UNIVERZITET CRNE GOREEKONOMSKI FAKULTET PODGORICA

Seminarski radIz predmeta „Razvoj ekonomske misli“

FRANSOA KENE (1694-1774)

Podgorica, april 2012.godine

S A D R Ž A J:

KRATAK PRIKAZ ŽIVOTA I DJELA FRANSOA KENEA I NJEGOVOG DOPRINOSA

RAZVOJU EKONOMSKE MISLI ....................................................................................................... 2

KENEOVA ANALIZA DRUŠTVENE REPRODUKCIJE ..................................................................4

ZAKLJUČAK .............................................................................................................................................. 7

LITERATURA ............................................................................................................................................. 8

Kratak prikaz života i djela Fransoa Kenea i njegovog doprinosa razvoju ekonomske misli

2

Fransoa Kene (Francois Quesnay, 1694-1774) je najvažniji teoretičar i "otac" fiziokratske škole. Rođen je 1694.godine nedaleko od Versaja. U ranoj mladosti počeo je da izučava grčki i latinski jezik. U petnaestoj godini se zaposlio u jednom litografskom zavodu, a u slobodnom vremenu je posjećivao časove u medicinskoj školi. U dvadesetčetvrtoj godini je postao ljekar – hirurg. Formalnu medicinsku diplomu Kene nije stekao do 1744.godine ali njegova reputacija je bila takva da je 1935.godine postao lični ljekar vojvode od Vileroja. Sledeći važan korak u njegovoj karijeri je selidba u Versaj gdje postao dvorski ljekar kralja Luja XV i Markize de Pompadour. U Versaju se upoznao sa najpoznatijim imenima tadašnjeg kulturnog života Francuske, Didroom, Dalamberom, Miraboom i Tirgom. 1752.godine dobio je plemićki status. Bio je član Akademije nauka u Parizu i Kraljevskog društva u Londonu. Svoja prva ekonomska djela objavio je tek 1756. godine, kada je bio u svojim ranim šezdesetim godinama. To što se ekonomskim istraživanjima počeo baviti tek u svojoj 60-oj godini nije mu smetalo da u ekonomskoj nauci postane veoma poznato ime. Kene je napisao više radova. Među nekoliko članaka koje je napisao za Enciklopediju (Encyclopédie), poslednja dva Farmeri (Farmiers, 1765.) i Žitarice (Groins, 1757.) bili su njegovi prvi doprinosi ekonomiji.

Najznačajniji Keneov doprinos ekonomskoj nauci je njegova analiza procesa društvene reprodukcije koju daje u djelu "Ekonomska tablica" polazeći od kružnog kretanja kapitala u poljoprivredi. U Ekonomskim tablicama, u centar svojih analiza Kene stavlja poljoprivredu, jer je smatrao da njen razvoj ima strateški značaj z a opš t i p r i v r edn i r a zvo j z eml j e . Dak l e , o snovn i ekonomski princip od koga polazi u ovim svojim tekstovima jeste da je zemlja jedini izvor svih bogatstava i da ih poljoprivreda uvećava, odnosno da jedino poljoprivreda stvara višak vrijednosti. Poljoprivreda kao ekonomska osnovica društva je djelatnost koja osigurava najveći sklad između prirode i društva i omogućava postojanje prirodnog poretka. Po njemu, društvo će se najbolje razvijati ako se prilagodi "prirodnom redu stvari" i na društvo treba primjeniti zakonitosti prirodnih pojava.

Osim ovih Kene je objavio i sledeće radove: Fizički esej o stočarastvu, O trgovini, Porezi, Stanovništvo, Opšti principi ekonomske politike poljoprivredne države i primjedbe na te principe, O Zanatskom radu; Kineski despotizam, Filozofija zemljoradnje i dr.

Središnje ideje njegovog istraživanja su: Čist proizvod Politika “laissez faire”

3

Ekvivalentnost razmene Analiza reprodukcije

Pod čistim proizvodom Kene podrazumijeva sav višak iznad troškova proizvodnje. Jedino poljoprivreda može da stvori višak iznad onoga što je uloženo. To je čist proizvod, koji kao višak, u formi rente prisvaja klasa vlasnika.

Politika “laissez faire” označava ideju ekonomske slobode po kojoj privreda treba da bude prepuštena samoj sebi. Kene se zalaže za potpuno slobodnu trgovinu i konkurenciju, za takav sistem gdje nema mjesta za intervenciju države. Uloga države je svedena na najmanju moguću meru i po njemu država treba da interveniše samo u oblasti oporezivanja zemlje.

Ekvivalentnost razmjene znači da se u prometu, kroz nejednaku razmjenu, ne može stvoriti bogatstvo, jer se razmjenjuju jednake vrijednosti, a kroz trampu ili posredstvom novca učesnici dolaze do željene upotrebne vrijednosti. Izvoz robe radi novca Kene smatra štetnim jer se time daju korisnije stvari za manje korisne, daju se robe kao stvarno bogatsvo za novac koji je samo posrednik u razmjeni.

Keneova analiza društvene reprodukcije objedinjuje njegove ideje i stoga smo i mi, u nastavku našeg rada, naglasak stavili upravo na modelu repodukcije koji je Kene forimarao.

Keneova analiza društvene reprodukcije

Teorija reprodukcije predstavlja jedan od najznačajnijih Keneovih doprinosa razvoju ekonomske misli. Podstaknut kao ljekar, u njegovo doba tek otkrivenom činjenicom o kružnom toku krvi kroz organizam, on je i privredu sagledavao kao kružni tok. Reprodukcija je poput metabolizma, a njeni nosioci su organi. Ova ideja je objavljena 1758. godine u Keneovom najpoznatijem djelu Analiza aritmetičke formule Ekonomskog pregleda o godišnjoj raspodjeli troškova jednog zemljoradničkog naroda, skraćeno Ekonomske Tablice (“Tableau economique avec son explicitation”) i sadrži pregled svih tokova proizvoda i novca preko kojih se vrši promet godnjišnjeg nacionalnog bruto proizvoda i ostvaruju uslovi za njegovu ponovnu proizvodnju. Ekonomske tablice Fransoa Kenea predstavljaju pravu računovodstvenu sliku cjelokupne privrede. Iako je slika privrede koju je Kene prikazao bila pod uticajem uređenja u kom je živio (a dijelom i pod uticajem kineskog uređenja društva koje je upoznao kroz Konfučijevu filozofiju) značaj njegovog nalaza je nesumnjiv: svojim modelom pokazao je da mora postojati određena srazmjera između pojedinih sektora privrede da bi se proizvodnja i ekonomski život mogli nesmetano odvijati.Pretpostavke od kojih je Kene pošao u svojoj analizi su sledeće:

Cijene su nepromijenjene; Spoljna trgovina je apstrahovana; Promet se odvija samo između pojedinih klasa, odnosno ne uzima se u obzir promet unutar jedne

klase.

U ana l i z i procesa reprodukcije Kene polazi od postojanja tri društvene klase:

4

1. Proizvodna klasa (zakupci zemlje i poljoprivredni radnici čiji je rad smatrao jedinim stvaraocem viška);

2. Klasa vlasnika (višak stvaraju u obliku rente, poreza i drugih dažbina. Tu spadaju vladari, državni službenici, zemljoposjednici, duhovna i vojna lica) i

3. Sterilna klasa (njihov rad ne stvara višak, već vrijednost sirovina iz poljoprivrede samo dodaje vrijednost sredstava za život koja oni troše prilikom prerade. Tu spadaju zanatlije, trgovci i sluge).

Proizvodna klasa je ona koja obrađivanjem zemlje svake godine nanovo stvara bogatstvo narodu, koje stvara avanse za pokrivanje izdataka koji se ulažu u poljoprivredne radove i koja godišnje zemljoposednicima odnosno vlasničkoj klasi isplaćuje prihod. Svi radovi i svi troškovi u toj klasi zavise od nje, sve do prve prodaje proizvodnje, i upravo se tim putem saznaje koliko iznosi vrijednost godišnjeg prinosa narodnih dobara.

Klasa vlasnika je klasa koja se izdržava prihodom ili neto proizvodom od obrade zemlje , koji godišnje plaća proizvodna klasa. Tu spadaju vladari, zamljoposednici, i sveštenstvo.

U sterilnu (neproizvodnu) klasu spadaju svi gradjani koji se bave ostalim službenim radovim a izvan poljoprivrede, a čije troškove plaća proizvođačka klasa i klasa vlasnika, koja i sama svoj dohodak izvlači iz proizvodne klase

Bio je ovo prvi klasni model društva koji je građen na osnovu saznanja o različitim ekonomskim funkcijama i zasluga Kenea ogleda se u tome što je istakao originalnu istinu da se klasna struktura društva bazira na njegovoj ekonomskoj bazi.

Analizu prometa Kene započinje godišnjim društvenim proizvodom ostvarenim u poljoprivredi u iznosu od 5 milijardi livri. Dvije milijarde livri proizvodna klasa je zadržala za sebe, jednu milijardu livri je isplatila sterilnoj klasi za proizvodnju manufaktornih dobara potrebnih poljoprivredi a dvije milijarde je dala klasi vlasnika na ime rente. Klasa vlasnika troši jednu polovinu sume na hranu a drugu polovinu na kupovinu manufakturnih dobara. Milijardu koju je dobila od klase vlasnika i milijadu koju je dobila od proizvodne klase sterilna klasa trosi na hranu i sirovine, tako da se sve tri milijarde koje je izdala proizvodna klasa vraćaju njoj.

Promet Kene objašnjava kroz povratne sprege od početnog stanja, preko međusobne razmjene koja se odvija u nekoliko činova do izlaznog stanja.

Realizacija se ostvaruje na sledeći način:

5

Vlasnici kupuju od proizvodne klase namirnica za jednu milijardu livri. Novac ide od klase vlasnika prema proizvodnoj klasi;

Vlasnici zemlje kupuju od sterilne klase manufakturnih prerađevina za jednu milijardu livri. Novac ide od klase vlasnika prema industrijskoj (sterilnoj) klasi;

Sterilna klasa kupuje od proizvodne klase namirnica za jednu milijardu livri;

Proizvodna klasa kupuje od sterilne klase sredstva za proizvodnju za jednu milijardu livri;

Sterilna klasa kupuje od proizvodne namirnica za jednu milijardu livri.

Vidimo da na početku procesa reprodukcije poljoprivrednici raspolažu sa pet milijardi livri društvenog proizvoda, od čega zadržavaju za sebe dvijemilijarde koje predstavljaju neto proizvod ili prihod, a ostatak od tri milijarde, koji se sastoji od dvije milijarde namirnica i jednom milijardom sirovina, razmenjuju za dohodak ostale dvije klase. Vlasnička klasa za svoj raspoloživi dohodak od dvije milijarde livri koji su kao rentu dobili od proizvodne klase, kupuju namirnice za jednu milijardu I manufakturne prerađevine u vrijednosti od jedne milijarde livri. Sterilna klasa za dvije milijarde livri sa kojima raspolažu, kupuje namirnice i sirovine. Pošto su ovakvom razmjenom proizvodnoj klasi vraćene tri milijarde u novcu – koliko je iznosio njen čist proizvod na početku godine, to se cijeli tok prometa društvenog proizvoda ovim i završava.Sve klase su, dakle, obavile prostu reprodukciju. U daljem tekstu objasnićemo kako su klase izvršile prostu reprodukciju kao i kako i pod kojim uslovima će proizvodna klasa ponovo otpočeti proces proizvodnje. Kupovinom namirnica u vrijednosti od jedne milijarde livri od proizvodne klase i manufakturnih prerađevina, takođe u vrijednosti od jedne milijarde livri od sterilne klase, klasa vlasnika je utrošila sav svoj novac koji su od poljoprivrednika dobili kao „čist proizvod“. Oni su, dakle, obavili prostu reprodukciju. Za jednu milijardu livri novca koju je dobio od vlasnika zemlje za prodaju svojih životnih namirnica industrijskog porijekla, industrijalac kupuje namirnice poljoprivrednog porijekla od proizvodne klase – farmera, pri čemu farmerima ostavlja jednu milijardu livri u novcu. Farmeri od jedne milijarde livri koju su dobili od vlasnika zemlje za prodate životne namirnice poljoprivrednog porijekla kupuju sredstva za proizvodnju od industrijalaca (sterilne klase), tako da industrijalci sada raspolažu sa jednom milijardom livri u novcu koji će iskoristiti za kupovinu sirovina od farmera. Dakle, industrijalci su za dvije milijarde livri u sredstvima i namirnicama industrijskog porijekla koje su imali na početku procesa reprodukcije kupili jednu milijardu livri sirovina i jednu milijardu livri namirnica poljoprivrednog porijekla što znači da su sada oni u mogućnosti da ponovo počnu proces proizvodnje. Na taj način i oni su izvršili prostu reprodukciju.

6

Farmerima je osim dvije milijarde u novcu koje su dali vlasnicima posjeda na ime rente ostala jedna milijarda sredstava za proizvodnju koju su kupili od industrijalaca i dvije milijarde sirovina i životnih namirnica koje predstavljaju elemente opticajnog kapitala a koje nijesu ulazile u promet. Na ovaj način i farmeri su obavili prostu reprodukciju.

Zaključak

Keneova analiza reprodukcije imala je niz nedostataka ali i pored toga predstavljala je najgenijalniju i najorginalnija ideju koja je nastala u povoju političke ekonomije a koja za čitavih sto godina nije dovedena do kraja. Dugo se mislilo da numerički primjer koji je u Ekonomskim tablicama ostavio Fransoa Kene važi samo za prostu reprodukciju, skorašnja istraživanja su pokazala da njegov model obuhvata i umanjenu i proširenu reprodukciju. Sama analiza društvene reprodukcije objedinila je Keneove ideje: o društvenom organizmu koji, analogno organizmu u prirodi održava ravnotežu; klasama reprodukcije koji, kao organi, to omogućavaju; održavanju mase i energije kroz neprekidno odvijanje proizvodnje I akumuliranje viška isključivo kroz poljoprivrednu proizvodnju, a ne trgovinu; proizvodnji kao jedinom izvoru stvaranja vrijednosti i ekvivalentnosti razmjene.

Keneova djela su imala veliki uticaj na razvoj centralnih koncepata i analitičkih alata iz oblasti ekonomije. Poslije njega, ideja o ekonomskoj međuzavisnosti nije ponovo napuštala domen ekonomije. Značaj Keneovih Ekonomskih tablica prvi je uočio Marks koji je na početnim, neizdiferenciranim pokušajima analize u ovoj oblasti dao svestrano razrađenu teoriju reprodukcije. Neki savremeni ekonomisti na Zapadu posmatraju ekonomske tabele kao prototip input-output sistema ekonomiste Leontijeva.

Na pitanje o doprinosu Kenea savremenoj ekonomskoj misli moguće je da će se javiti dva suprotna stava: jedan, koji Kenea vidi kao “zastarjelog” autora koji je premašio svoje savremenike dajući poljoprivredi primat u odnosu na ostale djelatnosti, a koja danas ne igra odlučujuću ulogu i drugi, koji teži da od njega napravi preteču svega što slijedi, proroka kapitalizma, socijalizma i liberalizma.

7

L I T E R A T U R A:

1. Glišević – Rakčević Nevenka, „Razvoj i osnove savremene ekonomske misli“, Ekonomski fakultet Podgorica, Podgorica, 2004

2. Jakšić Miomir, Ekonomska čitanka: doktrine velikih ekonomista, Ekonomski fakultet Beograd, Beograd, 1995.

3. www.encyclopedia.com

4. www.memo.fr

5. www.what-when-how.com

6. www.newworldencyclopedia.org

8

9