powstaj¹-cym, a do si³ przyj�æ nie mog¹cym,barzo prêdko posila. W chorobachciê¿kich zemdlonym i jakoby ko-naj¹cym, wielkim ratunkiembywa, jakoby od �mierci wskrze-sza. Lêkliwemu sercu, serca dr¿e-niu i serdeczney md³o�ci, od rozu-mu odchodz¹cym y melancholicz-nym, frasobliwym bez przyczyny,zbytnie smêtnym � wielkim lekar-stwem bywa, u¿ywaj¹c go pokwincie, a winem dobrym albo ma³-mazy¹ popijaj¹c.�

dr hab. Zbigniew BelaDyrektor Muzeum Farmacji UJ

Przypisy:[1] Manua³y aptekarskie. Gatunek i trady-

cja. �Aptekarz Polski�. Pismo Naczel-nej Rady Aptekarskiej. 2008: czê�æ 1 �nr 25(3e); czê�æ 2 � nr 26/4; czê�æ 3 �nr 27/5.

[2] Przepis pt. Proszek na ból zêbów waptekarskim manuale Samuela Bogu-mi³a Elsnera. �Aptekarz Polski�, 2008,nr 28/6 online.

[3] Aptekarski manua³ Aleksandra Ryla wbibliotece krakowskiego Muzeum Far-macji. �Moda na Farmacjê�, 2007, nr11.

[4] Konfekt � gêsta przyprawa aptekar-ska.

[5] Autor podrêcznika dla aptekarzy pt.Grabadin. Jest to ³aciñska kompilacjaz X lub XI wieku, opatrzona nazwi-skiem �Mesue�, której arabskiego pier-wowzoru nigdy nie odnaleziono; dla-tego przez d³ugi czas uwa¿ano, ¿e au-torem tej kompilacji by³ jaki� MesueM³odszy, dla odró¿nienia od s³awne-go t³umacza dzie³ klasyków staro¿yt-nej medycyny greckiej na arabski, Jo-hannesa Mesue (777�837), któremu wzwi¹zku z tym nadano przydomek�Starszy�.

[6] Saladinus de Asculo (po³. XV wieku),osobisty lekarz ksiêcia Tarentu. Opu-blikowa³ podrêcznik aptekarski pt.Compendium aromatorium, któregopierwsze drukowane wydanie, pt. Sa-ladini de Asculo compendium aroma-tariorum , ukaza³o siê w 1488 roku wBologni.

[7] Od czerwca polskiego wywodzi siênazwa koloru (czerwony) i nazwa mie-si¹ca (czerwiec).

[8] Chodzi o mokrzycê (Minuartia L.), ro-�linê z rodziny go�dzikowatych.

[9] Pszeniec zwyczajny (Melampyrum pra-tense L.)

[10] Syreniusz, Zielnik. Kraków 1613,s. 1343.

[11] Surowe w³ókno jedwabne sk³ada siêz w³ókienek sklejonych tzw. sercyn¹.Jedwab przetworzony to jedwab od-gotowany, tzn. taki, którego w³óknazosta³y pozbawione sercyny, umo¿li-wiaj¹c w ten sposób oddzielenie siêod siebie w³ókienek sk³adowych.

[12] Tzn. bez dodatków, jakich farbie-rze zwykle dodawali, ¿eby oszczê-dziæ na drogim, w³a�ciwym surow-cu, jakim by³y �ziarnka czerwcowekarmazynowe�.

[13] U¿ywane przez Syreniusza jednostki

wagi to funt (³ac. libra) = 30,1 dkg, uncja(³ac. uncia) = 25,1 g, ³ót = 2 uncje, kwin-ta = æwieræ ³óta, dragma lub drachma= 3,14 g, skrupu³ (³ac. scrupulus) = 1,05g i ziarno lub gran (³ac. granum) = 0,05g. Nazwa ³ót pochodzi od starogerm.Loth, oznaczaj¹cego o³ów, z któregowykonywano odwa¿niki o wadze po-³owy uncji (ok. 12�13 g). St¹d staro-pol. ³ót i pó�niejsze ³ut.

[14] Chodzi o niealkoholowy destylat zp³atków ró¿y czerwonej. W HerbarzuMarcina Siennika (Kraków, 1568, s.242�243) o �wódce ró¿anej� mówi siêm.in., ¿e �serce och³adza i insze cz³on-ki (tzn. organy wewnêtrzne) przedniej-sze (tzn. wa¿niejsze) posila a strze¿eich upadku (tzn. os³abienia), upad³epodnosi, sw¹ wonno�ci¹ duchy ser-deczne i przyrodzone (tzn. moc serca isi³y witalne) posila, a próchnienia izagni³o�ci w ciele byæ nie dopuszcza;w czerwonej i ka¿dej inszej biegunce iczasu omdlewania jest dobra piæ i licekropiæ (...) dzi¹s³a potwierdza (tzn.wzmacnia) i woni¹ ustam daje przy-jemn¹, gdy komu z ust cuchnie.�

[15] Tzn. zanim.[16] Ambra (arab.) � patologiczna wydzie-

lina przewodu pokarmowego kaszalo-ta, gromadzona najczê�ciej w kilkuki-logramowych bry³ach. Uzyskuje siê j¹z wnêtrzno�ci zabitych kaszalotów.Jest to szara lub szarobrunatna masao konsystencji wosku, o nieprzyjem-nej woni, po wysuszeniu krucha, na-biera zapachu podobnego do pi¿ma.W �redniowieczu uwa¿ano, ¿e ambrato nasienie wieloryba (�rybi sok�, sper-ma balenae).

[17] Drzewo aloesowe (Lignum aloes).Ro�nie w po³udniowo-wschodniejAzji. Wed³ug Marcina Siennika (Her-barz, op. cit. s. 192) �drzewo to (alo-esowe vel kadzidlnikowe) wonno�ci¹sw¹ jest u wielkich panów wielkiejwagi, a zw³aszcza ku kadzeniu, gdy¿dym jego sw¹ wdziêczn¹ woni¹ nietylo nozdrze ³akomi, ale i serce i wszyst-ki wnêtrzno�ci nad inne wszystki ka-dzenia uwesela��

[18] Na temat w³a�ciwo�ci leczniczych�kamienia lazurowego� (lapis lazuli) wHerbarzu Siennika (op. cit. s. 334) mówisiê m.in. w ten sposób: �Moc jego jest,która wysusza i och³adza (...) pomagana bole�ci, które bywaj¹ w nerkach abow krzy¿ach. Uczyniwszy z niego czo-pek, pobudza niewie�cie rzeczy przy-

Ilustracje: nades³ane przez autora, z wy-j¹tkiem:

Il. 6. D¹b szkar³atny - zaczerpniêto z Wiki-media Commons, autor - Hans Hille-waert, zdjêcie wykonane w pobli¿u Pe-relló w Katalonii, Hiszpania

Il. 8. Czeriwec polski - zaczerpniêto z Wi-kimedia Commons , ¿ród³o: Paul Mu-shak (June/July, 1988). �The Use ofInsect Dyes in Oriental Rugs and Te-xtiles: Some Unresolved Issues�

Il. 10. po lewej Koszenila - zaczerpniêtoz Wikimedia commons, autor - Zyan-ce, �Cochineal on Opuntia cactus�, LaPalma


– 33 –

Dziarkowski zosta³ dziekanem nowejuczelni zwanej Wydzia³em Akade-micko-Lekarskim. Program studiówfarmaceutycznych obejmowa³ 2 let-ni kurs (lekarskich 4 lata). Prof. Jó-zef Jan Celiñski za³o¿y³ i prowadzi³tam Gabinet Farmaceutyczny, które-go lokal dzieli³ z Gabinetem Anato-micznym oraz Chirurgicznym. Celiñ-ski posiada³ w³asn¹ aptekê i to dziê-ki temu móg³ poczekaæ na pierwsz¹pensjê uniwersyteck¹ a¿ do 1819 r.Wspó³pracownika - laboranta po-zwolono mu zatrudniæ dopierow 1825 r. Nale¿y podkre�liæ, ¿e Ce-liñski by³ autorem pierwszego pol-skiego podrêcznika - �Farmacja,czyli nauka doskona³ego przygoto-wania lekarstw z trzech królestw na-tury wybranych� (1811 r.) i wspó³-autorem farmakopei, uznanej zapierwsz¹ polsk¹ farmakopeê, Phar-macopoea Regni Poloniae (1817 r.).Jako pierwszy przeprowadzi³ anali-zê chemiczn¹ wód mineralnych Na-³êczowa.

doc. dr hab. Iwona Arabas

Poczet wielkichaptekarzy polskich

Czê�æ pi¹ta

Urodzi³ siê w Warszawie i tam te¿ukoñczy³ 4 klasy szko³y Pijarów. Po�mierci matki zosta³ uczniem w Ap-tece �wiêtokrzyskiej, a potem stu-diowa³ farmacjê w Krakowie i Ber-linie. Po uzyskaniu dyplomu w 1803r. powróci³ do Warszawy i zosta³wspólnikiem znanego aptekarza Teo-dora Gruela. W 1807 r. KomisjaRz¹dz¹ca, najwy¿sza w³adza usta-wodawcza Ksiêstwa Warszawskie-go, powo³a³a Józefa Celiñskiego nastanowiska asesora farmacji w Naj-wy¿szej Dyrekcji Lekarskiej, a w1910 r. na asesora Rady OgólnejLekarskiej.

Jako aktywny cz³onek Towarzy-stwa Warszawskiego Przyjació³Nauk bra³ udzia³ w staraniach(wspólnie z Augustem Wolffem, Jac-kiem Dziarkowskm, Józefem Cze-kierskim i Franciszkiem Brandtem)o utworzenie szko³y lekarsko-chirur-gicznej. 7 X 1809 r. Izba Edukacyj-na zatwierdzi³a plany i postawi³a naczele Stanis³awa Staszica. Jacek

Tekst jest kontynuacj¹ serii biograficznej aptekarzy polskich, któr¹ pu-blikujemy pod nazw¹ POCZET WIELKICH APTEKARZY POLSKICH.Wyboru postaci dokona³a doc. dr hab. Iwona Arabas, dyrektor MuzeumFarmacji w Warszawie, autorka poni¿szej publikacji.

JÓZEF JAN CELIÑSKI(1779-1832)

rodzone. (...) Awicenna powiada, i¿serce posila.�

[19] Per³y pochodz¹ce z tureckiego mia-sta Urya. �Maj¹ per³y moc potwierdza-j¹c¹ (tzn. wzmacniaj¹c¹), naprzeciwmd³o�ciam i te¿ omdlewaniu, któreprzychodz¹ dla zbytniej purgacyjejabo w uchodzeniu krwie. Naprzeciwtym chorobam daj per³y na proch st³u-czone z ró¿anym cukrem, a tym lu-dziom daj ku po¿ywaniu... Te¿ per³ys¹ barzo dobre naprzeciw melankol?ej,która niemoc przychodzi ludziom zedr¿enia serca.� (M. Siennik, Herbarz,op. cit. s. 336)

[20] Zob. wy¿ej, przypis 14.[21] Tzn. s³abo�ci serca.[22] Koszenila (Dactylopius coccus) �

pluskwiak z nadrodziny czerwców,¿yj¹cy na ró¿nych rodzajach kaktusów(m.in. Opuntia coccinelliferra, Opun-tia tuna, Opuntia vulgaris). Dawniejhodowana w krajach o ciep³ym klima-cie (np. Meksyk) dla czerwonegobarwnika, te¿ nazywanego koszenil¹,u¿ywanego (nim wynaleziono farbyanilinowe) jako pigment do wyrobuczerwonych i szkar³atnych farb malar-skich oraz do barwienia tkanin. Suro-wiec stanowi³y zap³odnione samiczkikoszenili. Na plantacjach kaktusówzbierano j¹ 3-4 razy w roku; zbieranoje specjalnymi szczotkami, zabijanopar¹ wodn¹, parami siarki lub w spe-cjalnych piecach; suszono na s³oñcu.Ze 150 tysiêcy samiczek otrzymywa-no 1 kg surowca; plantacja na jednymhektarze dostarcza³a ok. 300 kg kosze-nili. Obecnie koszenilê stosuje siê dobarwienia wyrobów cukierniczychi kosmetyków. Zabarwienie surowcajest ró¿ne � ale przewa¿nie szaroczer-wone z bia³ym nalotem. Zapachu nieposiada, smak ma gorzkawy, przyzmia¿d¿eniu zêbami �lina zabarwia siêna fioletowo-czerwono. By³a stosowa-na jako lek moczopêdny, napotnyi uspokajaj¹cy.

[23] Farmakopea Polska II, Warszawa 1937,s. 509.


– 34 –

Najczê�ciej, tak prowadzenie ap-teki, jak i piastowania funkcji spo-³ecznych, przechodzi³o z pokoleniana pokolenie, z dziada na ojca, z ojcana syna� Potomkowie znanychaptekarskich rodzin, jako absol-wenci studiów wy¿szych, zyski-wali sobie po powrocie z o�rod-ków uniwersyteckich szacunek iwysok¹ pozycjê spo³eczn¹. To zkolei pozwala³o im szybko wej�æw struktury ju¿ istniej¹cych or-ganizacji lub te¿, przy powszech-nym poparciu, zak³adaæ nowe.

Zaanga¿owanie dawnychaptekarzy w dzia³alno�æ na rzeczlokalnych spo³eczno�ci jest tymbardziej godne podziwu, gdyuzmys³owimy sobie, jak wielefunkcji pe³ni³a wówczas apteka ijak wiele czasu i si³ nale¿a³o jejpo�wiêciæ. Przed stu laty ekspe-diowane leki � w znakomitejwiêkszo�ci � sporz¹dzane by³yna miejscu, w aptece. Niemalka¿dy prowincjonalny farmaceu-ta móg³ siê pochwaliæ w³asnymirecepturami i sposobami lecze-nia, którymi zaskarbia³ sobiewierne grono pacjentów z ca³ejokolicy. Najubo¿szym z nich lekiwydawa³ zwykle za darmo.Wiêkszo�æ chorych swe pierw-sze kroki kierowa³a do apteki,gdzie znajdowa³a fachow¹ pora-

dê, zastêpuj¹c¹ p³atn¹ wizytê u le-karza. W aptekach wyrabiano tak¿e�wiece, myd³a, wody gazowane, ró¿-ne gatunki win� Prowadzone by³y

obserwacje meteorologiczne, rozpo-wszechniano wiedzê o nowych spo-sobach nawo¿enia i uprawy ro�lin.Aptekarze wprowadzali okoliczn¹

ludno�æ w tajniki wiedzy zielar-skiej i organizowali skup surow-ców leczniczych. Przy aptekachdzia³a³y ma³e laboratoria anali-tyczne, pozwalaj¹ce dokonywaæelementarnych badañ diagno-stycznych. Apteka by³a niejedno-krotnie jedyn¹ placówk¹ s³u¿byzdrowia w ma³ych miasteczkach.Aptekarz musia³ wiêc prowadziæszerok¹ opiekê medyczn¹ nadmieszkañcami, uczy³ ich zasad hi-gieny, prowadzi³ kursy sanitarne.Ma³o tego � aptekarzom, posia-daj¹cym du¿¹ wiedzê z zakresuchemii i fizyki, bardzo czêsto po-wierzano funkcje nauczycieliw szko³ach. Byli zapalonymi or-ganizatorami, za³o¿ycielami, ini-cjatorami...

W wielu ma³opolskich mia-stach i miasteczkach przedwo-jenni, a nawet dziwiêtnastowiecz-ni aptekarze, wspominani s¹ na-dal jako �mê¿owie opatrzno�cio-wi�, których g³os traktowany by³jak g³os wyroczni. Aptekarz,obok lekarza, proboszcza, wika-rego, naczelnika poczty i zawia-dowcy stacji kolejowej, nale¿a³

Czytelnicy �Aptekarza Polskiego� ju¿ niejednokrotnie mieli okazjê zapoznawaæ siê z ró¿nymi zagadnieniamiz zakresu historii farmacji. Tym razem proponujê temat niecodzienny, zwi¹zany niezwykle g³êboko nie tyle z histori¹samej farmacji, co z histori¹ zawodu aptekarskiego. Bêdzie nim fenomen wybitnego wp³ywu aptekarzy na lokalnespo³eczno�ci. Jest to jedna z najbardziej chwalebnych kart historii naszego zawodu, a omówiona zostanie na przy-k³adzie aptekarzy prowincjonalnych po³udniowej Ma³opolski. Tutejsi aptekarze byli lud�mi wielkiego formatu �burmistrzami, prezesami instytucji samorz¹dowych, kulturalnych i spo³ecznych.

Aptekarz-burmistrz, aptekarz-prezes,aptekarz-konspirator

Ilustracja 1Magister Walery Rogaski.

Fotografia ze zbiorów MuzeumRegionalnego PTTK w Gorlicach.


– 35 –

do �cis³ej elity miejscowo�ci. By³osob¹, od której promieniowa³a kul-tura, godno�æ osobista, ofiarno�æ,patriotyzm... Ze wszystkich apteka-rzy, opisanych w kolejnych, czterechczê�ciach artyku³u, mo¿emy byæ nie-zwykle dumni. Nasuwa siê jednakpytanie � czy za kilkadziesi¹t lat, wpodobnym tonie, pisaæ bêd¹ histo-rycy farmacji o dzisiejszych czasach?

Czê�æ pierwszaAptekarz-burmistrz

Wielu aptekarzy zasiada³o wew³adzach miast i miasteczek.Jako przyk³ad wymieniæ war-to Gorlice, gdzie urz¹d burmi-strza przechodzi³ przez bliskoæwieræ wieku z r¹k do r¹k w³a-�cicieli i dzier¿awców tamtej-szej apteki. Tradycjê tê zapo-cz¹tkowa³ magister WaleryRogaski (1830�1902). Gor-lick¹ aptekê �Pod Opatrzno-�ci¹� zakupi³ od swego przy-jaciela z czasów studenckich,którym by³ sam� Ignacy£ukasiewicz i pozostawa³ jejw³a�cicielem przez bez ma³a50 lat! Funkcjê burmistrza pe³-ni³ w latach 1882�1886, za�wiceburmistrza w okresie od1891 do 1902 roku. W latach1873-1878 by³ asesoremmiejskim. W latach 1874,1886 i 1888 zasiada³ w Wy-dziale Powiatowym jako za-stêpca prezesa, a w 1877,1882 i 1883 � jako cz³onekWydzia³u Powiatowego. Po-nadto w latach 1897 i 1902wchodzi³ w sk³ad Rady Powia-towej z grupy najwy¿ej opodatko-wanych kupców. Walery Rogaskizaanga¿owa³ siê tak¿e w organizo-wanie gorlickiej filii TowarzystwaGimnastycznego �Sokó³�. Wartododaæ tak¿e, ¿e w czasie Powstania

Styczniowego magister Rogaski by³powstañczym naczelnikiem miasta.

Tradycjê zapocz¹tkowan¹ przezRogaskiego kontynuowa³ Feliks Tar-czyñski (1861 1916), dzier¿awcaapteki �Pod Opatrzno�ci¹�, a nastêp-nie w³a�ciciel pierwszej gorlickiejdrogerii. Godno�æ wiceburmistrzaGorlic magister Tarczyñski piastowa³w latach 1903�1910, za� od 1911do 1916 roku by³ burmistrzem mia-sta. Wykazywa³ rzadk¹ umiejêtno�ægodzenia zwa�nionych ze sob¹ stron.By³ cz³owiekiem bez uprzedzeñ, cze-

go najlepszym �wiadectwem mog¹byæ nabo¿eñstwa odprawionew Gorlicach po jego �mierci, na któ-rych w ko�ciele parafialnym modlilisiê katolicy, za� w synagodze � ̄ ydzi.Obok dzia³alno�ci w magistracie Fe-

liks Tarczyñski by³ aktywnym cz³on-kiem gorlickiego �Soko³a�. W roku1904 wszed³ w sk³ad komisji bu-dowlanej, której powierzono spra-wê budowy sokolni. Na cel tej bu-dowy Tarczyñski ofiarowa³� piêætysiêcy sztuk cegie³ w naturze. Fe-liks Tarczyñski by³ tak¿e cz³onkiemRady Miasta i dyrektorem Towarzy-stwa Zaliczkowego. Po wybuchupierwszej wojny �wiatowej, jakoburmistrz miasta, zosta³ zobowi¹za-ny przez decyzje w³adz centralnychdo ewakuacji magistratu w g³¹b mo-narchii, jednak natychmiast po cof-

niêciu siê linii frontu poza Gor-lice, powróci³ do ca³kowiciezniszczonego miasta i roz-pocz¹³ gor¹czkowe prace,maj¹ce zmierzaæ do jego od-budowy. W pierwszej kolej-no�ci odbudowywano domy,dostarczano ¿ywno�æ ocala-³ym mieszkañcom, zapewnia-no pomoc lekarsk¹ i finan-sow¹. W czasie tych pracmagister Tarczyñski pad³ofiar¹ epidemii grypy.

W czasie, gdy FeliksTarczyñski by³ burmistrzemGorlic, funkcjê jego zastêpcysprawowa³ kolejny po Roga-skim w³a�ciciel apteki �PodOpatrzno�ci¹� � magister Hi-polit Nowak (zm. 1919). Jed-nak najwiêcej si³ i czasu w³o-¿y³ magister Nowak w pracêdla gorlickiego �Soko³a�: by³zastêpc¹ prezesa wydzia³u,cz³onkiem s¹du honorowego,przekazywa³ datki na budowêSokolni, sta³ na czele zarz¹dutennisu na boisku w parku

miejskim� W wykazach cz³onkówzwyczajnych, aptekarz figurowa³jako posiadaj¹cy uroczysty strój so-koli oraz strój polowy.

Tak¿e w³a�ciciel apteki �PodAnio³em� w Jordanowie � magier

Ilustracja 2Magister Feliks Tarczyñski.

Fotografia ze zbiorów rodziny Tarczyñskich.


– 36 –

Marian Köhler(1851-1917), by³g³êboko zaanga¿o-wany w tamtejsze¿ycie spo³eczne. Da³siê poznaæ jako za-stêpca burmistrza(1896-1914), cz³o-nek rady powiatowejw My�lenicach(1891-1914) orazzastêpca cz³onka wy-dzia³u powiatowego(1909-1910). Po-nadto organizowa³instytucje lokalne. Wroku 1880 wybranyzosta³ wspó³dyrekto-rem TowarzystwaZaliczkowego �Pra-ca i Oszczêdno�æ�,które wspiera³o m.in.jordanowski szpitaldla ubogich, budowênowego ko�cio³a, fi-nansowa³o stra¿ po-¿arn¹, �Soko³a� orazTowarzystwo Szkó³ Ludo-wych. W Towarzystwie Gim-nastycznym �Soko³� magisterKöhler pe³ni³ m.in. funkcje wi-ceprezesa, naczelnika orazskarbnika. W roku 1903, naIV Zlocie Sokolstwa Polskie-go we Lwowie, oraz w 1910,na Zlocie Grunwaldzkimw Krakowie, by³ reprezentan-tem jordanowskiego �Soko³a�.Ponadto uczestniczy³ w orga-nizowaniu Polowej Dru¿ynySokolej w Jordanowie, którejwiêkszo�æ cz³onków, po wy-buchu I wojny �wiatowej,wst¹pi³a do Legionów Pol-skich. Tu¿ przed wybuchemwojny, w roku 1913, prowa-dzi³ dla cz³onków Dru¿yny So-kolej kursy samarytañskie.

Iliustracja 3Jordanowscy stra¿acy. Zdjêcie z roku 1905. Naczelnik Stra¿y

� magister Marian Köhler, siedzi w pierwszym rzêdzie po�rodku z szabl¹. Fotografia ze zbiorów Towarzystwa Mi³o�ni-

ków Ziemi Jordanowskiej.

Magister Köhlerw roku 1884, w czasiepo¿aru miasteczka, da³popis niebywa³ej od-wagi, zyskuj¹c sobiewielki szacunek i s³awêw�ród mieszkañców.Od razu te¿ przyst¹pi³do tworzenie w Jorda-nowie regularnej s³u¿bystra¿ackiej, dziêki cze-mu ju¿ w roku 1885powsta³ korpus stra¿ypo¿arnej. Köhler zosta³jego pierwszym, d³ugo-letnim naczelnikiem.W 1896 Rada Gminnazdecydowa³ o powie-rzeniu korpusowi pe³-nienie funkcji stra¿ypo¿arnej miejskiej, któ-rej naczelnikiem nadalpozostawa³ jordanow-ski aptekarz. W roku1915 Marian Köhlerwzi¹³ udzia³ w organizo-waniu i zasiada³ w za-

rz¹dzie Powiatowego Komite-tu Narodowego w Jordanowie.Wspólnie z ¿on¹ Olimpi¹ czyn-nie uczestniczy³ w pracach Kon-ferencji �w. Wincentego á Pau-lo, instytucji charytatywnej, ma-j¹cej za swe g³ówne zadanieopiekê duchow¹ i materialn¹nad ubogimi z Jordanowa i oko-licy.

Magister farmacji WalerianZubrzycki (1857�1927) by³d³ugoletnim w³a�cicielem apte-ki �Pod Gwiazd¹� w Limano-wej. Jako burmistrz miastecz-ka, przyczyni³ siê do jego roz-budowy. W czasie kadencjiWaleriana Zubrzyckiego wy-znaczone zosta³y nowe ulice,zarybiano stawy i rzeki. Zu-brzycki by³ tak¿e prezesem li-

Ilustracja 4Magister Walerian Zubrzycki.

Fotografia ze zbiorów Krystyny B¹czkowskiej-Cynke.


– 37 –

manowskiej Stra¿yPo¿arnej i ajentemTowarzystwa Wza-jemnych Ubezpie-czeñ.

Nie mniej zas³u-¿ony by³ aptekarzgrybowski JózefHodbod (1870�1951). Jeszcze przedpierwsz¹ wojn¹ �wia-tow¹ by³ asesoremmiejskim. W listopa-dzie 1914, po uciecz-ce dotychczasowychw³adz przed zbli¿aj¹-cymi siê wojskamirosyjskimi, zosta³ bur-mistrzem, a ju¿ poodbiciu Grybowaz r¹k rosyjskich, mia-nowano go komisa-rzem rz¹dowym.Wojenne zas³ugi ap-tekarza docenionopoprzez nadanie mutytu³u honorowegoobywatela miasta.Przez ca³y okres miê-dzywojenny zasiada³we w³adzach miastajako ³awnik i radny.Zorganizowa³ tak¿e,zakrojony na szerok¹skalê, zbiór zió³ lecz-niczych, które na-stêpnie by³y przesy³ane do hurtowni,a mieszkañcy biednej okolicy zara-biali dziêki temu niema³e pieni¹dze.

Do wysokich godno�ci w lokal-nych w³adzach doszed³ magisterIgnacy Trybu³a (1861�1925), w³a-�ciciel apteki w Czarnym Dunajcu.W latach 1904 i 1912 wybierany by³do Rady Gminnej w Czarnym Du-najcu. W roku 1912 wybrano czar-

nodunajeckiego aptekarza do Komi-sji Sanitarnej, której zadaniem by³oczuwanie nad stanem sanitarnym mia-sta oraz nad zapewnieniem odpo-wiedniego poziomu zdrowotno�cijego mieszkañców. W roku 1919,ju¿ po odzyskaniu przez Polskê nie-podleg³o�ci, Ignacy Trybu³a wszed³w sk³ad Rady Miejskiej. Magister Micha³ Kwieciñski(1845-1895), w³a�ciciel apteki �Pod

Or³em� w NowymTargu, by³ wicebur-mistrzem i radnymmiejskim. Wchodzi³w sk³ad ró¿nychkomisji urzêdo-wych, np. komisjipowo³anej do prze-prowadzenia wizjilokalnej i wycenynieruchomo�ci .Jako delegat RadyMiejskiej nale¿a³ doWydzia³u nowotar-skiej Szko³y Po-wszechnej Uzupe³-niaj¹cej, powo³anejw roku 1892.W 1886 magisterKwieciñski zosta³kasjerem miejskim.W tym samym rokuwchodzi³ w sk³adWydzia³u Powiato-wego przy radziePowiatowej w No-wym Targu oraz sta³na czele nowotar-skiej Komisji Sani-tarnej. W roku1894 zosta³ powo-³any do KomitetuObchodów Roczni-cy Ko�ciuszkow-skiej. By³ cz³onkiemKomitetu Ko�ció³ka

�w. Anny i Komitetu Cmentarza.Uczestniczy³ tak¿e, jako cz³onek,w dzia³aniach nowotarskiej stra¿y po-¿arnej.

dr n. farm. Maciej Bilek

Pi�miennictwo u autora

Ilustracja 5Józef Hodbod (na pierwszym planie po prawej stronie) by³ cz³onkiemkrakowskiego Klubu Automobilowego i posiada³ jeden z pierwszychw okolicy Grybowa samochodów. Na zdjêciu w czasie samochodowej

wyprawy wraz z towarzyszami.Zdjêcie ze zbiorów Barbary Hodbod-Mordarskiej.

– 38 –

NOWE REJESTRACJE I NOWO�CI NA RYNKU

Nowe rejestracje - PL � listopad 2008

A � PRZEWÓD POKARMO-WY I METABOLIZM

A02 � Leki stosowane w zaburze-niach zwi¹zanych z nadkwa�no-�ci¹; A02B � Leki stosowanew chorobie wrzodowej i refluksie¿o³¹dkowo-prze³ykowym; A02BC� Inhibitory pompy protonowejOmeprazolum: Omeprazol Teva inj.to rozszerzenie w stosunku do zare-jestrowanych wcze�niej 2 dawekdoustnych. Zarejestrowane s¹ aktu-alnie 22 marki omeprazolu. W po-staci iniekcyjnej wprowadzono 3leki: Helicid (Zentiva), Losec (Astra-Zeneca) i Ortanol (Sandoz). W su-mie na rynku znajduje siê 16 prepa-ratów doustnych i parenteralnych:Bioprazol (Biofarm), Exter (Rubio),Gasec Gastrocaps (Mepha), Gro-prazol (APPH Handels), Helicid(Zentiva), Losec (AstraZeneca; lekoryginalny), Notis (Schwarz Pharma,£omianki), Omar (Sandoz; skre�lo-ny z Rejestru w lutym 2009), Ome-prazol-Egis, Ortanol i Ortanol Plus(Sandoz), Polprazol (Polpharma),Prazol (Polfa Pabianice), Ulzol (Pli-va Kraków; zmiana nazwy na Ome-prazol Pliva), od lipca 2007 Lose-prazol (Liconsa), od sierpnia 2008Progastim (Ozone) i od grudnia2008 Agastin (Temapharm; po zmia-nie nazwy z Omolin). Nie zosta³yjeszcze wprowadzone: Omepragal(SMB), Omeprazole-1A Pharma,Omeprazol Medana (Medana Phar-ma), Omeprazol Pliva (Pliva Kra-

ków), Omeprazol Teva (Teva; pozmianie nazwy z PrazoTeva), Polpra-zol PPH (Polpharma) i Tulzol (Ben-tley Pharmaceuticals).Pantoprazolum: Pantomol (AlfredE. Tiefenbacher) to 17. zarejestro-wana marka pantoprazolu. Na ryn-ku znajduje siê 11 preparatów: Con-troloc (Nycomed; lek oryginalny) wpostaci doustnej i iniekcyjnej, od li-stopada 2006 Anesteloc (Adamed),od listopada 2007 Contix (Lekam),od grudnia 2007 Nolpaza (Krka), odczerwca 2008 Pantoprazol-Ratio-pharm, od wrze�nia 2008 Panoga-stin (Jelfa), od pa�dziernika 2008 IPP(Sandoz) oraz Noacid (Egis) i od li-stopada 2008 Panzol (Apotex), Pan-toprazolum Farmacom (zarejestro-wany wcze�niej jako Zipantola) oraziniekcje Pantoprazol Sandoz. Niezosta³y jeszcze wprowadzone dosprzeda¿y preparaty: Contracid(Farma-Projekt), Helopan (PolfaGrodzisk), Pantomed (Alfred E. Tie-fenbacher), Pantoprazol-1A (1APharma) i Tifizol (Alfred E. Tiefen-bacher).

A08/A08A � �rodki do leczeniaoty³o�ci, z wy³¹czeniem produktówdietetycznych; A08AA - �rodki doleczenia oty³o�ci dzia³aj¹ce o�rod-kowoSibutraminum: Sibutramine-1APharma to 6. zarejestrowana markasibutraminy. Na rynku znajduj¹ siê 3preparaty: Meridia (Abbott), od

grudnia 2006 Zelixa (Biofarm) i odczerwca 2008 Lindaxa (Zentiva).Nie zosta³y jeszcze wprowadzonepreparaty Afibron (Teva; zarejestro-wany wcze�niej pod nazw¹ MeriTe-va) i Obesan (Sandoz).

A11 � Witaminy; A11G � Kwasaskorbinowy (witamina C), w³¹-czaj¹c preparaty z³o¿one; A11GA- Kwas askorbinowy (witamina C),preparaty prosteAcidum ascorbicum: Celaskono smaku mandarynkowym (Zentiva)w postaci tabl. musuj¹cych to po-nowna rejestracja tego preparatu,uwzglêdniaj¹ca nowe wielko�ci opa-kowañ. Produkt by³ ju¿ zarejestro-wany w pa�dzierniku 1998, lecz wmarcu 1999 zmieniono mu nazwê naSlovit i wprowadzono na rynek �pozwolenie jednak ju¿ wygas³o. Za-rejestrowane s¹ obecnie jako pro-dukty lecznicze 22 marki preparatówkwasu askorbinowego, rozró¿niaj¹cproducentów. Na rynek wprowa-dzono 19 z nich: Additiva WitaminaC (NP Pharma). Ascorgem (Gemi),Cebion (Merck), Cetebe (Glaxo-SmithKline), Cevikap (MedanaPharma), Juvit (Hasco-Lek), Mono-vitan C (Pliva Kraków), Polovital C(Polfarmex), Vicefar (Biofarm), Vita-Gem C (Gemi), Vitamina C (Synte-za), Vitaminum C (Aflofarm), Vita-minum C GSK (GlaxoSmithKline,Poznañ), Vitaminum C Hasco (Ha-sco-Lek), Vitaminum C (Herbapol

W listopadzie 2008 r. Minister Zdrowia wyda³ 62 pozwolenia na dopuszczenie produktów leczniczych do obro-tu w Polsce. Produkty omówiono na tle wcze�niejszych rejestracji i produktów obecnych ju¿ na rynku, w ramachposzczególnych klas ATC/WHO oraz substancji czynnej lub sk³adu preparatu, pomijaj¹c szczegó³y (postaci, daw-ki, opakowania, kategorie dostêpno�ci, numery pozwoleñ), które mo¿na znale�æ w internetowym Biuletynie Infor-macji Publicznej Urzêdu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych(http://www.bip.urpl.gov.pl) � zestawienie rejestracyjne za listopad 2008 zosta³o udostêpnione 23 stycznia 2009.

– 39 –


Wroc³aw), Vitaminum C i VitaminumC forte effervescens (Polfarmex),Vitaminum C Teva (Teva Kutno),Witamina C Monovitan (Pliva Kra-ków), Witamina C Pliva i WitaminaC prolongatum Pliva (Pliva Kraków).Nie zosta³y wprowadzone: Linamon(Krka) i Vitaminum C (Biofarm).Skre�lono z Rejestru: Ranvit-C(Ranbaxy), Vita Care C-Long i VitaCare Neutral C-Long (Jemo-Pharm)oraz Witamina C (Bristol-MyersSquibb). Ponadto na rynku znajdujesiê wiele preparatów spo¿ywczych(suplementów diety) z witamin¹ C.

C � UK£AD SERCOWO-NACZYNIOWY

C05 � Leki ochraniaj¹ce naczynia;C05C � �rodki przywracaj¹ce ela-styczno�æ naczyñ w³osowatych;C05CA � BioflawonoidyOxerutinum/Troxerutinum: Veno-ruton (Novartis) w postaci tabl. mu-suj¹cych to rozszerzenie w stosunkudo wprowadzonych wcze�niej in-nych postaci tego leku. Na rynkuznajduje siê 8 leków: Rutinoven ¿el(R&C), Rutoven doustny i ¿el (Her-bapol Poznañ), Troxeratio (Ratio-pharm), Troxerutin (Synteza), Troxe-rutin ¿el (Chema-Elektromet), Veno-lan (Polfa Grodzisk), Venoruton do-ustny i ¿el (Novartis) oraz Venotrex(Pliva Kraków).

C09 � Leki dzia³aj¹ce na uk³ad re-nina-angiotensyna;C09A/C09AA � Inhibitory ACE,leki prostePerindoprilum: Stopress (Polphar-ma) i Perindopril tert-butylaminBMM Pharma (Lefarm) to odpo-wiednio 16. i 17. zarejestrowanamarka peryndoprylu. Na rynku znaj-duj¹ siê 3 leki: Peryndopryl Anpharm� obecnie: Irpax (Anpharm; jednakpreparat o nowej nazwie nie pojawi³siê jeszcze na rynku), Prestarium (Se-

rvier) i Prenessa (Krka Polska). Niepojawi³y siê jeszcze w sprzeda¿y:Apo-Perindox (Apotex; zarejestro-wany wcze�niej jako Perindox),Coverex (Egis), Ikarium i Ikariumforte (Polfarmex), Perilan (Sandoz),Perinace (Archie Samuel), Perindo-pril (JPZ), Perindopril-1A Pharma,Perindopril-Ratiopharm, Perindoran(Ranbaxy), Perotens (Krka Polska),Presdopril (Lekam) i Vidotin (Gede-on Richter).

C09B - Inhibitory ACE, leki z³o¿o-ne; C09BB - Inhibitory ACE i blo-kery kana³u wapniowego; C09BB04� Peryndopryl i amlodypinaPerindoprilum argininum+amlodi-pinum: Reaptan (Servier) i Co-Pre-starium (Servier) w 4 dawkach topierwsze zarejestrowane leki o tymsk³adzie. Spo�ród innych po³¹czeñinhibitorów konwertazy angiotensy-ny i blokerów kana³u wapniowegona rynek wprowadzono preparatTarka (Abbott) zawieraj¹cy trando-lapryl i werapamil, natomiast nie po-jawi³ siê dotychczas preparat Delmu-no (Sanofi-Aventis) zawieraj¹cy ra-mipryl i felodypinê.

C10 � Leki wp³ywaj¹ce na stê¿e-nie lipidów; C10A - Leki wp³ywa-j¹ce na stê¿enie lipidów, leki pro-ste; C10AA � Inhibitory redukta-zy HMG CoASimvastatinum: Symwastatyna Eu-roLeki to aktualnie 30. zarejestrowa-na marka simwastatyny. W obrocieznajduje siê 19 leków: Cardin(Schwarz Pharma, £omianki), Sim-gal (Teva), Simratio (Ratiopharm),Simvacard (Zentiva), Simvachol (Po-lfa Grodzisk), Simvacor (Polfarmex),SimvaHexal (Sandoz), Simvasterol(Polpharma), Vasilip (Krka i KrkaPolska), Zocor (Merck Sharp &Dohme; lek oryginalny), od sierpnia2006 Ximve (Farma-Projekt), od

grudnia 2006 Vastan (ICN PolfaRzeszów), od stycznia 2007 Apo-Simva (Apotex) oraz Simvor (Ran-baxy), od wrze�nia 2007 Simvalip(Genexo) oraz Simvastatin (ArrowPoland), od pa�dziernika 2007 Si-mvagen (Generics), od marca 2008Egilipid (Egis) i od listopada 2008Simvastatin-1A Pharma. Nie zosta³yjeszcze wprowadzone do sprzeda-¿y: Corr (Sandoz), Simcovas (Acta-vis), Simlipidic (Jelfa), Simvagamma(Wörwag), Simvalex (Galex D.D.),Simvastatin FP (Farmaprojects), Si-mvastatin Polpharma, SimvaTeva(Teva), Vabadin (Menarini) i Zifam(Polfa Warszawa). Skre�lono z Re-jestru: Simredin (Teva Kutno).

G � UK£AD MOCZOWO-P£CIOWY I HORMONY

P£CIOWEG03 � Hormony p³ciowe i �rodkiwp³ywaj¹ce na czynno�æ uk³adup³ciowego; G03C � Estrogeny;G03CX � Inne estrogenyTibolonum: Ladybon (Zentiva) to 2.zarejestrowany preparat generycznytibolonu. Na rynku znajduje siê lekoryginalny Livial (Organon). Nie zo-sta³ jeszcze wprowadzony preparatTiboTeva (Teva).

J � LEKI PRZECIWZAKA�NEDZIA£AJ¥CE OGÓLNIE

J01 � Leki przeciwbakteryjne dzia-³aj¹ce ogólnie; J01C � Beta-lak-tamowe leki przeciwbakteryjne �penicyliny; J01CA � Penicylinyo szerokim spektrum dzia³aniaAmoxicillinum: Amoxicillin-1APharma to aktualnie 9. zarejestrowa-na marka amoksycyliny. Na rynekwprowadzono 8 marek w postaciachdoustnych jedno- i wielodawkowych:Amotaks (Polfa Tarchomin), Amo-xicilline pro suspensione (Pliva Kra-ków), Apo-Amoxi (Apotex), Du-omox (Astellas Pharma), Grunamox

– 40 –


(Grünenthal), Hiconcil (Krka), No-vamox (Sandoz) i Ospamox (San-doz). Nie zosta³ jeszcze wprowadzo-ny do sprzeda¿y preparat Amoxicil-lin Pliva (Pliva Kraków; poprzednianazwa dla dawki 250 mg: Amoxicil-line) w dawkach powy¿ej 250 mg.

L � LEKIPRZECIWNOWOTWOROWEI WP£YWAJ¥CE NA UK£AD

ODPORNO�CIOWYL01 � Leki przeciwnowotworowe;L01C � Alkaloidy ro�linne i inne�rodki naturalne; L01CA � Alka-loidy barwinka (Vinca minor) i ichanalogiVincristinum: Vincristine Teva toaktualnie 2. zarejestrowany prepa-rat z winkrystyn¹. Na rynek wpro-wadzono preparat Vincristin-Richter(Gedeon Richter), natomiast skre-�lone ju¿ zosta³y z Rejestru prepara-ty Oncovin (Eli Lilly) i Vincristine sul-phate (Pharmacia).Vinorelbinum: Neocitec (Sandoz) wpostaci iniekcyjnej to 6. zarejestro-wana marka preparatów winorelbi-ny. Na rynku znajduj¹ siê 3 leki:Navelbine (Pierre Fabre) w postaciiniekcyjnej i doustnej oraz iniekcjeNavirel (Medac) i od lipca 2006 Vi-norelbin-Ebewe (Alliance Pharma).Nie zosta³y jeszcze wprowadzonepreparaty iniekcyjne Vinorayne(Mayne) i Vinorelsin (CaduceusPharma).

L01X � Inne leki przeciwnowotwo-rowe; L01XA � Zwi¹zki platynyCarboplatinum: Carboplatin BMMPharma (Lefarm) jest 6. preparatemkarboplatyny aktualnie zarejestro-wanym w Polsce, w tym w nowejdawce 0,6 g/60 ml. W sprzeda¿yznajduje siê 5 leków: Carboplatin(Pfizer), Carboplatin-Ebewe, Cyclo-platin (Pliva-Lachema), Paraplatin(Bristol-Myers Squibb) i od sierpnia

2007 Carboplatin Teva (Pharmache-mie), Z Rejestru wykre�lono prepa-raty: Carboplatin Agguettant, Carbo-platin-Ratiopharm i Carplat (Hexal).L02 � Leki hormonalne; L02B �Antagoni�ci hormonów i lekio zbli¿onym dzia³aniu; L02BG �Inhibitory enzymówAnastrozolum: Anastralan (ICNPolfa Rzeszów) to 17. zarejestrowa-na marka anastrozolu. Na rynek zo-sta³o wprowadzonych 6 leków: Ari-midex (AstraZeneca; lek oryginalny),Atrozol (Vipharm), od maja 2008Anastrozol-Ratiopharm, od lipca2008 Mamostrol (Polpharma; zare-jestrowany wcze�niej jako Biostrol),od sierpnia 2008 Ansyn (Actavis) iod listopada 2008 Egistrozol (Egis;zarejestrowany wcze�niej jako Stra-zyn). Nie pojawi³y siê jeszcze wsprzeda¿y preparaty: Anasolde(Helm Pharmaceuticals), AnastroGen(Generics), AnastroLek (Sandoz),Anastrozol Teva, Arinel (US Phar-macia, Wroc³aw), Betasolde (HelmPharmaceuticals), Deltasolde (HelmPharmaceuticals), Gammasolde(Helm Pharmaceuticals), Symana-strol (SymPhar) i Zolastrol (Bioge-ned).Letrozolum: Letrozol Teva to 4. za-rejestrowana marka letrozolu. Narynek zosta³y wprowadzone 3 leki:Aromek (Celon Pharma), Femara(Novartis; lek oryginalny) i Lametta(Vipharm).

L04/L04A � Leki hamuj¹ce uk³adodporno�ciowy; L04AA � Selek-tywne leki hamuj¹ce uk³ad odpor-no�ciowyMycophenolas mofetil: Mycophe-nolat Lek to 6. zarejestrowana mar-ka leku zawieraj¹cego pochodnekwasu mykofenolowego. Na rynkuznajduje siê CellCept (Roche; lekoryginalny), zarejestrowany w ra-mach centralnej procedury unijnej,

a tak¿e preparat zawieraj¹cy sól so-dow¹ kwasu mykofenolowego �Myfortic (Novartis), zarejestrowanyw ramach procedury wzajemnegouznania. Nie zosta³y jeszcze wpro-wadzone preparaty: Mycophenola-te mofetil Sandoz (Sandoz), Myco-phenolate mofetil Teva i Myfenax(Teva).

M � UK£AD MIÊ�NIOWO-SZKIELETOWY

M01 � Leki przeciwzapalne i prze-ciwreumatyczne; M01A � Nieste-rydowe leki przeciwzapalne i prze-ciwreumatyczne; M01AE � Po-chodne kwasu propionowegoIbuprofenum: Ibuprofen Aflofarmw postaci tabl. dra¿owanych 400 mgto rozszerzenie w stosunku do wpro-wadzonej wcze�niej dawki 200 mg.Aktualnie zarejestrowanych jest 19marek preparatów ibuprofenu.Z postaci 1dawkowych na rynku s¹obecne: Advil (Wyeth), Ibum i IbumForte (Hasco-Lek), Ibupar i IbuparForte (Polfa Pabianice), Ibuprofentabl. dra¿owane (Polfa Pabianice),Ibufen Total (Polpharma), Ibuprom(US Pharmacia, Wroc³aw) i IbupromMax (US Pharmacia, Wroc³aw),Nurofen, Nurofen Forte, NurofenMenstrual, Nurofen Topss, NurofenUltrafast i Nurofen dla dzieci czopki(Reckitt Benckiser), Pabi-Ibuprofen(Polfa Pabianice) oraz wprowadzo-ne w maju 2006 Ibuprom SprintCaps (US Pharmacia, Wroc³aw), wlipcu 2006 Nurofen Ultra Forte(Reckitt Benckiser), we wrze�niu2007 Nurofen Migrenol Forte (Rec-kitt Benckiser), w lutym 2008 Ibu-profen Aflofarm, w pa�dzierniku2008 Ibalgin (Zentiva), Ibalgin Maxi(Zentiva) oraz Nurofen ForteExpress (Reckitt Benckiser) i w li-stopadzie 2008 Nurofen Migrenol(Reckitt Benckiser). Z postaci wie-lodawkowych (zawiesina) w sprze-

– 41 –


da¿y znajduj¹ siê: Ibufen i Ibufen D(Medana Pharma), Ibum (Hasco-Lek) i Nurofen dla dzieci (o smakupomarañczowym i truskawkowym;Reckitt Benckiser). Nie zosta³y jesz-cze wprowadzone na rynek: Aktreni Aktren Junior (Bayer), Aprofen (Po-lfarmex), Baroc (Bayer), Finalflex(Abbott), Ibalgin Baby (Zentiva),Ibumax i Ibumax Forte (Vitabalans),MIG (Berlin-Chemie), Nurofen dlaDzieci Topss 100 (Boots), NurofenExpress (Reckitt Benckiser), Nuro-fen Topss 200 (Reckitt Benckiser),Solpaflex (GlaxoSmithKline) orazSpedifen (Zambon). Skre�lonoz Rejestru: Advil Ultra (Wyeth), Bo-linet (UPSA), Helpin i Helpin Forte(Berlin-Chemie).

N � UK£AD NERWOWYN02 � Leki przeciwbólowe; N02A� Opioidy; N02AB � Pochodne fe-nylopiperydynyFentanylum: Fenta MX (Sandoz) wnowych dawkach 37,5 mcg/h i 150mcg/h to rozszerzenie w stosunku dowprowadzonych wcze�niej dawektego leku w postaci systemów trans-dermalnych. Aktualnie zarejestrowa-nych jest 8 marek fentanylu w po-staci systemów transdermalnych. Wsprzeda¿y znajduj¹ siê: Durogesic(Janssen), od kwietnia 2007 Fenta-nyl-Ratiopharm, od sierpnia 2007Matrifen (Nycomed), od wrze�nia2007 Fentagesic (Pliva Kraków), odpa�dziernika 2007 Fentanyl Actavisi od sierpnia 2008 Fenta MX (San-doz) w postaci systemów transder-malnych oraz Fentanyl inj. (PolfaWarszawa). Nie zosta³y wprowa-dzone na rynek: zarejestrowany wa-runkowo w kwietniu 2004 FentanylTorrex inj. (Torrex Chiesi) oraz sys-temy transdermalne Fentanyl Stadai Fentanyl-1A Pharma (zarejestrowa-ny wcze�niej przez Regiomedicajako Fentanyl MX). Nie pojawi³ siê

dotychczas w Polsce system trans-dermalny jontoforetyczny Ionsys(Janssen), zarejestrowany centralniew UE w styczniu 2006, zalecany dostosowania wy³¹cznie w warunkachszpitalnych - Komisja Europejska 16I 2009 zawiesi³a pozwolenie na do-puszczenie do obrotu tego prepara-tu. Nie pojawi³ siê jeszcze preparatEffentora (Cephalon) w postaci ta-bletek podpoliczkowych, zarejestro-wany centralnie w Unii Europejskiej.Preparat Fentawin (Winthrop Medi-caments) zosta³ skre�lony z Rejestru.W pa�dzierniku 2008 skre�lonoz Rejestru obecne na rynku systemytransdermalne FentaHexal (Sandoz),a w listopadzie 2008 tak¿e obecnena rynku systemy transdermalne Fen-tanyl TTS (Sandoz).

N06 � Psychoanaleptyki; N06A �Leki przeciwdepresyjne;N06AB � Selektywne inhibitoryzwrotnego wychwytu serotoninyParoxetinum: Paroxetine Teva to ak-tualnie 13. zarejestrowana marka pa-roksetyny. Na rynku jest obecnych 7preparatów: Paxeratio (Ratiopharm),Paxtin (Sandoz), Rexetin (GedeonRichter), Seroxat (GlaxoSmithKline;lek oryginalny), od pa�dziernika 2006ParoMerck (Generics) od listopada2006 Xetanor (Actavis) i od pa�-dziernika 2008 Arketis (Vipharm).Nie zosta³y jeszcze wprowadzone narynek: Apo-Parox (Apotex), Depro-zel (Pliva Kraków), Dropax krople 10mg/ml (Italfarmaco), Paroxetine Au-robindo (Aurobindo Pharma), Sere-still krople 10 mg/ml (ITF Pharma).Preparaty ParoxiHexal (Sandoz)i Winparox (Winthrop Medicaments)zosta³y skre�lone z Rejestru.

N06AX � Inne leki przeciwdepre-syjneVenlafaxinum: Venlafaxine Gerotkaps. o przed³u¿onym uwalnianiu

oraz Enlaf (Teva) tabl. o standardo-wym uwalnianiu to odpowiednio 13.i 14. aktualnie zarejestrowana mar-ka preparatów wenlafaksyny.W obrocie znajduje siê 7 marek le-ków: Efectin ER (Wyeth), Velafaxi od wrze�nia 2007 Velafax XL (Far-macom), od grudnia 2006 Velaxin(Egis) oraz Venlectine kaps. o przed-³u¿onym uwalnianiu (ICN Polfa Rze-szów), od sierpnia 2007 SymfaxinER (SymPhar), od pa�dziernika2007 Alventa (Krka), od listopada2007 Velaxin ER (Anpharm) i odpa�dziernika 2008 Axyven (Tema-pharm; po zmianie nazwy i podmio-tu odpowiedzialnego z VenlafaxineLiconsa). Nie zosta³y jeszcze wpro-wadzone preparaty Estaq (Ozone),Jarvis (Gedeon Richter), Tavex(Krka), Venlafaxin-Ratiopharm,Venlax (Polfa Pabianice), Venlax XL(Celon Pharma) i Venlectine tabl.(ICN Polfa Rzeszów). Skre�lonoz Rejestru preparat Efectin (Wyeth)o standardowym uwalnianiu orazVenlaLek SR (Sandoz).

R � UK£AD ODDECHOWYR03 � Leki stosowane w obtura-cyjnych chorobach dróg oddecho-wych; R03D - Inne leki dzia³aj¹ceogólnie stosowane w obturacyj-nych chorobach dróg oddecho-wych; R03DC � Antagoni�ci re-ceptorów leukotrienowychMontelukastum: Astmirex (Tema-pharm), Asmenol (Polpharma), Pro-monta (Nycomed Pharma), Milukan-te (Adamed) i Montest (Genexo) toodpowiednio 5., 6., 7., 8. i 9. zare-jestrowana marka montelukastu, za�Monkasta (Krka) w dawce 10 mgto rozszerzenie w stosunku do zare-jestrowanych wcze�niej dawek 4 i 5mg. Do sprzeda¿y zosta³ wprowa-dzony lek oryginalny Singulair(Merck Sharp & Dohme) i od pa�-dziernika 2008 Drimon (Teva). Nie

– 42 –


pojawi³y siê jeszcze na rynku prepa-raty Hardic (Pliva Kraków) i Mon-kasta (Krka).

R06/R06A � Leki przeciwhistami-nowe dzia³aj¹ce ogólnie; R06AE �Pochodne piperazynyCetirizinum: Amertil krople (Biofarm)to rozszerzenie w stosunku do wcze-�niej wprowadzonych preparatóww postaci tabletek powlekanych(Amertil i Amertil Bio) i do ssania(Amertil Biotabs) oraz p³ynu doust-nego. Zarejestrowane s¹ 23 markipreparatów cetyryzyny. Lekiw mniejszych opakowaniach (7 i 10tabl. powl.) dostêpne s¹ najczê�ciejbez recepty, za� wiêksze opakowa-nia oraz inne postaci (krople, p³yn,

syrop) � z przepisu lekarza. Leki zcetyryzyn¹ z przepisu lekarza mog¹byæ refundowane, ale przepisy sta-nowi¹, ¿e wtedy nie mo¿na prowa-dziæ ich reklamy publicznej, dlategofirmy rejestruj¹ leki OTC pod inny-mi nazwami handlowymi, co umo¿li-wia ich reklamê. Na receptê dostêp-nych jest 10 preparatów: Alermed(Lekam), Allertec (Polfa Warszawa),Amertil (Biofarm), Ceratio (Ratio-pharm), CetAlergin (ICN Polfa Rze-szów), Cetrizen (Norton), Cetyryzy-na-Egis, Letizen (Krka), Virlix (Pli-va Kraków) i lek oryginalny Zyrtec(Vedim). Do sprzeda¿y nie trafi³yjeszcze: Cetirizine Teva, CetriLek(Sandoz), Cetiozone (Ozone) i Zo-dac 30 tabl. (Zentiva). Bez recepty

Nowe rejestracje - UE � styczeñ 2009

dostêpnych jest 9 preparatów: Acer(Ratiopharm), Alerzina (Lekam), Al-lertec WZF (Polfa Warszawa),Amertil (Biofarm), Cetyryzyna-Egis,Letizen (Krka), Zyrtec UCB (Ve-dim; lek oryginalny), Zyx (Biofarm) iod maja 2007 Alero (Sandoz). Niezosta³y jeszcze wprowadzone dosprzeda¿y: Aleras (Boehringer Ingel-heim), Amefar (Biofarm), AmertilBiotabs (Biofarm), Cetiozone Lab.(Pol-Nil), Cetrivax (Norton), Reac-tine (Pfizer), Ubercet tabl. do ssania(Alfa Wassermann) i Zodac 10 tabl.(Zentiva). Skre�lono z Rejestru: Ce-trid (Cipla).

Opracowanie: 2009-02-17

W styczniu 2009 r. Komisja Europejska w ramach procedury centralnej wyda³a 3 decyzje o dopuszczeniu doobrotu produktów leczniczych przeznaczonych do stosowania u ludzi. Dwa leki zawieraj¹ nowe substancje czynne(ustekinumab i tocilizumab), a trzeci lek nowe po³¹czenie (aliskiren+hydrochlorotiazyd). Produkty omówionow ramach klasy ATC wed³ug WHO oraz substancji czynnej preparatu, z krótkim opisem postaci i z uwzglêdnieniemwskazañ, pomijaj¹c inne szczegó³y, które mo¿na znale�æ w witrynie internetowej Europejskiej Agencji ProduktówLeczniczych (http://www.emea.eu.int).

Ponadto w ostatnim okresie Komisja Europejska:* decyzjami z 5 XII 2008 wycofa³a pozwolenia na dopuszczenie do obrotu 3 leków firmy Dompe Biotec: Nespo -

darbepoetin alfa, klasa B03XA (zarejestrowany jest nadal: Aranesp, Amgen), Neupopeg � pegfilgrastim, klasaL03AA (zarejestrowany jest nadal: Neulasta, Amgen), Parareg � cinacalcet, klasa H05BX (zarejestrowany jestnadal: Mimpara, Amgen);

* decyzjami z 16 I 2009, na wniosek podmiotu odpowiedzialnego z³o¿ony 5 XII 2008, wycofa³a pozwolenia nadopuszczenie do obrotu 2 leków firmy Sanofi-Aventis zawieraj¹cymi rymonabant (klasa A08AX): Acompliai Zimulti, zarejestrowanymi w czerwcu 2006;

* decyzj¹ z 16 I 2009 zawiesi³a pozwolenie na dopuszczenie do obrotu preparatu Ionsys (Janssen-Cilag) zawiera-j¹cego fentanyl (klasa N02AB) w postaci jontoforetycznego systemu transdermalnego;

* decyzj¹ z 30 I 2009, na wniosek podmiotu odpowiedzialnego z³o¿ony 18 XII 2008, wycofa³a pozwolenie nadopuszczenie do obrotu leku Velosulin zawieraj¹cego rekombinowan¹ insulinê ludzk¹ (klasa A10AB).

– 43 –


powoduj¹ kompensacyjne zwiêksze-nie aktywno�ci reninowej osocza,leczenie aliskirenem zmniejsza ak-tywno�æ reninow¹ osocza u pacjen-tów z nadci�nieniem têtniczym o oko-³o 50 do 80%. Podobne zmniejsze-nie obserwowano po podaniu aliski-renu w skojarzeniu z innymi lekamiprzeciwnadci�nieniowymi. W chwiliobecnej konsekwencje klinicznewp³ywu na aktywno�æ reninow¹ oso-cza nie s¹ znane.Hydrochlorotiazyd dzia³a g³ówniew dystalnych nerkowych kanalikachkrêtych. Wykazano, ¿e w korze nerkiznajduje siê receptor o du¿ym po-winowactwie, bêd¹cy g³ównymmiejscem wi¹zania dla moczopêdne-go dzia³ania tiazydów oraz hamowa-nia transportu NaCl w dystalnychnerkowych kanalikach krêtych. Spo-sób dzia³ania tiazydowych lekówmoczopêdnych polega na hamowa-niu transportu b³onowego Na+Cl-poprzez konkurowanie o miejsca Cl-, w wyniku czego wp³ywaj¹ one naproces wch³aniania zwrotnego elek-trolitów: bezpo�rednio zwiêkszaj¹cwydalanie sodu i chlorków w ilo-�ciach w przybli¿eniu równowa¿nych,oraz po�rednio przez to dzia³aniemoczopêdne zmniejszaj¹c objêto�æosocza, co nastêpnie zwiêksza ak-tywno�æ reninow¹ osocza, wydzie-lanie aldosteronu, wydalanie potasuz moczem i zmniejsza stê¿enie pota-su we krwi.


ODPORNO�CIOWYL04/L04A � Leki hamuj¹ce uk³adodporno�ciowy; L04AC � Inhibi-tory interleukinyUstekinumabum: Stelara (Janssen-Cilag) jest wskazany w leczeniuumiarkowanych do ciê¿kich postaci³uszczycy plackowatej u osób doro-

C � UK£AD SERCOWO-NACZYNIOWY

C09 � Leki dzia³aj¹ce na uk³ad re-nina-angiotensyna; C09X � Inneleki dzia³aj¹ce na uk³ad renina-an-giotensyna; C09XA � Inhibitoryreniny; C09XA52 � Aliskiren i hy-drochlorotiazydAliskirenum+hydrochlorothiazi-dum: Rasilez HCT (Novartis Euro-pharm) w 4 dawkach jest jest sko-jarzeniem dwóch zwi¹zków o dzia-³aniu przeciwnadci�nieniowym,wskazanym w leczeniu nadci�nieniatêtniczego samoistnego u osób do-ros³ych. Lek jest wskazany u pacjen-tów, u których ci�nienie krwi nie jestwystarczaj¹co kontrolowane aliski-renem lub hydrochlorotiazydem sto-sowanymi w monoterapii. RasilezHCT mo¿na równie¿ zastosowaæzamiast dwóch osobnych lekówu pacjentów, których ci�nienie krwijest wystarczaj¹co kontrolowane ali-skirenem oraz hydrochlorotiazydem,stosowanymi jednocze�nie w takichsamych dawkach jak w leku z³o¿o-nym. Skojarzenie obu substancjio wzajemnie uzupe³niaj¹cym siê me-chanizmie dzia³ania powoduje addy-cyjne dzia³anie przeciwnadci�nienio-we, obni¿aj¹c ci�nienie krwi w stop-niu wiêkszym, ni¿ po podaniu ka¿-dej z tych substancji osobno.Aliskiren jest czynnym po podaniudoustnym, niepeptydowym, silnymi wybiórczo dzia³aj¹cym bezpo�red-nim inhibitorem ludzkiej reniny. Ha-muj¹c aktywno�æ enzymu reniny, ali-skiren hamuje uk³ad renina-angioten-syna (RAS) w punkcie aktywacji,blokuj¹c przekszta³cenie angiotensy-nogenu w angiotensynê I oraz zmniej-szaj¹c stê¿enie angiotensyny I i an-giotensyny II. Podczas, gdy inne lekihamuj¹ce uk³ad renina-angiotensyna(inhibitory enzymu przekszta³caj¹ce-go angiotensynê [ACE] i antagoni�cireceptora angiotensyny II [ARB])

s³ych, u których nie powiod³o siê le-czenie lub wystêpuj¹ przeciwwska-zania albo wystêpuje nietolerancja wstosunku do innego rodzaju terapiisystemowych obejmuj¹cych leczeniecyklosporyn¹, metotreksatem i me-tod¹ PUVA.Ustekinumab jest w pe³ni ludzkimprzeciwcia³em monoklonalnymIgG1κ przeciwko ludzkim cytokinom:interleukinom IL-12 i IL-23. Zosta³wytworzony w linii komórkowejmysiego szpiczaka z wykorzystaniemtechniki rekombinacji DNA. Usteki-numab wi¹¿e siê z wysokim powi-nowactwem oraz swoisto�ci¹ z pod-jednostk¹ bia³kow¹ p40 interleukinIL-12 i IL-23. Hamuje ich aktyw-no�æ zapobiegaj¹c wi¹zaniu tych cy-tokin z receptorem bia³kowym IL-12Rβ1 znajduj¹cym siê na po-wierzchni komórek uk³adu odporno-�ciowego. Ustekinumab nie jestw stanie przy³¹czyæ siê do interleu-kiny IL-12 ani IL-23, które s¹ ju¿przy³¹czone do receptorów IL-12Rβ1 na powierzchni komórek.Dlatego ustekinumab nie oddzia³ujena aktywno�æ dope³niacza, ani niebierze udzia³u w zjawisku cytotok-syczno�ci zale¿nej od przeciwcia³komórek receptorowych. Interleuki-ny IL-12 oraz IL-23 maj¹ postaæcytokin heterodimerycznych wydzie-lanych przez aktywowane komórkiprezentuj¹ce antygen, takie jak ma-krofagi i komórki dendrytyczne. In-terleukiny IL-12 i IL-23 bior¹ udzia³w odpowiedzi immunologicznej or-ganizmu poprzez oddzia³ywanie naaktywacjê komórek NK (natural kil-ler) oraz ró¿nicowanie i pobudzaniekomórek CD4+ T. Natomiast nie-prawid³owa regulacja czynno�ci in-terleukin IL-12 i IL-23 prowadzi dowyst¹pienia choroby o pod³o¿u im-munologicznym, takiej jak ³uszczyca.Ustekinumab zapobiega oddzia³ywa-niu interleukin IL-12 i IL-23 na ak-

– 44 –


tywacjê komórek uk³adu immunolo-gicznego, tj. przekazywaniu sygna-³ów wewn¹trzkomórkowych orazwydzielaniu cytokin zapalnych. Dla-tego uwa¿a siê, ¿e ustekinumab od-powiedzialny jest za przerwanie ka-skady sygnalizacyjnej i kaskady cy-tokin, które to zjawiska maj¹ istotneznaczenie w rozwoju ³uszczycy.Tocilizumabum: RoActemra (Ro-che) w skojarzeniu z metotreksatem(MTX) jest wskazany w leczeniudoros³ych pacjentów z czynnym reu-matoidalnym zapaleniem stawów(RZS) o nasileniu umiarkowanym dociê¿kiego, u których stwierdzono nie-wystarczaj¹c¹ odpowied� na lecze-nie lub nietolerancjê dotychczasowe-go leczenia jednym lub kilkoma le-kami przeciwreumatycznymi mody-

fikuj¹cymi przebieg choroby (ang.DMARDs) lub inhibitorami czynni-ka martwicy nowotworu (ang.TNF). Produkt RoActemra mo¿ebyæ podawany w monoterapiiw przypadku nietolerancji metotrek-satu lub u pacjentów, u których kon-tynuacja leczenia metotreksatem niejest wskazana.Tocilizumab jest humanizowanymprzeciwcia³em monoklonalnym IgG1skierowanym przeciwko receptoro-wi dla ludzkiej interleukiny-6 (IL-6),wytwarzanym w komórkach jajnikachomika chiñskiego (CHO) z zasto-sowaniem technologii rekombinacjiDNA. Tocilizumab wi¹¿e siê swo-i�cie z receptorami IL-6 (sIL-6Ri mIL-6R), zarówno rozpuszczalny-mi, jak i zwi¹zanymi z b³onami ko-

NOWO�CI NA RYNKU � STYCZEÑ 2009

mórkowymi. Wykazano, ¿e tocilizu-mab hamuje przekazywanie sygna³uszlakiem po�redniczonym przez sIL-6R i mIL-6R. IL-6 jest plejotropo-w¹ cytokin¹ prozapaln¹ produko-wan¹ przez wiele ró¿nych komórek,w tym limfocyty T i B, monocytyi fibroblasty. IL-6 bierze udzia³ w ró¿-norodnych procesach fizjologicz-nych, takich jak aktywacja limfocy-tów T, indukcja wydzielania immu-noglobulin, indukcja wytwarzaniabia³ek ostrej fazy w w¹trobie i sty-mulacja hematopoezy. IL-6 odgry-wa równie¿ rolê w patogenezie cho-rób, w tym chorób zapalnych, oste-oporozy i chorób nowotworowych.


A � PRZEWÓD POKARMO-WY I METABOLIZM

A02 � Leki stosowane w zaburze-niach zwi¹zanych z nadkwa�no-�ci¹; A02B � Leki stosowanew chorobie wrzodowej i refluksie¿o³¹dkowo-prze³ykowym; A02BC� Inhibitory pompy protonowejA08/A08A � �rodki do leczeniaoty³o�ci, z wy³¹czeniem produktówdietetycznych; A08AA - �rodki doleczenia oty³o�ci dzia³aj¹ce o�rod-kowoA10 � Leki stosowane w cukrzy-cy; A10B � Leki obni¿aj¹ce poziomglukozy we krwi, z wy³¹czeniem in-sulin; A10BB � Sulfonamidy, po-chodne mocznika

C � UK£ADSERCOWO-NACZYNIOWY

C07/C07A � Leki blokuj¹ce recep-tory β-adrenergiczne;

W styczniu 2009 r. na rynek farmaceutyczny w Polsce zosta³y wprowadzone 22 nowe marki produktów leczniczych.

C07AB � Selektywne leki blokuj¹-ce receptory β-adrenergiczneC07AG � Leki blokuj¹ce recepto-ry α- i β-adrenergiczneC09 � Leki dzia³aj¹ce na uk³ad re-nina-angiotensyna; C09A/C09AA� Inhibitory ACE, leki proste

D � LEKI STOSOWANEW DERMATOLOGII

D10 � Leki przeciwtr¹dzikowe;D10A - Leki przeciwtr¹dzikowe dostosowania miejscowego; D10AD� Retinoidy do stosowania miej-scowego w leczeniu tr¹dziku


ODPORNO�CIOWYL01 � Leki przeciwnowotworowe;L01B � Antymetabolity; L01BB �Analogi puryny

L01X � Inne leki przeciwnowo-tworowe; L01XC � Przeciwcia³amonoklonalneL02 � Leki hormonalne; L02B �Antagoni�ci hormonów i lekio zbli¿onym dzia³aniu; L02BG �Inhibitory enzymówL03/L03A � �rodki pobudzaj¹ceuk³ad odporno�ciowy; L03AB �Interferony

M � UK£AD MIÊ�NIOWO-SZKIELETOWY

M02/M02A � Leki stosowane miej-scowo w bólach stawów i miê�ni;M02AX � Inne leki stosowane miej-scowo w bólach stawów i miê�ni

N � UK£AD NERWOWYN03/N03A � Leki przeciwpadacz-kowe; N03AX � Inne leki przeciw-padaczkoweN05 � Leki psychotropowe; N05A

– 45 –


� Leki neuroleptyczne; N05AH �Diazepiny, oksazepiny i tiazepiny

R � UK£AD ODDECHOWYR03 � Leki stosowane w obtura-cyjnych chorobach dróg oddecho-wych;R03A � Leki adrenergiczne, prepa-

* preparat pod wcze�niejsz¹ nazw¹ zosta³ wprowadzony na rynek

raty wziewne; R03AK � Leki ad-renergiczne i inne leki stosowanew obturacyjnych chorobach drógoddechowych; R03AK04 � Salbu-tamol i inne leki stosowane w ob-turacyjnych chorobach dróg odde-chowychR03D - Inne leki dzia³aj¹ce ogól-

dr n. farm. Jaros³aw FilipekKierownik Dzia³u Informacji o Produktach

Administrator Farmaceutycznej Bazy Danych BAZYLIMS Poland

nie stosowane w obturacyjnychchorobach dróg oddechowych;R03DC � Antagoni�ci receptorówleukotrienowychR06/R06A � Leki przeciwhistami-nowe dzia³aj¹ce ogólnie; R06AX �Inne leki przeciwhistaminowe dzia-³aj¹ce ogólnie


– 46 –

CHWILA ODDECHU

Magister farmacji Piotr Bi³ak jest ab-solwentem Wydzia³u Farmacji Aka-demii Medycznej we Wroc³awiu.W 1996 roku, zauroczony Oraw¹osiad³ w Lipnicy Wielkiej i otworzy³aptekê. Nie unika ¿adnej techniki ma-larskiej. Maluje na szkle i desce, za-równo farbami olejnymi, jak i akwa-relami. Tworzy tak¿e grafiki. W jegopracach przewa¿aj¹ motywy sakral-ne i ludowe oraz pejza¿e. Inspiruje gokultura orawska. Namalowa³ DrogêKrzy¿ow¹ do kaplicy w Lipnicy Ma-³ej, wspó³projektowa³ herby orawskiei ilustracje do s³ownika gwary oraw-skiej. Jego najnowsz¹ pasj¹ jest two-rzenie bi¿uterii.

�Swierszcz�

W kominie zamieszka³ �wierszcz,zielony owad, wiem jak wygl¹da...Widzia³em go raz, ale jego muzykê s³yszêco wieczór...Teraz jest mi zimno, bo nie trzaska ogieñ,czekam na koncert mistrza...

w grudniu 2006 roku, z tomu�CIEP£O ORAWSKIE�

Piotr Bi³ak � artysta wszechstronny

– 47 –

CHWILA ODDECHU

�O sobie�

Na aptecznej �cianie wisz¹ obrazy.Kolorowe Chagallowskie epigramy zamkniête w dziwne �wiaty,postacie frun¹ce w przestworzach, malowane-domy kwiaty.Na aptecznej �cianie szklane tafle b³yskaj¹ refleksami,tutaj nigdy nie jeste�my sami, patrz¹ oczami zamkniêtymi w rysunku;aptekarz w bia³ym kitlu pracuje, wydaje leki a czasem prawdy ¿ycioweporozmawia-na zdrowie-dopowie...Na aptecznej �cianie zegar chodzi, cicho st¹pa czas....

22 listopada 2006 roku, z tomu �CIEP£O ORAWSKIE�

– 48 –

Aptekarz Polski � Pismo Naczelnej Izby Aptekarskiej, www.aptekarzpolski.plWydawca: Naczelna Izba Aptekarska, ul. D³uga 16,

00-238 Warszawa, tel. 022 635 92 85, fax 022 887 50 32, e-mail: [email protected]

Redakcja Aptekarza Polskiego:Redaktor Wydawca � mgr farm. Micha³ Grzegorczyk, Redaktor Naczelny � Zbigniew Solarz,Zastêpca Redaktora Naczelnego, Konsultant farmaceutyczny � dr n. farm. Tomasz Baj;

Sekretarz redakcji, Webmaster witryny www.aptekarzpolski.pl � mgr farm. Olga Sierpniowska.

e-mail: [email protected]

Na ok³adce wykorzystano ilustracjê mgr farm. Piotra Bi³aka

Zdjêcia pochodz¹ z archiwum Artysty

Documents

Sensoryka i podstawy perfumerii CzŒœæ druga · cz„ce po kilka lub kilkanaœcie kar-tek dzia‡y, z których ka¿dy zawiera przepisy na kolejn„ literŒ alfabetu. W pierwszym