NASTAVNI PREDMET

MEĐUNARODNE ORGANIZACIJE

SEMINARSKI RAD

TEMA: UJEDINJENE NACIJE

PROFESOR: STUDENT:

JOVAN ZELIĆ

BANJA LUKA, JUL 2012. GODINA.

Sadržaj

1. Uvod .......................................................................................................... 3

1.1 Istorija Ujedinjenih Naroda ......................................................................................... 3

2. Struktura ujedinjenih naroda ................................................................ 5

2.1 Reforma vijeća .............................................................................................................. 5

2.2 Dodatne ovlasti opštoj skupštini .................................................................................. 6

2.3 Generalni sekretar ........................................................................................................ 7

2.4 Izbor .............................................................................................................................. 7

3. Ciljevi i aktivnosti ................................................................................... 9

3.1 Međunarodne konferencije .......................................................................................... 9

3.2 Međunarodne godine ................................................................................................. 10

3.3 Kontrola oružja i razoružanja .................................................................................... 10

3.4 Mirovne misije ............................................................................................................ 11

3.5 Ljudska prava ............................................................................................................. 12

3.6 Humanitarna pomoć i međunarodni razvoj .............................................................. 12

3.7 Sporazumi i međunarodno pravo .............................................................................. 13

4. Kritike i kontraverze ............................................................................. 14

5. Zaključak ............................................................................................... 15

6. Literatura ............................................................................................... 17

2

1. Uvod

Ujedinjeni narodi su krovna a ujedno i najvažnija međunarodna organizacija u današnjem svijetu. Oni predstavljaju svojevrstan svjetski parlament te samim tim i poligon za mirno rješavanje sukoba te za ostvarivanje raznih vrsta suradnje među državama članicama. UN je nakon 2. Svjetskog rata kao organizacija proizašao iz neefikasne Lige naroda te je kao osnovni cilj postojanja dobio zadatke održavanja svjetskog mira, promicanja prijateljstva i suradnje među narodima i državama te zajedničkog rješavanja problema. U ostvarivanju ovih ciljeva UN-u je na raspolaganju velik broj raznih opcija, od pregovaranja i poticanja drugih na pregovore, savjetovanja pa sve do rezolucija Vijeća sigurnosti koje su obvezujuće za države članice.

No unatoč svim sredstvima i mogućnostima koje UN ima na raspolaganju efikasnost same organizacije u sprečavanju i razrješavanju sukoba često je bila upitna. Razlozi tome leže u činjenici da je UN tijelo sastavljeno od država članica s različitim, često potpuno suprostavljenim, interesima koje pokušavaju ostvariti. Također su unutar same organizacije prisutne države s toliko različitim načinima vladanja, od kraljevina preko diktatorskih režima pa sve do modernih parlamentarnih demokracija, koji ponekad bitno određuju načine i stilove međusobne komunikacije u ostvarivanju vlastitih ciljeva. Iako navedene činjenice, same po sebi, ne bi trebale predstavljati problem ipak osnovna zadaća UN-a, zbog nejednakosti svih država unutar samog sustava odlučivanja u UN-u, postaje teško provediva u gotovo svim situacijama kada je potrebno pomiriti tako velik broj različitih gledišta i interesa.

Način na koji UN, kao i međunarodni odnosi, trenutno djeluju može se opisati kroz 'Sve su države jednake, ali neke su jednakije od drugih' model funkcioniranja. Ova je činjenica posebno očita kad se sagledaju odnosi u Vijeću sigurnosti (VS). U ne malom broju spornih situacija događa se da jedna od pet stalnih članica VS-a ulažući veto blokira odluke svih ostalih članica, često i protiv volje ostalih članica koje sjede u Općoj skupštini. Ovakvim ponašanjem kojim se neuvažava mišljenje drugih te sebično ostvarivanje samo vlastitih interesa na štetu većine neprikladno je u uvjetima današnje demokracije te se upravo radi toga i nameće pitanje: Dali je potrebno reformirati organizaciju Ujedinjenih naroda? Odgovor na ovo pitanje sam se nameće pa se kratko i jasno može konstatirati da je organizaciji UN-a doista hitno potrebna obnova kako bi na konstruktivniji, objektivniji i brži način mogla odgovoriti na izazove današnjeg svijeta. Ali što i kako reformirati? Prva, najbitnija i najhitnija reforma bila bi reforma VS i procesa odlučivanja u njemu. Time bi se ojačala uloga UN-a u stvarnom rješavanju sukoba a to bi otvorilo put drugim reformama kojima bi se sustav UN-a dodatno demokratizirao. Upravo ta daljnja demokratizacija predstavljala bi drugu bitnu reformu koja bi uključivala davanje dodatnih ovlasti Općoj skupštini i njeno pretvaranje iz savjetodavnog tijela u tijelo koje bi predstavljalo svojevrstan, pravi svjetski parlament s mogućnošću ukidanja i izmijena odluka VS. Treća prijeko potrebna reforma bila bi uvođenje stalne vojske UN-a koja bi bila neovisna o volji samo pojedinih država članica.

1.1 Istorija Ujedinjenih Naroda

Ujedinjeni Narodi nastali su 25.4.1945. godine, na konferenciji u San Franciscu. Razlog formiranja UN-a je, primarno, očuvanje svjetskog mira te promicanje suradnje i prijateljstva među narodima. UN je rezultat moralnog rasta čovječanstva i shvaćanja da je mir

3

ljudima prijeko potreban te da rat i destrukcija ne predstavljaju ništa pozitivnou napretku svijeta. Štoviše prevladalo je shvaćanje da slijedeći, treći svjetski rat ako do njega ikada dođe, čovječanstvo neće preživjeti te je stoga prevencija takve mogućnosti nužna. UN je u početku bio sastavljen od 50 država članica ali je njihov broj brzo rasao pa je danas dosegao broj od 193 države članice, što obuhvaća sve suverene države svijeta s izuzetkom Vatikana. U samim početcima sjedište Organizacije bilo je u Londonu da bi se kasnije preselilo u New York gdje se nalazi i danas. Tijekom svog dugog postojanja UN je, zbog svojeg specifičnog načina djelovanja i često nedovoljno djelotvornog postupanja, bio izložen mnogim kritikama ali ostaje činjenica da je UN, čak i u ovakvom obliku u kakvom trenutno funkcionira, prvi povijesni uspjeh čovječanstva po pitanju suradnje i miroljubivog rješavanja problema.

4

2. Struktura Ujedinjenih Naroda

Da bi se u potpunosti moglo pratiti argumente koji su ranije izneseni potrebno je ostvariti kratak uvid u strukturu same organizacije UN-a i njeno funkcioniranje. UN se sastoji od šest osnovnih tijela Opšte skupštine, Vijeća sigurnosti, Ekonomskog i socijalnog vijeća, Međunarodnog suda i Tajništva. Svako od ovih tijela igra bitnu ulogu u funkcioniranju organizacije ali im moć varira i to ne nužno proporcionalno s veličinom tijela.

Opšta skupština je plenarni organ UN-a sastavljen od predstavnika svih država članica. Svaka država ima pravo na jedan glas, a odluke se donose običnom većinom dok je za iznimno važna pitanja potrebna dvotrećinska većina. Opća se skupština bavi proceduralnim i financijskim pitanjima organizacije, odlukama o Povelji UN-a te sastavu različitih vijeća unutar organizacije. Ovlasti opće skupštine dosta su široke ali su rezolucije koje skupština donosi neobvezujuće pa skupština ne može utjecati na pitanja koja razmatra Vijeće sigurnosti.

Vijeće sigurnosti UN-a najvažnije je tijelo koje je zaduženo za ispunjavanje osnovne zadaće organizacije, brige o miru u svijetu. Sastoji se od 15 država članica, od kojih su 5 stalne članice s pravom veta. VS je jedino tijelo UN-a koje može donositi obvezujuće rezolucije te mu to daje iznimnu važnost i moć. Ekonomsko i socijalno vijeće (ECOSOC) je tijelo koje surađuje s Opštom skupštinom po pitanjima ekonomske i socijalne suradnje te razvoja u svijetu. Vijeće se sastoji od 54 države članice koje bira Opšta skupština na mandat od tri godine.

Međunarodni sud pravde (ICJ) sudsko je tijelo UN-a a nalazi se u Haagu u Nizozemskoj. Osnovna mu je uloga pravno rješavanje sporova među državama. Tajništvo UN-a je administrativno tijelo organizacije. Na čelu tajništva je Glavni tajnik kojemu pomažu grupe uradnika iz mnogih zemalja svijeta.

2.1 Reforma Vijeća sigurnosti

Kao što je ranije navedeno reforma VS UN-a je osnovna reforma od koje bi trebalo početi kako bi se poboljšalo funkcioniranje Organizacije te povećala njezina uspješnost pri, prvenstveno i prioritetno mirnom, rješavanju sukoba. Postoji nekoliko problema koji onemogućavaju VS da pokaže svoju punu moć i zaustavi mnoge sukobe još i prije nego li su započeli ili bar u ranoj fazi dok se još nisu razbuktali. Najveći problem predstavljaju prevelike ovlasti dane stalnim članicama Vijeća sigurnosti u vidu prava veta. U današnjim modernim, demokratskim vremenima nepojmljivo je da manjina, od samo 5 država, odlučuje u ime svih ostalih 188 država članica organizacije. Nažalost upravo se to često i događa. Opća skupština u kojoj su predstavljene sve države članice u potpunosti je podčinjena volji VS u kojemu stalne članice imaju najveću moć i utjecaj i kroz njega posesivno štite uglavnom samo svoje interese. Drugim se riječima to može opisati kao situacija u kojoj je volja 188 članica zanemarena i podređena volji 5 članica koje kontroliraju VS. Mora se priznati da je ovo vrlo praktičan način legalnog zastupanja vlastitih interesa ali to ne mijenja činjenicu da je ovakav sustav odlučivanja nepošten te da služi nametanju volje manjine s ciljem održavanja vlasti manjine nad većinom. Ovakva bi se situacija mogla promijeniti na više načina.

Najbolji način bio bi jednostavno smanjiti ovlasti Vijeća sigurnosti ili bolje rečeno dati Opštoj skupštini mogućnost da nadglasa i izmijeni odluke koje većina smatra nepoštenima.

5

Važno je istaknuti da se ovdje ne govori o ukidanju Vijeća sigurnosti već o njegovom pretvaranju u svojevrsnu naddržavnu verziju izvršne vlasti s mogućnošću vladanja dekretom. Idealan bi sustav bio onaj gdje bi opća skupština preuzela na sebe ulogu zakonodavne vlasti dok bi VS osiguravalo uvjete za provedbu i samu provedbu tih odluka. Naravno, iznimno u slučaju posebnih situacija i opasnih kriza te u slučajevima kada je prijetnja miru izravna pa je potrebna brza reakcija Vijeću sigurnosti bi bilo dozvoljeno svojevrsno vladanje dekretom tj. Dopuštena bi mu bila mogućnost donošenja rezolucija izravno kao što je to i do sad bila praksa.

Drugi način, koji nije idealan ali bi bar malo popravio današnju nepravednu situaciju, bilo bi povećanje broja stalnih članica Vijeća tako da se još neke utjecajne države poput Njemačke, Indije i neke druge mnogoljudne i važne zemlje, uključe u aktivniji proces odlučivanja i utjecanja na svjetsku politiku. Također bi moglo doći i do povećanja broja nestalnih članica čime bi se, barem malo, ublažio problem nejednake raspodjele moći.

Koji god način rješavanja ovog problema izabrali definitivno je potrebno raditi na ukidanju prava veta koje stalne članice posjeduju. Naime to pravo ovoj manjini, često vrlo sebičnih ali moćnih zemalja, daje gotovo neograničenu moć utjecanja na proces odlučivanja što je nespojivo s demokratskom praksom i željom da svaka država svijeta ima pravo odlučivati o vlastitoj sudbini. Navedimo samo primjer, SAD kao veliki pobornik i izvoznik demokracije istu tu demokraciju ugrožava u krovnoj svjetskoj organizaciji zadržavanjem i inzistiranjem na zadržavanju svoga prava veta što je u najmanju ruku nemoralno i licemjerno. Također tu valja istaknuti i Ujedinjeno Kraljevstvo koje je spremno dijeliti lekcije cijelom svijetu o potrebi suradnje ali odbija svaku suradnju kad se radi o ugrožavanju vlastitog statusa velesile koji zadržava, među ostalim, i ovim pravom veta.

U svakom slučaju činjenica je da koji god oblik reforme VS preferirali reforma ostaje nužnost i da će se neke stvari u budućnosti morati promijeniti u uvjetima, ne više bipolarnog ili unipolarnog svijeta, već multipolarnog sustava međunarodnih odnosa.

2.2 Dodatne ovlasti Opštoj skupštini

Opšta skupština je, kao što je ranije spomenuto, plenarni organ Ujedinjenih naroda te su u njoj predstavljene sve države članice. Također, ovlasti Opšte skupštine zahvaćaju širok krug djelovanja same Organizacije te time utječu na mnoga polja njenog djelovanja. Nažalost njihov je utjecaj na samu svjetsku sigurnosnu politiku vrlo malen te je njihova uloga po sigurnosnim pitanjima i pitanjima mira u svijetu ograničena na ulogu savjetodavca i predlagača. Glavna mana ovakvog odnosa leži u činjenici da se ovim načinom funkcioniranja iz odlučivanja o vrlo bitnim, sigurnosnim pitanjima isključuje upravo one većina koje se upravo ta pitanja i tiču.

Povijesno gledano, vladavina manjine bez puno obzira prema volji većine nije se pokazala kao najsretnije rješenje jer je često dovodila do tragedija koje su se, uvažavanjem stavova i potreba drugih, lako mogle izbjeći. U današnje doba razvijene demokracije nikako se ne bi smjeo događati da su neke države i dalje jednakije od drugih. Rješenje ovakvih nelogičnih i neprimjerenih odnosa moglo bi se pronaći u, već spomenutom, prijenosu većih ovlasti na Opštu skupštinu kojoj bi se dozvolilo funkcioniranje kao određenoj vrsti svjetskog parlamenta. Naime Opšta bi skupština u tom slučaju postala zakonodavna vlast koja bi bila sposobna donositi obvezujuće rezolucije glasanjem svih predstavnika što bi joj dalo demokratski legitimitet.

6

Iako bi u iznimnim situacijama VS trebalo biti dozvoljeno donošenje hitnih rezolucija za koje se glasovanje u općoj skupštini ne može čekati ipak bi skupština imala mogućnost kasnijim, naknadnim, glasovanjem te rezolucije ukinuti ili izmijeniti. Ovakav sustav pridonio bi većoj suradnji i daleko više prijateljskim osjećajima među narodima eliminirajući antagonizme koji se stvaraju zbog činjenice da neki, iako neosporno moćni, imaju nezasluženu moć nad životima svih drugih. Zar nije cilj UN-a upravo promoviranje takve suradnje te rušenje starih barijera i prepreka dobrim odnosima među narodima? Ukoliko je to zaista tako onda je nužno potrebno veće ovlasti dati tijelu u kojemu su zastupljeni svi koji sudjeluju u radu UN-a.

2.3 Generalni sekretar

Sadašnji generalni sekretar Ban Ki-Mun.

Generalni sekretar Ujedinjenih nacija se nalazi na čelu Sekretarijata, jednog od glavnih organa Ujedinjenih nacija, i deluje kao de fakto predsednik i lider Ujedinjenih nacija.

2.4 Izbor

Povelja Ujedinjenih nacija daje malo pravila za izbor generalnog sekretara. Povelja kaže da generalnog sekretara mora imenovati Generalna skupština na preporuku Saveta bezbednosti. Tokom godina proces izbora se menjao, ali je uvek zahtevao pozitivan stav svih pet članica Saveta bezbednosti koje poseduju pravo veta. [4]

Spisak generalnih sekretara

Broj. ImeDržava porekla

Od Do Napomene

1 Trigve Li Norveška2. februar 1946.

10. novembar 1952.

podneo ostavku

2 Dag Hamaršeld Švedska 10. april 1953.18. septembar 1961.

poginuo u avionskoj nesreći iznad Afrike

3 U Tant Burma 30. novembar 1. januar 1972.

7

1961.4 Kurt Valdhajm Austrija 1. januar 1972. 1. januar 1982.

5Havijer Perez de Kueljar

Peru 1. januar 1982. 1. januar 1992.

6Butros Butros Gali

Egipat 1. januar 1992. 1. januar 1997.

7 Kofi Anan Gana 1. januar 1997. 1. januar 2007.

8 Ban Ki-MunJužna

Koreja1. januar 2007.

3. Ciljevi i aktivnosti

8

3.1 Međunarodne konferencije

Zasedanje Generalne skupštine UN

Zemlje članice UN i njene agencije upravljaju i odlučuju o administrativnim pitanjima na redovnim sastancima koji se održavaju svake godine. Upravna tela sačinjena od zemalja članica uključuju ne samo generalnu skupštinu, ekonomski i socijalni savet i savet bezbednosti, već i tela koja upravljaju svim ostalim agencijama UN. Na primer, svetska zdravstvena skupština i izvršni odbor nadgledaju rad Svetske zdravstvene organizacije.

Ako se neko pitanje smatra posebno značajnim, generalna skupština može organizovati međunarodnu konferenciju kako bi privukla svetsku pažnju i stvorila konsenzus za koordiniranu akciju. Skorašnji primeri su:

Konferencija Ujedinjenih nacija o održivom razvoju u Rio de Ženeiru, Brazil, juna 1992, dovela je do stvaranja UN komisije o održivom razvoju kako bi se ubrzali zaključci doneseni Planom 21, konačnim tekstom sporazuma vlada zemalja koje su pregovarale u okviru UNCED-u;

Međunarodna konferencija o razvoju, održana u Kairu, Egipat, septembra 1994, odobrila je program budućih akcija za rešavanje važnih problema i međuodnosa između društva i održivog razvoja u narednih 20 godina;

Svetski samit o unapređenju trgovinskih odnosa, održan oktobra 1994 u Kolumbusu u Ohaju, koji je delom sponzorisala Konferencija UN o trgovini i razvoju (UNKTR), grada Kolumbusa, i privatnog sektora, fokusirao se na pitanja korišćenja savremenih informacionih tehnologija u cilju proširenja međunarodne trgovinske razmene;

Svetski samit za društveni razvoj, održan marta 1995 u Kopenhagenu, Danska, apelovano je na nacionalnu odgovornost za održivi razvoj i obavezao zemlje na veće ulaganje u osnovno školstvo, zdravstveno osiguranje, kao i šansu za zapošljavanje za sve, uključujući žene i devojke;

Četvrta svetska konferencija o pravima žena, održana u Pekingu, Kina, septembra 1995, teži da ubrza implementaciju istorijskih sporazuma postignutih na Trećoj svetskoj konferenciji o pravima žena održanoj u Najrobiju, Kenija, tokom 1985;

Druga konferencija Ujedinjenih nacija o ljudskim naseljima, sazvana juna 1996 u Istanbulu, Turska, razmatrala je izazove razvoja i održavanja ljudskih naselja u 21. veku.

3.2 Međunarodne godine i drugo

9

UN objavljuju i koordinišu projekat „Međunarodna godina...“ kako bi se stekla svetska pažnja o važnim pitanjima. Koristeći simboliku UN, specijalno dizajniran logo za svaku godinu, i infrastrukturu sistema UN za koordinisanje projekata širom sveta, različite godine su postale katalizatori za ubrzavanje rešavanja ključnih pitanja na globalnom nivou.

Ambasador dobre volje UNESKO-a Ambasador dobre volje UNHCR-a Svetska kulturna baština UNESKO-a

3.3 Kontrola oružja i razoružanje

Povelja Ujedinjenih nacija iz 1945. razmatra sistem regulacije koji će osigurati „minimalno korišćenje ljudskih i ekonomskih resursa u svetu za oružane snage“. Pojava nuklearnog oružja se javila samo nekoliko nedelja posle potpisivanja Povelje i obezbedila trenutni podsticaj za sprovođenje koncepta kontrole naoružanja i razoružanje. U istinu, prva rezolucija prvog sastanka generalne skupštine (24. januara 1946) bila je naslovljena „Stvaranje komisije za bavljenje problemima nastalim otkrićem atomske energije“ i sazvala je komisiju da načini konkretne predloge za „sprečavanje naoružavanja atomskim oružjem i bilo kojim drugim oružjem sposobnim za masovno uništenje“.

UN su organizovale nekoliko foruma o pitanjima multilateralnog razoružavanja. Glavni su Prva komisija Generalne skupštine i UN komisija za razoružanje. Tema dnevnog reda je uključivala i razmatranje mogućih prednosti zabrane nuklearnih proba, kontrolu naoružavanja u svemiru, napore ka zabrani korišćenja hemijskog oružja, uništenje nuklearnog i konvencionalnog oružja, stvaranje zona bez nuklearnog oružja, smanjenje vojnih budžeta, i mere za jačanje međunarodne bezbednosti.

Konferencija o razoružanju predstavlja forum međunarodne zajednice u kome se pregovara o multilateralnoj kontroli oružja i razoružanju. Ima 66 članova iz svih krajeva sveta, uključujući pet glavnih nuklearnih sila (Narodna Republika Kina, Francuska, Rusija, Ujedinjeno Kraljevstvo i SAD). Iako konferencija ne predstavlja formalno organizaciju UN, povezana je sa UN preko ličnog predstavnika generalnog sekretara; ovaj predstavnik ima ulogu generalnog sekretara konferencije. Rezolucije Generalne skupštine često zahtevaju razmatranje važnih pitanja razoružanja na konferenciji. Zauzvrat, konferencija podnosi godišnji izveštaj svojih aktivnosti skupštini.

3.4 Mirovne misije

10

Izbeglički kamp posle sukoba u Darfuru

Mirovne snage UN se često šalju u različite regione gde postoje oružani sukobi, u cilju sprovođenja uslova mirovnih pregovora i kako bi onemogućili dalji nastavak borbi, na primer u Istočnom Timoru do sticanja nezavisnosti 2001. Ove snage obezbeđuju zemlje članice Ujedinjenih nacija. Sve mirovne misije UN mora prvo odobriti Savet bezbednosti.

Osnivači Ujedinjenih nacija su se nadali da će organizacija delovati u cilju sprečavanja sukoba između naroda i tako onemogućiti buduće ratove, širenjem ideala kolektivne bezbednosti. Ova nadanja se nisu u potpunosti obistinila. Tokom Hladnog rata (od 1947. pa sve do 1991), podela sveta na neprijateljske blokove je značajno otežala stvaranje mirovnih sporazuma. Po završetku Hladnog rata, ponovo su se javili zahtevi za UN da postane agencija za postizanje svetskog mira i međusaradnje, kako su nekoliko desetina vojnih sukoba i dalje trajali širom sveta. Međutim, raspad Sovjetskog Saveza je takođe ostavio SAD u jedinstvenoj poziciji globalne dominacije, stvarajući nove izazove za UN.

Mirovne misije se finansiraju oporezivanjem, izdvajanjem dela sredstava redovnog budžeta, ali i uključenjem dodatnih sredstava pet stalnih članica Saveta bezbednosti, koje moraju odobriti sve mirovne operacije. Ova dodatna sredstva služe za popunjavanje budžeta jer se daje popust na porez manje razvijenim zemljama. Decembra 2000, izmenjena je visina poreza za redovan budžet i za mirovne operacije. Visina poreza za mirovne operacije je formirana tako da se menja na svakih šest meseci i i projektovana je tako da bude oko 27% u 2003.

Ukupni troškovi mirovnih misija UN su dostigli vrhunac između 1994. i 1995.; krajem 1995. ukupni troškovi su bili nešto više od 3,5 milijarde američkih dolara. Ukupni troškovi mirovnih misija UN za 2000, uključujući operacije koje se finansiraju iz redovnog budžeta UN kao i iz budžeta za mirovne misije, iznosili su negde oko 2,2 milijarde američkih dolara.

Mirovne snage Ujedinjenih nacija su 1988. dobile Nobelovu nagradu za mir. U 2001, UN i tadašnji generalni sekretar UN Kofi Anan dobili su Nobelovu nagradu za mir „za trud za stvaranje organizovanijeg i mirnijeg sveta“.

UN održava veći broj medalja Ujedinjenih nacija koje se dodeljuju vojnim licima pri UN. Prvo takvo odlikovanje koje se pojavilo bilo je Medalja za službu Ujedinjenih nacija, koja se dodeljivala snagama UN koje su učestvovale u Korejskom ratu. NATO medalja je stvorena na sličnom principu i obe se smatraju međunarodnim, a ne vojnim odlikovanjima.

3.5 Ljudska prava

11

Težnja ka ostvarenju ljudskih prava je glavni razlog stvaranja UN. Zverstva iz Drugog svetskog rata i genocid stvorilo je konsenzus da nova organizacija mora delovati u cilju sprečavanja sličnih tragedija u budućnosti. Najraniji zadatak je bilo stvaranje pravne osnove za razmatranje i postupanje po žalbama o kršenjima ljudskih prava.

Povelja Ujedinjenih nacija obavezuje sve zemlje članice na promovisanje „univerzalnog poštovanja svih, i pridržavanje ljudskim pravima“ i na uzimanje „zajedničkih i odvojenih akcija“ ka stvaranju takvog sveta. Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima, iako pravno neobavezujuća, usvojila je Generalna skupština UN 1948. godine kao zajednički standard za sve. Skupština redovno preispituje poštovanje ljudskih prava. UN komisija o poštovanju ljudskih prava (UNHCR), pod pokroviteljstvom EKOSOC-a, je primarno telo UN zaduženo za promovisanje ljudskih prava, pre svega putem ispitivanja i ponude tehničke pomoći. Kao što je dogovoreno, Visoki komesar za ljudska prava je zvanično jedini odgovorni za sve aktivnosti UN vezane za ljudska prava.

Ujedinjene nacije i njene agencije su glavni podržavaoci i implementatori principa stvorenih u Univerzalnoj deklaraciji o ljudskim pravima. Glavni zadatak je podržavanje zemalja koje se nalaze u tranziciji ka demokratiji. Tehnička podrška u obezbeđivanju slobodnih i fer izbora, poboljšanje pravosudnih sistema, stvaranje ustava, edukacija o ljudskim pravima, i transformisanje vojnih pokreta u političke partije su značajno doprinele demokratizaciji širom sveta.

UN takođe značajno podržavaju prava žena za aktivno učešće u političkom, ekonomskom, i društvenom životu u svojim zemljama. UN doprinose podizanju svesti o ljudskim pravima preko sporazuma i preko obraćanja pažnje na zloupotrebe preko rezolucija generalne skupštine i saveta bezbednosti kao i preko presuda Međunarodnog suda pravde.

3.6 Humanitarna pomoć i međunarodni razvoj

U saradnji sa drugim organizacijama, kao što je Crveni krst, UN obezbeđuje hranu, pijaću vodu, smeštaj i ostale humanitarne potrebe za društva pogođena glađu, ratom ili nekom drugom nepogodom. Glavni humanitarni ogranci UN su Svetski program hrane (koji pomaže da se prehrani više od 100 miliona ljudi godišnje u 80 zemalja), Visoki komesar za izbeglice koji deluje u više od 116 zemalja, kao i mirovne misije u 24 zemlje. S vremena na vreme, humanitarni radnici UN bivaju podvrgnuti napadima paravojnih snaga.

UN je takođe uključen u podršku razvoju, npr. putem formulisanja Milenijumskih ciljeva razvoja. Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP) je najveći multilateralni izvor tehničke podrške nerazvijenim zemljama na svetu. Organizacije kao što su SZO, UNAIDS i Svetski fond za borbu protiv SIDE, tuberkuloze i malarije su vodeće institucije za borbu protiv SIDE širom sveta, naročito u siromašnim zemljama. Populacioni fond UN je veliki dobavljač reproduktivnih usluga. Pomogao je u smanjenju stope smrtnosti kod dece i majki u preko 100 zemalja.

UN godišnje objavljuje Indeks društvenog razvoja (HDI), komparativni pokazatelj svrstava zemlje po siromaštvu, pismenosti, obrazovanju, živornim očekivanjima, i drugim faktorima.

UN potpomažu razvoj društava preko više svojih agencija i odseka:

12

Svetska zdravstvena organizacija je eliminisala male boginje 1977. godine i na putu je da eliminiše dečiju paralizu.

Svetska banka i Međunarodni monetarni fond Program Ujedinjenih nacija za očuvanje životne sredine Program Ujedinjenih nacija za razvoj Međunarodni fond Ujedinjenih nacija za pomoć deci Organizacija Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu Kancelarija Visokog komesarijata Ujedinjenih nacija za izbeglice

UN su pomogle u sprovođenju izbora u zemljama sa malom demokratskom tradicijom, uključujući skorašnje u Avganistanu i Istočnom Timoru.

UN takođe vode međunarodne krivične tribunale, uključujući Međunarodni krivični tribunal za Ruandu (MKTR), za bivšu Jugoslaviju (MKTJ), specijalni sud za Sijeru Leone i ad hoc sud za Istočni Timor.

Dana 9. marta, 2006, tadašnji generalni sekretar Kofi Anan pokrenuo je Centralni fond za hitne slučajeve (CFHS) za ljude koji žive na Rogu Afrike i kojima preti gladovanje.

3.7 Sporazumi i međunarodno pravo

„Palata mira“ u okviru Međunarodnog suda pravde

UN pregovara sporazume kao što su Konvencija Ujedinjenih nacija o zakonu na moru, kako bi se izbegle potencijalne međunarodne razmirice. Sporove oko korišćenja okeana rešava specijalan sud.

Međunarodni sud pravde (MSP) je glavno sudsko telo UN. Svrha mu je da donosi presude i rešava sporove između država. MSP je počeo sa radom 1946. godine i postoji i danas. Među značajnije parnice se ubrajaju:

Kongo protiv Francuske, gde je Demokratska Republika Kongo optužila Francusku za ilegalno zadržavanje bivših šefova država optuženih za ratne zločine i

Nikaragva protiv Sjedinjenih Američkih Država, gde Nikaragva optužuje Sjedinjene Američke Države za ilegalno naoružavanje paravojnih snaga.

4. Kritike i kontroverze

13

Ujedinjene nacije su osnovale sile pobednice po završetku Drugog svetskog rata s nadom da će delovati u cilju sprečavanja konflikta između nacija i učiniti buduće ratove nemogućim, podstrekivanjem ideala kolektivne bezbednosti. Struktura organizacije na neki način i dalje reflektuje okolnosti pod kojima je nastala. Na primer, pet glavnih pobednica Drugog svetskog rata čine stalne članove Saveta bezbednosti uz pravo veta: Sjedinjene Američke Države, Rusija (koja je zamenila Sovjetski Savez), Ujedinjeno Kraljevstvo, Francuska, i Narodna Republika Kina (koja je zamenila Republiku Kinu).

5. Zaključak

14

Ujedinjene nacije su osnovane po završetku Drugog svetskog rata od strane sila pobednica s nadom da će delovati u cilju sprečavanja konflikta izmenu nacija i učiniti buduće ratove nemogućim, podstrekivanjem ideala kolektivne bezbednosti. Struktura organizacije na neki način i dalje reflektuje okolnosti pod kojima je nastala. Na primer, pet glavnih pobednica Drugog svetskog rata čine stalne članove Saveta bezbednosti uz pravo veta: Sjedinjene Američke Države, Rusija (koja je zamenila Sovjetski Savez), Ujedinjeno Kraljevstvo, Francuska, i Narodna Republika Kina (koja je zamenila Republiku Kinu).

U skorije vreme javljaju se sve jači zahtevi za reformisanjem Ujedinjenih nacija. Ali postoji malo jasnoće, a još manje konsenzusa, o tome kako je reformisati. Neki žele da UN igraju značajniju ili efikasniju ulogu u svetskim zbivanjima, dok drugi žele da se njena uloga svede na humanitarnu. U 2004. i 2005, optužbe za pogrešno upravljanje i korupciju koje se odnose na program nafta za hranu, za Irak pod vlašću Sadama Huseina, doveli su do još jačih poziva za reforme. Zvaničan program reforme je pokrenuo tadašnji Generalni sekretar Ujedinjenih nacija Kofi Anan, nedugo pošto je započeo svoj prvi termin 1. januara, 1997. Reforme uključuju promenu stalnog članstva Saveta bezbednosti (koji trenutno odslikava odnos snaga iz 1945. godine); stvaranje transparentnijeg, odgovornijeg i efikasnijeg birokratskog sistema, stvaranje demokratičnijeg sistema UN i uvonenje menunarodne takse za proizvodnju oružja.

Kongres Sjedinjenih Američkih Država je pokazao delimičnu zabrinutost po pitanju sprovonenja reformi UN. Novembra 2004, stupio je na snagu zakon H.R. 4818 o stvaranju dvopartijske komisije koja bi podnela izveštaj kongresu o tome kako stvoriti UN efikasnijim u ostvarenju ciljeva njene Povelje. Komisijom, koja je počela sa radom januara 2005, predsedavaju bivši predsedavajući Predstavničkog doma NJut Gingrič i bivši vona većine u Senatu, DŽordž DŽ. Mičel. Juna 2005, komisija je objavila izveštaj pod nazivom „Američki interesi i reforma UN: izveštaj komisije po pitanju Ujedinjenih nacija,“[5][6] uz brojne preporuke kako da se poboljšaju UN.

Predstavnički dom Sjedinjenih Država je, 17. juna 2005, izglasao zakon kojim se budžetska izdvajanja za UN smanjuju na pola do 2008. godine ako se ne ispune odreneni kriterijumi. Ovo oslikava duži period žalbi na antiamerički i antiizraelski lobi u UN, naročito izbacivanje Izraela iz više ključnih agencija UN. Procenjuje se da SAD doprinose godišnjem budžetu UN sa oko 22%, što ovaj zakon čini potencijalno razarajućim za UN. Bušova administracija i nekoliko bivših ambasadora SAD pri UN su upozorili da ovo može samoojačati antiamerička osećanja širom sveta i služiti na štetu trenutnim naporima za reformu UN. Zakon je izglasan u junu 2005. Menutim, veći broj vodećih senatora republikanaca usprotivilo se zahtevu da doprinos SAD budžetu UN bude prepolovljen ako UN ne ispune sve tražene kriterijume. Septembra 2005, Ujedinjene nacije su organizovale Svetski samit koji je okupio šefove zemanja većine država članica. Tadašnji generalni sekretar, Kofi Anan, je predložio da se učesnici samita zajednički slože oko plana za reformu UN, izmenama u menunarodnom sistemu za mir i bezbednost, ljudska prava i razvoj, kako bi postala sposobna za suočavanjem sa izvanrednim izazovima koji se postavljaju pred UN u 21. veku. Ali nikakav dogovor nije postignut. Umesto toga, svetski lideri su se dogovorili o uvonenju postepenih reformi: stvaranje Mirovne komisije kako bi se obezbedio centralni mehanizam za pomaganje zemljama koje se oporavljaju od sukoba, potpisivanje sporazuma da menunarodna zajednica ima pravo da se umeša kada vlade zemalja ne uspeju da ispune svoje dužnosti te zaštite sopstvene granane od svirepih zločina, neodreneno obećanje o stvaranju boljih institucija UN o ljudskim pravima i sporazum kojim se više sredstava posvećuje nadzornim agencijama UN. Iako su zemlje članice UN postigle malo u reformisanju birokratskog sistema, Anan je nastavio da sprovodi reforme pod sopstvenom odgovornošću. Osnovao je kancelariju za etiku, odgovornu za razotkrivanje novih finansijskih malverzacija i zaštitu doušnika.

15

6. Literatura

Filip Turčinović, Vitomir Popović, Međunarodno javno pravo, Banja Luka, 2007.

16

Milenko Krećo, Međunarodno javno pravo drugo izmenjeno i dopunjeno izdanje, Beograd, 2008.

Grupa autora, Opšta enciklopedija, BIGZ, Beograd, 2004.

Rodoljub Etinski, Međunarodno javno pravo, Novi Sad, 2007.

Smilja Avramov, Međunarodno javno pravo, Beograd, 1986.

Juraj Andrasi – Međunarodno javno pravo, Zagreb, 1970.

Zoran Radivojević – Međunarodno javno pravo, Stručna knjiga, Beograd, 1991.

www.google.com

www.b92.net

17