UNIVERZITET DEMAL BIJEDI
MAINSKI FAKULTET
MOSTAR
II CIKLUS
UTICAJ KREDITNOG MONETARNOG SISTEMA
NA PRIVREDU I PREDUZETNITVO
SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA
PREDUZETNITVO
Predmetni nastavnik: Student:
prof. dr. Smail Klari Elvis Omanovi
Mostar, 24.02.2014.god.
2
Sadraj
Sadraj...................................................................................................................................2
1. Uvod............................................................................................................................3
1.1. Novac osnovni pojmovi i definicije...............................................................3
1.2. Monetarna politika i centralna banka................................................................7
1.3. Centralna banka BiH Valutni odbor...............................................................9
2. Uticaj kreditnog monetarnog sistema na privredu i preduzetnitvo..........................10
2.1. Kako je nastao novac......................................................................................10
2.2. Historija Valutnog odbora...............................................................................13
2.3. Funkcija Valutnog odbora...............................................................................17
2.4. Priprema ekonomskog kolapsa............................................................................... ............ .....21
2.5. Kreditni monetarni sistem...............................................................................25
2.5.1. Monetarna kontrakcija...............................................................................29
2.5.2. Proraunski deficit.....................................................................................31
2.5.3. Dunika kriza u Evropi i svijetu...............................................................33
2.5.4. Valutna klauzula........................................................................................40
3. Razvoj privrede.........................................................................................................43
3.1. Promjena regulacije novca..............................................................................43
3.2. Ekspanzivna monetarna politika.....................................................................45
4. Zakljuak...................................................................................................................48
Literatura........................................................................................................................51
3
1. Uvod
1.1. Novac osnovni pojmovi i definicije
Novac je sve ono to je opte prihvaeno u plaanju za robe i usluge i za otplatu
duga. Postoje tri osnovne funkcije novca:
Sredstvo razmjene novac cirkulie kao sredstvo plaanja za robu i usluge.
Doprinosi poveanju ekonomske efikasnosti i smanjuje transakcione trokove. Takoe
doprinosi i specijalizaciji i podjeli rada.
Sredstvo ouvanja vrijednosti omoguava ouvanje vrijednosti u vremenu,
odnosno uva kupovnu mo od momenta sticanja do momenta troenja. Ovu funkciju
moe da ima i druga imovina kao to su akcije, obveznice ili nekretnine, koja moe imati i
neke prednosti, poput dividendi koje donosi. Uspjenost obavljanja ove funkcije zavisi od
stabilnosti kupovne snage novca koja je pod uticajem kretanja opteg nivoa cijena. Razlog
zbog kog novac vri ovu funkciju je likvidnost novac je najlikvidnije sredstvo.
Likvidnost je brzina i lakoa kojom se neka imovina moe konvertovati u sredstva
razmjene bez veih transakcionih trokova i smanjenja vrijednosti. Novac moe odmah da
se koristi, dok ostalu aktivu odlikuju transakcioni trokovi. Novac ne vri uvijek dobro ovo
funkciju u inflaciji novac gubi vrijednost i samim tim funkciju uvanja iste.
Obraunska jedinica novac je jedinica kojom mjerimo i iskazujemo
vrijednost bilo kog ekonomskog dobra ili usluge, dok se u barteru vrijednost novca
iskazivala u drugim robama. U situaciji kad postoji mnogo roba to je stvaralo velike
probleme.
Pet osobina novca su:
Prenosivost mora biti pogodan za noenje pri obavljanju kupovine na
razliitim lokacijama.
Trajnost u fizikom smislu, novac ne smije da bude od materijala koji e da
se pokvari ili propadne.
Djeljivost mora da moe da se podjeli na jednake djelove radi kupovine
manjih jedinica ili vraanja kusura.
Standardizovanost jednak kvalitet novanih jedinica, ne smiju se fiziki
razlikovati.
Prepoznatljivost lako prepoznatljiv da bi se tano znalo da se radi o novcu a
ne o imovini manje vrijednosti.
Prema kriterijumu prisustva novca pri obavljanju trgovinskih transakcija sve
ekonomije moemo podjeliti na nemonetarne u kojima se trguje preko materijalne
razmjene i monetarne u kojima se trguje uz koritenje novca.
4
Kod nemonetarne ekonomije razmjena je u vidu trampe, pa ne postoji novac a ni
roba koja bi izjednaavala vrijednost ostalih roba. Sa poveanjem broja dobara razmjena
se komplikuje, jer da bi do nje dolo neophodno je da postoji dvostruka podudarnost elja
zbog ega je teko nai partnera u trgovini.
Slika 1. Novac
Pojavljuju se dva oblika oblika vrijednosti:
Pojedinani (jednostrani, prosti) Vri se trampa, ali sporadino i
neorganizovano, to je prosti barter. Ne postoji sredstvo kojim se moe iskazati stvorena
vrijednost proizvoda. Karakteristini su veliki transakcioni trokovi i dugako vrijeme
traenja odgovarajue strane u razmjeni. Od mase proizvoda izdvajala se grupa koja se
ee koristila u razmjeni.
Proireni oblik vrijednosti Poinju da se koriste odreena mjesta za
trgovanje. Karakteristino je za model koji se naziva proireni barter. Ovaj oblik
vrijednosti se sastoji od niza prostijih oblika vrijednosti i neka dobra poinju vie da se
cijene krzno, stoka i koa i poinju manje da se koriste zbog svoje upotrebne
vrijednosti a vie zbog mogunosti zamjene za druga dobra. Nedostaci nemonetarne
razmjene:
nepostojanje naina ouvanja kupovne moi,
nepostojanje zajednike mjere i vrijednosne jedinice zbog ega nema
ekvivalentne razmjene proizvoda.
5
Kod monetarnih ekonomija vremenom se izdvajaju neka dobra koja se ee
koriste u razmjeni i to najvie zbog toga to ih ljudi vie cijene i ta dobra poinju da
predstavljaju robni novac. Sada se pojavljuje opti oblik vrijednosti. Robni novac nije nita
drugo ve odreen proizvod ili roba u svom fizikom obliku. U poetku je najee tu
funkciju imala stoka, a vremenom dobra koja su inila robni novac gube svoju upotrebnu
vrijednost i slue iskljuivo razmjeni. To postaje roba koja se najlake prodaje i vremenom
se broj tih dobara suava do jednog dobra koje slui kao opti ekvivalent preko kog se
izraava vrijednost ostalih, a to su plemeniti metali. Oni su se u poetku koristili i u
monetarne i u nemonetarne svrhe zato to imaju svoju unutranju (upotrebnu) vrijednost.
Zbog lakoe razmjene prelazi se na standardizaciju i dolazi do kovanog novca. Od
kovanog novca se vremenom razvija i papirni novac. Ljudi su iz razliitih razloga
ostavljali kovani novac kod privrednih subjekata i dobijali potvrdu za podizanje.
Postepeno se razvijaju tako da sa potvrdom jednog privrednog subjekta moe da se
podigne novac kod drugog. Iz tih potvrda se razvijaju banknote koje su prethodnica
papirnog novca. Banknota (novanica) predstavlja surogat novca, tj. vrijednosni papir koji
sadri pravo na odreenu koliinu punovrijednog novca . Poele su da se osnivaju banke u
koje su ljudi deponovali zlato, a banke su izdavale potvrde za taj iznos.
Faktori koji su doprinijeli pojavi papirnog novca:
problemi vezani za nesigurnost i trokove transporta zlata,
metalni novac se habao u prometu i postojale su mogunosti zloupotrebe,
masa plemenitih metala nije u stanju da prati rast proizvodnje i prometa,
uvidjelo se da monetarna vrijednost ne mora biti jednaka stvarnoj vrijednosti
novca zbog ega se prelo sa 100% pokria plemenitim metalima na djelimino pokrie.
Razvija se fiducijarni novac vrijednost plaanja se bazira na povjerenju da se
novac moe zamjeniti za robu i usluge.
Kad je ekonomija vie sklonija koritenju znaka nego robe kae se da je usvojila
robni standard. Tu se koristi novani znak ija je vrijednost u potpunosti ili djelimino
povezana sa vrijednosti plemenitih metala. Tek se ovdje pojavljuje novani oblik
vrijednosti. U prometu se javlja prekomjerna koliina banknota i drava uvodi prisilni
teaj banknota, odnosno ukida njihovu konvertibilnost za plemenite metale. Banknota tako
postaje jedino zakonsko sredstvo plaanja i prometa:
svako je mora primiti u podmirivanju obaveza,
ne moe se traiti isplata u novcu pune materijalne vrijednosti zlatu,
banke nemaju obavezu konverzije banknota u plemenite metale.
6
Papirni novac predstavlja papir odreene norme i nominalne vrijednosti bez
unutranje vrijednosti, bez metalnog pokria i bez bilo kakve veze sa zlatom. To je
novanica koja ima prinudan kurs, to znai da se ne moe zamjeniti za novac pune
materijalne vrijednosti. Njegova vrijednost zavisi od prometne funkcije,
